Descartes - Yöntem Üzerine Konuşma.pdf

8/10/2019 Descartes - Yntem zerine Konuma.pdf

1/70


2/70


3/70


4/70


5/70

YNTEM ZERNE KONUMA VE DESCARTES ZERNEBRKA SZ

Yntem zerine konuma, Descartes'n birinci dnem yaptlarndandr1618'den 1637'ye kadar srm olan bu birinci dneminde, Descartes bir filozoftan ok bir bilim adamdr; dnya zerine, insan zerineinsann evrendeki yeri zerine evrensel bir bilim gelitirmeye ynelir1637'den sonr ann Descartes' bir bilim adam olmaktan ok birfilozoftur ya da bir metafizikidir. Asl ad Discours de la mthode

pour bien conduire la raison et chercher la vrit dans les sciences, plusla dioptrique, les mtors et la gomtrie qui sont les essais de cettemthode (Usu iyi ynetmek ve bilimlerde doruyu aramak iin yntemzerine konuma ve bu yntemin denemeleri olan dioptrik, meteorlave geometri) olan bu kitabn bugn yalnzca alt blmlk Yntemzerine konuma blm ilgi eker. Kitab olduka kalnlatran br blmler bugn iin yalnzca bilim tarihi uzmanlarnn ilgisini

ekebilir.Yukarda yaptmz ayrm, bilim adam ve filozof ayrmn, Descartesiin derinletirmemek gerekir. Descartes bilimlerin felsefeden kopmaya balad o dnemlerde almalarn srdren bilim adamlarnntersine, bilimi her zaman felsefi bir bak as iinde btnletirmeyezen gstermitir. Descartes, pek belirgin bir biimde, ann bilimadamlarnn yalnzca teknik sorunlar erevesinde snrlandn

grecek, onlarn tuttuu yoldan daha deiik bir yol tutacaktr. Gene de1618-1637 arasnda Descartes zellikle bilimsel konulara eilir. Onun bu konularda, zellikle fizyoloji alannda ortaya koymu olduu bilgilerin bugnk bilgilerimiz karsnda pek bir anlam kalmadnsyleyebiliriz. zellikle Ortaa boyunca l kesmeyi yasaklayankilise evreleri insan bedeninin yapsn ve ilevlerini bilmek iin abagsterenlerin gzn korkutmutu. Flaman anatomi uzman Vesalius'un

(1514-1564) bana gelenler bu basknn en belirgin tandr. Hegel'in gerek bir deerbilirlikle "modern felsefenin kurucusu" dediDescartes 31 Mart 1596'da La Haye'de (Touraine) dodu. Rennes parlamentosunda danmanlk yapm olan babas Joachim Descartesolduka zengin bir kiiydi. Annesi Jeanne Brochard onu dourduktan bir yl sonra bu dnyaya gzlerini kapayvermiti. On yandaCizvitlerin Collge Royale de la Flche okuluna giren Descartes on

4


6/70

sekiz yanda bu okuldan ayrld, iki yl sonra yani 1616'da Poitiers'dehukuk renimini tamamlad. Askerlik mesleini seerek 1618'deMoritz von Nassau'nun, 1619'da Bavyera seicisinin, 1621'de Bocquoykontunun ordularna girdi; bylece Almanya'y, svire'yi, talya'y,Hollanda'y, Macaristan', Polonya'y dolat. 1627'de nl La Rochellekuatmasna katld. 1628'de Hollanda'ya ekildi ve kendini felsefeyeadad. Hollanda'nn Francher, Amsterdam, Deventer, Utrecht, LeidenEndegeest, Egmond ve zellikle Alkmaar gibi kentlerinde dingin biryaam srd. Bu arada kez Fransa'yagitti. 1649'dasve kraliesiKristina onu yanna ard. Sarayda byk ilgi gren, bu arada bir de bale yazan filozofun gsz bedenisve'in souklarna dayanamad.Descartes 1650'de Stockholm'de zatrreeden ld.Descartes'n dnce yaamnda en ok etkili olmu olan kii nl bilim adam Isaac Beeckman'dr. ki dnce adam 1618'dekarlatlar. Descartes kendisinden sekiz ya byk olan bu kiiye byk bir saygyla baland. Isaac Beeckman, Caen niversitesi'ndennl bir tp doktoruydu; matematikle ilgileniyor, matematik-fizik

alannda nemli almalar yapyordu. Descartes ilk incelemesiCompendium musicae'yi (Mzik zeti) Isaac Beeckman iin yazmtr"Mziin konusu sestir, amac hoa gitmek ve bizde eitli tutkularuyandrmaktr" diye balayan bu incelemenin bugn iin byk birnemi yoktur. Ancak Descartes'n Beeckman'la dostluu Beeckman'nlmne (1637) kadar srmtr. Descartes'n Beeckman'a yazdmektuplar her satrnda sarslmaz bir dostluun inceliklerini yanstr

rnein Descartes 26 Ocak 1619 tarihli mektubunda yle der:"Mektubunuzu aldm, bekliyordum zaten. Ona gz atar atmaz mzikleilgili notlar grnce iim sevinle doldu: beni unutmadnz dahanasl gsterecektiniz? Bir ey daha bekliyordum, o benim iin dahanemliydi: ne yaptnz, ne yapyorsunuz, salnz nasl? nann bana,yalnzca bilimi dnyor deilim, sizi de dnyorum; yalnzcadncelerinizi deil, dnceleriniz ok nemli ama, btn bir insan

olarak sizi dnyorum." Descartes, ulusal dillerin Avrupa'da yeni yeni kendini bulduu biryzylda baz yaptlarn Latince, baz yaptlarn Franszca yazmtrlk incelemeleri Compendium musicae (1618) ve Regulae addirectionem ingenii (Usun ynetimi iin kurallar) (1631) adlarndan daanlalaca gibi Latince yazlmtr. Discorus de la mthode (Yntemzerine konuma) Franszca yazlmtr ve 8 ubat 1637'de Leyden'de

5


7/70

Jean Maire yayn olarak kmtr, filozofun baslan ilk yaptdr.Kitabn Latince evirisi 1644'te yaymland, eviriyi Descartes baslmadan nce gzden geirdi (yaymcs L. Elzevier). Yntemzerine konuma btnsel bir yap ortaya koymaz, her blm ayr bikonuyu iler. Blmler arasnda balant bulunmad gibi, bazdnce tutarszlklar da grlr. rnein birinci blmde neredeysetmyle mahkm edilen Stoa felsefesi nc blmde benimsenir.Kitap ayr ayr makalelerden olumu gibidir, belki de bu makalelerok deiik zamanlarda yazlmtr. Bu paral kitabn en nemli yanDescartes'n dncesindeki geliimle ilgili tarihsel izgiyi ortayakoyuyor olmasdr. Descartes'n bir baka nemli kitab Meditationes ilk olarak 1641 ve1642'de Latince yaymland. 1641'de yaplan birinci bask Paris'teMichel Soly yaynevinin basksdr: Renati Descartes, Meditationes de prima philosophia (Ren Descartes,lk felsefe zerine dnceler).Kitaba alt blmlk eletiriler toplam ve bu eletirilere Descartes'nverdii yantlar eklenmiti. 1642 basks Amsterdam'da L. Elzevier

Yaynevince yaymland, bu baskya yalnzca birinci eletiri eklenmiti.Kitabn Franszca evirisi 1647'de Paris'te Veuve Jean Camusat vePierre le Petit'de Mditations mtaphysique de Ren Descartes (RenDescartes'n metafizik dnceleri) kt. eviriyi Luynes Dkyapmt ve birinci, ikinci, nc, drdnc, altnc eletirilerinevirileri de kitaba eklenmiti. eviriyi Descartes batan sona gzdengeirmitir. Beinci eletirinin yerine Descartes'n bir aklamas

konulmutur. Les Principes de la philosophie (Felsefenin ilkeleri) ilkin L. Elzevier'de1644'te yaymland, Latince olarak kt: Renati Descartes, Principia philosophiae (Ren Descartes, Felsefeninlkeleri). Yaptn Franszcaevirisini rahip Picot yapmtr, eviriyi Descartes gzden geirmitirYapt 1647'de Paris'de Henri Le Gras'da kt. Felsefenin lkeleriDescartes'n daha nceki felsefe almalarnn geni bir zeti gibidir ya

da daha nceki almalaryla ilgili geni ereveli bir aklamadr1649'da Les Passions de l'me (Ruhun Tutkular) Hollanda'da basldYapt sve Kraliesi Kristina'ya yollanmt. Descartes bu kitabndatutkular ad altnda insan ruhsallnn eitli olgularn incelemitirRuhun Tutkular bir ruhbilim aratrmasdr, ayn zamanda ahlakkonularyla pek ilgilenmeyen Descartes'n insan ruhsallndan giderekgelitirdii bir ahlak aratrmasdr. Filozofun salnda baslm olan

6


8/70


9/70

ayn zamanda matematiin ne kt bir yzyldr. Descartes bir bilgin ya da bilim adam olarak bu dnyay, metafiziki olarak da akndnyay ve akn dnyayla bu dnya ilikisini ele alr. Galileo Galilei(1564-1642) iki ayr bilimi yani fizikle matematii evlendirmi ya damatematik-fizii kurmu, bylece ada bilim kavraynnolumasnda ilk byk adm atmt, bir baka deyile ada greli velmeci bilim kavraynn temellerini atmt. Descartes da mekanikfizyolojinin ve fizyolojik ruhbilimin kurucusu oldu, bu arada biyolojialannda belirlenimci bir bak gelitirdi, cebir iaretlerini basitletirdve analitik geometriyi temellendirdi.Metafiziki ya da filozof Descartes, felsefesini bir ngryle birden bire kurmak gibi bir yol tutmay dnmeden, ilkelerini arayaaraya,yava yava belirledi ve bu araynn yksn yazmaktan geridurmad. Saduyu diye de adlandrd usun, dnyann en iyi paylatrlm eyi olduunu sylerken hristiyan felsefesinin bakasyla tersleiyordu. rnein Aziz Augustinus, zihnimizde kukuyugerektirmeyecek biimde hazr bulduumuz tanrsal kaynakl bilginin

hepimizde eit olamayacan benimsiyordu. Descartes bu dincigrn karsna yle kar: "Doru yarglama ve doruyu yanltanayrma gc, saduyu ya da us diye adlandrlan g, doal olarak btn insanlarda eittir." Kiinin dnce yolunda verimli sonularalamamasnn tek nedeni usunu iyi kullanamyor olmaktan baka birey olamazd. Yava ilerlemek, kukuyu elden brakmamak Descartes yntemin

temelini oluturur. Baz eski filozoflarn, zellikle Pyrrhon'un (M.365-275) doru bilginin varln yadsyan olumsuz kukuculuuBacon'da ve Descartes'da olumlu kukuya dnecektir. Olumsuzkukucu, bilginin evrenselliini yadsyarak ie balar. Yeniankukucular yle dnecektir: ancak kukuyla yola karsak doru bilgiye ulaabiliriz, kesinliklerden yola kmak yanlmay gze almakdemektir. Descartes'da doru bilginin balca kayna apaklktr.

Filozofun yntemi kukuculuk temeline dayanr, onun kukusuyntemli k ukudur: doruyu elde etmek iin kukulanmak birzorunluluktur. Her eyden kukulanabilirim, ancak kukulana-mayacam bir ey vardr, o da kukulanan ben'in kendisidir. AzizAugustinus kukuyu ortadan kaldrmak iin "kukulanyorsam varm"demiti. Descartes da her eyden kukulana kukulana "cogito ergosum"a yani "dnyorum yleyse varm"a ular.

8


10/70


11/70

Bu birleme kozalaks bez'de gerekleir. Aristotelesi bir anlaylaskolastikler ruhu beden iin bir "biim" saymlard. Descartes ruhlamaddeyi ya da bedeni iki ayr tz olarak belirlemi, her ikisini insanvarlnda kesinlikle birbirinden ayrmtr. Ancak, Descartes'agrehibir ey, "ruhun zerinde onunla ilikili olan beden kadar etkide bulunamaz." Ruhta tutku ya da edilim olan ey bedende edimdir.Descartes, Ruhun tutkular'nda "Ruh bedenin tm paralaryla ayrlmaz bir biimde birlemitir" der. Demek ki tutkular ruhta gerekleirlerama onlarn kayna bedendir, bedendedir. "yelerin scakl vedevinimi bedenden, dnceler ruhtan gelirler." Her felsefe gibi Descartes felsefesi de ann bilincini belli bir adaniselletirir. Onda XVII. yzyl bilim ve felsefe dnyasnn temelkavraylar belirginleir. Descartes, skolastikleri aratrmadan bildirendnrler olarak belirlerken birok belirlemelerini salt gzlem veussal karm zerine kurarak pek ok yanlgya dmtr. Bu onunzayfl deil, felsefenin ve bilimin yazgsdr: kimse bilimde vefelsefede her eyi son aklamalarna gtrebilecek kadar ngrl

deildir; bilim ve felsefe yapmak yanla dmek zgrlnkullanabilmekle olasdr. Bilim adam Descartes havada dolaan tozlarhava atomlar yerine alabiliyor, fizyolojik aklamalarnda temelsizyarglar ne srebiliyordu, daha neler neler... Dncenin kanlmazyazgsdr bu, filozof araylarnda yrekli olmak zorundadr. "Kepleryldzlarn arkasna onlar yrngesinde gtren bir melek yerletiriyorgelgit olayn 'nemli yldzlarn erdemi'yle aklyordu. Galilei

'boluun gc' kavrayn koruyor, sonusal nedenlerin varlnneriyordu. Descartes bu metafizik kavramlar bilimden kesinlikleuzaklatrmt. O, byk bir yreklilikle, tm doa olgularn yalnzcamekaniin ve geometrinin aydnlk yasalaryla aklamaya altElbette bilimi metafizikten kesinlikle ayrmyordu, nk metafiziktetmdengelimin k noktasn buluyordu. Ama baa metafiziikoyarken zellikle bilimin nesnel deerini korumaya alyordu." (L.

Debricon).Elinizdeki eviri Yntem zerine konuma'nn ilk evirisi deil.Descartes'n br kitaplarn olduu gibi bu kitabn da daha nceMehmet Karasan evirmiti. Bizim elimizde evirinin 1962 tarihliikinci basks var. Karasan evirisi dil asndan olduka eskidir,yalnzca szckler deil anlatm da bugnk dilimize uzakdmektedir. Buna gre bu eviriyi eski szcklerin yerine yenilerin

10


12/70

koyarak anlamak da pek kolay deildir. Bu sylediklerimiz elbettetoplumsal dnmlerle gelen dil deiiklikleriyle ilgilidir, yoksaKarasan evirisinin uyarl bir eviri olduu tartma gtrmez. Birkitap daha nce evrilmise, o eviriden yararlanmak yeni eviricileiin bir zorunluluktur. Biz de Karasan evirisinden yeterinceyararlandk, diyebilirim ki bu eviri olmasayd baz eyleri yanlanlayabilirdik. Bu sylediklerimizden batan sona Karasan evirisinizlediimiz gibi bir anlam karlmas yanl olur. eviriyi yaparkenKarasan'la uyumadmz ok nokta oldu. Bu da eviri denilen iinnasl g bir i olduunu gsteriyor. Bu tr temel kitaplarn bir ya da iki evirisinin deil birok evirisininolmas gerekir. Her eviri zgn yapta ayr bir yaklam olacaktr. Okoullarda deiik metinlerden giderek z yakalamak daha kolaydrAncak dnce dnyamzn koullar byle bir zenginlii yazk ki olasklmyor bugn. Temel kitaplarn elimizde bir ya da iki evirisi varsa bu da az ey deil. nk bu tr kitaplar ancak uzmannn evirmesgereken kitaplardr. Bir filozofu yakndan tanmyorsanz onun

terimlerini yanl aktarabilirsiniz. Asl glk Descartes'n anlatmn-dan ya da dilinden geliyordu, bu da XVII. yzylda Franszca'nn henz bugnk yapsna kavumam olmasyla ilgilidir. Avrupa'da ulusaldiller in aa yukar bir yzyldr olumaya balad bir dneminyazar olarak Descartes elbette bugnk Franszca'dan olduka uzak biFranszca'yla yazacakt. XVIII. yzyln felsefe kitaplar bile bize buanlamda byk glkler karr. Bugnk anlatm, Franszcada ancak

XIX. yzylda olumaya balamtr. Descartes'n anlatm biimi, zellikle noktal virgllerle balanancmleciklerin oluturduu uzun cmleleri okuyucuya zaman zamanglk karabilecektir. Ancak bu gln Descartes dncesiyleilgili olmadn, Descartes dncesinin bir zellii olmadnrahata syleyebiliriz. Descartes "Zor eylerin daha gzel olduunainanmak lmllerin ortak yanldr" diyecek kadar, "Yntemden

kesin ve kolay kurallar anlyorum" basitten, yalndan, apaktan yana bir filozoftur, o her zaman yazdklarnn bir roman gibi kolayanlalmasn istemitir. Dil zorluu dnda Descartes dncesininherhangi bir zorluu yoktur. Yntem zerine konuma Descartesdncesinin tarihsel geliimini ortaya koyan bir kita p olmakla bir trromandr zaten, bu arada bir arayn belgesidir: Descartes felsefesininoluumu o zamanlar henz tamamlanmamtr. Ancak bu yaptta

11


13/70

Descartes felsefesinin gelecekteki gelimeleri birer taslak olarak yeralmaktadr. En nemlisi de kitabn bize nerdii yntem kavraynnhenz ok taze oluudur: yzyldr bizler zellikle yntem asndanDescartes bir kavray temel alyoruz. Nasl Descartes'dan gemedenada dnceyi kavramak olas deilse, Yntem zerine konumadangemeden deDescartes' kavramak olas deildir.

Afar Timuin- stanbul, Eyll 1998

12


14/70

YNTEM ZER NE KONUMA

USUNU Y KULLANMAK VE BLMLERDE DORUYU ARA-TIRMAK N

Bu konuma tm bir defada okunmak iin ok uzun grlrse alt blme ayrlabilir. Birincide bilimlerle ilgili eitli belirlemeler,ikincide yazarn arad yntemin balca kurallar, ncde buyntemden kard ahlak kurallarndan bazlar, drdncdemetafiziinin temellerini oluturan Tanr'nn ve insan ruhunun varlnkantlamasn salayan nedenler, beincide fizikle ilgili olarakaratrd sorunlarn dzeni ve zellikle yrein deviniminin vehekimlikle ilgili baz baka glklerin aklamas, sonra da ruhumuzlahayvanlarn ruhu arasndaki ayrm ve sonuncuda doann aratrlma-snda imdikinden daha ileri gitmek iin gerekli olduuna inandeyler ve bu konumay hangi nedenlerle yazd bulunacaktr.1

1 Deiik zamanlarda yazlm olan bu denemeler toplamnn temel zellii her bir blmn ya da her bidenemenin ayr kayglarla, ayr amalarla yazlm olmasdr, bu yzden paralar arasnda belli bir btnlkaramak bounadr. Her para ayr konuyu iler: birinci blm tarihsel bir aratrmadr, ikinci blm mantklailgilidir, nc blm ahlak sorunlarn ele alr, drdnc blm metafiziin sorunlarna ynelir, beinci blm bilimsel bir aratrmadr, altnc blm filozofun genel kavrayn zetler. Blmler arasnda elikiler de vardrrnein birinci blmde eletirilen Stoaclk nc blmde benimsenir.

13


15/70


16/70

Saduyu dnyann en iyi paylalm eyidir: nk her kii ondan okiyi pay alm olduunu dnr, her eyden ok g honut olanlar bilekendilerinde bulunan saduyudan daha ounu istemeye alkdeildirler. Bu konuda herkesin yanlmas olas deildir: ama bu dahaok aslnda saduyu ya da us denilen iyi yarglama ve doruyla yanlayrt edebilme gcnn doal olarak tm insanlarda eit olduunatanklk eder; bylece grlerimizdeki eitlilik kimilerininbrlerinden daha ussal olmasndan gelmez, dncemizi deiikyollardan gtryor ve ayn eyleri dnmyor olmamzdan gelir.nk iyi bir zihne sahip olmak yetmez, nemli olan onu iyikullanmaktr. En byk ruhlar en byk erdemlere olduu kadar en byk ktlklere yatkndrlar; ancak ok yava yryenler her zamandoru yolu izliyorlarsa koanlardan ve doru yoldan uzaklaanlardandaha ok ilerleyebilirler.Kendi payma ben zihnimin bakalarnn zihninden daha yetkinolabileceini dnmedim, hatta ok zaman dncem bakalarnnkkadar keskin, imgelemim bakalarnnki kadar ak ve seik, belleim

bakalarnnki kadar geni ve aydnlk olsun istedim. Zihninyetkinliini salayan daha baka nitelikler bilmiyorum; nk usun yada saduyunun bizi insan klan ve hayvanlardan ayran tek ey olduukadar onun tmyle her kiide varolduuna inanmak ve bu yolda ayntr'n bireylerinin biim'leri ya da doalar arasnda deil, ancakraslant'lar2 arasnda okluk ve azlk bulunduunu syleyenfilozoflarn ortak grn izlemek istiyorum.

Ama genliimden beri beni bir takm belirlemelere ve kurallaraulatran baz yollar zerinde bulunmu olmakla ok ansl olduumudndm sylemekten ekinmeyeceim; bu belirlemelerden vekurallardan giderek bir yntem oluturdum ve onunla bilgimin dzeyin artrmann ve onu, zihnimin sradanlnn ve yaammn ksalnnulamama elverdii en yksek noktaya, yava yava ykseltmeninyolunu buldum sanrm. nk bu yntemin meyvelerini oktan

topladm, yle ki kendi zerime verdiim yarglarda kendine gven2 Platon'cu bir filozof olan, daha dorusu Aristoteles felsefesinin Platoncu yorumuna ynelen Porphyrios (234-305) bir soyut kavramn bir zneye balanma biimini u be evrensele gre belirlemiti: Cins, tr, zgl ayrmzg, raslant. Porphyrios'un bu belirlemesi tm skolastiklerce benimsenmitir. Cins ve tr snf belirler: trcins'in kapsamna girer. zgl ayrm bir tr bir trden ayran zellikleri belirler (insan dnen hayvandr). zgyalnzca bir tre zg olan gsterir: glmek insana zgdr. Trn bireylerinin her birinde brlerine uymaya zellikler vardr. Raslant bireyin znde bulunmayan, geici olarak bireyde olandr. Descartes skolastiin buterimlerini kullanarak insann ussal bir varlk olduunu belirlemeye yneliyor. Skolastik felsefeye tam anlamndkart bir tutum alan Descartes bu felsefenin iinde yetimi bir kii olarak ondan tam olarak kendini kurtaramaz.

15


17/70

dorultusunda olmaktan ok gvensizlikten yana olmaya almamakarn, tm insanlarn eitli eylemlerine ve giriimlerine filozofgzyle baktmda bana bo ve yararsz grnmeyen hemen hemenhibir ey grmedim; dorunun aratrlmasnda yapm olduumudndm ilerlemeden son derece honut olmaktan ve gelecek iin bu gibi umutlar beslemekten geri kalmyorum, yle ki insan adnayarar insanlarn3 uralar arasnda tam tamna iyi ve nemli olann benim setiim ey olduuna inanmaktan ekinmiyorum. Bununla birlikte yanlm olabilirim, altn ve elmas diye aldm belkde yalnzca biraz bakr ve camdr. Bizi ilgilendiren eylerde yanlmayane kadar yatkn olduumuzu ve dostlarmzn yarglar bizden yanaolduunda da bu yarglarn ne kadar kuku gtrr olmas gerektiin biliyorum. Ama bu konumada her kii yarglayabilsin diye hangiyollar izlediimi ve yaamm bir tablo gibi gstermekten ve byleceortak sylentilerden benimle ilgili edinilen grleri renmektenhonut olacam; bu, kendimi renmemin yeni bir arac olacak, onuda yararlanma alkanlnda olduum aralara ekleyeceim.

Bylece amacm burada her kiinin usunu iyi kullanmas iin izlemesgereken yntemi retmek deil, ama yalnzca benimkini hangi biimde kullanmaya altm gstermektir. tler vermeyekalkanlar t vermeye kalktklar kiilerden daha usta olduklarnsanyor olmallar; en kk baarszlklarnda eletirilesi olan onlardrAma iinde yknlebilecek birka rnek, belki de izlememekte haklolacaklar baz baka eyler bulacaklar bu yazy, yalnzca bir yk

gibi ya da dilerseniz masal gibisunmakla, kimseye zararl olmaksznkimilerine yararl olacan ve herkesin ak yrekliliime teekkredeceini umarm. ocukluumdan beri bilimlerle beslenmitim; onlarla, yaama yararlolan tmyle aydnlk ve gvenlik bir bilginin kazanlabileceineinandrldm iin, onlar renmeye son derece istekliydim. Ama tm

3

Descartes "insan adna yarar insanlar"dan sz ederken insanlar sekin ya da sradan, nemli ya da nemsi

diye ikiye ayrmay elbette dnmyor. Burada adamz Heidegger'in "gerek olan varolu" ve "gerekolmayan varolu"u gibi bir ayrm yaptn sylemek elbette yanl olur. Descartes bu belirlemeyi yaparkenFerdinand Alquie'nin deyiiyle, "Bilgiyi yalnzca usun yla arayanlar anlanm dorulara dayanarak tamtamna Hristiyanc bir erdem diye temellendirenlerin ya da retenlerin karsna koyar." Yoksa Descartesuaklarndan birine "kardeim" diye seslenecek kadar alak gnlldr. Filozof, Guez de Balzac'a yollad Mays 1631 tarihli mektupta unlar yazar: "Ben her gn bir halk kalabalnn ortasnda dolayorum, sizigezilerinizde olduu gibi zgrlk ve dinginlik iinde. Rasladm insanlar bana ormanlarmzdaki aalarn vkrlarmzdaki srlerin verdii duyguyu veriyor. Satclarn grlts kulama bir rman grlts gibi geliyor,dlerim bozulmuyor hi. Hatta bazen onlarn davranlar zerine dndm zaman haz bile duyuyorumTarlalarmz eken kylleri bir greceksiniz. Anlyorum, tm abalar oturduumuz yerleri gzelletirmek iindir,tm abalar hibir eyimiz eksik kalmasn diyedir."

16


18/70

dersleri tamamlayp alld zere bilginler arasna alnnca tmylegr deitirdim. nk kendimi ylesine kuku ve yanlgylasarlm buluyordum ki renmeye abalamaktan kazancm ancakgiderek bilgisizliimi ortaya karyor olmamd gibi grnyordu banaBununla birlikte Avrupa'nn en nl okullarndan birindeydim,dnyann herhangi bir yerinde bilgin insanlar varsa o insanlarn buradaolduunu dnyordum. Orada bakalarnn rendii her eyirenmitim; yine de bize retilen bilimler bana yeterligrnmediinden en ilgin ve en az bulunur bilimleri4 inceleyen tmkitaplar elime getike okumutum. Bununla birlikte bakalarnn benimle ilgili yarglarn biliyordum ve okul arkadalarmdan bazlarhocalarmzn yerini doldurmak iin ngrlm olsalar da benionlardan aa deerlendirdiklerini hi dnmyordum. Sonundayzylmz bana nceki yzyllarda olduu kadar verimli ve iyizihinlerle dolu grnyordu. Bu da tm br yzyllar yarglama vednyada bana nceden umut ettirildii gibi hibir reti olmadndnme zgrln veriyordu.

Bununla birlikte okullarda yaplan uygulamalar beenmekten gerikalmyordum. Orada retilen dillerin eski kitaplarn kavranlmas iingerekli olduklarn, masallardaki inceliin zihinleri atn, tarihinanlmaya deer eylemlerinin zihni gelitirdiini ve istekleokunduklarnda yargnn olumasna yardmc olduklarn, tm iyikitaplarn okunmasnn onlarn yazarlar olan gemi yzyllarn enonurlu insanlaryla bir konuma, dncelerinin en iyilerini ortaya

koyduklar dzenlenmi bir konuma gibi olduunu, gzel konumannesiz gleri ve gzellikleri bulunduunu, iirin ok ekici inceliklerve holuklar olduunu, matematiklerin ok ince bulular olduunu ve bunlarn merakllar honut etmekte olduu kadar tm sanatlarkolaylatrmakta ve insanlarn emeini azaltmakta da ok yararlolabildiini, grenekleri inceleyen yazlarn erdem iin ok yararl olan birok bilgi ve birok esin ierdiini, dinbilimin cennete gitmeyi

rettiini, felsefenin her eyden sz edebilme arac olduunu ve dahaaz bilenlerde hayranlk yaratmay saladn, hukukun, hekimliin vebr bilimlerin onlarla uraanlara onurlar ve zenginlikler getirdiin4 "lgin ve az bulunur bilimler" sz o zamanlar baz kiilerin urat ve ok az kiinin bilimsellik deerverdii baz bilgi alanlaryla ilgilidir. Bu bilgi alanlar daha ok Ortaa'n yaam ve dnce koullarna balolarak gelimitir, o dnemin doastne her anlamda eilimli tutumlarn ortaya koyar. Szkonusu bilimlerin balcalar unlardr: yasal gkbilgisi (astrologie), elfal (chiromance), toprakfal (gomance), cincilik (cabale byclk (magie). Descartes bu bilgilerle ilgilenmi ama hibirini ciddiye almamtr, her alanla ilgili bilgedinmek isterken o alanlar da dta tutmak istememitir.

17


19/70

ve sonunda tmn hatta en bo ve en karlksz olanlarn gerekdeerleriyle tanmak ve onlarn bizi yanltmalarndan kanmak iin incelemek gerektiini biliyordum. Ama dillere, hatta eski kitaplar okumaya, onlarn tarihlerine vemasallarna yeterince zaman ayrm olduuma inanyordum. nkbr yzyllarn yazarlaryla konumak hemen hemen yolculukyapmakla ayn eydir. Greneklerimizi daha salkl yarglayabilmemiziin ve hibir ey grmemi olanlarn yapageldii gibi bizimalkanlklarmza ters den her eyin gln ve usd olduunudnmememiz iin eitli halklarn grenekleriyle ilgili bir eyler bilmek iyidir. Ama yolculukta ok zaman harcadmzda kendilkemize yabanc deriz, gemi yzyllarda olup biten eylere okilgi duyduumuzda doal olarak bu yzylda olup biten eyleri iyi bilemeyiz. stelik masallar hi de yle olmayan birok olay olas gibdndrr; en doru tarihler bile okunmaya daha deer klmak iinolgularn deerini deitirmeseler ya da artrmasalar da hemen herzaman en azndan onlarn en sradan ve en az bilinir olanlarn dlarlar

bu yzden geriye kalanlar olduu gibi grnmez ve onlardankardklar rneklerle greneklerini dzenleyenler romanlarmznkahramanlarnn garipliklerine derler ve glerini aan amalarortaya koyarlar.Gzel konumay ok nemsiyordum ve iire tutkundum; ama herikisinin de aratrmann meyvalar olmaktan ok ruhun armaanlarolduklarn dnyordum. Usavurmalar en gl olanlar ve

dncelerini aydnlk ve kolay kavranlr klmak iin en iyidzenleyenler yalnzca kaba Breton dilini konusalar da, gzelkonumay hi renmemi olsalar da nerdikleri eyi her zaman en iyi biimde kantlayabilirler. En ho bulular ortaya koyanlar, bu bulularen ssl ve en tatl bir biimde anlatmay bilenler, iir sanatndan hihaberli olmasalar da en iyi airler olacaklardr. Nedenlerinin kesinlii ve apakl yznden zellikle matematiklere

hayrandm; ama henz onlarn tam olarak ne ie yaradn bilmiyordum, ancak mekanik sanatlara yararl olduklarn dnerek 5 bu kadar kesin ve salam temeller zerinde daha yksek bir yap

5 Cizvitlerin La Flche okulunda Descartes daha ok uygulamal matematik almalar yapmtr. Skolastiklerinmatematikten anlad ey plan yapmak adna, "mstahkem mevki" kurmak adna, topra lmek adna aritmetive geometriyi kullanmaktr. Descartes matematik gibi kesinlikli bir bilimin bu kadar basit ilerde kullanlp bakie yaratlamamasndan son derece kaygldr. Descartes'n bu belirlemesini yanl anlarsak onun kurgusal bilgiyne alp uygulamal bilgiye yukardan bakt gibi bir izlenime kaplabiliriz.

18


20/70

kurulmam olmasna ayordum. yle ki, tersine, grenekleriinceleyen eski pagan yazlarn yalnzca kum ve amur zerinekurulmu ok ince ve ok grkemli saraylarla karlatryordum. Onlaerdemleri ok yceltirler ve dnyadaki her eyin zerinde deerligsterirler ama onlar tantmak iin yeterli retim yapmazlar ve okdefa bu kadar ok gzel andklar ey bir duyarszlktan, bir gurur dan, bir umutsuzluktan, bir anababa ldrmekten baka bir ey deildir.6 Dinbilimimize sayg, gsteriyordum ve herhangi biri kadar cennetegitme hakkn istiyordum; ama ok gvenli eyler renmi olarakyolun daha bilgisiz olanlara daha bilgili olanlardan daha az akolmadn ve bizi oraya gtren tanrsal kaynakl dorularnkavraymz atn bilerek, onlar usavurmalarmn zayflna brakmaya cesaret edemezdim; dnyordum ki onlar incelemeyegirimek ve bunu baarmak iin Tanr'nn olaanst baz yardmlarnasahip olmak ve insandandaha ok bir ey olmak gerekiyordu. Yzyllardr yaam olan en stn zihinlerce ilenmi olmasna karnfelsefede hemen hemen tartlr olmayan ve bu nedenle kuku gtrr

olmayan hibir eyin bulunmadn ve bakalarndan daha iyi eyler baarmay ummam iin yeterli zgvene sahip olmadm grerekfelsefe iin hibir ey sylemeyeceim; bylece ayn konuda bilgininsanlarca savunulan, birden ounun doru olmamas gereken eitlgrlerin varolduunu dnerek, olas olmaktan teye gemeyen heeyi yanl diye belirliyordum. Sonra br bilimlere gelince, onlar ilkelerini felsefeden aldklarndan

ok kesin olmayan temeller zerine salam olan hibir eyin kurulmu6 "Duyarszlk", "gurur", "umutsuzluk" gibi terimler bizi zellikle Eskia'n balca ahlak anlaylarndan olan vdnce dnyasn bugne kadar derinden etkilemi bulunan Stoa dncesine gtryor. Stoa filozoflar doayuygun yaam formlne uygun olarak kat ussal belirlenimcilik anlay iinde kurduklar ahlak grlerinde bireyi yalnzca kendinden deil bu arada btn bir insanlktan sorumlu sayyorlar, en uygun yaam tutturabilmetasars iinde gerektiinde intihar kanlmaz gryorlard. Descartes'n burada belirledii "duyarszlk" onlarkat usuluuyla, "gurur" ona bal olarak gelien ar gven duygusuyla, "umutsuzluk" da intiharn bir yaam biimi olarak benimseniiyle ilgili olmaldr. mparatorluk Stoasnn nl filozofu mparator Marcus Aureliusyle diyordu: "lm doann bir isteminden baka bir ey deildir, doann isteminden korkan da ocuktur."

mparatorluk Stoasnn br nl filozofu azatl kle Epiktetos da yle diyordu: "Biliyorum, doan her ey lmezorunda, bu bir doa yasas. yleyse ben de lmeliyim. Ben lmszlk deilim. Ben bir insanm, btnn bi parasym, saat nasl gnn bir parasysa. Saat gelir ve geer. Ben gelir ve geerim. Gei biimi nemli deiAtele ya da suyla. Hepsi bu." Descartes'n Stoaclar karsndaki grleri deikendir ve genel ahlak anlayndonlarn izinden gider. O, kendi deyiiyle, dnya malndan kaan, a ve acl da olsa mutluluu tanrlarda arayan bfilozoflar nemsiyor, onlarn hep kendi stne dnen, kendini aratran, yetinmeyi bilen insanlar olduunusylyordu. Stoa filozoflar, Descartes'a gre, yalnzca kendilerine yani dncelerine egemen olduklar zamanmutlu olacaklarna inanan insanlardr. Lukacs yle der: "Onlarn istedii ey o adaki yaamn gerekseenekleri deildi, insanlk evriminin seenekleriydi, bu da genel olarak ok yeni zamanlara kadar, FransDevrimi'ne ve daha sonrasna kadar Stoac fikirlerin etkin olarak kalnn nedenini aklar". Descartes'n"duyarszlk", "gurur", "umutsuzluk" yannda kulland "anababa ldrme" Brutus'un Sezar' ldrmesiniantryor olmaldr.

19


21/70

olamayaca yargsna varyordum. Onlarn szverdii onur da kazanda onlar renmeye ynelmem iin yeterli deildi; nk Tanr'yakr, yazgm kolaylatrmak iin beni bilimden bir meslek edinmeyezorlayacak koullarda duymuyordum kendimi; her ne kadar kiniklergibi n hor grmeyi meslek durumuna getirmediysem de, sahteunvanlarla elde edebilmeyi umacam onura da nem vermiyordum.Sonunda kt retilere gelince, ne bir simyacnn verdii szlerle, ne bir astroloun kehanetleriyle, ne bir bycnn aldatmacalaryla, ne de bildiinden ounu bilmeyi meslek edinenlerden birinin dzenleriyleya da vnmeleriyle aldanmayacak kadar onlarn deerini yeter ince bildiimi dnyordum.7 Bu nedenle, yam retmenlerime bamllktan kmama elverirolunca bilimsel aratrmalar tmyle braktm. Kendimde ya dadnyann koca kitabnda bulunabilecek olandan daha baka bir bilimaramamaya karar vererek genliimin geri kalann yolculuk yaparaksaraylar ve ordular grerek, eitli miza ve koullarda insanlarlagrerek, eitli deneyimler kazanarak, yazgnn bana sunduu

raslantlarda kendi kendimi snayarak ve her yerde kendini sunan eylezerine onlardan baz yararl sonular karabilmek iin dnerekgeirdim. nk bana yle geliyordu ki her kiinin kendisiniilgilendiren ve kii yanl yarg verdiinde sonucun hemen onucezalandraca ilerle ilgili olarak ortaya koyaca usavurmalardaodasnda alarak hibir sonu getirmeyen kurgulamalar yapan ve bylece dncesini doru gstermek iin kulland zek ve ustalk

lsnde kendisine olsa olsa genel grten uzaklam olmann bovncn salayacak olan bir bilim adamnn ortaya koyduuusavurmalardakinden daha ok doruyla karlaabilirdim. Her zamaneylemlerimi apak grebilmek ve bu yaamda gvenle yryebilmekiin doruyu yanltan ayrt edebilmeyi renmeye ar bir istekduyuyordum.8 Gerekten, br insanlarn greneklerini incelerken, onlarda bana

gven verecek hibir ey bulamyordum ve daha nce filozoflarn7 Kuku Descartes yntemin zn oluturur. Kukuyla aratrmak, kukuyla ilerlemek Descartes iin gerednen insann temel tutumu olacaktr. Filozof cogito ergo sum gereine de kukuyla ya da kukudan giderevarr. Ancak onun burada izdii tablo, kukunun yalnzca bir yntem sorunu ortaya koymadn duyuruyor, onuyaamnn geliim koullarn da gzler nne seriyor. Belli ki Descartes genliinden beri dncesini kukuylaher eyi ince ince tartarak kurmutur. 8 "Yaamda gvenle yryebilmek" Descartes'n baka metinlerinde de grdmz temel bir kaygy belirlerBurada filozofun kuramda snrlanp kalmaya eilimli olmayan bak as ortaya kar. Dercartes iin kuramyalnzca yaam iin vardr diyebiliriz. Bu da ilgisini doastnden doaya yneltmi bir a iin son derecolaandr.

20


22/70


23/70

KNC BLM

22


24/70

Henz bitmemi olan savalar 9 nedeniyle Almanya'da bulunuyordum;impatorun10 ta giyme treninden dnyor, orduya katlmayagidiyordum; kn bastrmasyla bir yerde konakladm, orada benioyalayacak herhangi bir konuma ve beni tedirginedecek yaknlklarve tutkular olmadndan btn gn soba banda11 yalnz kapanpkalyor, tm vaktimi dncelerimle babaa geiriyordum. Budnceler arasnda gzden geirmeyi ilk dndklerimden biri uoldu: birok paradan olumu ve eitli ustalarn elinden kmyaptlarda genellikle yalnzca bir kiinin oluturduu yaptlardaki kadayetkinlik yoktu. Bylece tek bir mimarn balad ve bitirdii yaplarn birok mimarn baka amalarla yaplm eski duvarlar kullanarakonarmaya urat yaplardan daha gzel ve daha dzgn olduugrlr. Bylece balangta birer kyken byk kentlere dnmolan bu eski kentler genellikle bir mhendisin kendi kafasna gre planlad dzgn yeni kentler yannda o kadar dank kalyor ki bunlardaki yaplar ayr ayr gzden geirildiinde her birinde bakakentlerin yaplarnda bulunduu kadar hatta daha ok sanat bulunsa da

onlardan kiminin byk kiminin kk yaplm oluuna, yollarnneri br oluuna bakarak, insann onlar dnceli insanlardan okraslantnn dzenlemi olduuna inanas geliyor. Bununla birlikte, tektek kiilerin yaplarnn kentlerin gzelliine uygun olmasnsalamakla grevli baz memurlarn varolduunu dnsek de bakalarnn yaptlar zerinde ok iyi sonular alnamayacaapaktr. Bylece dndm ki eskiden yar vahiyken yava yava

uygarlaarak ancak sularn ve ekimelerin uyarszlyla zorlandklarlde yasalarn yapan halklar bir toplum olarak yaamaya baladklarandan sonra birka ngrl yasa koyucunun yapt yasalara gredavranan halklar kadar iyi uygarlam olamadlar. Dzenlemeleriniyalnzca Tanr'nn yapt gerek dinin tm br dinlerden ok daha iydzenlenmi olduu kesindir. nsani eylerden sz edersek, eskidenSparta ok baarl olduysa bu onlarn yasalarndan her birinin zellikle

iyi olmasndan deil, (bilindii gibi bu yasalarn ou pek garipti ve9 Filozofun burada szn ettii savalar Otuz Yl Savalar'dr. 1618-1648 arasnda Avrupa'y, zellikle Kutsalmparatorluk topraklarn kana bulam olan bu savalar din savalar grnmndeydi ama zellikleHabsburglarla Burbonlar kar karya getiriyordu, yani siyasal bir anlamazla dayanyordu. Fransa'yla spanyaarasnda 1659'a kadar uzayan Otuz Yl Savalar Kutsal mparator luk'un paralanmasna yol at. 10 Bohemya (1617) ve Macaristan (1618) kral Ferdinand imparatorluk tacn giyerek Ferdinand II von Habsburadn ald. Karl von Habsburg'un olu ve Maximilian II'nin yeeniydi.1578'de Graz'da domu, 1637'de Viyana'dlmtr. 11 Biz "soba banda" diye evirdik ama Descartes dans un pole yani "sobada" diyor ve elbette "sobaylastlmodada" demek istiyor.

23


25/70

hatta iyi trelere tersti) ama tek kiinin12 yapt yasalar olmaklatmnn ayn amaca yneliyorolmasndand diye dnyorum.Bylece kitaplardaki bilimlerin, en azndan nedenleri olas olmaktanteye gemeyen ve hibir gstermede bulunmayan, eitli kiileringrleriyle yava yava oluturulmu ve iirilmi olan bilimlerinkendini ortaya koyan eyler zerine saduyulu bir insann doal olarakyapabildii basit usavurmalardan doruya daha yakn olmadndndm. unu da dndm: byk adam olmadan nceki ocuklukdnemimizde uzun sre genellikle birbirine kart olan ve belki de ne biri ne br bize her zaman en iyiyi gsterebilen isteklerce veeitmenlerce ynetildik, bu yzden yarglarmzn doumumuzdan buyana tm usumuzu kullanmak ve ancak onunla ynetilmi olmakdurumunda vereceimiz yarglar kadar ar ve salam olmas hemenhemen olanakszd. Gerekten, bir kentin tm evlerini onlar baka biimde yenidenyapmak ve yollar daha gzel klmak amacyla yerle bir ettiklerinigrmyoruz; ama baz kimselerin kendi evlerini yeniden yapmak iin

hatta bazen temelleri ok salam olmad ve bu yzden yklmatehlikesinde olduu zaman, onu ykmak zorunda kaldklar grlr.Bunu rnek alarak tek bir kiinin bir devleti yeniden biimlemetasarlar yaparak onda her eyi temelden deitirmek ve onu yenidenkurmak iin devirmesi ussal deildir diye dnyordum; bilimleri yada onlar reten okullardaki kur ulu dzeni yeniden biimlemenin deussal olmadn dnyordum; ama bugne kadar doru olduuna

inandm tm grleri, sonra yerine daha iyilerini ya da onlar usdzeyinde doruladm zaman aynlarn koymak iin, bir kere yoksaymaya girimekten daha iyi bir ey yapamazdm diye dnyordumBu yolla yaamm, yalnzca eski temeller zerine kurmaktan vegenliimde doru olup olmadn incelemeden kendimi inanmaya braktm ilkelere dayanmaktan ok daha iyi ynetmeyi baaracamakesinlikle inandm. nk bunda eitli glkler grm olsam da

bunlar aresi bulunmayacak glkler deillerdi, halk ilgilendiren enkk eylerin yeniden dzenlenmesinde raslanlacak glklere benzer glkler de deillerdi. Bu iri gvdeleri devrilince kaldrmakya da sarsldnda tutmak ok gtr, dleri de pek iddetli olabilirSonra, aralarndaki ayrlkla, biroklarnda grlen eksiklikleri zaman

12 Descartes mitolojide Sparta'nn kurucusu olarak ad geen Lykurgos'dan sz ediyor. Byk bir gezgin olduuSparta yasalarn hazrladktan sonra kp gittii ve bir daha dnmedii sylenir.

24


26/70

iinde kullanllar olduka yumuatm, hatta biroklarn saknklklaaresini bulmaktan daha iyi gidermi ve dzene koymutur. Sonunda bu eksiklikler de hemen hemen her zaman olacak olan deiimlerindendaha kolay katlanlr eylerdir: tpk dalarda dolanan byk yollarnkullanla kullanla, yava yava dzgn ve uygun duruma gelmesi gibionlar izlemek en doru yolda gitmek iin kayalara trmanmaktan ya dauurumlarn dibine inmekten ok daha iyidir. Bu yzden, doutan ya da konumlar gerei kamu ilerininyrtlmesine yneltilmedikleri halde her zaman kafalarnda bukonuda yeni dzenlemeler yapmaktan gerikalmayan kartrc vetedirgin mizallar hibir zaman onaylamayacam. Bu yazda bende bu deliliin bulunduu konusunda kuku yaratabilecek en kk bireyin varolduunu dnseydim onun yaymlanm olmasndan zntduyardm. Amacm asla kendi dncelerimi dzenlemeyeabalamaktan ve tmyle benim olan bir temel zerine kurmaktandaha teye gitmez. Ben olduka beendiimden size burada yaptmn bir rneini gsteriyorum, ancak bunu yaparken kimseye ona

yknmeyi neriyor deilim. Tanr'nn yardmlarndan daha iyi payalm olanlarn daha yksek amalar olacaktr; ama birounun benimkini ok atlgan bulacaklarndan korkarm. Eskiden doru saydtm grlerden kopma karar herkesin benimseyebilecei bir rnekdeildir; zaten dnyada hemen hemen bu ie hi yatkn olmayan ikieit insan vardr. Birinciler kendilerini olduklarndan daha ustasanarak acele yarglar ortaya koymaktan ekinmeyen, tm

dncelerini bir dzen iinde srdrme konusunda yeterince sabrgsteremeyen kimselerdir: bu yzden edindikleri ilkelerden bir kerekukulanmaya ve herkesin tuttuu yoldan ayrlmaya yneldiler mi birdaha doru yola karan patikay bulamazlar ve tm yaamlarndadoru yoldan ayrlm kalrlar. kincilere gelince, onlar doruyuyanltan ayrt etme konusunda kendilerini yetitirenlerden daha az becerikli olduklar yargsna varacak kadar akll ya da alakgnll

olduklarndan daha iyisini kendileri aramaktansa bakalarnngrlerini izlemekle yetinirler. Bana gelince, tek bir hocam olsayd ya da en bilgililerin grleriarasnda her zaman sregelmi ayrlklar bilmeseydim kukusuz bende bu sonuncular arasnda olurdum. Ama ok garip ve pek de inanlrolmayan eylerin bile baz filozoflarca sylendiini daha kolejsralarnda renmitim; o zamandan beri yolculuk yaparken duygular

25


27/70

duygularmza olduka ters den kimselerin byle olmakla barbar yada vahi olmadklarn, ama pek oklarnn uslarn bizim kadar hatta bizden daha iyi kullandklarn grdm; sonra, Franszlar ya daAlmanlar arasnda yetien bir kiinin, ayn ruhu tayarak, tmyaamn inliler ya da yamyamlar arasnda geirmi olsayd, imdikidurumundan ne kadar ayr durumda olacan dndm; sonra dagiysilerimizin biimine kadar, on yl nce beendiimiz ve belki on ysonra da beeneceimiz eyin bugn bize ne kadar garip ve ne kadargln geldiini grdm ve u sonuca vardm: bizi inandran ey,herhangi bir kesin bilgiden ok alk ve rnektir; bununla birliktegrlerin okluu ortaya karlmas biraz g dorular iin hi dedeerli bir kant deildir, nk bir toplumdan ok, tek bir adamnonlar ortaya karmas ok daha olasdr; bylece grleri bakalarnn grlerinden stn tutulabilecek tek bir kimsegremiyordum, bu durumda kendi yolumu kendim bulmak durumundakaldm. Ama yalnz ve karanlkta yryen bir adam gibi ok yava gitmeye ve

her eyde ok saknk davranmaya karar verdim, yle ki ok yavailerlersem en azndan kendimi dmekten koruyacaktm. Ayrca,yazacam kitabn tasarsn yapmaya ve zihnimin yatkn olabileceher eyin bilgisine ulamak iin doru yntemi aratrmaya zamanayrmadan nce, daha nceleri usun szgecinden geirmeden doruolduuna inandm grlerin tmn yanl diye bir yana atmakistemedim.

Genken felsefenin blmlerinden mant, matematiklerdengeometricilerin ayrtrmasn ve cebiri biraz olsun incelemitim, bunlar tasarma baz katklar olacak gibi grnen sanat ya da bilimdi.13 Ama onlar incelerken grdm ki mantk szkonusu olduunda onuntasmlar ve br bilgilerinin ou bakalarna yeni bir ey retmektenok bilinen eyleri aklamaya yaryordu,14 bilinmeyen eyler zerineyargya varmadan konumaktan baka ie yaramayan Lullus15 sanat

13 Descartes burada zellikle eski bir tartmay belirtir: mantk bir sanat m, yoksa bir bilim midir? Filozof, AzizTommaso'ya dayanan bir zm benimsemi gibidir: mantk hem bir bilimdir, hem de baka bilimlerinkurulmasn salayan bir sanattr. 14 Her zaman skolastie yneltilen balca eletiri budur: tasarm ynteminde sonu ya da varg dorudan doruyncllerden karlr, bir baka deyile karmla elde edilen bilgi ncllerde zaten ierilmitir, dolaysyla buerevede tmdengelim yapmak yeni bir ey sylemek deil, yalnzca bilineni yinelemektir. "Btn insanlalmldr / Sokrates insandr / Sokrates de lmldr" dediimde Sokrates'in lml oluunu dorudan doruyainsann lml olmasndan karyorum. Bu biimsel ynteme kar Descartes matematiksel tmdengeliminerecektir. 15 zgn metinde ad "Lulle" olarak geen kiinin asl ad Lulio'dur (latincesi Lullus). Raimondo Lulio

26


28/70

gibi. Gerekten, mantk ok doru ve ok iyi pek ok kural iermesinekarn, onda araya karm o kadar ok zararl ve gereksiz baka kuravardr ki onlar ayklamak hemen hemen henz yontulmam birmermer kitlesinden bir Diana ya da bir Minerva karmak kadar gtr.Sonra, eskilerin ayrtrmasna ve yenilerin cebirine gelince, ok soyukonularla ilgilenmeleri ve hibir ie yaramaz grnmeleri dnda birincisi her zaman biimlerin belirlenmesiyle snrlanmtr veimgelemi yormadan anl altramaz; ikinciye gelince, baz kurallarave baz rakamlara o kadar bamldr ki zihni gelitiren bir bilim olmakyerine zihni engelleyen kark ve karanlk bir sanat olur. Bu, hernn yararlarn ieren ve yanllarn dlayan baka bir yntemaramak gerektiini dnmeme neden oldu. Yasalarn okluu okzaman ktlklere zrler salar, oysa az sayda olan ama insanlarnsk skya uyduu yasalara sahip olan bir devlet daha iyirgtlenmitir; bunun gibi mant oluturan ok sayda kural yerinedrt kuraln bana yeteceine inandm, yeter ki onlara uymaktan birkere bile geri kalmamak konusunda salam ve deimez bir karar alm

olaym. Birincisi, doruluunu apak bilmediim bir eyi doru diyealmamak, yani acelecilikten ve nyargdan zenle kanmak,yarglarmda zihnime ak ve seik bir biimde gelen ve hibir biimde kukuya koyamadm eylerin dnda herhangi bireyi tanmamak.

kincisi, inceleyeceim glklerden her birini olabildiince paralara ayrmak ve onlar en iyi zmlenebilecek durumagetirmek.ncs, dncelerimi en basit ve tannmas en kolay olannesnelerden balayarak ve yava yava, derece dereceilerleyerek en karmak bilgilere kadar gtrmek ve doalolarak birbiri ardndan gelmeyen eyler arasnda da bir dzen

(Katalancas Ramon Llull) 1233'te Parma'da domu, 1315'te Bugia'da lm bir spanyol dinbilimcisidir veMslmanlara, zellikle bni Rd'e ve yandalarna dmanlyla bilinir. sa'y dnde grp evini barkn brakan ve yollara den Lulio 1265'te kei oldu ve Mslmanlkla savama girebilmek iin Arapa rendByk sanat diye adlandrd bir mantk yntemi bulmutu, bu yntem szde en derin dorular kavramlardaoluan bir tr cebirle ortaya koyuyordu. Ona gre us her eyi, inancn gizlerini bile ortaya koyabilirdi. Descartedostu Beeckman'a yazd 29 Nisan 1619 tarihli mektupta yle diyor: " gn nce Dordrecht'de bir handa bilgi bir kiiyle karlatm, onunla Lullus'un Ars parva's zerine syletik. vnyordu: bu sanatn kurallarn yle bustalkla kullanyormu ki, kendi sylemesine gre, hangi konuda olursa olsun bir saat konuabiliyormu, sonrayn konu zerinde bir saat daha konumas istenirse, ncekilerden tmyle ayr szler bulmas istenirse yirmi sa bile konuabiliyormu. Buna inanabiliyorsanz onu kendiniz de grebilirsiniz. Bu adam biraz geveze bir yalydve onun kitaptan edinilmi bilgileri beyninde olmaktan ok dudaklarnn ucundayd."

27


29/70

varsaymak.16 Sonuncusu, her yerde btnsel saymalar ve en genel gzdengeirmeler yaparak hibir eyi dta brakmadmdan gvenliolmak.17

Geometricilerin en g gstermelere ulamak iin kullanma alkanlnda olduklar tmyle basit ve kolay olan bu uzun nedenlezinciri, insanlarn bilgisine ulaabildikleri her eyin ayn biimde birbirine balandn ve doru olmayan bir eyi doru diye almamakve birinin brnden kt sray izlemek kouluyla bunlardaneriilmeyecek kadar uzak ve bulunamayacak kadar gizli bir eyinkalmayacan dnme olana salamt bana. Bylece hangieylerle balamak gerektiini aramakta ok glk ekmedim: nken basit ve tannmas en kolay eylerle balamak gerektiini zaten biliyordum; bilimlerde nceden doruyu aratrm olanlar arasndayalnzca matematikilerin baz gstermeler yani baz kesin ve apaknedenler bulabildiini gz nnde tutarak, onlarn inceledikleri ayn

eylerden balamam gerektiinden kukuya dmyordum; bundan beklediim tek yarar zihnimi dorularla beslenmeye ve bo nedenler le yetinmemeye altrmakt. Ama bunun iin genellikle matematikler 18 denilen tm zel bilimleri renmeye almay ama edinmedim, bu bilimlerin konularnn deiik olmasna karn tmnn eitli ilikileya da oranlardan baka bir eyi incelememek konusunda birbirlerineuymaktan geri durmadklarn grerek, bu oranlar, onlarn bana bilgiy

daha kolay salayacak eylerde bulunduklarn varsayarak ve dahasonra uygun gelecekleri tm eylere daha iyi uygulanabilmeleri iinonlar hibir biimde zorlamayarak, genel olarak yalnzca bu oranlar16 Birinci ve ikinci kural Descartes daha nce Usun ynetimi iin kurallar'da tek bir kural olarak vermiti, bunagre yntemin z basitten bileie ve bileikten basite ilerlemeye dayanyordu. Bu iki ynl ilerlemede basitulamak bir tr ayrtrmayla, basitten bileie ya da btne gitmek de bir tr biletirmeyle gerekleiyordu. Usunynetimi iin kurallar'n V. kuralnda Descartes yle der: "Tm yntem baz dorular ortaya koyabilmek iinzihnimizin gzlerini kendilerine doru evirmek durumunda olduumuz nesnelerin dzeninde ve konumundayatar. En karmak ve karanlk nermeleri derece derece en basit nermelere indirgiyorsak, sonra da tmnermelerin en basitlerinin sezgisinden gene derece derece tm brlerinin bilgisine ykselmeye alyorsak byntemi geree uygun biimde izliyoruz demektir." Sayma yntemi bir btnde tm eleri gzden geirmekonlardan hibirini dta brakmadmzdan gvenli olabilmek iin onlar yeniden yeniden saymak anlamna gelir. 17 Daha ok tmdengelime arlk veren Descartes-onun bilgi kuram da bunu gerektirmektedir - tmevarm dahaok bir sayma ilemi olarak grr, bu noktada Bacon'n yntem anlayndan iyiden iyiye ayrlr. DescarteKurallar'n yedincisinde "Bu sayma ya da tmevarm, nerilen bir soruya bal olan her eyin yeniden gzdegeirilmesidir" diye bir aklamada bulunur. Yedinci kural yledir: "Bilimi yetkin klmak iin konumuzuilgilendiren her eyi dncenin srekli ve tam anlamnda kesiksiz bir devinimiyle btn iinde ve teker tekegzden geirmek ve onlar yeterli ve dzenli bir saymada bir araya getirmek gerekir." 18 Skolastikler gkbilim, mzik, optik gibi bilimleri "matematikler" diye adlandrrlard. Descartes da bu terimiok sk kullanr.

28


30/70

incelememin daha iyiolacan dndm. Sonra onlar bilmek iin bazen herbirini zellikle ele almak ve bazen de onlar yalnzcaanmsamak ya da birounu birlikte anlamak gereksinimi duyacamgz nnde tutarak, dndm ki, onlar ayrca incelemem iin izgileolarak tasarlamam gerekiyordu; nk onlardan ne daha basit bir ey bulabiliyor, ne de imgelemim ve duyularmla onlardan daha seikolarak kurgulayabileceim herhangi bir ey grebiliyordum; ne var konlar anmsamak ya da birounu bir arada kavramak iin onlarolabildiince ksa baz iaretlerle aklamam gerekiyordu; bylecegeometrik ayrtrmann ve cebir in en iyi yanlarn alyor ve birininyanln bryle dzeltiyordum.19 Gerekten, semi olduum bu pek az ilkeye tam tamna uymak banagenel olanlardan balayarak bu iki bilimin kapsad tm sorunlarzme kolayln verdi, yle ki en basit ve en genel olanlardan balayarak onlar incelemeye iki aym verdim, bulduum her dorusonra bakalarn bilmeme yarayacak bir kural oldu, bylece eskiden bana ok g gelen pek ok sorunun da stesinden geldim, ama sonuna

doru bilmediklerimin de hangi yolla ve nereye kadar zlebilecein belirleyebildiimi de sanyorum. Her eyin bir dorusu olduunu, odoruya ulaan herhangi bir kiinin o eyi bilinebilecei lde bildiini, rnein aritmetik renmi bir ocuun kurallara uyarak bitoplama yaptnda ele ald toplam konusunda insan zihninin bulabilecei her eyi bulduundan gvenli olduunu bilirsenizsylediklerimin pek de bo eyler olmadn greceksiniz. nk

sonunda, doru sray izlemeyi ve aranlan eyin tm koullarnn tamtamna saymn yapmay reten yntem, aritmetiin kurallarnakesinlii veren her eyi ierir. Ama bu yntemde beni en ok honut eden ey onunla her konudausumu yetkin olarak deilse bile en azndan gcmn yettiince en iy biimde kullanmaktan gvenli olmamd; ayrca, bu yntemi uygularkenzihnimin konularn yava yava daha ak ve daha seik bir biimde

kavramaya altn seziyordum ve bu yntemi zel herhangi birkonuya baml klmadan cebirin glklerinde yaptm gibi baka bilimlerin glklerine de yar arl bir biimde uygulamaytasarlyordum. Bunun iin kendini ortaya koyan her eyi hemen

19Descartes burada bize cebir iaretlerinde yapt yenilii anmsatyor. Onun amac ayr ayr alanlar teker tekeincelemek deil, btn bu alanlar kucaklayacak ve aklayacak evrensel bir bilim kurmaktr, bir baka deyilevrensel matematii gerekletirmektir. O aritmetik ve geometri ikilemini ortadan kaldrmak iin saylar"izgiler"le(srekli nicelikler) aklyor.

29


31/70

incelemeye girimem doru olmazd; nk, bu, yntemimin belirledii dzene ters derdi. Ancak onlarn ilkelerinin tmylefelsefeden alndn ve felsefede u gne kadar doru ilkeler bulmadm gz nnde tutarak, her eyden nce felsefede doruilkeler yerletirmeye almam gerektiini dndm; bu da dnyannen nemli eyiydi ve ben aceleciliin ve nyarglln en ok korkulasolduu yerde, o zamanki yirmi yamdan daha olgun bir yaaermeden, o zamandan nce edinmi olduum tm yanl grleriskp atarak olduu kadar, daha sonra usavurmalarma konu olacak pek ok deney toplamak ve benimsemi olduum yntemde giderekdaha gl olmak iin bir takm altrmalar yaparak kendimihazrlamadan, onda en u noktaya varmaya kalkmamalydm.20

20 Felsefe tm br bilimleri nceler, nk onlarn ilkelerini kendinde barndrr. Metafizik temellendirme ennemli temellendirme olarak daha sonraya braklmaldr. Bu yzden Descartes dnrlnn ilk dneminde b bilim adam olarak grnrken daha sonra metafizie ynelecektir.

30


32/70

NC BLM

31


33/70

Sonunda, nasl oturduumuz evi yeniden yapmaya balamadan nceonu ykmak, gere salamak ve mimar bulmak ya da kendimizmimarlk yapmak, bu arada zenle plan izmek yetmezse, aynzamanda bu i srerken rahata oturulacak bir baka ev bulmakgerekirse, ite tam bunun gibi usum beni yarglarmda kararsz olmayazorlarken eylemlerimde kararsz kalmayaym21 ve elimden geldiincemutlu yaamay bundan byle elden brakmayaym diye kendime,sizinle paylamak istediim ya da drt kuraldan oluan, geici birahlak anlay gelitirdim.

Birincisi, Tanr'nn ocukluumdan beri yetimem iin bana balad dine sk skya bal kalarak lkemin yasalarna vealkanlklarna uymak ve tm br konularda birlikteyaayacam en saduyulu kimselerin uygulamada hep birlikte benimsedii en lml ve arlktan en uzak grleri izleyerekkendimi ynetmektir. nk kendi grlerimin tmnyeniden incelemeyi istediimden onlar yok saymaya balar

balamaz en saduyulu kimselerin grlerini izlemekten dahaiyi bir ey yapamayacama gveniyordum. ranllar ya dainliler arasnda bizim aramzda olanlar kadar saduyulukimseler olabilse de, bana birlikte yaayacaklarmngrlerini kendime rnek almak daha yararl grnyordu;grlerinin gerekten ne olduunu bilmek iin, yalnzcagreneklerimizin bozulmuluundan inand her eyi

syleyecek pek az insan bulunduundan deil, ama birounun kendilerinin de bunu bilmemesinden trsylediklerinden ok yaptklarna bakmam gerekiyordu; nkinsann bir eye inanmasn salayan dnce eylemiyleinsann bir eye inandn bilmesini salayan dnce eylemi birbirinden ayrdr, genellikle onlardan biri varsa bryoktur. Ayn yaygnlkta benimsenen birok gr arasndan

ben en lmllarn seiyordum: nk bunlar uygulamaya herzaman en uygun olanlard ve tm arlklar kt sayldndan byk bir olaslkla en iyileriydi; te yandan ar noktalardan birini semisem, yanldmda doru yoldan iyiceayrlmamam iin, br ar noktaya tutunmam gerekecekti.

21 Kuramda zlmemi sorun bizi askda brakr, glklere iter. Eylemde zlmemi sorun yaama saysglk karr. zmszlk kuramda olduu kadar eylemde de tedirgin eder filozofu. Eylem alannda kararszlgidermek iin baz davran kurallarn benimsemek gerekmektedir.

32


34/70

zellikle insann zgrln kstlayan tm ykmllkleriarlklar arasna koyuyordum. Benim bu sylediklerimden iyi bir amala zayf ruhlarn kararszln gidermek iin ya dahatta dind bir amala insanlar arasndaki ticari ilikileringvenlii iin tutarl olmay gerektiren yeminlerin ya daszlemelerin dayand yasalar doru bulmadm sonucukarlmasn ama, dnyada her zaman ayn durumda kalanherhangi bir ey grmediim iin ve kendi payma yarglarmgiderek yetkinletirmeye ve onlar daha kt klmamaya kararverdiim iin, onayladm baz eyler artk iyi olmadklarndaya da artk onlar yle deerlendirmediimde bu eyleri iyidiye almaya kendimi zorlayacak olursam, saduyuya kar byk bir yanl yapm olacam dnrdm. kinci kuralm, eylemlerimde elimden geldiince tutarl vekararl olmak ve en kuku gtrr grlerin bile bir kere okgvenli olduklarna karar verdiim zaman onlar direnleizlemek olacakt. Bu konuda, ormanda yolunu arm

yolcular rnek alacaktm, ormanda yolunu arm yolcular bir o yana bir bu yana fr dnerek dolamamallar, bir yerdedurup kalmamallar da, ama olabildiince ayn yne doru hepdosdoru yrmeliler ve balangta o yolu semeye belkiyalnz raslantyla karar vermi olsalar da sradan nedenlerleyollarn deitirmemeliler: nk bu yolla tam istedikleri yeregidemeseler de hi deilse sonunda byk bir olaslkla bir

ormann ortasnda olmaktan daha iyi bir yere varacaklardr.Bylece yaamn eylemleri insana sre tanmadndan, okkesin bir doru vardr, o da en doru grleri belirleyecekdurumda olmadmz zaman en olas grleri izlemekzorunda olduumuzdur; ayrca grlerden hangisininhangisinden daha olas olduunu belirleyemediimiz zaman bunlarn bazlar zerinde karar klmamz ve sonra bunlarn

uygulamayla ilgili olduklarn gz nnde tutarak bunlarkuku gtrr grler olarak deil de doru ve kesin grlerolarak deerlendirmemiz gerekir, nk bizi buna iten birneden vardr. Bu, rasgele iyi diye uyguladklar eyleri sonrakt diye yarglayan zayf ve kararsz insanlarn vicdanlarnkartran tm pimanlklardan ve azaplardan hemenkurtulmam salad.

33


35/70


36/70

ileri gzden geirmeyi dndm;23 bakalarnn ilerindensz etmek istemeden, kendi iimde de bulunduum yerden,yani tm yaamm usumu gelitirmeye ve kendimi ykmlkldm yntemi izleyerek elimden geldiince dorunun bilgisinde ilerlemeye adamay srdrmekten daha iyisiniyapamayacam dnyordum. Bu yntemi kullanmaya balayal ylesine byk sevinler yaamtm ki, bu yaamdaondan daha tatl, daha masum bir sevin olabileceinisanmyordum; her gn bu yntemle bana olduka nemligrnen ve genellikle baka insanlarn bilmedii baz dorularortaya koyarak ruhumu ylesine sevinle dolduruyordum ki bunun tesinde hibir ey beni ilgilendirmiyordu. Ayrcanceki kural yalnzca kendimi yetitirmeyi srdrmemamacna ynelikti: Tanr doruyla yanl ayrt etmemiz iinher birimize bir k vermi olduundan zaman gelince onlarincelemek iin kendi yarg gcm kullanmaydnmeseydim bir an bile bakalarnn grleriyle yetinmek

zorunda olduuma inanmazdm ve bakalarnn grleriniizleyerek, varsa daha iyilerini bulmak iin hibir frsatkarmadma inanabilseydim tedirginliktenkurtul-mazdm.Sonunda, gcmn yettiince tm bilgileri edinmemisalayacan dnerek bir yol izlemeseydim ve ayn yollaelimde olan tm gerek iyilikleri de edinmeyidnmeseydim, ne arzularm snrlayabilir ne de mutlu

olabilirdim, yle ki istemimiz ancak anlmzn ona iyi ya dakt gsterdiine gre herhangi bir eyi istemeye ya dayadsmaya yneldiinden iyi yapmak iin iyi yarglamakyeterlidir ve en iyiyi yapabilmek iin de yani tm erdemlerielde edebilmek ve onunla birlikte elde edilebilecek tmiyilikleri elde edebilmek iin olabildiince iyi yarglamakyeterlidir, bu kesin olduu zaman mutlu olmamak olas

deildir. Bylece bu kurallar koyduktan ve onlar inancmda her zaman birincyeri alan inan dorularyla birlikte bir yana ayrdktan sonra geri kalan

23Burada drdnc bir kural karmza kyor. Zaten Descartes nc blmn balarnda " ya da drkuraldan oluan" demiti. Filozof, yntemini ortaya koyarken yapt gibi, burada da kendisi iin benimsenebilir bir forml ortaya koyuyor.lk kural herkes iin geerli olabilirken, bu rtl drdnc kural Descartes'nkiisel seimleriyle ilgilidir.

35


37/70

tm grlerimden zgrce kurtulmaya giriebileceim yargsnavardm. yle ki, bunu bu dnceleri elde ettiim soba banda dahauzun sre kapanp kalmaktan ok insanlarla konuarak daha iyi baaracam umuyordum, k daha bitmeden yola koyuldum. Sonra,dokuz yl boyunca dnyada orada burada dolamaktan baka bir eyyapmadm; dnyada oynanan tm komedilerde oyuncu olmaktan okizleyici olmaya alarak kuku gtrebilecek ve bizi yanltabilecek hekonu zerinde zellikle dnerek, zihnimden, ona daha nce szmolabilecek tm yanllar temizliyordum. Bunun iin, kukulanmak iinkukulanan ve her zaman zmsz olmay isteyen kukular rnekalyor deildim: nk, tersine, tm amacm kesin olarak gvenliolmaya ve kayay ya da kili bulmak iin kaygan topra ve kumuatmaya ynelmekti. Sanrm bu da benim olduka baarl olmamsalyordu, yle ki incelediim nermelerin yanlln ya dakesinliksizliini zayf sanlarla deil, ak ve gvenli usavurmalarlaortaya karmaya alrken, onlarda ok kuku gtrr eylerlekarlamadm, kesin hibir ey iermedikleri zaman bile onlardan he

zaman olduka kesin baz sonular karyordum. Eski bir evi ykarkenonun ykntlarn doal olarak yenisini yapmakta kullanmak iinsakladmz gibi, kt temellendirilmi diye dndm grlerimintmn ykarken eitli gzlemler yapyordum ve birok deneykazanyordum, bunlar o zamandan beri daha kesin grlerioluturmakta bana yardmc oldular. Ayrca, kendim iin ortayakoyduum yntemi kullanmay srdryordum; nk genel olarak

tm dncelerimi onun kurallarna gre ynlendirmenin tesindezaman zaman kendime birka saat ayrp onu zel olarak matematiinglklerine ya da bu kitapta aklanm olan birounda greceinizgibi, br bilimlerin yeterince salam bulmadm tm ilkelerindenayr tutarak matematiklerdeki glklerle az ok benzer kldm bakaglklere uyguluyordum. Bylece, grnte tatl ve masum biryaam geirmekten baka bir ii olmadndan hazlar ktlk lerden

ayrmakla uraan ve bo vakitlerinde sklmamak iin yarar olan tmelencelerden yararlanan biri gibi, belki kitap okumaktan ya da bilimadamlaryla grmekten daha ok amacm srdrmeyi ve dorunun bilgisinden yararlanmay elden brakmyordum.Bununla birlikte, bilginler arasnda tartlagelen glklerle ilgiliseimimi yapmadan, geerli felsefeden daha kesin hibir felsefenintemellerini aratrmaya balamadan, bu dokuz yl gelip geti. Daha

36


38/70

nce ayn amalar olsa da baaramadn sandm birok stn insanrnei bana o kadar ok glk dndrd ki bazlarnn baardmsylentisini yaydn grmeseydim, belki de o an bu ie girimeyecesaret edemezdim. Bu gr neye dayandrdklarn syle-yemiyorum; konumalarmn buna baz katklar olduysa, bu birazokumu olanlarn yapma alkanlnda olmad gibi, bilmediim eyen itenlikle dosdoru syleyerek ve belki de hibir retiylevnmeden daha ok bakalarnn kesin sayd pek ok eydenkukulanyor oluumun nedenlerini gster mem olmu olmaldr. Amakendini olduundan baka biri gibi almak istemeyecek kadar onurluolduum iin, bana verilen ne yarar olmaya tm aralar kullanarakalmam gerektiini dnyordum; tam sekiz yl nce bu arzuyla tandklarmn bulunabilecei her yerden uzaklamaya ve buraya24 ekilmeye karar verdim, bu lkede uzun sren sava25 yle bir dzenkurmutur ki orada bulunan ordular ancak barn meyvalarndanolabildiince gvenli bir biimde yararlanmay salasn diyeoluturulmu gibidir; bylece ok etkin ve bakalarnn ilerine merakl

olmaktan ok, kendi ilerinde ok zenli olan byk bir insankalabalnn arasnda, en kalabalk kentlerde, hibir kolaylktanyoksun kalmadan en uzak llerdeki kadar yalnz ve kopmuyaayabildim.

24 Descartes "buraya" derken "Hollanda'ya" demek istemektedir. Hollanda Descartes iin tm dncesingelitirmesine olanak verecek dingin bir ortamdr. Siyasal karklklar iindeki Fransa byle bir geliim iinelverili deildir. M. Leroy'nn dedii gibi, Descartes "Fransa'dan, kralndan ve ailesinden kamtr". Leroy'ygre "Yaam bir tehlikeden aralksz katr. O bu tehlikeyi aka ortaya koymaz. Ancak bu tehlikemektuplarnda ve gezi notlarnda sezilir". 25 Hollandallarn spanyollarla sava. 1572'de balayan bu sava 1648'e kadar srd. XVII. yzyln Hollandas bugnk Hollanda'dan ok bykt, bugnk Belika, Lksemburg, bir blm Fransa topran ieriyordu. Butopraklar uzun sre Kutsal RomaGermen mparatorluu'na bal kald. mparatorluun paralanmasylaspanyollarn denetimine giren lkede gelimekte olan ulusallk bilinci halk toplum sorunlar karsnda duyarlklyordu. 1566 ve 1572 ayaklanmalar, ardndan 1576 ayaklanmas spanyollarca k anl bir biimde bastrlmt.

37


39/70

DRDNC BLM

38


40/70

Orada zerinde durduum ilk dncelerden sz etmeli miyim bilmem;nk onlar ylesine metafizik 26 ve ylesine herkesi ilgilendirmeyendncelerdir ki onlar belki de herkesin beenisine uygundmeyecektir. Bununla birlikte edindiim temellerin olduka salamolduklar yargsna varlabilmesi iin, ondan bir biimde sz etmekzorundaym. Yukarda sylendii gibi, grenekler szkonusuolduunda, olduka kesinliksiz olduu bilinen grlerin bazen kukugtrmez grler gibi alnmas gerektiini oktandr belirtmitim; amao srada yalnzca doruyu aratrmakla uramak istediimden, tamtersini yapmam ve kendilerinden en kk bir kuku duyabileceim hereyi bundan sonra inancmda tmyle kuku gtrmez baz eylerinkalm olup olmadn grmek iin mutlak olarak yanl diye atmamgerektiini dnyordum. Bylece duyularmz bazen iyi aldattiin, onlarn bize dndrd biimde herhangi bir eyinvarolmadn varsaymak istedim. nk geometrinin en basitkonularyla ilgili olarak bile usavurmalar yaparken yanlan ve mantkyanllar yapan insanlar olduu iin, benim de bakalar kadar

yanlabileceim yargsna vararak, daha nce gstermeler iin aldmtm nedenleri yanl diye atyordum. Sonunda uyankken zihnimde bulunan baz dncelerin, hibiri doru olmamakla birlikte, uyurkende aklma gelebildiini grerek, o zamana kadar zihnime girmi olantm eylerin dlerimdek i yanlsamalar kadar doru olabileceinivarsaymaya karar verdim.27 Ama hemen sonra, bylece her eyin yanlolduunu dnmek istediim srada, bunu dnen "ben"in zorunlu

olarak herhangi bir ey olmas gerektiini grdm. Dnyorumyleyse varm dorusunun kukucularn tm ar varsaymlarylasarslmayacak kadar salam ve gvenli olduunu belirlerken, budoruyu, aratrdm felsefenin ilk ilkesi olarak hibir kukuyadmeden alabileceime karar verdim. Sonra, ne olduumu dikkatle inceleyerek, hibir bedenim olmadn bulunabileceim hibir dnya, hibir yer olmadn varsayabileceimi

ama buna gre varolmadn varsayamayacam, tersine bakaeylerin doruluundan kukulanmay dnyor oluumdanvarolduum sonucunun apak ve kesin bir biimde ortaya ktnoysa dnmeyi braksaydm tasarladm tm baka eyler doruolsalar bile varolduuma inanmam iin elimde hibirneden26 Descartes "metafizik" szcn soyut anlamnda kullanmaktadr. Yoksa Descartes'n bu erevede tmaraylar metafizik araylardr.27 Descartes burada kukuyu dnyann varlndan kukulanma noktasna kadar gtrr.

39


41/70

bulunmadn grerek, tm z ya da doas dnmekten baka biey olmayan ve varolmak iin herhangi bir yere gereksinimi olmayan herhangi maddesel bir eye baml olamayan bir tz olduumuanladm. yle ki bu ben yani kendisiyle neysem o olduum ruh, bedenden tmyle ayrdr, hatta bedenden daha kolay tannr ve bedenolmadnda bile o kendisi olmaktan kmaz. Bundan sonra genellikle bir nermenin doru ve kesin olmas iingereken eyi inceleyecektim; nk byle olduunu bildiim birnerme bulduuma gre, bu kesinliin neye dayandn da bilmemgerektiini dndm. O dnyorum yleyse varm'da dnmekiin varolmak gerektiini ok ak grmemden baka bana doruyusylediime gvenmemi salayan hibir eyin olmadn grerek, okak ve ok seik kavradm eylerin hep doru olduunu, amayalnzca seik olarak kavradmz eylerin neler olduunu iyi belirlemekte baz glkler bulunduunu genel kural olarakalabileceim yargsna vardm. Bundan sonra, kukulandm ey zerine ve buna gre varlmn

tmyle yetkin olmay zerine dnerek, bilmenin kukulanmaktandaha byk bir yetkinlik olduunu aka grp, olduumdan dahayetkin herhangi bir eyi dnmeyi nereden rendiimi aratrmaytasarladm; bunu daha yetkin herhangi bir varlktan renmiolabileceimi apak anladm. Benim dmda gk, yer, k, scaklk vedaha baka birok eyin dncesine gelince, onlarn nereden geldiin bilmekte o kadar zorluk ekmiyordum, nk onlarda onlar benden

stn klacak gibi grnen hibir ey belirlemediimden, doruysalar bu baz yetkinlikleri olan doama bal olmalarndand; dorudeilseler onlar hilikten getirdiime yani bende bir eksiklik bulunmasndan tr bende olduklarna inanabilirdim. Ama bu benimvarlmdan daha yetkin bir varlk fikri iin ayn olamazd: nk onuhilikten getirmek aka olanakszd; daha yetkinin daha az yetkindengelmesi ve ona baml olmas bir eyin hilikten gelmesinden daha az

aykr olmad iin onu kendimden de getiremezdim. Byleceyetk inlik fikrinin gerekten benim olmadm kadar yetkin olan ve bende herhangi bir fikri bulunabilen tm yetkinlikleri kendinde tayan bir doa tarafndan yani bir szckle aklamam gerekirse Tanrtarafndan bana konmu olmas gerekiyordu.28 Ayrca, bende hi28 Tanr fikri doutandr, bununla birlikte br doutan fikirlerden ayr olarak, dorudan doruya kendinvareden tanrsal gcn belirtisini tar, "bana konmu" sz de dorudan doruya bunun bir gstergesidirDescartes'da doutan fikirler, imgelemimizin oluturduu fikirlerden de, duyu organlarmz araclyla elde

40


42/70

bulunmayan baz yetkinlikler tanyorsam varolan tek varlk bendeildim (burada izninizle Okul'un szcklerini zgrce kullanacam)ama kendisine baml olduum, bende olan her eyi kendisindenaldm daha yetkin baka herhangi bir varln bulunmas zorunluolarak gerekiyordu. nk yalnz ve bakasndan tmyle bamszolsaydm, yle ki yetkin varlktan pay aldm bu az yetkinlik tmyle benden gelseydi, ayn nedenle kendim bende eksik olduunu bildiimher eyi kendimin klabilirdim, bylece kendim sonsuz, lmsz,deimez, tam bilen, tam gl ve sonunda Tanr'da varolduunu belirleyebildiim tm yetkinlikleri olan bir varlk olurdum. nkTanr'nn doasn tanmak iin yaptm usavurmalar izleyerek benimdoamn gc lsnde ancak kendimde herhangi bir fikrini bulduum her eye sahip olmann yetkinlik olup olmadn gzdengeiriyordum ve herhangi bir yetersizlik gsteren eylerden hibirininonda bulunmadna ama tm brlerinin onda bulunduunagveniyordum. Kuku, deikenlik, hzn ve benzeri eylerin, onda bulunamayacan gryordum, ben deonlardan uzak olsam ok

honut olurdum. Sonra, bundan baka bende duyulur ve cisimsel birokeyin fikri vard: nk d grdm ve grdm ya daimgelediim her eyin yanl olduunu varsaysam da gerektedncemde onlarn fikirlerinin varolduunu yadsyamazdm; amadaha nceden kendimde ok ak olarak ruhsal doann cisimseldoadan ayr olduunu bildiimden her bileimin bamllgsterdiini, bamlln da aka bir eksiklik olduunu belirleyerek

buradan bu iki doadan olumu olan Tanr'da bir yetkinlikvarolamayaca, buna gre Tanr'nn byle olmad yargsna vardmama dnyada baz cisimler ya da hi de tam yetkin olmayan baz ruhlaya da baka varlklar varsa onlarn varl onun gcne bamlolmalyd, yle ki bir an bile onlar onsuz varolmay srdremezlerdi.29 Bundan sonra baka dorular aratrmak ve geometricilerin konusunuele almak istedim, bu konuyu uzunluk, genilik ve ykseklik ya da

derinlik asndan srekli bir cisim ya da snrsz olarak yaygn biruzam olarak dnyordum; eitli paralara blnebilen, eitli biimleri ve byklkleri olan, her trl devinime ve yer deitirmeyeyatkn bir uzam; nk geometriciler btn bu eylerin kendi konular

ettiimiz fikirlerden de daha belirleyicidir. Yapay fikirler ve edinilmi fikirler doutan fikirlerce belirlen-melidirler.29 Descartes burada "srekli yaratma" fikrini ortaya koyuyor. Yaratc g yaratcs zerinde aralksz etkindiryani her an etkindir. Her varlk bu yaratc etkinlik iinde olmaktan bir an bile uzaklaamaz.

41


43/70

iinde olduunu dnrler. Herkesin ona ulad bu byk kesinliinancak az nce sylediim kural izleyerek apak kavradklar eyzerine kurulmu olduunu gz nnde tutarak, onun konularnnvarlna gvenmemi salayan onda hibir ey olmadn da grdmnk rnein bir gen tasarlayarak onun asnn iki dik aya eiolmas gerektiini pek gzel gryordum; ama bunun iin benidnyada herhangi bir gen bulunduuna inandracak hibir eygremiyordum. Oysa yetkin bir varlktan edindiim fikri inceleyerektpk bir genden edindiim fikirde onun asnn iki dik aya eiolmasnn ya da bir kre fikrinde onun her parasnn merkezinden eiuzaklkta olmasnn bulunmas gibi, hatta daha da apak olarakvaroluun onda bulunduunu gryordum; sonu olarak, yetkin varlkolan Tanr'nn olduu ya da varolduu, geometrinin herhangi birgstermesinden daha az kesin deildir. Ama onu tanmann hatta onun ruhunun ne olduunu tanmannglne inanan pekok kiinin bulunmasnn nedeni, onlarnzihinlerini duyulur eylerin tesine ykseltememeleridir; onlar maddi

eyler iin zel bir dnme biimi olan her eyi ancak imgeleyerek belirleme biimine oka alk olduklarndan, imgelenebilir olmayanherhangi bir ey onlara kavranlabilir grnmyor. Okullardafilozoflarn temel kural olarak aldklar eyde apak grnr olan,duyularda bulunmayan eyin anlkta bulunamayacadr ;30 bununla birlikte Tanr'nn ve ruhun fikirlerinin duyularda olamayaca dakesindir. Bana yle geliyor ki onlar anlamak iin imgelemlerini

kullanmak isteyenler, tmyle sesleri iitmek ya da kokular almak iingzlerini kullanmak isteyenler gibidirler: ancak u ayrmla ki grmeduyusu grd nesnelerin doruluu konusunda bizi koklama ya daiitme duyularndan daha gvenli klmaz; oysa anlmz iekarmazsa ne imgelemimiz, ne duyularmz bizi herhangi bir eydengvenli klabilecektir. Sonunda Tanr'nn ve kendi ruhlarnn varlna yeterince inanmayan

insanlar varsa onlar belki daha gvenli diye dndkleri bir bedenolmak, yldzlarn, bir yer'in ve benzer eylerin olmas gibi tm bakaeylerin gsterdiim nedenlerle daha az kesin olduunu bilsinleristerim. nk bu eylerle ilgili ahlki bir gvence bulunsa da ylegrnyor ki, garip olmadka ondan kukuya demeyiz, metafizik bi30u forml ya da temel ilke skolastikler iin ok nemlidir: nihil est in intellectu quod prius non fuerit in sensu(zihinde hibir ey yoktur ki daha nce duyularda olmu olmasn). Bu Aristotelesi anlamda bir gerekili bildirisidir.

42


44/70

kesinlik szkonusu olduunda tpk uykuda olduu gibi gerekte hi deyle olmad halde bir baka bedenimiz olduunu, baka yldzlar ve baka bir dnyay grdmz dleyebildiimizi gz nnealdmzda, bu eylerin varlna gvenmemek iin yeterli nedenolmadndan bunu mantkszla dmeden yadsyamayz. Genellikledte yaadmz, hi de daha az canl ve daha az kesin olmayandncelerin brlerinden daha bo olduu nereden biliniyor? En iyzeklar bunu istedikleri kadar incelesinler, onlarn Tanr'nn varlnnceden varsayamazlarsa bu kukuyu gidermek iin yeterli olanherhangi birneden gsteremeyeceklerini sanyorum. nk, ilk olarak, biraz nce kural olarak alm olduum ey, yani ok ak ve seikolarak kavradmz eylerin tm dorudur kural, Tanr'nn oluuylave varoluuyla ve yetkin bir varlk oluuyla ve bizde bulunan her eyinondan geliyor oluuyla belirgindir. Buradan, gerek eyler olan, ak veseik olduklar her eyde Tanr'dan gelen fikirlerimizin ya dakavramlarmzn ancak doru olabilecei kar. yle ki genellikleyanllk ieren fikirlerimiz ya da kavramlarmz varsa hilikten pay

aldklar iin onlarda kark ve bulank baz eyler olabilir, yani onlar bizde biz tam yetkin olmadmz iin karktrlar. Yanlln ya dayetkin olmayn Tanr'dan gelmesinde, dorunun ve yetkinliinhilikten gelmesindeolduundan daha az aykrlk olmad apaktr.Ama bizde gerek ve doru olann yetkin ve sonsuz bir varlktangeldiini bilmeseydik, fikirlerimiz ne kadar ak ve seik olsalar daonlarn doru olma yetkinliine ulam olmalarn salayan herhang

bir nedenimiz olmayacakt. Oysa Tanr'nn ve ruhun bilgisi bizi bylece bu kuraln kesinliineulatrdktan sonra, uyurken grdmz dlerin, uyankken sahipolduumuz dncelerin doruluundan bizi hibir biimde kukuyadrmeyeceini bilmek kolaydr. nk uyurken de ok seikherhangi bir fikir usumuza gelse, rnein bir geometrici uykusundaherhangi bir yeni gsterme ortaya koysa, uykusu bu gstermenin doru

olmasn engellemeyecektir. Dlerimizin en sradan yanlgsnagelince, bu yanlg dlerimizin eitli nesneleri tpk d duyularmznsunduu gibi sunmasndan gelir, bu yanlg bize bylesi fikirlerindoruluundan kukuya dme frsatn vermek asndan nemlideildir, nk bu fikirler uykuda olmasak da bizi yanltabilirler:sarlk olanlarn tm renkleri sar grmesi ya da yldzlarn ve ok uzak baka cisimlerin bize olduundan kk grnmesi gibi. nk

43


45/70

sonunda, ister uyank olalm ister uyuyor olalm, ancak usumuzunapaklyla kendimizi inanmaya brakmalyz. mgelemimiz ya daduyularmz deil de usumuz dediime dikkat edilsin. yle ki, gneiok ak olarak grmemiz onun grdmz byklkte olduuyargsna varmamz gerektirmez; bir kei bedeni zerine konulmu biaslan ban seik olarak pek gzel tasarlayabiliriz, bunun iin dnyada byle bir yaratk olduu sonucunu karmak gerekmez: nk us bize byle grdmz ya da imgelediimiz eyin doru olmas gerektiin bildirmez. Ama bize tm fikirlerimizin ya da kavramlarmzn herhang bir doruluk temeline sahip olmas gerektiini bildirir; nk okyetkin ve ok doru olan Tanr'nn onlar bize bir doruluk temeliolmadan koymu olmas olas deildir. Bazen imgelediklerimiz uykudauyankkenki kadar ya da daha canl ve kesin olsa da, usavurmalarmzuykuda uyankken olduundan daha apak ve daha btnlkl olamaz bundan tr usumuz bize, biz tam yetkin olmadmz iin,dncelerimizin tmyle doru olamayacan, bu nedenle dorulukieren dncelerimizin uykuda elde ettiimiz dncelerden ok,

uyankken elde ettiimiz dncelerde bulunabileceini bildirir.

44


46/70

BENC BLM

45


47/70

Bu ilk dorulardan kardm br dorular zincirinin tmnizlemekten ve burada gstermekten sevin duyacam. Ama bu amala bozumak istemediim bilginler arasnda tartmal olan pek oksorundan imdi sz etmem gerekecekti, be nedenle bu konuda ekimsekalmamn ve insanlarn zel olarak bilgilendirilmesinin daha yararlolup olmayacan daha bilge olanlarn yargsna brakmak iin,yalnzca genel olarak onlarn neler olduunu sylememin daha iyiolacan sanrm. Her zaman Tanr'nn ve ruhun varln gstermekiin kullandm ilkeden baka hibir ilke tasarlamamak ve bana dahance geometricilerin yapt gstermelerden daha ak ve daha kesingrnmeyen hibir eyi doru diye almamak konusunda aldm karara bal kaldm. Bununla birlikte diyebilirim ki yalnzca felsefedeincelenmesine allm tm genel glklerle ilgili olarak ksazamanda beni honut edecek arac bulmakla kalmadm, ama bazyasalar da ortaya k oydum; Tanr bu yasalar doada ylesine geerliklm ve onlardan ruhlarmza ylesine kavramlar ilemitir ki onlarzerine yeterince kafa yorduktan sonra, onlarn dnyada olan ya da

oluan her eyde tam olarak gzlemlenebileceinden kukuyademeyiz. Sonra, bu yasalarn srasn inceleyerek daha nce renmiolduum ya da hatta renmeyi umduum en yararl ve en nemli pekok doruyu ortaya karm olduumu sanyorum.31 Bu dorularn balcalar n, baz nedenlerin beni yaymlamaktanalkoyduu bir incelemede32 aklamaya altm; burada onun ieriiniksaca anlatmaktan daha iyi bir i yapamayacam sanyorum. Bu

kitab yazmadan nce maddi eylerin doasyla ilgili olarak bildiimdndm her eyi onun kapsamna almak amacndaydm. Ama nasressamlar dz bir tabloda kat bir cismin eitli yzlerini tmyle ayn

31 nce dnceyle ortaya konulabilecek evrensel yasalar sz konusudur. Bunlar matematiin ve mantnyasalardr. Bu doutan dorular ruhumuzdadr, onlarn kayna da doal olarak tanrsallktr. Bu yasalar dncdnyamz belirlemekle kalmazlar, tm dnyay ynetirler, tm dnyann oluum koullarn ve varolu koullarn belirler ler. Descartes onlarn belirleyiciliinde dnyann ya da fiziksel varln yasalarn ele alr. 32

Descartes ksaca Le Monde (Dnya) diye bilinen Trait du monde et de la lumire'den sz etmektedir. Descartes bu yaptn yaymlamaktan kanmtr. Bunun nedeni onun din ve siyaset evreleri karsndaki tedirginliidir. Oyalnzca Cizvitlerden deil, Protestanlardan da korkmaktadr; yalnzca bilim evreleri deil, siyaset evreleri deona rknt verir. Galileo Galilei mahkum edildiinde (1633) Descartes otuz iki yandadr, Dnya incelemesinyeni bitirmitir, bu yaptnda Galilei gibi yeni grler ne srmektedir. Descartes Galilei'nin bana gelenlerduyunca incelemeyi ekmecenin altna atverir. Bu inceleme Descartes'n lmnden on drt yl sonrayaymlanabilmitir. Descartes, Galilei'nin ada bilimci bak asna bir metafiziki olarak kardr. Mersenne'yazd 11 Ekim 1638 tarihli mektupta Galilei iin unlar yazar: "Doann ilk nedenlerini gz nnde tutmada baz zel durumlarn nedenlerini aratrd ve bylece temelsiz bir yap kurdu." Filozof, 1633'te Mersenne'e yazd bir mektupta yle diyordu: "yle ardm ki neredeyse btn yazdklarm yakmaya ya da hi deilse onlakimseye gstermemeye karar verdim. Aka syleyeyim, dnyann dnd doru deilse benim felsefemindayanaklar da yanl."

46


48/70


49/70

bulunmas gereken n ne olduunu uzun uzadya akladm ve buradan onun bir anda gklerin usuz bucaksz uzayndan naslgetiini ve onun nasl gezegenlerden ve kuyruklu yldzlardan yeredoru yansdn akladm. Ona tzle, durumla, devinimlerle,gklerin ve yldzlarn tm eitli nitelikleriyle ilgili pekok eyi deekledim; yle ki bu dnyada bulunan eylerde, tantladm dnyadaolanlara tmyle benzemeyen ya da en azndan benzemez grnenhibir ey grnmediini tantlamak iin yeterince konutuumudnyordum. Bundan sonra zellikle tasarlamama karn, onun tm paralarnn tmyle merkeze doru nasl yneldiini; yzeyindeksuyun ve havann nasl bulunduunu, gklerin ve yldzlarn zellikleayn konumunun her ynyle denizlerimizde grlene benzer biimdegelgit olayna neden olmas gerektiini; bundan baka dnencelerarasnda da grld gibi doudan batya belli bir akn, su aknnolduu kadar hava aknn nasl olutuunu; orada dalarn, denizlerin pnarlarn ve rmaklarn doal olarak nasl oluabildiini ve madenlerin ocaklara nasl girdiini ve tarlalarda bitkilerin nasl yetitiini ve genel-

likle kark ya da bileik denilen tm cisimlerin orada nasl olutuunugsterdim. Yldzlardan sonra dnyada baka eyler arasnda yalnzcaate k rettiinden atein doasyla ilgili her eyin nasl olutuunuatein nasl beslendiini; bazen onun nasl k vermeden scakolduunu ve bazen de scak olmadan k verdiini; eitli cisimlerdenasl eitli renkler ve eitli baka nitelikler oluturduunu; bazlarnnasl erittiini ve bazlarn da nasl sertletirdiini; hemen her ey

nasl tketebildiini ya da onlar kle ve dumana dntrebildiinisonunda eylemin iddetiyle nasl bu kllerden cam oluturduunu okak anlatmaya altm; kllerin cama dnmesi bana doadaolabilecek dnmlerin herhangi biri kadar ekici grnd iin onutantlamaktan zellikle haz duydum. Bununla birlikte, tm bu eylerden bu dnyann nerdiim biimdeyaratlm olduu sonucunu karmak istemiyordum; nk Tanr'nn

balangtan beri dnyay olmas gerektii gibi yaratm olmasgeree ok daha yakndr. Ama Tanr'nn imdi dnyay korumaktakulland eylemin dnyay yaratrken kulland eylemle tam tamnaayn olduu kesindir ve bu tanrbilimciler arasnda ortak olarak benimsenmi bir grtr; balangta Tanr ona kaosunkinden daha baka bir biim vermemi olsa da doa yasalarn kurarak ona herzamanki gibi devinebilmesi iin gereken yardm yapt, buna gre

48


50/70

yaratl mucizesini zedelemeden tmyle maddi olan eylerin zamanlaimdi olduunu grdmz gibi olabileceine inanlabilir. Onlarndoasn bu biimde, onlar yava yava doarken grld zamananlamak, tmyle olutuklar zaman anlamaktan ok daha kolaydr. Cansz cisimlerin ve bitkilerin tantlamasndan hayvanlarn, zellikleinsanlarn tantlamasna getim. Ama bunlar zerine tekilerle ilgilolarak konutuum biimde konumak iin, etkileri nedenlerlegstererek doann onlar retmek zere hangi tohumlar ne biimdekullandn gstererek konumak iin yeterli bilgiye ulamolmadmdan, organlarn d biimiyle olduu kadar i biimiyle detmyle bedenlerimizden birine benzeyen ve Tanr'nn tantlamolduum maddeden daha baka bir maddeyle oluturmad, balangta kendisine hibir ussal ruh, bitkiya da hayvan ruhu yerinegeecek hibir ey koymad, yalnzca yreinde daha nce anlatmolduum, kurumadan nce kapatlan otu stan ya da zm artzerine braklan yeni arab kaynatan atee benzer ksz atelerden birini yakti bir insan bedeni oluturduunu varsaymakla yetindim

nk bundan sonra bedende olabilecek ilevleri gzden geirdiimdeorada dncenin dnda, dolaysyla ruhun yani yukarda doasyalnzca dnmek olan diye belirlediimiz blmn, bedenden ayrolan blmn hi bir katks olmadan bizde bulunabilecek ve hepsi birbirinin ayn olan ilevleri gryordum; bu adan usu olmayanhayvanlarn bize benzedii sylenilebilir: bunun iin onda dnceye bal olmakla insan olmamzdan tr bize zg olan ilevlerin

hibirini bulamadm, oysa Tanr'nn kutsal bir ruh yaratm vetantladm biimde onu bu bedenle birletirmi olduunu varsayarakonda bu ilevlerin hepsini buluyordum. Ama orada bu konuyu hangi biimde incelediimin grlebilmesi iin buraya yrein ve atardamarlarn deviniminin aklamasn koymakistiyorum, bu devinim hayvanlarda gzlemlenen ilk ve en geneldevinim olduundan ona gre tm br devinimlerle ilgili olarak ne

dnmek gerektii zerine kolayca yargya varlacaktr. Onunla ilgilsyleyeceklerimi anlamakta oka glk ekilmemesi iin, anatomiyleilgili olmayanlarn bunu okumadan nce, akcierleri olan herhangi ir bir hayvann her ynde insannkine olduka benzeyen yreinikestirerek orada bulunan iki oday ya da boluu grebilme zahmetinekatlanmalarn isterdim. lkin, yrein sa yannda bulunan odaya okgeni iki boru balanr, bunlardan biri kann balca toplaycs olan

49


51/70


52/70

olmad zaman zorunlu olarak kan anatoplardamardan sa bolua vetoplayan atardamardan sol bolua akar; yle ki bu iki damar herzaman kanla doludur, onlarn yree alan azlar o srada kapalolamazlar; ama bylece yree gelen iki damla kann yrein herbir boluuna birer damlas girer girmez, girdikleri azlar ok geni vegeldikleri damarlar kanla ok dolu olduundan ok bykolabilen budamlalar orada bulunan scaklk nedeniyle younluklarn azaltrlar vegenilerler, bylece tm yrei iirerek geldikleri iki damarngiriindeki be kk kapy iterler ve kapatrlar, bylece yree dahaok kann gelmesini engellerler; yava yava younluklarn azaltmaysrdrerek ktklar iki damarn giriindeki br alt kk kapyiterler ve aarlar, bylelikle atan toplardamarn tm dallarn yreklehemen ayn anda iirirler; hemen sonra yree giren kann soumasyznden, bu atardamarlarda olduu gibi, yrein ilii iner, onlarnalt kk kaps kapanr, anatoplardamarn ve toplayan atardamarn be kk kapa yeniden alr ve baka iki kan damlasna geit verive ayn ncekiler gibi bunlar yrei ve atardamarlar kanla iirirler.

Bylece yree giren kan yrein kulaklar denilen iki keseden getiiin onlarn devinimi yrein deviniminin tersidir ve yrek itiizaman onlar sner. zetle, matematik gstermelerin gcn bilmeyenler ve doru nedenleri doruya benzerlerden ayrt etmeyealk olmayanlar bunu incelemeden yadsma yanlgsna dmesinlediye onlar u konuda bilgilendirmek isterim: akladm bu devinimzorunlu olarak yrekte gzle grlebilen organlarn tek konumundan ve

orada parmaklarla duyumsanabilen scaklktan ve deneyle tannabilenkann doasndan kar, tpk bir saatin devinimi nasl dengelemearlklarnn ve arklarnn gcnden, durumundan, biimindenoluursa. Ama toplardamarlardan yree byle srekli akan kann nasl hitkenmedii ve yrekten geen tm kan oraya vard haldeatardamarlarn nasl kanla iyiden iyiye dolmad sorulursa buna

ngiltere'den bir hekimin33

yazm olduundan baka bir yantm yok;33ngiliz hekimi William Harvey (1578-1657) kandolamn buldu, byk ve kk kandolamnn dzeneklerinigsterdi. Har vey, Cambridge'de renim grrken o zamanlar tp alannda byk atlmlar yapm olan Padovaniversitesi'ne gitti, renimini drt yl iinde orada tamamlad. ngiltere'ye dnnce kendinden nce pek okhekimin ilgisini ekmi olan kandolam sorununu ele ald. Gerekte kan damarlarnn birbirlerine bal olduHippokrates zamanndan beri biliniyordu. Hippokrates yle der: "Tm bedene yaylm olan damarlar bedeniruhla, zsuyuyla ve devinimle doldurmakla zgn tek bir damarn kollarndan baka bir ey deildirler."Hippokrates yle srdrr: "Bir damarn nerede balayp nerede bittiinin bilinmediini biliyorum, nk bidairede ne balang ne de biti vardr" (K. Walker, Histoire de la mdecine'e baknz, Marabout, Verviers 1962, s130-131). "Kandolam" terimini kullanan ilk kii Harvey oldu. Daha nce Vesalius damar dizgesini

51


53/70

bu konuda buzlar krd ve atardamarlarn ularnda birok geit bulunduunu, atardamarlarn yrekten aldklar kann buradantoplardamarlarn kk dallarna girdiini, oradan da hemen yreedndn, buna gre kann aknn srekli bir dolamdan baka birey olmadn reten ilk kii olduu iin onu vmek gerekir. Bucerrahlarn sradan deneyleriyle ok iyi kantlanr, onlar toplardamaratklar yerin stnde kolu pek skmadan balayarak oradan kan balamadklar zamankinden daha bol aktrlar. Kolu aadan, atklaryerle el arasnda balarlarsa ya da yukardan ok sk balarlarsa tamtersi olacaktr. nk, besbelli, az sklm ba kolda olan kanntoplardamarlarla yree dnmesini engelleyebilir, toplardamarlarnaltnda bulunduklar ve derileri daha kat olduundan daha gskldklar iin kann atardamarlarla her zaman yeniden kola gelmesiniengelleyemez, ayn zamanda atardamarlarla ele ulamak iin oradantoplardamarlarla yree dnmek zere harcayaca gten daha byk bir g harcar. Bu kan toplardamarlarn birinde bulunan aklktanktna gre onun atardamarlardan toplardamarlara geebilmesi iin

ban altnda baz geitlerin bulunmas gerekir. Harvey kann akylailgili olarak syledii eyi de pek gzel kantlyor, buna gretoplardamarlar boyunca eitli yerlere yerlemi baz kk derilervardr, bunlar kann bedenin ortasndan ulara doru gemesine hiolanak vermezler ama yalnzca ulardan yree dnmesine olanakverirler; ayrca Harvey yree pek yakn bir yerde skca balanmolsa da, tek bir atardamar yrekle ba arasnda kesildii zaman bu

atardamardan ok ksa srede bedende olan tm kann kabildiinigsterdii deneyle de bu ak pek gzel kantlyor, yle ki oradankacak kann baka bir yerden gelmi olmasn dnmek iin hibirneden yoktur.Ama kann bu deviniminin gerek nedeninin sylediim nedenolduunugster en pek ok baka ey vardr .34 lkin, toplardamarlardankan kanla atardamarlardan kan kan arasnda belirtilen ayrmn

nedeni udur: yrekten geerken younluunu azaltm ve szlmolan kan, yrekten ktktan hemen sonra yani atardamarlarda, yreegirmeden az nce olduundan, yani toplardamarlarda olduundan daha

gzlemlemi, bir organ beslemekle ykml her ana atardamarn belli bir toplardamarla ilintili olduunugstermiti. Kandolam konusunda kesin bilgiler ortaya koyma baarsn Harvey gsterdi, kan deviniminindolaml olduunu, bir ini kla gereklemediini bildirdi. 34 Buraya kadar Harvey'i kan dolamn bulduu iin ven Descartes bu noktada ondan ayrlr ve onu eletirirHarvey'e gre kan atardamarlara gnderen yrein kaslmasdr. Descartes'a greyse, kan genletiren yrek sonun devinimini salamaktadr.

52


54/70

ince, daha canl, daha scaktr. Dikkat edilirse bu ayrm yreinyaknla

Documents

Descartes - Yöntem Üzerine Konuşma.pdf