Descartes - Yöntem Üstüne Konuşma.pdf

7/21/2019 Descartes - Yntem stne Konuma.pdf

1/33

DESCARTES

YNTEM ZERNE KONUMAFranszca'dan eviren ve aklamalar yazanlar:Afar Timuin - Yksel Timuin

YNTEM ZERNE KONUMA VE DESCARTESZERNE BRKA SZYntem zerine konuma !escartes'n "irinci dnem ya#tlarndandr$ %&%'den %&()'ye kadar srm olan"u "irinci dneminde !escartes "ir filozoftan ok "ir "ilim adamdr* dnya zerine insan zerine insannevrendeki yeri zerine evrensel "ir "ilim +elitirmeye ynelir$ %&()'den sonrann !escartes' "ir "ilim adamolmaktan ok "ir filozoftur ya da "ir metafizikidir$ Asl ad !iscours de la m,tode #our "ien conduire laraison et cercer la v,rit, dans les sciences #lus la dio#tri.ue les m,t,ors et la +,om,trie .ui sont lesessais de cette m,tode /0su iyi ynetmek ve "ilimlerde do1ruyu aramak iin yntem zerine konuma ve"u yntemin denemeleri olan dio#trik meteorlar ve +eometri2 olan "u kita"n "u+n yalnzca alt "lmlkYntem zerine konuma "lm il+i eker$ 3ita" olduka kalnlatran "r "lmler "u+n iin yalnzca"ilim tarii uzmanlarnn il+isini eke"ilir$Yukarda ya#t1mz ayrm "ilim adam ve filozof ayrmn !escartes iin derinletirmemek +erekir$!escartes "ilimlerin felsefeden ko#maya "alad1 o dnemlerde almalarn srdren "ilim adamlarnntersine "ilimi er zaman felsefi "ir "ak as iinde "tnletirmeye zen +stermitir$ !escartes #ek"elir+in "ir "iimde a1nn "ilim adamlarnn yalnzca teknik sorunlar erevesinde snrland1n +recekonlarn tuttu1u yoldan daa de1iik "ir yol tutacaktr$ 4ene de %&%-%&() arasnda !escartes zellikle"ilimsel konulara e1ilir$ 5nun "u konularda zellikle fizyolo6i alannda ortaya koymu oldu1u "il+ilerin"u+nk "il+ilerimiz karsnda #ek "ir anlam kalmad1n syleye"iliriz$ 7zellikle 5rtaa1 "oyunca lkesmeyi yasaklayan kilise evreleri insan "edeninin ya#sn ve ilevlerini "ilmek iin a"a +sterenlerin+zn korkutmutu$ Flaman anatomi uzman 8esalius'un /%9%-%9&2 "ana +elenler "u "asknn en"elir+in tan1dr$;e+el'in +erek "ir de1er"ilirlikle &'da ?a ;aye'de/Touraine2 do1du$ @ennes #arlamentosunda danmanlk ya#m olan "a"as oacim !escartes oldukazen+in "ir kiiydi$ Annesi eanne Brocard onu do1urduktan "ir yl sonra "u dnyaya +zlerinika#ayvermiti$ 5n yanda Cizvitlerin CollD+e @oyale de la FlDce okuluna +iren !escartes on sekizyanda "u okuldan ayrld iki yl sonra yani %&%&'da Eoitiers'de ukuk 1renimini tamamlad$ Askerlikmesle1ini seerek %&%'de =oritz von assau'nun %&%>'da Bavyera seicisinin %&G%'de Boc.uoy kontununordularna +irdi* "ylece Almanya'y Hsvire'yi Htalya'y ;ollanda'y =acaristan' Eolonya'y dolat$ %&G)'denl ?a @ocelle kuatmasna katld$ %&G'de ;ollanda'ya ekildi ve kendini felsefeye


2/33

adad$ ;ollanda'nn Francer Amsterdam !eventer 0trect ?eiden Inde+eest I+mond ve zellikleAlkmaar +i"i kentlerinde din+in "ir yaam srd$ Bu arada kez Fransa'ya +itti$ %&>'da Hsve kraliesi3ristina onu yanna a1rd$ Jarayda "yk il+i +ren "u arada "ir de "ale yazan filozofun +sz "edeniHsve'in so1uklarna dayanamad$ !escartes %&9K'de Jtockolm'de zatrreeden ld$!escartes'n dnce yaamnda en ok etkili olmu olan kii nl "ilim adam Lsaac Beeckman'dr$ Hkidnce adam %&%'de karlatlar$ !escartes kendisinden sekiz ya "yk olan "u kiiye "yk "irsay+yla "a1land$ Lsaac Beeckman Caen Mniversitesi'nden nl "ir t# doktoruydu* matematikle il+ileniyor

matematik-fizik alannda nemli almalar ya#yordu$ !escartes ilk incelemesi Com#endium musicae'yi/=zik zeti2 Lsaac Beeckman iin yazmtr$


3/33

%&&'de ?';omme de @en, !escartes /@en, !escartes'n Hnsan2 "ir de Trait, de le formation de foetus/Ceninin oluumu zerine inceleme2 kt$ !escartes'n daa nce adn and1mz ok nemli ve "itmemiya#t @e+ulae ad directionem in+enii /0sun ynetimi iin kurallar2 +n 1na kmakta +e kalm "u aradaelyazmalar yiti# +itmiti$ %&'de ya#lan Flamanca "aslan "ir ko#yadan yararlanlmtr$ @e+ulae'nin?atince "asks %)K%'de kt$ Bu kita#ta yntemle il+ili #ek ok sorun ele alnr ancak yalnzca ynteminuy+ulamal yanyla il+ilenilir kkl "ir yntem aratrmasna +idilmez$ 3ita#ta on ikier kural ieren "lmolacaktr$ e var ki filozof ilk on sekiz kural incelemi onlar izleyen kural "ildirmi ama incelememi

kalanna i dokunmamtr$!escartes felsefesi skolastik felsefeye kkten "ir kartl1 ierir "ir tr kar-skolastik'dir$ Bacon /%9&%-%&G&2ve !escartes "ize yeni dncenin temellerini sunarlar$ Bu yzden ?ei"niz skolastiklere !escartes kadarkat "akmasa da !escartes' u szlerle yceltir onun yeni dnce iin nemini u szlerle "elirtir:

yolunda verimli sonular alamamasnn tek nedeni usunu iyi kullanamyor olmaktan "aka "ir ey olamazd$Yava ilerlemek kukuyu elden "rakmamak !escartes yntemin temelini oluturur$ Baz eski filozoflarnzellikle Eyrron'un /=$7$ (&9-G)92 do1ru "il+inin varl1n yadsyan olumsuz kukuculu1u Bacon'da ve!escartes'da olumlu kukuya dnecektir$ 5lumsuz kukucu "il+inin evrenselli1ini yadsyarak ie "alar$Yenia1n kukucular yle dnecektir: ancak kukuyla yola karsak do1ru "il+iye ulaa"ilirizkesinliklerden yola kmak yanlmay +ze almak demektir$ !escartes'da do1ru "il+inin "alca kayna1a#aklktr$ Filozofun yntemi kukuculuk temeline dayanr onun kukusu yntemli kukudur: do1ruyu eldeetmek iin kukulanmak "ir zorunluluktur$ ;er eyden kukulana"ilirim ancak kukulanamayaca1m "ir eyvardr o da kukulanan "en'in kendisidir$ Aziz Au+ustinus kukuyu ortadan kaldrmak iin


4/33

yntemi vermez !escartes yntemin temel kural a#ak olmayan i"ir eyi do1ru diye almamaktadr$ Bir"aka kural "tnn iinde temel olan ya da en "asit olan "ulmak o en "asit olandan "ilei1e do1ruilerlemektir$ Bu "ak as filozofun matemati1e olan ar "a1ll1yla il+ilidir$ !escartes'n yntemimatematik yntemdir demek +ene de do1ru olmaz ancak onun ynteminde matematiksel kavrayn "yk"ir yer tuttu1unu syleye"iliriz$!escartes co+ito deneyinde ortaya koydu1u "en kavrayndan +iderek metafizi1ini temellendirir* "u "akel"ette ristiyanc "ak asna ters der$ ;ristiyanc "ak as Tanr kavramn i"ir kuku duymadan

en "aa yerletirir ve Tanr'dan "ene ular$ 5ysa !escartes Tanr'y "ende "ulmutur$ Tanr'ya "enden+iderek ulamtr$ Bur6uva dnce diz+esinin e+emen olmaya "alad1 ve "en kavramnn ne kt1 "irdnemde !escartes'n "eni "aa koymas el"ette "u+n "izim iin yadr+atc de1ildir ama o zaman iin okyenidir$ Bylece !escartes "enden +iderek dnyay z+rce yaratan Tanr fikrine ular ve ondan onunvarl1ndan maddesel dnyay tretir$ Bylece "alan+ta "elirtti1imiz kartlk rusal tz ve maddesel tzkartl1 "ir uzlatrmayla iki tzn yanyana ya da altl stl koyulmasyla alm olur$ Bylece uzamda vezamanda yer ka#lamayan tzden devin+en ve uzaml tze az ok yumuak "ir +ei ya#lm olur /daayumuak "ir +ei ?ei"niz'de oldu1u +i"i e#tanrcl1a yakn "ir "ak ya da J#inoza'da oldu1u +i"ido1rudan do1ruya e#tanrc "ir "ak +erektirecektir2$!escartes maddede tam "ir mekaniklik "ulur maddesel ol+ularn tmn devinimle aklar$ !evin+en olanuzamda olandr yer ka#layandr$ !nceyle ru ayn eydir ve


5/33

Ancak dnce dnyamzn koullar "yle "ir zen+inli1i yazk ki olas klmyor "u+n$ Temel kita#larnelimizde "ir ya da iki evirisi varsa "u da az ey de1il$ Qnk "u tr kita#lar ancak uzmannn evirmesi+ereken kita#lardr$ Bir filozofu yakndan tanmyorsanz onun terimlerini yanl aktara"ilirsiniz$ Asl +lk!escartes'n anlatmndan ya da dilinden +eliyordu "u da S8LL$ yzylda Franszca'nn enz "u+nkya#sna kavumam olmasyla il+ilidir$ Avru#a'da ulusal dillerin aa1 yukar "ir yzyldr olumaya"alad1 "ir dnemin yazar olarak !escartes el"ette "u+nk Franszca'dan olduka uzak "ir Franszca'ylayazacakt$ S8LLL$ yzyln felsefe kita#lar "ile "ize "u anlamda "yk +lkler karr$ Bu+nk anlatm

Franszcada ancak SLS$ yzylda olumaya "alamtr$!escartes'n anlatm "iimi zellikle noktal vir+llerle "a1lanan cmleciklerin oluturdu1u uzun cmleleriokuyucuya zaman zaman +lk kara"ilecektir$ Ancak "u +l1n !escartes dncesiyle il+iliolmad1n !escartes dncesinin "ir zelli1i olmad1n raata syleye"iliriz$ !escartes


6/33

BH@HCH B7?M=Ja1duyu dnyann en iyi #aylalm eyidir: nk er kii ondan ok iyi #ay alm oldu1unu dnr ereyden ok + onut olanlar "ile kendilerinde "ulunan sa1duyudan daa o1unu istemeye alkde1ildirler$ Bu konuda erkesin yanlmas olas de1ildir: ama "u daa ok aslnda sa1duyu ya da us denileniyi yar+lama ve do1ruyla yanl ayrt ede"ilme +cnn do1al olarak tm insanlarda eit oldu1una tanklkeder* "ylece +rlerimizdeki eitlilik kimilerinin "rlerinden daa ussal olmasndan +elmez dncemizide1iik yollardan +tryor ve ayn eyleri dnmyor olmamzdan +elir$ Qnk iyi "ir zine sai# olmak

yetmez nemli olan onu iyi kullanmaktr$ In "yk rular en "yk erdemlere oldu1u kadar en "ykktlklere yatkndrlar* ancak ok yava yryenler er zaman do1ru yolu izliyorlarsa koanlardan ve do1ruyoldan uzaklaanlardan daa ok ilerleye"ilirler$3endi #ayma "en zinimin "akalarnn zininden daa yetkin ola"ilece1ini dnmedim atta ok zamandncem "akalarnnki kadar keskin im+elemim "akalarnnki kadar ak ve seik "elle1im"akalarnnki kadar +eni ve aydnlk olsun istedim$ inin yetkinli1ini sa1layan daa "aka nitelikler"ilmiyorum* nk usun ya da sa1duyunun "izi insan klan ve ayvanlardan ayran tek ey oldu1u kadaronun tmyle er kiide varoldu1una inanmak ve "u yolda ayn tr'n "ireylerinin "iim'leri ya da do1alararasnda de1il ancak raslant'lar /G2 arasnda okluk ve azlk "ulundu1unu syleyen filozoflarn ortak+rn izlemek istiyorum$Ama +enli1imden "eri "eni "ir takm "elirlemelere ve kurallara ulatran "az yollar zerinde "ulunmuolmakla ok ansl oldu1umu dnd1m sylemekten ekinmeyece1im* "u "elirlemelerden vekurallardan +iderek "ir yntem oluturdum ve onunla "il+imin dzeyini artrmann ve onu zinimin

sradanl1nn ve yaammn ksal1nn ulamama elverdi1i en yksek noktaya yava yava ykseltmeninyolunu "uldum sanrm$ Qnk "u yntemin meyvelerini oktan to#ladm yle ki kendi zerime verdi1imyar+larda kendine +ven do1rultusunda olmaktan ok +vensizlikten yana olmaya almama karn tminsanlarn eitli eylemlerine ve +iriimlerine filozof +zyle "akt1mda "ana "o ve yararsz +rnmeyenemen emen i"ir ey +rmedim* do1runun aratrlmasnda ya#m oldu1umu dnd1m ilerlemedenson derece onut olmaktan ve +elecek iin "u +i"i umutlar "eslemekten +eri kalmyorum yle ki insanadna yarar insanlarn /(2 u1ralar arasnda tam tamna iyi ve nemli olann "enim seti1im ey oldu1unainanmaktan ekinmiyorum$Bununla "irlikte yanlm ola"ilirim altn ve elmas diye ald1m "elki de yalnzca "iraz "akr ve camdr$ Biziil+ilendiren eylerde yanlmaya ne kadar yatkn oldu1umuzu ve dostlarmzn yar+lar "izden yanaoldu1unda da "u yar+larn ne kadar kuku +trr olmas +erekti1ini "iliyorum$ Ama "u konumada er kiiyar+laya"ilsin diye an+i yollar izledi1imi ve yaamm "ir ta"lo +i"i +stermekten ve "ylece ortaksylentilerden "enimle il+ili edinilen +rleri 1renmekten onut olaca1m* "u kendimi 1renmemin yeni

"ir arac olacak onu da yararlanma alkanl1nda oldu1um aralara ekleyece1im$Bylece amacm "urada er kiinin usunu iyi kullanmas iin izlemesi +ereken yntemi 1retmek de1il amayalnzca "enimkini an+i "iimde kullanmaya alt1m +stermektir$ 71tler vermeye kalkanlar 1tvermeye kalktklar kiilerden daa usta olduklarn sanyor olmallar* en kk "aarszlklarnda


7/33

eletirilesi olan onlardr$ Ama iinde yknle"ilecek "irka rnek "elki de izlememekte akl olacaklar "az"aka eyler "ulacaklar "u yazy yalnzca "ir yk +i"i ya da dilerseniz masal +i"i sunmakla kimseyezararl olmakszn kimilerine yararl olaca1n ve erkesin ak yreklili1ime teekkr edece1ini umarm$Qocuklu1umdan "eri "ilimlerle "eslenmitim* onlarla yaama yararl olan tmyle aydnlk ve +venlik "ir"il+inin kazanla"ilece1ine inandrld1m iin onlar 1renmeye son derece istekliydim$ Ama tm dersleritamamlay# alld1 zere "il+inler arasna alnnca tmyle +r de1itirdim$ Qnk kendimi ylesinekuku ve yanl+yla sarlm "uluyordum ki 1renmeye a"alamaktan kazancm ancak +iderek "il+isizli1imi

ortaya karyor olmamd +i"i +rnyordu "ana$ Bununla "irlikte Avru#a'nn en nl okullarndan"irindeydim dnyann eran+i "ir yerinde "il+in insanlar varsa o insanlarn "urada oldu1unudnyordum$ 5rada "akalarnn 1rendi1i er eyi 1renmitim* yine de "ize 1retilen "ilimler "anayeterli +rnmedi1inden en il+in ve en az "ulunur "ilimleri /2 inceleyen tm kita#lar elime +etikeokumutum$ Bununla "irlikte "akalarnn "enimle il+ili yar+larn "iliyordum ve okul arkadalarmdan"azlar ocalarmzn yerini doldurmak iin n+rlm olsalar da "eni onlardan aa1 de1erlendirdiklerinii dnmyordum$ Jonunda yzylmz "ana nceki yzyllarda oldu1u kadar verimli ve iyi ziinlerle dolu+rnyordu$ Bu da tm "r yzyllar yar+lama ve dnyada "ana nceden umut ettirildi1i +i"i i"ir 1retiolmad1n dnme z+rl1n veriyordu$Bununla "irlikte okullarda ya#lan uy+ulamalar "e1enmekten +eri kalmyordum$ 5rada 1retilen dillerin eskikita#larn kavranlmas iin +erekli olduklarn masallardaki inceli1in ziinleri at1n tariin anlmaya de1ereylemlerinin zini +elitirdi1ini ve istekle okunduklarnda yar+nn olumasna yardmc olduklarn tm iyikita#larn okunmasnn onlarn yazarlar olan +emi yzyllarn en onurlu insanlaryla "ir konuma

dncelerinin en iyilerini ortaya koyduklar dzenlenmi "ir konuma +i"i oldu1unu +zel konumann esiz+leri ve +zellikleri "ulundu1unu iirin ok ekici incelikleri ve oluklar oldu1unu matematiklerin ok ince"ulular oldu1unu ve "unlarn merakllar onut etmekte oldu1u kadar tm sanatlar kolaylatrmakta veinsanlarn eme1ini azaltmakta da ok yararl ola"ildi1ini +renekleri inceleyen yazlarn erdem iin okyararl olan "irok "il+i ve "irok esin ierdi1ini din"ilimin cennete +itmeyi 1retti1ini felsefenin er eydensz ede"ilme arac oldu1unu ve daa az "ilenlerde ayranlk yaratmay sa1lad1n ukukun ekimli1in ve"r "ilimlerin onlarla u1raanlara onurlar ve zen+inlikler +etirdi1ini ve sonunda tmn atta en "o ve enkarlksz olanlarn +erek de1erleriyle tanmak ve onlarn "izi yanltmalarndan kanmak iin incelemek+erekti1ini "iliyordum$Ama dillere atta eski kita#lar okumaya onlarn tarilerine ve masallarna yeterince zaman ayrmoldu1uma inanyordum$ Qnk "r yzyllarn yazarlaryla konumak emen emen yolculuk ya#maklaayn eydir$ 4reneklerimizi daa sa1lkl yar+laya"ilmemiz iin ve i"ir ey +rmemi olanlarnya#a+eldi1i +i"i "izim alkanlklarmza ters den er eyin +ln ve usd oldu1unu dnmememiz iin

eitli alklarn +renekleriyle il+ili "ir eyler "ilmek iyidir$ Ama yolculukta ok zaman arcad1mzda kendilkemize ya"anc deriz +emi yzyllarda olu# "iten eylere ok il+i duydu1umuzda do1al olarak "uyzylda olu# "iten eyleri iyi "ilemeyiz$ Mstelik masallar i de yle olmayan "irok olay olas +i"idndrr* en do1ru tariler "ile okunmaya daa de1er klmak iin ol+ularn de1erini de1itirmeseler ya daartrmasalar da emen er zaman en azndan onlarn en sradan ve en az "ilinir olanlarn dlarlar: "uyzden +eriye kalanlar oldu1u +i"i +rnmez ve onlardan kardklar rneklerle +reneklerini dzenleyenlerromanlarmzn karamanlarnn +ari#liklerine derler ve +lerini aan amalar ortaya koyarlar$4zel konumay ok nemsiyordum ve iire tutkundum* ama er ikisinin de aratrmann meyvalarolmaktan ok ruun arma1anlar olduklarn dnyordum$ 0savurmalar en +l olanlar ve dnceleriniaydnlk ve kolay kavranlr klmak iin en iyi dzenleyenler yalnzca ka"a Breton dilini konusalar da +zelkonumay i 1renmemi olsalar da nerdikleri eyi er zaman en iyi "iimde kantlaya"ilirler$ In o"ulular ortaya koyanlar "u "ulular en ssl ve en tatl "ir "iimde anlatmay "ilenler iir sanatndan ia"erli olmasalar da en iyi airler olacaklardr$

edenlerinin kesinli1i ve a#akl1 yznden zellikle matematiklere ayrandm* ama enz onlarn tamolarak ne ie yarad1n "ilmiyordum ancak mekanik sanatlara yararl olduklarn dnerek /92 "u kadarkesin ve sa1lam temeller zerinde daa yksek "ir ya# kurulmam olmasna ayordum$ 7yle ki


8/33

tersine +renekleri inceleyen eski #a+an yazlarn yalnzca kum ve amur zerine kurulmu ok ince ve ok+rkemli saraylarla karlatryordum$ 5nlar erdemleri ok yceltirler ve dnyadaki er eyin zerindede1erli +sterirler ama onlar tantmak iin yeterli 1retim ya#mazlar ve ok defa "u kadar ok +zelandklar ey "ir duyarszlktan "ir +ururdan "ir umutsuzluktan "ir ana"a"a ldrmekten "aka "ir eyde1ildir$ /&2!in"ilimimize say+ +steriyordum ve eran+i "iri kadar cennete +itme akkn istiyordum* ama ok +venlieyler 1renmi olarak yolun daa "il+isiz olanlara daa "il+ili olanlardan daa az ak olmad1n ve "izi

oraya +tren tanrsal kaynakl do1rularn kavraymz at1n "ilerek onlar usavurmalarmn zayfl1na"rakmaya cesaret edemezdim* dnyordum ki onlar incelemeye +irimek ve "unu "aarmak iinTanr'nn ola1anst "az yardmlarna sai# olmak ve insandan daa ok "ir ey olmak +erekiyordu$Yzyllardr yaam olan en stn ziinlerce ilenmi olmasna karn felsefede emen emen tartlrolmayan ve "u nedenle kuku +trr olmayan i"ir eyin "ulunmad1n ve "akalarndan daa iyi eyler"aarmay ummam iin yeterli z+vene sai# olmad1m +rerek felsefe iin i"ir ey sylemeyece1im*"ylece ayn konuda "il+in insanlarca savunulan "irden o1unun do1ru olmamas +ereken eitli +rlerinvaroldu1unu dnerek olas olmaktan teye +emeyen er eyi yanl diye "elirliyordum$Jonra "r "ilimlere +elince onlar ilkelerini felsefeden aldklarndan ok kesin olmayan temeller zerinesa1lam olan i"ir eyin kurulmu olamayaca1 yar+sna varyordum$ 5nlarn szverdi1i onur da kazan daonlar 1renmeye ynelmem iin yeterli de1ildi* nk Tanr'ya kr yaz+m kolaylatrmak iin "eni"ilimden "ir meslek edinmeye zorlayacak koullarda duymuyordum kendimi* er ne kadar kinikler +i"i nor +rmeyi meslek durumuna +etirmediysem de sate unvanlarla elde ede"ilmeyi umaca1m onura da

nem vermiyordum$ Jonunda kt 1retilere +elince ne "ir simyacnn verdi1i szlerle ne "ir astrolo1unkeanetleriyle ne "ir "ycnn aldatmacalaryla ne de "ildi1inden o1unu "ilmeyi meslek edinenlerden"irinin dzenleriyle ya da vnmeleriyle aldanmayacak kadar onlarn de1erini yeterince "ildi1imidnyordum$ /)2Bu nedenle yam 1retmenlerime "a1mllktan kmama elverir olunca "ilimsel aratrmalar tmyle"raktm$ 3endimde ya da dnyann koca kita"nda "uluna"ilecek olandan daa "aka "ir "ilim aramamayakarar vererek +enli1imin +eri kalann yolculuk ya#arak saraylar ve ordular +rerek eitli miza vekoullarda insanlarla +rerek eitli deneyimler kazanarak yaz+nn "ana sundu1u raslantlarda kendikendimi snayarak ve er yerde kendini sunan eyler zerine onlardan "az yararl sonular kara"ilmek iindnerek +eirdim$ Qnk "ana yle +eliyordu ki er kiinin kendisini il+ilendiren ve kii yanl yar+verdi1inde sonucun emen onu cezalandraca1 ilerle il+ili olarak ortaya koyaca1 usavurmalarda odasndaalarak i"ir sonu +etirmeyen kur+ulamalar ya#an ve "ylece dncesini do1ru +stermek iinkulland1 zekR ve ustalk lsnde kendisine olsa olsa +enel +rten uzaklam olmann "o vncn

sa1layacak olan "ir "ilim adamnn ortaya koydu1u usavurmalardakinden daa ok do1ruylakarlaa"ilirdim$ ;er zaman eylemlerimi a#ak +re"ilmek ve "u yaamda +venle yrye"ilmek iindo1ruyu yanltan ayrt ede"ilmeyi 1renmeye ar "ir istek duyuyordum$ /24erekten "r insanlarn +reneklerini incelerken onlarda "ana +ven verecek i"ir ey "ulamyordumve daa nce filozoflarn +rleri arasnda "uldu1um kadar de1iiklik +zlemliyordum$ 7yle ki "undankard1m en "yk yarar uydu: "ize ok +ari# ve +ln +elen "irok eyin +enellikle "r "yk alklarca"enimsenmekten ve onaylanmaktan +eri kalmadklarn +rerek ancak rneklemeyle ve alkylainandrlm oldu1um i"ir eye tam tamna inanmamay 1reniyordum ve "ylece do1al 1mzkararta"ilen ve "izi do1ruyu anlamaya daa az yatkn kla"ilen #ek ok yanltan kendimi yava yavakurtaryordum$ Ama dnyann kita"nda "yle incelemelerle ve "irka deney kazanmaya u1ramakla "irkayl +eirdikten sonra "ir +n kendi kendimi de incelemeye ve zinimin tm +lerini izlemem +ereken yolusemek iin kullanmaya karar verdim$ Bence "u "enim iin lkeme ve kita#larma ka#an# kalmaktan okdaa yararl oldu$


9/33

H3HCH B7?M=;enz "itmemi olan savalar />2 nedeniyle Almanya'da "ulunuyordum* im#atorun /%K2 ta +iyme trenindendnyor orduya katlmaya +idiyordum* kn "astrmasyla "ir yerde konakladm orada "eni oyalayacakeran+i "ir konuma ve "eni tedir+in edecek yaknlklar ve tutkular olmad1ndan "tn +n so"a "anda/%%2 yalnz ka#an# kalyor tm vaktimi dncelerimle "a"aa +eiriyordum$ Bu dnceler arasnda+zden +eirmeyi ilk dndklerimden "iri u oldu: "irok #aradan olumu ve eitli ustalarn elindenkm ya#tlarda +enellikle yalnzca "ir kiinin oluturdu1u ya#tlardaki kadar yetkinlik yoktu$ Bylece tek "ir

mimarn "alad1 ve "itirdi1i ya#larn "irok mimarn "aka amalarla ya#lm eski duvarlar kullanarakonarmaya u1rat1 ya#lardan daa +zel ve daa dz+n oldu1u +rlr$ Bylece "alan+ta "irer kyken"yk kentlere dnm olan "u eski kentler +enellikle "ir mendisin kendi kafasna +re #lanlad1dz+n yeni kentler yannda o kadar da1nk kalyor ki "unlardaki ya#lar ayr ayr +zden +eirildi1inde er"irinde "aka kentlerin ya#larnda "ulundu1u kadar atta daa ok sanat "ulunsa da onlardan kiminin "ykkiminin kk ya#lm oluuna yollarnn e1ri "1r oluuna "akarak insann onlar dnceli insanlardanok raslantnn dzenlemi oldu1una inanas +eliyor$ Bununla "irlikte tek tek kiilerin ya#larnn kentlerin+zelli1ine uy+un olmasn sa1lamakla +revli "az memurlarn varoldu1unu dnsek de "akalarnnya#tlar zerinde ok iyi sonular alnamayaca1 a#aktr$ Bylece dndm ki eskiden yar vaiykenyava yava uy+arlaarak ancak sularn ve ekimelerin uyarszl1yla zorlandklar lde yasalarn ya#analklar "ir to#lum olarak yaamaya "aladklar andan sonra "irka n+rl yasa koyucunun ya#t1yasalara +re davranan alklar kadar iyi uy+arlam olamadlar$ !zenlemelerini yalnzca Tanr'nn ya#t1+erek dinin tm "r dinlerden ok daa iyi dzenlenmi oldu1u kesindir$ Hnsani eylerden sz edersek

eskiden J#arta ok "aarl olduysa "u onlarn yasalarndan er "irinin zellikle iyi olmasndan de1il/"ilindi1i +i"i "u yasalarn o1u #ek +ari#ti ve atta iyi trelere tersti2 ama tek kiinin /%G2 ya#t1 yasalarolmakla tmnn ayn amaca yneliyor almasndand diye dnyorum$ Bylece kita#lardaki "ilimlerin enazndan nedenleri olas olmaktan teye +emeyen ve i"ir +stermede "ulunmayan eitli kiilerin+rleriyle yava yava oluturulmu ve iirilmi olan "ilimlerin kendini ortaya koyan eyler zerinesa1duyulu "ir insann do1al olarak ya#a"ildi1i "asit usavurmalardan do1ruya daa yakn olmad1ndndm$ Ounu da dndm: "yk adam olmadan nceki ocukluk dnemimizde uzun sre +enellikle"ir"irine kart olan ve "elki de ne "iri ne "r "ize er zaman en iyiyi +stere"ilen isteklerce vee1itmenlerce ynetildik "u yzden yar+larmzn do1umumuzdan "u yana tm usumuzu kullanmak veancak onunla ynetilmi olmak durumunda verece1imiz yar+lar kadar ar ve sa1lam olmas emen emenolanakszd$4erekten "ir kentin tm evlerini onlar "aka "iimde yeniden ya#mak ve yollar daa +zel klmakamacyla yerle "ir ettiklerini +rmyoruz* ama "az kimselerin kendi evlerini yeniden ya#mak iin atta

"azen temelleri ok sa1lam olmad1 ve "u yzden yklma telikesinde oldu1u zaman onu ykmak zorundakaldklar +rlr$ Bunu rnek alarak tek "ir kiinin "ir devleti yeniden "iimleme tasarlar


10/33

ya#arak onda er eyi temelden de1itirmek ve onu yeniden kurmak iin devirmesi ussal de1ildir diyednyordum* "ilimleri ya da onlar 1reten okullardaki kurulu dzeni yeniden "iimlemenin de ussalolmad1n dnyordum* ama "u+ne kadar do1ru oldu1una inand1m tm +rleri sonra yerine daaiyilerini ya da onlar us dzeyinde do1rulad1m zaman aynlarn koymak iin "ir kere yok saymaya+irimekten daa iyi "ir ey ya#amazdm diye dnyordum$ Bu yolla yaamm yalnzca eski temellerzerine kurmaktan ve +enli1imde do1ru olu# olmad1n incelemeden kendimi inanmaya "rakt1m ilkeleredayanmaktan ok daa iyi ynetmeyi "aaraca1ma kesinlikle inandm$ Qnk "unda eitli +lkler

+rm olsam da "unlar aresi "ulunmayacak +lkler de1illerdi alk il+ilendiren en kk eylerinyeniden dzenlenmesinde raslanlacak +lklere "enzer +lkler de de1illerdi$ Bu iri +vdeleri devrilincekaldrmak ya da sarsld1nda tutmak ok +tr dleri de #ek iddetli ola"ilir$ Jonra aralarndakiayrlkla "iroklarnda +rlen eksiklikleri zaman iinde kullanllar olduka yumuatm atta "iroklarnsaknklkla aresini "ulmaktan daa iyi +idermi ve dzene koymutur$ Jonunda "u eksiklikler de emenemen er zaman olacak olan de1iimlerinden daa kolay katlanlr eylerdir: t#k da1larda dolanan "ykyollarn kullanla kullanla yava yava dz+n ve uy+un duruma +elmesi +i"i* onlar izlemek en do1ru yolda+itmek iin kayalara trmanmaktan ya da uurumlarn di"ine inmekten ok daa iyidir$Bu yzden do1utan ya da konumlar +ere1i kamu ilerinin yrtlmesine yneltilmedikleri alde er zamankafalarnda "u konuda yeni dzenlemeler ya#maktan +eri kalmayan kartrc ve tedir+in mizallar i"irzaman onaylamayaca1m$ Bu yazda "ende "u delili1in "ulundu1u konusunda kuku yarata"ilecek en kk"ir eyin varoldu1unu dnseydim onun yaymlanm olmasndan znt duyardm$ Amacm asla kendidncelerimi dzenlemeye a"alamaktan ve tmyle "enim olan "ir temel zerine kurmaktan daa teye

+itmez$ Ben olduka "e1endi1imden size "urada ya#tmn "ir rne1ini +steriyorum ancak "unu ya#arkenkimseye ona yknmeyi neriyor de1ilim$ Tanr'nn yardmlarndan daa iyi #ay alm olanlarn daa yksekamalar olacaktr* ama "iro1unun "enimkini ok atl+an "ulacaklarndan korkarm$ Iskiden do1ru sayd1tm +rlerden ko#ma karar erkesin "enimseye"ilece1i "ir rnek de1ildir* zaten dnyada emen emen"u ie i yatkn olmayan iki eit insan vardr$ Birinciler kendilerini olduklarndan daa usta sanarak aceleyar+lar ortaya koymaktan ekinmeyen tm dncelerini "ir dzen iinde srdrme konusunda yeterincesa"r +steremeyen kimselerdir: "u yzden edindikleri ilkelerden "ir kere kukulanmaya ve erkesin tuttu1uyoldan ayrlmaya yneldiler mi "ir daa do1ru yola karan #atikay "ulamazlar ve tm yaamlarnda do1ruyoldan ayrlm kalrlar$ Hkincilere +elince onlar do1ruyu yanltan ayrt etme konusunda kendileriniyetitirenlerden daa az "ecerikli olduklar yar+sna varacak kadar akll ya da alak+nll olduklarndandaa iyisini kendileri aramaktansa "akalarnn +rlerini izlemekle yetinirler$Bana +elince tek "ir ocam olsayd ya da en "il+ililerin +rleri arasnda er zaman sre+elmi ayrlklar"ilmeseydim kukusuz "en de "u sonuncular arasnda olurdum$ Ama ok +ari# ve #ek de inanlr olmayan

eylerin "ile "az filozoflarca sylendi1ini daa kole6 sralarnda 1renmitim* o zamandan "eri yolculukya#arken duy+ular duy+ularmza olduka ters den kimselerin "yle olmakla "ar"ar ya da vaiolmadklarn ama #ek oklarnn uslarn "izim kadar atta "izden daa iyi kullandklarn +rdm* sonraFranszlar ya da Almanlar arasnda yetien "ir kiinin ayn ruu tayarak tm yaamn Qinliler ya dayamyamlar arasnda +eirmi olsayd imdiki durumundan ne kadar ayr durumda olaca1n dndm*sonra da +iysilerimizin "iimine kadar on yl nce "e1endi1imiz ve "elki on yl sonra da "e1enece1imiz eyin"u+n "ize ne kadar +ari# ve ne kadar +ln +eldi1ini +rdm ve u sonuca vardm: "izi inandran eyeran+i "ir kesin "il+iden ok alk ve rnektir* "ununla "irlikte +rlerin oklu1u ortaya karlmas "iraz+ do1rular iin i de de1erli "ir kant de1ildir nk "ir to#lumdan ok tek "ir adamn onlar ortayakarmas ok daa olasdr* "ylece +rleri "akalarnn +rlerinden stn tutula"ilecek tek "ir kimse+remiyordum "u durumda kendi yolumu kendim "ulmak durumunda kaldm$Ama yalnz ve karanlkta yryen "ir adam +i"i ok yava +itmeye ve er eyde ok saknk davranmayakarar verdim yle ki ok yava ilerlersem en azndan kendimi dmekten koruyacaktm$ Ayrca yazaca1m

kita"n tasarsn ya#maya ve zinimin yatkn ola"ilece1i er eyin "il+isine ulamak iin do1ru yntemiaratrmaya zaman ayrmadan nce daa nceleri usun sz+ecinden +eirmeden do1ru oldu1unainand1m +rlerin tmn yanl diye "ir yana atmak istemedim$4enken felsefenin "lmlerinden mant1 matematiklerden +eometricilerin ayrtrmasn ve ce"iri "iraz


11/33

olsun incelemitim "unlar tasarma "az katklar olacak +i"i +rnen sanat ya da "ilimdi$ /%(2 Ama onlarincelerken +rdm ki mantk szkonusu oldu1unda onun tasmlar ve "r "il+ilerinin o1u "akalarna yeni"ir ey 1retmekten ok "ilinen eyleri aklamaya yaryordu /%2 "ilinmeyen eyler zerine yar+yavarmadan konumaktan "aka ie yaramayan ?ullus /%92 sanat +i"i$ 4erekten mantk ok do1ru ve ok iyi#ek ok kural iermesine karn onda araya karm o kadar ok zararl ve +ereksiz "aka kural vardr kionlar ayklamak emen emen enz yontulmam "ir mermer kitlesinden "ir !iana ya da "ir =inervakarmak kadar +tr$ Jonra eskilerin ayrtrmasna ve yenilerin ce"irine +elince ok soyut konularla

il+ilenmeleri ve i"ir ie yaramaz +rnmeleri dnda "irincisi er zaman "iimlerin "elirlenmesiylesnrlanmtr ve im+elemi yormadan anl1 altramaz* ikinciye +elince "az kurallara ve "az rakamlara okadar "a1mldr ki zini +elitiren "ir "ilim olmak yerine zini en+elleyen kark ve karanlk "ir sanat olur$Bu er nn yararlarn ieren ve yanllarn dlayan "aka "ir yntem aramak +erekti1ini dnmemeneden oldu$ Yasalarn oklu1u ok zaman ktlklere zrler sa1lar oysa az sayda olan ama insanlarn skskya uydu1u yasalara sai# olan "ir devlet daa iyi r+tlenmitir* "unun +i"i mant1 oluturan ok saydakural yerine drt kuraln "ana yetece1ine inandm yeter ki onlara uymaktan "ir kere "ile +eri kalmamakkonusunda sa1lam ve de1imez "ir karar alm olaym$Birincisi do1rulu1unu a#ak "ilmedi1im "ir eyi do1ru diye almamak yani acelecilikten ve nyar+danzenle kanmak yar+larmda zinime ak ve seik "ir "iimde +elen ve i"ir "iimde kukuyakoyamad1m eylerin dnda eran+i "ir eyi tanmamak$Hkincisi inceleyece1im +lklerden er "irini ola"ildi1ince #aralara ayrmak ve onlar en iyizmlene"ilecek duruma +etirmek$

Mncs dncelerimi en "asit ve tannmas en kolay olan nesnelerden "alayarak ve yava yavaderece derece ilerleyerek en karmak "il+ilere kadar +trmek ve do1al olarak "ir"iri ardndan +elmeyeneyler arasnda da "ir dzen varsaymak$/%&2Jonuncusu er yerde "tnsel saymalar ve en +enel +zden +eirmeler ya#arak i"ir eyi dta"rakmad1mdan +venli olmak$/%)24eometricilerin en + +stermelere ulamak iin kullanma alkanl1nda olduklar tmyle "asit ve kolayolan "u uzun nedenler zinciri insanlarn "il+isine ulaa"ildikleri er eyin ayn "iimde "ir"irine "a1land1nve do1ru olmayan "ir eyi do1ru diye almamak ve "irinin "rnden kt1 sray izlemek kouluyla"unlardan eriilmeyecek kadar uzak ve "ulunamayacak kadar +izli "ir eyin kalmayaca1n dnme olana1sa1lamt "ana$ Bylece an+i eylerle "alamak +erekti1ini aramakta ok +lk ekmedim: nk en"asit ve tannmas en kolay eylerle "alamak +erekti1ini zaten "iliyordum* "ilimlerde nceden do1ruyuaratrm olanlar arasnda yalnzca matematikilerin "az +stermeler yani "az kesin ve a#ak nedenler"ula"ildi1ini +z nnde tutarak onlarn inceledikleri ayn eylerden "alamam +erekti1inden kukuya

dmyordum* "undan "ekledi1im tek yarar zinimi do1rularla "eslenmeye ve "o nedenlerle yetinmemeyealtrmakt$ Ama "unun iin +enellikle matematikler /%2 denilen tm zel "ilimleri 1renmeye almayama edinmedim "u "ilimlerin konularnn de1iik olmasna karn tmnn eitli ilikiler ya da oranlardan"aka "ir eyi incelememek konusunda "ir"irlerine uymaktan +eri durmadklarn +rerek "u oranlaronlarn "ana "il+iyi daa kolay sa1layacak eylerde "ulunduklarn varsayarak ve daa sonra uy+un+elecekleri tm eylere daa iyi uy+ulana"ilmeleri iin onlar i"ir "iimde zorlamayarak +enel olarakyalnzca "u oranlar incelememin daa iyi olaca1n dndm$ Jonra onlar "ilmek iin "azen er"irinizellikle ele almak ve "azen de onlar yalnzca anmsamak ya da "iro1unu "irlikte anlamak +ereksinimiduyaca1m +z nnde tutarak dndm ki onlar ayrca incelemem iin iz+iler olarak tasarlamam+erekiyordu* nk onlardan ne daa "asit "ir ey "ula"iliyor ne de im+elemim ve duyularmla onlardandaa seik olarak kur+ulaya"ilece1im eran+i "ir ey +re"iliyordum* ne var ki onlar anmsamak ya da"iro1unu "ir arada kavramak iin onlar ola"ildi1ince ksa "az iaretlerle aklamam +erekiyordu* "ylece+eometrik ayrtrmann ve ce"irin en iyi yanlarn alyor ve "irinin yanln "ryle dzeltiyordum$/%>2

4erekten semi oldu1um "u #ek az ilkeye tam tamna uymak "ana +enel olanlardan "alayarak "u iki"ilimin ka#sad1 tm sorunlar zme kolayl1n verdi yle ki en "asit ve en +enel olanlardan "alayarakonlar incelemeye iki aym verdim "uldu1um er do1ru sonra "akalarn "ilmeme yarayacak "ir kural


12/33

oldu "ylece eskiden "ana ok + +elen #ek ok sorunun da stesinden +eldim ama sonuna do1ru"ilmediklerimin de an+i yolla ve nereye kadar zle"ilece1ini "elirleye"ildi1imi de sanyorum$ ;er eyin "irdo1rusu oldu1unu o do1ruya ulaan eran+i "ir kiinin o eyi "iline"ilece1i lde "ildi1ini rne1inaritmetik 1renmi "ir ocu1un kurallara uyarak "ir to#lama ya#t1nda ele ald1 to#lam konusunda insanzininin "ula"ilece1i er eyi "uldu1undan +venli oldu1unu "ilirseniz sylediklerimin #ek de "o eylerolmad1n +receksiniz$ Qnk sonunda do1ru sray izlemeyi ve aranlan eyin tm koullarnn tamtamna saymn ya#may 1reten yntem aritmeti1in kurallarna kesinli1i veren er eyi ierir$

Ama "u yntemde "eni en ok onut eden ey onunla er konuda usumu yetkin olarak de1ilse "ile enazndan +cmn yetti1ince en iyi "iimde kullanmaktan +venli olmamd* ayrca "u yntemi uy+ularkenzinimin konularn yava yava daa ak ve daa seik "ir "iimde kavramaya alt1n seziyordum ve "uyntemi zel eran+i "ir konuya "a1ml klmadan ce"irin +lklerinde ya#t1m +i"i "aka "ilimlerin+lklerine de yararl "ir "iimde uy+ulamay tasarlyordum$ Bunun iin kendini ortaya koyan er eyiemen incelemeye +irimem do1ru olmazd* nk "u yntemimin "elirledi1i dzene ters derdi$ Ancakonlarn ilkelerinin tmyle felsefeden alnd1n ve felsefede u +ne kadar do1ru ilkeler "ulmad1m +znnde tutarak er eyden nce felsefede do1ru ilkeler yerletirmeye almam +erekti1ini dndm* "uda dnyann en nemli eyiydi ve "en acelecili1in ve nyar+ll1n en ok korkulas oldu1u yerde o zamankiyirmi yamdan daa ol+un "ir yaa ermeden o zamandan nce edinmi oldu1um tm yanl +rlerisk# atarak oldu1u kadar daa sonra usavurmalarma konu olacak #ek ok deney to#lamak ve"enimsemi oldu1um yntemde +iderek daa +l olmak iin "ir takm altrmalar ya#arak kendimiazrlamadan onda en u noktaya varmaya kalkmamalydm$ /GK2

MQMCM B7?M=Jonunda nasl oturdu1umuz evi yeniden ya#maya "alamadan nce onu ykmak +ere sa1lamak ve mimar"ulmak ya da kendimiz mimarlk ya#mak "u arada zenle #lan izmek yetmezse ayn zamanda "u isrerken raata oturulacak "ir "aka ev "ulmak +erekirse ite tam "unun +i"i usum "eni yar+larmdakararsz olmaya zorlarken eylemlerimde kararsz kalmayaym /G%2 ve elimden +eldi1ince mutlu yaamay"undan "yle elden "rakmayaym diye kendime sizinle #aylamak istedi1im ya da drt kuraldan oluan+eici "ir alak anlay +elitirdim$Birincisi Tanr'nn ocuklu1umdan "eri yetimem iin "ana "a1lad1 dine sk skya "a1l kalarak lkeminyasalarna ve alkanlklarna uymak ve tm "r konularda "irlikte yaayaca1m en sa1duyulu kimselerinuy+ulamada e# "irlikte "enimsedi1i en lml ve arlktan en uzak +rleri izleyerek kendimi


13/33

ynetmektir$ Qnk kendi +rlerimin tmn yeniden incelemeyi istedi1imden onlar yok saymaya "alar"alamaz en sa1duyulu kimselerin +rlerini izlemekten daa iyi "ir ey ya#amayaca1ma +veniyordum$Hranllar ya da Qinliler arasnda "izim aramzda olanlar kadar sa1duyulu kimseler ola"ilse de "ana "irlikteyaayacaklarmn +rlerini kendime rnek almak daa yararl +rnyordu* +rlerinin +erekten neoldu1unu "ilmek iin yalnzca +reneklerimizin "ozulmulu1undan inand1 er eyi syleyecek #ek azinsan "ulundu1undan de1il ama "iro1unun kendilerinin de "unu "ilmemesinden tr sylediklerinden okya#tklarna "akmam +erekiyordu* nk insann "ir eye inanmasn sa1layan dnce eylemiyle insann "ir

eye inand1n "ilmesini sa1layan dnce eylemi "ir"irinden ayrdr +enellikle onlardan "iri varsa "ryoktur$ Ayn yay+nlkta "enimsenen "irok +r arasndan "en en lmllarn seiyordum: nk "unlaruy+ulamaya er zaman en uy+un olanlard ve tm arlklar kt sayld1ndan "yk "ir olaslkla eniyileriydi* te yandan ar noktalardan "irini semisem yanld1mda do1ru yoldan iyice ayrlmamam iin"r ar noktaya tutunmam +erekecekti$ 7zellikle insann z+rl1n kstlayan tm ykmllkleriarlklar arasna koyuyordum$ Benim "u sylediklerimden iyi "ir amala zayf rularn kararszl1n+idermek iin ya da atta dind "ir amala insanlar arasndaki ticari ilikilerin +venli1i iin tutarl olmay+erektiren yeminlerin ya da szlemelerin dayand1 yasalar do1ru "ulmad1m sonucu karlmasn amadnyada er zaman ayn durumda kalan eran+i "ir ey +rmedi1im iin ve kendi #ayma yar+larm+iderek yetkinletirmeye ve onlar daa kt klmamaya karar verdi1im iin onaylad1m "az eyler artk iyiolmadklarnda ya da artk onlar yle de1erlendirmedi1imde "u eyleri iyi diye almaya kendimi zorlayacakolursam sa1duyuya kar "yk "ir yanl ya#m olaca1m dnrdm$Hkinci kuralm eylemlerimde elimden +eldi1ince tutarl ve kararl olmak ve en kuku +trr +rlerin "ile "ir

kere ok +venli olduklarna karar verdi1im zaman onlar direnle izlemek olacakt$ Bu konuda ormandayolunu arm yolcular rnek alacaktm ormanda yolunu arm yolcular "ir o yana "ir "u yana frdnerek dolamamallar "ir yerde duru# kalmamallar da ama ola"ildi1ince ayn yne do1ru e# dosdo1ruyrmeliler ve "alan+ta o yolu semeye "elki yalnz raslantyla karar vermi olsalar da sradan nedenlerleyollarn de1itirmemeliler: nk "u yolla tam istedikleri yere +idemeseler de i de1ilse sonunda "yk "irolaslkla "ir ormann ortasnda olmaktan daa iyi "ir yere varacaklardr$ Bylece yaamn eylemleri insanasre tanmad1ndan ok kesin "ir do1ru vardr o da en do1ru +rleri "elirleyecek durumda olmad1mzzaman en olas +rleri izlemek zorunda oldu1umuzdur* ayrca +rlerden an+isinin an+isinden daaolas oldu1unu "elirleyemedi1imiz zaman "unlarn "azlar zerinde karar klmamz ve sonra "unlarnuy+ulamayla il+ili olduklarn +z nnde tutarak "unlar kuku +trr +rler olarak de1il de do1ru vekesin +rler olarak de1erlendirmemiz +erekir nk "izi "una iten "ir neden vardr$ Bu ras+ele iyi diyeuy+uladklar eyleri sonra kt diye yar+layan zayf ve kararsz insanlarn vicdanlarn kartran tm#imanlklardan ve aza#lardan emen kurtulmam sa1lad$

Mnc kuralm /GG2 er zaman yaz+dan ok kendimi yenmeye dnyann dzenini de1itirmekten okarzularm de1itirmeye almak ve +enellikle dncemizin dnda eran+i "ir eye tmyle e+emenolamayaca1mza +re dmzdaki eylerle il+ili olarak elimizden +eleni ya#tktan sonra "izi "aarmaktanalkoyan er eyin "izim amzdan mutlak olarak olanaksz oldu1una inanmaya almaktr$ Bu "eni elimdeolmayan "ir +elecekle il+ili isteklere ka#lmaktan ve "ylece kendimi onut etmekten en+ellemekkonusunda yeterli +rnyordu$ Qnk istemimiz do1al olarak yalnzca anl1mzn ona eran+i "ir "iimdeolas +sterdi1i eyleri arzulamaya yneldi1inden el"ette "izim dmzda olan tm iyi eyleri ayn zamanda+cmz aan eyler diye "elirlersek do1uumuza "a1l +rnen yoksunluklar kendi yanlmzn sonucuolmad1 zaman Qin ya da =eksika krallklarna sai# olmad1mza zlmeyiz* e# denildi1i +i"izorunluluklar erdem sayarak astaysak sa1lkl olmay ya da a#isteysek z+r olmay elmaslardan daadirenli maddelerden ya#lm "edenlere ya da kular +i"i umak iin kanatlara sai# olmay istemeyece1iz$Ama er eye "u adan "akmaya almak iin uzun "ir a"aya ve e# kendi stne den "ir dnceye+ereksinim oldu1unu sylyorum* ve eskiden yaz+nn e+emenli1inden kendini kurtaran aclara ve

yoksullu1a karn mutlulukta tanrlaryla yaran "u filozoflarn /Jtoaclar2 +izi zellikle "una dayanyordu$Qnk e# do1ann kendileri iin izdi1i snrlar "elirlemeye alarak dncelerinden "aka i"ir eyee+emen olamayacaklarna "unun onlar "aka eyler iin eran+i "ir eyecan duymaktan alkoyaca1naiyice inanyorlard* dncelerini ylesine mutlak "ir "iimde kullanyorlard ki do1ann ve yaz+nn okadestekledi1i ama "u felsefeye "a1l olmadklar iin er istediklerini kullanamayan insanlardan kendilerinidaa zen+in daa +l daa z+r daa mutlu


14/33

saymakta "ir "akma aklydlar$Jonunda "u alak anlayna sonu olarak "u yaamda insanlarn en iyiyi semeye almak iin ya#tklareitli ileri +zden +eirmeyi dndm /G(2* "akalarnn ilerinden sz etmek istemeden kendi iimde de"ulundu1um yerden yani tm yaamm usumu +elitirmeye ve kendimi ykml kld1m yntemi izleyerekelimden +eldi1ince do1runun "il+isinde ilerlemeye adamay srdrmekten daa iyisini ya#amayaca1mdnyordum$ Bu yntemi kullanmaya "alayal ylesine "yk sevinler yaamtm ki "u yaamdaondan daa tatl daa masum "ir sevin ola"ilece1ini sanmyordum* er +n "u yntemle "ana olduka

nemli +rnen ve +enellikle "aka insanlarn "ilmedi1i "az do1rular ortaya koyarak ruumu ylesinesevinle dolduruyordum ki "unun tesinde i"ir ey "eni il+ilendirmiyordu$ Ayrca nceki kural yalnzcakendimi yetitirmeyi srdrmem amacna ynelikti: Tanr do1ruyla yanl ayrt etmemiz iin er "irimize "irk vermi oldu1undan zaman +elince onlar incelemek iin kendi yar+ +cm kullanmaydnmeseydim "ir an "ile "akalarnn +rleriyle yetinmek zorunda oldu1uma inanmazdm ve"akalarnn +rlerini izleyerek varsa daa iyilerini "ulmak iin i"ir frsat karmad1ma inana"ilseydimtedir+inlikten kurtulmazdm$ Jonunda +cmn yetti1ince tm "il+ileri edinmemi sa1layaca1n dnerek"ir yol izlemeseydim ve ayn yolla elimde olan tm +erek iyilikleri de edinmeyi dnmeseydim nearzularm snrlaya"ilir ne de mutlu ola"ilirdim yle ki istemimiz ancak anl1mzn ona iyi ya da kt+sterdi1ine +re eran+i "ir eyi istemeye ya da yadsmaya yneldi1inden iyi ya#mak iin iyi yar+lamakyeterlidir ve en iyiyi ya#a"ilmek iin de yani tm erdemleri elde ede"ilmek ve onunla "irlikte elde edile"ilecektm iyilikleri elde ede"ilmek iin ola"ildi1ince iyi yar+lamak yeterlidir "u kesin oldu1u zaman mutlu olmamakolas de1ildir$

Bylece "u kurallar koyduktan ve onlar inancmda er zaman "irinci yeri alan inan do1rularyla "irlikte "iryana ayrdktan sonra +eri kalan tm +rlerimden z+rce kurtulmaya +irie"ilece1im yar+sna vardm$7yle ki "unu "u dnceleri elde etti1im so"a "anda daa uzun sre ka#an# kalmaktan ok insanlarlakonuarak daa iyi "aaraca1m umuyordum k daa "itmeden yola koyuldum$ Jonra dokuz yl "oyuncadnyada orada "urada dolamaktan "aka "ir ey ya#madm* dnyada oynanan tm komedilerde oyuncuolmaktan ok izleyici olmaya alarak kuku +tre"ilecek ve "izi yanlta"ilecek er konu zerinde zelliklednerek zinimden ona daa nce szm ola"ilecek tm yanllar temizliyordum$ Bunun iinkukulanmak iin kukulanan ve er zaman zmsz olmay isteyen kukular rnek alyor de1ildim: nktersine tm amacm kesin olarak +venli olmaya ve kayay ya da kili "ulmak iin kay+an to#ra1 ve kumuatmaya ynelmekti$ Janrm "u da "enim olduka "aarl olmam sa1lyordu yle ki inceledi1im nermelerinyanll1n ya da kesinliksizli1ini zayf sanlarla de1il ak ve +venli usavurmalarla ortaya karmayaalrken onlarda ok kuku +trr eylerle karlamadm kesin i"ir ey iermedikleri zaman "ileonlardan er zaman olduka kesin "az sonular karyordum$ Iski "ir evi ykarken onun ykntlarn do1al

olarak yenisini ya#makta kullanmak iin saklad1mz +i"i kt temellendirilmi diye dnd1m+rlerimin tmn ykarken eitli +zlemler ya#yordum ve "irok deney kazanyordum "unlar ozamandan "eri daa kesin +rleri oluturmakta "ana yardmc oldular$ Ayrca kendim iin ortayakoydu1um yntemi kullanmay srdryordum* nk +enel olarak tm dncelerimi onun kurallarna +reynlendirmenin tesinde zaman zaman kendime "irka saat ayr# onu zel olarak matemati1in +lklerineya da "u kita#ta aklanm olan "iro1unda +rece1iniz +i"i "r "ilimlerin yeterince sa1lam "ulmad1mtm ilkelerinden ayr tutarak matematiklerdeki +lklerle az ok "enzer kld1m "aka +lklereuy+uluyordum$ Bylece +rnte tatl ve masum "ir yaam +eirmekten "aka "ir ii olmad1ndan azlarktlklerden ayrmakla u1raan ve "o vakitlerinde sklmamak iin yarar olan tm e1lencelerdenyararlanan "iri +i"i "elki kita# okumaktan ya da "ilim adamlaryla +rmekten daa ok amacmsrdrmeyi ve do1runun "il+isinden yararlanmay elden "rakmyordum$Bununla "irlikte "il+inler arasnda tartla+elen +lklerle il+ili seimimi ya#madan +eerli felsefeden daakesin i"ir felsefenin temellerini aratrmaya "alamadan "u dokuz yl +eli# +eti$ !aa nce ayn amalar

olsa da "aaramad1n sand1m "irok stn insan rne1i "ana o kadar ok +lk dndrd ki"azlarnn "aard1m sylentisini yayd1n +rmeseydim "elki de o an "u ie +irimeye cesaretedemezdim$ Bu +r neye dayandrdklarn syleyemiyorum* konumalarmn "una "az katklar olduysa"u "iraz okumu olanlarn ya#ma alkanl1nda olmad1 +i"i "ilmedi1im eyi en itenlikle dosdo1rusyleyerek ve "elki de i"ir 1retiyle vnmeden daa ok "akalarnn kesin sayd1 #ek ok eydenkukulanyor oluumun nedenlerin +stermem olmu olmaldr$ Ama kendini oldu1undan "aka


15/33

"iri +i"i almak istemeyecek kadar onurlu oldu1um iin "ana verilen ne yarar olmaya tm aralarkullanarak almam +erekti1ini dnyordum* tam sekiz yl nce "u arzuyla tandklarmn "uluna"ilece1ier yerden uzaklamaya ve "uraya /G2 ekilmeye karar verdim "u lkede uzun sren sava /G92 yle "irdzen kurmutur ki orada "ulunan ordular ancak "arn meyvalarndan ola"ildi1ince +venli "ir "iimdeyararlanmay sa1lasn diye oluturulmu +i"idir* "ylece ok etkin ve "akalarnn ilerine merakl olmaktanok kendi ilerinde ok zenli olan "yk "ir insan kala"al1nn arasnda en kala"alk kentlerde i"irkolaylktan yoksun kalmadan en uzak llerdeki kadar yalnz ve ko#mu yaaya"ildim$

!7@!MCM B7?M=5rada zerinde durdu1um ilk dncelerden sz etmeli miyim "ilmem* nk onlar ylesine metafizik /G&2 veylesine erkesi il+ilendirmeyen dncelerdir ki onlar "elki de erkesin "e1enisine uy+un dmeyecektir$Bununla "irlikte edindi1im temellerin olduka sa1lam olduklar yar+sna varla"ilmesi iin ondan "ir "iimdesz etmek zorundaym$ Yukarda sylendi1i +i"i +renekler szkonusu oldu1unda olduka kesinliksizoldu1u "ilinen +rlerin "azen kuku +trmez +rler +i"i alnmas +erekti1ini oktandr "elirtmitim* amao srada yalnzca do1ruyu aratrmakla u1ramak istedi1imden tam tersini ya#mam ve kendilerinden enkk "ir kuku duya"ilece1im er eyi "undan sonra inancmda tmyle kuku +trmez "az eylerinkalm olu# olmad1n +rmek iin mutlak olarak yanl diye atmam +erekti1ini dnyordum$ Byleceduyularmz "azen iyi aldatt1 iin onlarn "ize dndrd1 "iimde eran+i "ir eyin varolmad1nvarsaymak istedim$ Qnk +eometrinin en "asit konularyla il+ili olarak "ile usavurmalar ya#arken yanlan vemantk yanllar ya#an insanlar oldu1u iin "enim de "akalar kadar yanla"ilece1im yar+sna vararakdaa nce +stermeler iin ald1m tm nedenleri yanl diye atyordum$ Jonunda uyankken zinimde

"ulunan "az dncelerin i"iri do1ru olmamakla "irlikte uyurken de aklma +ele"ildi1ini +rerek ozamana kadar zinime +irmi olan tm eylerin dlerimdeki yanlsamalar kadar do1ru ola"ilece1inivarsaymaya karar verdim /G)2$ Ama emen sonra "ylece er eyin yanl oldu1unu dnmek istedi1imsrada "unu dnen


16/33

"iimde ortaya kt1n oysa dnmeyi "raksaydm tasarlad1m tm "aka eyler do1ru olsalar "ilevaroldu1uma inanmam iin elimde i"ir neden "ulunmad1n +rerek tm z ya da do1as dnmekten"aka "ir ey olmayan ve varolmak iin eran+i "ir yere +ereksinimi olmayan eran+i maddesel "ir eye"a1ml olamayan "ir tz oldu1umu anladm$ 7yle ki "u "en yani kendisiyle neysem o oldu1um ru"edenden tmyle ayrdr atta "edenden daa kolay tannr ve "eden olmad1nda "ile o kendisi olmaktankmaz$Bundan sonra +enellikle "ir nermenin do1ru ve kesin olmas iin +ereken eyi inceleyecektim* nk "yle

oldu1unu "ildi1im "ir nerme "uldu1uma +re "u kesinli1in neye dayand1n da "ilmem +erekti1inidndm$ 5 dnyorum yleyse varm'da dnmek iin varolmak +erekti1ini ok ak +rmemden"aka "ana do1ruyu syledi1ime +venmemi sa1layan i"ir eyin olmad1n +rerek ok ak ve ok seikkavrad1m eylerin e# do1ru oldu1unu ama yalnzca seik olarak kavrad1mz eylerin neler oldu1unu iyi"elirlemekte "az +lkler "ulundu1unu +enel kural olarak ala"ilece1im yar+sna vardm$Bundan sonra kukuland1m ey zerine ve "una +re varl1mn tmyle yetkin olmay zerinednerek "ilmenin kukulanmaktan daa "yk "ir yetkinlik oldu1unu aka +r# oldu1umdan daayetkin eran+i "ir eyi dnmeyi nereden 1rendi1imi aratrmay tasarladm* "unu daa yetkin eran+i"ir varlktan 1renmi ola"ilece1imi a#ak anladm$ Benim dmda +k yer k scaklk ve daa "aka"irok eyin dncesine +elince onlarn nereden +eldi1ini "ilmekte o kadar zorluk ekmiyordum nkonlarda onlar "enden stn klacak +i"i +rnen i"ir ey "elirlemedi1imden do1ruysalar "u "azyetkinlikleri olan do1ama "a1l olmalarndand* do1ru de1ilseler onlar ilikten +etirdi1ime yani "ende "ireksiklik "ulunmasndan tr "ende olduklarna inana"ilirdim$ Ama "u "enim varl1mdan daa yetkin "ir

varlk fikri iin ayn olamazd: nk onu ilikten +etirmek aka olanakszd* daa yetkinin daa azyetkinden +elmesi ve ona "a1ml olmas "ir eyin ilikten +elmesinden daa az aykr olmad1 iin onukendimden de +etiremezdim$ Bylece yetkinlik fikrinin +erekten "enim olmad1m kadar yetkin olan ve"ende eran+i "ir fikri "uluna"ilen tm yetkinlikleri kendinde tayan "ir do1a tarafndan yani "ir szckleaklamam +erekirse Tanr tarafndan "ana konmu olmas +erekiyordu /G2$ Ayrca "ende i "ulunmayan"az yetkinlikler tanyorsam varolan tek varlk "en de1ildim /"urada izninizle 5kul'un szcklerini z+rcekullanaca1m2 ama kendisine "a1ml oldu1um "ende olan er eyi kendisinden ald1m daa yetkin "akaeran+i "ir varl1n "ulunmas zorunlu olarak +erekiyordu$ Qnk yalnz ve "akasndan tmyle "a1mszolsaydm yle ki yetkin varlktan #ay ald1m "u az yetkinlik tmyle "enden +elseydi ayn nedenle kendim"ende eksik oldu1unu "ildi1im er eyi kendimin kla"ilirdim "ylece kendim sonsuz lmsz de1imeztam "ilen tam +l ve sonunda Tanr'da varoldu1unu "elirleye"ildi1im tm yetkinlikleri olan "ir varlkolurdum$ Qnk Tanr'nn do1asn tanmak iin ya#t1m usavurmalar izleyerek "enim do1amn +clsnde ancak kendimde eran+i "ir fikrini "uldu1um er eye sai# olmann yetkinlik olu# olmad1n

+zden +eiriyordum ve eran+i "ir yetersizlik +steren eylerden i"irinin onda "ulunmad1na ama tm"rlerinin onda "ulundu1una +veniyordum$ 3uku de1ikenlik zn ve "enzeri eylerin onda"ulunamayaca1n +ryordum "en de onlardan uzak olsam ok onut olurdum$ Jonra "undan "aka"ende duyulur ve cisimsel "irok eyin fikri vard: nk d +rd1m ve +rd1m ya da im+eledi1im ereyin yanl oldu1unu varsaysam da +erekte dncemde onlarn fikirlerinin varoldu1unu yadsyamazdm*ama daa nceden kendimde ok ak olarak rusal do1ann cisimsel do1adan ayr oldu1unu "ildi1imdener "ileimin "a1mll1 +sterdi1ini "a1mll1n da aka "ir eksiklik oldu1unu "elirleyerek "uradan "u ikido1adan olumu olan Tanr'da "ir yetkinlik varolamayaca1 "una +re Tanr'nn "yle olmad1 yar+snavardm* ama dnyada "az cisimler ya da i de tam yetkin olmayan "az rular ya da "aka varlklar varsaonlarn varl1 onun +cne "a1ml olmalyd yle ki "ir an "ile onlar onsuz varolmay srdremezlerdi$ /G>2Bundan sonra "aka do1rular aratrmak ve +eometricilerin konusunu ele almak istedim "u konuyuuzunluk +enilik ve ykseklik ya da derinlik asndan srekli "ir cisim ya da snrsz olarak yay+n "ir uzamolarak dnyordum* eitli #aralara "lne"ilen eitli "iimleri ve "yklkleri olan er trl devinime

ve yer de1itirmeye yatkn "ir uzam* nk +eometreciler "tn "u eylerin kendi konular iinde oldu1unudnrler$ ;erkesin ona ulad1 "u "yk kesinli1in ancak az nce syledi1im kural izleyerek a#akkavradklar ey zerine kurulmu oldu1unu +z nnde tutarak onun konularnn varl1na +venmemisa1layan onda i"ir ey olmad1n da +rdm$ Qnk rne1in "ir +en tasarlayarak onun asnn ikidik aya eit olmas +erekti1ini #ek +zel +ryordum* ama "unun iin "eni dnyada eran+i "ir +en"ulundu1una inandracak i"ir ey +remiyordum$ 5ysa yetkin "ir varlktan edindi1im


17/33

fikri inceleyerek t#k "ir +enden edindi1im fikirde onun asnn iki dik aya eit olmasnn ya da "irkre fikrinde onun er #arasnn merkezinden eit uzaklkta olmasnn "ulunmas +i"i atta daa da a#akolarak varoluun onda "ulundu1unu +ryordum* sonu olarak yetkin varlk olan Tanr'nn oldu1u ya davaroldu1u +eometrinin eran+i "ir +stermesinden daa az kesin de1ildir$Ama onu tanmann atta onun ruunun ne oldu1unu tanmann +l1ne inanan #ekok kiinin"ulunmasnn nedeni onlarn ziinlerini duyulur eylerin tesine ykseltememeleridir* onlar maddi eyler iinzel "ir dnme "iimi olan er eyi ancak im+eleyerek "elirleme "iimine oka alk olduklarndan

im+elene"ilir olmayan eran+i "ir ey onlara kavranla"ilir +rnmyor$ 5kullarda filozoflarn temel kuralolarak aldklar eyde a#ak +rnr olan duyularda "ulunmayan eyin anlkta "ulunamayaca1dr /(K2*"ununla "irlikte Tanr'nn ve ruun fikirlerinin duyularda olamayaca1 da kesindir$ Bana yle +eliyor ki onlaranlamak iin im+elemlerini kullanmak isteyenler tmyle sesleri iitmek ya da kokular almak iin +zlerinikullanmak isteyenler +i"idirler: ancak u ayrmla ki +rme duyusu +rd1 nesnelerin do1rulu1u konusunda"izi koklama ya da iitme duyularndan daa +venli klmaz* oysa anl1mz ie karmazsa ne im+elemimizne duyularmz "izi eran+i "ir eyden +venli kla"ilecektir$Jonunda Tanr'nn ve kendi rularnn varl1na yeterince inanmayan insanlar varsa onlar "elki daa +venlidiye dndkleri "ir "edeni olmak yldzlarn "ir yer'in ve "enzer eylerin olmas +i"i tm "aka eylerin+sterdi1im nedenlerle daa az kesin oldu1unu "ilsinler isterim$ Qnk "u eylerle il+ili alRki "ir +vence"ulunsa da yle +rnyor ki +ari# olmadka ondan kukuya demeyiz metafizik "ir kesinlik szkonusuoldu1unda t#k uykuda oldu1u +i"i +erekte i de yle olmad1 alde "ir "aka "edenimiz oldu1unu"aka yldzlar ve "aka "ir dnyay +rd1mz dleye"ildi1imizi +z nne ald1mzda "u eylerin

varl1na +venmemek iin yeterli neden olmad1ndan "unu mantkszl1a dmeden yadsyamayz$4enellikle dte yaad1mz i de daa az canl ve daa az kesin olmayan dncelerin "rlerindendaa "o oldu1u nereden "iliniyorN In iyi zekRlar "unu istedikleri kadar incelesinler onlarn Tanr'nnvarl1n nceden varsayamazlarsa "u kukuyu +idermek iin yeterli olan eran+i "ir neden+steremeyeceklerini sanyorum$ Qnk ilk olarak "iraz nce kural olarak alm oldu1um ey yani ok akve seik olarak kavrad1mz eylerin tm do1rudur kural Tanr'nn oluuyla ve varoluuyla ve yetkin "irvarlk oluuyla ve "izde "ulunan er eyin ondan +eliyor oluuyla "elir+indir$ Buradan +erek eyler olanak ve seik olduklar er eyde Tanr'dan +elen fikirlerimizin ya da kavramlarmzn ancak do1ru ola"ilece1ikar$ 7yle ki +enellikle yanllk ieren fikirlerimiz ya da kavramlarmz varsa ilikten #ay aldklar iinonlarda kark ve "ulank "az eyler ola"ilir yani onlar "izde "iz tam yetkin olmad1mz iin karktrlar$Yanll1n ya da yetkin olmayn Tanr'dan +elmesinde do1runun ve yetkinli1in ilikten +elmesindeoldu1undan daa az aykrlk olmad1 a#aktr$ Ama "izde +erek ve do1ru olann yetkin ve sonsuz "irvarlktan +eldi1ini "ilmeseydik fikirlerimiz ne kadar ak ve seik olsalar da onlarn do1ru olma yetkinli1ine

ulam olmalarn sa1layan eran+i "ir nedenimiz olmayacakt$5ysa Tanr'nn ve ruun "il+isi "izi "ylece "u kuraln kesinli1ine ulatrdktan sonra uyurken +rd1mzdlerin uyankken sai# oldu1umuz dncelerin do1rulu1undan "izi i"ir "iimde kukuyadrmeyece1ini "ilmek kolaydr$ Qnk uyurken de ok seik eran+i "ir fikir usumuza +else rne1in "ir+eometrici uykusunda eran+i "ir yeni +sterme ortaya koysa uykusu "u +stermenin do1ru olmasnen+ellemeyecektir$ !lerimizin en sradan yanl+sna +elince "u yanl+ dlerimizin eitli nesneleri t#kd duyularmzn sundu1u +i"i sunmasndan +elir "u yanl+ "ize "ylesi fikirlerin do1rulu1undan kukuyadme frsatn vermek asndan nemli de1ildir nk "u fikirler uykuda olmasak da "izi yanlta"ilirler:sarlk olanlarn tm renkleri sar +rmesi ya da yldzlarn ve ok uzak "aka cisimlerin "ize oldu1undankk +rnmesi +i"i$ Qnk sonunda ister uyank olalm ister uyuyor olalm ancak usumuzun a#akl1ylakendimizi inanmaya "rakmalyz$ Hm+elemimiz ya da duyularmz de1il de usumuz dedi1ime dikkat edilsin$7yle ki +nei ok ak olarak +rmemiz onun +rd1mz "yklkte oldu1u yar+sna varmamz+erektirmez* "ir kei "edeni zerine konulmu "ir aslan "an seik olarak #ek +zel tasarlaya"iliriz "unun

iin dnyada "yle "ir yaratk oldu1u sonucunu karmak +erekmez: nk us "ize "yle +rd1mz ya daim+eledi1imiz eyin do1ru olmas +erekti1ini "ildirmez$ Ama "ize tm fikirlerimizin ya da kavramlarmzneran+i "ir do1ruluk temeline sai# olmas +erekti1ini "ildirir* nk ok yetkin ve ok do1ru olan Tanr'nnonlar "ize "ir do1ruluk temeli olmadan koymu olmas olas de1ildir$ Bazen im+elediklerimiz uykudauyankkenki kadar ya da daa canl ve kesin olsa da usavurmalarmz uykuda uyankken oldu1undan daaa#ak ve daa "tnlkl olamaz* "undan tr usumuz "ize "iz tam yetkin olmad1mz iindncelerimizin tmyle do1ru olamayaca1n "u nedenle


18/33

do1ruluk ieren dncelerimizin uykuda elde etti1imiz dncelerden ok uyankken elde etti1imizdncelerde "uluna"ilece1ini "ildirir$BIOHCH B7?M=Bu ilk do1rulardan kard1m "r do1rular zincirinin tmn izlemekten ve "urada +stermekten sevinduyaca1m$ Ama "u amala "ozumak istemedi1im "il+inler arasnda tartmal olan #ek ok sorundan imdisz etmem +erekecekti "e nedenle "u konuda ekimser kalmamn ve insanlarn zel olarak"il+ilendirilmesinin daa yararl olu# olmayaca1n daa "il+e olanlarn yar+sna "rakmak iin yalnzca

+enel olarak onlarn neler oldu1unu sylememin daa iyi olaca1n sanrm$ ;er zaman Tanr'nn ve ruunvarl1n +stermek iin kulland1m ilkeden "aka i"ir ilke tasarlamamak ve "ana daa nce+eometricilerin ya#t1 +stermelerden daa ak ve daa kesin +rnmeyen i"ir eyi do1ru diye almamakkonusunda ald1m karara "a1l kaldm$ Bununla "irlikte diye"ilirim ki yalnzca felsefede incelenmesineallm tm +enel +lklerle il+ili olarak ksa zamanda "eni onut edecek arac "ulmakla kalmadm ama"az yasalar da ortaya koydum* Tanr "u yasalar do1ada ylesine +eerli klm ve onlardan rularmzaylesine kavramlar ilemitir ki onlar zerine yeterince kafa yorduktan sonra onlarn dnyada olan ya daoluan er eyde tam olarak +zlemlene"ilece1inden kukuya demeyiz$ Jonra "u yasalarn srasninceleyerek daa nce 1renmi oldu1um ya da atta 1renmeyi umdu1um en yararl ve en nemli #ek okdo1ruyu ortaya karm oldu1umu sanyorum$ /(%2Bu do1rularn "alcalarn "az nedenlerin "eni yaymlamaktan alkoydu1u "ir incelemede /(G2 aklamayaaltm* "urada onun ieri1ini ksaca anlatmaktan daa iyi "ir i ya#amayaca1m sanyorum$ Bu kita"yazmadan nce maddi eylerin do1asyla il+ili olarak "ildi1imi dnd1m er eyi onun ka#samna almak

amacndaydm$ Ama nasl ressamlar dz "ir ta"loda kat "ir cismin eitli yzlerini tmyle ayn "iimde iyi+steremediklerinden onlardan yalnzca 1a kar koyduklar "alcalarndan "irini seerler ve "rlerini+l+elendirerek onlar ancak "irinciye +re +rle"ildikleri lde +sterirlerse "en de "ylece dncemdevarolan er eyi konumama koyamayaca1mdan korkarak orada yalnzca ktan ne anlad1m uzun uzunaklamaya +iritim* sonra ktan yola karak 1n emen tmyle kendilerinden kt1 +neten ve sa"ityldzlardan 1 +eirdi1i iin +klerden 1 yansttklar iin +eze+enlerden kuyrukluyldzlardan vednyadan zellikle renkli ya da saydam ya da ltl olduklar iin yerde olan tm cisimlerden ve sonunda"unlarn izleyicisi oldu1u iin insandan "az eyler katmaya +iritim$ ;atta tm "u eyleri "iraz +l+elemekiin ve "il+inler arasnda "enimsenmi +rleri izlemek ya da yadsmak zorunda kalmadan onlarla il+iliyar+m daa z+rce syleye"ilmek adna tm "u dnyay "urada onlarn tartmalarna "rakmaya veimdi Tanr'nn eran+i "ir yerde dsel uzaylarda yeter maddeyle yarataca1 "u maddenin eitli#aralarn da eitli "iimlerde ve dzen dnda devindirerek ancak airlerin tasarlaya"ilece1i kadar kark"ir kaos oluturaca1 sonra da do1ay er zamanki


19/33

yardmn +stererek ortaya koydu1u yasalara +re devinmeye "rakaca1 yeni "ir dnyada olu#"iteceklerden sz etmeye karar verdim$ Bylece ilk olarak "u maddeyi tantladm ve dnyada ondan az nceTanr'yla ve rula il+ili olarak syledi1im ey dnda "ence daa ak ve daa anlalr i"ir ey"ulunmad1n +stermeye altm* nk atta okullarda tartlan "u "iimlerden ya da niteliklerdeni"irinin kesinlikle onda olmad1n "ilmezden +elinemeyecek lde +enellikle "il+isi rularmzda do1alolarak "ulunmayan i"ir eyin onda "ulunmad1n tasarladm$ Ayrca do1a yasalarnn neler oldu1unu+sterdim* nedenlerimi Tanr'nn sonsuz yetkinliklerinden "aka i"ir ilkeye dayandrmadan kukuya

dle"ilen tm nedenleri +stermeye ve Tanr "irok dnya yaratsayd "ile onlarn er "irinde "u nedenlerin+zlemlenmi olmaktan +eri kalmayaca1n +stermeye altm$ Bundan sonra "u kaosun maddesinin en"yk "lmnn "u yasalara +re nasl kendisini +klerimize "enzer klar "iimde azrlanmas vedzenlenmesi +erekti1ini +sterdim* "ununla "irlikte onun #aralarndan "azlarnn nasl "ir dnyay ve"azlarnn +eze+enleri ve kuyruklu yldzlar ve "azlarnn da "ir +nei ve sa"it yldzlar oluturmas+erekti1ini +sterdim$ Burada k konusunu +enileterek +nete ve yldzlarda "ulunmas +ereken 1n neoldu1unu uzun uzadya akladm ve "uradan onun "ir anda +klerin usuz "ucaksz uzayndan nasl+eti1ini ve onun nasl +eze+enlerden ve kuyruklu yldzlardan yere do1ru yansd1n akladm$ 5na tzledurumla devinimlerle +klerin ve yldzlarn tm eitli nitelikleriyle il+ili #ekok eyi de ekledim* yle ki "udnyada "ulunan eylerde tantlad1m dnyada olanlara tmyle "enzemeyen ya da en azndan "enzemez+rnen i"ir ey +rnmedi1ini tantlamak iin yeterince konutu1umu dnyordum$ Bundan sonrazellikle tasarlamama karn onun tm #aralarnn tmyle merkeze do1ru nasl yneldi1ini* yzeyindekisuyun ve avann nasl "ulundu1unu +klerin ve yldzlarn zellikle ayn konumunun er ynyle

denizlerimizde +rlene "enzer "iimde +el+it olayna neden olmas +erekti1ini* "undan "aka dnencelerarasnda da +rld1 +i"i do1udan "atya "elli "ir akn su aknn oldu1u kadar ava aknn naslolutu1unu* orada da1larn denizlerin #narlarn ve rmaklarn do1al olarak nasl olua"ildi1ini vemadenlerin ocaklara nasl +irdi1ini ve tarlalarda "itkilerin nasl yetiti1ini ve +enellikle kark ya da "ileikdenilen tm cisimlerin orada nasl olutu1unu +sterdim$ Yldzlardan sonra dnyada "aka eyler arasndayalnzca ate k retti1inden atein do1asyla il+ili er eyin nasl olutu1unu atein nasl "eslendi1ini*"azen onun nasl k vermeden scak oldu1unu ve "azen de scak olmadan k verdi1ini* eitli cisimlerdenasl eitli renkler ve eitli "aka nitelikler oluturdu1unu* "azlarn nasl eritti1ini ve "azlarn da naslsertletirdi1ini* emen er eyi nasl tkete"ildi1ini ya da onlar kle ve dumana dntre"ildi1ini* sonundaeylemin iddetiyle nasl "u kllerden cam oluturdu1unu ok ak anlatmaya altm* kllerin camadnmesi "ana do1ada ola"ilecek dnmlerin eran+i "iri kadar ekici +rnd1 iin onutantlamaktan zellikle az duydum$Bununla "irlikte tm "u eylerden "u dnyann nerdi1im "iimde yaratlm oldu1u sonucunu karmak

istemiyordum* nk Tanr'nn "alan+tan "eri dnyay olmas +erekti1i +i"i yaratm olmas +ere1e okdaa yakndr$ Ama Tanr'nn imdi dnyay korumakta kulland1 eylemin dnyay yaratrken kulland1eylemle tam tamna ayn oldu1u kesindir ve "u tanr"ilimciler arasnda ortak olarak "enimsenmi "ir+rtr* "alan+ta Tanr ona kaosunkinden daa "aka "ir "iim vermemi olsa da do1a yasalarnkurarak ona er zamanki +i"i devine"ilmesi iin +ereken yardm ya#t "una +re yaratl mucizesinizedelemeden tmyle maddi olan eylerin zamanla imdi oldu1unu +rd1mz +i"i ola"ilece1ineinanla"ilir$ 5nlarn do1asn "u "iimde onlar yava yava do1arken +rld1 zaman anlamak tmyleolutuklar zaman anlamaktan ok daa kolaydr$Cansz cisimlerin ve "itkilerin tantlamasndan ayvanlarn zellikle insanlarn tantlamasna +etim$ Ama"unlar zerine tekilerle il+ili olarak konutu1um "iimde konumak iin etkileri nedenlerle +stererekdo1ann onlar retmek zere an+i toumlar ne "iimde kulland1n +stererek konumak iin yeterli"il+iye ulam olmad1mdan or+anlarn d "iimiyle oldu1u kadar i "iimiyle de tmyle "edenlerimizden"irine "enzeyen ve Tanr'nn tantlam oldu1um maddeden daa "aka "ir maddeyle oluturmad1

"alan+ta kendisine i"ir ussal ru "itki ya da ayvan ruu yerine +eecek i"ir ey koymad1 yalnzcayre1inde daa nce anlatm oldu1um kurumadan nce ka#atlan otu stan ya da zm art1 zerine"raklan yeni ara" kaynatan atee "enzer ksz atelerden "irini yakt1i "ir insan "edeni oluturdu1unuvarsaymakla yetindim$ Qnk "undan sonra "edende ola"ilecek ilevleri +zden +eirdi1imde oradadncenin dnda dolaysyla ruun yani yukarda do1as yalnzca dnmek olan diye "elirledi1imiz"lmn "edenden ayr olan "lmn i"ir katks olmadan "izde "uluna"ilecek ve e#si "ir"irinin aynolan ilevleri +ryordum* "u adan usu olmayan ayvanlarn "ize "enzedi1i sylenile"ilir: "unun iin ondadnceye "a1l olmakla insan olmamzdan tr "ize z+ olan ilevlerin


20/33

i"irini "ulamadm oysa Tanr'nn kutsal "ir ru yaratm ve tantlad1m "iimde onu "u "edenle"irletirmi oldu1unu varsayarak onda "u ilevlerin e#sini "uluyordum$Ama orada "u konuyu an+i "iimde inceledi1imin +rle"ilmesi iin "uraya yre1in ve atardamarlarndeviniminin aklamasn koymak istiyorum "u devinim ayvanlarda +zlemlenen ilk ve en +enel deviminoldu1undan ona +re tm "r devinimlerle il+ili olarak ne dnmek +erekti1i zerine kolayca yar+yavarlacaktr$ 5nunla il+ili syleyeceklerimi anlamakta oka +lk ekilmemesi iin anatomiyle il+iliolmayanlarn "unu okumadan nce akci1erleri olan eran+i iri "ir ayvann er ynde insannkine olduka

"enzeyen yre1ini kestirerek orada "ulunan iki oday ya da "olu1u +re"ilme zametine katlanmalarnisterdim$ Hlkin yre1in sa1 yannda "ulunan odaya ok +eni iki "oru "a1lanr "unlardan "iri kann "alcato#laycs olan anato#lardamardr "edenin tm "r to#lardamarlar "ir a1a +vdesini andran "uanato#lardamarn dallar +i"idirler* "r atan to#lardamardr "ylece yanl adlandrlmtr +erektekayna1n yrekten alan yrekten ktktan sonra akci1erlerin er yanna yaylarak "irok dallara ayrlan "iratardamardr$ Jonra yre1in sol yannda olan odadan ayn "iimde iki "oru kar "unlar "irinciler kadar yada daa +enitirler "unlardan "iri to#layan atardamardr "u da yanl adlandrlmtr nk akci1erlerden+elen "ir to#lardamardan "aka "ir ey de1ildir akci1erlerde atan to#lardamarn dallaryla ve solunumla+elen avann +irdi1i "o1az denilen yolun dallaryla "ir"irine +emitir* "r yrekten karak dallarn tm"edene +nderen anato#lardamardr$ Bu iki "olukta "ulunan drt a1z aan ve ka#ayan t#k kkka#lara "enzeyen on iki kk deriyi de zenle +rmelerini isterdim: "unlarn anato#lardamarn +iriineylesine yerlemilerdir ki anato#lardamardaki kann i"ir "iimde yre1in sa1 "olu1una akmasnen+ellemezler "ununla "irlikte kann oradan ka"ilmesine kesinlikle en+el olurlar* atan to#lardamarn

+iriinde "ulunan tmyle tersine konumlanm olarak "u "olukta olan kann akci1erlere +emesineolanak verirler ama akci1erlerde olann oradan dnmesine olanak vermezler* "unun +i"i to#layanatardamarn +iriinde "ulunan "r ikisi kan akci1erlerden yre1in sol "olu1una akmaya "rakrlar amadnmesine kar dururlar* anaatardamarn +iriinde "ulunan de kann yrekten kmasna olanak verirlerama oraya dnmesine en+el olurlar$ To#layan atardamarn a1z "ulundu1u yer dolaysyla oval oldu1undankolayca iki deriyle ka#ana"ilir oysa "rlerinin a1zlar yuvarlak olduklarndan deriyle daa iyika#ana"ilirler "u yzden "u derilerin says iin "aka neden aratrmak +erekmez$ Ayrca unlarn+rlmesini de isterdim: anaatardamar ve atan to#lardamar to#layan atardamardan ve anato#lardamardanok daa sert ve sa1lam ya#dadr* "u sonuncular yre1e +irmeden nce +eniler ve orada yre1inkine"enzer "ir etten olumu ve kulaklar diye adlandrlan iki kese ya#ar* yrekte er zaman "edenin eran+i"ir "l+esinde oldu1undan daa ok scaklk "ulunur sonunda +enellikle eran+i ok scak "ir "oruyadamla damla dklen tm svlarda oldu1u +i"i yre1in "oluklarna eran+i "ir kan damlas +irince "uscaklkla a"ucak ier ve +eniler$

Qnk "undan sonra yre1in devinimini aklamak iin "aka "ir ey sylemeye +ereksinim duymuyorumyre1in "oluklar kanla dolu olmad1 zaman zorunlu olarak kan anato#lardamardan sa1 "olu1a veto#layan atardamardan sol "olu1a akar* yle ki "u iki damar er zaman kanla doludur onlarn yre1e alana1zlar o srada ka#al olamazlar* ama "ylece yre1e +elen iki damla kann yre1in er"ir "olu1una "irerdamlas +irer +irmez +irdikleri a1zlar ok +eni ve +eldikleri damarlar kanla ok dolu oldu1undan ok "ykola"ilen "u damlalar orada "ulunan scaklk nedeniyle yo1unluklarn azaltrlar ve +enilerler "ylece tmyre1i iirerek +eldikleri iki damarn +iriindeki "e kk ka#y iterler ve ka#atrlar "ylece yre1e daaok kann +elmesini en+ellerler* yava yava yo1unluklarn azaltmay srdrerek ktklar iki damarn+iriindeki "r alt kk ka#y iterler ve aarlar "ylelikle atan to#lardamarn tm dallarn yrekle emenayn anda iirirler* emen sonra yre1e +iren kann so1umas yznden "u atardamarlarda oldu1u +i"iyre1in ili1i iner onlarn alt kk ka#s ka#anr anato#lardamarn ve to#layan atardamarn "e kkka#a1 yeniden alr ve "aka iki kan damlasna +eit verir ve ayn ncekiler +i"i "unlar yre1i veatardamarlar kanla iirirler$ Bylece yre1e +iren kan yre1in kulaklar denilen iki keseden +eti1i iin

onlarn devinimi yre1in deviniminin tersidir ve yrek iti1i zaman onlar sner$ 7zetle matematik+stermelerin +cn "ilmeyenler ve do1ru nedenleri do1ruya "enzerlerden ayrt etmeye alk olmayanlar"unu incelemeden yadsma yanl+sna dmesinler diye onlar u konuda "il+ilendirmek isterim: aklad1m"u devinim zorunlu olarak yrekte +zle +rle"ilen or+anlarn tek konumundan ve orada #armaklarladuyumsana"ilen scaklktan ve deneyle tanna"ilen kann do1asndan kar t#k "ir saatin devinimi naslden+eleme a1rlklarnn ve arklarnn +cnden durumundan "iiminden oluursa$


21/33

Ama to#lardamarlardan yre1e "yle srekli akan kann nasl i tkenmedi1i ve yrekten +een tm kanoraya vard1 alde atardamarlarn nasl kanla iyiden iyiye dolmad1 sorulursa "una Hn+iltere'den "ir ekimin/((2 yazm oldu1undan "aka "ir yantm yok* "u konuda "uzlar krd1 ve atardamarlarn ularnda "irok+eit "ulundu1unu atardamarlarn yrekten aldklar kann "uradan to#lardamarlarn kk dallarna+irdi1ini oradan da emen yre1e dnd1n "una +re kann aknn srekli "ir dolamdan "aka "irey olmad1n 1reten ilk kii oldu1u iin onu vmek +erekir$ Bu cerralarn sradan deneyleriyle ok iyikantlanr onlar to#lardamar atklar yerin stnde kolu #ek skmadan "a1layarak oradan kan

"a1lamadklar zamankinden daa "ol aktrlar$ 3olu aa1dan atklar yerle el arasnda "a1larlarsa ya dayukardan ok sk "a1larlarsa tam tersi olacaktr$ Qnk "es"elli az sklm "a1 kolda olan kannto#lardamarlarla yre1e dnmesini en+elleye"ilir to#lardamarlarn altnda "ulunduklar ve derileri daa katoldu1undan daa + skldklar iin kann atardamarlarla er zaman yeniden kola +elmesini en+elleyemezayn zamanda atardamarlarla ele ulamak iin oradan to#lardamarlarla yre1e dnmek zere arcayaca1+ten daa "yk "ir + arcar$ Bu kan to#lardamarlarn "irinde "ulunan aklktan kt1na +re onunatardamarlardan to#lardamarlara +ee"ilmesi iin "a1n altnda "az +eitlerin "ulunmas +erekir$ ;arveykann akyla il+ili olarak syledi1i eyi de #ek +zel kantlyor "una +re to#lardamarlar "oyunca eitliyerlere yerlemi "az kk deriler vardr "unlar kann "edenin ortasndan ulara do1ru +emesine iolanak vermezler ama yalnzca ulardan yre1e dnmesine olanak verirler* ayrca ;arvey yre1e #ek yakn"ir yerde skca "a1lanm olsa da tek "ir atardamar yrekle "a1 arasnda kesildi1i zaman "u atardamardanok ksa srede "edende olan tm kann ka"ildi1ini +sterdi1i deneyle de "u ak #ek +zel kantlyoryle ki oradan kacak kann "aka "ir yerden +elmi olmasn dnmek iin i"ir neden yoktur$

Ama kann "u deviniminin +erek nedeninin syledi1im neden oldu1unu +steren #ek ok "aka ey vardr/(2$ Hlkin to#lardamarlardan kan kanla atardamarlardan kan kan arasnda "elirtilen ayrmn nedeniudur: yrekten +eerken yo1unlu1unu azaltm ve szlm olan kan yrekten ktktan emen sonra yaniatardamarlarda yre1e +irmeden az nce oldu1undan yani to#lardamarlarda oldu1undan daa ince daacanl daa scaktr$ !ikkat edilirse "u ayrm yre1in yaknlarnda iyi +rlrken yrekten en uzak yerlerde okadar iyi +rlmez$ Jonra atan to#lardamar ve anaatardamar oluturan derilerin sertli1i kann onlara karto#lardamarlara kar oldu1undan daa +l vurdu1unu yeterince +sterir$ iin yre1in sol "olu1u veanato#lardamar yre1in sa1 "olu1undan anato#lardamardan do1rudan do1ruya +elen kandan daaincedir daa +l "ir "iimde ve daa kolayca yo1unlu1unu azaltr$ ;ekimler kann do1asn de1itirmesine+re yre1in scakl1yla ncekinden az ya da ok +l ve az ya da ok zl "iimde yo1unlu1unuazalta"ilece1ini "ilmeselerdi na"z yoklayarak ne "ula"ilirlerdiN Bu scakl1n "r yelere nasl +eti1iincelenirse yrekten +eerken snan kann aracl1yla yrekten tm "edene yayld1n "enimsemek+erekmez miN ;eran+i "ir "lmn kan atlrsa ayn yolla scakl1n atlmas da "uradan +eliyor* yrek

kz+n demir kadar scak olsa da oraya srekli kan +ndermezse ayaklar ve elleri stmakta yeterliolmayacaktr$ Jonra da "uradan solunumun +erek ilevinin yre1in sa1 "olu1undan yo1unlu1unu azaltmve "u1uya dnm olarak akci1erlere +elen kan orada sol "olu1a dklmeden nce kalnlatrmak veyeniden kana dntrmek iin akci1erlere yeterli taze ava sa1lamak oldu1u "ilinir "u olmadan kannyrekteki atei "eslemeye yarayan zelli1i olamazd$ Akci1erleri olmayan ayvanlarda yrekte ancak tek "ir"oluk oldu1unun +rlmesini do1rulayan "udur ocuklar annelerinin karnndayken akci1erlerinikullanamadklar iin onlarda yre1in sol "olu1unda anato#lardamarla kann akt1 tek "ir a1z vardr veoradan "ir yol atan to#lardamardan ana atardamara akci1erden +emeden +elir$ Jonra yrekatardamarlarla scakl1 ve onunla "irlikte midede "ulunan yiyecekleri eritmeye yardm eden kann en akc"lmnden "ir #arasn mideye +ndermese midede sindirim nasl ya#lrdN 3ann yrekten ardarda "elkiyz "elki iki yzden ok +eerek szld1 +z nnde tutulursa "u yiyeceklerin zsuyunu kana dntreneylemi tanmak kolay olmaz mN Beslenmeyi ve "edende "ulunan eitli "eden svlarnn oluumunuaklamak iin yrekten atardamarlarn ularna do1ru yo1unlu1unu azaltarak +een kann +cyle "u kann

#aralarndan "azlarnn "ulunduklar yelerin #aralar arasnda durduklarn ve orada kovduklar "aka#aralarn yerine +etiklerini sylemekten "aka "ir eye +ereksinim var m* eitli "iimlerde delinmi olanve eitli toumlar "ir"irinden ayrmaya yarayan eitli kal"urlarda +rld1 +i"i kann "u #aralarnnkarlatklar deliklerin durumuna "iimine ya da kkl1ne +re kimilerinin "rlerinden daa ok "elliyerlere +ittiklerini sylemekten "aka "ir eye +ereksinim var mN Jonunda tm "u eylerde en "elir+in olaney ok ince "ir rz+Rr +i"i ya da daa ok #ek ar ve #ek canl "ir alev +i"i "yk "ir "ollukla yrekten"eyne ykselen oradan sinirlerle kaslara ulaan ve tm yelere devinimi veren can rularnn oluumudur*kann "u rular oluturan en uy+un en


22/33

devin+en ve en +iriken "lmlerinin "aka yerlerden daa ok "eyne +itmelerine "ir "aka nedendnlemez* yle ki "u rular "eyne tayan atardamarlar yrekten +elen tm atardamarlarn en do1ruiz+ide +elenleridir do1a yasalaryla ayn olan mekani1in kurallarna +re tm iin yeterli yer "ulunmayan"irok ey ayn yne do1ru devinmeye yneldi1inde oldu1u +i"i yre1in sol "olu1undan kan kan #aralar"eyne yneldi1inde onlarn en zayf ve en az devin+en olanlar en +llerce sa#trlm olduklarndan "uyolla "eyne yalnzca en +ller ular$Btn "u eyleri daa nce yaymlamay amalad1m incelemede olduka ayrntl "iimde aklamtm$

Jonra kesildikten az sonra RlR devindikleri ve artk canl olmamakla "irlikte to#ra1 kemirdikleri +rlen"alarda oldu1u +i"i insan "edenindeki sinirlerin ve kaslarn ne +i"i "ir ya#ya sai# olmas +erekti1ini*"eyinde uyankl1 uykuyu ve dleri sa1lamak iin an+i de1iimlerin olmas +erekti1ini* 1n seslerinkokularn tatlarn scakl1n ve tm "r d nesnelerin niteliklerinin "eyinde duyular aracl1yla nasl eitlifikirler olutura"ildi1ini* al1n susuzlu1un ve "r i tutkularn "eyne kendi fikirlerini nasl+ndere"ildiklerini* "u fikirleri edinen ortak duyunun* onlar saklayan "elle1in* onlar eitli "iimlerdede1itire"ilen ve onlarn yenilerini olutura"ilen ve "ylece can rularn kaslara da1tarak "edenin yeleriniduyulara kendilerini sunan nesnelerin ve kendinde "ulunan tutkularn etkisiyle t#k yelerimizin istemkendilerini ynetmeden devine"ilmeleri +i"i eitli "iimlerde devindiren im+elemin ne olmas +erekti1ini+stermitim$ Bu durum er ayvan "edeninde "ulunan kemiklerin kaslarn sinirlerin atardamarlarnto#lardamarlarn ve tm "r #aralarn "yk oklu1uyla karlatrld1nda insan ustal1nn ok eitliotomatlar ya da devin+en makineleri #ek az #ara kullanarak oluturdu1unu "ili# "edeni "ir makine +i"i+recek olanlara i de alas +elmeyecektir* oysa Tanr'nn elleriyle ya#lm oldu1undan o "rleriyle

karlatrlamayacak kadar iyi dzenlenmitir ve insanlarn tasarlad1 makinelerin i"irinde "ulunmayacak"iimde kendi kendine esiz devinimler ya#maktadr$Burada u nokta zerinde zellikle durmutum: maymunun ya da usu olmayan "ir "aka ayvannor+anlarna ve yzne "enzer "u tr makineler olsayd "u ayvanlarla er adan ayn ya#daolmayacaklarn "enimsemek iin i"ir nedenimiz olmayacakt* oysa "edenlerimize "enzeyen ve alakasndan eylemlerimize ola"ilece1i kadar yknen makineler olsayd onlarn +erek insanlar olamayaca1n"ilmek iin ok kesin iki nedenimiz olacakt$Bu nedenlerden "irincisi: onlar i"ir zaman "izimdncelerimizi "akalarna "ildirmek iin ya#t1mz +i"i szleri ve "r iaretleri "irletirerekkullanamayacaklardr$ Qnk szleri yksek sesle syleyen atta or+anlarnda "az de1iikliklere nedenolan "edensel eylemler konusunda "az szler syleye"ilen eran+i "ir yerine dokunuldu1unda nesylememi istiyorsunuz diye soran "ir "aka yerine dokunuldu1unda cannn acd1n ve "enzer eylerisyleye"ilen "yle "ir makinenin ya#lmas tasarlana"ilse de "u makine en akn insanlarn "ile ya#a"ildi1i+i"i karsndakini yantlamak iin syleyece1i eyleri anlamna +re eitli "iimlerde dzenleyemez$

Hkincisi: onlar "az eyleri ok iyi ya#salar da atta "elki de "izlerden "irinden daa iyi ya#a"ilseler de "azeyleri kesinlikle eksik "rakacaklardr "ununla "ilinli olarak devinmedikleri ama yalnzca or+anlarnnkonumuyla devindikleri +rlecektir$ Qnk er tr koulda yararl ola"ilen us evrensel "ir ara oldu1u aldeonun or+anlarnn er zel eylem iin "az zel konumlara +ereksinimi vardr* yaamn tm koullarndausumuzun "izi devindirdi1i "iimde onu devindirmek iin "ir makinede yeterince eitli aralar "ulunmasnnuy+ulamada olanakszl1 "uradan +elir$Bu iki ayn arala insanlarla ayvanlar arasndaki ayrm da tanna"ilir$ Qnk ok akn ve ok a#tal kiilerde "u arada deliler de iinde kendi dncelerini anlatmak iin eitli szlerden "ir "tn oluturmaya veonlardan "ir sylev kurmaya yatkn olmayan eran+i "ir insann olmamas "una karlk ne kadar yetkin veolanakl do1mu olursa olsun "u +i"i eyleri ya#a"ilecek insandan "aka "ir ayvann da "ulunmamasolduka "elirleyicidir$ Bu durum ayvanlardaki or+anlarn eksikli olmasndan +elmez nk saksa1anlarn ve#a#a1anlarn szleri "izim +i"i syleye"ildiklerini "ununla "irlikte "izim +i"i konuamadklarn yanisylediklerini dnmediklerini +ryoruz* oysa "akalarna sz sylemeye yarayan or+anlardan ayvanlar

kadar ya da onlardan daa yoksun olan sa1r ve dilsiz do1mu insanlar kendi kendilerine iaretler uyduru#kendi dillerini 1renecek vakti olan kiilere dndklerini "u iaretlerle anlatrlar$ Bu da ayvanlarninsanlardan yalnzca daa az ussal olduklarn de1il ama i ussal olmadklarn +sterir$ Qnkkonua"ilmek iin ok az us +erekti1i +rlr* insanlar arasnda oldu1u +i"i ayn trden ayvanlar arasndada eitsizlik +rlyor olsa da ve kimilerini e1itmek kimilerini e1itmekten daa kolay olsa da trnn enyetkini olan "ir maymunun ya da "ir #a#a1ann "u konuda ruu "izimkinden tmyle ayr "ir do1adanolmasayd onun en a#tal "ir ocu1a ya da "eyni "ozulmu "ir


23/33

ocu1a eit olamayaca1na inanlamazd$ Tutkular +steren ve ayvanlar kadar makinelerin daykne"ildi1i do1al devinimleri szlerle kartrmamak +erekir* "az eskilerin ya#t1 +i"i "iz dillerinianlayamasak da ayvanlarn konutuklarn da dnmemek +erekir: nk "u do1ru olsayd "irokor+anlar "izimkine "enzedi1inden "enzerlerine anlattklarn "ize de anlata"ileceklerdi$ Yine ok "elir+in "irey de #ek ok ayvann eylemlerinin "azlarnda "izden daa ok ustalk +stermelerine karn aynayvanlarn #ek ok "aka eyde i ustalk +stermedi1idir* yle ki onlarn "az eyleri "izden iyi ya#larzekalar oldu1unu +stermez* nk yle olsayd eran+i "irimizden daa zeki olmalar ve er eyi daa iyi

ya#malar +erekirdi* ancak "u daa ok onlarn zekalarnn olmad1n do1ann onlar or+anlarnnkonumuna +re devindirdi1ini +sterir: arklardan ve yaylardan oluan tm zenimize karn saatleri "izdendaa do1ru "elirleyen zaman "izden daa do1ru len saatler +i"i$Bundan sonra ussal ruu tantlamtm onun i"ir "iimde syledi1im "r eyler +i"i maddenin +cndenkarlm olamayaca1n ama kesinlikle yaratlm olmas +erekti1ini ve onun insan "edeninde +emisinde"ir ka#tan +i"i yelerini devindirmek iin yerlemi olmasnn nasl yetmeyece1ini ama "undan "aka"izimkilere "enzer duy+ulara ve isteklere sai# olmak ve "ylece +erek "ir insan oluturmak iin "edenleok sk "a1lanm ve "irlemi olmasna +ereksinim oldu1unu +stermitim$ 7zetle "urada en nemlikonulardan "iri oldu1undan ru konusu zerinde "iraz +enie durdum* nk Tanr'y yadsyanlarnyeterince rtt1m dnd1m yanl+sndan sonra ayvanlarn rularnn "izimkiyle ayn do1adanolmasnn sonu olarak "u yaamdan sonra sineklerden ve karncalardan daa ok korkacak ya daumutlanacak i"ir eyimiz olmad1nn dnlmesi kadar i"ir ey zayf rular erdemin do1ru yolundanuzaklatrmaz* oysa "u rularn ne kadar de1iik oldu1u "ilindi1i zaman "izimkinin "edenden tmyle

"a1msz ve dolaysyla lmeye ykml olmayan "ir do1adan oldu1unu kantlayan nedenler ok daa iyianlalr* sonra ruumuzu yok edecek "aka nedenler +rlmedi1inden "uradan do1al olarak ruun lmszoldu1u yar+sna varlr$A?TLCL B7?M=Tm "u eyleri ieren incelememin sonuna +eleli yl oldu ve onu "ir "asmcnn ellerine "rakmak iin+zden +eirmeye "alad1mda say+ duydu1um ve usum dncelerimi nasl "elirlerse yetkesi deeylemlerimi yle "elirleyen kiilerin daa nce "aka "irinin /(92 yaymlad1 fizikle il+ili "ir +r uy+un"ulmadklarn 1rendim* o +rte oldu1umu sylemek istemiyorum ama onlarn denetiminden nce dine yada devlete zararl olaca1n dne"ilece1im dolaysyla usum "eni inandrsayd "eni yazmaktan alkoyacakeran+i "ir ey +rmemi olsam da ok kesin +stermeler olmadan inancma yenilerini katmaya "irininzararna dne"ilecek eran+i "ir eyi yazmamaya ok zen +stermeme karn "u


24/33

yanl+lardan eran+i "irinin +rlerim arasnda "uluna"ilece1i dncesi "eni korkuttu$ Bu "eni onlaryaymlamak iin ald1m karar de1itirmek zorunda "rakmaya yeterli oldu$ Qnk daa nce "u kararalmam iin ok +l nedenler olmasna karn "eni er zaman kita# yazma mesle1inden nefret ettirene1ilimim "ana "undan "a1lanmak iin emen yeterli "aka nedenler "uldurdu$ Ou ya da "u yndenylesine eitli nedenler vardr ki onlar "enim yalnzca "urada sylememde de1il "elki alkn onlar"ilmesinde de yarar vardr$Ben i"ir zaman dncemden +elen eylere ok +venmedim ve kulland1m yntemde kuramsal

"ilimlerin alanna +iren "az +lkler konusunda onut etmekten ya da "u yntemin "ana 1retti1inedenlere +re kendi +reneklerimi dzenlemeye almaktan "aka meyveler to#lad1m srece onlarlail+ili eran+i "ir eyi yazmaya zorunlu oldu1uma inanmadm$ Qnk +reneklerle il+ili olan ey iin erkeskendi +rne yle ok inanmtr ki e1er Tanr alklarnn "ana ynetici olarak ya da #ey+am"er olmasiin yeterli kayrayla ve "yk a"ayla donatt1 kiilerden "akalarna "u alanda "ir ey de1itirmeye+irimesi iin olanak verseydi ne kadar "a varsa o kadar dzenlemeci "ulunacakt* kur+ularm "eni okonut etse de "akalarnn da onlar "elki daa ok onut edecek kur+ular oldu1una inandm$ Ama fizikleil+ili "az +enel kavramlar edinir edinmez ve onlar eitli zel +lklerde denemeye "alaynca "ukavramlarn "izi nerelere kadar ynlendire"ilece1ini ve "u+ne kadar yararlanlan ilkelerden ne ldeayrldklarn +rdm +cmz yetti1ince tm insanlarn ortak iyili1ini sa1lamaya "izi zorunlu klan yasayaoka kar olmadan onlar sakl tutamayaca1ma inandm$ Qnk onlar "ana yaama ok yararl olan"il+ilere varla"ilece1ini ve okullarda 1retilen kur+usal felsefe yerine onun iin "ir uy+ulama"uluna"ilece1ini onunla atein suyun avann yldzlarn +klerin ve "izi evreleyen tm "r cisimlerin

+cn ve eylemlerini sanatlarmzn eitli mesleklerini tand1mz kadar seik "ir "iimde tanyarakonlar uyarl olduklar tm ilerde ayn "iimde kullana"ilece1imizi ve "ylece kendimizi do1ann efendileri vesai#leri kla"ilece1imizi +stermiti$ Bu yalnzca dnyann meyvelerinden ve onda "ulunan tmkolaylklardan i"ir +l1e u1ramadan yararlanmay sa1layacak saysz makinenin ya#m iin de1il amazelilkle yaamn kukusuz ilk iyili1i ve tm "r iyiliklerinin temeli olan sa1l1n korunmas iin de istenir "ireydir* nk ru "ile mizaca ve "edenin or+anlarnn konumuna o kadar "a1mldr ki insanlar e# "irlikteimdiye kadar olduklarndan daa "il+e daa usta klacak "ir ara "ulma olana1 olsa "unun ancakekimlikte aranla"ilece1ine inanyorum$ Bu+n ekimlikte +eerli olan "il+iler arasnda yarar iyice "elir+in#ek az ey oldu1u do1rudur* ama onu kmseme amacm olmasa da ekimlik mesle1inde "ilinenlerin"ilinmesi +erekenler yannda i"ir ey oldu1unu ve astalklarn nedenleriyle ve do1ann "ize verdi1iilalarn tmyle il+ili yeterli "il+imiz olsayd "edenin oldu1u kadar ruun da saysz astalklarndan atta"elki de yall1n +szl1nden kurtuluna"ilece1ini ka"ul etmeyecek meslekten kiiler de iinde kimseninolmayaca1na inayorum$ 5ysa tm yaamm ok +erekli "ir "ilimin aratrmasnda kullanmak amacyla ve

yaamn ksal1 ya da deney eksikli1i yznden en+ellenmi olmadka onu izlersem kesin "ir "iimde "u"ilimi "ulaca1m sand1m "ir yola raslam olarak "u iki en+ele kar en iyi arenin "ulacaklarmn #ek aznalka sadakatle iletmek olaca1na ve +l zekalar er "irini e1ilimine ve +cne +re ya#lmas +erekendeneylere yardm ederek ve 1renecekleri tm eyleri alka da ileterek daa teye +emeye a1rmakolaca1 yar+sna vardm* "ylece sonuncular ncekilerin ulat1 yerden "alayarak "iroklarnnyaamlarn ve almalarn "ir"irine "a1layarak e# "irlikte er "irimizin tek "ana ya#a"ilece1inden okdaa uza1a +ide"ilecektik /(&2$Ayn zamanda deneylerle il+ili olarak "il+ide ilerlendi1i lde deneylerin +erekli oldu1unu +rdm$ Qnk"alan+ta ancak duyularmza kendi kendilerini sunan ve zerinde "iraz dnnce unutamayaca1mzdeneylerden yararlanmak daa az "ulunur ve zor elde edilir deneyleri aratrmaktan daa iyidir: "ununnedeni "u daa az "ulunur deneylerin en +enel nedenleri "ilinmedi1i zaman ve "a1l olduklar koullaremen er zaman +zden kaacak kadar ok zel ve ok kk olduklarndan +enellikle "izi yanltyorolmalardr$ Ama "enim "urada izledi1im dzen uydu$ Hlkin +enel olarak dnyada olan ya da ola"ilecek olan

er eyin ilkelerini ya da ilk nedenlerini "ulmaya altm "u amala ne dnyay yaratan Tanr'dan "aka "ireyi +z nne aldm ne de "u ilkeleri ruumuzda do1utan "ulunan "az do1ruluk toumlarndan "aka "ireyden kardm$ Bundan sonra "u nedenlerden ka"ilecek ilk ve en sradan sonularn neler oldu1unuinceledim ve "ylece +kleri yldzlar dnyay ve atta yeryznde suyu avay atei madenleri ve ereyde en ortak en "asit dolaysyla tannmas en kolay olan "enzer "az "aka eyleri "uldum sanrm$Jonra daa zel olan eylere inmek istedi1imde onlar "ana o kadar eitli +rnd ki yeryznde "ulunancisimlerin "iimlerini ve trlerini Tanr isteminin yarata"ilece1i orada


25/33

"uluna"ilecek saysz "aka eylerden ayra"ilmenin insan zini iin olas olmad1na inandm "una +resonulardan nedenlere ilerlemeden ve "irok zel deneyden yararlanmadan onlar kendimiz iinkullanmamzn olas olmad1n da dndm$ Bundan sonra da zinimi duyularma sunulmu olan tmnesnelere er yneltiimde "ulmu oldu1um ilkelerle kolayca aklayamayaca1m eran+i "ir eyi"elirlemedi1imi ekinmeden syleye"ilirim$ Ama do1ann +cnn ok "yk ve #ek +eni ve "u ilkelerin ok"asit ve ok +enel oldu1unu "u ilkelerden #ek ok eitli "iimde karlm ola"ilecek emen emen"alan+ta tanmad1m i"ir zel sonu "elirlemedi1imi "enim en "yk +l1mn +enelde "u

sonularn "u ilkelere an+i "iimlerde "a1land1n "ulmak oldu1unu aka sylemem de +erekir$ Bukonuda dnd1m tek are "u "iimlerden "iriyle aklandklar zaman verdikleri sonucun "rleriyleaklandklar zaman verecekleri sonula ayn olmad1 "az deneylere yeniden ynelmekti$ 7zetle imdi "usonuca yaraya"ilecek deneylerin o1unu ya#maya "alamaya +ereken ynn ne oldu1unu olduka iyi+rd1m sand1m "ir yerdeydim* ama "u deneylerin neler oldu1unu da ve ellerim ve +elirim "in keredaa ok olsa "ile tmne yetmeyece1i kadar ok sayda olduklarn da +ryordum* yle ki "undan "yleaz ya da ok deney ya#ma kolayl1m olaca1na +re do1ann "il+isinde az ya da ok ilerleye"ilece1im$Yazd1m incelemede "unu anlatmaya ve alkn ondan sa1laya"ilece1i yarar ok ak olarak +stermeye ve+enellikle insanlarn iyili1ini isteyen erkesi yani +rnte ya da yalnzca +rlerinde de1il +erektenerdemli olan erkesi ya#m olduklarn "enimle #aylamaya ve ya#lacak deneylerin aratrmasnda "anayardm etmeleri iin zorlamaya karar verdim$Ama o zamandan "eri "aka nedenler +rm de1itirdi ve do1ruyu "uldu1um lde nemli oldu1uyar+sna vard1m er eyi yazmay srdrmenin +erekten +erekti1ini ve onlar yaymlatmak istedi1im

zaman +sterdi1im zenin aynsn +stermeyi dndm: "ylece onlar iyi incelemek iin daa ok frsatmolacakt kukusuz insan #ek ok kiinin +rece1ine inand1 eylere yalnzca kendi iin olanlardan okzaman daa yakndan "akt1 +i"i o1unlukla onlar kavramaya "alad1mda "ana do1ru +rnen eyleronlar kR1da dkmek istedi1im zaman yanl +rndler: +cm elverdi1ince alka yararl olmak iin i"irfrsat karmayacaktm yazlarmn "ir de1eri varsa onlar lmmden sonra okuyanlar onlardan +erekti1i+i"i yararlana"ileceklerdi ama "en yaarken yaymlanmasna i"ir zaman evet dememeliydim nk "elkide kar klara ve tartmalara konu olaca1 iin atta "ylece "ana kazandra"ilece1i n kendimiyetitirmeye kullanmak amacnda oldu1um zaman yitirmemden "aka "ir ey +etirmeyecekti$ Qnk erkiinin kendisinin oldu1u kadar "akalarnn iyili1ini de sa1lamak zorunda oldu1u ve kimseye yararlolmamann tam olarak i"ir ey anlamna +eldi1i do1ru olsa da* emeklerimizin imdiki zamandan daa uzakzamanlara ulamas +erekti1i de torunlarmza daa ok yarar +etiren "aka eyler ya#mak amacndaolundu1unda "elki yaayanlara "az yararlar +etirecek eyleri unutmann iyi oldu1u da do1rudur$ 4erektenunun "ilinmesini ok isterdim* "u+ne kadar 1rendi1im ok az ey "ilmedi1im 1renmekten de umudumu

yitirmedi1im eylerle karlatrld1nda emen i"ir eydir* nk "ilimlerde do1ruyu yava yava"ulanlarn durumu yoksul olduklarnda ok emekle az kazanrken zen+in olmaya "alaynca daa az emekledaa ok kazan sa1layanlarn durumuyla emen emen ayndr$ Ya da onlar +c zaferleriyle orantlolarak artan ve "ir ar#may kay"edince durumu koruya"ilmek iin ar#may kazandktan sonra kentlerive eyaletleri ele +eirmek yolunda varolandan daa "yk ustal1a +ereksinimi olan ordu komutanlarna"enzete"iliriz$ Qnk do1runun "il+isine ulamamz en+elleyen tm +lklerin ve yanllarn stesinden+elmeye almak +erekten sava vermektir "iraz +enel ve nemli "ir konuyla il+ili "az yanl +rleredinmek "ir sava kay"etmektir* sonra nceki duruma yeniden dnmek iin +venilir ilkelere sai#olundu1unda "yk ilerlemeler ya#mak adna +erekenden daa ok ustalk +erekir$ 3endi #ayma daance "ilimlerde "az do1rular "ulmusam /"u kita"n ierdi1i eylerin "az do1rular "ulmu oldu1umyar+sna vardraca1n umarm2 "unun ancak at1m "e ya da alt temel +l1n sonular ve"a1lantlar oldu1unu ve kendi ynmden onlar ansl oldu1um savalar sayd1m syleye"ilirim$ ;attaamalarm tmyle +erekletire"ilmek iin onlara "enzer iki ya da sava daa kazanmaya

+ereksinimim oldu1unu yam #ek ilerlemi olmad1ndan do1ann ola1an akna +re "u sonu iin enzyeterli zamanm ola"ilece1ini dnd1m sylemekten ekinmeyece1im$

Documents

Descartes - Yöntem Üstüne Konuşma.pdf