Eski çağlarda savaş,göç ve tabii afetler gibi önemli olaylar etkisiyle söylenmiş uzun manzum,yiğitlik hikayelerine DESTAN denir.

Kainatın yaratılmasıDünyanın oluşumuİnsanın yaratılışı Toplumu derinden etkileyen olaylar.

DESTANLAR 3 DESTANLAR 3 SAFHADAN OLUŞURSAFHADAN OLUŞUR

Halkın benliğinde iz bırakan Halkın benliğinde iz bırakan çekirdek bir olay yaşanır.çekirdek bir olay yaşanır.

Bu olay halk hayaliyle ve Bu olay halk hayaliyle ve inanışlarıyla süslenerek inanışlarıyla süslenerek

nesilden nesle aktarılır ve nesilden nesle aktarılır ve halk ozanları tarafından halk ozanları tarafından

manzum olarak manzum olarak destanlaştırılır.destanlaştırılır.

Şair ya da yazar tarafından Şair ya da yazar tarafından destan geleneğine uygun destan geleneğine uygun

olarak yazıya geçirilirolarak yazıya geçirilir

DESTANLAR

DOĞAL DESTAN:Bir millete ait olan ve halk arasında

yaşayan efsane,kahramanlık hikayeleri ve destan parçaları halk ozanları tarafından birleştirilerek

söylenir.Buna doğal destan denir.

YAPAY DESTAN:Bir şair veyayazar tarafından kendi

milletinin tarihinden çıkartılmışheyecanlı ve büyük olaylar birtakım

hayal unsurlarıyla süslenerek yazılırsa buna yapay destan denir.

Yapay destanların

doğal destanlardan farkı anonim

özellik taşımamasıdı

r.

BAŞLICA DOĞAL BAŞLICA DOĞAL DESTANLARDESTANLAR

Yunanlı şair Homeros’un İlyada ve Odysseia

İranlı şair Firdevsi’nin ŞehnamesiFinli Dr. Lönnort’un Kalevala’sıAlmanların Nibelungen ve Gudrun’u

Hintlilerin Ramayana ve Mahabarata’sı

BAŞLICA YAPAY BAŞLICA YAPAY DESTANLARDESTANLAR

Milton’un Kaybolmuş Cennet’iFazıl Hüsnü Dağlarca’nın Üç Şehitler Destanı ve Yedi Mehmetler Destanı

Ceyhun Atuf Kansu’nun Sakarya Meydan Savaşı

Tasso’nun Kurtarılmış Kudüs’ü

DESTAN VE ÖZELLİKLERİDESTAN VE ÖZELLİKLERİDestanlarda anlatılan olayların geçtiği

yer ve zaman bilinmez.Kahramanlar lider ve kurtarıcı rolündedir.Ağızdan ağza dolaşmak suretiyle

oluşmuşlardır.Destanlar anonim ve sözlü edebiyat

ürünüdürler.Destanlarda olağanüstü olaylar ve

olağanüstü özellikte kahramanlar vardır.Manzum hikâyelerdir.

Her milletin destanı yoktur.Milletlerin destanlarının olabilmesi için bazı şartlar gerekir.Bunlar:

Millet,halk hayâlinin efsaneler üretmeye elverişli olduğu en eski ve iptidai devirlerde yaşamış olmalıdır.

O milletin tarihinde unutulmaz tabiat olayları,büyük savaşlar,göçler,istilalar, yeni coğrafyalarda vatan tutuşlar gibi halk hayat ve hafızasını nesiller boyunca meşgul edecek olaylar bulunmalıdır.

TÜRK DESTANLARI

İSLAMİYETTEN ÖNCEKİ TÜRK DESTANLARI

İSLAMİYETTEN SONRAKİ TÜRK DESTANLARI

İSLAMİYETTEN ÖNCEKİ TÜRK DESTANLARI Yaratılış Destanı Saka Türklerinin -Alp Er Tunga Destanı-Şu Destanı Hun Türklerinin Oğuz Kağan Destanı Göktürklerin-Bozkurt Destanı-Ergenekon Destanı Uygur Türklerinin-Göç Destanı-Türeyiş Destanı

İSLAMİYETTEN SONRAKİ TÜRK DESTANLARI

Saltuk Buğra Han Destanı Er Manas Destanı Köroğlu Destanı Battal Gazi Destanı Danişment Gazi Destanı Genç Osman Destanı Dede Korkut Hikayeleri Dini-Tasavvufi Menkıbeler

DESTAN YAPISININ DESTAN YAPISININ İNCELENMESİİNCELENMESİ

Destanda Olaylar Destanda KişilerDestanda ZamanDestanda ÇevreUslüpTahkiye

DESTANDA OLAY:DESTANDA OLAY:Olağanüstü varlıkların meydana

getirdiği olayların bir sentezidir.Destandaki olayları tamamen gerçek

dışı sayamayız.Gerçekle gerçek dışı arası bir yerdedir.Gerçekten esinlenmiş fakat gerçek dışı motiflerle süslenmiştir.

Destanı meydana getiren olayları üç bölümde inceleyebiliriz:

İnsanlarla insanlar arasında geçen romantik olaylar;aşk,intikam,kavga,kurtuluş…

İnsanlarla,olağanüstü güçleri olan varlıklar (ilahlar,ruhlar,şeytanlar,periler…) ya da sert tabiat kuvvetleri arasında geçen olaylar.

Dış düşmanlara karşı yapılan mücadeleler,yani milletler arası çatışmalar.

DESTANDA KİŞİLER:DESTANDA KİŞİLER:Destan kahramanları ilahlar,yarı

ilahlar ve insanlardır.Kahramanlar hem insani hem de

olağanüstü özellikleri kişiliklerinde toplarlar.

Kahramanlar olağanüstü özellik göstermeseler bile,olağanüstü özelliklerle ilişkidedirler.

Kahraman insan da olsa bunlar idealize edilmiş,çeşitli özelliklere sahip tiplerdir.

Büyük aşklar yaşarlar.Olağanüstü özellikler taşırlar.

ÖRNEK: Gözleri alevdendir,vücudu tüylerle

kaplıdır.Çok uzun mesafeleri kısa zamanda katederler.Bu kişilerin öldükten sonra ruhlarının toplumda varlıklarını sürdürdüklerine inanılır.Destan kahramanı genellikle toplumun üst kesiminden bir kişi olur.

ÖRNEK:ÖRNEK:Geldi ana göğsüne,aldı

emdi sütünü,İstemedi bir daha

içmek kendi sütünüPişmemiş etler

ister,aş,yemek ister oldu!

Etraftan şarap ister,eğlenmek ister oldu!

Ansızın dile geldi,söyler ,konuşur oldu!

Kırk gün geçtikten sonra yürür oynaşır oldu!

Öküz ayağı gibi idi sanki ayağı!

Kurdun bileği idi sanki bileği!Benzer idi omuzu tıpkı samurunkine!Göğsü de yakın idi ,koca ayınınkine!Bir insan idi,fakat tüylerle dolu idi!Güder at sürüleri,tutar atlara biner!Daha bu yaşta iken çıkar avlara gider!Geceler günler geçti,nice seneler doldu!Oğuz da büyüyerek yahşi bir yiğit oldu!

Destanda Zaman:Destanda Zaman:Zaman tam olarak tespit edilemez ;ama gerçeğe yakın bir zamandır.

Tahmin edilebilir.

ÖRNEK:ÖRNEK:Bu çağda!Bu yerde!Bir büyük orman vardı,Oğuz

yurdundan içre,Ne çok av hayvanları,ormanda

yaşar idi,Ne çok av kuşları da üstünde

uçar idi!

DESTANDA ÇEVRE:Yaşadığı toplumun bulunduğu coğrafyayla sınırlıdır.Gerçeğe yakın ele alınmıştır.Yaşanan çevre tasvir edilir.Gerçekçi çevre motifleri vardır.

ÖRNEK:ÖRNEK:Yine günlerden bir gün:Gök tüylü gök yeleli bozkurt kaybolmuş

idi.Anladı ki bu yerde otağı kurmak gerek,Tarlasız,çorak yerde düşmanı vurmak

gerek.Cürçed adlı bu ilin çok büyük otlakları,Çok malı,çok sığırı,vardı pek çok atları.

ÜSLUP:Tasvirlere,benzetmelere,hazır

söz kalıplarına fazlaca yer verilir.Kahramanların ve çevrenin tasviri yapılırken ünvanlara ve benzetmelere yer verilir.

ÖRNEK:Al kanatlı Azrail,karşı yatan kara

dağlar…

TAHKİYE:Abartmalar,benzetmeler,muhteşem ifadeler kullanılır.

Destanlar uzundur.(Efsaneden farkı)

Destanı dinleyenlere milli ve asil duyguların aşılanması,karşısındakini etkilemeye çalışması ve destancının kendinden bir şeyler katabilmesi onun özelliğidir.

Destanlar yazıya geçtiği andan itibaren anlatısı durdurulduğu için yozlaşmaya başlamış olur.

Bu devirden itibaren toplumun destan devri bitmiş demektir .

NOT

MİTOSMİTOS

Tarih öncesi devirlerde Tarih öncesi devirlerde tanrılar veya tanrılaştırılmış tanrılar veya tanrılaştırılmış

insanlar hakkında söylenerek insanlar hakkında söylenerek zamanla inanış haline gelen zamanla inanış haline gelen

efsaneye mitos denir.efsaneye mitos denir.Mitoslarda tanrılar ve Mitoslarda tanrılar ve

insanlarla birlikte insanlarla birlikte devlerin,cinlerin,perilerin ve devlerin,cinlerin,perilerin ve diğer masal kahramanlarının diğer masal kahramanlarının

da hikâyeleri vardır.da hikâyeleri vardır.Bir milletin mitoslarını Bir milletin mitoslarını inceleyen ilme inceleyen ilme mitoloji mitoloji

(mythologie)(mythologie) denir.Bu kelime denir.Bu kelime Yunancadır.Yunancadır.

TÜRKLERDE MİTOLOJİK TÜRKLERDE MİTOLOJİK UNSURLARUNSURLAR

IŞIKAĞAÇMADEN VE MADEN

ÜRÜNLERİBOZKURTKADINATYA DA TAŞIAK SAÇLI İHTİYARLAR

Dini bir unsurdur.Dini bir unsurdur.Destanların büyük Destanların büyük kahramanları,bu kahramanları,bu

kahramanlara kadınlık ve kahramanlara kadınlık ve mukaddes Türk mukaddes Türk

çocuklarına annelik çocuklarına annelik yapan kadınlar yapan kadınlar

çoğunlukla ilâhî bir çoğunlukla ilâhî bir ışıktan doğar. Ya da ışıktan doğar. Ya da

kahramanların yüzünde kahramanların yüzünde doğumlarında ilâhî bir doğumlarında ilâhî bir

ışık oluşur.ışık oluşur.

IŞIKIŞIK

ÖRNEK:ÖRNEK:Yine günlerden bir gün:Oğuz kağan bir yerde tanrıya yalvarırken:

Karanlık bastı birden,bir ışık düştü gökten!

Öyle bir ışık indi,parlak aydan,güneşten!

Oğuz kağan yürüdü,yakınına ışığın,Oturduğunu gördü,ortasında bir kızın!

İnsanlığın türeyişinde önemliİnsanlığın türeyişinde önemliyeri olduğuna inanılır.Ağaca yeri olduğuna inanılır.Ağaca

pek çokpek çokdestanda annelik ruhu destanda annelik ruhu

verilmiştir.Pekverilmiştir.Pekçok kahraman ağaç çok kahraman ağaç

kovuğunda kovuğunda doğmuştur.Yavrusunu ağaç doğmuştur.Yavrusunu ağaç

kovuğundakovuğundadoğuran annenin çocuğuna doğuran annenin çocuğuna

“Kıpçak”“Kıpçak”(oyuk ağaç) dendi.(oyuk ağaç) dendi.

AĞAAĞAÇÇ

Osman Gazi rüyasında Osmanlı devletinin doğup gelişmesini,nerelere kadar yayılacağını gösteren bir ağaç görmüştü.

ÖRNEK:ÖRNEK: Ne zaman ki, gün batar, ışık gökten inermiş,

Kayından sesler çıkar, herkes müzik dinlermiş. Bunu duyan Uygurlar, hep birden şaşırmışlar, Bu durumu görenler, aklını kaçırmışlar. On ay on gece kayın, ışık ile sarılmış, Bir gün tam şafakleyin, kayın birden yarılmış. Beş güzel çocuk çıkmış, kayının ortasından, Gözleri kamaştırmış, bakmışlar arkasından. Gün olmuş zaman olmuş, hepsi kocaman olmuş, Küçükleri 'Böğü-Han', Uygurlara Han olmuş.

MADEN VE MADEN ÜRÜNLERİ

Türk destanlarında altın,demir, gümüş,bakır isimleri çok sık kullanılır.Maden isimleri tamamen Türkçedir.

ÖRNEK:ÖRNEK:

Güneyde barkan adlı bir il var idi bu kez.Av kuşları çok olan zengin bir bucak idi,Vahşi hayvan yurduydu,havası sıcak idi.Mücevher,gümüşü çok altını da paradır,Halkın yüzünün rengi,tanrı’dan kapkaradır.

Türk hayat ve savaş gücünü temsil eder.

Türkler kurda önce tanrı diye tapmışlar. Sonra kendilerinin bozkurt soyundan geldiklerine,böylelikle birer kurt olduklarına inanmışlardır.

Savaşlarda Türkler düşman üzerine bozkurt sesleriyle atılırlardı. O yürüyerek ordular da yürümüş,o durunca ordularda durmuştu.

İlk Türk bayraklarından birinde altından bozkurt başı bulunmaktadır.

BOZKURT

ÖRNEKÖRNEKBir kurt ki erkek bir kurt!Gök tüylü,gök yeleli!Bu kurt döndü Oğuz’a,bakmadan

sağa sola,Dedi:’’Ey Oğuz şimdi,ordunu çıkar

yola!Halkını beylerini,atlandır çıkar yola,Baş çekip göstereyim,doğru yol

nerde ola!’’

Türk evinin direği,erkeğinin vefalı arkadaşı,mukaddes

Türk çocuklarının annesidir. Oğuz’un ilk karısı ışıktan,ikinci karısı ağaçtan

doğmuş mukaddes kadınlardır. Annelik unsuru

kadını yüceltmiştir.

KADIN

ÖRNEK:ÖRNEK:Bir ben vardı başında,ateş gibi ışığı,Çok güzel bir kız ki gülse gök güledurur!

Kız ağlamak istese gök de ağlayadurur!

Oğuz kızı görünce aklı gitti beyninden

Kıza vuruldu birden,sevdi kızı gönülden

Destan kahramanlarının vefalı ve sevgili arkadaşıdır. Kahramanı hedefe ulaştırır.

Savaşlarda kahramanın hangi ata bindiği özellikle belirtilir ve atın kahramanlığı da anlatılır.

İslamiyet’ten önce olduğu gibi İslamiyet’ten sonra da attan kahraman olarak bahsedilir. Köroğlu’nun “Kır At”ı destanda Köroğlu ve Ayvaz kadar önemlidir.

AT

ÖRNEK:ÖRNEK:Oğuz bunu görünce ne çok sevinmiş idi,Alaca aygırına severek binmiş idi,Apalaca aygırın,oğuz severdi özdenAma at dağa kaçtı,kayboldu birden

gözden.Bu dağ buzlarla kaplı,çok büyük bir dağ

idi,Soğuğun,şiddetinden başı da apak idi,Ne yorgunluk ne soğuk erişmez idi ona,O bey dağlara girdi,dokuz gün erdi sona Aygırı yakaladı memnun etti oğuz’u.

Uygur destanında yurt bütünlüğünün ve halk saadetinin sembolü olarak bilinen tılsımlı bir yaştır.

Destanın bir diğer anlatımında bu taş bir yüzüktür.

Yada taşı için savaşlar yapılmıştır.

YADA TAŞI

ÖRNEK:ÖRNEK:Evlendikten sonra Prenses Kiu-Lien, Sarayını Hatun Dağında kurduHatun dağının çevre yanı da dağlıktı ve Bu dağlardan birinin adı da Tanrı Dağıydı, Tanrı Dağının güneyinde de Kutlu Dağ derler Bir başka dağ vardı, kocaman bir kaya parçasıBir gün elçileri, falcılarıyla birlikte Kiu-Lien' in

sarayına geldilerKendi aralarında konuşup dediler ki:-Hatun Dağının varı yoğu, bütün bahtiyarlığı Kutlu dağ denilen bu kaya parçasına bağlıdır. Türkleri zayıflatıp yıkmak istiyorsak bu kayayı

onların elinden almalıyız.

Hakanların akıl danışıp öğütlerini dinledikleri güngörmüş ihtiyarlardır.

Örneğin;Oğuz Kağan Destanı’ndaki Uluğ Türk adlı vezir Oğuz’a söz dinleten, devlet yönetimini öğreten kişidir.

AK SAÇLI İHTİYARLAR

ÖRNEK:ÖRNEK:Söz dışında kalmasın,bilsin herkes bu işi,

Oğuz kağan’ın yanında,vardı bir koca kişi.

Sakalı ak,saçı boz,çok uzun tecrübeli,Asil bir insan idi,akıllı,düşünceli.Ünvanı Tüşimel’di,yani kağan veziri,Uluğ Türük’tü adı,Oğuz’un seçme eri.

DESTANLARIN YAZIYA DESTANLARIN YAZIYA GEÇİRİLMESİGEÇİRİLMESİ

Çeşitli yollar takip edilmiştir:Bir topluluğun istiklalini tehlikeye

düşüren büyük felaketler karşısında tekrar milli uyanışı sağlamak amacıyla,destan geleneğini çok iyi bilen yaşayan bir şair destancı tarafından söylenmiş olan çeşitli destan parçalarının bir araya getirilmesiyle oluşturulur.

ÖRNEK:Firdevsi’nin Şehname’si.

Bir destancı tarafından değiştirilmeden,ya kendisi tarafından ya da onu dinleyen okur-yazar biri tarafından destanın kaleme alınması.

ÖRNEK: Dede Korkut Hikâyeleri,Manas Destanı

Bilinçli aydınlar tarafından daha dar,kapalı çevrelerde destan geleneğinin izlerini takip ederek yazıya geçirilmesidir.

Bir milletin içinde oluşmuş destanların canlı olarak yaşadıkları çağ geçip de onlardan arta kalanları bir araya getirip belirli bir düzene koyduktan sonra destanı ilk şekline getirme gayretleriyle oluşmuştur.

ÖRNEK:Finlilerin Kalevela Destanı

ARA ÜRÜNLERDestandan hikâyeye geçiş

ürünleridir.Arapların Müslüman oluşlarından sonra 9.yy’ın sonlarına doğru Bizans’la yaptıkları savaşlarda gösterilen kahramanlıklar destansı hikaye tarzında söylenmiştir.Buraya gelen Oğuzlar Arapların bu destansı ürünlerini kendi ürünleriyniş gibi söylemeye başlamışlardır.

ÖRNEK: Malkoçoğlu ve Battal Gazi

Arap’tır.Fakat Türkler kendilerine yakın gördüklerinden Battal Gazi bir Türk kahramanıymış gibi anlatılmış, günümüze de öyle aktarılmıştır.

Bu ara dönem eserlerine Futuvvet-name denir.Bunlar yeni bir dini yaymak için çaba gösteren dervişlerin destanlarıdır. En ünlüsü Saru Saltuk Destanı’dır

HAZIRLAYANHAZIRLAYAN

BERRİN TÜRKMENBERRİN TÜRKMEN

DENETLEYEN VE DÜZENLEYEN

EMİNE GÜL

RECEP TANRIVERDİ LİSESİ