DERS 2secbir.org/images/haber/2011/12/ders-2.pdf · TÜSİAD Tarih Kitabı, 1839-1939 ayrımcılık: örnek ders uygulamaları, istanbul bilgi üniversitesi sosyoloji ve eğitim çalışmaları

DERS 2

Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ayrımcılığın Tarihsel Boyutu*

Kazanımlar:1. BirinciveikincieldenkaynaklarıanalizederekOsmanlıDevletiveTürkiyeCumhuriyeti’ndeetnikvediniayrımcılıkuygulamalarınınfarkınavarır.

2. “Bizimtoplumumuzhoşgörülüdür”türükalıpyargılarısorgular.3. Osmanlı’dangünümüzeayrımcılıkolgusunuvebuolgununçeşitlikesimlerceelealınışbiçim-lerinisorgular.

Süre: 100 dk.

Malzemeler: Posterkâğıdı,makas,uhu-tag,yapıştırıcı,renkikalemler.

Ön Hazırlık:Posterçalışmasıiçinyönergeyi(Ek2)vetartışmasorularını(Ek3)öğrencisayısıkadarçoğaltın.

Grupçalışmasıiçinkullanılacakbelgeleri(Ek1)hergrupiçinbiryadaikişertanebasın.

İlgili Dersler: Tarih,DemokrasiveİnsanHakları.

(*) Dersigeliştirenler:AyşeAlan,HasanTahsinÖzkaya.

2 ayrımcılık: örnek ders uygulamaları, istanbul bilgi üniversitesi sosyoloji ve eğitim çalışmaları birimi (seçbir), www.secbir.org

Süreç:

1. Etkinlik (10 dk.)

Değer çizgisi:Tahtayaikitaneuzunçizgiçekinveherbirçizgininüzerineaşağıdakiyargıcümle-leriniyazın.Çizgilerinbaşınavesonuna“katılıyorum”ve“katılmıyorum”yargılarınıyazın.Öğ-rencilerepost-it’lerdağıtınveonlardan,herbiryargıcümlesiiçin“katılıyorum;çünkü...”,“katıl-mıyorum;çünkü...”şeklindefikirleriniyazmalarınıisteyin.Yazımaşamasıbittiktensonraöğren-cilerinpost-it’lerinideğerçizgisiüzerindeuygungördükleriyerekoymalarınıisteyin.Kâğıtlarınıçizgiüzerindeherhangibiryerekoyabileceklerinihatırlatın.“Tahtadaoluşantabloyabaktığımız-da,sınıfınbuikiönermeyebakışıhakkındanelersöyleyebiliriz?”,“Hangiönermedefarklıgörüşdahaçok?”gibisorularsorarakkısabirtartışmayapın.Yapıştırılankâğıtlarüzerindekigörüşler-denbirkaçtanesiniokuyupetkinliğisonlandırın.

“Osmanlı Devleti’nde ve toplumunda etnik ve dini gruplara karşı ayrımcılık yapılmamıştır.”

Katılıyorum Katılmıyorum

“Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde ve toplumunda etnik ve dini gruplara karşı ayrımcılık yapılmamıştır.”



ÖğrencileriOsmanlıDevleti’ndeveCumhuriyetTürkiyesi’ndeAyrımcılıkkonulubirgrupçalış-masıyapacaklarınısöyleyereküçgrubaayırın.Birinciveikincigrupeşitsayıda,üçüncügrupise(dahaçokbelgeyleçalışacağıiçin)dahakalabalıkolmalıdır.Ardındantümöğrencilere,dahaön-cedençoğalttığınız,aynıbelgeleri(Ek1)içerenkaynakpaketlerinidağıtınveaşağıdakiyönergeyiverin:

Birzamantünelinegirdiniz.OsmanlıDevletiveTürkiyeCumhuriyetitarihindeyolculukediyor-sunuz.Buyolculuğunuzdabazıolaylarlakarşılaşıyorsunuz.Zamantünelinden,elinizde,karşılaş-tığınızolaylarınbelgeleriyleçıkıyorsunuz.Budeneyiminizibirgazetede“OsmanlıDevleti’ninveTürkiyeCumhuriyeti’ninetnikvedinigruplarayaklaşımı”konulubiryazıdizisiolarakyayımla-

ayrımcılık: örnek ders uygulamaları, istanbul bilgi üniversitesi sosyoloji ve eğitim çalışmaları birimi (seçbir), www.secbir.org 3

mayakararverdiniz.Gazeteilkgüniçinilksayfasınısizinkonunuzaayırdı.Buaşamadagörevi-nizposterkâğıtlarıüzerinebugazeteninilksayfasınıhazırlamak.

Yönergedensonrabirincigruba“olumlubelgeleri”,ikincigruba“olumsuzbelgeleri”veüçüncügrubadatümbelgeleridağıtın(Ek1).Gruplardanellerindekibelgeleregöregazeteyitasarlamala-rınıisteyin.Çalışmabaşladığındaüçüncügrubunyanınagiderek,bugrubunhemolumluhemolumsuzbelgelerleçalışacağını,belgeleripaylaşarakincelemelerinivegazetesayfasınıdamutlakabuikifarklıgörüşükullanarakhazırlamalarınısöyleyin.Hergrubunsunumiçinbelirlibirsüresiolacağınıvesunumyapacakkişilerinöncedenbelirlenmesigerektiğinihatırlatın.

Gruplaraöncelikleaşağıdakiyönergeyiokuyun.Dahasonrabuyönergeyiverin.

Gazetenizinbirincisayfasınınplanıaşağıdakigibiolmalıdır:

• Gazetenizebirisimbulun.• Okuduğunuzbelgelerdenyolaçıkarak“OsmanlıveTürkiyeCumhuriyetidevletvetoplumla-rının,etnikvedinifarklılıklarayaklaşımı”konusundabiryargıyaulaşacaksınız.Ulaştığınızbuyargıyı,yanimesajınızıanlatanilgiçekicibir“manşet”yazın.

• Elinizdekibelgelerigruplamayaçalışınvebugruplamayagöreenazikitanealtbaşlıkbelirleyin.• İncelediğinizbelgelerdenistediğinizkadarınımanşetvealtbaşlıklarınızauygunolacakşekildeposterinizinfarklıbölümlerineyapıştırın.Önemligördüğünüzkısımlarınırenklendirerekoku-yucununilgisiniçekmeyeçalışın.

• İstediğinizkısımlardayazıyazarakveyaresimçizerekmanşeti,altbaşlıklarıvebelgeleriaçık-layabilir,buşekildemesajınızıokuyucularailetebilirsiniz.Çokyazıyazmanızagerekyok;çün-kütaslakhazırlıyorsunuzvebutaslağısözlüolaraksınıfasunacaksınız.

• Buposter,sunumunuzuyapmakiçinkullanacağınızetkilibiraraçolmalıdır.Hemgörselhemdeyazılıunsurlarıetkilibirbiçimdekullanmalısınız.

ÖĞRETMENE NOT 1: Bu etkinliğin amacı, tarihin farklı belgeler temelinde farklı bir şekilde yorum-lanabileceğini göstermektir. Dolayısıyla sadece “olumlu belgeler”in verildiği birinci grup, okudu-ğu belgelerden yola çıkarak “Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde etnik ve dini unsurlara hoşgörü-lü bir yaklaşım olduğunu gösteren bir poster” hazırlayacaktır. Elinde sadece “olumsuz belgeler” olan ikinci grup, “Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde etnik ve dini gruplara karşı yapılan ayrımcı-lık, önyargı örneklerini gösteren bir poster” hazırlayacaktır. Üçüncü grup ise, elinde olumlu ve olumsuz belgeler olduğu için konunun “hem hoşgörü hem de ayrımcılık boyutunu gösteren bir poster” hazırlayacaktır.


Gruplarasunumlarınıyaptırın.Sunumdansonrasınıfasırasıylaaşağıdakisorularıyöneltinvekı-sabirtartışmayürütün.

Tartışma Soruları

• Sunulangazetesayfasıtarihselgerçekliğenekadaryakınbirmesajiçeriyor?• Toplumda,derskitaplarındayadamedyadaposterinizdeverilenmesajayakınbakışaçılarıy-lakarşılaştınızmı?Örneklendirebilirmisiniz?


Aşağıdakisorularıöğrencileredağıtıp(Ek3)bireyselolarakcevaplamalarınıisteyin.Çalışmabit-tiktensonrasorularıtektekelealaraksınıftartışmasıyürütün.

• Bubelgelerdeyeralanolaylarınbenzerlerigünümüzdedeyaşanmaktamıdır?Yaşandığınıdü-şünüyorsanızbirikiörnekverebilirmisiniz?

• Belgelerdeyeralanolaylarıyadabuolaylarınbenzerleriniyaşayankişilertanıyormusunuz/bi-liyormusunuz?Sizcebukişilerindeneyimleribiliniyormu?Görünürolabiliyormu?

• Osmanlı’dangünümüzeayrımcılıkveayrımcılığınelealınışbiçimlerihakkındanetürbirge-nelkanıyavardınız?

4. Etkinlik (5 dk.)

Sonolarak,1.Etkinlik’teyaptığınızdeğerçizgisiniyenidençizin.Aynışekildeöğrencilerinpost-it’lerefikirleriniyazmalarınıveçizgiüzerineyapıştırmalarınıisteyin.Dersinbaşındaortayaçıkantabloylabirkarşılaştırmayapın.Fikrideğişenyadadeğişmeyenöğrencileresözvererekdersita-mamlayın.

ÖĞRETMENE NOT 2: Bu tartışma soruları kazanımlara ulaşmak açısından önemlidir. Özellikle ikin-ci soruyu tartışırken modülün ikinci ve üçüncü kazanımlarına ulaşabilirsiniz. Yani öğrencilerin, ha-zırladıkları posterler ile farklı toplumsal kesimlerin söylemleri (“Bizim toplumda ayrımcılık yoktur” gibi) arasında benzerlikler olabileceğini fark etmelerini sağlayabilirsiniz. Ayrıca “Osmanlı ve Türki-ye Cumhuriyeti farklılıklara karşı hoşgörülüdür” kalıpyargısının kaynaklarını (ders kitapları, med-ya vs.) tartışmaya açabilirsiniz.


“Osmanlı Devleti ve toplumunda etnik ve dini gruplara karşı ayrımcılık yapılmamıştır.”


“Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde ve toplumunda etnik ve dini gruplara karşı ayrımcılık yapıl-mamıştır.”


AYŞEALAN

LisanseğitiminiOrtaDoğuTeknikÜniversitesiTarihBölümü’nde,yükseklisanseğitiminiBilkentÜniversitesiTa-rihÖğretmenliğiBölümü’ndetamamladı.TarihVakfıtarafındanyayımlanan“20.yyDünyaveTürkiyeTarihiÖğretmenKılavuzKitabı”veSabancıÜniversitesiEğitimReformuGirişimi“DüşünmeEğitimiİçinÖğretmenKı-lavuzKitabı”yazarlarındandır.DörtyıldırEğitimReformuGirişimi’nindüzenlediğiEğitimdeİyiÖrneklerKonfe-ransı’nagelenbaşvurularıdeğerlendirengruptayeralıyor.AltısenetarihöğretmenliğiyaptıktansonraİstanbulBil-giÜniversitesiSosyolojiveEğitimÇalışmalarıBirimi’ndeprojeuzmanıolarakgörevaldı.ŞuandaVKVKoçÖzelLisesi’ndeTarihBölümkoordinatörlüğüveTarihöğretmenliğiyapmaktadır.Öğrencimerkezlitariheğitimivederskitaplarıüzerineçalışmaktadır.

HASANTAHSİNÖZKAYA

OrtaDoğuTeknikÜniversitesiTarihBölümü’ndenmezunolduktansonraBilkentÜniversitesiEğitimBilimleriEnstitüsüTarihÖğretmenliğiProgramı’ndayükseklisansyaptı.2005yılındanberiTarihVakfıSosyalBilimlerÖğ-retmenleriPlatformu’nunüyesidir.2006yılındaGürkaynakYurttaşlıkEnstitüsütarafındandüzenlenen“İnsanHaklarıEğiticiEğitimi”nekatıldı.ÖğrencimerkezlitariheğitimiyöntemleriveTarihderslerindebirincieldenkay-naklarınkullanımıkonularındaçalışıyor;bukonulardaçeşitlikonferansveseminerlerdesunumlaryaptı.EğitimReformuGirişimi’nindüzenlediğiEğitimdeİyiÖrneklerKonferansı’nagelenbaşvurularıdeğerlendirengruptayeralıyor.2005’tenbuyanaHisarEğitimVakfıOkulları’ndaTarihveİnsanHaklarıEğitimiöğretmenliğiyapıyor.

Buders,İstanbulBilgiÜniversitesiSosyolojiveEğitimÇalışmalarıBirimi’nin,GlobalDialogue,AçıkToplumVak-fıveİstanbulBilgiÜniversitesidesteğiyleyürüttüğü‘Önyargılar,KalıpyargılarveAyrımcılık:SosyolojikveEğitim-selPerspektifler’Projesikapsamındageliştirilmiştir.

Budersiniçeriğininsorumluluğutamamenyazaraaitolup,GlobalDialogue,AçıkToplumVakfıveİstanbulBilgiÜniversitesi’ningörüşlerişeklindeyansıtılamaz.


Ek 1

Olumlu Belgeler

1

Tanzimat Fermanı

...BundanböyleDevlet-iAliyye’ninidaresikonusundabazıyenikanunlaroluşturulmasımühimgörül-müştür.Bugereklikanunlarınesasıdahîcanemniyetininsağlanması,ırz,namusvemalınkorunması,vergilerindüzenlenmesivezorunluaskerliğintesisedilmesindenibarettir......Bundanböyledavalarışeriatıngereklerinegöreveherkeseaçıkşekildegörülüphükümgiymeyen

hiçkimsegizliveyaaçıkşekildeidamedilemeyecektir...SaltanatımıztebasıolanMüslüman ve diğer milletlere mensuptümahalinincan,malvenamusemniyetitaraf-ışâhânemcetamanlamıylateminedilmiştir.3Kasım1839

TÜSİAD Tarih Kitabı,1839-1939

Açıklama:BufermanSultanAbdülmeciddönemindeilanedilmiştiramafermanıniçeriğiII.Mahmuddönemin-degerçekleştirilenkapsamlıBatılılaşmareformlarınındevamıolarakgörülebilir.“TanzimatFermanı’ndareformlarınamacıüçanabaşlıktatoplanır:1.Vergisisteminindüzenlen-

mesi;2.Askerlikhizmetininzorunluhalegetirilmesi;3.TümOsmanlıtebaasınıncan,malvenamusu-nunkanunlartarafındangüvencealtınaalınması.Yinede,kaybolmuşbiraltınçağaöykünengelenek-çitınısıbiryanabırakılırsaferman,yapılacakyenidüzenlemelerleeskisiyasalsistemintamamendeği-şipyenileneceğiniaçıkçaöngörür.Resmîvegelenekselçağrışımlarlabezeliüslubununötesinegeçildi-ğindeTanzimatFermanıogünedekgirişilecekenkapsamlıbatılılaşmadeneyininanahtarıkonumun-daolduğunuaçıkçahissettirir.”

TÜSİAD Tarih Kitabı,1839-1939


2

Anadolulu Bir Rumun Durum Değerlendirmesi

[A]sırlarlabaşımızagelenfelâketbizikendihalimizebıraktımı,yineşükürlerolsundinimizibariyitir-medik...Veeğerbizimbaşımızagelenfelâketvebozuklukverencidebaşkabirmilletinbaşınagelmişolsaidi,herhaldetamamendinvemilliyetdeğiştireceğindenkuşkuolamazidi....GerçektendeAnadoluRumlarınınbaşınagelenfelâkethiçbirmilletinbaşınagelmemişikenyi-

nedinlerindevemilliyetlerindedevameylediler...Vehattâenmüşkülvakitlerdenazikvekibarmillettorunlarıolduklarınatanıklıkolmaküzere,deliklerdekovuklardamümkünolduğuncamekteplervemedreselerkurarakevlâtlarınıeğitmektengerikalmamışlardır...

Şimdi ise, şükürler olsun evvelki zulüm zulümat ve baskılar tamamen kalkmış olup,cennetmekânSultan[II.]MahmutHanhazretleriasrındaYeniçeriOcağı’nınkaldırılmasıveNizam-ıCedit’inkurul-masıveKavanin-iHayriye’ninithaliileTanrıkullarınınırz,malvecanıteminataltınaalınmakileada-letgüneşidoğmayabaşlamışolup,gününışıklarıartmaktavehalkısarıpzulmetidefveyoketmektevebilimbolluklayaygınlaşmakta...

EvangelinosMisailidis,Seyreyle Dünyayı(İstanbul,1871-1872).

Açıklama:BuyazıIslahatFermanı’ndansonra,BirinciMeşrutiyet’inilanındanönceyazılmıştır.NamıkKemalgi-biYeniOsmanlılarbudönemdegazetelerçıkarmaktadır.

3

Islahat Fermanı, 1856

1. Hazırlanışı

IslahatFermanı,KırımHarbi’ninsonyıllarındahazırlanarakParisAndlaşması’nınimzalanmasındanaltıhaftaönce,28Şubat1856’daBâb-ıÂlî’debütün bakanlar, yüksek memurlar, şeyhülislâm, patrik-ler, hahambaşı ve cemaat ileri gelenleriönündeokunarakilânedildiveParisAndlaşması’nıhazırlayandevletlerebildirildi.KitaplardaIslahatFermanı’nın“dışbaskı”sonucuçıkarıldığınınyazılmasıâdet-tir.KırımHarbi’nde,İngiltere,FransaveAvusturyaOsmanlıİmparatorluğu’nuRusya’yakarşıdestek-lemişti.1856ParisKonferansıöncesinde,Osmanlıİmparatorluğu’nuRusya’nınmüdahalelerinekarşıkorumanınbedeliveOsmanlıİmparatorluğu’nunAvrupadevletleriailesinekatılmasınınşartıolarakAvrupadevletleribirtakımşartlarilerisürdüler.BuşartlarIslahatFermanı’nınesaslarıolarakÂliPa-


şaileİstanbul’dakiİngilizveFransızelçileriarasındakararlaştırıldı.IslahatFermanıdaTanzimatFer-manıgibiPadişahAbdülmecidtarafındanısdaredilmiştir.

2. Hükümleri

IslahatFermanı,TanzimatFermanı’ndandahakapsamlıdır.2.Gayrimüslimtebaayaeskidenberitanınmışhaklarınaynensürdüğübelirtiliyordu.6.Hıristiyanrahiplerininmenkulvegayrimenkulmallarınamüdahaledebulunulmayacaktı.7.Gayrimüslimlerinkendiişlerinigörebilmesiiçinhercemaatbirermeclisseçecekti.8.Gayrimüslimlerinibadetyerlerinin,okul,hastanevemezarlıklarınıntamirlerineengelolunma-

yacak;yenilerininyapılmasınaizinverilecekti.9.Birmezhebetâbiolanlarınadedinemiktarolursaolsunomezhepiçinibadetözgürlüğütanını-

yordu.10.Mezhep,dilvecinsiyetbakımındaneşitlikilkesikabulediliyordu.Dinvemezhepyüzünden

kimseninaşağılanmamasıisteniyordu.11.Dinvemezhepdeğiştirmekiçinkimseninzorlanmamasıilkesibenimseniyordu.Keza,İslâmdi-

nindençıkmanınidamilecezalandırılmayacağıbelirtiliyordu.Bunlarla“inançözgürlüğü”nünkabuledildiğinisöyleyebiliriz.12.Devletmemurluğunagiriştedinfarkıgözetilmemesiilkesibenimsenmişti.Builkeylegayrimüs-

limlerinmemurluğagirişikonusundaki“siyasalhakları”tanınmıştı.13.Gayrimüslimlerdedevletinaskerîvemülkîokullarınakabuledileceklerdi.14.MahkemelerdeşahitlikhususundaMüslümanlarilegayrimüslimlerarasındaeşitlikesasıkabul

ediliyordu.16.Askerlikhizmetinegayrimüslimtebaanındakabulüesasıbenimsenmişti.17.Müslümanlarilegayrimüslimlerarasındavergileraçısındandaeşitliksağlanıyordu.Vergialı-

mındadinayrımıyapılmayacağıilânediliyordu.18.YabancılaraOsmanlıtopraklarıüzerindemülkedinmehakkıtanınıyordu.19.GayrimüslimlerdeeyaletmeclislerinegirebilecekveMeclis-iVâlâ’datemsiledilebilecekti.Böy-

lecegayrimüslimlerinsiyasaltemsilhaklarıozamanınkoşullarıölçüsündekabulediliyordu.

KemalGözler,Türk Anayasa Hukuku,EkinBasımYayın,Bursa,2000,s.19-23.


4

“...İzmir’i,İstanbul’u,Suriye’yi,Lübnan’ıgezin;manastırlara,Hrıstiyanmisafirhanelerine,mabed-lere,erkeklervekadınlartarafındanyönetilenhastaneveyadinokullarınagirinveiçlerindenbiri-ninimparatorluğakarşısaygıduyupduymadığınısorun.Hepsibirden,imparatorluktauygulanantarafsızlığıveSultan’ınadını takdiredeceklerdir.Lübnan’ınkuzeyindevegüneyindedağlarında,köylerinde,kasabalarındaveşehirlerinderastlananinançhürriyetineFransa’nınhiçbirşehrinderast-lanmaz.”

AlphonsedeLamartine(AlfonsödöLamartin),Aşiretten Devlete,s.20.

7. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı,MEBYayınları.

Açıklama:AlphonseMarieLouisePratdeLamartine(d.21Ekim1790-ö.28Şubat1869),Fransızyazar,şairvepolitikacı.BirdönemFransaDışişleriBakanlığıdayapanyazar,1850yılındaTürkiye’yiziyaretet-ti.[TanzimatFermanı1839,KırımSavaşı1853-1856,IslahatFermanı1856]1859yılındaParis’teyayımlananHistoire de la Turquie (Osmanlı Tarihi) önemlieserleriarasında-

dır.LamartinebueseriniFransa’dakiTürkveOsmanlıkaynaklarınıinceleyerekvedahasonraİstan-bul’ageliparaştırmalaryaparakyazmıştır.

Wikipedia.

5

“Türkler,HristiyanveMüslümanfarkıgözetmeksizinadaletiherkeseeşitolaraktatbikederler.BellibaşlıkadılarınmasalarındabirincilveTevratbulunur.Hrıstiyanlarıİncil,YahudileriTevratüzerineyeminettirirler.”

M.SerranoY.Sanz(SerranoSanz),Türkiye’nin Dört Yılı,s.93.


Açıklama:Kanunidevrindeİstanbul’dakiTürkhayatınıanlatanbueser,ismibilinmeyenbirİspanyoltarafın-dan1557’deyazılarakİspanyaKralıİkinciFilip’etakdimedilmiştir...Yazarıntakdimiçinyazdığıön-sözdenanlaşıldığınagöre,eserinbaşlıcagayesiotarihlerdeAvrupa’nınenkuvvetlihükümdarların-


danbiriolanİkinciFilip’eİspanya’nınvebütünAvrupa’nınenbüyükhasmıolanTürklerhakkındabilgivermektir.Yazarbubilgileriüçkişiarasındasuallicevaplıbirkonuşmahalindevermektedir.KonuşmacılardanbiriTürklerelindeesirolarakİstanbul’dabirkaçyılyaşamışbirgemici,diğerikisiiseondanTürkhayatıhakkındabilgialanarkadaşlarıdır.Pekmuhtemeldirki,yazarbubilgileritekbirşahıstandeğil,fakatİstanbul’daesirkaldıktansonraİspanya’yadönebilenbirçokkimselerdentoplamıştır.

http://www.tarihcininyeri.net/forum/index.php?topic=9637.0;wap2

6

“Bizimısrarlaüzerindedurmamızgerekennokta,yürektengelenbirhoşgörüyanında,buhoşgörününhukukitemellerinidegörmek,anlamakveanlatmaktır.Osmanlınınkurduğusistem,aslabirhüküm-darın,birvezirinveyahutyüksekbirmemurungelipgeçici,keyfîbiriyiniyetindençıkmışdeğildir.Busistem,kaynaklarıİslamdinindebulunandiğerdinlerieşitgörme,onlarıbirersemavîdinkabuletmeprensibinedayanır.”

KemalKarpat(Haz.),Osmanlıda Hoşgörüadlıkitabınkapağından.


7

Osmanlıtoplumunda,Müslüman,Hıristiyan,Yahudigibiçeşitlidinveırktaninsanlarbiraradayaşı-yordu.Peki farklı inanç ve geleneklere sahip bu insanlar bir arada nasıl yaşıyorlardı? AşağıdaFatihSultanMehmet’inBosnalıdinadamlarınaverdiğiahidnameyigörüyorsunuz:

“BenkiFatihSultanMehmetHan’ım,bütündünyayailanediyorumkikendilerinebupadişahferma-nıverilenBosnalıHıristiyandinadamlarıhimayemaltındadırveemrediyorum:Hiçkimse,nebuadıgeçeninsanlarınedeonlarınkiliselerinirahatsızetmesinvezararvermesin.

Devletimdehuzuriçindeyaşasınlar.Nepadişahlıkeşrafındannevezirlerdenveyamemurlardannehizmetkârlarımdanhiçkimse,bu

insanlarınonurunukırmayacakveonlarazararvermeyecektir.Hiçkimsebuinsanlarınhayatlarına,mallarınavekiliselerinesaldırmasın;onlarıhorgörmesinveyatehlikeyeatmasın.Hattabuinsanlar,başkaülkelerdendevletimebirisinigetirirseonlardaaynıhaklarasahiptir.


Bupadişahfermanınıilanederekburada,AllahvePeygamberimizMuhammedadınayeminedi-yorumkiemrimeuyarakbanasadıkkaldıklarısürecetebaamdanhiçkimsebufermandayazılanlarınaksiniyapmayacaktır.”

1Mayıs1478

www.kultur.gov.tr


8

Atatürk Milliyetçiliği

MillîMücadele ilekurulanTürkiyeCumhuriyeti,OsmanlıDevleti’ninmilletlertopluluğugörünü-mündensıyrılmışveTürklerdenoluşanbirmillîdevlethüviyetinekavuşmuştur.Yapılannüfusmüba-delesiilebuyapıdahadapekiştirilmiştir.BöylebirülkekuranATATÜRK“Diyarbakırlı,Vanlı,Erzu-rumlu,Trabzonlu,İstanbullu,TrakyalıveMakedonyalı,hepbirırkınevlâtları,hepaynıcevherinda-marlarıdır”sözleriilebuözelliğidilegetirmiştir.IrkçılığıvedinîfarklılıklarıreddedenATATÜRKmilliyetçiliğimillîbirlikveberaberliğisağlayıcı

biranlayışasahiptir.ATATÜRK,Türkiye’yiparçalamakiçindinvemilliyetgibifarklarilerisürülerekyapılanpropagandalarınmilletfertleriüzerindeüzüntüdenbaşkabiretkiyapmadığınıbelirterek,mil-letinbufertlerinindeortakgeçmişe,tarihe,ahlâka,hukukasahipolduklarını,geleceklerinivetalihle-riniTürkMilletiilebirliktegöreninsanlaraayrımyapılamayacağınıbelirtmiştir.ATATÜRKmilliyetçiliği“Yurttasulhcihandasulh”ilkesinebağlıbarışçıveinsancılbiranlayışa

sahiptir.Türkinsanıöncekendimilletininilerlemesivemutluluğuiçinçalışacakfakatbaşkamilletle-riniyiliğinidedüşünecektir.

Yard.Doç.CemalAvcı,“Atatürk’ünMilliyetçilikAnlayışı”(makale),Atatürk ve Atatürkçü Düşünce,GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığı,GenelkurmayBasımEvi,Ankara2003.


9

Milliyetçilik

Kişilerinaitolduğumilletinvarlığınısürdürmesiveyüceltmesiiçindiğerbireylerlebirlikteçalışmaya,buçalışmavebilincinidiğerkuşaklaradayansıtmayamilliyetçilikdenir.Butanımagöre,milliyetçili-ğinenönemliöğesimilletolmaktır.AtatürkMilliyetçiliğininbaşlıcanitelikleri:a) Akılcı,çağdaş,medeni,ileriyedönük,demokratik,insanivebarışçıdır.b) Ayırıcıdeğil,birleştiricidir,inançözgürlüğünesaygılıdır.c) Türkmilletinindil,tarih,kültürünesahipçıkmayıöngörür.d) Eşitlikprensibinedayanır.e) Hertürlüsaldırganlığavesömürgeciliğekarşıdır.f) Irkçılığakarşıdır.g) Laiktir.h) Türkmilletininrefahını,zenginliğini,mutluluğunuvevarlığınıyükseltmeyiamaçlar.

8. Sınıf TC İnkılap Tarihi Ders Kitabı,MEBYayınları.


Olumsuz Belgeler

1

Müslüman Şiiler Üzerine Ebussuud’un Fetvası (16. yüzyıl ortası)

Ebussuud(yaklaşık1490-1574)Süleymantarafındançoksaygıduyulanbiralimdivenerdeyse30yılşeyhülislamlıkyaptı.OnunfetvalarıOsmanlıtoplumuuzerindekalıcıbiretkibıraktı.

Soru:Safevitaraftarlarınakarşısavaşmakşeriatagörehelalmidir?Onlarıöldürenkişigazimidirveonlarınelindeölenkişişehitmidir?

Cevap:Evet,bubüyükbircihatveşereflibirşehitliktir.Soru:Onlarlasavaşmanınhelalolduğunuvarsayarsak,busadeceonlarınisyanıveİslamhalkları-

nın[Osmanlı]Sultanı’nakarşıolandüşmanlıklarındandolayımıdır,yoksaonlarınİslam’ınbirlikleri-nekılıççekmelerindenmi,yahutne?

Cevap:Onlarhembölücüdürlerhemdepekçokaçıdankafirdirler.

ColinImber,Ebu’s-Su’ud: The Islamic Legal Tradition [Ebussuud: İslami Hukuk Geleneği], Stanford,1997,s.86.

Açıklama:SafeviHanedanı1502-1736arasındaİran’dahükümsürdü.BuhanedanınbenimsediğiveyaymayaçalıştığıİslamiyetinŞiimezhebi16.yüzyılAnadolusundaçoksayıdaOsmanlıuyruğuüzerindesonde-receetkilioldu.

Modern Güneydoğu Avrupa Tarihi Öğretimi, Alternatif Eğitim Materyalleri,Çalışma Kitabı,1,s.85.

HembusebeptendolayıhemdeOsmanlı’nındoğudakiengüçlükomşusuolduğuiçinOsmanlıileSa-feviDevletiYavuz,Kanunivesonrakidönemlerdesıksıksavaştı.

2

İmparatorluğun Gayrimüslimler İçin Kısıtlamaları (1631)

Şeriatavekanunagörekafirlerkıyafetlerindentanınmalıvegörünümleridahakötüolmalı.Atabin-melerine,ipekvesatendenyapılmışkıyafetlergiymelerineyadasamurkürkvesamurşapkagiymele-rineizinverilmez.KarılarıMüslümankadınlarınkinebenzerkıyafetlergiyemezleryadaİrankumaşın-


danyapılmışyaşmakörtemezler.YinedebellibirzamandanitibarenbuyasayauyulmadıvekadılarınizniyleHristiyanlarveYahudilerlüks,pahalıkıyafetlergiyipdışarıçıkmayabaşladılar.Karılarınagelince,onlarpazardakarşılaştıklarıMüslümankadınlarayolvermekicinkaldırımdan

inmediler.Bütünolarak,hemerkeklerhemkadınlarMüslümanlarınkindençokdahaiyikıyafetlergi-yiyorlarkibukendileriniikincisınıfdüşünmediklerinigösterir.Buyüzden,buemirlereuyulmasınıga-rantietmekiçinbunlarınbirkezdahaduyurulmasıkesinliklegereklidir.

Tsv.Georgieva,D.Tzanev(yay.haz.),Hristomatija po Bulgarska Istorija [Bulgar Tarihinin Okuma Parçaları Derlemesi], cilt3,Plevne1982,s.121.

3

Uygun Olmayan Kıyafetler Giyen Bir Ortodoksun İdamı (1785/1789)

Aynışekilde,yukarıdabahsedilenayın[Muharrem]21.günündeşanlıefendimiz[SultanI.Abdülha-mid]tebdilikıyafet[kılıkdeğiştirerek]seyahatederkenbirRumkafirgördü.Rumsarıayakkabılar,çi-çekdesenlibirkaftan,uzunbircüppevekürkşeritlibirpaltonunyanısırabirşalgiymiştiıO[Sultan]celladıçağırdı.RumasılmaküzereydifakatSultanbaşınınkesilmesiniemretti.

TaylesanizadeHafızAbdullahEfendiTarihi,İstanbul’un Uzun Dört Yılı (1785-1789), (der.FeridunEmecan),Istanbul,2003,s.419.

4

Plovdiv/Filibe Yakınlarındaki Stanimaka’da İzinsiz İnşa Edilen Bir Kilise Hakkında İmparatorluk Emri (1624)

VakıfköyüolanStanimaka’nınidarecisimektubunda,buköydekiHıristiyanlarınşeriatakarşıgelerekyenibüyükbirkiliseinşaettiklerini,mermervediğermalzemelerledöşediklerinibizebildiriyor.İdareci,başarısızbirşekildeMüslümanlarınşikayetlerinitatminetmeyidenemişveşimdiobahse-

dilenkiliseyiyıkmakiçinbirfermançıkarılmasınıistiyor,zirakiliseninyıkılmasıylaülkenindinika-nunlarınıngerekleriyerinegelmişolacak.


Şimdiemrimşudur:Olayıinceleyinveeğeruzunsüredirvarolanbirkilisedeğildegerçektenyeniyapılmışbirkiliseiseyıkın.Buyüzden,bunualıncameseleyiaraştırmanıveyeniinşaedilmişkiliseiseyıkılmasınısağlamanıemrediyorum.AyrıcahiçkimseninşeriatınveSultanım’ınemirlerineitirazveitaatsizliketmesinemüsaadeetmemeniemrediyorum.

Tsv.Georgieva,D.Tzanev(yay.haz.),Hristomatija po Bulgarska Istorija [Bulgar Tarihinin Okuma Parçaları Derlemesi], cilt3,Plevne,1982,s.120-121.

5

Dönemin Zaptiye Nazırının Kaleminden İstanbul’da 1895 Olayları

EylülünyirminciÇarşambagünüdegeçmiş,akşamolmuştu;ortalıkdagörecesakindi;tektüksilahatılıyor,önemsizsayılabilecekyaralamavakalarıoluyordu;ancakgeceyatsıvakitlerindeKasımpa-şa’daHacıHasanHanı’ndaellikadarsilahlıErmenihavayabirkaçelsilahattıktansonragazlamba-sınısokağafırlattılarve[...]karşıdakikahvedeoturanKürtlerinüzerinekurşunyağdırmayabaşladı-lar.Olaygittikçebüyüyerek,gittikçeikitarafadakuvvetlerkatılarakbirçarpışmaşeklinialdı.ZatentetiküzerindebulunanzabıtavaktindeyetişerekgüçlükleKürtleridağıtmayaveErmenileri

deeskisigibikiliselerinesığınmayamecburetti.AynızamandabutaraşardaLazlarla,KürtlerdenveAcemlerdenoluşanbirtopluluğunErmenievlerinibasacaklarınıhaberaldım.Gerekbunlarıvegerekİstanbul’dauygunsuzişleregirişeceklerinihaberaldığımbirçokTürkleritutuklattım.Buşekilde[...]hapsettirdiğimMüslümanlarınsayısı145’eyaklaşmıştı.[...]AlınantedbirlersonucundasükunetingerigeleceğitahminolunurkenPolisMüdürlüğü’nden,

BeyoğluMutasarrıflığı’ndan,ErmeniveMüslümanahalininbirbirlerinegiriştiğineveişinciddiliğinedairraporlargelmeyebaşladı.FakatZaptiyeKapısı’nageleliveburaporlarıokuyalıhenüzbeşdakikaolmamıştıkibirsüvariça-

vuşugelerek:“SultanahmetMeydanındamedreselilerileahalidenbeşbindenfazlabirkalabalıkKum-kapıErmeniKilisesi’nehücumiçinhazırlandı”,dedi.

HüseyinNazımPaşa,Hatıralarım(İstanbul,2003[ilkbaskı1931]).

Açıklama:“1887’deCenevre’deHınçakve1890’daTiflis’teDaşnakErmenidevrimciörgütlerininkurulmalarıy-ladenklemdahadakarmaşıklaştı.OsmanlıyönetimininbirtürlüçözemediğiasayişsorunuErmenitoplumununJönTürkleriolaraktanımlanabilecekbugruplarıneylemleriyleAvrupakamuoyunata-şınmayabaşladı.1890TemmuzundaHınçakmilitanlarınınİstanbul’dadüzenlediklerigösterikanlıbirşekildedurduruldu.1894-1896yıllarıarasındaiseErmenisorunuiyideniyiyekendinihissettirdi.Ön-


ce,1894’teSasun’daçıkanbirayaklanmakanlıbirşekildebastırıldı.Ardından,1895sonundaAna-dolu’nunpekçokyerindeyaşanansaldırılardaçoksayıdaErmeniöldürüldüvemallarıyağmalandı.[Anadolu’daçıkanayaklanmalarınbastırılmasındaAbdülhamid’inKürtAşiretleri’ndenoluşturduğuHamidiyeAlaylarıönemliroloynamıştır.]BuaşamadansonraErmenisorunuuluslararasıkamuoyuönündeII.Abdülhamid’inenbüyükendişekaynağıolmuşvekendisinebukanlıolaylaragöndermeyapılarak“KızılSultan”sıfatıyakıştırılmıştır.”

TÜSİAD Tarih Kitabı, 1839-1939,s.174.

6

Varlık Vergisi

Savaşagirmeolasılığınedeniylerezervlerinikullanmamayagayretedeniktidar,enflasyonistemediğiiçindeparabasmıyordu.Nakitparagereksiniminikarşılamakiçiniçborçlanmayagidildi,ama1941yılıHaziranındaçıkartılantasarrufbonolarıyeterliolmadı.Bununüzerine,birazdafırsatçılığıceza-landırmakiçin,1942KasımındaVarlıkVergisiKanunuçıkarıldı.Gerektahakkukettirilenmiktarla-rıntespitbiçimi,gerekseitirazhakkıtanınmamasınedeniyle,VarlıkVergisitümüylehukukdışıbirvergiydi.Ayrıcabuuygulamanın,resmenazınlıkolaraktanımlanmasalarda,tamanlamıylaülkeinsa-nımuamelesidegörmeyengayrimüslimlere,Müslümanlaraoranladahaağırbirvergiyükütahakkukettirildiğiiçin,ciddîbirayrımcılıkboyutuvardı.VergiborçlarınıödeyemeyenlerSivrihisarveAşka-le’yeçalışmakamplarınagönderildiler.

TÜSİAD Tarih, 1939-2002,s.174.

7

Bir İstanbul Yahudisinin Anımsadıkları

VarlıkVergisi’negelince...Hernekadarailemiziiflasasürüklemediysedebabamçokbüyükbirmeb-lağödemekzorundakalmıştı.Babamınİstanbulişçevresindemükemmelbirşöhretesahip,çokdürüstbirişadamıolduğunainanıyorum.Anadolu’nunçeşitliyerlerindengelipkendisiylealışverişyapanma-nifaturatüccarlarıylailişkilerisonderecedostaneidi.BunedenlehepbürokratlarınVarlıkVergisiko-nusundaonadahayumuşakdavranıpdavranmadıklarınıkendikendimesordum.Bunakarşılık,deriticaretiyleuğraşan51yaşındakiamcamabütünservetindenfazlabirmeblağvergiolaraktahakkuket-


tirilmişti.Onuödeyemedi.Çalışmakampınagönderildiğindeşekerhastasıidi.Kamptangeridöndü-ğündenbirbuçukyılkadarsonrakalpkrizivetıbbikomplikasyonlarsonucuvefatetti.Birçokailedostumuzbirkaçgünveyahaftadayanamadankamplardavefatettiler.

E.ElliotBenezra’nıntanıklığı,RıfatN.Bali,Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri.


8

Varlık Vergisi ile İlgili Olarak Gayrimenkul Satın Alan Gruplar

Satın alınan Toplam Satın alınan GayrimenkulVarlık Vergisi ile ilgili gayrimenkullerin alışlara gayrimenkul ortalamagayrimenkul satın alanlar toplam değeri (TL) oranı (%) sayısı değeri (TL)

MüslümanTürkler 7.434.593 67,1 450 16.521MüslümanTürklerinşirketleri 65.500 0,6 2 32.750

Aratoplam 67,7

KİT’ler,millibankalarve millisigortaşirketleri 1.693.584 15,3 23 73.634İstanbulBelediyesive VakıflarGenelMüdürlüğü 1.624.530 14,7 11 147.684

Aratoplam 30

Ermeniler 109.867 1 24 4.577Rumlar 82.900 0,7 20 4.145Yahudilervediğergayrimüslimler 66.975 0,6 13 5.151

Toplam 11.077.949 100 543 20.401

Kaynak:AyhanAktar,“VarlıkVergisiSırasındaGayrimenkulSatışları”,Toplumsal Tarih,XII,69(1999).

TÜSİAD Tarih Kitabı, 1839-1939.


İstanbul’da Varlık Vergisi ile İlgili Olarak Gayrimenkul Satanlar

Satılan Toplam Satılan GayrimenkulVarlık Vergisi ile ilgili gayrimenkullerin satışlara gayrimenkul ortalamagayrimenkul satanlar toplam değeri (TL) oranı (%) sayısı değeri (TL)

Yahudiler 4.404.820 39 151 29.170Ermeniler 3.275.747 29 211 15.523Rumlar 1.370.440 12 124 11.051Azınlıkşirketleri 1.100.375 10 4 –Yabancılar 605.700 5 27 22.433GveMortaklıklar 189.500 2 2 94.750Diğerazınlıklar-Bulgar,Rusvs. 37.700 0,3 7 5.385Müslümanlar 92.642 0,8 10 9.264OrtaklarıMüslümanolanşirket 1.025 0,01 1 1.025

Toplam 11.077.949 100 543 20.401

TÜSİAD Tarih Kitabı, 1839-1939.


9

6-7 Eylül Olayları

İstiklalCaddesi.

6-7 Eylül Olayları Fotoğraflar-Belgeler,FahriÇokerArşivi,TarihVakfıYurtYayınları,İstanbul,2005.

“Tahripçiler”İstiklalCaddesi’nde.



7Eylülgünü St.Antoine

Kilisesi’ninönü,Beyoğlu.


YeşilçamSokak,Beyoğlu. Sağdaodönemin SaraySineması, soldaMelekSineması.



10

Dersim’desonharekâtbaşlarken:

“Cumhuriyetböylevatandaştanımıyor!”([Başbakan]CelâlBayar’ınnutkundan.)

(AleviKürtlerinyoğunolarakyaşadığıDersim’inadı,1935’teTunceli(ilkbiçimiTunçeli)olarakde-ğiştirildi.Dersim’de21Mart1937’debaşlayanayaklanma22Ekim’debastırıldı.Askeriharekâtsıra-sındahalkyerleşimalanlarınıterkederekmağaralarasığındı.Askerikomuta,mağaralarıbombalaya-rakvezehirligazvererektopluölümlereyolaçtı.DersimAyaklanmasıdavasında58isyancıyargılan-dı;SeyitRızaveoğludahil11kişiasıldı.Haziran-Ağustos1938’degerçekleştirilenaskeriharekâtlar-la,1937’denkalanisyancılardaöldürüldü.1926’dayazılanbirdevletraporunda,“Dersim,Cumhu-riyethükümetiiçinbirçıbandır.Buçıbanüzerindekesinbirameliyeyapmakveelim[üzücü]ihtimal-leriönlemek,memleketselametibakımındanmutlakalazımdır”deniliyordu.[CumhuriyetAnsiklopedisi/1923-1940,c.1,s.276].)

CemalNadirGüler,Akbaba,4.7.1938,sayı236,s.1.

TurgutÇeviker,Karikatürkiye - Karikatürlerle Cumhuriyet Tarihi 1923-2008, NTVYayınları,İstanbul,2010.


Aşkale’de“VarlıkVergisi”mükellefleriçalışıyorlar:

MÜHENDİS–AferinBoharaçi,taşlarıgüzeltanzimetmişsin.BOHOR–Elbettepaşa,İstanbul’daistifçiydim!..

(“VarlıkVergisi”niödeyemeyenlerAşkale[Erzurum]veSivrihisar’a[Eskişehir]sürüldüler.TCvatan-daşımüslimvegayrimüslimvatandaşlar,borçlarınıbedenenödeyebilmekiçintaşocaklarındaçalıştı-rıldılar.Hükümet,“ulusalsermaye”yaratmakpeşindedir.Bubağlamda,ilerleyenyıllardabaşka“şid-detdolu”adımlaratmayısürdürecektir.BaşbakanŞükrüSaraçoğlu,“VarlıkVergisi”nişöylesavunur:“Bukanunaynızamandabirdevrimkanunudur.Bizeekonomikbağımsızlığımızıkazandıracakbirfır-satkarşısındayız.PiyasamızaegemenolanyabancılarıböyleceortadankaldırarakTürkpiyasasınıTürklerinelinevereceğiz.”[F.A.Barutçu,Siyasi Anılar (1939-1954),1997,s.263.])

RamizGökçe,Karikatür,28.1.1943,sayı370,s.3.



14milyonlukhalisTürkDevleti,30milyonlukOsmanlıtürlüsündençokkuvvetlidir:

HACİVAT–Yazıldık,sayıldıkKaragöz.Tamamondörtmilyonlukbirmilletolduğumuzuanladık.KARAGÖZ–HalisTürkolduktansonrabudahaiyiamaHacivat,meraketmerahatı,kazancıyerin-deolursabumilletikisenedebirmisliçoğalır.

(Güreşçininkuşağında“14milyon”yazıyor.BirincinüfussayımısonucundaTürkiye’nin13.650.000olduğusaptandı.)

Anonim,Karagöz,9.11.1927,sayı2050,s.1.



Ermenilermıntıka-imemnua[yasakbölge]haricineçıkıyorlar!..(Gazeteler)

–Bütünhüsnüniyetimizerağmenvatandaşolduğumuzuanlatamadık!..

RamizGökçe,Akbaba,3.4.1924,sayı139,s.1.



Ek 2

Gazetenizinbirincisayfasınınplanıaşağıdakigibiolmalıdır.

• Gazetenizebirisimbulun.• Okuduğunuzbelgelerdenyolaçıkarak“OsmanlıveTürkiyeCumhuriyetidevletvetoplumlarının,etnikvedinifarklılıklarayaklaşımı”konusundabiryargıyaulaşacaksınız.Ulaştığınızbuyargıyı,yanimesajınızıanlatanilgiçekicibir“manşet”yazın.

• Elinizdekibelgelerigruplamayaçalışınvebugruplamayagörebirkaçtane(enaz2)altbaşlıkbe-lirleyin.

• İncelediğinizbelgelerdenistediğinizkadarınımanşetvealtbaşlıklarınızauygunolacakşekildepos-terinizinfarklıbölümlerineyapıştırın.Önemligördüğünüzkısımlarınırenklendirerekokuyucununilgisiniçekmeyeçalışın.

• İstediğinizkısımlardayazıyazarak,resimçizerekmanşeti,altbaşlıkları,belgeleriaçıklayabilirvebuşekildemesajınızıokuyucularailetebilirsiniz.Çokyazıyazmanızagerekyok;çünkütaslakha-zırlıyorsunuzvebutaslağısözlüolaraksınıfasunacaksınız.

• Buposter,sunumunuzuyapmakiçinkullanacağınızetkilibiraraçolmalıdır.Hemgörselhemdeyazılıunsurlarıetkilibirşekildekullanmalısınız.


Ek 3

Aşağıdakisorularıcevaplayınız.(5dk.)

1. Bubelgelerdeyeralanolaylarınbenzerlerigünümüzdedeyaşanmaktamıdır?Yaşandığınıdüşünü-yorsanızbirikiörnekverebilirmisiniz?

2. Belgelerdeyeralanolaylarıyadabuolaylarınbenzerleriniyaşayankişilertanıyormusunuz/biliyormusunuz?Sizcebukişilerindeneyimleribiliniyormu?Görünürolabiliyormu?

3. Osmanlı’dangünümüzeayrımcılıkveayrımcılığınelealınışbiçimlerihakkındanetürbirgenelka-nıyavardınız?

Documents

DERS 2secbir.org/images/haber/2011/12/ders-2.pdf · TÜSİAD Tarih Kitabı, 1839-1939 ayrımcılık: örnek ders uygulamaları, istanbul bilgi üniversitesi sosyoloji ve eğitim çalışmaları