Embed Size (px)
Citation preview
SB5002 SLIDE 1
Deneysel Yöntem
Yaşar TontaH.Ü. BBY
[email protected]/~tonta/courses/bahar2009/bby606/
SB5002 SLIDE 2
Babbie, Bölüm
8:
Deneyler
•
Deneye uygun konular•
Klasik deney
•
Deneklerin seçilmesi•
Farklı
deneysel tasarımlar
•
Deney örneği•
“Doğal" deneyler
•
Deneysel yöntemin güçlü
ve zayıf yönleri
SB5002 SLIDE 3
Deneye uygun konular
•
Sınırlı
ve iyi tanımlanmış
kavramlarla ilgili projeler
•
Keşfetmeye yönelik projeler •
Küçük grup etkileşimiyle ilgili araştırmalar
SB5002 SLIDE 4
Deneysel tasarım
Bağımlı
değişkeni ölç
Deneysel uyarıcı
Bağımlı
değişkeni yeniden ölç
Bağımlı
değişkeni yeniden ölç
Bağımlı
değişkeni ölç
Karşılaştır: Aynı
mı?
Karşılaştır: Farklı
mı?
Deney grubu Kontrol grubu
Kaynak: Babbie, 224
SB5002 SLIDE 5
Klasik deneysel tasarım
Deney grubu
Kontrol grubu
Ön test
Ön test
Uyarıcı Son test
Son test
Zaman
Karşılaş-tırma
Karşılaş-tırma
Kaynak: Babbie, 232
SB5002 SLIDE 6
Deneylerin bileşenleri
•
Bağımlı
ve bağımsız değişkenler•
Ön test ve son test
•
Deney ve kontrol grupları
SB5002 SLIDE 7
Deney ve kontrol grupları
•
Mümkün olduğu kadar birbirine benzemeli•
Kontrol grubu, deney grubunun deneysel uyarıcıya maruz kalmasaydı
ne durumda
olacağını
temsil eder
SB5002 SLIDE 8
Deneklerin seçimi
•
Olasılık örnekleme•
Rastgele atama
•
Eşleştirme
SB5002 SLIDE 9
Rastgele atama
•
“Rastgele”
sözlük anlamı
olarak plansız, programsız yapılan işler için kullanılır, oysa olasılık kuramında “rastgele”
her
deneğin eşit seçilme şansı
olduğu durumları
ifade eder.
•
Sonuçları
analiz etmek için kullanılan çoğu istatistikler rastgele atama varsayımına dayanıyor
•
Rastgele atama büyük bir denek havuzunun olduğu durumlarda anlamlı
SB5002 SLIDE 10
Eşleştirme
•
Eşleştirme süreci için hangi değişkenlerin uygun olacağı
bilinemeyebilir
•
Pratikte eşleştirme zor/olanaksız bir iş
SB5002 SLIDE 11
Kota Matrisi
Erkek Kadın
Siyah Beyaz Siyah Beyaz
>30 yaş 8 12 10 16
30-50 yaş 18 30 14 28>50 12 20 12 22
Deney grubu Kontrol grubu67vs
67vs Kaynak: Babbie, 227
SB5002 SLIDE 12
Deneysel yöntemde temel adımlar
•
Deneysel araştırmaya uygun hipotez kur•
Hipotez testi için gereken deneysel tasarımı
seç
•
Bağımsız değişkene uygulanacak uyarıcıya karar ver•
Bağımlı
değişkeni ölçmek için geçerli ve güvenilir bir ölçü
geliştir•
Deney ortamını
hazırla ve bağımlı
değişken ölçümü
ve
uyarıcı
ön testi yap•
Uygun denekler bul
•
Denekleri rastgele deney ve kontrol gruplarına ata ve dikkatli talimatlar ver
•
Bağımlı
değişkenin ön testi için veri topla•
Sadece deneysel gruba uyarıcı
ver
•
Bağımlı
değişkenin son testi için veri topla•
Deneklere deneyin gerçek amacını
açıkla
•
Verileri incele ve grupları
karşılaştır Kaynak: Neuman, 253
SB5002 SLIDE 13
Ön deney araştırma tasarımları
•
Tek grup sadece son test tasarımı
(Bir atımlık vaka çalışması
olarak da bilinir) –
bir denek
grubu deneysel uyarıcıdan sonra belli bir değişkene göre ölçülür
•
Tek grup ön test-son test tasarımı
–
gruba ön test uygulanır, uyarıcı
verilir, son test uygulanır,
ama kontrol grubu yoktur, rastgele atama yapılmaz
•
Statik grup karşılaştırması
(sadece son test eşit olmayan grup tasarımı
olarak da bilinir) –
deney
ve kontrol grupları
var ama ön test yok
SB5002 SLIDE 14
Ön deney araştırma tasarımları
Tek grup sadece son test tasarımı
Zaman
Tek grup ön test-son test tasarımı
Statik grup karşılaştırması
Bisiklete binme Formda olma
“koltuk patatesi”/“köşe yastığı”
Bisiklete binme
Formda olmaBisiklete binme“koltuk patatesi”
Formda olma
Kaynak: Babbie, 229
SB5002 SLIDE 15
Yarı
deneysel tasarımlar
•
İki grup sadece son test–
Statik grup karşılaştırmasından farkı
deneklerin gruplara rastgele
atanması–
Klasik deneysel tasarımdan farkı
ön test olmaması
•
Durdurulmuş
zaman serileri–
Bir grup üzerinde deney öncesi ve sonrası
birçok ön test ve son
test yapılması•
Eşit zaman serileri–
Zamana yayılmış
tek grup tasarımı
•
Latin kare tasarımı–
Farklı
sıralarda ve zamanlarda verilen uyarıcıların bağımlı
değişken üzerinde yaptığı
etkinin ölçümü
(örneğin, harita okuma- pusula kullanma ve enlem-boylam bilgilerinin üç
gruba farklı
sıralarda öğretilmesi ve gruplar arası
öğrenme etkinliğinin ölçümü)
SB5002 SLIDE 16
Solomon dörtlü
grup tasarımı
örneği
Siyahlara karşı
ön yargı
düzeyinin eğitici film gösterimi sonucu azalıp azalmadığını
test
etmek istediğimizi düşünün. Solomon
tasarımında dört grup denek
rastgele atanır•
Grup
1 ve Grup 2 kontrol grubu ve deney
grubunu oluşturur•
Grup
3’e ön test uygulanmaz
•
Grup
4’e
sadece son test uygulanır
SB5002 SLIDE 17
Solomon
Dört Grup Tasarımı
Grup 1
Grup 2
Grup 3
Grup 4
Ön test
Ön test
Son test
Son test
Son test
Son test
Uyarıcı
(film)1
2
3
4
Uyarıcı
1 Son test sonuçlarına göre ön yargı
düzeyi daha düşük olmalı2 Ön test ve son test sonuçları
aynı
düzeyde önyargı
göstermeli3 Grup 1 Grup 2’den daha az önyargılı
olmalı4 Grup 3 Grup 4’ten daha az ön yargılı
olmalı Kaynak: Babbie, 233
SB5002 SLIDE 18
Sadece son test kontrol grubu tasarımı
•
Solomon
tasarımındaki Grup 3 ve Grup 4’ü
içerir
•
Uygun rastgele atama yapılırsa iç
geçerlik sorunlarını
ve test ile uyarıcı
arasındaki
etkileşimi kontrol etmek için sadece bu gruplara ihtiyaç
var
SB5002 SLIDE 19
Faktöriyel tasarımı
•
Birden fazla bağımsız değişken eş zamanlı
olarak bağımlı
değişken
üzerindeki etkisinin ölçülmesi•
Örnek, fiziksel çekicilik ve uygun giyimin işe alınmada etkisi
SB5002 SLIDE 20
Tasarım notasyonu
Klasik deneysel tasarım R O X OO O
Tek grup sadece son test
X OTek grup ön test-son test
O X O
Statik grup karşılaştırması
X OO
İki grup sadece son test
R
X OO
Durdurulmuş
zaman serileri O O O O X O O O
Eşit zaman serileri
O X O X O X O X O
Solomon
dört grup
R
O X OO O
X OO
R: Rastgele atama; O: Bağımlı
değişkenle ilgili gözlem; X: uyarıcı, bağımsız değişken
Kaynak: Neuman, 261
SB5002 SLIDE 21
“Doğal" deneyler
•
Önemli sosyal bilim deneyIeri kontrollü ortamların dışında ve normal toplumsal
olaylar sırasında meydana gelir•
Geçerlik sorunlarına yol açar çünkü
araştırmacı
şeyleri oluş
sırasında kayda almalıdır
SB5002 SLIDE 22
İç
Geçerlik Kaynakları
•
Deney sırasında tarihsel olayların meydana gelmesi
•
Deneklerin olgunlaşması•
Tekrar tekrar yapılan testler davranışı
etkileyebilir•
Enstrümantasyon
SB5002 SLIDE 23
İç
Geçerlik Kaynakları
•
Aşırı
uç
pozisyonlardaki deneklerin merkeze yönelmeleri
•
Seçimde önyargılar•
Deneysel kayıp –
çalışma bitmeden bazı
denekler ayrılabilir•
Kontrol grubu deneklerinin moralleri bozulabilir
SB5002 SLIDE 24
Dış
Geçerliği sınırlama
•
Solomon dörtlü
grup tasarımı•
Sadece son testli kontrol grubu tasarımı
SB5002 SLIDE 25
Deneysel yöntem
Güçlü
yönleri:•
Zaman içinde deneysel değişkenin izolasyonu
•
Deneyler farklı
denek gruplarıyla birçok kez yinelenebilir
SB5002 SLIDE 26
Deneysel yöntem
Zayıf yönleri:•
Laboratuvar
ortamının yapaylığı
•
Laboratuvarda
meydana gelen toplumsal süreçler daha doğal toplumsal ortamlarda oluşmayabilir
SB5002 SLIDE 27
Chapter 8 Experiments
Ana terimler
SB5002 SLIDE 28
•
Ön testBağımsız değişkene maruz kalmadan önce
bir bağımlı
değişkenin ölçümü
•
Son test Bağımsız değişkene maruz kaldıktan
sonra bir bağımlı
değişkenin yeniden ölçümü
SB5002 SLIDE 29
•
Deney grubu Deneysel uyarıcının uygulandığı
bir grup
denek
•
Kontrol
grubu Deneysel uyarıcının uygulanmadığı,
diğer yönlerden deney grubuna benzeyen bir grup denek
SB5002 SLIDE 30
•
Körleme deneyNe deneklerin ne de deneyi yapanların hangi grubun kontrol, hangisinin deney grubu olduğunu bilmemeleri
•
Rastgele atama Deneyde yer alan deneklerin deney ve
kontrol gruplarına rastgele atanması tekniği
SB5002 SLIDE 31
•
Eşleştirme Deneylerde bir çift deneğin bir veya daha
fazla değişkene benzerliği yönünden eşleştirilmesi ve denek çiftlerinden birinin deney grubuna, diğerinin de kontrol grubuna atanması
süreci
SB5002 SLIDE 32
•
İç
geçerlik Deneysel sonuçlara dayanarak yapılan
çıkarsamaların deney sırasında meydana gelenleri doğru olarak yansıtmama olasılığı
•
Dış
geçerlik Deneysel sonuçlara dayanarak yapılan
çıkarsamaların “gerçek”
dünyaya genelleştirilememe olasılığı
