Disertaciondoktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2013/10/...Algat mikroskopike, planktonike ose bentonike, janë shumë të ndjeshme ndaj ndryshimeve ekologjike mjedisore, dhe

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I SHKENCAVE TË NA TYRËS DEPARTAMENTI I BIOLOGJISË

Disertacion

Paraqitur nga: MSc. Biol. Erlinda KONI (BUHALJOTI)

Për gradën shkencore:

DOKTOR I SHKENCAVE Specialiteti: Biologji e Ruajtjes

Tema: Vlerësimi i cilësisë së ujërave në Ujëmbledhësin e Bovillës (Tiranë) dhe në pellgun e

tij duke u mbështetur tek algat mikroskopike

Udhëheqës Shkencor: Prof. Aleko MIHO

Mbrohet më dt. __________________ para Jurisë:

1. ___________________________, Kryetar

2. ___________________________, (Oponent)

3. ___________________________, (Oponent)

4. ___________________________, Anëtar

5. ___________________________, Anëtar

Tiranë, 2013

E = mc2

H2O

∫ xdx

Koni E. (2013): Vlerësimi i cilësisë së ujërave në Ujëmbledhësin e Bovillës (Tiranë) dhe në pellgun e tij duke u

mbështetur tek algat mikroskopike

2

PASQYRA E LËNDËS

Pasqyra e lëndës ........................................................................................................ 2

Parathënie .................................................................................................................. 4

Hyrje ........................................................................................................................... 6

Qëllimi i studimit ....................................................................................................... 7

KREU I: TË DHËNA TË PËRGJITHSHME FIZIKO-GJEOGRAFIKE MBI UJËMBLEDHËSIN E BOVILLËS ........................................................................

8

1.1. Të dhëna të përgjithshme fiziko-gjeografike mbi pellgun e Bovillës ................. 8

1.2. Të dhëna mbi florën dhe bimësinë ...................................................................... 12

1.3. Ndikimi i njeriut në zonë .................................................................................... 13

1.4. Të dhëna të përgjithshme mbi Ujëmbledhësin e Bovillës ................................... 15

1.5. Gjendja fiziko-kimike e Ujëmbledhësit të Bovillës ............................................ 18

1.6. Përmbajtja e pigmenteve fotosintetike ................................................................ 23

1.7. Zooplanktoni dhe peshqit ................................................................................... 23

1.8. Gjendja mikrobiologjike e Ujëmbledhësit .......................................................... 24

KREU II: MONITORIMI BIOLOGJIK I CILËSISË SË UJËRAVE MBËSHTETUR TE ALGAT MIKROSKOPIKE ................................................

26

2.1. Të dhëna mbi algat mikroskopike ....................................................................... 26

2.2. Vlerësimi i cilësisë dhe gjendjes ushqyese të ujërave ......................................... 29

2.3. Biomonitorimi mbështetur tek algat mikroskopike ............................................ 30

2.4. Eutrofikimi dhe treguesi ushqyes i diatomeve .................................................... 31

2.5. Ndotja organike e ujërave dhe treguesi saprobik ............................................... 33

2.6. Treguesi i Ndryshueshmërisë .............................................................................. 34

2.7. Treguesi i Margalefit .......................................................................................... 35

2.8. Treguesi i Ndjeshmërisë së Ndotjes..................................................................... 35

2.9. Biovëllimi/biomasa e fitoplanktonit dhe cilësia e ujit ..................................... 36



3

KREU III: MATERIALI DHE METODA ............................................................ 37

3.1. Marrja e mostrave të fitoplanktonit dhe të perifitonit ......................................... 37

3.2. Vëzhgimi dhe numërimi në mikroskopin optik i fitoplanktonit ......................... 40

3.3. Përpunimi i mostrave të perifitonit, vëzhgimi në mikroskop, numërimi, fotografimi dhe llogaritja e treguesve ........................................................................

41

3.4. Matje të tjera paralele në Ujëmbledhësin e Bovillës .......................................... 42

KREU IV: REZULTATET ..................................................................................... 44

4.1. Të dhëna mbi fitoplanktonin ............................................................................... 44

4.2. Të dhëna mbi perifitonin ..................................................................................... 64

4.3. Vështrim i përgjithshëm për algat mikroskopike të pellgut ujëmbledhës të Bovillës ......................................................................................................................

67

KREU V: DISKUTIME ........................................................................................... 76

5.1. Mendime mbi fitoplanktonin, prodhimtarinë parësore dhe cilësinë e ujit të Ujëmbledhësit të Bovillës ..........................................................................................

76

5.2. Mendime mbi perifitonin dhe cilësinë e ujërave në Ujëmbledhësin e Bovillës .. 87

5.3. Mendime mbi erën dhe shijen e papëlqyer të ujërave nga Ujëmbledhësi i Bovillës ......................................................................................................................

89

5.4. Mendime të ardhmen e Ujëmbledhësit të Bovillës ............................................. 90

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME .............................................................. 97

FALENDERIME ...................................................................................................... 98

LITERATURA ......................................................................................................... 99

PËRMBLEDHJE ..................................................................................................... 106

ABSTRACT .............................................................................................................. 106



4

PARATHËNIE

Ujëmbledhësi i Bovillës gjendet rreth 15 km në verilindje të qytetit të Tiranës. Ai u formua rreth 15 vjet më parë në pjesën e sipërme të lumit të Tërkuzës, të vendosur midis dy vargmaleve, Krujë - Dajt dhe Skënderbe - Mali me Gropa, hapësirë e shtrirë në rrethet e Krujës dhe Tiranës (Fig. 1-2). Prej vitit 1998, Bovilla është furnizuesi kryesor me rreth 50% të gjithë konsumit të ujit të pijshëm për qytetin e Tiranës dhe gjithë zonën e banuar për rreth (me mbi 760’000 banorë). Prej tij merret deri në 1’800 L/s nga Impianti i Trajtimit të Ujit, i ngritur posaçërisht tek Kodra e Kuqe, Tiranë. Nga të dhënat e fundit mendohet që kjo sasi të shtohet edhe më tej në të ardhmen. Duke filluar që nga vjeshta e vitit 2001 dhe më pas uji i Bovillës shfaq herë pas here erë dhe shije jo të pëlqyeshme; për të rregulluar cilësinë, Impianti i Trajtimit prej vitit 2004 ka shtuar trajtimin me karbon aktiv pluhur në periudhën e shfaqjes së kësaj dukurie, duke rritur më tej koston e pastrimit të ujit të pijshëm.

Kjo qe arsyea që gjatë periudhës tetor 2005 - shtator 2008 në pellgun e këtij Ujëmbledhësi u krye një studim gjithëpërfshirës, i mbështetur financiarisht nga Fondacioni Zviceran Kombëtar për Kërkimin (SNSF), nëpërmjet projektit të përbashkët kërkimor: ‘Limnologic and hydrologic assessment of the Bovilla basin (Tirana, Albania) and its watershed, focused on drinking water use / Vlerësimi limnologjik dhe hidrologjik i ujëmbledhësit të Bovillës (Tiranë, Shqipëri) dhe pellgut të tij ujëmbledhës, duke u përqendruar në përdorimin për ujë të pijshëm’, në kuadrin e programit SCOPES 2005-2008 (Bashkëpunimi Shkencor midis Evropës Lindore dhe Zvicrës; nr. IB7320-111032). Punimi i kësaj Doktorate u përqendrua në studimin e fitoplanktonit dhe të perifitonit të ujërave të Ujëmbledhësit dhe tributarëve të tij. Ky studim është i pari i këtij lloji për këtë basen të rëndësishëm për qytetin e Tiranës.

Studimi SCOPES ishte bashkëpunim i grupeve kërkimore të Kimisë Analitike (Departamenti i Kimisë) dhe i Botanikës (Departamenti i Biologjisë), FSHN, UT, dhe Impiantit të Trajtimit të Ujit të Bovillës, Tiranë, si dhe me ekspertë të tjerë të Universitetit Bujqësor të Tiranës, Institutit të Sigurisë Ushqimore Veterinare, Tiranë, Departamentit të Gjeografisë, UT, dhe Institutit të Hidrometeorologjisë, UPT. Gjatë studimit u bashkëpunua ngushtë edhe me Institutin e Biologjisë Bimore dhe ekspertë të Stacionit Limnologjik të tij, dhe me Qendrën e Ujit të Pijshëm, Universiteti i Zyriut, Zvicër. Për të vazhduar njohjen e VOC-ve në ujëra pranë laboratorit të Kimisë Analitike, FShN, UT, u dhurua nga fondacioni zviceran SNSF një GC-MS i ri. Gjithashtu, gjatë vitit 2012 janë bërë disa vlerësime fiziko–kimike dhe biologjike të ujërave të Ujëmbledhësit në mostra të marra në Impiantin e Përpunimit para përpunimit të tij për të parë gjendjen e tashme të ujërave.

Të dhënat e mbledhura nga raportet e veçanta të secilit pjesëtar të grupeve të punës gjatë projektit SCOPES janë botuar në një përmbledhje të përbashkët të titulluar ‘Bovilla (Albania) – Limnological Study / Studim Limnologjik’, botuar nën kujdesin e A. Miho, A. Çullaj, R. Bachofen në vitin 2009. Për lehtësi shfrytëzimi pasqyra e gjithë botimeve në këtë përmbledhje është dhënë veç në fillim të literaturës.

Të dhëna të veçanta fiziko-kimike dhe mbi pigmentet e ujërave të Ujëmbledhësit kanë qenë objekt edhe i punimit të doktoratës së Duka (2008), Nikleka (2010) dhe mikrotezave të Koni (2007), Murtaj (2007) dhe Vallja (2009), si dhe në disa publikimet të tjera të Murtaj & Çullaj (2008), Vallja et al. (2008), etj. Të dhënat e para mbi algat mikroskopike (fitoplankton dhe perifiton) nga Ujëmbledhësi dhe ujërat e pellgut janë diskutuar në mikrotezat e Mitrushit (2005), Konit (2007) dhe Sejdos (2010). Gjithashtu, të dhëna të



5

përmbledhura janë paraqitur nga Miho (2007; 2008) në konferencën Ndërkombëtare Biologjike dhe Mjedisore, Tiranë, në Konferencën e Ekologëve të Maqedonisë, Strugë, dhe nga Kupe et al. (2008) në Simpoziumin Ndërkombëtar të Ekologëve të Malit të Zi, Kotor. Të dhëna më të plota mbi fitoplantkonin dhe janë diskutuar te Koni et al. (2009; 2010; 2012) dhe Koni & Miho (2012). Të dhëna mbi zooplanktonin kanë qenë objekt i doktoratës ose ndonjë publikim tjetër i Nikleka (2011; 2012). Çullaj et al. (2011) dhe Shuka et al. (2009; 2011) në publikimet e tyre diskutojnë më gjerë lidhur me funksionin hidrologjik të ujëmbledhësit dhe të basenit të tij duke u mbështetur në të dhënat fiziko-kimike, biologjike të përftuara gjatë studimit, si dhe në veprimtarinë e njeriut brenda pellgut ujëmbledhës. Miho (2012) paraqet përmbledhtasi mbi mundësinë e hartimit të një Plani Menaxhues për pellgun e Bovillës për ruajtur cilësinë e ujërave për përdorim për ujë të pijshëm. Të gjitha këto botime, botime të tjera që kanë lidhje me Ujëmbledhësin e Bovillës ose paraqitje në veprimtari të ndryshme janë dhënë, gjithashtu, veç në paragrafë të veçantë të literaturës.

Studimi i cilësisë së ujit të Bovillës është ende në vijim, për njohjen e VOC-ve në ujë nga Departamenti i Kimisë, FShN, UT (Vallja, 2010), dhe njohjen e baktereve heterotrofe (aktinomiceteve) në ujë nga Impianti i Përpunimit të Ujërave në bashkëpunim me Departamentin e Biologjisë (Kullaj, 2012; Kullaj & Hysko, 2013).

Të dhënat dhe përfundimet e dhëna në këtë Doktoratë dhe në gjithë publikimet dhe paraqitjet e tjera ndihmojnë në njohjen më të plotë dhe më të thellë të Ujëmbledhësit të Bovillës jo vetëm nga pikëpamja e algave planktonike dhe bentonike, por edhe më gjerë duke nxitur në marrjen e masave të duhura dhe në kohën e duhur për ruajtjen e cilësisë së ujërave dhe parandalimin e dukurive të papëlqyeshme të mundshme.



6

HYRJE

Me zhvillimin dhe rritjen e popullsisë, rritet edhe kërkesa për ujë të një cilësie më të mirë (WFD: 2000/60; CE 75/440, 1975-2003). Krahas përdorimit industrial, bujqësor dhe blegtoral, energjetikë dhe termo-energjetikë, industri, peshkim dhe akuakulturë, lundrim etj., sot po rritet dukshëm kërkesa për ujë të pijshëm sa më cilësor, sidomos për higjienën vetjake dhe në turizëm.

Për shkak të kushteve klimatike, kryesisht të reshjeve të bollshme, si dhe relievit kryesisht kodrinor-malor, Shqipëria është e pasur me ujëra. Shqipëria renditet ndër vendet e para të Evropës për sa i përket sasisë së ujit për frymë të popullsisë, e cila arrin mbi 13’000 m3 frymë/vit (Stanners & Bordeau, 1995). Pjesa më e madhe e ujit të pijshëm në Shqipëri merret nga burimet nëntokësore (80%), dhe vetëm 20% nga ujërat sipërfaqësore (Floqi, 2007). Sigurimi i ujit të pijshëm për Tiranën është mjaft i domosdoshëm. Pas ndryshimit të sistemit ekonomik në vitin 1991, Tirana pësoi ndryshime të mëdha, popullsia e të cilës u rrit disa herë, nga rreth 206’000 banorë në vitin 1984, deri në rreth 760’000 në vitin 2012 (INSTAT, 2012), e cila është gati sa ¼ e gjithë popullsisë së Shqipërisë.

Zona e Tiranës ka veçori natyrore dhe gjeologjike të pasura me ujëra me cilësi të mirë. Para vitit 1988, uji i pijshëm në Tiranë përftohej nga burime nëntokësore dhe puse nëntokësore arteziane, ku burimet e Selitës dhe Shënmërisë kanë qenë furnizuesit kryesorë. Nga gushti i vitit 1998 hyri në shfrytëzim Ujëmbledhësi i Bovillës. Brenda projektit SCOPES, punimi i kësaj Doktorate u përqendrua në studimin e fitoplanktonit dhe të perifitonit të ujërave të Ujëmbledhësit dhe tributarëve të tij.

Algat mikroskopike, planktonike ose bentonike, janë shumë të ndjeshme ndaj ndryshimeve ekologjike mjedisore, dhe si të tilla përdoren shpesh për vlerësimin e gjendjes ushqyese dhe cilësisë së ujërave (Fott, 1971; Sládeček, 1986; etj.). Për këtë qëllim janë përpunuar dhe venë në zbatim disa tregues ushqyes (Hofmann, 1994; Rott et al., 1997; 1999; Prygiel & Coste, 2000; etj.), të cilët marrin parasysh si përbërjen cilësore, ashtu dhe atë sasiore të popullatave të algave mikroskopike; mbështetur në këto tregues, janë përpunuar, gjithashtu, disa standarde të BE-së për monitorimin biologjik të ujërave sipërfaqësore (liqeneve dhe lumenjve), si për fitoplanktonin (CEN 2006:N99; CEN TC 230/WG 2/TG 3 2006:N96 dhe EN 15204:2006), dhe për perifitonin litoral (EN 13946:2003 dhe EN 14407:2004).

Vlen të theksohet se në përdorimin për ujë të pijshëm, algat mikroskopike në përbërje të fitoplanktonit, kur zhvillohen vrullshëm vështirësojnë sistemet filtruese të ujit të pijshëm. Lloje të veçanta të tyre, kryesisht cianobakteret, lëshojnë në ujë lëndë të tilla, si gjeosmina dhe 2-MIB (2-metillizoborneol), që i japin ujit shije dhe erë të keqe (Jüttner & Watson, 2007). Në kushte të caktuara mjedisore, lloje të tjera mund të prodhojnë deri dhe lëndë helmuese që mund të përbëjnë rrezik për gjallesat ujore dhe për vetë shëndetin e njeriut (Moestrup, 2004).

Në këtë Doktoratë do të diskutohen të dhëna mbi fitoplanktonin, perifitonin, përbërjen e algave mikroskopike, prodhimtarinë parësore, gjendjen ushqyese dhe cilësinë e ujërave të Ujëmbledhësit të Bovillës. Ky studim është i pari i këtij lloji për këtë basen të rëndësishëm për qytetin e Tiranës. Këtu do të diskutohen lidhjet e mundshme që ekzistojnë midis të dhënavë të algave mikroskopike, planktonike ose bentonike dhe prodhimtarisë parësore me parametra të tjerë fiziko-kimikë dhe biologjikë, të vlerësuara gjatë periudhës maj 2006 - shtator 2008, si dhe gjatë vitit 2012 në ujërat e këtij Ujëmbledhësi, si dhe me veprimtarinë e njeriut brenda pellgut ujëmbledhës.



7

QËLLIMI I STUDIMIT

Metodat biomonitoruese janë sot ndër më të parapëlqyerat për vlerësimin e cilësisë së ujërave sipërfaqësore të mjediseve të ndryshme për përdorime të ndryshme. Në ndryshim nga vlerësimet e çastit të kryera me metodat tradicionale fiziko-kimike, ato japin informacion mbi gjëndjen e mjedisit të shtrirë në kohë, e cila varet nga koha e mbijetesës së popullatës në studim. Gjithashtu, çdo popullatë është pasqyrim i ndërthurjes ose bashkëveprimit aditiv ose sinergjik të shumë faktorëve kimiko-fizikë, shumë ndotësve, të cilët jo gjithmonë mund të vlerësohen me metodat standarde të analizës. Në këtë mënyrë, studimi i paraqitur synon në:

Njohjen e përbërjes llojore të algave mikroskopike planktonike në Ujëmbledhësin e Bovillës, duke u përqendruar në ndikimin e tyre për përdorimin për ujë të pijshëm, sidomos në llojet që zhvillohen vrullshëm (lulëzimet e algave), në llojet helmuese ose/dhe në llojet që shkaktojnë erë dhe shije jo të pëlqyeshme në ujë.

Vlerësimin sasior, vlerësimin e numrit të qelizave për mililitër dhe biomasës së

fitoplanktonit (mg/L) të Ujëmbledhësit, në përputhje me standardet e BE-së CEN 2006:N99; CEN TC 230/WG 2/TG 3 2006:N96 dhe EN 15204:2006, duke përdorur mikroskopinë inverse (teknikën Utermöhl, 1958). Me këto të dhëna bëhet vlerësimi i cilësisë së ujit, mbështetur edhe në lidhjen midis fosforit të përgjithshëm, biomasës fitoplanktonike dhe gjendjes ushqyese në Ujëmbledhës.

Njohjen e përbërjes llojore të algave mikroskopike në mostra perifitoni nga

Ujëmbledhësi dhe habitate të tjerë ujorë për rreth, në numërimin e tyre në mikroskop optik, në përputhje me standardet e BE-së EN13946:2003 dhe EN 14407:2004. Mbështetur në strukturën e bashkësisë llojore të diatomeve të perifitonit llogariten disa tregues ekologjikë, si Treguesi i Ndryshueshmërisë, H’ (Shannon & Weaver, 1949), Treguesi i Margalefit (1958), Treguesi Ushqyes i Diatomeve, TDIDIA (Rott et al., 1999), Treguesi Saprobik, SI (Rott et al., 1997) dhe Treguesi i Ndjeshmërisë së Ndotjes, IPS (sipas Coste, në Cemagref, 1982), të cilët ndihmojnë më tej në vlerësimin e cilësisë së ujit.

Diskutimin e lidhjeve që ekzistojnë midis të dhënave biologjike, fitoplankton,

prodhimtari parësore me parametrat e tjerë fiziko-kimikë dhe biologjikë të matur paralelisht gjatë studimit të kryer në Ujëmbledhësin e Bovillës, si dhe me veprimtarinë e njeriut brenda pellgut ujëmbledhës, për të gjykuar më mirë lidhur me funksionin e këtij ekosistemi dhe shfrytëzimin e tij për ujë të pijshëm.

Informimin dhe nxitjen e institucioneve përgjegjës vendorë dhe në qytetin e Tiranës, por edhe më gjerë, nëpërmjet paraqitjeve dhe publikimeve të ndryshme, të cilat nxitin për marrjen e masave të duhura dhe në kohën e duhur për ruajtjen e cilësisë së ujërave dhe parandalimin e dukurive të papëlqyeshme të mundshme.



8

KREU I: TË DHËNA TË PËRGJITHSHME FIZIKO-GJEOGRAFIKE MBI UJËMBLEDHËSIN E BOVILLËS

1.1. Të dhëna të përgjithshme fiziko-gjeografike mbi pellgun e Bovillës Pellgu i Bovillës shtrihet në krahun lindor - verilindor të Kryeqytetit. Gjeografikisht ai shtrihet në Krahinën Malore Qendrore, i vendosur midis dy vargmaleve kryesore; në perëndim kufizohet nga malet e Gamtit (1’267 m) dhe Brarit (1’214 m), që vendosen midis maleve të Krujës (1’422 m) në veri-perëndim dhe Dajtit (1’612 m) në juglindje; nga ana lindore kufizohen nga malet e Xibrit (1’531 m) dhe Kotit (1’391 m), të vendosur midis maleve të Skënderbeut (1’724 m) në veri-perëndim dhe Malit me Gropa (1’848 m) në jug-lindje (Fig. 1-1) (Kabo, 1990-91).

Mali i Dajtit

Pel lgu i Bovilles

Tirana

19 52’30o

19 52’30”o

4130’

o

4125’

o

4130’

o

20 00’o

20 00’o

Mali m

e Gro pa

Mali i G

amthit

Mal i i Brari t

Mali Xiber

Figura 1-1. Hartë topografike e pellgut ujëmbledhës të Bovillës; me vija të ndërprera është shënuar kufiri i

pellgut (1:50’000) (Nga Instituti Topografik Ushtarak, Tiranë, 1981). Pjesa më e madhe e pellgut të Bovillës bën pjesë në të ashtuquajturin korridori i Vilëzës, që shtrihet midis malit të Dajtit në perëndim dhe malit të Skënderbeut në lindje, me drejtim VP-JL. Në këtë korridor përfshihet gjithë pellgu i sipërm i lumit të Tërkuzës mbi të cilin është ngritur Ujëmbledhësi, me luginat e Zall Mnerit dhe të Zall Bastarit (Fig. 1-2). Fundi i pellgut është shumë i çrregullt me ulje dhe ngritje, me copëzim të theksuar horizontal të relievit, me asimetri të theksuar të shpateve, ku ata lindorë janë më të pjerrët. Pellgu i Bovillës paraqet dendësinë më të madhe të copëzimit horizontal në gjithë korridorin e Vilëzës. Pellgu ndërtohet nga depozitimet flishore (argjila, alevrolite, ranorë), sidomos në pjesën më të ulët, kurse në shpatet kufizuese të Xibrit, Kotit, Gamtit, Brarit dalin gëlqerorët, të modeluara fuqishëm nga dukuritë karstike. Në kontaktin e gëlqerorëve me flishin dalin burime të shumta ujore, të cilët janë furnizuesit kryesorë të Ujëmbledhësit (Kabo, 1990-91).



9

2 kmKruja

KrujaDibra

Dibra

Ti rana

TIRANA

M. Dajtit

M. Brarit

M. m

eG

ropa

L . Tër

kuzë

s

M. G

amthi

Zall Herri

Herraj

Bulceshi

Brari

Zall Bastari

Zall Dajti

DajtiShengjini

Vogel

Qafeshtama

1613

1214

1267

1337

Culli

Bruzi

Tujani

Linza

Tujani

Linza

1422M. Kruja

Rranza

L . Tiranës

N

Ujëmbledhësii Bovillës

Figura 1-2: Majtas, harta e reliefit të Shqipërisë (http://www.cismalbania.it/doënload/21_Pano.pdf). Djathtas, vija e pellgut ujëmbledhës të Bovillës me fshatrat (Image © Terremetrics, Europe Technologies

and Digital Globe, Google Earth 2008).

Figura 1-3. Pamje e Ujëmbledhësit të Bovillës (Foto: L. Shuka).



10

Relievi është kryesisht kodrinor-malor, me shpate me asimetri të theksuar, me formë dhe pjerrësi të ndryshme, me procese të forta të shpatit (Fig. 1-2, 1-3 dhe 1-6, 5-15 dhe 5-16), ku rrëshqitjet, shkarjet dhe erozioni janë tepër aktivë. Terreni është shumë i thyer, i ndarë nga lugina dhe luginëza me faqe me kundrejtime të ndryshme, ku janë të pranishme të gjitha llojet e tokave: të hirta, të kafenjta dhe të murrme pyjore; këto për pasojë formojnë mikromjedise që vishen nga bimësi mjaft e larmishme. Krahu lindor dhe juglindor përbëhet nga grumbull kodrash flish-argjilore-ranore; majat e larta shkëmbore ndahen nga shumë përrenj që derdhen në lumin e Tërkuzës ose drejtpërdrejt në Ujëmbledhësin e Bovillës (Mersinllari et al., tek Miho et al., 2009).

Si relievi dhe klima e pellgut ndryshojnë si në drejtim horizontal dhe vertikal. Zona përfshihet kryesisht në dy nënzona klimatike: mesdhetare kodrinore (deri në lartësitë 500-600 m) dhe mesdhetare paramalore (në lartësitë më të mëdha); megjithatë, në majat e larta duket se është e pranishme edhe zona klimatike mesdhetare malore. Në zonën kodrinore mbizotërojnë reshjet e shiut, kryesisht me dy kulme, vjeshtë dhe dimër (Fig. 1-4), kurse majat e maleve mbulohen shpesh me dëborë gjatë dimrit. Në tabelën 1-1 jepen të dhëna meteorologjike për zonën në studim, për periudhën 2006-2008, të marra nga stacioni termometrik i fshatit të Dajtit (Tiranë) (Murtaj, 2007; Murtaj & Çullaj, 2008). Vihet re se mesatarja e reshjeve pëson luhatje të theksuara në zonë sipas muajve (Fig. 1-4) dhe nga njëri vit në tjetrin: 2’027 mm në 2006, 1’742 mm (2007) dhe 1’154 mm (2008); megjithatë, duket se ajo është disi më e lartë se mesatarja shumëvjeçare që raportohet për gjithë nënzonën klimatike (1’200-1’300 mm/vit) nga Kabo (1990-91); edhe temperatura pëson luhatje më të mëdha, por mesatarja e temperaturave maksimale është shumë më e ulët (rreth 18-19˚C) (Tab. 1-1), krahasuar me atë që jepet për nënzonën mesdhetare kodrinore (rreth 24-25˚C).

0

90

180

270

360

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Rre

shje

t, m

m

0.00

5.00

10.00

15.00

20.00

25.00

Tem

erat

ura,

o CRreshjetTemperatura

Figure 1-4. Mesatarja 2006-08 e shpërndarjes mujore të reshjeve sipas të dhënave të stacionit termometrik të fshatit Dajt (Tiranë) (Murtaj, 2007; Murtaj & Çullaj, 2008).

Territori përshkohet dhe nga një rrjet i dendur hidrografik, kryesisht përroska dhe përrenj, degë të lumit Tërkuzë (Fig. 1-6), burime të vogla dhe disa ujëmbledhës. Përrenjtë më kryesorë janë ai i Zall Bastarit dhe i Bruzit, të cilët bëjnë dhe transportin kryesor të materialeve inerte për në pjesët e ulëta. Në grafikun e figurës 1-5 jepet ecuria e mesatares shumëvjeçare (1975-1992) të prurjes ujore të lumit të Tërkuzës matur në stacionin e Zall Herrit, i cili përfaqëson gjithë sasinë e ujërave që mblidhet nga gjithë pellgu ujëmbledhës i Bovillës.

Koni E. (2013): Vlerësimi i cilësisë së ujërave në Ujëmbledhësin e Bovillës (Tiranë) dhe në pellgun e tij duke u mbështetur tek algat mikroskopike

11

Tabela 1-1. Të dhëna meteorologjike: reshjet, mm; temperatura (˚C) mesatare (mes), minimale (min) dhe maksimale (maks), nga stacioni termometrik i fshatit të Dajtit (Tiranë) (Murtaj, 2007; Murtaj & Çullaj, 2008). Në rreshtin e fundit për secilin vit jepet edhe vlera mesatare e lartësisë (m) mbi nivelin e detit për pasqyrën e ujit në

Ujëmbledhësin e Bovillës (Miho et al., 2009).

2006 Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Korrik Gusht Shtator Tetor Nëntor Dhjetor Vjetore Reshje, mm 166 394.2 272.3 169.4 55.7 113.8 51.3 70.3 105.4 62.0 399 167.5 2026.9

tmes, ˚C. 3.7 6.0 6.4 11.7 15.9 18.0 22.5 20.5 19.0 14.7 8.9 7.3 12.9 tmaks, ˚C. 7.3 9.5 10.4 16.6 22.3 23.8 28.7 26.6 25.6 20.5 14.8 12.2 18.2 tmin, ˚C. 0.1 2.5 2.5 6.7 9.6 12.2 16.2 14.4 12.4 8.8 3 2.4 7.6 Lartësia, m 317.0 317.9 318.4 318.1 318.1 318.1 317.2 316.2 315.1 313.9 313.2 313.1 317.0

2007 Reshje, mm 243.1 200.9 20 29.9 333.7 88.7 0 0 105.7 74.5 408.2 236.8 1741.5

tmes, ˚C. 6.1 6.6 9 12.9 16.2 20.4 24.5 23.5 17.3 13.4 7.9 4.4 13.5 tmaks, ˚C. 11 11.1 14 19.5 22 26.6 32.3 30.6 23.8 18.8 12.7 8.8 19.3 tmin, ˚C. 1.3 2.1 4 6.2 10.3 14.2 16.8 16.3 10.8 7.9 3.2 0 7.8 Lartësia, m 313.8 315.3 316.5 317.7 317.2 316.6 315.3 313.7 312.3 311.0 311.5 314.3 313.8

2008 Reshje, mm 307.1 125.7 169.0 58.4 28.4 44.4 12 0 47.5 70.5 92.2 199.1 1154.3

tmes, ˚C. 5.3 5.4 8.0 10.5 15.5 18.8 21.7 22.8 16.5 14.4 10.5 5.8 12.9 tmaks, ˚C. 9.9 10.6 13.0 16.0 21.8 25 28.4 30.2 22.8 20.3 16 10.3 18.7 tmin, ˚C. 0.6 0.3 3.0 5.1 9.1 12.7 15 15.4 10.2 8.5 5 1.2 7.2 Lartësia, m 316.2 316.5 316.8 318.2 317.9 317.9 317.4 316.0 314.7 314.0 312.9 316.4 316.2



12

0

5

10

15

20


Pru

rjet e

ujit

, m3 /s

Figura 1-5. Prurjet mesatare mujore (m3/s) për periudhën shumëvjeçare 1975-1992,

për lumin e Tërkuzës, matur në stacionin e Zall Herrit (Murtaj, 2007; Murtaj & Çullaj, 2008).

Prej vitit 2006, me VKM nr. 402, dt. 21.06.2006, pellgu ujëmbledhës i Bovillës është përfshirë si zonë e mbrojtur brenda Parkut Kombëtar të Dajtit, i cili u zgjerua nga rreth 102.7 km2 (Anonymous, 1996) në 293.8 km2. Megjithatë, në zonimin që jepet në këtë akt ligjor nuk përmendet fare cilësia e ujërave dhe vetë Ujëmbledhësi i Bovillës (!). Në hartën e zonimit të zonës së mbrojtur, pjesa rrethliqenore, që në të vërtetë i përket gjithë Brezit Mbrojtës (320 – 420 m mbi nivelin e detit), është caktuar si zonë çlodhëse natyrore (ZR2 në hartën e figurës 12-6 te Mersinllari et al., 2009). Në të vërtetë, ky brez duhet të jetë rreptësisht i mbrojtur ose zonë qendrore me ruajtje të veçantë ZQ (shih Kreun 5). Nga ekspertët e projektit SCOPES u këshillua fort që kjo mangësi të riparohet me akte të tjera nga institucioni përkatës. Pellgu i Bovillës kufizohet nga veriu me Parkun Kombëtar të Qafështamës (rrethi i Krujës) me prej rreth 20 km2, e shpallur si e tillë prej vitit 1966. Kjo zonë është ekologjikisht e lidhur ngushtë edhe me Peizazhin e Mbrojtur Mali me Gropa-Bizë-Martanesh, zonë e shpallur në mbrojtje në vitin 2007 (VKM 49) (Mersinllari et al., tek Miho et al., 2009).

1.2. Të dhëna mbi florën dhe bimësinë

Sipas Florës së Shqipërisë (1988-2000), bimësia e pellgut të Bovillës përfshihet në katër zona fitoklimatike: të shkurreve dhe pyjeve mesdhetare, të dushqeve, të ahut, dhe të kullotave malore. Duke filluar nga kurrizi mbi Zall Dajt e deri në faqet e Bastarit, Vilëzë, Vilëzë (Liqe), Mneri i Sipërm (Pjeç, Dedaj) e poshtë tek Rrëzë Dushje (Fig. 1-6), shtrihen një grumbull kodrash, të cilat mbulohen në pjesët e sipërme me bimësi të zonës së dushkut; pjesët më të ulëta të tyre formojnë kryesisht shoqërime të zonës së shkurretave mesdhetare me elemente të makjes. Ndërsa majat e larta të maleve mbulohen me atë të zonës së ahut dhe të kullotave paramalore ose malore. Vendet më të sheshta e më të përshtatshme janë zënë nga bimësia e kulturave bujqësore: drithëra, foragjere, frutikulturë etj.

Nga studimi i grupit përkatës (Mersinllari et al., tek Miho et al., 2009), në hapësirën e pellgut gjenden rreth mbi 860 lloje bimësh të larta, ku familjet më të bollshme në lloje janë: Fabaceae (99 lloje), Asteraceae (87), Poaceae (76) dhe Lamiaceae (55). Ndër grupet kryesore mbizotërojnë dythelboret me rreth 670 lloje, pasuar nga njëthelboret me mbi 170 lloje; jepen, gjithashtu, dhe 8 farëzhveshura dhe 19 lloje fiernash. Format jetësore të bimëve mbizotërohen nga hemikriptofitet (37%), terofitet (28%) dhe gjeofitet (17%), e cila është dëshmi e hapësirave të hapura (çeltirave) dhe dendësinë relativisht të ulët të kurorës së bimëve drunore, shkallës së madhe të rrëgjimit të kateve shkurrore dhe drunore. Edhe



13

sasia e pakët e fanerofiteve (13%) është tregues jo vetëm i përfaqësimit jo të lartë të llojeve drusore, por edhe i shfrytëzimit të madh të tyre për qëllime ekonomike, e cila ka sjellë edhe proceset degraduese të bimësisë në zonë (Anonymous, 2004).

Pellgu është i pasur në lloje bimore të rralla, të kërcënuara ose në rrezik zhdukje, ku më të rëndësishmet janë Chamaecytisus tommasinii, Colchicum lingulatum, Colchicum pieperanum, Orchis provincialis, Pinguicula hirtiflora var. louisii, Sesleria robusta ssp. scanderbeggii, Solenanthus scardicus, Teucrium arduini, Vincetoximum huteri etj. Pellgu ka rëndësi dhe për nga larmia e bimëve mjekësore dhe etero-vajore të pranishme, si Ceterach officinarum, Juniperus communis, J. oxycedrus, Crataegus monogyna, Digitalis lanata, Hypericum perforatum., Rosa canina, Orchis spp., Origanum vulgare, Salvia officinalis, Satureja montana, Teucrium chamaedrys etj.

1.3. Ndikimi i njeriut në zonë Zona është banuar qysh herët (shek. VI pas Krishtit) dhe vazhdon edhe sot. Pjesa më e madhe e pellgut është e banuar nga rreth 9 fshatra (Tab. 1-2), me rreth 1’600 familje dhe 5’600 banorë (2008), përjashto dhe disa familje që janë larguar nga përmbytja fillestare e Ujëmbledhësit. Tre fshatra janë në komunën e Cullit (rrethi i Krujës) dhe të tjerët në komunën e Zall Bastarit (Tiranë) (Fig. 1-2 dhe 1-6).

Tabela 1-2. Përbërja e fshatrave brenda pellgut ujëmbledhës të Bovillës (Mersinllari et al., 2009).

Fshati Rrethi Nr. familjeve Nr. banorëve Mneri Sipërm 300 973 Vileza, Mal Vileza 330 1246 Zall Bastari, Sheqyrk 305 1028 Bastari i Mesëm 250 850 Zall Mneri (Lucë, Rrëzë, Dushje, Lamej, Kodra Bërdhenit) shpërngulur -

Bulcçesh

Tiranë, Komuna Zall Bastar

shpërngulur - Bruz Mali 194 694 Bruz Zalli 118 430 Rranzë, Kumardhë

Krujë, Komuna Culli

97 289

Veprimtaria ekonomike kryesore në zonë është blegtoria (me të imta dhe gjedh), bujqësia me drithëra dhe pak biznese në fushën e tregtisë, transportit dhe shërbimeve. Gjithashtu, prerja e druve duket se është veprimtari kryesore për mbijetesën e banorëve të zonës. Prerja e druve është mbizotëruese kryesisht për shkak të kërkesës së madhe prej qendrave të mëdha të banuara, në Krujë (prodhim gëlqereje) dhe Tiranë. Kjo bëhet në kurriz të shkurreve dhe pyjeve të zonës. Bujqësia në pellgun e Bovillës është relativisht tradicionale, pa përdorim të madh lëndësh kimike, plehërash dhe herbicidesh. Megjithatë, nga të dhënat duket se ka rreth 12'000 kafshë shtëpiake, shumica e tyre bagëti e imët (dhen dhe dhi), të cilat mbahen të lira në pellg. Veprimtari tjetër është dhe mbledhja në natyrë e bimëve mjekësore, si Salvia officinalis, Origanum vulgare, Thymus sp., Hypericum perforatum, Crataegus monogyna, Rosa canina etj. Territori përshkohet nga disa rrugë automobilistike të paasfaltuara që lidhin fshatrat me ato që lidhin komunat e afërta të Zall Bastarit dhe të Zall Herrit, në rrethin e Tiranës, dhe të Cullit në rrethin e Krujës (Fig. 1-2).

Mersinllari et al. (2009) pohon se ndikimi i njeriut në gjithë pellgun e Bovillës është i madh dhe shumë i dukshëm, sidomos në shpatet veriore dhe lindore. Pjesët e ulëta, deri në



14

700-800 m lartësi janë ndër më të shfrytëzuarat, të cilat kanë shkaktuar ndryshime në biocenozat bimore natyrore; më të degraduarat duket se janë dushkajat, sidomos ato afër zonave të banuara. Prania e madhe e Juniperus oxycedrus, Crataegus monogyna, Dorycnium hirsutum, Putoria calabrica, Staehelina uniflosculosa, Saponaria calabrica, Rubus ulmifolius, Rosa sempervirens, Pyrus amygdaliformis, Pteridium aquilinum, Ononis spinosa, Paliurus spina-christi është dëshmi e proceseve degraduese, shkaktuar kryesisht nga prerjet pa kriter, nga kullotja dhe zjarret. Gjendja e bimësisë duket më mirë në pjesët e sipërme, në brezin e ahut dhe kullotat malore, por edhe atje nuk mungon shfrytëzimi i tepruar.

S3

S2S1

Lumi T

ërkuz

ës

Lumi B

ruzit

Lumi Zall Bastarit

Rranza

Bruz Bruz Zalli

Bulçeshi

Zall Bastari

Zall Mneri

Mneri Siperm(Mal Pjec)

Vileza

Mneri Siperm

Bastari

Vileza(Kamere)

Qafeshtama

Lumi Tiranës

Zall Bastari(Shugyrku)

Bruz (Metaj)

Beshi

Zall Dajti

CulliN

Figura 1-6: Pamje satelitore e pellgut ujëmbledhës të Bovillës me fshatrat (Image © Terremetrics, Europe Technologies and Digital Globe, Google Earth 2008).

Duke krahasuar hartat topografike (1981; Fig. 1-1), pamjet satelitore (Fig. 1-6 dhe 5-19, 2008 dhe 2013, përkatësisht) dhe fotografitë në terren (2006-2008) (Fig. 5-20), vihet re që mbulesa bimore e formacioneve pyjore në zonën e ahut dhe atë të kullotave malore është e pakësuar me 12-14% (Shuka et al., 2011). Në zonën e ulët të shkurretave mesdhetare dhe dushkajave mbulesa bimore duket se është degraduar edhe më tepër (sidomos shpatet verilindore të pellgut ujëmbledhës), nga 18% deri në 22%; nuk janë të pakta zonat e zhveshura plotësisht. Kjo do të thotë se dukuria e gërryerjes është shumë e fortë. Nga ana tjetër, edhe aftësia ujëmbajtëse e dheut në pjesët e zhveshura është shumë e vogël. Sipas Michael & Mayer (2001) nga zhveshja sipërfaqes së tokës me 10-20%, rrjedhjet



15

sipërfaqësore rriten dy herë; ato trefishohen kur zhveshja arrin deri në 35-40%. Kjo shkakton ndryshime në karakteristikat e përrenjve që ushqejnë Ujëmbledhësin, duke shkaktuar ndryshime të mëdha të nivelit të ujit, rritje të shpejtë gjatë shirave dhe pakësim të dukshëm gjatë stinës së thatë. Formacionet e gërryeshme lehtësisht, zhveshja nga bimësia për hir të prerjeve dhe reshjet vrullshme, kanë nxitur dhe forcojnë vatrat e erozionit, gërryerjen e shpateve dhe rrëshqitjet, veçanërisht gjatë dimrit. Rrëshqitjet më të mëdha takohen në jug dhe juglindje të fshatit Mner (Mersinllari et al., 2009; Shuka et al., 2011).

0

200

400

600

800

1000

1200


Lënd

ëtë

ngur

tanë

ujër

a, m

g/L

Muajt e vitit Figure 1-7. Vlerat mesatare mujore të lëndëve të ngurta pezull (mg/L) për një periudhë shumëvjeçare (1975-

1992) në stacionin e Tërkuzës në Zall Herr (Murtaj, 2007).

Shtrati i Tërkuzës është i mbushur me zallishte që priret të zgjerohet çdo herë e më tepër. Prurjet e tyre natyrisht arrijnë të grumbullohen në Ujëmbledhësin e Bovillës (Fig. 5-17). Kjo ndihmohet edhe nga struktura e paqëndrueshme e tokës së këtyre kodrave. Mendohet se shpejtësia e sedimentimit është shumë e lartë, 1-1.3 m/vit (Shuka et al., 2011), e cila duket edhe nga vlerat shumë të larta të mesatares mujore shumëvjeçare të lëndëve të ngurta pezull në lumin e Tërkuzës, të matura në stacionin e Zall Herrit (Fig. 1-7).

Ndryshimet në mbulesën bimore dhe në përdorimin e tokës ndikojnë në funksionet ekologjike të pellgut (Papastergiadou et al., 2007). Nga gërryerjet masive janë formuar shtretër zallorë përgjatë përrenjve, ku bimësia është e zëvendësuar nga bimë të tjera, si Pyrrocantha coccinea, Sparthium junceum etj. Për të ngadalësuar erozionin, ka rëndësi prania e disa llojeve tipike të luginave lumore, si Platanus, Salix etj., të cilat duhen mbrojtur dhe mbarështuar (Mersinllari et al., tek Miho et al., 2009).

1.4. Të dhëna të përgjithshme mbi Ujëmbledhësin e Bovillës

Zona e Tiranës ka veçori natyrore dhe gjeologjike të pasura me ujëra me cilësi të mirë. Para vitit 1988, uji i pijshëm në Tiranë përftohej nga burime nëntokësore dhe puse nëntokësore arteziane. Burimet e Selitës dhe Shënmërisë kanë qenë furnizuesit kryesorë të qytetit të Tiranës me ujë të pijshëm. Sasia e përgjithshme e ujit të prodhuar për Tiranën vlerësohet të luhatet rreth 83’700’000 m3/vit, me prurje mesatare ditore prej rreth 2’758 L/s, ku rreth 1800 L/s nga Bovilla (Floqi, 2007; Emiri et al., tek Miho et al., 2009). Nga burimet, uji mblidhet në tre depozita kryesore me kapacitet të përgjithshëm prej rreth 67’600 m3, të vendosura në tre pika të ndryshme të qytetit; secila prej tyre mund të furnizohet nga dy ose tre burime të ndryshme.



16

Ujëmbledhësi i Bovillës është formuar nga ndërprerja e lumit të Tërkuzës me një digë prej rreth 80 m të lartë, në grykën e Zall Herrit (ose të Bovillës) (Fig. 1-1; 1-2; 1-6, 1-8 dhe 1-9). Përfundimisht Ujëmbledhësi është mbushur me ujë në gusht 1998. Ai ka vëllim maksimal prej 80.6 x 106 m3, sipërfaqje të pasqyrës së liqenit 4.6 km2, kurse sipërfaqja e basenit ujëmbledhës rreth 98 km2. Raporti i sipërfaqes së basenit ndaj sipërfaqes së Ujëmbledhësit është rreth 21. Ujëmbledhësi furnizohet mesatarisht me rreth 105 x 106 m3 në vit, kryesisht nga lumi i Tërkuzës. Thellësia mesatare është rreth 18 m, dhe thellësi maksimale e projektuar është rreth 53 m. Thellësia maksimale e gjetur prej nesh gjatë studimit ka qenë 48 m në afërsi të digës. Koha hidraulike e qëndrimit të ujit është 1.5 vjet ndërsa jetëgjatësia 2.4 vjet; këta parametra janë tipikë për ujëmbledhësit e ngjashëm me liqenet natyrorë (Çullaj et al., 2009).

Figure 1-8. Pamje e kullës së shkarkimit dhe marrjes së ujit (majtas), dhe e digës së Liqenit të Bovillës

(djathtas) (Fotot nga L. Shuka).

Prej vitit 1998, Bovilla është furnizuesi kryesor me rreth 50% të gjithë konsumit të ujit të pijshëm për qytetin e Tiranës dhe gjithë zonën e banuar për rreth (me mbi 760’000 banorë). Më sipër pohuam se maksimumi i kapacitetit të Bovillës është rreth 80 milionë m3 në nivelin normal prej 318 m, ku rreth 50 milionë m3 përdoren për ujë të pijshëm (Tab. 1-3 dhe Fig. 5-22), kurse pjesa që përdoret për vaditje gjatë periudhës së verës. Nga Ujëmbledhësi merret deri në 1’800 L/s nga Impianti i Trajtimit të Ujit, i ngritur posaçërisht tek Kodra e Kuqe, Tiranë (Miho et al., 2009). Një tubacion çeliku me diametër 90 cm dhe gjatësi 10 km sjell ujin me vetërrjedhje nga kulla e Ujëmbledhësit (kuota 275 m mbi nivelin e detit deri tek Impianti i Përpunimit (rreth 217 m) (Fig. 1-10).

Ecuria e sasisë së ujit të marrë nga Ujëmbledhësi i Bovillës dhe të përpunuar nga Impianti gjatë tre viteve të studimit (2006-2008) jepet në tabelën 1-3 dhe është paraqitur në grafikët e figurës 5-22. Sasia e ujit të përpunuar pëson një farë ngritje nga viti 2006 në vitin 2008. Për këtë, luhatjet e nivelit të ujit janë relativisht të mëdha, mesatarisht nga kuota 318 m mbi nivelin e detit deri në 311 m, me ecuri lëkundëse stinore, ku vlerat më të ulëta vihen re gjatë periudhës së verë-vjeshtës (gusht-nëntor), kurse më të lartat në dimër-pranverë. Nga ana tjetër, ecuria e marrjes së ujit nga Ujëmbledhësi për përpunim duket se është e tillë, por me kahe të kundërt, ku gjatë niveleve të ulëta të Ujëmbledhësit tërhiqen sasi relativisht më të mëdha, me korrelim negativ. Theksojmë se po në periudhën e verës një pjesë e ujit përdoret edhe për vaditje. Mendohet që sasia e ujit që mund të merret nga Ujëmbledhësi të rritet edhe më tej në të ardhmen.



17

350

450

400

50055060

065

01268

M. Gamtit

Rranza

Gryka e Zjarrit

256

300

30040050

0

550

Zall Herripass

Zall MeneriZallBastari

350

400

450

486

334 406

482459

400

350

447

350

400

450

476

500

450

517

411442

424

394

427Zall Meneri

(Lame)

L.Bruz

it

423

350

443

414400

0 500 1000 m N

.L. B

ruzit

L. XenitL. Tërkuzës

Rranza(Kumarda)

258

Normal level 318 m765

Figura 1-9: Hartë topografike e Ujëmbledhësit të Bovillës (1:25'000; Anonymous, 1996)

Tabela 1-3. Sasia e përgjithshme e ujit në m3 marrë nga Ujëmbledhësi i Bovillës prej Impiantit të Përpunimit gjatë tre viteve të studimit SCOPES (2006-2008) (Emiri et al., te Miho et al., 2009)

Muajt / Vitet / m3 2006 2007 2008 Janar 4’126’988 4’826’093 4’836’000 Shkurt 3’845’439 4’368’868 4’524’000 Mars 4’259’545 4’812’162 4’836’000 Prill 4’112’039 4’669’906 4’461’600 Maj 4’344’011 4’863’760 4’836’300 Qershor 4’475’568 4’762’588 4’824’000 Korrik 4’871’891 4’987’882 4’984’800 Gusht 4’857’442 4’931’025 4’984’800 Shtator 4’690’221 4’714’307 4’824’000 Tetor 4’834’076 4’838’537 4’984’800 Nëntor 4’679’033 4’596’286 4’699’200 Dhjetor 4’840’202 4’836’000 4’794’000 Gjithsej, m3 53’936’455 57’207’414 57’589’500

Impianti i Përpunimit është vepra më e rëndësishme e Ujësjellësit të Tiranës, i vënë në punë në vitin 1998 (Fig. 1-10). Në të uji përpunohet me anë të proceseve të kthjellimit, filtrimit dhe disinfektimit, duke e kthyer ujin e Ujëmbledhësit tërësisht për pirje. Që nga vjeshta e vitit 2004 ka filluar të përdoret, gjithashtu, Karboni Aktiv Pluhur për largimin e shijes së papëlqyeshme që shfaqet tek uji i patrajtuar, sidomos gjatë periudhës vjeshtë–pranverë. Impianti ka një depozitë të ujit të pijshëm me vëllim prej 30’000 m3, prej nga uji shpërndahet në Tiranë me anë të tre tubacioneve.

Sistemi i ujit të pijshëm në Tiranë monitorohet rregullisht nga Drejtoria e Shëndetit Publik (Inspektoriati Kombëtar i Shëndetësisë), i cili është organi më i lartë shtetëror që kontrollon dhe monitoron cilësinë e ujit të pijshëm, si dhe nga vetë Ndërmarrja e Ujësjellës-Kanalizimeve të Qytetit. Cilësia e ujit të pijshëm me origjinë nga Ujëmbledhësi



18

i Bovillës ndiqet rregullisht nga dy laboratorë, kimik dhe mikrobiologjik, të ngritur pranë Impiantit të Trajtimit. Nga ana mikrobiologjike monitorohen treguesit e koliformëve dhe streptokokëve fekale, koliformet e përgjithshme, mikroflora e përgjithshme dhe përmbajtja e klostridiumit (Floqi, 2007; Emiri et al., te Miho et al., 2009).

a) b)

Figura 1-10. a) Bateria e filtrave; b) kulla e karbonit aktiv në Impiantin e Trajtimit të Ujit të Bovillës, Kodra e Kuqe, Tiranë (Fotot: L. Shuka & F. Hoxha).

1.5. Gjendja fiziko-kimike e ujit të Ujëmbledhësit të Bovillës Nga vlerësimi i bërë gjatë studimit SCOPES (Duka, 2008; Miho et al., 2009), në ujërat sipërfaqësore (epilimn) temperatura maksimale e matur ishte rreth 27.2 ˚C (korrik 2007), ndërsa temperatura minimale 7.6˚C (janar 2008). Në shtresat e ujërave të hipolimnit temperatura maksimale ishte 11.2˚C (nëntor 2007), ndërsa temperatura minimale 6.8˚C (mars 2007). Është vënë re se shkaku kryesor në ndryshimet të temperaturës së ujit janë ndryshimet stinore të temperaturës së ajrit.

Sipas profileve të temperaturës Ujëmbledhësi i Bovillës është një trup ujor monomitik i ngrohtë, i cili nuk ngrin asnjëherë dhe pëson shtresim të qëndrueshëm gjatë stinës së verës (Fig. 1-11). Epilimni shtrihet në thellësitë 0-5 (10) m, termoklini midis (5) 10-15 m dhe nën 15 me thellësi shtrihet hipolimni, me temperaturë pak të ndryshueshme midis 7.6 deri 11.2°C. Gjatë dimrit uji është plotësisht i përzier gjatë gjithë kolonës ujore: temperaturat përkatëse prej 8°C (13/1/2007), 11°C (25/11/2007) dhe 7.6°C (18/1/2008) kjo në varësi të klimës.

Përmbajtja e oksigjenit të tretur ishte më e lartë në epilimn. Kjo ndodh për shkak të fotosintezës që kryhet prej organizmave fitoplanktonikë dhe tretjes së oksigjenit nga ajri. Sasia e oksigjenit në hipolimn është e ulët. Në shtresat ujore afër fundit konsumi i oksigjenit mendohet të jetë më i madh për shkak të shpërbërjes së lëndës organike. Nga profilet e oksigjenit të tretur me thellësinë në figurën 1-12 vihet re se zvogëlimi i përmbajtjes së oksigjenit ndodh në rreth 10-15 m dhe në disa raste deri në 20 m. Gjatë periudhës së përzierjes së ujërave, përmbajtja e oksigjenit në gjithë kolonën e ujit ishte kudo e njëjtë.



19

-1

-3

-5

-10

-15

-20

-30

-40

0 10 20 30

Maj 06

0 10 20 30

Korrik 06

0 10 20 30

Shtator 06

0 10 20 30

Nëntor 06

0 10 20 30

Janar 07

0 10 20 30

Mars 07

Temperaturae ujit,°C

-1

-3

-5

-10

-15

-20

-30

-40

0 10 20 30

Maj 07

0 10 20 30

Korrik 07

0 10 20 30

Shtator 07

0 10 20 30

Nëntor 07

0 10 20 30

Janar 08

0 10 20 30

Mars 08

Temperaturae ujit,°C

Figura 1-11. Ecuria e temperaturës (°C) në kolonën e ujit (thellësia, m) tek stacioni kryesor (S1) i

Ujëmbledhësit të Bovillës.

Nga analizat u vunë re vlera relativisht të larta të turbullisë dhe të lëndëve të ngurta pezull (TSS); edhe tejpamja ishte përgjithësisht e ulët (1.5-3 m) (Tab. 1-4) (Duka, 2008). Vlerat më të larta të turbullisë u gjetën në nëntor 2007 dhe janar 2008, menjëherë pas reshjeve të vrullshme në zonë. Është vënë re se vlerat e turbullisë për stacionet S2 dhe S3, të cilët ndodhen më afër derdhjeve të lumenjve dhe përrenjve ishin relativisht më të larta se për stacionin S1. Turbullia e lartë përputhet edhe me gjendjen e përzierjes së ujërave në kolonën ujore (Fig. 1-11 dhe Tab. 1-4).



20

Tabela 1-4: Tejpamja e ujërave sipas diskut Secchi (SD m), treguesi ushqyes përkatës [TSI (SD) = 60 – 14.41 ln(SD)] sëbashku me klasat përkatëse sipas tabelës 2-1 dhe turbullia (në njësi NTU) në stacionin S1 të Ujëmbledhësit të Bovillës (Duka, 2008; Miho et al., 2009). Ngjyra jeshile tregon për gjëndje mesotrofe, kurse e verdhë për gjëndje eutrofe në përputhje me treguesin e gjëndjes ushqyese të Carlson & Simpson (1996) të dhënë në tabelën 2-1.

Viti 2006 2007 2008 Muajt Maj Korrik Shtator Nëntor Janar Mars Maj Korrik Shtator Nëntor Janar Mars MajTejpamja, m 2.5 2.5 3.2 2.5 2.0 3.1 2.5 3.1 2.6 1.3 2.0 3.1 3.2

TSI (SD) 46.8 46.8 43.2 46.8 50.0 43.7 46.8 43.7 46.2 56.3 50.1 43.7 43.2Klasa ushqyese Mesotrof Eutrof Mesotrof

Turbullia, NTU Thellësia, m

-1 3.20 2.92 2.35 3.40 3.80 3.30 2.70 2.33 3.31 7.87 5.17 1.96 2.39 -3 2.70 3.01 - 4.32 3.40 2.71 2.50 2.44 3.38 8.29 4.57 2.47 2.03 -5 3.00 3.11 2.82 4.00 4.52 2.37 2.06 2.74 3.33 9.96 4.40 2.44 2.02

-10 2.50 2.95 4.27 3.30 3.20 2.51 2.01 2.10 4.60 8.68 4.98 2.20 2.00 -15 2.10 1.19 - 3.50 3.48 2.65 1.30 0.92 2.10 8.11 5.10 1.91 1.21 -20 2.30 1.59 1.21 3.25 3.00 3.22 0.70 0.82 3.00 8.67 7.33 2.12 1.32 -30 2.90 3.51 - 3.45 4.20 3.78 0.8 0.88 2.53 12.50 8.35 2.53 1.41 -40 3.40 2.20 - 5.96 4.32 - 0.90 0.80 3.60 17.30 11.50 2.46 0.97 -45 - - - - - - 1.10 1.11 - - - - 1.27

Tabela 1-5. Të dhënat fiziko-kimike (mesatare mujore) në mostrat e ujit të papërpunuar në Impiantin e Përpunimit të Ujit të Bovillës, Tiranë, me origjinë nga Ujëmbledhësi i Bovillës për vitin 2012.

Parametri / Muaji Mars Maj Korrik Shtator Temperatura e ajrit, °C 9.2 16.3 30.5 23.1 Temperatura e ujit, °C 7.4 10.5 12.3 12.1 pH 8.07 8.07 8.02 7.80 Turbullira, NTU 2.19 2.15 0.93 1.31 Alkaliniteti, mg/L HCO3 153.1 155.1 152.7 158.1 Fortësia, ° Gjermane 7.99 7.90 7.84 8.00 Oksigjeni i tretur, mg/L 8.27 9.71 9.19 8.63 Lënda Organike, KMnO4 0.89 0.93 0.99 1.06 Ca, mg/L 39.0 38.6 38.3 38.6 Kloruret, mg/L 6.217 6.19 6.324 6.562 Sulfatet, mg/L 22.55 21.56 20.47 19.62 Amoniumi, mg/L N-NH4 0.023 0.021 0.023 0.032 Nitritet, mg/L N-NO2 0.008 0.007 0.005 0.007 Fosfatet, mg/L P2O5 52.03 46.64 42.07 50.72 Sulfuret, mg/L H2S 11.23 10.54 9.32 11.19 Fe, µg/L 126.4 126.5 138.2 133.0

Nga të dhënat është vënë re se jo të gjitha mostrat plotësojnë kërkesat e Direktivës 75/440 të BE-së për TSS <25 mg/L. Këto i përkasin cilësisë A2 për ujëra që përdoren për pirje. Është e qartë se erozioni dhe rrymat e fuqishme ujore gjatë reshjeve intensive janë faktori kryesor i turbullisë së lartë dhe përqendrimeve të larta të TSS dhe jo nga zhvillimi i fitoplanktonit. Mungesa ose mbulesa bimore e varfër në kodrat rreth Ujëmbledhësit



21

shkakton ekspozim të lartë të tokave ndaj erozionit dhe pasojave të tij. Shkarkimet nga reshjet mund të transportojnë në Ujëmbledhës edhe sasi të mëdha të mbeturinave të lëndëve organike, argjilave dhe materialeve të tjera nga pellgu ujëmbledhës, duke mbushur fundin e Ujëmbledhësit dhe duke zvogëluar, në këtë mënyrë, kapacitetin ujëmbajtës të tij.

-1

-3

-5

-10

-15

-20

-30

-400 40 80 120

Maj06

0 40 80 120

Korrik

06

0 40 80 120

Shtator

06

0 40 80 120

Nëntor

06

0 40 80 120

Jana

r 07

0 40 80 120

Mars 07

-1

-3

-5

-10

-15

-20

-30

-400 40 80 120

Maj07

0 40 80 120

Korrik

07

0 40 80 120

Shtator

07

0 40 80 120

Nëntor

07

0 40 80 120

Jana

r 08

0 40 80 120

Mars 08

0 40 80 120

Maj08

m

DO, %

m

DO, %

Figura 1-12. Ecuria e oksigjenit të tretur (%) në kolonën e ujit (thellësia, m) tek stacioni kryesor (S1) i

Bovillës (ndërtuar sipas të dhënave të Duka, 2008; Miho et al., 2009).

Lëndët ushqyese (azoti dhe fosfori) ishin përgjithësisht të pakët në të gjithë kolonën ujore. Fosfori i përgjithshëm me pak përjashtime ishte poshtë vlerës 10 µg/L P-PO4. Në maj 2006 ishte 38.2 µg/L në thellësinë 5 m dhe në shtator 2008 ishte 57.8 µg/L në thellësinë 10 m. Vlera relativisht të larta u matën veçanërisht në termoklin (Fig. 1-13).

Për të patur një njohje të gjendjes së tashme të ujit të Ujëmbledhësit, gjatë vitit 2012, janë kryer analiza mikrobiologjike në mostra uji të papërpunuar të marra në Impiantin e Trajtimit të Ujit të Bovillës, Kodra e Kuqe, Tiranë. Uji i këtyre mostrave përfaqëson thellësinë e termoklinit (rreth 15-20 m thellësi) të Ujëmbledhësit pranë Kullës së marrjes së ujit në afërsi të digës (Fig. 3-1 dhe 1-8). Të dhënat fiziko-kimike janë paraqitur në tabelën



22

1-5. Këto rezultate janë kryer në bashkëpunim me laboratorin e Impiantit të Përpunimit të Ujit të Bovillës, Tiranë.

-1

-3

-5

-10

-15

-20

-30

-400 20 40 60

Maj07

0 20 40 60

Korrik

07

0 20 40 60

Shtator

07

0 40 80 120

Nëntor

07

0 20 40 60

Jana

r 08

0 20 40 60

Mars 08

0 20 40 60

Maj08

-1

-3

-5

-10

-15

-20

-30

-400 20 40 60

Maj07

0 20 40 60

Korrik

07

0 20 40 60

Shtator

07

0 40 80 120

Nëntor

07

0 20 40 60

Jana

r 08

0 20 40 60

Mars 08

0 20 40 60

Maj08

-1

-3

-5

-10

-15

-20

-30

-400 20 40 60

May-06

0 30 60

July-

06

0 20 40 60

Sept-0

6

0 20 40 60

Nov-06

0 20 40 60

Jan-0

7

0 20 40 60

March-0

7

-1

-3

-5

-10

-15

-20

-30

-400 20 40 60

May-06

0 30 60

July-

06

0 20 40 60

Sept-0

6

0 20 40 60

Nov-06

0 20 40 60

Jan-0

7

0 20 40 60

March-0

7

m

m

Fosfori i përgjithshëm,

µg/L P-PO4

Fosfori i përgjithshëm,

µg/L P-PO4

Figura 1-13. Ecuria e fosforit të përgjithshëm (µg/L P-PO4) në kolonën e ujit (thellësia, m) tek stacioni

kryesor (S1) i Bovillës (ndërtuar sipas të dhënave të Duka, 2008; Miho et al., 2009)..

Mbështetur në të dhënat e rregullta të Impiantit të Përpunimit të Ujit dhe ato që u morën gjatë këtij studimi, mund të pohohet se uji i Ujëmbledhësit të Bovillës i përket kategorisë A1 sipas standardit 75/440 të BE-së për ujërat sipërfaqësore që përdoren për ujë të pijshëm. Kjo veçanërisht për disa parametra fiziko-kimikë, si pH, BOD5, përcjellshmëria, si dhe lëndët ushqyese (azoti dhe fosfori). Poshtë termoklinit (10-15 m thellësi), temperatura e ujit është gjithmonë e ftohtë, 6-11°C (Fig. 1-11), ngopja me oksigjen është midis 50 deri 100% në varësi të stinës (që i përket kategorisë A1-A2) si duket edhe nga



23

profilet e oksigjenit të dhënë në figurën 1-12. Për disa parametra cilësia e ujit përkeqësohesh gjatë periudhës së shtresëzimit të plotë (maj deri shtator), si p.sh. oksigjeni i tretur në hipolimn (kategoria A2 dhe A3) ose amoniumi (Duka, 2008; Miho et al., 2009).

1.6. Përmbajtja e pigmenteve fotosintetike Përqendrimi i pigmenteve fotosintetike në ujërat e Bovillës ishte relativisht i ulët dhe me ecuri stinore (Tab. 1-6) (Duka, 2008), të cilat luhaten nga 0.5 μg/L (mars 2007), deri 11.0 μg/L (shtator 2006). Klorofili a përbën pjesën kryesore të klorofileve të përgjithshme. Vlerat e Chl c kanë qenë thuajse gjithmonë më të larta se ato të Chl b, e cila lidhet me mbizotërimin e algave silicore (Bacillariophyceae) në fitoplanktonin e Ujëmbledhësit (Kreu IV). Në shtresat e thella të hipolimnit është gjetur vetëm feofitini a, një produkt i degradimit të Chl a. Përqendrimet më të larta të klorofilit a u gjetën në muajt më të nxehtë.

Gjithashtu, egziston lidhje e fortë ndërmjet përqendrimit të klorofileve dhe fosforit të përgjithshëm. Kjo tregon se faktorët kryesorë që ndikojnë në përmbajtjen e klorofileve, për rrjedhojë edhe të fitoplanktonit janë kushtet klimatike dhe përqendrimi i fosforit. Vlerat e klorofileve janë karakteristike për gjendjen oligotrofe sipas klasifikimit Carlson & Simpson (1996), përveç një vlere prej 11.0 μg/L të matur në shtator 2006, në thellësinë 10 m, e cila i përket gjendjes eutrofe (Duka, 2008).

Tabela 1-6. Përmbajtja e klorofileve të përgjithshme (mg/m3) në kolonën e ujit (thellësia, m) tek stacioni kryesor (S1) i Bovillës (Duka, 2008). Ngjyrat blu tregojnë për nivele të ndryshme të gjëndjes oligotrofe, ngjyra jeshile tregon për gjëndje mesotrofe, kurse e verdhë për gjëndje eutrofe në përputhje me treguesin e gjendjes ushqyese të Carlson & Simpson (1996) të dhënë në tabelën 2-1.

2006 2007 2008 Thellësia, m Maj Shtator Nëntor Mars Maj Korrik Shtator Nëntor Janar Mars Maj -1 1.3 1.0 1.7 0.5 1.1 0.6 1.6 0.6 1.5 1.9 1.0 -3 1.6 - - 1.2 1.1 0.7 1.9 0.6 1.8 2.4 1.2 -5 - 1.7 1.8 0.6 2.1 - 2.2 1.9 1.6 1.5 -10 - 11.0 2.1 2.2 6.3 1.4 0.5 1.7 1.4 1.5 -15 - - 2.1 0.5 0.7 - - - - - 0.8 -20 - 1.0 - - - - - 0.5 - - - -30 - - 0.8 1.1 - - - - - - - -40 0.4 - - - - - - - - - - -45 - - - - 0.2 - - - - - -

1.7. Zooplanktoni dhe peshqit Sipas Nikleka (2010) mbizotërues në zooplankton ishin lloje të grupit Copepoda, kryesisht fazat larvare të tyre. Më i pranishëm ishte Cyclops vicinus. Llojet Rotifera, si Polyarthra trigla, Keratella quadrata, Asplanchna priodonta dhe Ascomorpha sp., kanë pasur vlera kulmore, veçanërisht në pranverë deri në fund të verës. Llojet Cladocera, si Diaphanosoma brachiurums, Bosmina longirostris dhe Ceriodaphnia quadrangula shtoheshin gjatë fundit të verës, ndërsa Bosmina longirostris dhe Daphnia spp. u panë më me shumicë gjatë pranverës. Vlera maksimale e zooplanktonit ishte gjatë verës dhe vjeshtës, përkatësisht në periudhën korrik – shtator të viteve 2007 dhe 2008 (Shumka & Nikleka, 2009; Nikleka, 2010; Nikleka & Shumka 2012). Shtresat më prodhuese ishin ato të epilimnit, veçanërisht thellësitë midis 3 – 10 m. Zhvillimi i zooplanktonit ishte shumë i pakët në hipolimn, poshtë 20 m (Fig. 1-14).



24

Duke përdorur metodën standarde të Pantle-Buck (1955) që mbështetet në përbërjen cilësore dhe sasiore të llojeve Rotifera, Cladocera dhe Copepoda. Shumka & Nikleka (2009) pohojnë se përbërësit kryesorë të llojeve të gjetura në Bovillë u përkasin ujërave të kategorisë I dhe II. Vlerat e treguesit saprobik luhaten midis 1.2 dhe 2.2, të cilat i përkasin ujërave oligosaprobe dhe β−mesosaprobe. Duke u mbështetur në të dhënat stinore të zooplanktonit, nga njëra anë Ujëmbledhësi i Bovillës shfaq karakter të theksuar stinor të zhvillimit të zooplanktonit, por shfaq edhe ndryshime të shpeshta edhe brenda periudhës së shkurtër të marrë në shqyrtim. Këto ndryshime janë të lidhura edhe me faktin se ky Ujëmbledhës përfaqëson një trup ujor të paformuar plotësisht, dukuri kjo e vërtetuar edhe në mjaft ekosisteme ujorë artificialë në vende të tjera.

Karakteristikat biologjike – peshqit: Përbërja llojore e peshqve duket se është e varfër, e mbizotëruar aktualisht nga llojet të Alburnoides spp. dhe të Barbus spp. Nuk ka të dhëna mbi sasinë e peshkut të kapur, edhe pse Ujëmbledhësi vizitohet rastësisht nga peshkatarë amatorë. Shumka (2009) thekson se do të ishte shumë e rëndësishme që ndërmarrja e praktikave biomanipuluese në Bovillë të shoqërohej me ndonjë studim të veçantë të mënyrës së funksionit të ekosistemit; vetëm një eksperimentim empirik nuk do të çonte në kontrollin dhe mirëmbajtjen e cilësisë së ujit

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Muajt e vitit

F

S

-5

-10

-15

-20

-25

-30

-350-50

0-50

Thel

lësi

a, m

50

50

5050

500

50050-500

>800

500-800

50-500

Figura 1-14. Shpërndarja e përafruar vjetore e mesatares mujore të zooplanktonit (indvidë/m3) në thellësi (m)

tek Ujëmbledhësi i Bovillës. S, sipërfaqe; F, fundi i Ujëmbledhësit (ndërtuar sipas të dhënave të Nikleka, 2010; Miho et al., 2009)..

1.8. Gjendja mikrobiologjike e Ujëmbledhësit

Koliformet e përgjithshme: Në mbi 170 matje, koliformet e përgjithshme kishin një vlerë mesatare prej 14.6 koloni/100 mL, por me luhatje relativisht të mëdha (Hoxha & Emiri, te Miho et al., 2009). Megjithatë, vetëm në pak raste ato tejkalonin vlerën 50 koloni/100 mL, e cila është vlera kufi për ujërat sipërfaqësorë të cilësisë A1 që shfytëzohen për pirje (standardi i BE-së 75/440); kjo ndodh vetëm në shtator 2006, thuajse në të tre stacionet e vëzhguara në atë periudhë; më e dukshme ishte ngarkesa e lartë në hipolimn në stacionin S1, nga 90 koloni/100 mL në 30 m deri në 110 koloni/100 mL në 40 m thellësi.

Koliformet fekale: Koliformet fekale kishin një vlerë mesatare prej 16.8 koloni/100 mL, por ato kalojnë shpesh vlerën 20 koloni/100 mL, e cila është vlera kufi për ujërat sipërfaqësorë të cilësisë A1 që shfrytëzohen për pirje (standardi i BE-së 75/440);



25

megjithatë ato asnjëherë nuk kapërcejnë vlerat kufi të cilësisë A2, të këtij standardi; stacionet S2 dhe S3 kanë ngarkesë disi më të lartë se stacioni kryesor S1, veçanërisht në shtresat e sipërme (1-20 m thellësi). Si rregull, ujëra të tilla kanë nevojë për përpunim të zakonshëm, si paraklorim, koagulim, flokulim, dekantim, filtrim, dezinfektim përfundimtar me klorim, si kryhet rregullisht nga Impianti i Përpunimit. Vihet re prirje e rritjes së koliformeve në shtresat e hipolimnit, sidomos në muajin nëntor, periudhë e cila përkon me fillimin e shirave dhe shpëlarjen e vrullshme nga pellgu ujëmbledhës, si dhe me përzierjen e plotë të ujërave (Hoxha & Emiri, te Miho et al., 2009).

Streptokoket fekale: Në mbi 170 matje në Bovillë, streptokokët fekale kanë vlerë mesatare rreth 16 koloni/100 mL, por ato kalojnë shpesh vlerën 20 koloni/100 mL, vlerë kufi për ujërat sipërfaqësorë të cilësisë A1 që shfytëzohen për pirje tek standardi i BE-së 75/440; megjithatë, edhe në këtë rast si tek koliformet fekale, ato asnjëherë nuk kapërcejnë vlerat kufi të cilësisë A2, të këtij standardi; si të tilla këto ujëra nuk kërkojnë përpunim më të zgjeruar se ai që kryhet aktualisht nga Impianti i Përpunimit në Babru.

Streptokoket fekale ishin më të larta gjatë periudhës maj 2007-janar 2008, me kulme në nëntor 2007 dhe janar 2008, në të cilat arrihet në hipolimn deri në 90 koloni/100 mL; vlera relativisht të larta janë vënë re edhe në korrik 2006, në stacionet S2 dhe S3, por, gjithsesi, më të ulëta se ato të periudhës dimërore. Edhe për streptokokun vihet re prirje e rritjes së vlerave në shtresat fundore të hipolimnit; por kjo është më pak e theksuar se për koliformet fekale; gjithashtu, në muajt nëntor dhe janar vihet re një farë uniformiteti midis shtresave ujore, ashtu si për koliformet fekale, që vjen si rrjedhojë e humbjes së shtresëzimit në këtë periudhë. Streptokokët fekalë në ujërat e Bovillës duket se kanë ecuri relativisht të kundër me koliformët fekalë; ndërsa këta të fundit ishin më të bollshëm gjatë vitit të 2006, ndoshta edhe kur reshjet në pellg kanë qenë më të bollshme. Streptokokët fekalë shtohen dukshëm gjatë periudhës 2007-08 (Hoxha & Emiri, te Miho et al., 2009).

Të dhënat mikrobiologjike (mesatare mujore) në mostra uji të papërpunuar të marra gjatë vitit 2012 në Impiantin e Trajtimit të Ujit të Bovillës, Tiranë, janë paraqitur në tabelën 1-7.

Tabela 1-7. Mesataret mujore mikrobiologjike të ujit të patrajtuar nga Impianti i Përpunimit të Ujit, me

origjinë nga Ujëmbledhësi i Bovillës gjatë vitit 2012.

Treguesi / Muaji Mars Maj Korrik Shtator Koliformë totale, koloni/100mL 4 11 13 9 Koliformë fekale, koloni/100mL 2 7 3 1 Streptokokë fekale, koloni/100mL 6 26 48 194 Mikroflora e përgjithshme në 36°C, koloni/mL 10 15 16 7 Mikroflora e përgjithshme në 22°C, koloni/mL 14 33 27 14



26

KREU II: MONITORIMI BIOLOGJIK I CILËSISË SË UJËRAVE MBËSHTETUR TE ALGAT MIKROSKOPIKE

2.1. Të dhëna mbi algat mikroskopike Algat përbëjnë një grup të rëndësishëm, por heterogjen nga ana sistematike. Në kuptimin e ngushtë të fjalës, algat janë gjallesa eukariote njëqelizore, koloniale ose forma tallore të tjera më të organizuara të mbretërisë Protista, të afta të kryejnë fotosintezën që formon oksigjen, dhe që bëjnë kryesisht jetë autotrofe në mjediset ujore të ndriçuara. Por jetë të tillë autotrofe bëjnë cianobakteret prokariote (Monera), dhe për këtë njihen shpesh si alga blu- të gjelbërta. Nga ana tjetër algat e gjelbërta (Chlorophyceae) janë vendosur së fundi më mbretërinë e bimëve, për shumë tiparë të afërta që kanë këto me bimët e larta (Plantae) (Guiry et al., 2007; Murray, 2004). Përmasat e algave luhaten nga ato me diametër më pak se 1 µm deri në forma makroskopike, që në ujërat e qeta mund të arrijnë gjatësinë deri në 30 m (algat makrofite). Nga sa më sipër, edhe algat mikroskopike janë grup heterogjen, arbitrar, ku përfshihen të gjithë organizmat autotrofë njëqelizorë ose kolonialë që popullojnë pjesën e ndriçuar të mjediseve ujorë, të kapur në fund mbi substrate të ndryshme (fitobentos ose perifiton) ose duke qëndruar pezull në ujë (fitoplankton). Studimi dhe njohja e tyre mund të bëhet vetëm me ndihmën e mikroskopit optik ose elektronik. Në këtë kategori ka shumë grupe, por më të rëndësishmet nga ana llojore dhe ekologjike janë diatometë (Bacillariophyceae), dinoflagjelatët (Dinophyceae), algat e prararuara (Chrysophyceae), klorofitet (Chlorophyceae) dhe algat blu- të gjelbërta (Cyanophyceae). Këto organizma janë prodhuesit parësorë dhe dhe përbëjnë nivelin e parë ushques në gjithë mjediset ujorë, duke i pasuruar ata njëkohësisht edhe më sasi të bollshme oksigjeni (Van den Hoek et al., 1995). Algat fitoplanktonike ndahet në: mikroplankton me përmasa 20–200 µm, nanoplankton (2-20 μm) dhe pikoplankton (0.2-2 μm) (Van den Hoek et al., 1995). Zhvillimi i vrullshëm i algave planktonike deri në 1 milion qeliza/litër, i mirënjohur si lulëzim algash (algal blooms), është i dobishëm për akuakulturën. Megjithatë, lulëzimet e algave mund të kenë përgjithësisht ndikim negativ në mjediset ujore duke shkaktuar humbje në peshkim, turizëmn në përdorimin për ujë të pijshëm dhe duke dëmtuar shëndetin e njeriut. Rreth 300 lloje algash shkaktojnë ngjyrime të ujit (red tides), kurse rreth 40 lloje prodhojnë helme që nëpërmjet molusqeve dhe peshqve mund të kalojnë edhe tek njeriu (Hallegraeff et al. 1995; Moestrup, 2004). Më poshtë paraqesim shkurtimisht disa karakteristika të grupeve kryesore të organizmave ujorë, të cilat janë objekt i kësaj Doktorate, të trajtuara sipas rëndësisë së tyre në fitoplanktonin dhe perifitonin e Ujëmbledhësit të Bovillës. Algat silicore ose diatometë (Bacillariophyceae): Janë organizma njëqelizore që takohen në ujin e ëmbël dhe të kripur. Mund të jenë forma koloniale, me pigmente të praruara (rrallë të gjelbër ose blu). Qelizat e tyre kanë gjatësi 2-400 μm. Muret qelizore të tyre përmbajnë silic dhe përbëhen nga dy kapakë që hyjnë tek njëri-tjetri, të zbukuruar me vija dhe me pore që janë karakteristikë për çdo lloj. Forma, madhësia dhe këto zbukurime shpesh përdoren për përcaktimin llojor të tyre në mikroskop. Ato kanë simetri rrezore (Centrales), përgjithësisht me formë rrethore, dhe dyanësore (Pennales), përgjithësisht me formë pendore (Pasqyrat I-III në Kreun 4). Janë kryesisht autotrofe dhe rrëshqasin ngadalë. Janë prodhuesit kryesorë të lëndës organike dhe shërbejnë si ushqim kryesor dhe ndonjëherë i vetëm për organizma të tillë ujorë, si radiolarë, krustace e deri tek peshqit. Ato depozitojnë lëndën ushqyese rezervë kryesisht në formë polisakarid-leukozinë e



27

yndyre, por jo në trajtë amidoni. Kloroplastet zakonisht kane ngjyrë të praruar në kafe, për shkak se klorofili mbulohet nga pigmenti ndihmës fukoksantinë. Jetojnë në vënde me lagështi, ujëra të ëmbla, dete. Klasa e diatomeve përfshin mbi 250 gjini, me rreth 100’000 lloje. Diatometë luajnë rol të madh dhe në prodhimin e lëndës organike përmes fotosintezës. Ato janë pjesë e rëndësishme edhe në fitoplanktonin e ujërave të ëmbla. Këtu si në pjesët e temperuara të oqeanit, diatometë janë të bollshme në fillim të pranverës, kur uji priret të ketë shumë lëndë ushqyese (fosfate, nitrate, silic), dhe intesiteti i ndriçimit rritet dhe zgjatja e ditës ndihmon fotosintezën. Një kulm i dytë, por më i vogël i shtimit të diatomeve është vërejtur shpesh në vjeshtë. Diatometë janë planktonike (të cilat ndodhen në shtresat e sipërme të ujit) dhe diatometë bentike (rriten mbi sendimente ose të kapura në shkëmbinj ose në bimë të tjera brenda ujit). Këto diatome bentike në pjesën më të madhe i përkasin grupit të pendoreve (rendi Pennales). Shumë prej tyre kanë në kapak një çarje të veçantë, rafen, nëpërmjet të cilës ato janë në gjendje të zvarriten mbi ose përmes substratit. Shumë prej diatomeve bentike që jetojnë në sedimente janë heterotrofe fakultative. Dinoflagjelatët (Dinophyceae): Pjesa më e madhe e dinoflagjelatëve janë flagjelatë njëqelizorë dhe vetëm disa janë kokoide ose fijezore (Pasqyra V në Kreun 4). Qelizat flagjelore kanë dy flagjelë të ndryshëm. Flagjeli i tërthortë lëviz në një plan të këndit të djathtë sipas boshtit gjatësor, ndërsa flagjeli gjatësor drejtohet prapa. Flagjelët dalin nga ana barkore-kurrizore e qelizës. Qeliza ka një brazdë tërthore, e cila e rrethon atë; në të vendoset flagjeli i terthortë. Në anën barkore ndodhet një brazdë-kanal gjatësor, gjatë të cilit shtrihet flagjeli gjatësor (Van den Hoek et al., 1995). Pjesa më e madhe e dinoflagjelatëve (rreth 90% e llojeve) janë detare, pjesa tjetër jeton në ujëra të ëmbla. Njihen me shumë se 2’000 lloje të gjalla dhe 2’000 lloje fosile që u përkasin rreth 130 gjinive. Ata mund të jenë planktonikë dhe të jetojnë në ujërat sipërfaqësore. Jetojnë në ujërat polare, të temperuara dhe tropikale, por priren në përgjithësi të jenë mbizotëruese në ujërat e ngrohta. Megjithëse pjesa më e madhe janë planktonike, disa specie janë bentike. Disa jetojnë në shtresat më të sipërme të rërës detare, kurse disa të tjera jetojnë në mënyrë endosimbiotike në indet e kafshëve invertebrore. Në kushte të përshtatshme, qelizat e disa llojeve mund të riprodhohen me shpejtësi dhe të formojnë lulëzime të dendura. Si pasojë sipërfaqja e ujërave të deteve dhe liqeneve bëhet e kuqe; raste të tilla janë quajtur ngjyrime të ujit “red tides”. Këto të fundit shkaktohen zakonisht nga dinoflagjelatët, veçanërisht pjestarët fototrofë të gjinisë Gymnodinium, Gonyaulax, Glenodinium, Dinophysis dhe Prorocentrum, por edhe të gjinisë heterotrofe Noctiluca (Moestrup, 2004). Dinoflagjelatët vishen nga një mur qelizor, një ‘koracë – parzmore’ e veçantë për çdo specie, e cila është e çuditshme dhe e bukur me format dhe zbukurimet e saj. Koraca ndahet në një gjysëm të sipërme (apicale) dhe një të poshtme (antapicale), dhe përbëhet nga pllaka poligonale, të cilat puthiten fort me njëra-tjetrën. Përbërësi kryesor i koracës është një polisaharid, në dukje celulozik. Shumë dinoflagjelatë planktonikë bëjnë migrime ditore lart dhe poshtë në kolonën e ujit. Organizmat e përfshirë në këtë lëvizje përfshijnë lloje të gjinive Ceratium, Peridinium dhe Prorocentrum. Ditën ato migrojnë në drejtim të sipërfaqes së ujit, ndërsa natën lëvizin poshtë në një thellësi prej disa metrash. Migrimi vertikal, nga sa duket varet nga një ritëm endogjen i poshtëm; ndryshimi natyror ditë-natë luan vetëm rol përshtatës dytësor.



28

Algat blu - të gjelbërta (Cyanophyceae ose Cyanobacteria): Janë një grup ku bëjnë pjesë si forma një qelizore, koloniale dhe forma fijezore (Pasqyra IV në Kreun 4). Qelizat kanë ngjyrë blu - të gjelbër deri në vjollcë. Klorofili mbulohet nga pigmentet ndihmëse si fikocianina dhe fikoeritrina. Tilakoidet janë të vendosura njëra mbi tjetrën, por janë teke dhe të baraslarguara. Tilakoidet përmbajnë klorofilin a, ndërsa klorofilet b dhe c mungojnë. Si lëndë rezervë shërbejnë disa kokrriza cianoficinë, volutinë etj. Algat blu - të gjelbërta mund të riprodhohen vetëm aseksualisht; riprodhimi seksual mungon. Qelizat shpesh janë të rrethuara nga këllefe jargore. Ndarja Cyanophyta përmban rreth 150 gjini dhe 2’000 lloje. Ato gjënden në vende të ndryshme si: në ujëra të ëmbla dhe në det, në tokë me lagështirë, madje edhe në vënde dhe kushte të skajshme të tilla, si akullnaja, shkretëtira dhe burime të nxehta. Megjithatë shumica jeton në ujëra të ëmbla (Van den Hoek et al ., 1995). Algat blu - të gjelbërta gjenden në fitoplanktonin e ujërave të qeta. Në liqenet e cekët eutrofë masa të mëdha të algave të gjelbërta, si llojet Scenedesmus, mund të ulin sasinë e dritës në shkallë të tillë që vetëm alga blu - të gjelbërta shumë të specializuara hijedashese, si Oscillatoria, mund të mbijetojnë poshtë; ndërkohë këto formojnë popullata të mëdha dhe largojnë algat e gjelbërta. Disa alga blu- të gjelbërta jetojnë në simbiozë me bimë të tjera madje edhe brenda tyre. Në likenet që përmbajnë alga të tilla, alga simbiotike përmbush dy funksione në këtë shoqërim: fotosintezën dhe fiksimin e azotit. Algat e praruara (Chrysophyceae): Këtu bëjnë pjesë tipe të ndryshme të organizimit të aparatit vegjetativ; si forma njëqelizore flagjelare, kokoidë të lirë (Pasqyra IV në Kreun 4) ose me koloni të shtypura, forma rizopodiale, shumëqelizore fijëzore dhe deri sifonale. Kromatoforët janë të gjelbër në të zverdhët ose të verdha në të murrme. Ato përmbajnë klorofilin a. Si lëndë rezervë shërbejnë krizolaminarina, vajra, manitol dhe volutinë. Muri qelizor është i pasur me lëndë pektike, shpesh është i ngopur me silic dhe i ndarë në dy pjesë kryesore. Janë organizma autotrofë, rrallë saprofitë. Këtu përfshihen rreth 300 gjini me rreth 10’000 lloje. Ato gjenden në vende të ndryshme si në ujëra të ëmbla dhe në ato të kripura. Algat e gjelbërta (Chlorophyceae): Çdo qelizë e algave të gjelbërta zakonisht ka 2 flagjelë, por mund të hasen edhe 4 ose më shumë (Pasqyra IV në Kreun 4). Shumë prej këtyre algave jetojnë në ujëra të ëmbla, por ka edhe shumë lloje detare dhe tokësore. Ndarja përfshin shumë alga planktonike njëqelizore dhe koloniale, por ka edhe shumë forma njëqelizore dhe shumëqelizore, që jetojnë në bentos (perifiton), rriten në shkëmbinj (epilitike) ose bimë të tjera (si epifite). Kanë klorofil a dhe b. Në disa specie është i pranishëm një klorofil i ngjashëm me klorofilin c. Këto alga kanë pigmente ndihmëse, si luteinë, zeaksantinë, violoksantinë, anteraksantinë dhe neoksantinë. Tek algat e gjelbërta përfshihen rreth 500 gjini dhe afërsisht 8’000 lloje. Shumë alga të gjelbërta fijëzore janë të kapura në substrat gjatë fazave të para të zhvillimit, por më vonë notojnë të lira, duke formuar grumbuj ose lëmshe të përbëra nga shumë fije. Në bregdetin shkëmbor algat e gjelbërta janë të shumta dhe mbizotëruese në pjesën e sipërme të zonës së baticë-zbaticës. Këtu, shkëmbinjtë shpesh janë të mbuluar me alga të gjelbërta, duke përfshirë lloje të gjinisë Ulva dhe Ulothrix (vetëm në pranverë) (Van den Hoek et al., 1995). Në fundet ranore ose llumore të lagunave tropikale shpesh ka rritje që të bën përshtypje, nga një- në disa cm të larta, e përbëre nga lloje që i përkasin gjinive Caulerpa, Udotea, Penicillus dhe Halimeda. Disa alga janë aerofite, duke jetuar mbi trungje drurësh, toke dhe



29

shkëmbinj. Këto lloje shpesh gjenden si alga simbiotike brenda likeneve. Në këtë simbiozë produktet e fotosintezës së algës përdoren kryesisht nga kërpudha në këmbim të ujit, kriprave minerale dhe fiksimit të azotit (Van den Hoek et al., 1995). Kriptofitet (Cryptophyceae): Kriptofitet janë alga të cilat përmbajnë plaste. Ato janë të zakonshme në ujëra të ëmbla, por nuk mungojnë edhe në ujëra detare dhe të njelmëta. Qelizat e tyre kanë formë të rrafshët, me një xhep ose të futur në pjesën e përparme me përmasa rreth 10-50 μm (Pasqyra IV në Kreun 4). Në buzë të xhepit gjenden zakonisht dy flagjelë të pabarabartë. Kriptomonadët dallohen nga prania e jashtëqitjeve të quajtur ejektosome ose ekstrusome, të cilët përbëhen nga dy fjongo spirale të mbajtura nën tension. Nëse qelizat ngacmohen nga stresi mekanik, kimik ose drita ato shkarkojnë duke e larguar qelizën nga ngacmimi në mënyrë zig-zage. Ejektosomet e mëdha, të dukshëm në mikroskop janë të pajisur me një xhep. Kriptofitet kanë një ose dy kloroplaste, me përjashtim të Chilomonas, të cilët kanë leukoplaste dhe Goniomonas (formalisht Cyathomonas), të cilëve ju mungojnë plastet. Ato përmbajnë klorofilet a dhe c, bashkë me fikobiliproteina dhe pigmente të tjera. Çdo kloroplast rrethohet nga katër membrana dhe midis të dyve ndodhet një bërthamë e reduktuar e quajtur nukleomorf. Kjo tregon se plastet rrjedhin nga një simbiont eukariot; nëpërmjet studimeve gjenetike tregohet se këto janë algat e kuqe. Pak kriptofite, të tillë si Cryptomonas, mund të formojnë fazë palmaloide, por shpejt largohen nga mukusi rrethues për t’u bërë përsëri flagjelatë të lirë. Disa specie të gjinisë Cryptomonas mund të formojnë ciste për të mbijetuar në kushte të papërshtashme të mjedisit. Flagjelët e kriptomonadëve janë të vendosur paralelisht me njëri-tjetrin dhe janë të mbuluar nga qime të quajtura mastigoneme, të formuara brenda rrjetit endoplazmatik dhe transportuar pastaj në sipërfaqe të qelizës. Mitokondritë kanë kreshta të rrafshëta. Ka të dhëna se egziston edhe riprodhimi seksual.

2.2. Vlerësimi i cilësisë dhe gjendjes ushqyese të ujërave Meqë ndotja ka si ndikim fiziko-kimik ashtu dhe biologjik, cilësia e ujit mund të përcaktohet në mënyra të ndryshme fiziko-kimike dhe biologjike. Vlerësimi i cilësisë së mjediseve ujore tradicionalisht është mbështetur në matjet e përqendrimeve të lëndëve inorganike dhe organike (Bratli, 2000; John, 2002). Sa më e lartë të jetë sasia e lëndëve organike në ujëra aq më i ulët është përqendrimi i oksigjenit dhe aq më i lartë është përqendrimi i amoniumit. Kohët e fundit janë quajtur të rëndësishme vlerësimet biomonitoruese, si studimi i popullatave bentonike: fito- dhe zoobentosit. Gjallesat ujore janë mjaft të ndjeshme ndaj ndryshimeve të rastit që ndodhin në mjedis, sado të vogla qofshin; ato pasqyrojnë mirë dhe në kohën e duhur çdo luhatje nga kushtet normale natyrore. Në biomonitorimin e ujërave sipërfaqësore janë duke u përdorur gjerësisht treguesit që rrjedhin nga përbërja llojore e diatomeve; nëpërmjet këtyre treguesve bëhet vlerësimi i cilësisë së ujërave me një vlerë biologjike kuptimplotë (Hürlimann & Schanz, 1988; 1993; Niederhauser, 1993; John, 2002; Passy & Bode, 2004). Treguesi i Gjendjes Ushqyese (TSI, trophic state index) (Carlson & Simpson, 1996) është ndër treguesit më të përdorshëm për vlerësimin e gjendjes ushqyese në liqene (Tab. 2-1). Klasifikimi i gjendjes ushqyese sipas TSI mbështetet në sasinë e algave mikroskopike (fitoplanktonit) në ujëra. Njehsimi i vlerave të këtij treguesi mbështetet në matjet e tre parametrave tregues të prodhimtarisë së biotës: klorofilit a, fosforit të përgjithshëm dhe tejpamjes. Të dhënat e matjeve të këtyre parametrave kthehen në shkallë numerike



30

standarde nga vlera zero deri 100, ku vlerat më të larta tregojnë prodhimtari më të lartë, që i përket cilësisë më të dobët të ujërave. Tabela 2-1: Listë e ndryshimeve të mundshme që mund të priten në liqenet e temperuar veriorë gjatë ndryshimit të sasisë së algave dhe të treguesit të gjendjes ushqyese (Carlson & Simpson, 1996). TSI, treguesi i gjendjes ushqyese; Chl, vlerat e klorofileve (μg/L); SD, tejpamja me disk Secchi (m); TP, fosfori i përgjithshëm (μg/L).

TSI Chl (µg/L)

SD (m)

TP (µg/L) Gjendja Përdorim për

ujë të pijshëm Peshkimi & Turizëm

<30 <0.95 >8 <6

Oligotrof: Ujë i kthjellët, i oksigjenuar gjatë gjithë vitit në hipolimn

Uji mund të përdoret për pirje edhe pa u filtruar

Mbizotërojnë peshqit salmonidë (troftat)

30-40

0.95-2.6 8-4 6-12

Hipolimni i liqeneve të cekët mund të bëhet anoksik (pa oksigjen)

Peshq salmonidë vetëm në liqene të thellë

40-50

2.6-7.3 4-2 12-24

Mesotrof: Uji mesatarisht i kthjellët; mundësi në rritje e anoksisë së hipolimnit gjatë verës

Përkeqësohet hekuri, mangani, dhe problemet e erës dhe shijes. Për turbullinë, uji ka nevojë për filtrim.

Anoksia në hipolimn shkakton humbje të salmonideve. Mbizotërojnë ciprinidet (llojet e krapit).

50-60 7.3-20 2-1 24-48

Eutrofi: Hipolimn anoksik, ka mundësi të shfaqen probleme me zhvillimin e makrofiteve

Mbizotërojnë ciprinidët

60-70 20-56 0.5-1 48-96

Mbizotërojnë algat blu- të gjelbërta, probleme me shkumat algore dhe makrofitet.

Shfaqje të rënda të erës dhe shijes.

Shqetësime prej makrofiteve, shkumave të algave, tejpamjes së ulët mund të largojnë vizitorët që lahen dhe vozitin me varkë.

70-80

56-155

0.25-1

96-192

Hipereutrof: (prodhimtari e kufizuar nga ndriçimi). Alga dhe makrofite të dendura.

>80 >155 <0.25 192-384

Shkumë algash dhe pak makrofite.

Pak peshq mbijetojnë; mund të vihen re ngordhje peshqish në verë.

2.3. Biomonitorimi mbështetur tek algat mikroskopike Biomonitorimi është përdorimi i treguesve biologjikë si vlerësues të ndryshimit në gjendjen mjedisore. Monitorimi kimik jep një pamje të çastit të cilësisë së ujërave, vetëm për çastin e marrjes së mostrës. Në shumë raste kjo metodë nuk paraqet gjendjen mjedisore në vendin e kampionimit që përcakton rritjen dhe zhvillimin e organizmave ujorë.

Monitorimi biologjik ka shumë përparësi në krahasim me atë kimik, meqënëse ai përmbledh të dhënat e biotës në shkallë të gjerë ndotjeje në ujë në kohë (Calow & Petts, 1994; John, 2002; Bellinger & Sigee, 2010; Miho, 2011). Megjithatë, monitorimi biologjik është i mundur në ato mjedise që lejojnë jetën e organizmave në studim. Në qoftë se



31

përqendrimet e helmeve janë të pranishme në mënyrë të përhershme ose rastësore, monitorimi biologjik nuk është i përshtatshëm.

Teknikat e biomonitorimit kanë luajtur rol të rëndësishëm në përcaktimin e përparsive investuese për kriteret e ruajtjes së ujërave, në shmangien e shkarkimeve të ushqyesve në ujërat e pastra. Impiantet e shkarkimit në ujëra sipërfaqësorë kërkojnë trajtim të rreptë për reduktimin e mbetjeve organike dhe inorganike.

Algat mikroskopike mund të përdoren për vlerësimin e gjendjes ushqyese dhe cilësisë së ujërave (Fott, 1971; Sladacek, 1986; Kelly & Whitton, 1995; John, 2002; Bellinger & Sigee, 2010; Miho, 2011). Përbërja llojore e mikroalgave në ujëra varet nga kushtet hidrologjike dhe klimatike. Diatometë janë të pranishme gjatë gjithë vitit dhe janë baza e piramidës ushqyese; ato reagojnë ndjeshëm ndaj ndryshimeve të përqendrimit të mbeturinave organike dhe inorganike (John, 2002). Zelinka & Marvan (1961) përpunuan një formulë të përdorur gjerësisht më pas, për klasifikimin biologjik të cilësisë së ujërave të rrjedhshme. Mbështetur tek kjo formulë, me ndryshime dhe saktësime të vlerave ekologjike të llojeve, sidomos diatomeve, janë përpunuar tregues ushqyes për vlerësimin dhe klasifikimin e cilësisë së ujërave sipërfaqësore, si p.sh. në Zvicër (Hürlimann, 1993; Hürlimann & Schanz, 1988; 1993; Niederhauser, 1993 etj.), në Austri (Rott & Whitton, 1995; Rott et al., 1997; 1999 etj.), në Gjermani (Hoffmann, 1994; Werum, 2001; etj.), në Francë (Pryegel et al., 1999; 2002 etj.). Sladacek (1986), duke u nisur nga diatometë, përpunoi treguesin e saprobisë për vlerësimin e ndotjes organike. Treguesi ushqyes i diatomeve, TDI, duke përdorur përqindjet relative të llojeve dhe gjinive të diatomeve, është përpunuar nga Kelly & Whitton (1995) për vlerësimin e eutrofikimit. Një tjetër tregues i ri, modeli i afinitetit të diatomeve (DMA) është përpunuar kohët e fundit nga Passy & Bode (2004).

Më poshtë do të flasim më hollësisht për disa nga këta tregues, të cilët marrin parasysh si përbërjen cilësore ashtu dhe atë sasiore të mikroalgave.

2.4. Eutrofikimi dhe treguesi Ushqyes i Diatomeve Në zonat e virgjëra përbërja kimike e ujërave varet kryesisht nga dheu i tokës dhe shkëmbi amnor poshtë saj, duke bërë që niveli i ushqyesve të jetë i ulët. Vendbanimet dhe shpyllëzimet shoqëruese, zhvillimi bujqësor dhe urbanizimi e nxisin shplarjen e lëndëve dhe ushqyesëve dhe grumbullimin në lumenj dhe liqene. Një gjë e tillë nxit rritjen e fitoplanktonit, bimëve të tjera ujore dhe me radhë të organizmave të sipërm të zinxhirit ujor ushqyes. Ky proces njihet me emrin “eutrofikim kulturor”. Rritja e biomasës dhe dukuritë shoqëruese të eutrofikimit janë më të zakonshme në liqene dhe zonat bregdetare pranë grykë-derdhjeve të lumenjve. Fosfori dhe azoti janë ushqyes që nxitin këtë prodhim të lartë biologjik (Hallegraeff et al., 1995; Stanners & Bourdeau, 1995; Wetzel, 2001; Bellinger & Sigee, 2010).

Pasojat ekologjike të eutrofikimit kulturor, të shkaktuar prej sasive të larta të ushqyesve mund të nxitin ndryshimin e strukturës biologjike, ku mbizotërues bëhet fitoplanktoni, ujërat bëhen të turbullta, algat blu - të gjelbra zhvillohen shumë duke shkaktuar formimin e shkumave dhe helmeve të fuqishme për kafshët dhe njeriun. Kalbëzimi i fitoplanktonit në fund shkakton uljen e oksigjenit në vlera të papranueshme për botën e gjallë. Nivelet e ulëta të oksigjenit shpejtojnë dhe çlirimin e fosforit prej sedimenteve, duke nxitur më tej shtimin e fitoplanktonit dhe duke ndikuar në uljen e vlerave përdoruese dhe estetike të ujërave.



32

Në basene me veprimtari të ulët të njeriut vlerat e fosforit në ujëra janë përgjithësisht më të ulëta se 25 μg P/L, kurse vlera më të larta se 50 μg P/L tregojnë për ndikim të njeriut, p.sh. shkarkim ujërash të zeza ose shpëlarje bujqësore (Stanners & Bourdeau, 1995). Kur ujërat marrin shkarkime urbane ose shkarkime nga fermat e kafshëve shtëpiake vlerat e amoniumit rriten dhe ato të oksigjenit ulen; në ujërat e ndotur rëndë vlerat e amoniumit mund të rriten nga 1 - 5 μg N/L, i cili kur kthehet në amoniak mund të shkaktojë ngordhje peshqish dhe kafshësh të tjera ujore. Veprimtaria e njeriut shkakton edhe rritjen e përmbajtjes së lëndëve kimike në mjediset ujore, sidomos të metaleve të rënda dhe të mikrondotësave organikë (pesticideve, poliklor-difenileve, lëndëve organike të kloruara, hidrokarbureve aromatike policiklike etj.), me anë të shkarkimeve të ngurta, të lëngëta dhe të gazta, urbane, industriale, bujqësore dhe minerare. Të gjitha paraqesin rrezik për ekosistemet ujore dhe për vetë njeriun. Ujërat siperfaqësore të ndotura nga shkarkime fekale të njerëzve dhe kafshëve mund të transportojnë shumë patogjenë, si baktere dhe viruse, më e theksuar kjo është në zonat me popullsi të dendur, sidomos pranë qyteteve të mëdha.

Diatometë në perifiton japin informacion të vlefshëm për monitorimin e ujërave sipërfaqësorë (liqeneve dhe lumenjve) sidomos për ndotjet organike (Sladecek, 1986). Pra, ekziston lidhje midis strukturës së komunitetit të diatomeve dhe sasisë së ushqyesve inorganikë në ujë. Përcaktimi i llojeve dhe përqindja relative e tyre lejon llogaritjen e treguesit ushqyes të diatomeve, TIDIA (Rott et al., 1999). Treguesi Ushqyes i Diatomeve, TIDIA, vlerëson cilësinë e ujërave duke u mbështetur kryesisht në përmbajtjen e lëndëve inorganike ushqyese të tretura në ujëra, kryesisht të fosforit të përgjithshëm (Rott et al., 1999), duke e klasifikuar gjendjen në nëntë klasa cilësore (Tab. 2-2) nga ultraoligotrof (TIDIA ≤ 1) në polihipertrof (TIDIA > 1). Ky tregues llogaritet me anë të formulës së mëposhtme (Zelinka & Marvan, 1961):

Ku: TIDIA është treguesi ushqyes i diatomeve, TWi është vlera përkatëse ushqyese e species i (ndryshon nga 1-5), Gi është pesha që ka çdo lloj, përcaktuar nga shpeshtia e gjetjes në mjedise të ndryshme (ndryshon nga 1-3), pi është frekuenca sasiore relative e species i (në %), n është numri i përgjithshëm i llojeve të numëruara.

Tabela 2-2: Lidhja midis treguesit ushqyes të diatomeve, TIDIA, klasave te ndryshme dhe përqendrimit të

forforit (Rott et al., 1999).

Përqendrimi fosforit total (mg/L) Vlera e TIDIA Klasat ushqyese sipas treguesit TIDIA

Mesatarja vjetore Vlera ekstreme

≤ 1.0 ultraoligotrof < 0.005 < 0.010 1.1 -1.3 oligotrof < 0.010 < 0.020 1.4 - 1.5 oligo-mesotrof 0.010 - 0.020 < 0.050 1.6 - 1.8 mesotrof < 0.030 < 0.100 1.9 - 2.2 meso-eutrof 0.030 - 0.050 < 0.150 2.3 - 2.6 eutrof 0.030 - 0.100 < 0.250 2.7 - 3.1 eu-politrof > 0.100 > 0.650 3.2 - 3.4 politrof 0.250 - 0.650 > 0.650

> 3.4 poli-hipertrof > 0.650 > 0.650

∑

∑

=

== n

iii

ii

n

ii

DIA

pG

pGTWTI

1

1



33

Mbështetur në vlerat e treguesit ushqyes, gjendja ushqyese e mjedisit ujor ndahet në shtatë nivele (Rott et al., 1999), të cilët luhaten nga një mjedis me pak ushqyes në një mjedis me sasi të larta të lëndëve ushqyese. Këto shkallë janë vendosur duke patur parasysh vlerat e fosfateve, si njëri nga faktorët më të rëndësishëm (faktor kufizues) në përcaktimin e gjendjes ushqyese të një mjedisi (Tab. 2-2). Ato janë përdorur edhe në vlerësimet e kryera prej nesh në mostrat e Ujëmbledhësit të Bovillës dhe në disa burime të vogla rreth tij.

2.5. Ndotja organike e ujërave dhe treguesi Saprobik Veprimtaria e njeriut ndikon në pasurimin e ujërave sipërfaqësore edhe me lëndë organike në shumë mënyra, si p.sh. me anë të pyllëzimeve ose shpyllëzimeve, urbanizimit, zhvillimit bujqësor, sistemit të tokës, shkarkimit të ndotësve, sistemit të rrjedhjes etj. Theksojmë se liqenet, ujëmbledhësit dhe ligatinat gjatë rrjedhjes së lumenjve zbusin luhatjet e prurjeve dhe ndihmojnë në grumbullimin e lëndëve të transportuara prej tyre; për këtë, është e kuptueshme se cilësia e ujërave gjatë rrjedhës është pasqyrim i qartë i pellgut ujëmbledhës (Stanners & Bourdeau, 1995; Wetzel, 2001; Bellinger & Sigee, 2010; Miho, 2011). Nga ana tjetër, kanalizimi i lumenjve ul dukshëm aftësinë e tyre vetëpastruese. Shpërbërja e lëndëve organike bëhet nga mikroorganizma që popullojnë sipërfaqet e sedimenteve dhe të bimësisë së zhytur (perifiton) në lumenjtë e vegjël, dhe që plluskojnë (plankton) në kolonën e ujit në lumenjtë e thellë. Meqë ky proces harxhon energji, ndotje të rënda çojnë në ç’oksigjenim të shpejtë të ujërave. Gjatë rrjedhjes, menjëherë pas shkarkimit, kalbëzimi i lëndës organike ul sasinë e oksigjenit dhe shkakton çlirimin e amoniumit, i cili edhe pse vetë nuk është helmues, në varësi të pH-it dhe temperaturës kthehet në amoniak, i cili është helmues për gjallesat ujore.

Në kushte natyrore, lëndët organike vijnë në ujëra nga erozioni i tokës dhe biomasa e vdekur e bimëve dhe kafshëve; këto lëndë nuk janë të tretëshme dhe kanë shpërbërje të ngadaltë. Në të kundërt, lëndët organike nga veprimtaria e njeriut janë të tretëshme, të shpërndara uniformisht dhe kalbëzohen shpejt, duke shkaktuar harxhim të menjëhershëm të oksigjenit në ujë. Me rritjen e dendësisë së banorëve në pellgun ujëmbledhës rritet dhe sasia e lëndëve organike në ujëra si dhe ulet sasia e oksigjenit. Kërkesa biologjike për oksigjen (BOD) është më e ulët se 2 mg/L O2 në basene me më pak se 15 banorë/km2, dhe i kalon 5 mg/L O2 në basene me më shumë se 100 banorë/km2 (Stanners & Bourdeau, 1995).

Tabela 2-3: Lidhja midis treguesit saprobik dhe klasave saprobike të mjediseve ujore

(sipas Rott et al., 1997).

Vlerat e treguesit saprobik, SI Klasat saprobike

1.0 - <1.5 oligosaprob 1.5 - <1.8 oligosaprob deri β-mesosaprob 1.8 - <2.3 β-mesosaprob 2.3 -<2.7 β-mesosaprob deri α-mesosaprob 2.7 - <3.2 α-mesosaprob 3.2 - <3.5 α-mesosaprob deri polisaprob 3.5 - <4.0 polisaprob

Treguesi Saprobik, SI, i cili mbështetet gjithashtu në strukturën e algave mikroskopike në perifiton, është ndër më të vjetrit që përdoret për vlerësimin e cilësisë së mjediseve ujore. Ky tregues dëshmon përmbajtjen e lëndës organike në dekompozim në ujëra. Sipas vlerave



34

të SI cilësia e ujërave veçohet në 7 klasa saprobike sipas Rott et al. (1997) (Tab. 2-3). Këto klasa luhaten nga SI < 1.5 për ujëra oligosparobe, që i përket Klasës I ose cilësisë shumë të mirë të ujit (d.m.th. ujërat nuk kanë ndotje ose kanë shumë pak ndotje), deri në SI > 3.5, që i përket klasës polisaprobe, ose Klasës IV (me ndotje shumë të madhe) (Tab. 2-4). Treguesi saprobik llogaritet duke u mbështetur po në formulën e Zelinka & Marvan (1961), gjithmonë duke u mbështetur në përbërjen e komunitetit të algave silicore në perifiton.

Ku: SI është treguesi saprobik i diatomeve, Si është vlera përkatëse saprobike e species i (ndryshon nga 1-5), Gi është pesha treguese që ka çdo lloj, përcaktuar nga shpeshtia e gjetjes në mjedise të ndryshme (ndryshon nga 1-3), pi është frekuenca sasiore relative e species i (në %), n është numri i përgjithshëm i llojeve të numëruara.

Tabela 2-4: Lidhja midis treguesit saprobik, shkallës së ndotjes dhe klasave të ndryshme të ujërave

(sipas Rott et al., 1997)

Shkalla e ndotjes Treguesi saprobik, SI Klasat saprobike

Mungesë ndotje < 1.3 Klasa I ose më e mirë (pa ndotje ose shumë pak)

Pak shkarkime

Shkarkime mesatare

1.4 – 1.7

1.8 – 2.1

Klasa I-II (pak ndotje)

Klasa II (ndotje mesatare)

Saprofile

Saprobiont

2.2 – 2.5

2.6 – 3.0

3.1 – 3.4

> 3.5

Klasa II-III (ndotje mesatare deri në ndotje të madhe)

Klasa III (ndotje e madhe)

Klasa III-IV (ndotje e madhe deri shumë e madhe)

Klasa IV (ndotje shumë e madhe)

2.6. Treguesi i Ndryshueshmërisë Ky tregues tregon pasurinë llojore të një habitatit, duke marrë parasysh numrin e specieve të gjetura dhe sasinë përkatëse (shpeshtinë) e tyre. Vlerat e larta të këtij treguesi i korrespondojnë shumëllojshmërisë së lartë dhe pak a shumë barazpeshës sasiore të llojeve. Kjo është karakteristikë për mjediset oligotrofe. Kurse vlera të vogla të këtij treguesi tregojnë jo vetëm për numër të kufizuar llojesh por edhe mbizotërim sasior të një ose pak llojeve në strukturën e një popullate të caktuar në studim, që është karakteristikë për mjediset eutrofe.

Treguesi i ndryshueshmërisë, H’ (Shannon & Weawer, 1949) llogaritet sipas formulës së mëposhtme:

Ku: H’, është treguesi i ndryshueshmërisë dhe pi, tregon shpeshtinë e sasisë së secilit lloj ndaj gjithë popullatës.

Ky tregues është llogaritur edhe gjatë studimit tonë.

∑=

−=n

iii ppH

12

' log

∑

∑

=

== n

iii

n

iiii

pG

pGSSI

1

1



35

2.7. Treguesi i Margalefit Treguesi i Margalefit (d) është, gjithashtu, ndër treguesit që përdoret gjërësisht në vlerësimin e pasurisë llojore. Është zhvilluar nga Margalef (1958) dhe kombinon të dhënat e numrit total të llojeve të njohura (S) dhe numrit total të individëve (N), sipas formulës së mëposhtme:

Gjatë fazës së rritjes verore, ndryshueshmëria llojore është e ulët në liqene oligotrofe, duke u rritur në mënyrë progresive në liqenet meso- dhe eutrofe, por duke rënë përsëri në disa liqene eutrofë/hipertrofë, ku pak lloje mund të konkurojnë alga të tjera. Reynolds (1990) ka treguar se treguesi i Margalefit për algat ndryshon me rritjen e lëndëve ushqyese; vlerat e tij luhaten nga 3 – 6 për liqenet e varfër me lëndë ushqyese, duke zbritur në 2 – 4 në liqenet e pasur me lëndë ushqyese dhe në 0.2 – 2 në basenet hipertorofë (ujëmbledhës të plehëruar nga njeriu). Vlerat e larta të këtij treguesi pasqyrojnë ndryshueshmëri të madhe (Bellinger & Sigee, 2010).

2.8. Treguesi i Ndjeshmërisë së Ndotjes Treguesi i Ndjeshmërisë së Ndotjes, IPS, i mbështetur gjithashtu në strukturën e algave silicore në perifiton (Coste në Cemagref, 1982), gërsheton ndikimin e gjithë ndotësve, përfshirë ndotjen organike, kripshmërinë, helmet etj. Si i tillë ai është një tregues i dobishëm në rastet kur dihet qartë se ndotja organike është presioni kryesor në vendin që studiohet. IPS tregon lidhje të ndërsjelltë me ndotjen organike (BOD, COD, N përgjithshëm dhe veçanërisht P), fuqinë jonike (kloratet, sulfatet) dhe eutrofikimin (klorofil dhe nitrate) (sipas Prygiel & Coste, 1993). Vlera e S luhatet nga 1 (për llojet shumë toleruese ndaj ndotjes) deri në 5 (për llojet shumë të ndjeshme); kurse V luhatet nga 1 (për llojet që nuk janë shumë të veçanta për klasën e tyre të tolerimit) deri në 3 (për llojet që janë indikatore shumë të mira).

Ku ni është përqindja relative e secilit lloj i; Si është vlera e ndjeshmërisë së këtij lloji dhe Vi është vlera treguese e tij.

Me këtë formulë, vlerat e treguesit ndryshojnë nga 1 në 5. Që të jetë i krahasueshëm edhe me treguesit e tjerë (si p.sh. IBD), kjo vlerë kthehet në një shkallë nga 1 në 20 me anë të formulës: IPS = 4.75 IPSo - 3.75. Cilësia e ujërave jepet në 5 klasa, kufijtë e të cilave

jepen në tabelën 2-5. Ky tregues përdoret sot gjerësisht nga vendet evropiane.

Tabela 2-5: Treguesi i Ndjeshmërisë së Ndotjes, IPS dhe klasat përkatëse të cilësisë së ujërave

(sipas Coste, te Cemagref, 1982; Miho, 2011),

Cilësia e ujërave Vlerat e IPS (Francë, Belgjikë) Vlerat e IPS (Suedi) Lartë 17 ≤ IPS ≤ 20 17.5 ≤ IPS ≤ 20 Mirë 13 ≤ IPS ≤ 17 14 ≤ IPS ≤ 17.5 Mesatare 9 ≤ IPS ≤ 13 10.5 ≤ IPS ≤ 14 Varfër 5 ≤ IPS ≤ 9 7 ≤ IPS ≤ 10.5 Keqe IPS < 5 IPS < 7

NSd

elog1−

=

∑

∑

=

== n

iii

n

iiii

Vn

VSnIPS

1

10



36

2.9. Biovëllimi/biomasa e fitoplanktonit dhe cilësia e ujit Të dhënat e biomasës e përshkruajnë më mirë fitoplanktonin se sasia qeliza për mililitër, veçanërisht sepse kjo e fundit ndikohet nga pikoplanktoni dhe nanoplanktoni, të cilët nuk mund të analizohen lehtë. Në varësi të qëllimit të studimit, biomasa e fitoplanktonit mund të shprehet si vëllim qelizor (Willén, 2000; Olenina et al., 2006; CEN TC 230/WG 2/TG 3 Draft propozim N96; Bellinger & Sigee, 2010) ose përmbajtje karboni (Menden-Deuer & Lessard, 2000). Transformimet në vëllim qelizor mbështeten në matjen e përmasave të llojeve dhe përshtatjes të formës me figurat gjeometrike.

Më tej përmbajtja e karbonit duhet të llogaritet sepse karboni organik është përbërësi universal i organizmave dhe është energjia e transportuar përmes zinxhirit ushqimor. Të dhënat e biomasës mund të përdoren për klasifikimin e gjendjes ushqyese të liqeneve si dhe klasifikimin e cilësisë së ujërave (Tab. 2-6). Willén (2000) bën një klasifikim të gjendjes ushqyese dhe cilësisë së ujit të një liqeni duke u nisur nga përmbajtja e algave fitoplanktonike, biovëllimi/biomasa mesatare e tyre (mm3/L=mg/L). Vlen të theksojmë se kjo është ndoshta mënyra më e drejtpërdrejtë për të gjykuar mbi prodhimtarinë e një liqeni, edhe pse edhe kjo metodë ka kufizimet dhe përafrimet e veta. Një prej tyre është mënyra relativisht e vështirë e matjes së biovëllimit, pasi shumë lloje mikroskopike algash kanë forma të ndërlikuara; megjithatë standarde të ndryshme japin përmasat dhe përafrimet gjeometrike për llojet më të zakonshme. Meqë llojet fitoplanktonike pluskojnë të lira në kolonën e ujit, dendësia e tyre është e barabartë me atë të ujit (1.0 g/cm3) (Lohmann, 1908), pra biovëllimi është i barasvlershëm me biomasën (1 mm3/L = 1 cm3/m3 = 1 mg/L ose 1 mm3/m3 = 1 µm3/L = 1 µg/L). Tabela 2-6: Lidhja midis fosforit të përgjithshëm, biomasës (biovëllimit) dhe gjendjes ushqyese në një liqen

(sipas Willén, 2000; Bellinger & Sigee, 2010; Miho, 2011).

Klasa P (µg/L) Sasia e biomasës Biomasa mesatare (mm3/L)a

Biomasa (mm3/L)b

Gjendja ushqyese

Ia ≤ 6 Shumë e varfër ≤ 0.1 ≤ 0.1 Ultraoligotrof Ib 6 – 12.5 Shumë e pakët 0.1 - 0.5 0.1 – 0.5 Oligotrof II 12.5 – 25 E pakët 0.5 – 1.5 0.5 - 2 Mesotrof III 25 – 50 Mesatare 1.5 – 2.5 2 - 4 Eutrof I IV 50 – 100 E madhe 2.5 - 5 4 - 8 Eutrof II V > 100 Shumë e madhe > 5 > 8 Hipertrof

Sipas Willén (2000) duke u mbështetur në vlerat e biomasës mesatare si dhe të përqendrimit të fosforit gjendja ushqyese e një liqeni ndahet në gjashtë klasa duke filluar nga: 1) Ultraoligotrof; 2) Oligotrof; 3) Mesotrof; 4) Eutrof I; 5) Eutrof II; 6) Hipertrof, të cilat i përkasin përkatësisht cilësisë së parë (Ia) deri në të pestë (V).



37

KREU III: MATERIALI DHE METODA

3.1. Marrja e mostrave të fitoplanktonit dhe të perifitonit Mostrat fitoplanktonike në Ujëmbledhësin e Bovillës u morën paralelisht me gjithë mostrat e tjera kimike dhe mikrobiologjike (Tab. 2-1; Miho et al., 2009). Mostrat u morën çdo dy muaj gjatë periudhës maj 2006 – shtator 2008; në vitin 2006 mostrat u morën pikërisht në datat 20 maj, 15 korrik, 16 shtator dhe 8 nëntor; në vitin 2007 u morën në datat 13 janar, 17 mars, 12 maj, 23 korrik, 16 shtator dhe 25 nëntor; kurse në vitin 2008 në 19 janar, 16 mars dhe 18 maj; në datën 28 shtator u bë edhe një mostër tjetër me kolegët nga Universiteti i Zyriut. Gjatë periudhës maj 06 deri maj 07 mostrat u morën në tre stacione (Fig. 3-1). Pas majit 2007 mostrat u morën vetëm në stacionin kryesor S1.

500 m

S3

S1 S2Diga

Figura 3-1. Tre stacionet e marrjes së mostrave në Ujëmbledhësin e Bovillës (nga Google Maps/Google Earth APIs, 2008).

Stacionin kryesor S1, është vendosur pranë digës dhe pranë kullës së marrjes së ujit nga Impianti i Përpunimit të Ujit të Pijshëm, Babru; ai ndodhet pra në pikën më të thellë të Ujëmbledhësit (thellësia më e madhe e vrojtuar prej nesh 48 m). Ky stacion gjendet aty ku bashkoheshin më parë dy degëzimet kryesore të liqenit, pikërisht të lumit Tërkuza me atë të lumit të Bruzit. Stacioni S2, me thellësi maksimale rreth 36 m gjendet në krahun e djathtë, kryesor të ujëmbledhësit; ai ndodhet në mes të pjesës më të gjerë të degëzimit të lumit Tërkuzë, dhe mbledh pikërisht gjithë prurjet kryesore dhe anësore të këtij degëzimi. Stacioni S3, me thellësi maksimale rreth 20 (32) m, gjendet në krahun e majtë të liqenit, në një pjesë të zgjeruar të lumi Bruz, pikërisht aty ku bashkohej lumi i Bruz Zallit me atë të Bruz Malit, ku përfshihen të gjitha prurjet kryesore të kësaj zone. Për më tepër mbi batimetrinë shih hartën topografike të Ujëmbledhësit në figurën 1-8.



38

A) B)

C)

Figura 3-2: Marrja e mostrave me shishen e Rutnerit (A) dhe me rrjetë planktoni (B) në Ujëmbledhësin e

Bovillës. C) Mikroskopi optik invers Zeiss Axiovert 40CFL, me kamer digjitale, pranë laboratorit të fitoplanktonit, ISUV, Tiranë (Fotot nga A. Miho dhe M. Bushati).

Mostrat u morën në thellësitë 1, 3, 5, 10, 15, 20, 30 dhe 40 m, me ndihmën e shishes Ruttner (Hydro-Bios) me vëllim 2 litra, të pajisur edhe me një termometër, me vetëmbyllje me ndihmën e një çoku që dërgohet nga varka pasi shishja arrinte në thellësinë e duhur; shishja ulej dhe ngrihej me anën e një vinçi të thjeshtë, të kapur në buzën e varkës (Fig. 3-2B). Vëllimi i mostrës ishte rreth 200 mL. Ato u transportuan me shishe qelqi me vëllim 250 mL; fiksimi dhe ruajtja e tyre u bë fillimisht me tretësirë formaline (4%) (maj-shtator 2006), dhe më vonë me tretësirë jod-joduri (Lugol) të shtuar me pika në çastin e marrjes së mostrës deri sa ngjyra e ujit të kthehej në ngjyrë të zverdhët ‘konjaku’, kjo në përputhje edhe më kërkesat e standardit udhëzues EN 15204:2006.

Krahas mostrave për vlerësimin sasior, në çdo stacion u mor një mostër vertikale me rrjetë planktonike konike Nanzen (Fig. 3-2B), me diametër të grykës 20 cm dhe përmasa të brimëzave 25 µm; kjo mostër u ruajt në formalinë (deri në 4%) në shishe të vogla plastike (vëllim 50 mL).



39

Për të patur një njohje të gjendjes së tashme të ujit të Ujëmbledhësit, gjatë vitit 2012, dhe konkretisht në 23 mars, 25 maj, 13 korrik dhe 21 shtator, janë kryer analiza për fitoplanktonin, fiziko-kimike dhe mikrobiologjike, në mostra uji të papërpunuar të marra në Impiantin e Trajtimit të Ujit të Bovillës, Kodra e Kuqe, Tiranë. Uji i këtyre mostrave përfaqëson thellësinë e termoklinit (rreth 15-20 thellësi) të Ujëmbledhësit pranë Kullës së marrjes së ujit në afërsi të digës (Fig. 3-1). Gjithashtu, në 30 shtator 2012 po pranë kësaj Kulle në Ujëmbledhës (Stacioni S1) janë marrë mostra në thellësitë 1, 3, 5 dhe 10 m (në epilimn). Të dhënat fiziko-kimike dhe ato mikrobiologjike janë paraqitur në kreun 1 (Tab. 1-5 dhe 1-7). Analizat fiziko-kimike dhe mikrobiologjike janë kryer në bashkëpunim me laboratorin e Impiantit të Përpunimit të Ujit të Bovillës, Tiranë.

Mostra nga Ujëmbledhësi u përpunuan dhe morën me vete në Zyri nga R. Bachofen në shtator 2008 (Fig. 3-3), ku u analizua përbërja e grimcave pezull sipas madhësisë me anë të citometrisë me rrjedhje. Për një informacion fillestar mbi përmbajtjen e lëndëve VOC në ujë, në janar 2008 dy mostra të përbëra uji që përfaqësonin thellësinë 0-10 m u përpunuan nga A. Çullaj në FShN, Tiranë, dhe u dërguan për analizë kimike me gaz-kromatograf / masë-spektrometër (GC-MS), pranë Universitetit të Zyriut, nga Prof. F. Juttner.

Figura 3-3: Çaste nga marrja e mostrave në Bovillë nga Prof. R. Bachofen, në 28 shtator 2008

(Foto: F. Hoxha).

Krahas gjithë mostrave dhe vlerësimeve të tjera brenda Ujëmbledhësit, gjatë periudhës 2007-2008 janë mbledhur rreth 8 mostra perifitoni në Ujëmbledhësin e Bovillës, konkretisht maj, korrik, shtator, nëntor 2007, janar, mars, maj dhe shtator 2008. Mostrat janë mbledhur kryesisht duke gërvishur periftonin e zhvilluar mbi gurë të vegjël të zhytur në ujë, në përputhje me studimin e Hofmann (1994) dhe me udhëzimin e standardit EN 13946 (2003). Mostrat përgjithësisht janë ruajtur në formalinë 4% ose në alkool 70% dhe u transportuan me shishe plastike 50 mL.



40

3.2. Vëzhgimi dhe numërimi i fitoplanktonit Vëzhgimet dhe numërimet janë kryer me mikroskop optik invers Zeiss, Axiovert 25, me objektiv zmadhues 40x dhe okular 10x, si dhe me mikroskopin optik Zeiss, Axiovert 40CFL, objektiv 50x dhe okular 10x, ky i pajisur dhe me kontrast fazor dhe kamer digjitale (Fig. 3-2C). Këta mikroskopë janë pranë laboratorit të fitoplanktonit, ISUV, Tiranë. Për përcaktim është përdorur literatura në dispozicion, kryesisht vëllimet e serisë së Florës së Ujërave të Ëmbla të Evropës Qendrore (Süßwasserflora von Mitteleuropa), sidomos Krammer & Lange-Bertalot (1986-2001), Starmach (1985), Popovsky & Pfiester (1990), me Bourrelly (1970-1981), etj. Saktësimi i emrave shkencorë është bërë duke u këshilluar vazhdimisht me faqet e internetit, veçanërisht me AlgaeBase (Guiry & Guiry, 2013). Në qershor 2007 u shkua për tre javë (sëbashku me M. Bushatin dhe S. Duka) pranë Universitetit të Zyriut, për t’u ushtruar me njohjen e llojeve të veçanta të algave mikroskopike në mostra fitoplanktoni nga uji i Bovillës, në vlerësimin sasior të fitoplanktonit, në njohjen me teknikat monitoruese të matjes së parametrave fiziko-kimikë, të pigmenteve fotosintetikë etj

Numërimi është kryer me anë të metodës Utermöhl (1958), në përputhje dhe me standardin e BE-së 15204:2006. Mostra planktonike fillestare homogjenizohet shumë mirë, duke e tundur fort (rreth 100 herë) dhe me të mbushet kamera sedimentuese me vëllim 25 mL; kjo lihet të sedimentojë në qetësi, në errësirë, për 24 orë (Furet & Benson-Evans, 1982).

Numërimi është bërë me fusha mikroskopike rastësore; janë numëruar qelizat për të gjitha llojet njëqelizore fitoplanktonike që shfaqen në secilën fushë; tek kolonitë është bërë e mundur të numërohet gjithë sasia e qelizave përbërëse në çdo koloni, ose drejtpërdrejt, ose duke matur gjatësinë (tek kolonitë fijezore) dhe duke e pjesëtuar me gjatësinë mesatare të qelizës përbërëse. Sasia e fushave ka qenë nga 5 deri në 40, në varësi të dendësisë së qelizave në mostër, në mënyrë të tillë që numri i përgjithshëm i qelizave të numëruara të ishte mbi 400; kjo bën që rezultatet të kenë shkallë besimi prej 95%, me gabim +/-10%, që është e pranueshme për studime të kësaj natyre (Lund et al., 1958; Guillard, 1973; EN15204:2006); shumica e përfundimeve tona përmbushin këtë kërkesë, me përjashtim të disa rasteve kur sasia e materialit fitoplanktonik në mostër ka qenë shumë e rrallë (gjatë periudhës me zhillim të pakët). Theksojmë se me këtë mënyrë mund të numërohen mirë qelizat me përmasa 5-150 µm, që i përkasin mikroplanktonit dhe pjesërisht nanoplanktonit (shih Kreun II).

Llogaritja e dendësisë së fitoplanktonit (d, qeliza për mililitër, qel/mL) është bërë me anë të formulës së mëposhtme (Utermöhl, 1958):

ku: d, sasia e qelizave për mililitër; V dhe v, vëllimi fillestar dhe vëllimi i nënkampionit (përdorur në ato raste kur ka qenë e nevojshme që mostra të përqendrohej; ni, qeliza të secilit lloj të numëruara gjithsej; f, fusha të numëruara gjithsej në

kamerën numëruese.

Për secilën mostër (thellësi) të veçantë është llogaritur dendësia e çdo lloji të veçantë, dhe prej tyre është llogaritur dendësia e grupeve kryesore të algave dhe dendësia e përgjithshme e fitoplanktonit. Prej këtyre tabelave të veçanta është ndërtuar një tabelë përmbledhëse për gjithë stacionin, me listën e plotë të llojeve të gjetura dhe përbri numri i qelizave për mililitër (qel/mL). Nga të dhënat e përftuara është bërë përpunimi numerik në Microsoft Office Excel 2007 dhe një pjesë e grafikëve janë ndërtuar në programin C2 (Jugins, 2003).

mlqelfV

vd ni /1000∗

∗=



41

Gjithashtu është llogaritur edhe biovëllimi/biomasa e çdo lloji të gjetur gjatë numërimit (Olenina et al., 2006; CEN TC 230/WG 2/TG 3 Draft propozim N96; Bellinger & Sigee, 2010). Për këtë fillimisht u matën përmasat e nevojshme për përcaktimin e vëllimit të qelizave në kamerën e sedimentimit duke matur qelizat për llojet fitoplanktonike më të bollshme, duke përdorur mikroskop invers dhe një okular mikrometër; të dhënat jepen në mikrometër (µm). Biovëllimi për lloj dhe mostër llogaritet duke shumëzuar vëllimin qelizor mesatar të llojit me numrin e qelizave për mililitër (qel/mL) sipas formulës së mëposhtme:

Biovëllimi i llojit (mm3/L) = numri i qelizave (qeliza/mL) x vëllimi qelizor (µm3) x 10-6 Për qelizat me përmasa shumë të ndryshueshme janë përdorur klasat përmasore që jepen te Olenina et al. (2006). Biovëllimi i të gjithë mostrës është shprehur në milimetër kub për litër (mm3/L) deri në tre shifra pas presjes dhjetore.

Meqë llojet fitoplanktonike pluskojnë të lira në kolonën e ujit, dendësia e tyre është e barabartë me atë të ujit (1.0 g/cm3) (Lohmann, 1908). Për këtë, nga biovëllimi është llogaritur biomasa me anë të kalimeve të mëposhtme: 1 mm3/L = 1 cm3/m3 = 1 mg/L ose 1 mm3/m3 = 1 µm3/L = 1 µg/L. Me të dhënat e biomasës është përllogaritur gjendja ushqyese e ujërave sipas Willén (2000), duke përdorur shkallët e dhëna në tabelën 2-6.

Gjithashtu, një formë tjetër e kthimit të biovëllimit në biomasë është përcaktimi i përqendrimit të karbonit. Të dhënat e biovëllimit mund të transformohen në biomasë, mbi bazën e lidhjeve ndërmjet përqendrimit të karbonit dhe biovëllimit të qelizave algale. Këto lidhje janë fituar eksperimentalisht nga autorë të ndryshëm. Në këtë studim është llogaritur përqendrimi i karbonit duke u mbështetur në formulat e dhëna nga Menden-Deuer & Lessard (2000). Formula e përgjithshme e përdorur për llogaritjen e përmbajtjes së karbonit është si më poshtë:

Karbon [pg C/qeliza] = 0.216 x V 0.939

ku: C, përmbajtja e karbonit (pg); V, vëllimi i qelizave të algave (μm3).

Kurse diatometë kërkojnë një formulë të veçantë për shkak të përmbajtjes së vogël të karbonit:

Karbon [pg C/qeliza] = 0.288 x V 0.811

ku: C, përmbajtja e karbonit (pg); V, vëllimi i qelizave të algave (μm3).

3.3. Përpunimi i mostrave të perifitonit, vëzhgimi në mikroskop, numërimi, fotografimi dhe llogaritja e treguesve Pastrimi i kapakëve të diatomeve të mostrave të perifitonit, por edhe për disa nga mostrat e fitoplanktonit u krye duke zier me peroksid H2O2cc materialin me alga për rreth 2-3 orë (EN 13946:2003; Krammer & Lange-Bertalot, 1991). Me materialin e pastruar u përgatitën preparatet e përhershme duke përdorur si përmbyllës Naphrax® (me tregues thyerjeje 1.71 & 1.74).

Përcaktimi dhe numërimi i llojeve janë bërë, gjithashtu, edhe me mikroskopin optik Motic BA310, me objektiv HI 100x dhe me aparatin digjital CMOS 1/2” 3MP – 2048x1536 piksel, të vendosur në trup (pranë laboratorit të botanikës, FShN, UT). Për çdo preparat (mostër) janë numëruar mbi 400 kapakë diatomesh, duke ndjekur udhëzimet e standardit EN 14407 (2004). Sipas kësaj mënyre, përfundimet që merren kanë shkallë besimi prej 95%, me gabim +/-10%, që është e pranueshme për studime të kësaj natyre (Lund et al.,



42

1958). Në këtë mikroskop është bërë edhe fotografimi i disa prej llojeve. Për përcaktim është përdorur kryesisht Krammer & Lange-Bertalot (1986-2001).

Mbështetur në vlerat e sasisë relative (%) të secilit lloj të gjetur për çdo mostër janë llogaritur tregues ekologjikë si: Treguesi i Ndryshueshmërisë, H’ (Shannon & Weaver, 1949) dhe lidhur me të edhe Treguesi i Margalefit (1958), Treguesi Ushqyes i Diatomeve, TIDIA (Rott et al., 1999), Treguesi Saprobik, SI (Rott et al., 1997), si dhe Treguesi i Ndjeshmërisë së Ndotjes, IPS (Cemagref, 1982). Tre treguesit e fundit janë llogaritur sipas formulës së Zelinka & Marvan (1961), kurse vlerat ekologjike të llojeve për secilin tregues janë marrë përkatësisht nga tabelat e Rott et al. (1997; 1999) dhe nga baza e të dhënave të programit Omnidia (Lecointe et al., 1993) (shih Kreun II).

Përpunimi numerik dhe gjithë grafikët janë bërë ne Microsoft Office Excel 2007. Korrelimi linear midis disa treguesve të ndryshëm është bërë duke përdorur vlerat kritike të koeficientit të korrelimit të produkt-momentit Pearson (sipas http://www.gifted.uconn.edu/siegle/research/ Correlation/corrchrt.htm).

3.4. Matje të tjera paralele në Ujëmbledhësin e Bovillës Krahas matjeve të mësipërme paralelisht në të njëjtat stacione janë bërë edhe matje të tjera drejtpërdrejt në vend ose marrë mostra paralele dhe konretisht:

Treguesit kryesorë fiziko-kimikë, si temperatura e ujit, pH, përcjellshmëria, oksigjeni i tretur, alkaliniteti, lëndët e ngurta të përgjithshme të tretura, turbullia, treguesi i përmaganatit, përthithja UV dhe tejpamja etj. (Duka, 2008).

Lëndët ushqyese, si fosfate, nitrate, nitrite, amoniumi (Duka, 2008).

Pigmentet fotosintetike, si klorofilet a, b, c dhe feofitinat (Duka, 2008).

Parametrat mikrobiologjikë, si koliformet totale, koliformet fekale, streptokoku fekal dhe mikroflora e përgjithshme (Hoxha &Emiri, 2009).

Zoplanktoni, përbërja llojore dhe sasiore (Nikleka, 2010).

Shpërndarja e grimcave në ujë sipas madhësisë (vetëm në shtator 2008) (Bachofen, 2009).

Përmbajtja e lëndëve VOC në ujë (vetëm në janar 2008) (Çullaj & Bachofen, 2009).

Studimi ka pasur në vëmendje shpatet e pellgut ujëmbledhës të Bovillës, konkretisht florën dhe bimësinë, shkurretat dhe pyjet, mbulesën bimore, bimët me rëndësi mjekësore dhe industriale, si dhe erozionin, veprimtarinë e njeriut dhe ndikimin e tij në cilësinë e ujërave etj. (Mersinllari et al., 2009).

Metodat e matjes, aparaturat dhe të dhënat përkatëse jepen më hollësisht te publikimi i Miho et al. (2009). Në tabelën 3-1 listohen të gjithë parametrat e tjerë të matur, metodat e matjeve, parimi, pajisjet e përdura dhe literaturat përkatëse. Një pjesë janë diskutuar më gjerë në doktoratat: Duka (2008) dhe Nikleka (2010). Një përmbledhje për këto të dhëna jepet edhe në Kreun I, kurse disa prej tyre do të rimerren dhe diskutohen në Kreun V.



43

Tabela 3-1. Parametrat e tjerë të matur në Ujëmbledhësin e Bovillës gjatë studimit SCOPES, metodat e matjeve, parimi, pajisjet e përdorura dhe literaturat përkatëse (përshtatur sipas paraqitjeve te Miho et al., 2009).

Parametri Parimi i matjes Aparatura, Literatura Temperatura, ˚C Termometri (matje direkte) Termometër (APHA, 1998) pH Potenciometri (matje direkte) HACH (2001) (APHA, 1998) Përcjellshmëria elektrike, μS/cm

Konduktometri (matje direkte) HACH (2001) (APHA, 1998)

Turbullia, NTU Turbidimetri (matje direkte) WTW model photoFlex Turb 430 IR Tejpamja, m Disku Secchi (matje direkte) Disk Secchi Oksigjeni i tretur, mg/L Procedura standarde 421A (APHA, 1998) BOD5, mg/L dhe % Metoda Winkler Procedura standarde 507 (APHA, 1998) Alkaliniteti, mg/L HCO3 Vëllimetri Procedura standarde 403 (APHA, 1998)

Fosfatet P-PO4, mg/L SF UV-VIS Shimadzu UV-2401PC; procedura standarde 424 F (APHA, 1998)

Nitratet N-NO3, mg/L SF UV Shimadzu UV-2401PC; procedura standarde 418A (APHA, 1998)

Nitritet N-NO2, μg/L SF UV-VIS Shimadzu UV-2401PC; procedura standarde 419 (APHA, 1998)

Amoniumi N-NH4, mg/L SF UV-VIS, metoda fenate Shimadzu UV-2401PC; procedura standarde 417 C (APHA, 1998)

Pigmentet klorofilike (a,b,c, phytophytin)

SF UV-VIS, metoda trikromatike dhe kromatike

Shimadzu UV-2401PC; procedura standarde 10200 H (APHA, 1998)

Karboni organik total (TOC), mg/L Metoda me kite 10054 HACH HACH, US Patent

Absorbanca në UV-A 253.7 nm/cm SF UV Shimadzu UV-2401PC; procedura

standarde 5910 B (APHA, 1998) Indeksi i KMnO4, mg/L O2 Vëllimetri Procedura standarde (EN ISO 8467:2000) Lëndët e ngurta në pezulli, mg/L Peshim Procedura standarde (APHA, 1988)

Hekuri, mg/L AAS Varian 10+ SpectrAA Zinku, mg/L SAA AAS Varian 10+ SpectrAA Koliformet totale Nutrient Pads ENDO (APHA, 1998) Streptokoku fekal Nutri Disk Azid (Azide) (APHA, 1998) Koliformet fekale

Teknika e filtrimit membranor Nutrient Pads M-FC (APHA, 1998)

Mikroflora e përgjithshme Mbjellje në agar 1 mL ujë (mostër) Plate-Count-Agar (APHA, 1998)

Zooplankton, individuals/m3 Metoda Pantle-Buck Mikroskop optik invers OPTICA 2000 Pantle-Buck (1955) Microscop optik MOTIC-1200.

Përmbajtja e lëndëve VOC në ujë (vetëm në janar 2008).

Ekstraktimi me diklormetan Gaz-kromatograf / masë-spektrometër (GC-MS). Brownlee et al. (2004)

Shpërndarja e grimcave në ujë sipas madhësisë (vetëm në shtator 2008)

Citometri me rrjedhje Portable “Microcyte” flow cytometer (BioDetect AS, Oslo, Norway)

Flora, bimësia dhe ndikimi i njeriut Vizita në pellgun ujëmbledhës Braun-Blanquet (1964) dhe Reiss &

Chapman (2000)



44

KREU IV: REZULTATET

4.1. Të dhëna mbi fitoplanktonin Nga studimi në fitoplanktonin e Ujëmbledhësit të Bovillës u gjetën rreth 150 lloje algash mikroskopike, që u përkasin kryesisht klasave: Bacillariophyceae, Dinophyceae, Cryptophyceae, Chrysophyceae, Chlorophyceae, Euglenophyceae dhe Cyanophyceae. Në tabelën 4-1 jepet me hollësi përbërja e komunitetit të fitoplanktonit në secilën mostër, sëbashku me dendësinë përkatëse për secilën periudhë, stacion dhe thellësi. Një listë e plotë e llojeve të gjetura jepet në tabelën 4-26, kurse më të zakonshmet jepen në fotot e Pasqyrave I deri V.

Tabela 4-1: Dendësia e fitoplanktonit (qeliza/mL) të Ujëmbledhësit të Bovillës, të gjitha grupet dhe llojet

përkatëse për secilin stacion dhe thellësi, për periudhën maj 2006 - shtator 2008.

Thellësia, m -1 -3 -5 -10 -15 -20 -30 -40Stacioni dhe Data e mostrave: S1-20/05/06

Gjithsej qeliza/mL Grupet sistematike dhe llojet 564 786 614 165 49 64 21 17

Bacillariophyceae - Centrales 485 579 460 115 10 12 6 4 Cyclotella sp. diverse 485 579 460 115 10 12 6 4 Bacillariophyceae - Pennales 59 193 139 47 35 45 13 12 Achnanthes minutissima 2 0 0 1 1 0 0 0 Brachisyra neoexilis 1 0 0 0 0 0 0 0 Cocconeis sp. (cf. placentula) 3 0 0 0 0 0 0 0 Fragilaria sp. diverse 36 184 128 46 33 44 13 10 Gomphonema sp. 0 0 0 0 0 1 0 0 Navicula sp. diverse 10 8 7 1 1 0 0 1 Nitzschia sigmoidea 0 0 0 0 0 0 0 1 Nitzschia sp. diverse 6 2 4 0 1 1 1 0 Dinophyceae 21 13 10 2 2 1 2 0 Ceratium hirundinella 2 0 0 0 0 1 0 0 Peridinium sp. 19 13 10 2 2 1 2 0 Chlorophyceae 0 2 0 0 0 1 0 0 Cosmarium cf. ralfsii 0 2 0 0 0 1 0 0 Chrysophyceae 0 0 6 1 0 2 0 0 Dinobrion sp. 0 0 6 1 0 2 0 0 Euglenophyceae 0 0 0 1 1 4 0 1 Stacioni dhe Data e mostrave: S2-20/05/06

Gjithsej qeliza/mL Grupet sistematike dhe llojet 821 525 798 279 - 25 16 -

Bacillariophyceae - Centrales 714 362 622 184 - 0 3 - Cyclotella sp. diverse 714 362 622 184 - 0 3 - Bacillariophyceae - Pennales 50 154 167 87 - 19 8 - Fragilaria sp. diverse 45 151 156 83 - 18 6 - Navicula sp.diverse 6 3 7 0 - 0 0 - Nitzschia sp. diverse 0 0 4 3 - 0 1 - Dinophyceae 56 9 7 8 - 1 4 - Ceratium hirundinella 2 3 0 0 - 0 0 - Peridinium sp. diverse 54 6 7 8 - 1 4 - Euglenophyceae 2 0 1 0 - 3 0 -



45

Thellësia, m -1 -3 -5 -10 -15 -20 -30 -40Stacioni dhe Data e mostrave: S3-20/05/06

Gjithsej qeliza/mL Grupet sistematike dhe llojet 745 827 214 356 - 28 - -

Bacillariophyceae - Centrales 562 544 126 281 - 7 - - Cyclotella sp. diverse 562 544 126 281 - 7 - - Bacillariophyceae - Pennales 123 219 59 70 - 21 - - Achnanthes minutissima 0 0 2 0 - 0 - - Cymbella minuta 0 0 0 0 - 1 - - Fragilaria sp. diverse 118 199 53 66 - 20 - - Navicula sp. diverse 4 16 4 3 - 0 - - Nitzschia sp. diverse 1 4 0 1 - 0 - - Dinophyceae 29 64 26 3 - 1 - - Ceratium hirundinella 6 2 0 0 - 0 - - Peridinium sp. diverse 23 62 26 3 - 1 - - Chlorophyceae 1 0 0 1 - 0 - - Cosmarium cf. ralfsii 1 0 0 1 - 0 - - Chrysophyceae 29 0 3 0 - 0 - - Dinobrion sp. 29 0 3 0 - 0 - - Euglenophyceae 0 0 1 1 - 1 - - Stacioni dhe Data e mostrave: S1-15/07/06


Bacillariophyceae - Centrales 1374 989 939 5462 1427 894 280 143 Cyclotella sp. diverse 1374 989 939 5462 1427 894 280 143 Bacillariophyceae - Pennales 62 41 30 27 24 19 11 11 Achnanthes minutissima 12 0 2 0 0 1 2 1 Brachisyra neoexilis 0 0 0 0 0 0 1 0 Cocconeis sp. (cf. placentula) 3 2 0 0 0 4 1 0 Cymbella microcephala 0 0 2 0 0 0 0 0 Fragilaria sp. diverse 26 23 16 27 24 7 3 5 Navicula sp.diverse 15 2 0 0 0 0 3 2 Nitzschia sp. diverse 3 0 5 0 0 6 1 2 Sellaphora sp. 3 0 0 0 0 0 0 0 Diatome të papërcaktuara 0 14 5 0 0 0 0 0 Dinophyceae 18 10 7 27 19 12 3 1 Ceratium hirundinella 0 0 0 0 3 0 0 0 Peridinium sp. diverse 18 10 7 27 16 12 3 1 Chlorophyceae 0 2 0 0 0 0 0 0 Staurastrum sp. 0 2 0 0 0 0 0 0 Chrysophyceae 41 37 78 102 8 6 1 2 Dinobrion sp. 41 37 78 102 8 6 1 2 Euglenophyceae 0 0 0 0 3 1 0 0 Cyanophyceae 0 25 46 0 0 0 0 0 Lloje të papërcaktuara 6 2 14 0 0 0 0 0 Stacioni dhe Data e mostrave: S2-15/07/06


Bacillariophyceae - Centrales 855 534 1432 2092 - 351 261 - Cyclotella sp. diverse 855 534 1432 2092 - 351 261 - Bacillariophyceae - Pennales 34 33 32 71 - 13 8 - Achnanthes minutissima 3 4 0 5 - 0 0 - Cocconeis sp. (cf. placentula) 0 0 3 0 - 1 0 -



46

Thellësia, m -1 -3 -5 -10 -15 -20 -30 -40Cymbella microcephala 0 4 0 0 - 0 0 - Fragilaria sp. diverse 26 21 26 54 - 4 7 - Navicula capitatoradiata 0 0 0 0 - 0 0 - Navicula sp. diverse 0 4 3 0 - 4 0 - Nitzschia sp. diverse 5 0 0 11 - 4 0 - Dinophyceae 8 24 71 27 - 4 4 - Ceratium hirundinella 3 3 0 3 - 1 1 - Peridinium sp. diverse 5 21 71 24 - 3 3 - Chrysophyceae 189 100 326 22 - 5 2 - Dinobrion sp. 189 100 326 22 - 5 2 - Euglenophyceae 3 1 0 0 - 1 0 - Cyanophyceae 26 34 24 0 - 0 0 - Lloje të papërcaktuara 11 14 5 0 - 4 0 - Stacioni dhe Data e mostrave: S3-15/07/06


Bacillariophyceae - Centrales 1284 1007 3241 3160 - 499 - - Cyclotella sp. diverse 1284 1007 3241 3160 - 499 - - Bacillariophyceae - Pennales 43 55 53 58 - 11 - - Achnanthes minutissima 7 0 4 0 - 0 - - Brachisyra neoexilis 0 2 0 0 - 0 - - Caloneis sp. 0 0 4 0 - 0 - - Cocconeis sp. (cf. placentula) 4 2 4 4 - 1 - - Cymbella microcephala 4 4 0 0 - 0 - - Cymbella sp. 0 4 0 0 - 0 - - Diploneis marginestriata 0 0 0 0 - 1 - - Fragilaria sp. diverse 11 35 26 40 - 6 - - Navicula sp. diverse 7 2 4 9 - 0 - - Neidium dubium 0 0 4 0 - 0 - - Nitzschia dissipata 0 0 0 0 - 1 - - Nitzschia sp. diverse 9 4 4 4 - 3 - - Dinophyceae 29 18 53 40 - 5 - - Ceratium hirundinella 7 0 4 0 - 1 - - Peridinium sp. diverse 22 18 48 40 - 4 - - Chrysophyceae 25 75 105 44 - 3 - - Dinobrion sp. 25 75 105 44 - 3 - - Euglenophyceae 0 0 0 0 - 1 - - Cyanophyceae 141 26 53 0 - 0 - - Lloje të papërcaktuara 0 7 9 0 - 3 - - Stacioni dhe Data e mostrave: S1-16/09/06

Gjithsej qeliza/mL Grupet sistematike dhe llojet 1008 646 613 6302 1346 506 89 -

Bacillariophyceae - Centrales 937 592 573 6276 1321 490 87 - Cyclotella sp. diverse 937 592 573 6276 1321 490 87 - Bacillariophyceae - Pennales 15 12 13 14 10 7 0 - Fragilaria sp. diverse 0 0 0 14 5 2 0 - Navicula sp.diverse 15 12 13 0 2 2 0 - Nitzschia sp. diverse 0 0 0 0 2 2 0 - Dinophyceae 17 14 7 7 0 5 0 - Ceratium hirundinella 2 2 0 7 0 2 0 - Peridinium sp. diverse 15 12 7 0 0 2 0 -



47

Thellësia, m -1 -3 -5 -10 -15 -20 -30 -40Chrysophyceae 38 27 20 4 15 5 2 - Dinobrion sp. 38 27 20 4 15 5 2 - Stacioni dhe Data e mostrave: S1-16/09/06 (Lugol)

Gjithsej qeliza/mL Grupet sistematike dhe llojet - 1717 1934 5686 - - - -

Bacillariophyceae - Centrales - 814 1218 5586 - - - - Cyclotella sp. diverse - 814 1218 5586 - - - - Bacillariophyceae - Pennales - 37 16 67 - - - - Fragilaria sp. diverse - 0 0 22 - - - - Navicula sp.diverse - 37 16 11 - - - - Diatome të papërcaktuara - 0 0 33 - - - - Dinophyceae - 33 20 22 - - - - Ceratium hirundinella - 8 0 11 - - - - Peridinium sp. diverse - 25 20 11 - - - - Chrysophyceae - 102 127 11 - - - - Dinobryon sp. - 102 127 11 - - - - Cyanophyceae - 621 495 0 - - - - Anabena cf. affinis - 621 495 0 - - - - Lloje të papërcaktuara - 110 57 0 - - - - Stacioni dhe Data e mostrave: S2-16/09/06


Bacillariophyceae - Centrales 523 374 404 153 - 741 109 - Cyclotella sp. diverse 523 374 404 153 - 741 109 - Bacillariophyceae - Pennales 4 4 8 72 - 4 2 - Fragilaria sp. diverse 0 0 0 69 - 0 2 - Navicula sp.diverse 4 4 8 0 - 3 1 - Nitzschia sp. diverse 0 0 0 3 - 1 0 - Dinophyceae 12 14 4 7 - 0 0 - Ceratium hirundinella 0 1 0 0 - 0 0 - Peridinium sp. diverse 12 13 4 7 - 0 0 - Chrysophyceae 3 10 5 0 - 3 5 - Dinobrion sp. 3 10 5 0 - 3 5 - Stacioni dhe Data e mostrave: S3-16/09/06


Bacillariophyceae - Centrales 583 618 445 7310 - 181 - - Cyclotella sp. diverse 583 618 445 7310 - 181 - - Bacillariophyceae - Pennales 10 9 36 32 - 2 - - Fragilaria sp. diverse 0 0 31 19 - 1 - - Navicula sp.diverse 10 9 5 13 - 1 - - Dinophyceae 10 10 1 10 - 0 - - Ceratium hirundinella 3 0 1 3 - 0 - - Peridinium sp. diverse 7 10 0 6 - 0 - - Chrysophyceae 39 47 2 3 - 3 - - Dinobrion sp. 39 47 2 3 - 3 - - Stacioni dhe Data e mostrave: S1-18/11/06

Gjithsej qeliza/mL 1610 1799 1563 1709 786 1115 806 465 Bacillariophyceae - Centrales 1503 1701 1461 1594 736 1067 798 464 Cyclotella sp. diverse 1503 1701 1461 1594 736 1067 798 464 Bacillariophyceae - Pennales 16 4 20 29 3 10 0 1 Fragilaria sp. diverse 4 0 4 8 0 0 0 0



48

Thellësia, m -1 -3 -5 -10 -15 -20 -30 -40Navicula sp.diverse 4 4 12 12 1 5 0 1 Diatome të papërcaktuara 8 0 4 8 1 5 0 0 Dinophyceae 16 33 16 16 0 5 0 0 Ceratium hirundinella 0 4 4 8 0 0 0 0 Peridinium sp. diverse 16 29 12 8 0 5 0 0 Chrysophyceae 16 4 20 8 0 0 0 0 Dinobrion sp. 16 4 20 8 0 0 0 0 Euglenophyceae 0 0 0 0 3 5 0 0 Lloje të papërcaktuara 57 57 45 61 44 29 8 0 Stacioni dhe Data e mostrave: S2-18/11/06


Bacillariophyceae - Centrales 1382 1374 2229 1553 - 674 573 - Cyclotella sp. diverse 1382 1374 2229 1553 - 674 573 - Bacillariophyceae - Pennales 16 25 27 20 - 1 0 - Achnanthes minutissima 4 0 0 0 - 0 0 - Navicula sp.diverse 0 20 11 20 - 1 0 - Diatome të papërcaktuara 12 4 16 0 - 0 0 - Dinophyceae 20 12 27 12 - 3 0 - Ceratium hirundinella 4 4 5 12 - 0 0 - Peridinium sp. diverse 16 8 21 0 - 3 0 - Chrysophyceae 0 0 0 37 - 0 0 - Dinobrion sp. 0 0 0 37 - 0 0 - Euglenophyceae 4 0 0 0 - 1 0 - Lloje të papërcaktuara 45 49 48 0 - 6 0 - Stacioni dhe Data e mostrave: S3-18/11/06


Bacillariophyceae - Centrales 1329 1545 1414 1451 - 466 - - Cyclotella sp. diverse 1329 1545 1414 1451 - 466 - - Bacillariophyceae - Pennales 4 16 20 20 - 1 - - Fragilaria sp. diverse 0 4 4 0 - 0 - - Navicula sp.diverse 4 12 12 20 - 0 - - Diatome të papërcaktuara 0 0 4 0 - 1 - - Dinophyceae 16 20 16 8 - 0 - - Ceratium hirundinella 0 4 4 8 - 0 - - Peridinium sp. diverse 16 16 12 0 - 0 - - Chrysophyceae 8 8 20 4 - 0 - - Dinobrion sp. 8 8 20 4 - 0 - - Euglenophyceae 0 8 0 0 - 1 - - Cyanophyceae 143 0 0 0 - 0 - - Anabena cf. affinis 143 0 0 0 - 0 - - Lloje të papërcaktuara 29 61 69 0 - 5 - - Stacioni dhe Data e mostrave: S1-13/01/07


Bacillariophyceae - Centrales 134 126 75 161 141 80 83 83 Cyclotella sp. diverse 134 126 75 161 141 80 83 83 Bacillariophyceae - Pennales 7 3 3 6 3 2 1 1 Navicula sp.diverse 4 2 2 5 3 1 1 1 Diatome të papërcaktuara 3 1 1 1 0 1 0 0



49

Thellësia, m -1 -3 -5 -10 -15 -20 -30 -40Dinophyceae 0 0 0 1 1 0 1 1 Ceratium hirundinella 0 0 0 1 1 0 1 1 Euglenophyceae 1 2 0 1 0 0 0 0 Të papërcaktuara 12 15 7 19 10 9 3 5 Stacioni dhe Data e mostrave: S2-13/01/07


Bacillariophyceae - Centrales 119 109 104 91 - 121 87 - Cyclotella sp. diverse 119 109 104 91 - 121 87 - Bacillariophyceae - Pennales 3 5 4 2 - 5 2 - Navicula sp.diverse 2 2 3 1 - 1 1 - Diatome të papërcaktuara 1 3 1 1 - 4 1 - Dinophyceae 1 1 1 1 - 1 1 - Ceratium hirundinella 1 1 1 1 - 1 1 - Euglenophyceae 0 1 0 1 - 1 0 - Të papërcaktuara 2 12 10 6 - 8 4 - Stacioni dhe Data e mostrave: S3-13/01/07


Bacillariophyceae - Centrales 90 88 84 60 - 52 - - Cyclotella sp. diverse 90 88 84 60 - 52 - - Bacillariophyceae - Pennales 0 2 1 1 - 2 - - Navicula sp.diverse 0 0 1 1 - 0 - - Diatome të papërcaktuara 0 2 1 0 - 2 - - Dinophyceae 0 1 1 0 - 0 - - Ceratium hirundinella 0 0 1 0 - 0 - - Peridinium sp. diverse 0 1 0 0 - 0 - - Euglenophyceae 1 1 2 0 - 0 - - Të papërcaktuara 6 6 4 6 - 4 - - Stacioni dhe Data e mostrave: S1-17/03/07


Bacillariophyceae - Centrales 1982 1997 1948 1805 423 140 108 68 Cyclotella sp. diverse 1982 1997 1948 1805 423 140 108 68 Bacillariophyceae - Pennales 25 29 29 26 19 8 3 3 Anomoneis sp. diverse 5 0 0 0 0 0 0 0 Cymbella affinis 0 5 0 0 0 0 0 0 Cymbella amphicephala 0 0 5 0 0 0 0 0 Cymbella microcephala 0 0 0 4 0 0 0 0 Fragilaria sp. diverse 0 0 0 4 0 0 0 0 Gyrosigma sp. (cf. acuminata) 0 0 0 0 1 0 0 0 Navicula sp. diverse 5 0 10 4 6 3 1 0 Nitzschia sp. diverse 10 0 0 9 3 1 0 0 Diatome të papërcaktuara 5 25 15 4 9 4 3 2 Dinophyceae 15 20 29 22 4 1 1 0 Ceratium hirundinella 5 5 5 4 1 0 0 0 Peridinium sp. diverse 10 15 25 18 3 1 1 0 Chrysophyceae 0 10 0 0 0 0 0 0 Dinobrion sp. 0 10 0 0 0 0 0 0 Euglenophyceae 0 5 0 4 0 0 0 0



50

Stacioni dhe Data e mostrave: S2-17/03/07


Bacillariophyceae - Centrales 2041 2318 1844 824 - 129 78 - Cyclotella sp. diverse 2041 2318 1844 824 - 129 78 - Bacillariophyceae - Pennales 39 35 29 9 - 6 6 - Achnanthes minutissima 0 6 0 0 - 1 0 - Cymbella microcephala 5 0 8 0 - 0 0 - Fragilaria sp. diverse 5 6 0 0 - 1 0 - Navicula sp.diverse 15 12 8 7 - 1 2 - Nitzschia sp. diverse 5 0 0 0 - 1 0 - Diatome të papërcaktuara 10 12 12 2 - 2 3 - Dinophyceae 0 18 12 2 - 2 2 - Peridinium sp. diverse 0 18 12 2 - 2 2 - Chrysophyceae 0 0 0 7 - 0 0 - Dinobrion sp. 0 0 0 7 - 0 0 - Euglenophyceae 0 0 0 0 - 1 1 - Stacioni dhe Data e mostrave: S3-17/03/07


Bacillariophyceae - Centrales 2575 1905 2230 2408 - 113 - - Cyclotella sp. diverse 2575 1905 2230 2408 - 113 - - Bacillariophyceae - Pennales 65 29 61 12 - 4 - - Achnanthes minutissima 6 0 6 0 - 0 - - Amphora pedinculus 0 0 6 0 - 0 - - Fragilaria sp. diverse 6 0 11 0 - 0 - - Gyrosigma sp. (cf. acuminata) 0 0 0 0 - 1 - - Navicula sp.diverse 13 4 11 12 - 0 - - Nitzschia acicularis 6 8 17 0 - 0 - - Nitzschia dissipata 26 0 0 0 - 0 - - Diatome të papërcaktuara 6 16 11 0 - 3 - - Dinophyceae 13 20 11 0 - 2 - - Ceratium hirundinella 0 12 6 0 - 0 - - Peridinium sp. diverse 13 8 6 0 - 2 - - Chrysophyceae 13 0 0 0 - 0 - - Dinobrion sp. 13 0 0 0 - 0 - - Euglenophyceae 6 12 22 0 - 2 - - Stacioni dhe Data e mostrave: S1-12/5/2007


Bacillariophyceae - Centrales 9566 9055 9096 4955 4374 3246 234 170 Cyclotella sp. diverse 9566 9055 9096 4955 4374 3246 234 170 Bacillariophyceae - Pennales 105 245 61 25 65 57 4 0 Achnanthes minutissima 0 204 0 0 0 0 0 0 Cymbella affinis 18 0 0 0 0 0 0 0 Cymbella amphicephala 0 0 0 0 0 8 1 0 Cymbella microcephala 18 0 0 0 0 8 1 0 Fragilaria capucina 0 20 0 0 0 0 0 0 Fragilaria sp. diverse 18 20 20 0 0 8 1 0 Navicula sp.diverse 35 0 0 12 16 0 0 0 Nitzschia sp. diverse 0 0 0 12 8 0 0 0 Diatome të papërcaktuara 18 0 41 0 41 33 2 0



51

Dinophyceae 18 0 20 25 74 16 1 0 Ceratium hirundinella 18 0 0 0 0 0 0 0 Peridinium sp. diverse 0 0 20 25 74 16 1 0 Chrysophyceae 0 0 164 0 0 0 0 0 Dinobrion sp. 0 0 164 0 0 0 0 0 Euglenophyceae 0 0 0 0 8 8 0 0 Stacioni dhe Data e mostrave: S1-23/07/2007


Bacillariophyceae - Centrales 1397 1342 806 3315 904 418 167 135 Cyclotella sp. diverse 1397 1342 806 3315 904 418 167 135 Bacillariophyceae - Pennales 21 25 20 0 39 9 3 1 Cymbella amphicephala 0 0 1 0 0 0 0 0 Fragilaria capucina 0 0 0 0 2 0 0 0 Fragilaria sp. diverse 5 4 5 0 34 4 1 0 Navicula sp.diverse 5 8 5 0 0 3 0 0 Nitzschia sp. diverse 11 8 6 0 0 0 0 0 Diatome të papërcaktuara 0 4 2 0 2 2 0 0 Dinophyceae 96 41 21 21 2 3 3 2 Ceratium hirundinella 0 4 2 7 0 2 0 0 Peridinium umbonatum 96 37 18 0 2 1 2 2 Peridinium sp. diverse 0 0 0 14 0 0 1 0 Chlorophyceae 0 4 2 0 0 0 0 0 Chlamydomonas sp. 0 4 2 0 0 0 0 0 Cryptophyceae 85 106 50 21 37 23 24 0 Cryptomonas sp. 69 78 36 21 25 8 9 0 Rhodomonas minuta 16 29 13 0 11 15 15 0 Chrysophyceae 5 12 11 14 11 19 1 3 Dinobrion sp. 0 0 5 14 2 8 0 0 Dinobrion crenulatum 5 12 5 0 0 0 0 0 Kephyrion sp. 0 0 0 0 9 10 1 3 Euglenophyceae 0 0 0 0 0 1 0 0 Stacioni dhe Data e mostrave: S1-16/09/07


Bacillariophyceae - Centrales 765 830 1382 302 1539 387 184 100 Cyclotella sp. diverse 765 830 1382 302 1539 387 184 100 Bacillariophyceae - Pennales 55 14 25 66 0 1 3 0 Amphora pedinculus 2 0 0 0 0 0 0 0 Fragilaria sp. diverse 43 12 20 48 0 0 1 0 Gyrosigma sp. (cf. acuminata) 0 0 0 0 0 0 1 0 Navicula sp.diverse 4 2 3 6 0 0 1 0 Nitzschia sp. diverse 6 0 1 0 0 0 1 0 Diatome të papërcaktuara 0 0 1 12 0 1 1 0 Dinophyceae 4 5 7 12 0 0 0 0 Ceratium hirundinella 0 5 7 12 0 0 0 0 Peridinium umbonatum 4 0 0 0 0 0 0 0 Cryptophyceae 6 26 38 48 16 25 22 8 Cryptomonas sp. 6 26 37 36 12 25 22 8 Rhodomonas minuta 0 0 1 12 3 0 0 0 Chrysophyceae 20 0 9 24 9 5 3 0 Dinobrion divergens 20 0 9 24 9 5 3 0



52

Stacioni dhe Data e mostrave: S1-17/11/2007


Bacillariophyceae - Centrales 84 117 104 94 72 71 42 29 Cyclotella sp. diverse 84 117 104 94 72 71 42 29 Bacillariophyceae - Pennales 0 1 0 0 0 0 0 0 Diatome të papërcaktuara 0 1 0 0 0 0 0 0 Cryptophyceae 22 11 12 12 35 12 3 1 Cryptomonas sp.> 13 8 10 10 22 11 3 1 Cryptomonas sp.< 4 3 1 2 10 0 0 0 Rhodomonas minuta 4 0 0 1 2 0 0 0 Chrysophyceae 0 0 0 0 2 0 0 0 Kephyrion sp. 0 0 0 0 2 0 0 0 Euglenophyceae 2 1 0 0 2 0 0 0 Stacioni dhe Data e mostrave: S1-19/01/08


Bacillariophyceae - Centrales 17 16 12 18 35 4 5 0 Cyclotella sp. diverse 16 14 12 16 28 4 0 0 Staphanodiscus sp. 1 2 0 2 7 0 5 2 Bacillariophyceae - Pennales 6 7 14 10 15 5 2 2 Fragilaria sp. diverse 5 7 9 6 9 5 2 2 Navicula sp.diverse 0 0 2 0 0 0 0 0 Nitzschia sp. diverse 0 0 2 0 7 0 0 0 Diatome të papërcaktuara 2 0 2 3 0 0 0 0 Dinophyceae 6 4 0 1 0 0 0 0 Ceratium hirundinella 0 1 0 0 0 0 0 0 Peridinium sp. diverse 6 2 0 1 0 0 0 0 Cryptophyceae 278 268 312 304 258 147 17 0 Cryptomonas sp.> 71 80 70 62 39 8 0 0 Cryptomonas sp.< 56 108 137 161 96 102 17 0 Rhodomonas minuta 151 80 105 81 123 38 0 0 Chrysophyceae 24 10 5 3 13 0 0 0 Kephyrion sp. 24 10 5 3 13 0 0 0 Euglenophyceae 0 1 2 2 11 1 0 0 Stacioni dhe Data e mostrave: S1-15/03/08


Bacillariophyceae - Centrales 18 22 29 48 66 63 57 15 Cyclotella sp. diverse 0 1 0 25 33 37 27 15 Staphanodiscus sp. 18 21 29 23 33 26 30 16 Bacillariophyceae - Pennales 13 8 13 17 28 2 14 7 Fragilaria ulna 1 4 0 4 0 1 5 1 Navicula sp. diverse 1 0 0 0 0 1 0 0 Nitzschia sp. diverse 10 4 9 9 12 0 4 2 Nitzschia palea 0 0 2 0 5 0 0 0 Diatome të papërcaktuara 1 0 2 5 12 1 5 3 Dinophyceae 0 0 2 0 0 0 0 0 Peridinium sp. diverse 0 0 2 0 0 0 0 0 Cryptophyceae 47 61 34 61 71 34 1 0 Cryptomonas sp.> 2 1 4 3 0 0 1 0 Cryptomonas sp.< 44 54 14 4 0 3 0 0



53

Rhodomonas minuta 1 7 17 54 71 31 0 0 Euglenophyceae 2 4 1 2 9 0 1 1 Stacioni dhe Data e mostrave: S1-17/05/08


Bacillariophyceae - Centrales 463 362 397 114 48 32 24 18 Cyclotella sp. diverse 463 361 396 114 48 32 23 18 Staphanodiscus sp. 0 1 1 0 0 0 1 0 Bacillariophyceae - Pennales 38 18 24 9 16 1 2 1 Cymbella microcephala 2 0 0 0 0 0 0 0 Cymbella sp. 2 1 0 1 0 0 0 0 Fragilaria ulna 9 10 6 0 5 1 0 0 Navicula sp. diverse 4 1 10 5 11 0 1 0 Nitzschia sp. diverse 9 3 4 1 0 0 1 0 Nitzschia palea 0 0 2 0 0 0 0 0 Diatome të papërcaktuara 11 4 2 2 0 0 1 1 Dinophyceae 35 23 37 108 61 36 28 0 Ceratium hirundinella 2 2 0 0 0 0 0 0 Peridinium umbonatum 33 22 37 108 61 36 28 0 Chlorophyceae 0 0 11 0 0 0 2 0 Chlorococcus sp. 0 0 11 0 0 0 2 0 Cryptophyceae 17 7 7 7 48 17 43 2 Cryptomonas sp.> 12 5 1 0 0 0 0 0 Cryptomonas sp.< 2 2 3 0 0 1 2 2 Rhodomonas minuta 2 0 3 7 48 16 42 0 Chrysophyceae 2 1 7 4 16 0 0 0 Dinobrion divergens 0 0 5 0 0 0 0 0 Kephyrion sp. 2 1 2 4 16 0 0 0 Euglenophyceae 0 0 0 1 5 0 1 1 Stacioni dhe Data e mostrave: S1-28/09/08


Bacillariophyceae - Centrales 2960 2974 1628 1672 606 378 330 241 Cyclotella sp. diverse 2960 2974 1628 1672 606 378 330 241 Bacillariophyceae - Pennales 16 23 23 4 14 0 1 2 Cymbella microcephala 0 0 0 0 5 0 0 0 Navicula sp. diverse 0 17 0 0 7 0 1 1 Nitzschia sp. diverse 16 6 8 4 2 0 0 0 Diatome të papërcaktuara 0 0 15 0 0 0 0 1 Dinophyceae 0 0 0 4 0 0 0 0 Ceratium hirundinella 0 0 0 4 0 0 0 0 Chlorophyceae 26 0 0 0 11 10 2 0 Chlamydomonas sp. 0 0 0 0 0 3 0 0 Chlorococcus sp. 26 0 0 0 11 7 2 0 Cryptophyceae 32 40 38 48 70 20 7 2 Cryptomonas sp.> 0 0 0 15 7 0 0 0 Cryptomonas sp.< 32 17 15 7 20 6 7 2 Rhodomonas minuta 0 23 23 26 43 14 0 0 Chrysophyceae 0 0 0 0 11 0 0 1 Dinobrion divergens 0 0 0 0 7 0 0 1 Kephyrion sp. 0 0 0 0 5 0 0 0



54

Dendësia e fitoplanktonit në mostrat me ujë të pa përpunuar nga Ujëmbledhësi, marrë te Impianti i Trajtimit të Ujit të Bovillës, Kodra e Kuqe, Tiranë, është paraqitur në tabelën 4-2. Këto mostra i përkasin thellësisë 15-20 m të kolonës ujore pranë Kullës së marrjes së ujit, afër digës së Ujëmbledhësit (Stacioni S1) (Fig. 3-1). Tabela 4-2: Dendësia e fitoplanktonit në mostrat e ujit të papërpunuar të marrë gjatë vitit 2012 në Impiantin

e Trajtimit të Ujit të Bovillës, Kodra e Kuqe, Tiranë.

Data e mostrave 23.03.12 25.05.12 13.07.12 21.09.12 Gjithsej qeliza/mL

Grupet sistematike dhe llojet 48 37 168 642

Bacillariophyceae - Centrales 48 7 128 625 Cyclotella sp. diverse 48 7 128 625 Bacillariophyceae - Pennales 0 25 28 2 Achnanthes minutissima 0 0 2 0 Fragilaria sp. diverse 0 5 15 0 Navicula sp. diverse 0 1 4 0 Nitzschia sp. diverse 0 18 7 2 Dinophyceae 0 0 5 3 Ceratium hirundinella 0 0 1 2 Peridinium sp. diverse 0 0 4 2 Cryptophyceae 0 1 3 3 Cryptomonas sp. 0 1 3 3 Chrysophyceae 0 0 1 8 Dinobrion sp. 0 0 1 8 Euglenophyceae 0 3 3 2 Euglena viridis 0 3 3 2

Në muajin shtator 2012 janë marrë, gjithashtu, mostra fitoplanktoni po pranë Kullës së Ujëmbledhësit (Stacioni S1; Fig. 3-1) në thellësitë 1, 3, 5 dhe 10 m (në epilimn). Të dhënat e dendësisë së fitoplanktonit janë paraqitur në tabelën 4-3.

Tabela 4-3: Dendësia e fitoplanktonit (qel/mL) në mostra të marra pranë Kullës së Ujëmbledhësit (Stacioni

S1) në shtator 2012.

Thellësia -1 -3 -5 -10 Gjithsej qeliza/mL

Grupet sistematike dhe llojet 396 536 636 622

Bacillariophyceae - Centrales 258 421 330 429 Cyclotella sp. diverse 258 421 330 429 Bacillariophyceae - Pennales 9 10 14 14 Amphora pedinculus 1 0 0 0 Cymbella affinis 0 0 0 2 Cymbella amphicephala 0 0 0 2 Navicula sp.diverse 2 1 3 0 Nitzschia sp. diverse 6 9 11 9 Nitzschia palea 1 0 0 2 Dinophyceae 40 26 28 15 Ceratium hirundinella 12 6 14 9 Peridinium umbonatum 8 4 8 0 Peridinium sp. diverse 19 16 6 6



55

Thellësia -1 -3 -5 -10 Cryptophyceae 50 57 84 81 Cryptomonas sp.>30 µm 0 0 0 9 Cryptomonas sp.< 30 µm 50 57 84 72 Rhodomonas minuta 0 0 0 0 Chrysophyceae 40 22 181 80 Dinobrion divergens 40 22 181 80 Euglenophyceae 0 0 0 3 Euglena viridis 0 0 0 3

Për një pasqyrim më të mirë gjendjes së prodhimtarisë së Ujëmbledhësit në tabelën 4-4 jepen të dhëna përmbledhëse të dendësisë së përgjithshme të fitoplanktonit, e nxjerrë nga të dhënat e tabelave 4-1, 4-2 dhe 4-3; gjithashtu, në tabelën 4-5 jepen vlerat mesatare, maksimale dhe minimale të fitoplanktonit sipas profilit të thellësisë.

Tabela 4-4: Të dhëna përmbledhëse të dendësisë së përgjithshme të fitoplanktonit (qel/mL) për Ujëmbledhësin e Bovillës gjatë gjithë studimit, nxjerrë nga të dhënat e tabelave 4-1, 4-2 dhe 4-3.

Muajt Maj 2006 Korrik 2006 Shtator 2006 Stacionet Thellësia, m

S1 S2 S3 S1 S2 S3 S1 S2 S3

-1 564 821 745 1500 1126 1521 1008 543 642 -3 786 525 827 1106 741 1186 646 401 684 -5 614 798 214 1113 1889 3513 613 421 484

-10 165 279 356 5618 2212 3302 6302 232 7355 -15 49 - - 1481 - - 1346 - - -20 64 25 28 932 377 522 506 750 185 -30 21 16 - 295 274 - 89 117 - -40 17 - - 157 - - - - -

Muajt Nëntor 2006 Janar 2007 Mars 2007 Stacionet Thellësia, m

S1 S2 S3 S1 S2 S3 S1 S2 S3

-1 1610 1468 1529 154 125 98 2021 2080 2672 -3 1799 1459 1660 145 128 97 2060 2371 1966 -5 1563 2330 1541 85 119 92 2006 1885 2325

-10 1709 1623 1484 188 99 67 1857 841 2421 -15 786 - - 154 - - 447 - - -20 1115 686 473 92 135 58 150 138 121 -30 806 573 - 88 94 - 112 87 - -40 465 - - 89 - - 72 - -

Viti 2007 2008 2012 Muajt Maj Korrik Shtator Nëntor Janar Mars Maj Shtator Shtator

Thellësia, m / Stacioni S1 -1 9689 1605 848 107 330 80 555 3034 396-3 9300 1530 875 131 306 96 411 3037 536-5 9341 908 1462 116 345 80 483 1688 636

-10 5004 3370 453 107 338 128 243 1728 622-15 4521 993 1564 111 333 175 193 713 - -20 3328 474 418 83 157 99 86 407 - -30 239 174 212 46 23 72 101 340 - -40 170 141 108 30 2 23 22 246 - -45 - - - - - - 22 - -



56

Tabela 4-5: Të dhëna përmbledhëse të dendësisë mesatare, maksimale, minimale të fitoplanktonit (qel/mL) për Ujëmbledhësin e Bovillës gjatë gjithë studimit, nxjerrë nga të dhënat e tabelave 4-1, 4-2 dhe 4-3.

Muajt Maj 2006 Korrik 2006 Shtator 2006

Stacionet S1 S2 S3 S1 S2 S3 S1 S2 S3 Mesatare 285 411 434 1525 1103 2009 1501 411 1870 Maksinmale 786 821 827 5618 2212 3513 6302 750 7355 Minimale 14 16 28 157 274 522 89 117 185 Muajt Nëntor 2006 Janar 2007 Mars 2007 Stacionet S1 S2 S3 S1 S2 S3 S1 S2 S3 Mesatare 1231 1356 1337 124 117 83 1091 1234 1901 Maksinmale 1799 2330 1660 154 135 98 2060 2371 2672 Minimale 465 573 473 85 94 58 72 87 121 Viti 2007 2008 2012 Muajt Maj Korrik Shtator Nëntor Janar Mars Maj Shtator Shtator Stacioni S1 Mesatare 4558 1084 727 89 215 96 195 1166 548 Maksinmale 9689 3370 1564 131 345 175 555 3037 636 Minimale 170 141 108 30 2 23 22 246 396

Dendësia e fitoplanktonit (qel/mL) për Ujëmbledhësin sipas grupeve kryesore sistematike përkatësisht për të tre stacionet është paraqitur në tabelat 4-6 deri 4-8. Në këto tabela janë paraqitur vlerat mesatare të dendësisë së fitoplanktonit në kolonën ujore sipas grupeve sistematike gjatë gjithë periudhës së kampionimit.

Tabela 4-6: Vlerat mesatare për kolonën ujore të dendësisë së fitoplanktonit (qel/mL) për stacionin S1 të Ujëmbledhësin sipas grupeve sistematike.

Viti 2006 2007

Grupet / Muajt Maj Korrrik Shtator Nëntor Janar Mars Maj Bacillariophyceae - Centrales 209 1438 1468 1166 110 1059 5087 Bacillariophyceae - Pennales 68 28 10 10 3 18 70 Dinophyceae 6 12 7 11 0 12 19 Chlorophyceae 0 0 0 0 0 0 0 Cryptophyceae 0 0 0 0 0 0 0 Chrysophyceae 1 34 16 6 0 1 20 Euglenophyceae 1 1 0 1 1 1 2 Cyanophyceae 0 9 0 0 0 0 0 Gjithsej, qeliza/mililitër 285 1522 1501 1194 114 1091 5198

Viti 2007 2008 Grupet / Muajt Korrik Shtator Nëntor Janar Mars Maj Shtator Bacillariophyceae - Centrales 1060 686 77 13 40 185 1349 Bacillariophyceae - Pennales 15 20 0 8 13 14 10 Dinophyceae 24 3 0 1 0 41 0 Chlorophyceae 1 0 0 0 0 2 6 Cryptophyceae 43 24 14 198 39 18 32 Chrysophyceae 10 9 0 7 0 4 1 Euglenophyceae 0 0 1 2 3 1 0 Cyanophyceae 0 0 0 0 0 0 0 Gjithsej, qeliza/mililitër 1153 742 92 229 95 265 1398



57

Tabela 4-7: Vlerat mesatare për kolonën ujore të dendësisë së fitoplanktonit (qel/mL) për stacionin S2 të Ujëmbledhësin sipas grupeve sistematike.

Viti 2006 2007 Grupet / Muajt Maj Korrik Shtator Nëntor Janar Mars Bacillariophyceae - Centrales 314 921 384 1297 105 1206 Bacillariophyceae - Pennales 81 32 16 15 3 21 Dinophyceae 14 23 6 12 1 6 Chlorophyceae 0 0 0 0 0 0 Cryptophyceae 0 0 0 0 0 0 Chrysophyceae 0 107 4 6 0 1 Euglenophyceae 1 1 0 1 0 0 Cyanophyceae 0 14 0 0 0 0 Gjithsej, qeliza/mililitër 410 1098 410 1331 109 1234

Tabela 4-8: Vlerat mesatare për kolonën ujore të dendësisë së fitoplanktonit (qel/mL) për stacionin S3 të

Ujëmbledhësin sipas grupeve sistematike.

Viti 2006 2007 Grupet / Muajt Maj Korrik Shtator Nëntor Janar Mars Bacillariophyceae - Centrales 304 1838 1827 1241 75 1846 Bacillariophyceae - Pennales 98 44 18 12 1 34 Dinophyceae 25 29 6 12 0 9 Chlorophyceae 0 0 0 0 0 0 Cryptophyceae 0 0 0 0 0 0 Chrysophyceae 6 50 19 8 0 3 Euglenophyceae 0 0 0 2 1 9 Cyanophyceae 0 44 0 29 0 0 Gjithsej, qeliza/mililitër 433 2005 1870 1304 77 1901

Në tabelat 4-9 deri 4-16 janë paraqitur vlerat mesatare të biovëllimit të fitoplanktonit sipas grupeve kryesore në gjithë kolonën ujore të Ujëmbledhësit të Bovillës përkatësisht për secilin stacion (Olenina et al., 2006; CEN TC 230/WG 2/TG 3 Draft propozim N96; Willén, 2000; Bellinger & Sigee, 2010). Kurse në tabelat 4-13 deri 4-15 jepen vlerat e biovëllimit të fitoplanktonit për secilin stacion të Ujëmbledhësit, përkatësisht, sipas profilit e thellësisë.

Tabela 4-9: Vlerat mesatare të biovëllimit (mm3/L) të fitoplanktonit për kolonën ujore te stacioni S1 i

Ujëmbledhësit sipas grupeve sistematike.

Viti 2006 2007 Muajt

Grupet sistematike Maj Korrik Shtator Nëntor Janar Mars Maj

Bacillariophyceae - Centrales 0.073 0.505 0.515 0.409 0.039 0.372 1.786 Bacillariophyceae - Pennales 0.052 0.018 0.005 0.003 0.001 0.003 0.017 Dinophyceae 0.043 0.074 0.080 0.100 0.013 0.115 0.152 Chlorophyceae 0.003 0.001 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 Cryptophyceae 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 Chrysophyceae 0.001 0.033 0.015 0.006 0.000 0.001 0.000 Euglenophyceae 0.011 0.006 0.000 0.012 0.006 0.014 0.024 Cyanophyceae 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 Gjithsej biovëllimi, mm3/L 0.183 0.637 0.615 0.53 0.059 0.505 1.979



58


Grupet sistematike Maj Korrik Shtator Nëntor Janar Mars Maj


Grupet sistematike Korrik Shtator Nëntor Janar Mars Maj Shtator

Bacillariophyceae - Centrales 0.372 0.241 0.027 0.015 0.119 0.066 0.473 Bacillariophyceae - Pennales 0.007 0.014 0.000 0.005 0.003 0.005 0.002 Dinophyceae 0.167 0.081 0.000 0.009 0.001 0.234 0.013 Chlorophyceae 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 Cryptophyceae 0.031 0.020 0.028 0.201 0.023 0.011 0.024 Chrysophyceae 0.002 0.008 0.008 0.000 0.000 0.001 0.001 Euglenophyceae 0.002 0.000 0.000 0.026 0.030 0.013 0.000 Cyanophyceae 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 Gjithsej biovëllimi, mm3/L 0.581 0.364 0.063 0.256 0.176 0.33 0.513




Grupet sistematike Maj Korrik Shtator Nëntor Janar Mars

Bacillariophyceae - Centrales 0.110 0.323 0.135 0.338 0.037 0.423 Bacillariophyceae - Pennales 0.062 0.022 0.011 0.003 0.001 0.005 Dinophyceae 0.097 0.164 0.036 0.153 0.026 0.033 Chlorophyceae 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 Cryptophyceae 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 Chrysophyceae 0.000 0.114 0.004 0.006 0.000 0.001 Euglenophyceae 0.012 0.010 0.006 0.010 0.006 0.004 Cyanophyceae 0.000 0.001 0.000 0.000 0.000 0.000 Gjithsej biovëllimi, mm3/L 0.281 0.634 0.192 0.51 0.07 0.466




Grupet sistematike Maj Korrik Shtator Nëntor Janar Mars

Bacillariophyceae - Centrales 0.107 0.645 0.641 0.436 0.026 0.648 Bacillariophyceae - Pennales 0.075 0.032 0.011 0.004 0.000 0.010 Dinophyceae 0.168 0.207 0.062 0.132 0.006 0.126 Chlorophyceae 0.003 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 Cryptophyceae 0.003 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 Chrysophyceae 0.006 0.051 0.018 0.008 0.000 0.003 Euglenophyceae 0.007 0.002 0.000 0.022 0.010 0.101 Cyanophyceae 0.000 0.002 0.000 0.001 0.000 0.000 Gjithsej biovëllimi, mm3/L 0.369 0.939 0.732 0.603 0.042 0.888



59

Tabela 4-12: Vlerat e biovëllimit (mm3/L) të fitoplanktonit për stacionin S1 të Ujëmbledhësit sipas profilit të thellësisë.


Thellësia, m Maj Korrik Shtator Nëntor Janar Mars Maj

-1 0.368 0.656 0.505 0.635 0.060 0.885 3.863 -3 0.441 0.468 0.361 0.866 0.069 0.985 3.242 -5 0.327 0.460 0.263 0.710 0.027 0.956 3.318 -10 0.102 2.185 2.407 0.831 0.096 0.892 1.88 -15 0.054 0.730 0.484 0.295 0.077 0.196 2.041 -20 0.130 0.415 0.251 0.464 0.028 0.056 1.333 -30 0.024 0.122 0.032 0.280 0.056 0.044 0.089 -40 0.022 0.064 - 0.163 0.056 0.024 0.060


Thellësia, m Korrik Shtator Nëntor Janar Mars Maj Shtator

-1 1.089 0.354 0.092 0.322 0.154 0.440 1.072 -3 0.867 0.456 0.077 0.393 0.201 0.328 1.071 -5 0.480 0.728 0.068 0.367 0.185 0.366 0.592 -10 1.447 0.519 0.061 0.374 0.169 0.648 0.744 -15 0.382 0.557 0.116 0.402 0.293 0.431 0.271 -20 0.235 0.163 0.054 0.138 0.144 0.218 0.143 -30 0.093 0.091 0.023 0.040 0.167 0.180 0.122 -40 0.059 0.042 0.013 0.011 0.092 0.020 0.088

Tabela 4-13: Vlerat e biovëllimit (mm3/L) të fitoplanktonit për stacionin S2 të Ujëmbledhësit sipas profilit të

thellësisë.


Thellësia, m Maj Korrik Shtator Nëntor Janar Mars

-1 0.660 0.685 0.253 0.726 0.069 0.727 -3 0.360 0.523 0.234 0.637 0.077 0.921 -5 0.396 1.237 0.171 0.330 0.064 0.717 -10 0.175 1.011 0.148 0.902 0.071 0.309 -20 0.056 0.203 0.300 0.265 0.081 0.070 -30 0.041 0.143 0.045 0.201 0.057 0.051

Tabela 4-14: Vlerat e biovëllimit (mm3/L) të fitoplanktonit për stacionin S3 të Ujëmbledhësit sipas profilit të thellësisë.



-1 0.613 0.811 0.362 0.569 0.044 1.073 -3 0.747 0.562 0.320 0.846 0.048 1.177 -5 0.245 1.643 0.211 0.693 0.080 1.264 -10 0.189 1.417 2.700 0.729 0.021 0.849 -20 0.036 0.266 0.068 0.176 0.018 0.077



60

Në tabelën 4-15 janë paraqitur vlerat e biovëllimit sipas grupeve sistematike për mostrat e ujit të papërpunuar nga Impianti i Trajtimit të Ujit të Bovillës, Kodra e Kuqe, Tiranë. Vlen të theksojmë se uji i këtyre mostrave përfaqëson thellësinë e termoklinit (rreth 15-20 thellësi) të Ujëmbledhësit pranë Kullës së marrjes së ujit në afërsi të digës (Fig. 3-1 dhe 1-7). Kurse të dhënat e biovëllimit të fitoplanktonit sipas grupeve kryesore dhe thellësisë për stacionin afër digës, S1, të marrë në shtator 2012 jepet në tabelën 4-16.

Tabela 4-15: Vlerat të biovëllimit (mm3/L) të fitoplanktonit sipas gurpeve sistematike për mostrat e ujit të

papërpunuar të marra në Impiantin e Trajtimit të Ujit të Bovillës, Kodra e Kuqe, Tiranë.

DataGrupet sistematike

23.03.12 25.05.12 13.07.12 21.09.12

Bacillariophyceae - Centrales 0.017 0.003 0.045 0.219 Bacillariophyceae - Pennales 0.000 0.008 0.015 0.000 Dinophyceae 0.000 0.000 0.049 0.050 Cryptophyceae 0.000 0.001 0.003 0.003 Chrysophyceae 0.000 0.000 0.001 0.008 Euglenophyceae 0.000 0.036 0.030 0.019 Gjithsej biovëllimi, mm3/L 0.017 0.047 0.143 0.299

Tabela 4-16: Vlerat të biovëllimit (mm3/L) të fitoplanktonit sipas grupeve kryesore dhe thellësisë për stacionin afër digës së Ujëmbledhësit të Bovillës, S1, të marrë në shtator 2012.

Thellësi, m Grupet sistematike

-1 -3 -5 -10

Bacillariophyceae - Centrales 0.091 0.148 0.116 0.151 Bacillariophyceae - Pennales 0.002 0.002 0.003 0.004 Dinophyceae 0.462 0.267 0.444 0.269 Chlorophyceae 0.000 0.000 0.000 0.000 Cryptophyceae 0.044 0.050 0.074 0.087 Chrysophyceae 0.039 0.021 0.175 0.077 Euglenophyceae 0.000 0.000 0.000 0.036 Cyanophyceae 0.000 0.000 0.000 0.000 Gjithsej biovëllimi, mm3/L 0.638 0.487 0.812 0.624

Rezultatet e biomasës së fitoplanktonit mbështetur në vlerat mesatare të përqendrimit të karbonit në qelizat e tyre llogaritur kjo nga formulat e dhëna nga Menden-Deuer & Lessard (2000) sipas grupeve kryesore për të gjithë kolonën e ujit në tre stacionet janë paraqitur në tabelat 4-17 deri në 4-19. Kurse vlerat e përqendrimit të karbonit sipas profilit të thellësisë në të gjithë kolonën e ujit, për të tre stacionet paraqiten në tabelat 4-20 deri 4-22.



61

Tabela 4-17: Vlerat mesatare të përqëndrimit të karbonit (C pg/mL) të grupeve kryesore të fitoplanktonit llogaritur sipas Menden-Deuer & Lessard (2000) për stacionin S1.

Viti 2006 2007 Grupet /Muajt Maj Korrik Shtator Nëntor Janar

Bacillariophyceae - Centrales 6893 47471 48453 38462 3642

Bacillariophyceae - Pennales 4246 1475 413 281 74 Dinophyceae 5418 9344 9573 12200 1523 Chlorophyceae - 84 - - - Cryptophyceae - - - - - Chrysophyceae 154 4709 2154 822 - Euglenophyceae 1285 734 - 1468 734 Cyanophyceae - 71 - - - Gjithsej përqendrimi i C, pg/mL 17995 63887 60593 53232 5973

Viti 2007 Grupet /Muajt Mars Maj Korrik Shtator Nëntor


Bacillariophyceae - Pennales 268 1549 588 1119 - Dinophyceae 13984 18720 20806 9487 - Chlorophyceae - - 28 - - Cryptophyceae - - 4370 2789 3735 Chrysophyceae 171 21 912 1147 3 Euglenophyceae 1652 2936 256 - 994 Cyanophyceae - - - - - Gjithsej përqendrimi i C, pg/mL 51018 191096 61954 37185 7262

Viti 2008 2012 Grupet /Muajt Janar Mars Maj Shtator Shtator


Bacillariophyceae - Pennales 395 273 393 202 280 Dinophyceae 1166 175 26482 1523 42913 Chlorophyceae - - 16 77 - Cryptophyceae 27867 3256 1386 3269 9065 Chrysophyceae 76 107 144 11063 Euglenophyceae 3120 3670 1532 - 2202 Cyanophyceae - - - - - Gjithsej përqendrimi i C, pg/mL 33633 14534 35425 49719 77386



62

Tabela 4-18: Vlerat mesatare të përqëndrimit të karbonit (C pg/mL të grupeve kryesore të fitoplanktonit llogaritur sipas Menden-Deuer & Lessard (2000) për stacionin S2.

Viti 2006 2007

Grupet /Muajt Maj Korrik Shtator Nëntor Janar Mars

Bacillariophyceae - Centrales 10370 36465 12672 31818 3471 39787

Bacillariophyceae - Pennales 5081 2158 885 284 52 424 Dinophyceae 12091 24430 4579 18276 3046 4188 Chrysophyceae - 19114 594 845 - 160 Euglenophyceae 1468 1468 734 1223 734 489 Cyanophyceae - 134 - - - - Gjithsej përqendrimi i C, pg/mL 29010 83770 19464 52445 7302 45048

Tabela 4-19: Vlerat mesatare të përqëndrimit të karbonit (C pg/mL) të grupeve kryesore të fitoplanktonit llogaritur sipas Menden-Deuer & Lessard (2000) për stacionin S3.

Viti 2006 2007

Grupet /Muajt Maj Korrik Shtator Nëntor Janar Mars Bacillariophyceae - Centrales 10032 60661 60304 40946 2468 60925 Bacillariophyceae - Pennales 6183 2381 899 402 12 898 Dinophyceae 20928 25738 7475 15890 749 15014 Chlorophyceae 411 - - - - - Chrysophyceae 877 7198 2576 1096 - 356 Euglenophyceae 881 294 - 2642 1174 12331 Cyanophyceae - 352 - 229 - - Gjithsej përqendrimi i C, pg/mL 39311 96623 71254 61205 4404 89524

Tabela 4-20: Vlerat e përqëndrimit të karbonit (C pg/mL) të fitoplanktonit për stacionin S1 të Ujëmbledhësit sipas profilit të thellësisë.

Viti 2006 2007

Muajt Thellësia, m

Maj Korrik Shtator Nëntor Janar

-1 38726 66533 53154 63343 6014 -3 40427 47461 38751 89231 7156 -5 31595 48122 26996 72145 2537

-10 9840 214821 230524 84542 9982 -15 5412 74457 46102 28723 7792 -20 13219 41456 25499 46196 2671 -30 2458 12033 3122 26334 5816 -40 2281 6215 15343 5816

Viti 2007 Muajt

Thellësia, m Mars Maj Korrik Shtator Nëntor

-1 87961 373517 123817 34650 10883 -3 100486 305211 95736 46738 8483 -5 97459 315428 52385 74275 7647

-10 90768 181337 145053 58128 6864



63

-15 19504 208234 37425 53241 14308 -20 5430 130902 25219 16606 6178 -30 4293 8529 10080 9532 2427 -40 2244 5610 5918 4308 1304


Thellësia, m Janar Mars Maj Shtator Shtator

-1 43307 14342 49903 102299 75937 -3 52043 19321 36391 101845 56527 -5 49824 14706 41649 56686 98989

-10 50163 14084 81241 74563 78091 -15 50365 26341 54264 28181 - -20 19077 9929 27590 13977 - -30 3617 11177 22648 11825 - -40 668 6370 2314 8373 -

Tabela 4-21: Vlerat e përqëndrimit të carbonit (C pg/mL) të fitoplanktonit për stacionin S2 të Ujëmbledhësit sipas profilit të thellësisë.



-1 73393 77606 26170 74922 7035 68273 -3 35180 59935 25258 63730 8173 89958 -5 37313 143973 17057 37786 6571 69532

-10 17108 101774 14477 93490 7548 29764 -20 6288 20978 29380 25835 8538 7259 -30 4776 14582 4443 18909 5948 5500

Tabela 4-22: Vlerat e përqëndrimit të carbonit (C pg/mL) të fitoplanktonit për stacionin S3 të Ujëmbledhësit sipas profilit të thellësisë.



-1 65689 85591 38916 57356 4438 105851 -3 80827 59167 34092 87809 5070 123117 -5 27800 170128 20175 70594 8785 130595

-10 18264 141879 256605 73419 2011 79836 -20 3977 26351 6480 16846 1716 8223



64

4.2. Të dhëna mbi perifitonin Për vlerësimin e cilësisë së ujërave të Ujëmbledhësit janë përcaktuar dhe numëruar algat silicore në mostrat e perifitonit. Vlerësime të mostrave të perifitonit në disa habitate brenda pellgut ujëmbledhës janë bërë edhe më parë nga Sejdo (2010, në vitet 1993, 2001, 2006 (Tab. 4-23), si në ujëmbledhësit e Bovillës, të Zallbastarit dhe të Shupalit, po në pellgun e lumit të Tërkuzës.

Tabela 4-23: Vlerat e treguesve të llogaritur duke u mbështetur te përbërja llojore dhe sasiore (%) e

komunitetit të diatomeve në mostrat e perifitonit nga Ujëmbledhësi i Bovillës dhe habitate të tjerë ujorë në pellgun ujëmbledhës para studimit SCOPES (Sejdo, 2010).

Ujëmbledhësi Bovillë Bovillë Bovillë Zall Bastar Shupal Rrethi Tiranë Tiranë Tiranë Tiranë Tiranë

Data 24.10.2001 26.11.2001 16.09.2006 17.06.1993 17.06.1993Numri i mostrës 267 268 Digë/2 119 118

Numri i llojeve, N: 22 7 34 44 55 Treguesi i Ndryshueshmërisë i

Shannonit, H' (Shannon & Weawer, 1949):

2.54 0.51 3.21 3.02 3.58

Treguesi i Margalefit, d (Margalef, 1958) 3 1 5 6 8

Treguesi Ushqyes i Diatomeve, TIDIA (Rott et al.,1999): 1.9 1.7 1.6 1.7 2.5

Klasat ushqyese përaktëse (Rott et al.,1999):

Meso-eutrof Mesotrof Mesotrof Mesotrof Eutrof

Treguesi Saprobik, SI (Rott et al.,1997): 1.3 1.7 1.3 1.4 1.7

Klasat saprobike përaktëse (Rott et al.,1997):

Oligo-saprob

Oligo-beta-meso-

saprob

Oligo-saprob Oligo-saprob

Oligo-beta-meso-

saprob Treguesi i Ndjeshmërisë së Ndotjes, IPS

(Coste në Cemagref, 1982) 15.49 15.29 17.10 14.25 12.71

Klasat e Treguesit të Ndjeshmërisë së Ndotjes, IPS (Coste në Cemagref, 1982) Mirë Mirë Lartë Mirë Mesatare

Në perifiton janë gjetur mbi 110 lloje diatomesh, prej të cilave vetëm 8 lloje janë rrethore, kurse të tjerat janë diatome pendore, ashtu si është shpesh e pritshme për diatometë përbërëse të perifitonit. Llojet më të zakonshme midis diatomeve rrethore ishin Cyclotella comensis, e cila arrin vlera deri në 19.4% dhe 19.7% përkatësisht në Korrik dhe Nëntor të vitit 2007. Kurse midis diatomeve pendore ishin të bollshme me mbi 10% të sasisë llojet Achnanthes minutissima, e cila shkon deri në 48.8% dhe 43.8% të gjithë komunitetit në perifitonin përkatësisht në mars dhe maj 2008, Brachysira neoexilis mbi 14% në shtator 2008, Encyonopsis microcephala deri në 25%, maj 2008, Fragilaria crotonensis mbi 20% në maj 2007), Nitzschia lacuum deri në 11% në shtator 2007. Në tabelën 4-24 është paraqitur shpeshtia relative e llojeve të gjetura e shprehur në përqindje. Disa prej tyre jepen me foto mikroskopike në pasqyrat I deri III.

Ndër llojet më të përhapura në perifitonin e Ujëmbledhësit të Bovillës ishin Cyclotella comensis dhe Achnanthes minutissima të pranishme në 100% të mostrave (Pasqyrat 1-III); këto ishin, gjithashtu, edhe llojet më të bollshme në perifitonin e zonës. Lloje të tjera shumë të përhapura, të cilat përcaktojnë edhe fizionominë e komunitetit perifitonik të Ujëmbledhësit të Bovillës, ishin Achnanthes flexella (në 100% të mostrave), Amphipleura



65

pellucida (në 50% të mostrave), Brachysira neoexilis, Cymbopleura amphicephala, Encyonema ventricosa, Encyonopsis cesatii, E. descripta (të pesta mbi 80%), E. microcephala (në 100%), Cymbella affinis (në 50%), Diatoma moniliformis (mbi 60%), Diploneis oblongella dhe D. oculata (të dyja mbi 80%), Eunotia arcus (mbi 60%), Fragilaria crotonensis (në 100%), F. ulna (mbi 60%), Gomphonema olivaceum dhe G. pumilum (të dyja mbi 70%), G. tergestinum (në 50%), Mastogloia smithii (mbi 80%), Navicula minima (mbi 80%), N. cryptotenella (mbi 60%), N. cryptotenelloides (në 100%), N. radiosa (në 50%), N. reichardtiana (në 100%), Denticula kuetzingii (mbi 80%), Nitzschia linearis (mbi 70%), N. lacuum (në 100%), N. palea var. palea dhe N. palea var. debilis (mbi 60%).

Tabela 4-24: Përbërja në % e komunitetit të algave silicore (diatomeve) në mostrat e perifitonit nga bregu i

Ujëmbledhësit të Bovillës.


Grupet sistematike dhe llojet Maj Korrik Shtator Nëntor Janar Mars Maj Shtator

Bacillariophyceae - Centrales Cyclotella comensis 11.5 19.4 18.7 19.7 9.0 1.3 2.7 12.8 Cyclotella cyclopuncta 0.2 0.2 0.9 0.2 Cyclotella pseudostelligera 0.3 Stephanodiscus medius 0.2 0.2 0.2 0.2 Bacillariophyceae - Pennales Achnanthes flexiella var. flexiella 0.3 0.2 0.5 1.7 4.0 0.4 0.4 0.2 Achnanthes minutissima var minutissima 28.8 25.3 6.8 22.1 34.5 48.8 43.8 26.0

Amphipleura pellucida 0.2 0.2 0.4 0.2 Amphora montana 0.2 Amphora ovalis 0.5 0.2 Amphora pediculus 0.2 0.2 0.2 Brachysira neoexilis 2.7 14.0 4.9 8.3 4.3 0.9 14.8 Caloneis hendey 0.2 Caloneis silicula 0.2 0.2 Cocconeis placentula var. 0.2 Cymatopleura solea 0.2 Cymbella (Cymbopleura) ampicephala var. amphicephala 0.2 1.4 0.9 1.2 02 0.2 0.7

Cymbella laevis 0.2 Cymbella prostrata 0.2 Cymbella (Encyonema) ventricosa 0.2 0.5 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 Cymbella (Encyonopsis) cesatii 1.2 0.9 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 Cymbella (Encyonopsis) descripta 3.9 1.4 3.7 2.9 1.3 9.3 3.4 Cymbella (Encyonopsis) microcephala gr. 19.3 11.6 13.8 19.7 19.0 14.7 25.8 21.2

Cymbella (Encyonopsis) subminuta 0.2 Cymbella affinis 0.2 0.2 0.4 0.4 Cymbella cistula 0.2 0.2 0.2 Cymbella helvetica 0.2 0.5 9.5 0.2 0.2 0.2 Cymbella lanceolata 0.2 Diatoma moniliformis 0.2 0.2 0.9 0.4 0.5 Diatoma vulgaris 0.2 Diploneis marginestriata 0.2 Diploneis oblongella 0.2 1.6 0.7 0.2 0.2 1.3 0.5 Diploneis oculata 0.3 0.2 4.3 0.5 0.2 0.2 0.2



66



Eunotia arcus 0.2 0.9 0.2 0.2 0.2 Fragilaria acus 0.3 0.2 0.2 Fragilaria capucina 0.2 0.5 0.2 Fragilaria construens fo. construens 0.2 Fragilaria crotonensis 20.4 0.9 1.4 7.6 3.8 3.9 4.7 1.4 Fragilaria ulna agg. 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 Frustulia vulgaris 0.2 0.2 0.2 Gomphonema angustum 0.3 Gomphonema angustatum 0.2 1.3 Gomphonema olivaceum gr. 0.2 0.2 0.7 0.2 0.2 0.2 Gomphonema parvulum agg. 0.2 Gomphonema pumilum 0.2 0.2 0.5 0.2 0.2 0.2 Gomphonema tergestinum 0.2 0.2 0.5 0.2 Gomphonema angustatum 0.2 0.2 Gyrosigma scalproides 0.5 Hantzschia amphyoxys 0.2 Mastogloia smithii var. smithii 0.2 0.7 0.7 2.9 0.2 0.2 0.5 Navicula atomus 0.2 Navicula (Aneumastus) stroesei 1.4 0.2 Navicula (Craticula) ambigua 0.2 Navicula (Luticula) kotschyi 0.2 0.2 Navicula (Naviculadicta) minima 0.5 16.4 4.1 3.7 0.5 0.9 0.9 Navicula (Naviculadicta) submuralis 4.5 0.5 0.2 Navicula (Sellaphora) bacillum 0.2 Navicula (Sellaphora) pupula 0.2 0.5 Navicula capitatoradiata 0.2 Navicula cryptocephala 0.2 0.2 Navicula cryptotenella 0.2 5.4 0.2 0.9 0.5 Navicula cryptotenelloides 3.6 3.4 0.2 3.2 1.7 6.0 3.1 5.0 Navicula dealpina 0.2 Navicula oligotraphenta 0.2 0.2 Navicula radiosa 0.2 0.2 0.7 0.2 Navicula reichardtiana 0.2 0.2 1.4 0.5 0.2 0.2 0.2 0.9 Navicula seibigiana 0.2 0.5 Navicula tripunctata 0.2 0.2 Navicula viridula var. rostellata 0.2 Navicula exilis 0.2 2.7 0.5 1.2 0.2 0.2 0.2 Neidium binodis 0.5 Neidium dubium 0.2 0.2 Nitzschia amphibia 0.2 0.2 0.2 Nitzschia angustata 0.2 0.2 Nitzschia constricta 0.2 0.2 Nitzschia denticula (=Denticula kuetzingii) 0.2 8.0 0.2 0.5 0.2 0.4 0.7

Nitzschia dissipata 0.2 1.0 0.4 0.2 0.9 Nitzschia incospicua 0.2 Nitzschia lacuum 0.5 0.5 11.1 1.2 0.2 0.4 0.2 3.6 Nitzschia linearis var. linearis 0.5 0.2 1.7 0.9 0.2 0.2 Nitzschia palea var. palea 0.3 0.5 1.4 5.6 1.8 Nitzschia palea var. debilis 1.7 1.0 0.2 0.2 0.7 Nitzschia recta 0.2 Nitzschia sinuata var. tabellaria 0.2 0.2



67



Rhopalodia gibba 0.2 0.2 Stauroneis anceps 0.2 Surirella angusta 0.2 0.2 Surirella brebissoni 0.2 Surirella linearis var. linearis 0.2

Mbështetur te të dhënat e tabelës 4-24 për komunitetin e perifitonit të secilës mostër janë llogaritur numri i llojeve dhe disa tregues, si: Treguesi i Ndryshueshmërisë, H’ (Shannon & Weaver, 1949) dhe lidhur me të edhe Treguesi i Margalefit (1958), Treguesi Ushqyes i Diatomeve, TIDIA (Rott et al., 1999), Treguesi Saprobik, SI (Rott et al., 1997), si dhe Treguesi i Ndjeshmërisë së Ndotjes, IPS (Cemagref, 1982). Këto vlera dhe klasat ekologjike të cilësisë së ujit jepen në tabelën 4-25.

Tabela 4-25: Vlerat e treguesve të llogaritur duke u mbështetur te përbërja llojore dhe sasiore (%) e

komunitetit të diatomeve në mostrat e perifitonit në Ujëmbledhësin e Bovillës.

Viti 2007 2008 Muaji Maj Korrik Shtator Nëntor Janar Mars Maj Shtator

Numri i llojeves, N: 48 44 40 26 25 49 34 40 Treguesi i Ndryshueshmërisë i

Shannonit H' 3.13 3.38 3.88 3.4 3.07 3.03 2.66 3.34

Treguesi i Margalefit (d) 7.38 7.07 6.4 4.16 3.97 7.82 5.4 6.41 Treguesi Ushqyes i diatomeve,

TIDIA 1.67 2.4 1.57 1.6 1.29 1.78 1.44 1.52

Klasat ushqyese përaktëse Meso-trof Eutrof Meso-trof Meso-

trof Oligo-

trof Meso-

trof Oligo-

Mesotrof Oligo-

Mesotrof Treguesi Saprobik, SI 1.31 1.67 1.21 1.26 1.22 1.4 1.29 1.27

Klasat saprobike përaktëse Oligo-saprob

Oligo-saprob - β-meso-saprob

Oligo-saprob

Oligo-saprob

Oligo-saprob

Oligo-saprob

Oligo-saprob

Oligo-saprob

Treguesi i Ndjeshmërisë së Ndotjes IPS 16.4 15.48 16.27 15.79 17.78 15.41 16.8 16.7

Klasat e Treguesit të Ndjeshmërisë së Ndotjes Mirë Mirë Mirë Mirë Lartë Mirë Mirë Mirë

4.3. Vështrim i përgjithshëm për algat mikroskopike të pellgut ujëmbledhës të Bovillës Lista e plotë e algave mikroskopike të pellgut Ujëmbledhës të Bovillës paraqitet ne tabelën 4-27. Janë gjetur gjithsej rreth 230 lloje algash, nga të cilat rreth 150 (Tab. 4-26) lloje të pranishme në fitoplankton dhe rreth 110 lloje të pranishme në perifiton, të cilat i përkasin grupeve taksonomike të ndryshme si: Bacillariophyceae (Centrales dhe Pennales), Dinophyeceae, Chlorophyceae, Chrysophyceae, Cryptophyceae, Euglenophyceae, Cyanophyceae. Nga algat mikroskopike 80 lloje janë gjetur vetëm në mostrat e fitoplanktonit, 43 lloje janë gjetur vetëm në mostrat e perifitoni, 67 lloje janë gjetur si në fitoplankton ashtu edhe në perifiton dhe mbi 38 lloje nuk janë gjetur prej nesh gjatë këtij studimi, por në studime të mëparshme (Mitrushi, 2005; Sejdo, 2010).



68

Në Pasqyrat I deri V jepen rreth 100 foto mikroskopike, të cilat përfaqësojnë 57 lloje algash, ku shumica janë diatome, rreth 43 lloje, të pasuara nga klorofitet dhe dinoflagjellatët me nga 4 lloje, përkatësisht, klorofitet me 4 lloje, krizofitet 3 lloje, kriptofitet me 2 lloje dhe cianofitet me 1 lloje.

Tabela 4-26: Përbërja e llojeve të algave mikroskopikë të gjetura në pellgun e Bovillës.

Grupet Gjithsej Gjetur prej nesh Të tjera Fitoplanton Perifiton Fitoplankton

dhe perifitonBacillariophyceae - Centrales 9 7 2 1 4 2 Bacillariophyceae - Pennales 192 156 36 52 39 65 Bacillariophyceae - Gjithsej 201 163 38 53 43 67 Dinophyceae 4 4 - 4 - - Chlorophyceae 11 11 - 11 - - Chrysophyceae 5 5 - 5 - - Cryptophyceae 3 3 - 3 - - Euglenophyceae 1 1 - 1 - - Cyanophyceae 3 3 - 3 - - Gjithsej lloje 228 190 38 80 43 67

Tabela 4-27: Lista e plotë llojeve të algave mikroskopike të gjetura në ujërat e pellgut ujëmbledhësit të Bovillës. F, fitoplankton; P, Perifiton; *, nuk janë gjetur prej nesh, por nga studjues të tjerë më parë (Mitrushi, 2005; Koni, 2007; Sejdo, 2010)

Bacillariophyceae - Centrales

Actynocyclus normani (Grunow) Hustedt, F, P Asterionella formosa Hassall, P* Cyclotella comensis Hustedt, F, P Cyclotella cyclopuncta Hackansson, P Cyclotella krammeri Hackansson, P Cyclotella ocellata Pantocsek, P* Cyclotella stelligera & pseudostelligera Cleve & Grunow (=Discostella pseudostelligera (Hustedt) Houk and Klee), P Stephanodiscus hantzschii Gruno, F Stephanodiscus medius Håkansson, P

Bacillariophyceae - Pennales

Achnanthes brevipes Agardh., F Achnanthes catenata Bily & Marvan, P Achnanthes exilis Kützing (=Achnanthidium exile (Kützing) Heiberg), F, P Achnanthes flexella (Kützing) Brun var. flexella (=Eucocconeis flexella (Kützing) Meister), P Achnanthes laevis Oestrup var. laevis, F Achnanthes lanceolata (Brebisson) Grunow agg. F, P Achnanthes longipes C.A.Agardh, F Achnanthes minutissima Kützing agg. (=Achnanthidium minutissimum (Kützing) Czarnecki), F, P

Achnanthes separata Hustedt, F Amphipleura pellucida (Kützing) Kützing, F, P Amphora holsatica Hustedt, F Amphora lybica Ehrenberg, F Amphora montana Krasske, F, P Amphora ovalis (Kuetzing) Kuetzing, P Amphora pediculus (Kützing) Grunow, F, P Amphora veneta Kützing, P* Aneumastus stroesei (Østrup) D.G.Mann, P Aneumastus stroesei Oestrup, F Anomoneis serians (Brebisson) Cleve,P* Anomoneis sphaerophora (Ehrenberg) Pfitzer, F Bacillaria paradoxa Gmelin (=B. paxillifer (O.F.Mueller) Hendey var.paxillifer), F Brachisyra neoexilis Lange-Bertalot, F, P Brachysira procera Lange-Bertalot, P* Caloneis aerofila Bock, F Caloneis bacillum (Grunow) Cleve, P* Caloneis cf. branderii (Hustedt) Krammer, P* Caloneis lancettula (Schultz)Lange-Bertalot, P Caloneis hendey Lange-Bertalot, P Caloneis permagna (J.W.Bailey) Cleve, F Caloneis silicula (Ehrenberg) Cleve agg., P Cocconeis neodiminuta Krammer, F Cocconeis pediculus Ehrenberg, F Cocconeis placentula Ehrenberg var placentula, F, P Cocconeis placentula var. lineata (Ehrenberg) Van Heurck, F, P



69

Craticula ambigua (Ehrenberg) D.G.Mann, P Craticula cuspidata (Kützing) D.G.Mann, F, P Cymatopleura elliptica (Brebisson) W. Smith, F Cymatopleura solea (Brebisson) W. Smith, F, P Cymbella affinis Kützing, F, P Cymbella cistula (Ehrenberg) Kirchner agg., F, P Cymbella cymbiformis Agardh var. cymbiformis, F Cymbella designata Krammer, F Cymbella helvetica Kützing, F, P Cymbella laevis Nägeli in Kützing, P Cymbella lanceolata (Ehrenberg) Kirchner, P Cymbella subhelvetica Krammer, P Cymbella tumida (Brebisson) Van Heurck, F Cymbopleura amphicephala (Nägeli) Krammer var. amphicephala, P Cymbopleura inaequalis (Ehrenberg) Krammer (=Cymbella ehrenbergii Kützing), F Denticula elegans Kuetzing, P* Denticula kuetzingii Grunow, P Denticula tenius Kützing, P* Diatoma ehrenbergii Kützing, F Diatoma moniliformis Kützing, F, P Diatoma tenuis Agardh, P* Diatoma vulgaris Bory agg. F, P Diploneis marginestriata Hustedt, P Diploneis oblongella (Nägeli) Cleve-Euler, P Diploneis oculata (Brebisson) Cleve, P Diploneis ovalis (Hilse)Cleve, P* Diploneis subovalis Cleve, F Encyonema caespitosum Kützing, P* Encyonema minutiforme Krammer, P* Encyonema minutum (Hilse) D.G.Mann, P* Encyonema prostratum (Berkeley) Kützing, P Encyonema silesiacum (Bleisch) D.G.Mann, P* Encyonema subminuta Krammer & Reichardt, F, P Encyonema ventricosa Kützing, F, P Encyonopsis cesatii (Rabenhorst) Krammer, P Encyonopsis descripta (Hustedt) Krammer, F, P Encyonopsis microcephala (Grunow) Krammer, F, P Encyonopsis subminuta Krammer & Reichardt, P Eolimna submuralis (Hustedt) Lange-Bertalot (=Navicula submuralis Hustedt), P Epithemia adnata (Kützing) Brebisson, F Eunotia arcus Ehrenberg, F, P Eunotia bilunaris (Ehrenberg) Mills, P* Fallacia pygmaea (Kützing) D.G.Mann, F Fragilaria acus Kützing, F, P Fragilaria biceps (Kützing) Lange-Bertalot, (=Ulnaria biceps (Kützing) P.Compère), F, P Fragilaria capucina Desmazières agg., F, P Fragilaria capucina var. capitellata (Grunow) Lange-Bertalot, P* Fragilaria capucina var. perminuta (Grunow) Lange-Bertalot, P Fragilaria capucina var. vaucheriae (Kützing) Lange-Bertalot, P* Fragilaria construens (Ehrenberg) Grunow, P

Fragilaria construens var. binodis (Ehrenberg) Grunow, F Fragilaria crotonensis Kitton, F, P Fragilaria fasciculata (Agardh) Lange-Bertalot, F Fragilaria parasitica (W. Sm.) Grunow var. parasitica, P* Fragilaria pinnata Erenberg, F Fragilaria tenera (W.Smith) Lange-Bertalot, P* Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot agg. (=Ulnaria ulna (Nitzsch) P.Compère) , F, P Frustulia rhomboides var. crassinervia (Brébisson) Ross, P* Frustulia spicula Amosse, P* Frustulia vulgaris (Thwaites) De Toni, F, P Geissleria decussis (Oestrup) Lange-Bertalot & Metzeltin, F Gomphoneis transsilvanica (Pantocsek) Krammer, F Gomphonema acuminatum Ehrenberg, F Gomphonema angustatum (Kützing) Rabenhorst, P Gomphonema angustum C.Agardh, P Gomphonema clavatum Ehrenberg, F, P Gomphonema hebridense Gregory, P* Gomphonema micropus Kützing, P Gomphonema minutum (Agardh) Agardh agg., P* Gomphonema olivaceum (Hornemann) Brebisson gr., F, P Gomphonema parvulum Kützing agg., F, P Gomphonema pumilum (Grunow) Reichardt & Lange-Bertalot, F, P Gomphonema tergestinum (Grunow) Fricke, F, P Gomphonema truncatum Ehrenberg, F Grammatophora marina (Lyngbye) Kuetzing, F Gyrosigma acuminatum (Kützing) Rabenhorst, F, P Gyrosigma scalproides (Rabenhorst) Cleve, F, P Hantzschia amphioxys (Ehrenberg) Grunow, F, P Hantzschia amphyoxys (Ehrenberg) Grunow, P Luticola mutica (Kützing) D.G.Mann, P* Luticula muticopsis (Van Heurck) Mann, P* Luticula cohnii (Hilse) Lange-Bertalot, F Mastogloia braunii Grunow, F Mastogloia smithii Thwaites var. smithii, F, P Mayamaea atomus (Kützing) Lange-Bertalot (=Navicula atomus (Kützing) Grunow), P Navicula antonii Lange-Bertalot (=N. menisculus var. grunowii Lange-Bertalot), F, P Navicula capitata Ehrenberg, P* Navicula capitatoradiata H.Germain, F, P Navicula caterva Hohn & Hellerman, F, P Navicula cf. catalanogermanica Lange-Bertalot & G.Hofmann, P* Navicula cryptocephala Kützing, F, P Navicula cryptotenella Lange-Bertalot, F, P Navicula cryptotenelloides Lange-Bertalot, F, P Navicula dealpina Lange-Bertalot, P Navicula exilis Kützing, P Navicula kotschyi Grunow, P Navicula lanceolata (Agardh) Kützing, F Navicula minima Grunow, P



70

Navicula oligotraphenta Lange-Bertalot & Hofmann, F, P Navicula radiosa Kützing, F, P Navicula reichardtiana Lange-Bertalot, F, P Navicula seibigiana Lange-Bertalot, F, P Navicula subalpina Reichardt, F Navicula tenelloides Hustedt, P* Navicula tripunctata (O. F. Müller) Bory, F, P Navicula trivialis Lange-Bertalot, F, P Navicula veneta Kützing, F, P Navicula wildii Lange-Bertalot, F Navicula viridula var. rostellata (Kützing) Cleve, F, P Neidium affine var. longiceps (Gregory) Cleve, P* Neidium ampliatum (Ehrenberg) Krammer, P* Neidium binodis (Ehrenberg) Hustedt, P Neidium dubium (Ehrenberg) Cleve, F, P Neidium iridis (Erenberg) Cleve agg., F Nitzschia acicularioides Hustedt, F Nitzschia amphibia Grunow, F, P Nitzschia angustata (W. Smith) Grunow, F, P Nitzschia brunoi Lange-Bertalot, F Nitzschia calida Grunow, P* Nitzschia cf. clausii Hantzsch, F Nitzschia cj. brevissima Grunow, P Nitzschia coarctata Grunow, F Nitzschia constricta (Kützing) Ralfs, F, P Nitzschia dissipata (Kützing) Grunow, F, P Nitzschia graciliformis Grunow, P* Nitzschia inconspicua Grunow, F, P Nitzschia intermedia Hantzsch , P* Nitzschia lacuum Lange-Bertalot, F, P Nitzschia linearis (Agarth) W. Smith var. linearis, F, P Nitzschia littoralis Grunow, F Nitzschia palea var. debilis (Kützing) Grunow, F, P Nitzschia palea (Kützing) W. Smith var. palea, F, P Nitzschia recta Hantzsch, P Nitzschia sigma (Kützing) W. Smith, F, P Nitzschia sigmoidea (Nitzsch) W. Smith, F, P Nitzschia sinuata var. tabellaria (Grunow) Grunow, F, P Nitzschia vermicularis (Kützing) Hantzsch, F Pinnularia neomajor Krammer, F Pinnularia obscura Kraske, P* Pinnularia viridis (Nitzsch) Ehrenberg, P* Placoneis neoexigua Lange-Bertalot & Miho, F Pleurosigma sp., F Rhoicosphaenia abbreviata (Agardh) Lange-Bertalot, F Rhopalodia gibba (Ehrenberg) O. Müller., F, P Rhopalodia musculus (Kützing) O. Müller; F Sellaphora bacillum (Ehrenberg) D.G.Mann, P Sellaphora pupula (Kützing) Mereschkovsky, P Sellaphora sp., F Stauroneis agrestis Petersen, P* Stauroneis anceps Ehrenberg, P Surirella angusta Kützing, F, P Surirella bifrons Ehrenberg, F

Surirella brebissoni Krammer & Lange-Bertalot, F, P Surirella gracilis Grunow, P* Surirella linearis W. Smith var. linearis, P Surirella linearis var. helvetica (Brun) Meister, F Surirella scalaris Giffen, F Synedra crystallina (C.Agardh) Kützing (= Ardissonia crystallina (C. A. Agardh) Grunow, F Synedra undulata (Bailey) Gregory (= Toxarium undulatum Bailey), F

Dinophyeceae

Ceratium hirundinella (O.F.Müller) Dujardin, F Peridinium cf. aciculiferum Lemmermann, F Peridinium cf. cinctum (O.F.Müller) Ehrenberg, F Peridinium umbonatum F. Stein , F

Chlorophyceae

Chlamydomonas sp., F Chlorococcus sp., F Closterium sp., F Coenococcus sp., F Cosmarium cf. ralfsii Brébisson, F Pediastrum boryanum (Turpin) Meneghini, F Phacotus lenticularis (Ehrenberg) Stein, F Scenedesmus sp., F Spyrogira sp., F Staurastrum tetraceum Ralfs, F

Chrysophyceae

Dinobryon cf. sociale Ehrenberg var. americanum, F Dinobryon crenulatum W. & G.S. West, F Dinobryon divergens O.E. Imhof, F Kephyrion cf. planctonicum D.K. Hilliard, F Synura sp., F

Cryptophyceae

Cryptomonas sp. 1 (> 30 µm), F Cryptomonas sp. 2 (< 30 µm), F Rhodomonas minuta Skuja, F

Euglenophyceae

Euglena cf. viridis Ehrenberg, F

Cyanophyceae

Dolichospermum affine (Lemmermann) P.Wacklin, L.Hoffmann & J.Komárek (=Anabaena affinis Lemmerman), F Gloeocapsa cf. alpina (Nägeli) Brand, F Oscillatoria sp., F



71

1-5

PASQYRA I

6-8

13-16

21-22 23 24 25-26

9

10

12

18-20

11

10 µm

17

PASQYRA I: 1-5, Cyclotella commensis Hustedt; 6-8, Stephanodiscus medius Håkansson; 9, Diatoma moniliformis Kützing; 10, Fragilaria capucina var. vaucheriae (Kützing) Lange-Bertalot; 11, F. capucina var. perminuta (Grunow) Lange-Bertalot 12, F. acus Kützing; 13-16, F. crotonensis Kitton; 17, Eunotia arcus Ehrenberg; 18-20, Achnanthidium minutissimum (Kützing) Czarnecki; 21-22, Eucocconeis flexella (Kützing) Meister; 23, Cymbella affinis Kützing; 24, Cymbopleura amphicephala (Nägeli) Krammer; 25-26, Encyonema ventricosa Kuetzing.



72

.

PASQYRA II

10 µm

10 20

1-2

8-9

3-4 5-6 7

11 12-14 18-19

15-16 17 21 22 23 24-25

PASQYRA II: 1-2, Encyonopsis cesatii Krammer; 3-4, E. descripta (Hustedt) Krammer; 5-6, E. subminuta Krammer & Reichardt; 7, E. microcephala (Grunow) Krammer; 8-9, Cymbella subhelvetica Krammer; 10, C. cistula (Ehrenberg) Kirchner; 11, Gomphonema micropus Kützing; 12-14, G. olivaceum (Hornemann) Brebisson; 15-16, G. pumilum (Grunow) Reichardt & Lange-Bertalot; 17, G. tergestinum (Grunow) Fricke; 18-19, Brachisyra neoexilis Lange-Bertalot; 20, Amphipleura pellucida (Kützing) Kützing; 21, Diploneis oblongella (Nägeli) Cleve-Euler; 22, D. marginestriata Hustedt; 23, D. oculata (Brébisson) Cleve; 24-25, Mastogloia smithii Thwaites.



73

PASQYRA III

10 µm

3

1-3

4 5

6-78 9

10

11-12

13-16 17-18 19-20 21

22

PASQYRA III: 1-3, Navicula cryptotenelloides Lange-Bertalot; 4, N. antonii Lange-Bertalot; 5, N. caterva Hohn & Hellerman; 6-7, N. capitatoradiata Germain; 8, N. oligotraphenta Lange-Bertalot & Hofmann; 9, N. trivialis Lange-Bertalot; 10, N. radiosa Kützing; 11-12, Nitzschia denticula Grunow; 13-16, N. palea (Kützing) W. Smith; 17-18, N. lacuum Lange-Bertalot; 19-20, N. dissipata (Kützing) Grunow; 21, N. linearis (Agarth) W. Smith; 22, Surirella brebissoni Krammer & Lange-Bertalot.



74

PASQYRA IV

20 µm

1

2

3

4 - 5

6-8

9 10 11 12

13

14 - 16 PASQYRA IV: 1, Phacotus lenticularis (Ehrenberg) Stein; 2, Scenedesmus sp.; 3, Pediastrum boryanum (Turpin) Meneghini; 4-8, Coenococcus spp.; 9, Dinobryon divergens O.E.Imhof; 10, Dinobryon crenulatum W. West & G.S. West; 11, Kephyrion cf. planctonicum; 12, Rhodomonas minuta Skuja; 13, Cryptomonas sp.; 14-16, Dolichospermum affine (Lemmermann) P.Wacklin, L.Hoffmann & J.Komárek (=Anabaena affinis Lemmerman).



75

PASQYRA V

7

F igura 920 µm

9

Figurat 1-820 µm

1 - 5

6

7 - 8

PASQYRA V: 1-5, Peridinium umbonatum F. Stein ; 6, Peridinium cf. cinctum (O.F.Müller) Ehrenberg; 7-8, Peridinium cf. aciculiferum Lemmermann; 9, Ceratium hirundinella (O.F.Müller) Dujardin



76

KREU V: DISKUTIME

5.1. Mendime mbi fitoplanktonin, prodhimtarinë parësore dhe cilësinë e ujit të Ujëmbledhësit të Bovillës Studimi i fitoplanktonit të Bovillës ka filluar qysh me formimin e tij, në mostra të veçanta të marra në sipërfaqe, kryesisht në breg ose afër kullës së marrjes së ujit, S1 (Fig. 1-8). Kjo ka qenë menjëherë para përdorimit për ujë të pijshëm, fillimisht në nëntor 1998, dhe gjatë periudhës shtator 01-gusht 02, kur filloi të ndihej për herë të parë shija dhe era e keqe në ujin e pijshëm. Të dhënat për këto mostra janë diskutuar në mikrotezën e Mitrushit (2005), si dhe nga Koni et al. tek përmbledhja e Miho et al. (2009). Përbërja e fitoplanktonit në shtator të vitit 1998 ishte shumë e ndryshme nga ajo që shfaqet pas vitit 2001 (Fig. 5-1). Në atë kohë, diatometë rrethore (Centrales) mungonin. Fitoplanktoni përgjithësisht mbizotërohej prej dinoflagjelatit, Ceratium hirundinella (Pasqyra V në Kreun 4), dhe diatomeve pendore (Pennales), sidomos nga llojet Navicula sp. diverse, Fragilaria sp. diverse, Achnanthes sp. diverse, Rhopalodia gibba etj. Sipas Mitrushit (2005), duke filluar nga shtatori i vitit 2001, fitoplanktoni filloi të mbizotërohej nga ana sasiore nga diatometë rrethore, të përfaqësuara kryesisht nga lloje të gjinisë Cyclotella (Fig. 5-1), ku mbizotëron C. comensis, sasia e të cilave në muajt kulmorë (tetor, maj dhe mars) tejkalonte 95% të sasisë së përgjithshme të fitoplanktonit (Pasqyra I në Kreun 4). Nisur nga vëllimi mesatar i llojeve rrethore, është llogaritur në mënyrë të përafërt biovëllimi/biomasa e fitoplanktonit (mm3/L = mg/L) për periudhën shtator 01 – gusht 02; duke krahasuar me klasat e Willén (2000) (Tab. 2-6), ujërat e liqenit duket se i përkisnin klasës së parë, përgjithësisht gjendjes oligotrofe ose ultraoligotrofe, me pak ose shumë pak biomasë (Mitrushi, 2005; Miho et al., 2009) (Fig. 5-1, poshtë).

Përbërja e fitoplanktonit të Ujëmbledhësit gjatë periudhës maj 2006 – shtator 2008 dhe gjatë vitit 2012 duket se ruan të njëjtën strukturë si ajo e vëzhguar gjatë periudhës shtator 01 – gusht 02 (Tab. 4-1, 4-2 dhe 4-3). Gjithsej gjatë këtij studimi në fitoplankton u gjetën rreth 150 lloje algash mikroskopike (Tab. 4-26 dhe 4-27; Fig. 5-2), që u përkasin kryesisht klasave: Bacillariophyceae, Dinophyceae, Cryptophyceae, Chrysophyceae, Chlorophyceae, Euglenophyceae dhe Cyanophyceae (Pasqyrat I deri V në Kreun 4). Llojet mbizotëruese nuk ishin të shumta (Tab. 4-1); përgjithësisht nga ana sasiore mbizotëronin diatometë rrethore thuajse gjatë gjithë periudhës; Cyclotella comensis ishte më e bollshme (Pasqyra I në Kreun 4), shpesh mbi 95% të gjithë sasisë së qelizave të pranishme (në maj 2007) dhe e pranishme gjatë gjithë periudhës; gjatë vitit 2008, është vënë re edhe prania e diatomesë tjetër rrethore Stephanodiscus hantzschii. Nga ana tjetër diatometë pendore përfaqësohen nga më shumë lloje (12 lloje në korrik 2006) (Tab. 4-1), por jo nga sasi e madhe. Nga grupet e tjera, më të bollshme ishin kriptofitet; këto bëhen mbizotëruese në dimër (janar), të përfaqësuara nga lloje të gjinive Cryptomonas dhe Rhodomonas; llojet e grupeve të tjera ishin më të pakta dhe jo të shpeshta.

Ndër diatometë pendore përmendim lloje, si Achnanthes minutissima, Fragilaria sp. diverse, F. ulna, F. capucina, Navicula sp. diverse, Nitzschia sp. diverse, Encyonopsis microcephala, Cymbopleura amphicephala, Cymbella affinis etj. (Pasqyrat I - III në Kreun 4). Llojet më të përhapura ndër diatometë pendore ishin ato të Fragilaria sp. diverse, ku përqendrimi më i lartë u vu re në maj 2006 (Tab. 4-1). Dinoflagjellatët përfaqësohen nga lloje, si Ceratium hirundinella, Peridinium sp. diverse (P. umbonatum, Peridinium cf. aciculiferum, Peridinium cf. cinctum) (Pasqyra V në Kreun 4) (Popovsky & Pfiester, 1990). Klorofitet megjithëse në përqendrime të vogla përfaqësohen nga lloje, si Cosmarium cf. ralfsii, Staurastrum sp., Chlorococcus sp., Chlamydomonas sp., ku dy të fundit ishin më të shpeshtë gjatë vjeshtës (shtator, 2008) (Pasqyra IV në Kreun 4).



77

Gru

pete

fito

plan

kton

it, q

el/m

L

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

Nëntor, 9

8

Shtator,

01

Tetor, 0

1

Nëntor, 0

1

Dhjetor, 0

1

Janar,

02

Shkurt,

02

Mars, 0

2

Prill, 0

2

Maj, 02

Gusht, 0

2

B. Centricae B. Pennatae Dinophyceae ChlorophyceaeChrysophyceae Cyanophyceae Të papërcaktuara

Gru

pet e

fito

plan

kton

it, %

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Nëntor, 9

8

Shtator

, 01

Tetor, 0

1

Nëntor, 0

1

Dhjetor

, 01

Janar,

02

Shkurt,

02

Mars, 0

2

Prill, 0

2

Maj, 02

Gusht, 0

2

B. Centricae B. Pennatae Dinophyceae ChlorophyceaeChrysophyceae Cyanophyceae Të papërcaktuara

Biovëllimi/Biomasa, mm3/L = mg/L

0.00.10.20.30.40.50.6

Nëntor

, 98

Shtator,

01

Tetor, 0

1

Nëntor

, 01

Dhjetor,

01

Jana

r, 02

Shkurt

, 02

Mars, 0

2

Prill, 02

Maj, 02

Gusht,

02

M

O

UO

Figura 5-1: Sasia e grupeve kryesore të algave mikropskopike të gjetura në fitoplanktonin bregor të Ujëmbledhësit të Bovillës gjatë periudhës 1998 – 2002; sipër në qeliza për mililitër; mes; në përqindje; poshtë, ecuri e përafërt e biovëllimit/biomasës së fitoplanktonit (mm3/L = mg/L gjatë periudhës shtator 01 – gusht 02, llogaritur sipas vëllimit mesatar të Cyclotella comensis, duke pasur parasysh vlerat e figurës 5-1 (sipër). UO, ultraoligotrof; O, oligotrof; M, mesotrof (Tab. 2-6) (Mitrushi, 2005; Miho et al., 2009).



78

Algat e praruara (Chrysophyceae) ishin të përhapura më shumë gjatë verës (korrik, 2006, 324 qel/mL) dhe vjeshtës (shtator 2012, 181 qel/mL) (Tab. 4-1). Këto përfaqësohen nga lloje si Dinobryon sp. diverse, D. divergens, D. crenulatum, Kephyrion cf. planctonicum (Starmach, 1985) (Pasqyra IV në Kreun 4). Kriptofitet ishin të pranishme më me shumicë gjatë dimrit (kryesisht në janar) duke u përfaqësuar nga specie të gjinive Cryptomonas dhe Rhodomonas. Euglenofitet ishin të pranishme gjatë gjithë periudhës së studimit, por më me shumicë hasen gjatë praverës (mars, 2007). Lloji me i hasur ishte Euglena cf. viridis. Cianofitet përfaqësohen nga lloje, si Oscillatoria sp. diverse, Anabaena affinis etj. (Pasqyra IV në Kreun 4), ku shumica e tyre ishin të pranishme gjatë periudhës verë – vjeshtë.

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

Maj 06

Korrrik

06

Shtator 0

6

Nëntor 0

6

Jana

r 07

Mars 07

Maj 07

Korrik 0

7

Shtator 0

7

Nëntor 0

7

Jana

r 08

Mars 08

Maj 08

Shtator 0

8

Shtator 1

2

Fito

plan

kton

i, qe

liza/

mL

B - Centrales B - Pennales

Dinophyceae Chlorophyceae

Cryptophyceae Chrysophyceae

Euglenophyceae Cyanophyceae

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Maj 06

Korrrik

06

Shtator 0

6

Nëntor 0

6

Jana

r 07

Mars 07

Maj 07

Korrik

07

Shtator 0

7

Nëntor 0

7

Jana

r 08

Mars 08

Maj 08

Shtator 0

8

Shtator 1

2

B - Centrales B - Pennales Dinophyceae Chlorophyceae

Cryptophyceae Chrysophyceae Euglenophyceae Cyanophyceae

Figura 5-2. Ecuria vlerës mesatare të grupeve kryesore të fitoplanktonit në gjithë kolonën ujore të Ujëmbledhësit të Bovillës në stacionin S1 gjatë periudhës maj 06 – shtator 12; sipër në qeliza për mililitër;

poshtë, në përqindje.



79

-1

-3

-5

-10

-15

-20

-30

-40

0 4000 8000

Maj 06 Korrik 06 Shtator 06 Nëntor 06 Janar 07

0 4000 8000 0 4000 8000 0 4000 8000 0 4000 8000

-1

-3

-5

-10

-15

-20

-30

-40

Mars 07 Maj 07 Korrik 07 Shtator 07 Nentor 07

0 4000 8000 0 4000 8000 0 4000 8000 0 4000 8000 0 4000 8000

-1

-3

-5

-10

-15

-20

-30

-40

Janar 08 Mars 08 Maj 08 Shtator 08 Shtator 12

0 4000 8000 0 4000 8000 0 4000 8000 0 4000 8000 0 4000 8000

Figura 5-3: Ecuria e fitoplanktonit (qel/mL) në kolonën e ujit gjatë periudhës maj 2006-shtator 2012 për stacionin S1 të Ujëmbledhësit të Bovillës.



80

-1

-3

-5

-10

-20

-30

0 1000 2000

Maj 06

0 1000 2000

Korrik 06

0 1000 2000

Shtator 06

0 1000 2000

Nentor 06

0 1000 2000

Janar 07

0 1000 2000

Mars 07

-1

-3

-5

-10

-20

0 3200 6400

Maj 06

0 3200 6400

Korrik 06

0 3200 6400

Shtator 06

0 3200 6400

Nentor 06

0 3200 6400

Janar 07

0 3200 6400

Mars 07

Figura 5-4: Ecuria e fitoplanktonit (qel/mL) në kolonën e ujit gjatë periudhës maj 2006-mars 2007 për stacionin S2 (sipër) she S3 (poshtë) të Ujëmbledhësit të Bovillës.

F

-25

-30

-35

< 200 qeliza/mL

F


Muajt e vitit

S

-5

-10

-15

-20

Thel

lësi

a, m

1000 - 2000

S

-5

Thel

lësi

a, m

200 - 500-25

-30

-35

>3500

1000 - 2000

2000 - 3500

500 1000

- 500 - 1000

-10

-15

-20

>3500

Figura 5-5. Shpërndarje e përafruar vjetore dhe në thellësi (m) e mesatares mujore të fitoplanktonit (qel/mL) për Ujëmbledhësin e Bovillës. Grafiku është ndërtuar mbi bazën e mesatareve të përgjithshme për të gjitha matjet që jepen në tabelën 4-4, përkatësisht, në secilin stacion, për secilin muaj dhe thellësi. S, sipërfaqe; F, fundi i Ujëmbledhësit. Me të kuqe në abshisë janë treguar periudhat e shfaqjes së erës dhe shijes së pazakontë në ujin që shfrytëzohet për t’u pirë (shënuar poshtë muajve të dimrit).



81

Në figurat 5-3 dhe 5-4 paraqitet shpërndarja e fitoplanktonit (qel/mL) sipas profilit të thellësisë gjatë periudhës maj 2006 – shtator 2008 (shtator 2012). Shihet qartë se zhvillimi më i madh i fitoplanktonit është në epilimn (në thellësinë 1-15 m) (Fig. 5-5). Kjo lidhet me depërtimin e rrezeve të dritës, të cilat bashkë me përqendrimin e ushqyesve ndihmojnë zhvillimin e fitoplanktonit. Në shtresat poshtë termoklinit (poshtë 15 m) zhvillimi i fitoplanktonit bie ndjeshëm. Kjo lidhet me mungesën e dritës, sasinë e pakët të ushqyesve si dhe temperaturën e ulët të ujit, të cilat në këto shtresa kapin dhe vlera shumë të vogla si 6.8°C në mars 2007. Zhvillimi më i madh i fitoplanktonit shihet gjatë periudhës pranverë – verë – vjeshtë, kryesisht me një kulm të theksuar në maj në shtresat sipërfaqësore (1-10 m); kulmi ka prirje të çvendoset më në thellësi (10 m) gjatë verë-vjeshtës, me shumë mundësi për t’iu ‘fshehur’ ndriçimeve të forta të stinës (Tab. 4-4; Fig. 5-5). Në pranverë vlerat shkojnë deri në 9689 qel/mL në maj 2007 në thellësinë 1 m (Tab. 4-4). Në korrik 2006 shihen vlera të larta të fitoplanktonit, të cilat arrijnë deri në 5618 qel/mL në thellësinë 10 m. Gjatë muajit shtator shihet një kulm tjetër zhvillimi, i cili shkon deri në 6302 qel/mL në thellësinë 10 m. Një gjendje e ngjashme duket se është e pranishme edhe për Ujëmbledhës të tjerë me klimë mesdhetare (Becker et al., 2010; Aktan et al., 2009; Hoyer et al., 2009; Moreno-Ostos et al., 2007; Naselli-Flores & Barone, 2007; etj.).

Edhe ecuria e fitoplanktonit në stacionet S2 dhe S3 (Tab. 4-1; Fig. 5-4 dhe 5-6) sipas thellësisë gjatë periudhës maj 2006 – mars 2007 ishte e ngjashme me atë të stacionit S1 në afërsi të digës. Për disa nga muajt vihen re ndryshime thelbësore midis stacioneve, sidomos në korrik, shtator 2006 dhe mars 2007. Përgjithësisht vlerat e fitoplanktonit për stacionin S1 dhe S3 janë më të larta në krahasim me ato të stacionit S2. Stacioni S3 që gjendet në krahun e majtë të liqenit ka pasur vlera më të larta, në krahasim me dy stacionet e tjera, ndoshta për ngarkesë më të lartë me lëndë ushqyese (azot dhe fosfor) të domosdoshme për zhvillimin e fitoplanktonit. Kjo dhe të dhënat e përgjithshme fiziko-kimike lejuan që në vazhdim të studimit të ndiqej ecuria vetëm me stacionin 1 si më përfaqësues i gjendjes së Ujëmbledhësit. Edhe në dy stacionet e tjera, zhvillimi më i madh ishte në 1-10 m thellësi. Vlerat më të larta shihen kryesisht gjatë muajve të pranverës, verës dhe vjeshtës, kurse gjatë dimrit zhvillimi ishte shumë i vogël. Muajt korrik 2006, nëntor 2006 dhe mars 2007 janë muajt me zhvillim më të madh, për stacioni S2 deri në 2212 qel/mL (në thellësinë 10 m), 2330 qel/mL (5 m) dhe 2371 qel/mL (3 m), përkatësisht (Tab. 4-4). E njëjta ecuri shihet edhe për stacionin S3 (Fig. 5-4, poshtë); muajt me zhvillim më të madh ishin në korrik 2006, shtator 2006 dhe mars 2007 me vlera përkatësisht 3513 qel/mL, 7355 qel/mL dhe 2672 qel/mL.

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

S1 S2 S3 S1 S2 S3 S1 S2 S3 S1 S2 S3 S1 S2 S3 S1 S2 S3

Maj 06 Korrik 06 Shtator 06 Nëntor 06 Janar 07 Mars 07

Fito

plan

kton

i, qe

liza/

mL

Figura 5-6. Ecuria vlerës mesatare të fitoplanktonit (qel/mL) në Ujëmbledhësin e Bovillës në të tre stacionet

(S!, S2 dhe S3) gjatë vitit të parë të studimit (maj 2006 deri mars 2007).



82

Ecuria e fitoplanktonit në epilimn (1-10 m) me një kulm të theksuar në maj në shtresat sipërfaqësore në fund të pranverës-verë-vjeshtë mund të varet nga shumë faktorë, si klima (temperatura, ndriçimi etj.), sasia e ushqyesve (nitrateve dhe fosfateve), etj. (Wetzel, 2001; Bellinger & Sigee, 2010). Gjatë fundit të vjeshtës dhe dimrit, si rrjedhojë e kushteve fiziko-klimatike, ndodh përzierja e ujërave në Ujëmbledhës dhe homogjenizimi i shtresave. Kjo mund të nxisë ngritjen në sipërfaqe të lëndëve ushqyese të sedimentuara më parë në fundin e tij ose të grumbulluara në liqen nga shpëlarjet e pellgut ujëmbledhës (Çullaj & Bachofen te Miho et al., 2009).

Ecuria e fitoplanktonit sipas grupeve sistematike në mostrat nga Impianti i Përpunimit të Ujit, Kodra e Kuqe, Tiranë gjatë vitit 2012 (Tab. 4-2) është thuajse e njëjtë si në rastin e mostrave në Ujëmbledhës. Edhe këtu mbizotërojnë diatometë centrike me gjininë Cyclotella; diatometë pendore mbizotërojnë në muajin maj. Gjithashtu, në maj shihet edhe prania e euglenofiteve me llojin Euglena cf. viridis në sasi të bollshme; grupet e tjera sistematike paraqesin sasi shumë të vogël.

Mbështetur tek të dhënat e mikrofitoplanktonit (përmasat e qelizave 20-200 µm; Kreu II) është llogaritur biovëllimi (Kreu III) (Tab. 4-9 deri 4-16), i cili është aspekt i rëndësishëm i prodhimtarisë parësore dhe cilësisë së ujit (Olenina et al., 2006; CEN TC 230/WG 2/TG 3 Draft propozim N96; Willén, 2000; Bellinger & Sigee, 2010). Në figurën 5-7 është paraqitur ecuria e biovëllimit mesatare (mm3/L) të fitoplanktonit në Ujëmbledhës në të gjithë kolonën e ujit për stacionin S1 afër digës. Vlerat më të larta u vunë re në epilimn (1-10 m thellësi) (Fig. 5-8), me zhvillim kulmor në 1 m thellësi (3.863 mm3/L). Shtresat më të thella paraqesin sasi të vogla të biovëllimit në vlera që shkojnë deri 0.011 mm3/L në 40 m thellësi në janar 2007. Vlerat më të larta u vunë re gjatë periudhës pranverë – vjeshtë, periudhë që përkon më zhvillim e madh të fitoplanktonit (qeliza për mililitër; Tab. 4-4; Fig. 5-8).

UO

M

E-I

0.2

0.6 0.6 0.5

0.1

0.5

2.0

0.60.4

0.10.3 0.2

0.30.5

0.6

0

0.5

1

1.5

2

Maj

Korrik

Shtator

Nëntor

Janar

Mars

Maj

Korrik

Shtator

Nëntor

Janar

Mars

Maj

Shtator

Shtator

2006 2007 2008 2012

Biov

ëllim

i fito

plan

kton

it , m

m3 /L

O

Figura 5-7: Ecuria e biovëllimit mesatar (mm3/L) të fitoplanktonit për periudhën e 2006-08 (2012) për stacionin S1 të Ujëmbledhësit të Bovillës dhe klasat ushqyese përkatëse sipas tabelës 2-6.

UO, Ultraoligotrof; O, Oligotrof; M, Mesotrof; E-I, Eutrof I (Willén, 2000).



83

Willén (2000) bën një klasifikim të gjendjes ushqyese dhe cilësisë së ujit të një liqeni duke u nisur nga përmbajtja e algave fitoplanktonike, biovëllimi/biomasa mesatare e tyre (mm3/L=mg/L; Tab. 2-6; Kreu II). Vlerat e biovëllimit/biomasës për të tre stacionet përgjithësisht janë të ulëta, nën 0.5 mg/L (Tab. 4-9 deri 4-16; Fig. 5-7), që i përkasin gjendjes oligotrofe, sipas shkallës ushqyese të ujërave, dhënë nga Willén (2000). Kjo gjendje shfaqet thuajse gjithmonë në shtresat e hipolimnit (poshtë 15 m thellësi), me përjashtim të periudhës së pranverës 2007, ku biomasa mesatare arrin në vlerën 1.98 mg/L. Kjo përkon me biomasë të pakët ose shumë të pakët, dhe cilësi të parë të ujërave. Edhe vlerat e fosforit të vrojtuara në të njëjtën periudhë kanë qenë shumë të ulëta (Fig. 1-13; Çullaj et al., 2009). Ashtu si dhe pritet, në pranverë-vjeshtë biomasa ka prirje të rritet në ujërat e epilimnit, duke arritur kulmin në maj 2007, deri në 3.86 mg/L në thellësinë 1m (Tab. 4-13; Fig. 5-8), e cila përkon kryesisht me gjendje mesotrofe, deri në eutrofe, ku prodhimtaria është përkatësisht mesatare deri në shumë e madhe duke i klasifikuar ujërat përkatësisht të cilësisë së dytë (II) deri të tretë (III).

4

3

2

1

0

Maj06

Korrik

06

Shtator06

Nëntor06

Janar07

Mars 07

Maj07

Korrik

07

Shtator07

Nëntor07

Janar08

Mars 08

Maj08

Shtator08

Shtator12

-40

-30

-20

-15

-10

-5

-3

-1

Thell

ësia,

m

Bio

vëlli

mii

fito

plan

kton

it, m

m3 /L

Figura 5-8: Ecuria e biovëllimit (mm3/L) për periudhën maj 2006 – shtator 2012 në Ujëmbledhësin e

Bovillës për stacionin S1 afër digës sipas thellësisë. Me të kuqe në abshisë janë treguar periudhat e shfaqjes së erës dhe shijes së pazakontë në ujin që shfrytëzohet për t’u pirë (shënuar poshtë muajve të dimrit).



84

Diatometë rrethore përbëjnë rreth 80% të biovëllimit të përgjithshëm për secilin stacion, më e shprehur qartë gjatë pranverës dhe vjeshtës. Dinoflagjelatët ishin të pranishëm gjatë gjithë periudhës, me zhvillim kulmor në maj (Tab. 4-11). Grupet e tjera të algave, si Chrysophyceae, Chlorophyceae, Euglenophyceae dhe Cyanophyceae shfaqin peshë të pallogaritshme në biomasën e fitoplanktonit.

-1

-3

-5

-10

-15

-20-30

-40

0 160 320


0 160 320 0 160 320 0 160 320 0 160 320 x103

-1

-3

-5

-10

-15

-20

-30

-40


-1

-3

-5

-10

-15

-20-30

-40


0 160 320 0 160 320 0 160 320 0 160 320 0 160 320 x103

0 160 320 0 160 320 0 160 320 0 160 320 0 160 320 x103

-1

-3

-5

-10

-15

-20-30

-40

0 160 320


0 160 320 0 160 320 0 160 320 0 160 320 x103

-1

-3

-5

-10

-15

-20

-30

-40


-1

-3

-5

-10

-15

-20-30

-40


0 160 320 0 160 320 0 160 320 0 160 320 0 160 320 x103

0 160 320 0 160 320 0 160 320 0 160 320 0 160 320 x103

Figur 5-9: Ecuria e përqendrimit të karbonit (C pg/mL) të fitoplanktonit për stacionin S1 të Ujëmbledhësit sipas profilit të thellësisë (Tab. 4-20).



85

Një gjendje e ngjashme vihet re edhe gjatë vitit 2012 (Tab. 4-15) për mostrat e ujit të patrajtuar nga Impianti i Përpunimit të Ujit, Kodra e Kuqe. Këto ujëra tërhiqen nga diga në thellësinë 20-25 m. Vlerat e biomasës (mg/L) për këto mostra luhaten nga 0.17 (mars) deri në 0.29 mg/L (shtator) duke treguar për një mjedis ultraoligotrof, pra për ujëra që i përkasin cilësisë së parë (I). Gjithashtu, edhe në mostrat e kampionuara në Ujëmbledhës në shtator 2012 (Tab. 4-16; Fig. 5-7 dhe 5-8), në thellësi të ndryshme, biomasa luhatesh nga 0.487 deri në 0.812 mg/L, pra relativisht e pakët, duke treguar për një mjedis mesotrof, ose ujëra të cilësisë së dytë (II).

Të dhënat korresponduese të biomasës së fitoplanktonit mbështetur në vlerat mesatare të përqendrimit të karbonit (C pg/mL) në qelizat e fitoplanktonit, llogaritur sipas Menden-Deuer & Lessard (2000) (Tab. 4-17 deri në 4-22; Fig. 5-9), ndjekin thuajse të njëjtën ecuri me sasinë qeliza për mililitër, ose me biovëllimin përkatës të tyre. Këtë gjë e dëshmon korrelimi linear pozitiv shumë i besueshëm statistikisht (r=0.963; gl=114, p<0.001) që jepet në figurën 5-10, midis sasisë së fitoplanktonit (qel/mL) dhe përqendrimit përkatës të karbonit (C pg/mL).

Fito

plan

kton

i, qe

l/mL

y = 0.0265x - 280.77R2 = 0.928

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

50 100 150 200 250 300 350 400

Përqendrimi i karbonit, x 1000 pg/mL Figura 5-10: Korrelimi linear pozitiv midis sasisë (qel/mL) dhe përqendrimit përkatës të karbonit (C pg/mL) të fitoplanktonit për stacionit S1 të Ujëmbledhësit të Bovillës gjatë periudhës maj 06 – shtator 08 (shtator 12)

(r=0.963; gl=114, p<0.001).

Nga figurat 5-7 dhe 5-8 si dhe tabelat 4-1 dhe 4-4 vihet re se ka ndryshime thelbësore në kohë midis gjendjes ushqyese (prodhimtarisë) së Ujëmbledhësit. Gjatë vitit të parë (maj 06 – maj 07), prodhimtaria ishte më e lartë, se gjatë vitit të dytë (korrik 07 – maj 08). Kjo ndoshta vjen nga ndryshimet e dukshme klimatike midis këtyre dy periudhave (Tab. 1-1). Periudha e vitit të parë ka qenë më e lagët dhe e freskët, kurse periudha tjetër ka qenë më e nxehtë, por dhe me reshje më të çrregullta (Miho et al., 2009). Gjatë periudhës studimore temperatura mesatare është luhatur nga 3.7˚C (janar 2006) deri në 24.5˚C (korrik 2007); sasia e reshjeve gjatë vitit 2006 ishte rreth 2’027 mm, shumë më e lartë se në vitin 2007; gjatë këtij viti ranë gjithsej vetëm 1’740 mm reshje; dhe më pak akoma ishin gjatë vitit 2008, vetëm 1’154 mm reshje; gjatë dy muajve të verës, korrik-gusht 2007 nuk ka rënë asnjë pikë shi në zonë. Me siguri, kjo gjendje ka pakësuar dukshëm prurjet e rrjetit hidrografik, dhe për pasojë edhe prurjet e ngurta pezull në ujë. Nga ana tjetër, kjo ka pakësuar edhe prurjet e lëndëve ushqyese (azotit dhe fosforit) nga pellgu ujëmbledhës (Çullaj et al., 2009) (Fig. 1-13), dhe për pasojë ka ndihmuar në zhvillimin e pakët të planktonit.



86

Sipas treguesit të gjendjes trofike (TSI; Carlson & Simpson, 1996; Tab. 2-1), mbështetur kjo te vlerat e TSI të njehsuara sipas pigmenteve fotosintetike (Chl) (Tab. 1-6) dhe fosforit të përgjithshëm (TP) (Fig. 1-13; Duka, 2008), por edhe krahasuar me biomasën fitoplanktonike (Tab. 4-4), ujërat e Bovillës i përkasin përgjithësisht gjendjes oligotrofe dhe oligo-mesotrofe. Kjo nuk përputhet shumë me vlerat e po këtij treguesi (TSI; Fig. 2-1) mbështetur te tejpamja (e cila është përgjithësisht e ulët; Tab. 1-4), dhe si e tillë korrespondon me gjendje përgjithësisht mesotrofe.

Tabela 5-1. Korrelimi linear midis disa parametrave të ndryshëm fiziko-kimikë dhe fitoplanktonit (qel/mL)

të matur në thellësi të ndryshme të stacionit S1 të Bovillës gjatë periudhës maj 2006 – maj 2008; r, koeficienti i korrelimit; gl/df, gradët e lirisë; p, besueshmëria

(sipas http://www.gifted.uconn.edu/siegle/research/Correlation/corrchrt.htm)

x y Ekuacioni r gl/df p Klorofili i përgjithshëm, mg/m3 y = 465.11x + 877.82 0.316 47 0.05 Temperatura e ujit, ˚C y = 111.23x - 317.51 0.352 102 0.01 P-PO4, µg/L

Fitoplanktoni, qeliza/mL

y = 55.22x + 749.72 0.207 102 0.05

y = 111.23x - 317.51R2 = 0.1241

0

2000

4000

6000

8000

10000

0 5 10 15 20 25 30

Temperatura, °C

Fito

plan

kton

i, qe

liza

/mL

Figura 5-11. Korrelimi linear pozitiv midis temperaturës (˚C) dhe fitoplanktonit (qeliza/mL) për stacionin S1 të Ujëmbledhësit të Bovillës gjatë periudhës maj 06 – maj 08. Të dhëna statistikore shtesë jepen në tabelën 5-

1.

0

100

200

300

400

500

600

700

Maj-06

Korrik-

06

Shtator

-06

Nëntor

-06

Jana

r-07

Mars-07

Maj-07

Korrik-

07

Shtator

-07

Nëntor

-07

Jana

r-08

Mars-08

Maj-08

Zoop

lank

toni

, ind

ivid

ë/L

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

Fito

plan

kton

i, qe

iza/

mL

Zooplanktoni,Individë/LFitooplanktoni,qeliza/mL

0

100

200

300

400

500

600

700

Maj-06

Korrik-

06

Shtator

-06

Nëntor

-06

Jana

r-07

Mars-07

Maj-07

Korrik-

07

Shtator

-07

Nëntor

-07

Jana

r-08

Mars-08

Maj-08

Zoop

lank

toni

, ind

ivid

ë/L

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

Fito

plan

kton

i, qe

iza/

mL

Zooplanktoni,Individë/LFitooplanktoni,qeliza/mL

Figura 5-12: Ecuria e mesatares së fitoplanktonit (qeliza/mL) dhe e mesatares së zooplanktonit (individë/L)

në epilim (thellësi 1-15 m) të stacionit S1 në Ujëmbledhësin e Bovillës.



87

Në tabelën 5-1 jepen të dhëna mbi korrelimin linear të disa parametrave fiziko-kimikë apo biologjikë me fitoplanktonin, të llogaritura për stacionin pranë digës (S1). Nga sa duket vihet re korrelim linear pozitiv shumë i mirë me temperaturën (Fig. 5-11) dhe me klorofilet; gjithashtu, ka korrelim pozitiv të besueshëm edhe me fosforin e përgjithshëm; por nuk vihet re korrelim i besueshëm për përbërësit e azotit, gjë që tregon se përmbajtja e fosforit është faktor kufizues për zhvillimin e fitoplanktonit. Ndërkohë, ecuria mesatare e zooplanktonit (Fig. 1-14 dhe 1-15; Nikleka, 2010) ka një farë inercie në kohë në lidhje me ecurinë mesatare të fitoplanktonit (Fig. 5-12); zooplanktoni është prodhuesi dytësor në zinxhirin ushqimor, dhe ndjek ecurinë e zhvillimit të fitoplanktonit (prodhues parësor) në Ujëmbledhës.

5.2. Mendime mbi perifitonin dhe cilësinë e ujërave në Ujëmbledhësin e Bovillës Mostra sporadike perifitoni në mjedise ujore brenda pellgut janë marrë herët që në vitin 1993, dhe pranë digës së Ujëmbledhësit në 2002 dhe 2006. Treguesi ushqyes mbështetur në strukturën e komuniteteve të diatomeve janë llogaritur dhe sjellë në tabelën 4-23. Vihet re se disa nga habitatet kanë përbërje llojore të lartë, deri në 55 lloje në ujëmbledhësin e Shupalit. Cilësia e ujërave të Bovillës klasifikohet si ‘e mirë’ ose ‘e lartë’.

Gjatë studimit tonë, numri i llojeve në mostrat e perifitonit në Ujëmbledhës luhatet nga 25 lloje në janar 2008 deri në 48 lloje në maj 2007 (Tab. 4-24), vlera të cilat janë përgjithësisht të larta krahasuar me ato të fitoplanktonit. Kjo pohohet edhe nga vlerat e treguesit të Ndryshueshmërisë së Shannonit H' (Shannon & Weawer, 1949) dhe treguesit të Margalefit (1958), të cilët janë përgjithësisht të larta, gjë që tregon për gërshetimin e larmisë dhe të sasisë llojore të florës mikroskopike ujore të habitateve në zonë. Reynolds (1990) ka treguar se treguesi i Margalefit për algat ndryshon me rritjen e lëndëve ushqyese; vlerat e tij luhaten nga 3 – 6 për liqenet e varfër me lëndë ushqyese, duke zbritur në 2 – 4 në liqenet e pasur me lëndë ushqyese dhe në 0.2 – 2 në basenet hipertorofë (ujëmbledhës të plehëruar nga njeriu) (Bellinger & Sigee, 2010). Mbështetur në këto pohime, vlerat e matura për Ujëmbledhësin e Bovillës luhaten nga 4 në mbi 7, gjë që tregon se ujërat janë të varfër me lëndë ushqyese, ashtu si është pohuar edhe nga të dhënat e matura për fitoplanktonin (qeliza/mL) dhe biovëllimin (mm3/L) (Tab. 4-9 deri 4-16).

Treguesi Ushqyes i Diatomeve, TIDIA, vlerëson cilësinë e ujërave mbështetur kryesisht në përmbajtjen e lëndëve ushqyese të tretura në ujëra, kryesisht të fosforit të përgjithshëm (Rott et al., 1999) (Tab. 2-2). Vihet re në përgjithësi (Tab. 4-24) se vlerat e TIDIA janë relativisht të ulëta dhe luhaten nga 1.29 deri në 2.4, përkatësisht në janar 2008 dhe korrik 2007. Këto vlera tregojnë për një mjedis oligo-mesotrof deri eutrof për ujërat e Ujëmbledhësit, me prirje rritëse vetëm për muajt e verës. Treguesi Saprobik, SI, është ndër më të vjetrit që përdoret për vlerësimin e cilësisë së mjediseve ujore mbështetur në përmbajtjen e lëndës organike në dekompozim në ujëra (Tab. 2-3 dhe 2-4) (Rott et al., 1997). Vlerat e SI luhaten nga 1.21 deri në 1.67 përkatësisht në shtator dhe korrik 2007. Vihet re se ndotja organike në ujërat e Ujëmbledhësit është përgjithësisht e ulët, oligosaprobe. Vlera më e lartë është 1.67 në Korrik 2007, ashtu si përmendëm më sipër për TIDIA.

Në Kreun 2 treguam se Treguesi i Ndjeshmërisë së Ndotjes, IPS (Coste në Cemagref, 1982) gërsheton ndikimin e gjithë ndotësve, përfshirë ndotjen organike, lëndët e tretura, helmet etj. IPS tregon lidhjen e ndërsjellët me ndotjen organike, fuqinë jonike dhe eutrofikimin, duke u luhatur nga 1 në 20, ku 1 – përkon me cilësi të keqe të ujit dhe 20 – përkon me cilësi shumë të mirë të tij (Tab. 2-5). Vlerat e IPS për ujërat e Ujëmbledhësit të Bovillës duket se janë të larta. Ato luhaten nga 13.7 deri në 19, duke i klasifikuar ujërat



88

përgjithësisht të një cilësie të ‘mirë’ dhe në disa raste edhe ‘shumë mirë’ (Tab. 4-25; Fig. 5-13).

14

14.5

15

15.5

16

16.5

17

17.5

18

Maj Korrik Shtator Nëntor Janar Mars Maj Shtator

2007 2008

Vler

a IP

S

Lartë

Mirë

Figura 5-13: Ecuria e Treguesit të Ndjeshmërisë së Ndotjes, IPS, në mostrat e perifitonit nga Ujëmbledhësi i

Bovillës (Tab. 4-24).

Nga sa më sipër mund të pohojmë se përgjithësisht ujërat në zonë janë relativisht të varfra me lëndë ushqyese dhe lëndë organike, duke shfaqur ndotje të ulët dhe cilësi përgjithësisht të klasifikuar ‘mirë’. Kjo mbështet edhe një herë përfundimet e nxjerra mbi të dhënat e matura për ushqyesit (fosfor dhe azot), fitoplankton dhe pigmente fotosintetike (Miho et al., 2009; Duka, 2008).

Nga vlerësimi i lidhjeve midis vlerave të fitoplanktonit (qeliza/mL) në ujërat e epilimnit të Ujëmbledhësit (Tab. 4-4) dhe treguesve të matur, duke u mbështetur te perifitoni nuk duket se ka ndonjë varësi lineare midis tyre të pranuar statistikisht, kjo ndoshta nga numri i kufizuar i matjeve. Mund të pohojmë se vlerat relativisht të larta të TIDIA dhe SI për muajt e verës (korrik) dëshmojnë për kushte të ashpra në ujëra. Përgjithësisht, kjo lidhet shumë me shtresimin që pësojnë ujërat e Ujëmbledhësit në këtë periudhë, me nivelin shumë të ulët të ujit në të, nga përdorimi prej Ujësjellësit të Tiranës, nga temperaturat relativisht të larta dhe avullimi i madh, shoqëruar kjo dhe me reshjet e pakta (Tab. 1-1). Në këtë periudhë (korrik 2007) janë gjetur të larta edhe vlerat e amoniumit deri në 0.055 mg/L në thellësinë 1 m; gjithashtu, temperatura e ujit në epilimn luhatej nga 25.8°C në 10 m deri në 27.2°C në 1 m thellësi (Çullaj et al., 2009; Duka 2008). Vlen të theksojmë se në periudhën e verë-vjeshtës niveli i ujit në Ujëmbledhës zbret nga niveli 318 m mbi nivelin e detit që ai ka gjatë stinëve me reshje në 311 m (tetor 2007). Ndërkohë, në këtë periudhë sasia e ujit që shfrytëzohet është më e larta, deri në 50 milionë m3 si dhe sasia e reshjeve në zonë ka qenë 0 mm. Nga kjo mund të këshillohet për Ujësjellësin një menaxhim më i kujdesëm i ujërave sidomos në periudhën e verës.



89

5.3. Mendime mbi erën dhe shijen e papëlqyer të ujërave nga Ujëmbledhësi i Bovillës Dukuria e erës dhe shijes së papëlqyeshme në ujin e Bovillës e shfaqur që prej vitit 2001 në periudhën vjeshtë deri pranverë ka qenë një shqetësim i madh. Ky ka qenë dhe shkaku kryesor i kryerjes së një studimi limnologjik gjithëpërfshirës në Ujëmbledhësin e Bovillës, në kuadrin e projektit të përbashkët kërkimor SCOPES. Për të shmangur këtë dukuri, Impianti i Trajtimit të Ujit, Tiranë, është detyruar të përdorë trajtimin e ujit me qymyr aktiv, në këtë mënyrë, duke rritur mjaft koston e prodhimit.

Era dhe shija e keqe e ujit të pijshëm janë objekt i një debati të gjerë në literaturën shkencore. Ka shumë lëndë organike flurore (VOC) që shkaktojnë probleme të erës dhe shijes në ujin e pijshëm; ndër më të zakonshmet janë dy terpene: gjeosmina (1a, 10b-dimethyl-9a-decanol) dhe 2-MIB (2-methylisoborneol) (Jüttner & Watson, 2007). Organizmat që kanë lidhje me këto lëndë janë disa baktere të tokës (Actinomycetes) dhe disa lloje të algave blu- të blerta (Cyanobacteria).

Nga përbërja e fitoplanktonit dhe algat silicore të perifitonit të diskutuar më sipër duket se në Bovillë nuk zhvillohen bollshëm lloje të njohura për lëshimin në ujë të lëndëve të tilla, si gjeosmina dhe 2-MIB, që i japin ujit shije dhe erë të keqe (Jüttner & Watson, 2007), ose lloje që mund të prodhojnë lëndë helmuese që mund të përbëjnë rrezik për shëndetin e njeriut. Fitoplanktoni i Bovillës mbizotërohet shpesh nga lloje të gjinisë Cyclotella, shumica e të cilave parapëlqejnë ujëra oligotrofe (Håkansson, 1989), pra me pak ushqyes dhe të një cilësie të mirë (I); lloji më i bollshëm, C. comensis, nuk përmendet ndonjëherë si shkaktare për lëshim në ujë të lëndëve që shkaktojnë shije dhe erë. Gjithashtu, edhe algat e praruara që janë relativisht të pranishme, duke se zhvillohen shumë në ujëra të ëmbla me klimë të ftohtë, dhe më shumë në liqene oligotrofë të varfër në ushqyes (Sandgren, 1991).

Si theksuam edhe në kreun 1, nga të dhënat fiziko-kimike, kryesisht profilin e temperaturës dhe oksigjenit (Fig. 1-11 dhe 1-12), duket se ujëmbledhësi i Bovillës hyn në grupin e liqeneve monomitikë të ngrohtë (Wetzel, 2001; http://en.wikipedia.org/wiki/Monomictic). Në këtë mënyrë, Bovilla është një trup ujor që nuk ngrin asnjëherë, plotësisht i shtresuar gjatë periudhës së pranverë-verë-vjeshtës, me epilimn nga 0-10 m, me ujëra më të ngrohta se hipolimni që shtrihet nën thellësinë 20 m, me ujëra më të ftohta. Midis tyre, në thellësinë 10-15 m, gjendet një shtresë ujore ndërmjetëse, termoklini, ku temperatura dhe oksigjeni pësojnë ndryshime të dukshme (Fig. 1-11 dhe 1-12). Era dhe shija e pazakontë në ujin e Bovillës është vënë re në periudhën e prishjes së shtresëzimit të liqenit, gjatë periudhës së përzierjes së ujërave (vjeshtë-dimër) (Fig. 5-14); kjo diskutohet më gjatë nga Çullaj & Bachofen te Miho et al. (2009) dhe nga Çullaj et al. (2011). Në këtë periudhë sasia e fitoplanktonit shkon në vlera minimale (Fig. 5-5 dhe 5-8). Gjithashtu, janë gjetur korrelime të rëndësishme ndërmjet zhvillimit të kësaj dukurie dhe ndryshimeve të disa parametrave fiziko-kimikë dhe klimatikë, si turbullirës së ujit, reshjeve (Fig. 5-14), pH-it, përmbajtjes së fosfateve dhe përqendrimit të hekurit (Duka, 2008).

Vlerësimi paraprak i përmbajtjes së lëndëve VOC për dy mostra të përbëra uji nga Ujëmbledhësi i Bovillës u krye nga Prof. F. Juttner në Stacionin Limnologjik, Universiteti i Zyriut (Zvicër) (Çullaj & Bachofen te Miho et al., 2009). Këto mostra integrale që përfaqësonin thellësinë 0-10 m u morën në janar 2008, pikërisht atëherë kur Ujëmbledhësi ishte në gjendje të përzierjes së plotë (holomixis) (Fig. 1-11 dhe 1-12), në periudhën kur uji paraqiste erë dhe shije karakteristike. Nga analiza u vu re se mostrat përmbanin shumë lëndë flurore, si mjaft alkoole, aldehide dhe terpene. Këto lëndë mendohet të jenë produkte në dekompozim e sipër e mbetjeve bimore të përmbytura gjatë formimit të Ujëmbledhësit (drurë dhe shkurre nga shpatet rrethuese të përmbytura). Nga sa duket këto procese shpërbërje janë më të vrullshme në shtresat e fundit (hipolimn) relativisht më pak të



90

oksigjenuara; ato fillojnë të shfaqen në shtresat e sipërme, atëherë kur gjithë kolona e ujit kalon në përzierje të plotë (nëntor deri në janar). Në se këto lëndë janë shkaku i shijes dhe erës së keqe në ujin e Bovillës, kjo ende nuk dihet me siguri; gjithashtu, ende nuk dihet se cili është burimi biologjik i tyre.

0

90

180

270

360

450

Maj-06

Korr-06

Shta-06

Nënt-06

Jan-07

Mar-07

Maj-07

Korr-07

Shta-07

Nënt-07

Jan-08

Mar-08

Maj-08

Res

hje,

mm

0

2

4

6

8

10

12

Turb

ulli,

NTU

Reshje, mm Turbulli, NTU

0

90

180

270

360

450

Maj-06

Korr-06

Shta-06

Nënt-06

Jan-07

Mar-07

Maj-07

Korr-07

Shta-07

Nënt-07

Jan-08

Mar-08

Maj-08

Res

hje,

mm

0

2

4

6

8

10

12

Turb

ulli,

NTU

Reshje, mm Turbulli, NTU

Figura 5-14: Ecuria e turbullirës mesatare (NTU; 1-40 m) në Ujëmbledhësin e Bovillës (stacioni S1, pranë digës), dhe e reshjeve (mm) në pellg (nga stacioni i Zall Dajtit; Tab. 1-1), gjatë periudhës Maj 2006 - Mars 2008, dhe periudhat e erës dhe shijes së papëlqyeshme (shënuar poshtë muajve të dimrit) (Çullaj et al., te Miho et al., 2009).

Shfaqja e erës dhe shijes në periudhën e temperaturave relativisht të ulëta (dhe me reshje të shumta) dhe përmbajtje shumë të ulët të biomasës së fitoplanktonit (Fig. 5-5 dhe 5-8) gjatë kësaj periudhe tregojnë se ka shumë mundësi që burimi i lëndëve organike flurore (VOC) të mos jenë organizmat autotrofë fitoplanktonikë, por ka shumë mundësi të jenë kryesisht bakteret ujore heterotrofe (Actinomicetes). Gjithsesi, kjo kërkon studim të mëtejshëm në njohjen më mirë të lëndëve apo të mikroorganizmave ujorë që shkaktojnë këtë dukuri. Njohja e mëtejshme e llojeve përbërëse të nanoplanktonit (2-20 µm) ose të pikoplanktonit (0.2-2 µm) në ujin e Bovillës, sidomos e cianobaktereve, do të ishte e nevojshme në të ardhmen, duke përdorur metoda të veçanta të biologjisë molekulare; për më tepër, do të ishte e nevojshme studimi llojeve përbërëse të baktereve aerobe fijezore të aktinomiceteve (Streptomyces); shumë lloje të cianobaktereve dhe aktinomiceteve njihen si lëshuese në mjedis të lëndëve që ndikojnë në vetitë e ujit të pijshëm (Jüttner & Watson, 2007). Ky studim është ende në vazhdim në Departamentin e Biologjisë dhe atë të Kimisë, FShN, UT (Kullaj & Hysko, 2012; Kullaj & Hysko, 2013; Vallja & Çullaj, 2010).

5.4. Mendime për të ardhmen e Ujëmbledhësit të Bovillës

Pavarësisht nga shumë parametra cilësorë të mirë që u vërejtën në ujin e Bovillës, përsëri gjatë studimit gjithëpërfshirës është arritur në përfundimin se në zonë vihet re ndikim jo miqësor nga veprimtaria e njeriut (Miho et al., 2009), e cila përforcohet nga klima, nga reshjet e çrregullta shpesh të vrullshme, si dhe nga natyra gërryese argjilore e shpateve përreth Ujëmbledhësit (Kreu 1) (Fig. 5-15 dhe 5-16). Edhe pse studimi i përket një periudhe disa vite më parë (2006-2008), përsëri nisur nga vlerësimet tona të bëra në ujin e Bovillës gjatë vitit 2012 (Tab. 1-5 dhe 1-6; 4-2 dhe 4-3; si dhe Fig. 5-8 dhe 5-9) si dhe duke krahasuar fotot ajrore me ato satelitore në vite (Fig. 1-1, 1-6 dhe 5-15) mund të



91

pohojmë se gjendja nuk ka pësuar përmirësim. Madje po të krahasojmë hartat satelitore të vitit 2008 (Fig. 1-6) me ato të vitit të fundit 2013 (Fig. 5-15) edhe pse me një vështrim thjesht të përgjithshëm mund të themi se mbulesa bimore brenda pellgut është përkeqësuar më shumë.

Figura 5-15: Pamje satelitore e pellgut ujëmbledhës të Bovillës. Kufiri i pellgut tregohet me vijë të ndërprere (përshtatur nga Google Maps - ©2013).

Më sipër theksuam moskorrelimin midis tejpamjes dhe vlerave të klorofileve si dhe sasisë së algave në fitoplankton. Kjo pa dyshim është dëshmi se tejpamja relativisht e ulët, e lidhur kjo edhe me turbullirën relativisht të lartë të ujërave (Tab. 1-3), shkaktohet nga sasia e konsiderueshme e grimcave inorganike të ngurta pezull, që sillen në Ujëmbledhës nga prurjet e lumenjve të pellgut ujëmbledhës (Fig. 1-7). Kjo pohohet edhe nga analizat e strukturës së grimcave, analizuar me citometri, për muajin shtator 2008 (Bachofen tek Miho et al., 2009). Sipas kësaj analize, edhe pse paraprake, vihet re se në ujin e Bovillës mbizotërojnë grimca me përmasa shumë të imta, mesatarisht 0.3 µm; nisur dhe nga përmasat e tyre, ka shumë mundësi që ato të jenë grimca argjilore që vijnë në ujin e liqenit nga shpëlarjet e sipërfaqeve të zhveshura flishore dhe argjilore të kodrave përreth (Miho et al., 2009; Bachofen et al., 2011; Shuka et al., 2011). Në të vërtetë, po sipas vlerësimeve citometrike me vetëfloreshencë dhe me floreshencë ngjyruese, vihet re se përqindja e organizmave fototrofë (pra e gjallesave bimore fitoplanktonike) në epilimn është vetëm sa 1.3% e gjithë grimcave përbërëse; edhe pas ngjyrimit me Syto-62 dhe aglutininën e embrionit të grurit (WGA), të cilat venë në dukje bakteret dhe gjallesa të tjera ujore, kjo vlerë në epilimn nuk kalon 20%. Megjithatë, vlen të thuhet që përqindja e grimcave me



92

origjinë biologjike rritet në fund të Ujëmbledhësit (thellësinë 40 m). Kjo ka shumë mundësi të jetë dëshmi e rritjes së veprimtarisë së baktereve heterotrofe; këto lloje janë aktive në kushtet relativisht pa oksigjen të hipolimnit, të cilat njihen edhe si shkaktare të prishjes së shijes dhe të erës së ujit.

Figura 5-16: Pamje e pellgut të Bovillës nga Murriza, ku duken sipërfaqe me gërryerje të fuqishme

(Fotot: L. Shuka).



93

Shkalla e lartë e erozionit duket se është dukuri e përhapur jo vetëm në pellgun e Bovillës, por edhe në zona të tjera të vendit. Troendle (2002) në raportin e tij mbi vlerësimin e pellgjeve ujore shqiptare përmbledh si faktorë kryesorë që ndikojnë negativisht në pellgjet ujëmbledhës, degradimin e tokës, erozionin dhe sedimentimin e lartë të shkaktuar nga praktikat e gabuara të përdorimit të tokës (çpyllëzime dhe shfrytëzim inertesh). Miho et al. (2005) gjatë studimi të parë SCOPES kanë vënë në dukje se lëndët e ngurta pezull në ujërat e lumenjve të Ultësirës Bregdetare Adriatike ishin mesatarisht mbi 110 mg/L, dhe në të shumtën e rasteve mbi 25 mg/L, vlera kufi e standardit të BE-së 2006/44/EC për peshqit. Kjo tregon se sedimentet janë ndotësi kryesor i ujërave sipërfaqësore përfshirë këtu edhe Ujëmbledhësin e Bovillës, si pohohet dhe nga studimi aktual SCOPES.

Në të vërtetë, mbulesa bimore e dëmtuar dhe erozioni janë mjaft të dukshëm, thuajse brenda të gjithë hapësirës së pellgut ujëmbledhës të Bovillës (Fig. 5-16; Çullaj et al., 2011; Shuka et al., 2011; Mersinllari et al., te Miho et al., 2009). Për rrjedhojë Ujëmbledhësi është gjithmonë nën trysninë e një sedimentimi të rëndë nga rrjeti i lumenjve dhe përrenjve (Fig. 5-17), e nxitur kjo prej prerjeve të pyjeve dhe shkurreve për dru zjarri, kullotja e tepruar (veçanërisht prej dhive) dhe nga zjarret. Shtrati i Tërkuzës është i mbushur me zallishte që priret të zgjerohet çdo herë e më tepër. Prurjet e tyre natyrisht arrijnë të grumbullohen në Ujëmbledhës; mendohet se shpejtësia e sedimentimit në Ujëmbledhës është shumë e lartë, 1-1.3 m/vit (Shuka et al., 2011).

Figura 5-17: Gjarpërime të lumit të Zall Bastarit në hyrje të Ujëmbledhësit të Bovillës (sipër), me sedimentim të fuqishëm (poshtë) (Fotot: L. Shuka; Shtator 2006).



94

Krahas kësaj, në zonë vihet re mungesë kujdesi ndaj shkarkimeve të ngurta dhe të lëngëta prej shtëpive nëpër fshatra dhe prej bagëtive të tyre, duke shtuar përmbajtjen e lëndëve ushqyese (azot dhe fosfor) si dhe ndotjen nga bakteret patogjene (Kreu 1; Fig. 1-16 dhe 1-17). Të gjitha këto, rrisin më shumë koston e pastrimit të ujit të pijshëm. Por këto dukuri mbajnë nxitin mbathjen e shpejtë të Ujëmbledhësit, eutrofikimin dhe lulëzimin e algave, ndonjëherë prej tyre mund të ketë edhe helmuese, ose shtimin hera-herës të përmbajtjes së baktereve patogjene.

3,500,000

4,000,000

4,500,000

5,000,000

I II III IV V VI VIIVIIIIX X XI XII I II III IV V VI VIIVIIIIX X XI XII I II III IV V VI VIIVIIIIX X XI XII

2006 2007 2008

Vël

limi i

ujit

, m3

310311312

313314315316

317318319

Niv

eli i

ujit

, m

Uji në hyrje, m3 Niveli liqenit, m Figura 5-18: Ecuria e mesatareve mujore 2006-2008 të sasisë së ujit të përpunuar nga Impianti i Përpunimit

(m3) dhe e nivelit të liqenit (m) (Emiri et al., tek Miho et al., 2009).

Duhet thënë se për Ujëmbledhësin e Bovillës kanë shumë rëndësi edhe luhatjet e nivelit të ujit, të cilat janë relativisht të mëdha, mesatarisht nga kuota 318 m mbi nivelin e detit deri në 311 m (Tab. 1-1; Fig. 5-18), duke ndjekur një ecuri lëkundëse stinore, ku vlerat më të ulëta vihen re gjatë periudhës së verë-vjeshtës (gusht-nëntor), kurse më të lartat në dimër-pranverë. Nga ana tjetër, edhe ecuria e marrjes së ujit nga Ujëmbledhësi për përpunim duket se është e tillë, por me kahe të kundërt, ku gjatë niveleve të ulëta tërhiqen sasi relativisht më të mëdha (Fig. 5-18). Vlen të ritheksojmë se po në periudhën e nxehtë të verës një pjesë e ujit përdoret edhe për vaditje. Nga kurba e vëllimeve të ujit në figurën 5-19 në lidhje me nivelin kulmor të ujit mbi nivelin e detit apo thellësinë kulmore të Ujëmbledhësit të Bovillës (Anonymous, 1996) vihet re se në periudhën e verë-vjeshtës (para fillimit të reshjeve) vëllimi i përgjithshëm i ujit zbret deri në 40% të vëllimit të tij kulmor. Kjo do të thotë që gjendja e Ujëmbledhësit bëhet më e vështirë kur niveli i ujit dhe vëllimi i përgjithshëm i ujit janë minimale. Në këtë periudhë edhe temperatura e ujit është relativisht e lartë dhe vlerat e oksigjenit të tretur më të ulëta (Fig. 1-11 dhe 1-12). Kjo përkon edhe me periudhën e shtresimit të plotë, nga e cila mund të nxiten lulëzimet e algave në epilimn ose të baktereve ujore heterotrofe në hipolimn, ndoshta të dyja mund të jenë shkaktare të shijes dhe erës së papëlqyeshme, që vijon më pas gjatë prishjes së shtresëzimit të ujërave.

Nga sa theksuam më sipër, është shumë e rëndësishme që njësitë përgjegjëse të pushtetit vendor në komunat e Cullit dhe Zall Bastarit, nga Ndërmarrja Ujësjellës-Kanalizime për Tiranën, por më shumë nga Bashkia e qytetit të Tiranës, si përdoruesja kryesore e ujit të pijshëm nga kjo zonë, të ndërgjegjësohen për rëndësinë e kësaj zone dhe për cilësinë e ujërave në të. Nga Bashkia e Tiranës është më se e domosdoshme hartimi dhe zbatimi i një Plani Menaxhues për mbrojtjen dhe përmirësimin e cilësisë së ujërave brenda të gjithë



95

pellgut ujëmbledhës të Bovillës (Fig. 5-15), duke u mbështetur në përvojat më të mira të kohës (p.sh. Brown et al., 2000; Wood & Russell, 2005; Debarry, 2004; Alexander, 2005; etj.). Një plan i tillë menaxhimi është hartuar nga Bejko (2012) për cilësinë e ujërave në pellgun e Liqenit të Shkodrës (pjesa shqiptare). Palët më shumë të interesuar në një plan të mundshëm do të ishin Bashkia e Tiranës, Ndërmarrja e Ujësjellësit dhe Impianti i Përpunimit të Ujit, inxhinierë të Mjedisit, të Pyjeve, të Punëve Publike, të Planifikimit të Territorit, etj., përfaqësuesit e Prefekturës së Tiranës, të komunave Culli (Krujë) dhe Zall Bastar (Tiranë), si dhe përfaqësues nga Parku Kombëtar i Dajtit (me sipërfaqe të zgjeruar).

320

310

300

290

280

270

260

M

-10

-20

-30

-40

-50

-60

Niv

eli i

ujit,

nëm

etra

mbi

nive

line

d eti t

Thel

lësi

a,m

nëli d

hje

me

nive

linm

a ksi

mal

,M

Figure 5-19. Kurba e vëllimeve të ujit (milionë m3) në lidhje me nivelin e ujit në metra mbi nivelin e detit

apo thellësinë e Ujëmbledhësit të Bovillës në metra në lidhje me nivelin maksimal, M (përshtatur sipas Anonymous, 1996).

Menaxhimi i qëndrueshëm i pellgut do të synonte në mbrojtjen e cilësisë së ujërave sipërfaqësore duke parandaluar sedimentimin e fuqishëm dhe duke parandaluar nxitjen e eutrofikimit të ujit të Ujëmbledhësit, dhe më tej uljen e kostos së pastrimit, por edhe ruajtjen e shëndetit të njeriut për gjithë zonën e Tiranës (Miho, 2012). Ndër të tjera vlen të theksojmë përvojën zvicerane lidhur me përpunimin e ujërave sipërfaqësore në Zyri të dhëna nga Kaiser te Miho et al. (2009). Rreth 70% e ujit të pijshëm të Zyriut merret nga uji i liqenit të Zyriut i përpunuar. Sipas Kaiser në Zyri zbatohet parimi i pengesave të shumëfishta për furnizimin me ujë të pijshëm, të sigurt dhe në çdo kohë; si masë e parë është mbrojtja e mirë e vendburimeve të pellgut ujëmbledhës; masat e mëtejshme janë dy ozonime dhe tre filtrime të mëtejshme për mbrojtjen e cilësisë së ujit të pijshëm.

Nga sa më sipër, Praktikat më të Mira Menaxhuese (BMP-të, Best Management Practices; Brown et al., 2000; Wood & Russell, 2005; Debarry, 2004; Alexander, 2005; etj.)) që këshillohen për pellgun ujëmbledhës të Bovillës mund të përqendrohen në:

1) Mbrojtjen e rreptë dhe masa të vazhdueshme ripërtëritëse në Brezin Mbrojtës, i njohur dhe si Brezi Sanitar përreth Ujëmbledhësit, i cili shtrihet në lartësitë 320-400 m mbi nivelin e detit; ky Brez nga ana juridike njihet si Zonë Qendrore rreptësisht e mbrojtur brenda PK të Dajtit (me sipërfaqe të zgjeruar) (VKM, 402:2006).

2) Kontrollin e reshjeve të rrëmbyeshme dhe shpëlarjeve të tokës nëpërmjet ripërtëritjes së mbulesës bimore brenda gjithë hapësirës së pellgut. Kjo mund të bëhet duke ndaluar prerjen e drurëve, duke nxitur vazhdimisht veprimtari pyllëzimi, kontrollin e zjarreve, ruajtjen e veprimtarive bujqësore miqësore me cilësinë e ujërave, largimin e dhisë nga pellgu, etj.



96

3) Zbatimin e menaxhimit të decentralizuar të shkarkimeve për zonat e banuara (fshatra apo lagje të veçuara) dhe për bagëtitë e tyre.

4) Masa të rrepta për të mbajtur bagëtitë larg Ujëmbledhësit dhe rrjedhjeve ujore kryesore që shkarkohen në të.

5) Monitorimin e vazhdueshëm të cilësisë së ujërave sipërfaqësore për gjendjen fiziko-kimike, të lëndëve ushqyese, gjendjen mikrobiologjike etj.

6) Fuqizimin, kualifikimin dhe motivimin më shumë të Administratës së Mbrojtjes së Zonës, jo vetëm te Diga por edhe në komunat e Cullit dhe të Zall Bastarit.

7) Rritjen e përpjekjeve për ndërgjegjësim, tek banorët dhe pushteti vendor në zonë, si dhe tek autoritetet në Tiranë që interesohen drejtpërdrejtë me cilësinë e ujit të pijshëm për Kryeqytetin.

8) Përpjekje të vazhdueshme për të zvogëluar varfërinë brenda zonës, e cila është shumë e dukshme pavarësisht së është vetëm disa kilometra larg Kryeqytetit. Mund të përdoren kredi të buta që mbështesin veprimtari të dobishme për cilësinë e ujërave, si pyllëzime, përmirësime të kushteve të banimit, të rrugëve, si dhe të nxitin lëvizjen e njerëzve nga zona.

9) Nxitjen e zhvillimit të turizmit natyror si një interes i ndërsjellët për të gjitha palët që interesohen për cilësinë e ujit që përdoret për pirje nga zona e Bovillës.



97

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

Janë gjetur gjithsej rreth 230 lloje algash mikroskopike në gjithë Pellgun ujëmbledhës të Bovillës, nga të cilat rreth 150 lloje të pranishme në fitoplankton dhe rreth 110 lloje të pranishme në perifiton, të cilat u përkasin kryesisht klasave: Bacillariophyceae, Dinophyceae, Cryptophyceae, Chrysophyceae, Chlorophyceae, Euglenophyceae dhe Cyanophyceae.

Llojet mbizotëruese në fitoplanktonin e Ujëmbledhësit nuk ishin të shumta; përgjithësisht mbizotëronin algat silicore rrethore (Bacillariophyceae - Centricae), ku më e bollshme ishte Cyclotella comensis, shpesh mbi 95% të gjithë sasisë së qelizave të pranishme. Llojet e grupeve të tjera ishin të pakta dhe jo të shpeshta; nga grupet e tjera, më të bollshme ishin kryptofitet, të cilat bëhen mbizotëruese në dimër (janar), të përfaqësuara nga lloje të gjinive Cryptomonas dhe Rhodomonas;

Në përbërjen e algave nuk u panë lloje që njihen për lëshimin në ujë të lëndëve që keqësojnë shijen e ujit. Aktinobakteret aerobe fijezore ose aktinomicetet (Streptomyces) dyshohet të jenë shkaktaret e shijes së papëlqyeshme në ujë.

Në ujërat e Ujëmbledhësit të Bovillës vihet re prodhimtari e ulët, si u vu re nga të dhënat e fitoplanktonit, pigmentet fotosintetike, zooplanktoni etj.; kjo i përket gjendjes ushqyese oligotrofe (cilësisë së parë të ujit); vetëm në pak raste, p.sh. në maj dhe shtator 2007, është vrojtuar zhvillim relativisht i madh i fitoplanktonit, që i përket një gjendje mesotrofe (cilësi e II-të).

Llojet më të përhapura dhe më të bollshme në perifiton ishin përsëri diatomeja rrethore Cyclotella comensis, shumë e bollshme edhe në mostrat e fitoplanktonit; kurse midis diatomeve pendore ishin Achnanthes minutissima, Encyonopsis microcephala, Fragilaria crotonensis, Nitzschia lacuum etj.

Pavarësisht nga prodhimtaria e varfër biologjike, Ujëmbledhësi i Bovillës karakterizohet nga tejpamja e ulët dhe turbullira relativisht e lartë, sidomos gjatë reshjeve (kategoria A2). Po në këtë periudhë vihen re përkeqësime në përmbajtjen e Fe, në koliformet dhe streptokokët fekale.

Këshillohet përkujdesje e pellgut ujëmbledhës, hartimi dhe zbatimi i një Plani Menaxhues për të siguruar ruajtjen e cilësisë së ujit dhe parandaluar prirjet drejt mbathjes së shpejtë dhe shfaqjes së dukurisë së eutrofikimit dhe lulëzimit të algave.

Masat më të shpejta do të ishin ripërtëritja e mbulesës bimore nëpërmjet ndalimit të prerjeve, ndalimit të mbajtjes së dhisë, pyllëzimit të vazhdueshëm etj.; kjo është më e domosdoshme në Brezin Mbrojtës rrethliqenor (320-420 m lartësi mbi det).

Për të mbrojtur cilësinë nga eutrofikimi, lulëzimet e algave dhe ndotjet fekale është e nevojshme zbatimi i trajtimit të veçuar (decentralizuar) të shkarkimeve të ujërave të zeza të familjeve fshatare dhe fermave të tyre brenda pellgut, si dhe duke mbajtur gjithmonë bagëtitë larg nga rrjedhjet ujore dhe nga Ujëmbledhësi.



98

FALENDERIME

Përfitojmë nga rasti të shprehim ndjenjat tona të konsideratës më të lartë për institucionet dhe personat me të cilët është bashkëpunuar në këtë punim:

Ky studim u mbështet financiarisht nga Fondacioni Kombëtar Zviceran për Shkencën (SNSF), nëpërmjet programit SCOPES 2005-2008 (Bashkëpunimi Shkencor midis Evropës Lindore dhe Zvicrës).

Gjatë studimit u bashkëpunua ngushtë me Institutin e Biologjisë Bimore dhe ekspertë të Stacionit Limnologjik të tij, dhe me Qendrën e Ujit të Pijshëm, Universiteti i Zyriut, Zvicër. Veçojmë këtu ndihmën e çmuar që ka dhënë Prof. R. Bachofen, dhe dy kolegët e tij Prof. F. Schanz dhe Prof. H. Brandl, si për drejtimin e projektit SCOPES, dhe për mbështetjen e dhënë gjatë ecurisë së projektit, kualifikimin e të rinjve nga Shqipëria, interpretimin dhe botimin e të dhënave. Dr. H. P. Kaiser, nga Ujësjellësi i Zyriut, Zvicër, bashkëpunoi duke shkruar mbi përpunimin dhe cilësinë e ujit të pijshëm në qytetin e Zyriut. Prof. F. Jüttner, Stacioni Limnologjik, Universiteti i Zyriut, bëri analizat e lëndëve VOC me GC-MS në dy mostra të ujit të Bovillës.

Studimi SCOPES ishte bashkëpunim i grupeve kërkimore të Kimisë Analitike (Departamenti i Kimisë) dhe i Botanikës (Departamenti i Biologjisë), FSHN, UT, dhe Impiantit të Trajtimit të Ujit të Bovillës, Tiranë, si dhe me ekspertë të tjerë të Universitetit Bujqësor të Tiranës, Institutit të Sigurisë Ushqimore dhe Veterinarisë, Tiranë, Departamentit të Gjeografisë, UT, dhe Institutit të Hidrometeorologjisë, UPT. Veçojmë këtu ndihmën e çmuar që ka dhënë Prof. A. Çullaj, Grupi i Kimisë Analitike, FShN, në ndjekjen me shumë kujdes dhe profesionalizëm të gjithë analizave fiziko-kimike, ushqyesve dhe pigmenteve fotosintetike. Ing. A. Emiri, ish përgjegjës i Impiantit të Përpunimit të Ujit, Kodra e Kuqe, Tiranë, ka mbajtur vazhdimisht lidhje me grupin e punës dhe ka mbështetur gjatë gjithë ecurisë së studimit të Ujëmbledhësit.

Stafi i Departamentit të Biologjisë, FShN, UT, veçanërisht Grupi Mësimor i Botanikës, të cilët krijuan mundësinë për kualifikimin shkencor, duke ndjekur me vëmendje ecurinë e punës që nga mbrojtja e mikrotezës e deri në përfundimin e doktoratës.



99

LITERATURA Aktan Y., Gürevin C., Dorak Z. (2009): The effect of environmental factors on the growth and size structure of two dominant phytoplankton species in Büyükçekmece Reservoir (İstanbul, Turkey). Turk. J. Biol. 33: 335-340 © TÜBİTAK. doi: 10.3906/biy-0805-28. http://journals.tubitak.gov.tr/biology/issues/biy-09-33-4/biy-33-4-9-0805-28.pdf

Alexander M. (2005): The CMS Management Planning Guide. CMS Consortium, Talgarth, Wales, UK. www.esdm.co.uk/cms

Anonymous (1996): Impianti Hidroteknik i Bovillës / Impianto Idrotecnico di Bovilla. Ministria e Ndërtimit dhe Turizmit, Tirana: 1-24

Anonymous (2004): Plani i Manaxhimit i Parkut Kombëtar të Dajtit. Menaxhimi i Biodiversitetit. DHV Agriculture and Natural Resources BV, Halcrow Rural Management, UK, DAVA. Shoqata e Zhvillimit Ndërkombëtar, IDA

APHA (Ed.) (1998): Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater. 20th Edition. American Public Health Association, Washington, DC.

Bachofen R. (2009): Concentration and size distribution of inorganic particles and cells in lake Bovilla (Albania)/Përqëndrimi dhe shpërndarja e grimcave inorganike dhe qelizave ne liqenin e Bovilles (Shqipëri). In: Miho, A. & Çullaj, A. & Bachofen, R.(Eds), Bovilla (Albania) Limnological Study / Studim Limnologjik. – Faculty of Natural Sciences, University of Tirana:181-190

Becker V, Caputo L, Ordóñez J, Marcé R, Armengol J, Crossetti L.O, Huszar V.L. (2010): Driving factors of the phytoplankton functional groups in a deep Mediterranean reservoir. Water Res. 2010 Jun;44(11): 3345-54. doi: 10.1016/j.watres.2010.03.018. Epub 2010 Mar 20. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20398914

Bejko D. (2012): Plan menaxhimi për cilësinë e ujërave në pellgun e Liqenit të Shkodrës (pjesa shqiptare). FShN, UT. Tirana. 1- 174 (Doctorate thesis). https://docs.google.com/a/fshn.edu.al/viewer?a=v&pid=sites&srcid=ZnNobi5lZHUuYWx8ZnNobnxneDozZDk1YTMxOTMwMzY1OTYx&pli=1

Bellinger G. D., Sigee C. D. (2010): Freshwater Algae: Identification and Use as Bioindicators. John Wiley & Sons, Ltd. ISBN: 978-0-470-05814-5. http://www.wiley-vch.de/publish/en/books/bySubjectLS00/bySubSubjectLS50/0-470-05814-5/?sID=2s11ov3cgptvskmn48smlf1op1

Bourrelly P. (1970-1981): Les Algues d'Eau Douce. Tome 1-3, Paris.

Bratli L. J. 2000: Classification of the Environmental Quality of Freshwater in Norway. Në: Hydrological and limnological aspects of lake monitoring. Heinonen et al. (Ed.). John Willey & Sons Ltd.: 331-343

Braun-Blanquet J. (1964): Pflanzensoziologie, Grundzüge der Vegetationskunde. (3. Auflage). Springer Verlag, Wien: 1-865. http://en.wikipedia.org/wiki/Josias_Braun-Blanquet

Brown E., Peterson A., Kline-Robach R., Smith K., Wolfson L. (2000): Developing a Watershed Management Plan for Water Quality: An Introductory Guide. Halsey B. L. ed. Millbrook Printing. Michigan, USA: 1-56

Brownlee B., Maclnnis G., Charlton M., Watson M., Hamilton-Browne S., Milne J. (2004): An analytical method for shipboard extraction of the odor compounds, 2-methylisoborneol and geosmin. Water Sci. Technol. 49: 121-127

Calow P., Petts E. G. (Ed.) (1994): The Rivers Handbook: The Science and Management of River Environments. Volume 2. Blackwell Science: 1-523

Carlson R. E., Simpson J. (1996): A Coordinator’s Guide to Volunteer Lake Monitoring Methods. North American Lake Management Society: 1- 96. http://dipin.kent.edu/tsi.htm

Cemagref (Ed.) (1982): Étude des méthodes biologiques d'appreciation quantitative de la qualité des eaux. Rapport Q.E. Lyon - Agence de l'Eau Rhône-Medtierrane Corse: 1-218.

CEN 2006: N99 Guidance on quantitative and qualitative sampling of phytoplankton from inland waters CEN/TC 230. Draft 05/05/06: 1-7.



100

CEN TC 230/WG 2/TG 3 (2006): Draft proposal N96 of Phytoplankton biovolume determination using inverted microscopy (Utermöhl technique). Draft 27.01.2006: 1-35

Çullaj A., Bachofen R. (2009): Undesiderable odor and taste events in Bovilla drinking water, relation to lake limnology and preliminary analysis / Dukuria e erës dhe shijes së papëlqyeshme në ujin e pijshëm të Bovillës, mbështeur në limnologjinë e liqenit dhe analizat kimike paraprake. In: A Miho., A Çullaj., R Bachofen.(Eds), Bovilla (Albania) Limnological Study / Studim Limnologjik. – Faculty of Natural Sciences, University of Tirana: 191-202

Çullaj A., Duka S., Emiri A., Koni E., Miho A., Murtaj B., Shumka S., Bachofen R., Schanz F., Brandl H. (2011): Limnological study on a newly built drinking water reservoir near Tirana, Albania. Environmental Monitoring Assessment. Volume 182/1: 215-232. © Springer. DOI 10.1007/s10661-010-1871-z

Çullaj A., Duka S., Pjeshkazini L. (2009): Vlerësimi kimiko-limnologjik i cilësisë së ujit të Ujëmbledhësit të Bovillës fokusuar në përdorimin për ujë të pijshëm / Chemico-limnological assessment of water quality of Bovilla Reservoir focused on drinking water use. In: A Miho., A Çullaj., R Bachofen.(Eds), Bovilla (Albania) Limnological Study / Studim Limnologjik. – FShN, UT: 49-100.

Debarry A. P. (2004): Watersheds: Processes, Assessment and Management. John Wiley & Sons: http://en.wikipedia.org/wiki/Drainage_basin

Duka S. (2008): Studimi i kimizmit të proçeseve limniologjike që ndikojnë në cilësinë e ujit të rezervuarit të Bovillës. Doktoratë. Departamenti i Kimisë, FShN, UT: 1-155

EC 44 (2006): Direktiva mbi peshqit (Fish Directive 2006/44/EC): Direktiva 2006/44/EC e Parlamentit dhe Këshilli Evropian mbi cilësinë e ujërave të ëmbëla që kanë nevojë për mbrojtje ose përmirësim me qëllim që të sigurojnë mbijetesën e peshqve. Fletore Zyrtare e Bashkimit Evropian. 264/20—264/31. http://rod.eionet.europa.eu/ show.jsv?id=626&mode=S

EC 440 (1975): Direktivat mbi ujn e pijshëm (Abstraction of Drinking Water Directive): Direktiva e BE-së 1975/440/EEC në lidhje me cilësinë që duhet të kenë ujërat sipërfaqësore që përdoren për ujë të pijshëm tek Shtetet Anëtare të BE-së, e amenduar nga Direktiva 1979/869/EEC (kjo e amenduar më tej nga Direktiva 1981/855/EEC dhe Rregulli 807/2003/EC) dhe të dyja të amenduara nga Direktiva 1991/692/EEC (kjo e amenduar më tej nga Rregulli 1882/2003/EC). http://rod.eionet.europa.eu/instruments/202

Emiri A., Buzo E., Hoxha F. ( 2009): Mbi përpunimin e ujit të Bovillës – Vështrim i përgjithshëm/About Bovilla water treatment– Overview. In: Miho, A. & Çullaj, A. & Bachofen, R.(Eds), Bovilla (Albania) Limnological Study / Studim Limnologjik. – Faculty of Natural Sciences, University of Tirana:231-251

EN 13946:2003: Water quality. Guidance standard for the routine sampling and pretreatment of benthic diatoms from rivers. ISBN 0 580 41960 6: 1- 18. http://standards.mackido.com/en/en-standards24_view_3175.html

EN 14407:2004: Water quality. Guidance standard for the identification, enumeration and interpretation of benthic diatom samples from running waters. ISBN 0 580 44247 0: 1-16. http://www.standardsdirect.org/standards/standards1/StandardsCatalogue24_view_11733.html;

EN 15204: 2006: Water quality - Guidance standard on the enumeration of phytoplankton using inverted microscopy (Utermöhl technique). British-Adopted European Standard / 29-Sep-2006: 1- 46. http://www.techstreet.com/cgi-bin/detail?product_id=1285507

EN ISO 8467:2000

EN ISO 8467:2000: Water quality - Determination of permanganate index (ISO 8467:1993)

Floqi T. (2007): Water quality and health - Albanian case. PPT. za ucesnike Godišnjeg savetovanja sudija Srbije 2007, Vrnjacka Banja, Serbia, 8-10.10.2007.

Fott B. (1971): Algenkunde. WEB Gustav Fisher Verlang Jena, Wien

Furet J. E., Benson-Evans K. (1982): An evaluation of the time required to obtain complete sedimentation of fixed algal particles prior to enumeration. Brit. Phycol. J., 17: 253-258.

Guillard R. L. R. (1973): Handbook of Phycological Methods. Cambridge: 289-312.

Guiry M. D., Guiry G. M. (2013): AlgaeBase. World-wide electronic publication, National University of Ireland, Galway. http://www.algaebase.org; searched on 26 February 2013.



101

Guiry M. D., John D. M., Rindi F., McCarthy T.K. (Ed.) (2007): – New Survey of Clare Island. Volume 6: The Freshwater and Terrestrial Algae. – Royal Irish Academy. – ISBN 978-1-904890-31-7

HACH (2001): Portable Multiparameter Meter Sension 156, Manual, Cat.No. 54650-18

Håkansson H. (1989): Diatom succession during Middle and Late Holocene time in Lake Krageholmssjon, Southern Sweden. Nova Hedwigia, 48: 143-166

Hallegraeff G. M., Anderson D.M., Cembella A.D. (Eds.) (1995): Manual on Harmful Marine Microalgae. IOC Manual and Guides Nr. 33 UNESCO

Hofmann G. (1994): Aufwuchs-Diatomeen in Seen und ihre Eignung als Indikatoren der Trophie. Bibliotheka Diatomologica, 30: 1-241

Hoxha F., Emiri A. ( 2009): Të dhëna mikrobiologjike mbi Ujëmbledhësin e Bovillës gjatë periudhës Maj 2006-Maj 2008 / Microbiological data on Bovilla Reservoir during May 2006 – Maj 2008. In: A Miho., A Çullaj., R Bachofen.(Eds), Bovilla (Albania) Limnological Study / Studim Limnologjik. – Faculty of Natural Sciences, University of Tirana:153-180

Hoyer A. B., Moreno-Ostos E., Vidal J., Blanco J. M., Palomino-Torres R. L., Basanta A., Escot C., Rueda F. J. (2009): The influence of external perturbations on the functional composition of phytoplankton in a Mediterranean reservoir. Hydrobiologia , vol. 636, no. 1: 49-64. DOI: 10.1007/s10750-009-9934-2. http://libra.msra.cn/Publication/39883728/the-influence-of-external-perturbations-on-the-functional-composition-of-phytoplankton-in-a

http://en.wikipedia.org/wiki/Monomictic

http://www.gifted.uconn.edu/siegle/research/Correlation/corrchrt.htm: Critical Values of the Pearson Product-Moment Correlation Coefficient. De Siegle, Ph.D. Neag School of Education - University of Connecticut. www.delsiegle.com

Hürlimann J., Schanz F. (1993): The effectes of artificial ammonium enhancement on rivreine periphytic diatom communities. Aquatic Sciences 55/1, Birkhäuser Verlag, Basel. f. 40-64

Hürlimann J., Schanz F., 1988: Periphyton diatom communities and trophic states of three shallow lakes in the Pfynwald region of canton Valais, Switzerland. Arch. Hydrobiol. Suppl. 78,3 (Algological Studies 48), Stuttgart: 351-371

INSTAT (2012): http://www.instat.gov.al/

John J. (2002): Bioassessment of health of aquatic systems by the use of diatome. Në: Modern Trends in Applied Ecology. Ed. By Ambasht R.S. & Ambasht N.K., Kluwer Ac./Plenum Publishers: 1-20

Juggins S. (2003): C2 - Software for ecological and palaeoecological data analysis and visualisation. University of Newcastle. http://www.staff.ncl.ac.uk/stephen.juggins

Jüttner F., Watson B. S. (2007): Biochemical and Ecological Control of Geosmin and 2-Methylisoborneol in Source Waters. Appl. Environ. Microbiol., 73: 4395–4406

Kabo M. (ed.) (1990-91): Physical Geography of Albania, Albanian Academy of Sciences. Geographic Centre. Tirana. (In Albanian), Vol. I, 1990: p. 400; Vol. II, 1991: 1- 590.

Kaiser H. P. (2009): Surface water treatment in Zurich (Swi tzerland) / Përpunimi i ujërave sipërfaqësore në Zyri (Zvicër). In: A Miho., A Çullaj., R Bachofen.(Eds), Bovilla (Albania) Limnological Study / Studim Limnologjik. – Faculty of Natural Sciences, University of Tirana: 259-276

Kelly M.G., Whitton B.A. (1995): The trophic diatom index: a new index for monitoring eutrophication in the rivers- Journal of Applied Phycology, 7: 433-444

Koni E. (2007): Vlerësim paraprak mbi gjendjen mjedisore ujore të basenit të Bovillës mbështetur tek fitoplanktoni. Mikrotezë. FShN, UT.

Koni E., Bushati M., Kupe L., Miho A. (2010): Data on phytoplankton of Bovilla reservoir (Tirana) focused on drinking water use. In Fourth International Symposium of Ecologists of Montenegro (ISEM4), 6-10 October 2010, Budva, Mali i Zi.

Koni E., Bushati M., Kupe L., Miho A. (2010): Data on phytoplankton of Bovilla reservoir (Tirana) focused on drinking water use. Natura Montenegrina, 9/2010, 9(3): 281-294 Podgorica. http://www.pmcg.co.me/NM9/Natura_Montenegrina_9.html



102

Koni E., Bushati M., Miho A. (2011): Vlerësime të gjendjes ushqyese në Ujëmbledhësin e Bovillës (Tiranë) mbështetur te diatometë (Bacillariophyceae). Konferenca e Seksionit të Shkencave të Mjedisit. Instituti Alb-Shkenca. Takimin VI Vjetor Shkencor Ndërkombëtar. Prishtinë (Kosovë), 1-4 shtator 2011

Koni E., Bushati M., Miho A. (2012): Phytoplankton biovolume and C content in waters of Bovilla Reservoir - the main water supplier for Tirana Capital (Albania). International Conference on Marine and Coastal Ecosystems (MarCoastEcos 2012): increasing knowledge for a sustainable conservation and integrated management, 26 – 29 Prill 2012, Tirana. http://marcoastecos2012.al/

Koni E., Miho A. (2012): Cilësia e ujërave të pellgut ujëmbledhës të Bovillës (Tiranë) mbështetur tek perifitoni (algat silicore – Bacillariophyceae). Buletini i Shkencave Natyrore (BSHN), Nr. 14. Faculty of Natural Sciences, University of Tirana: 154-165

Koni E., Miho A., Çullaj L., Bachofen R., Schanz F. (2012): Cilësia e ujërave të Ujëmbledhësit të Bovillës (Tiranë) mbështetur tek fitoplanktoni. Buletini i Shkencave Natyrore (BSHN), Nr. 14. Faculty of Natural Sciences, University of Tirana: 166-177

Koni E., Miho A., Kupe L., Bushati M., Schanz F. (2009): Të dhëna mbi fitoplanktonin dhe prodhimtarinë parësore të ujëmbledhësit të Bovillës / Data on phytoplankton and primary production of the Bovilla reservoir. In: A Miho., A Çullaj., R Bachofen.(Eds), Bovilla (Albania) Limnological Study / Studim Limnologjik.– Faculty of Natural Sciences, University of Tirana: 93-132.

Krammer K., Lange-Bertalot H. (1986-2001): Bacillariophyceae. In: H. Ettl, J. Gerloff, H. Heynig & D. Mollenhauer (Eds), Süsswasserflora von Mitteleuropa. G. Fischer, Stuttgart & New York. 2/1: 1- 876; 2/2: 1- 596; 2/3: 1- 576; 2/4: 1- 437; 2/5 (Budel ed.): 311

Kullaj A., Hysko M. (2012): Chemical and microbiological assessment of water inflows and their impact on Bovilla basin. Fifth International Scientific Conference on Water, Climate and Environement, BALWOIS 2012 in Ohrid, Republic of Macedonia.

Kullaj A., Hysko M. (2013): Bacterial load of Bovilla Reservoir during massive rainfall. International Journal of Ecosystems and Ecology Sciences (IJEES), Vol. 3 (1): 107-112

Kupe L., Koni E., Miho A. (2008): Assessment of water quality in Bovilla reservoir based in phytoplankton. Proceedings of the Third International Symposium of the Ecologists of Montenegro (ISEM3), Herceg Novi (Montenegro): 181-188. http://malacolog.com/forum/

Lecointe C., Coste M., Prygiel J. (1993): "Omnidia": software for taxonomy, calculation of diatom indices and inventories management. – Hydrobiologia 269/270: 509–513.

Lohmann H. (1908): Uuntersuchungen zur Feststellung des vollständigen Gehaltes des Meeres an Plankton. Wissenschaftliche Meeresuntersuchungen Abt. Kiel 10: 130–370.

Lund J. W. G., Kipling C., Lecren E. D. (1958): The inverted microscope method of estimating algal numbers and the statistical basis of estimations by counting. Hydrobiologia, 2: 143-170

Margalef R. (1958): Temporal succession and spatial heterogeneity in natural phytoplankton. Perspectives in Marine Biology. Univ. California Press.

Menden-Deuer S., Lessard . E. J. (2000): Carbon to volume relationships for dinoflagellates, diatoms, and other protist plankton. Limnol. Oceanogr. 45(3): 569–579.

Mersinllari M., Shuka L., Xhulaj M., Draçi B., Miho A., Hasko A., Hoxha F., Murtaj B., Marka J., Liçaj A. (2009): Bimësia dhe përdorimi i tokës në pellgun ujëmbledhës të Bovillës / Vegetation and land cover in the Bovilla watershed. In: A Miho., A Çullaj., R Bachofen.(Eds), Bovilla (Albania) Limnological Study / Studim Limnologjik. – Faculty of Natural Sciences, University of Tirana: 203-330.

Michael J.P., Meyer J.L. (2001): Streams in the Urban Landscape, Annu. Rev. Ecol. Syst, 32: 333-365

Miho A. (2007): Complex hydrobiological research on Bovilla reservoir in Albania. III Congress of Ecologists of Macedonia. 06-09 October, 2007. Struga, Macedonia.

Miho A. (2011): Monitorimi Biologjik Mjedisor, FShN, UT, Tirana: 1-400

Miho A. (2012): Developing a Watershed Management Plan for Water Quality in Bovilla Watershed (Tirana). International Conference of Ecosystems (ICE2012) Tirana, Albania, 01-06 June.2012. http://www.jieas.com



103

Miho A., Çullaj A., Bachofen R. (2009): Bovilla (Albania) – Limnological Study / Studim Limnologjik. FShN, University of Tirana: 1-350 http://www.unitir.edu.al/doc/fshn/BOVILLA(Albania)-WEB-PDF/000-0BOVILLA(Albania)-Pasqyra-Content.htm

Miho A., Cullaj A., Hasko A., Lazo P., Kupe L., Schanz F., Brandl H., Bachofen R., Baraj B., 2005: Gjendja mjedisore e disa lumenjve të Ultësirës Adriatike Shqiptare. /Environmental state of some rivers of Albanian Adriatic Lowland. Tirana University, Faculty of Natural Sciences, Tirana (In Albanian with a summary in English): 1-267 http://www.unitir.edu.al/doc/fshn/ALB-RIVERS-WEB-PDF/000a-ALBRIVERS-Pasqyra-Content.htm

Mitrushi R. (2005): Të dhëna mbi algat mikroskopike dhe gjendjen mjedisore të pellgut ujëmbledhës të Bovillës. Mikrotezë. FShN, UT.

Moestrup Ø. (Ed.) (2004): IOC Taxonomic Reference List of Toxic Algae, Intergovernmental Oceanographic Commission of UNESCO: http://www.bi.ku.dk/ioc/

Moreno-Ostos E., Elliott J. A., Cruz-Pizarro L., Escot C., Basanta A., George D. G. (2007): Using a numerical model (PROTECH) to examine the impact of water transfers on phytoplankton dynamics in a Mediterranean reservoir. Limnetica, 26 (1): 1-11. http://www.limnetica.com/Limnetica/Limne26/L26a001_Model_PROTECH_water_transfers_phytoplankton_dynamics.pdf

Murray W. Nabors (2004): Introduction to Botany. San Francisco, CA: Pearson Education, Inc. ISBN 0-8053-4416-0.

Murtaj B. (2007): Vlerësime kimiko-limnologjike të liqenit të Bovillës, Mikrotezë, Departamenti i Kimisë, FShN, Universiteti i Tiranës.

Murtaj B., Çullaj A. (2008): Limnologic assesment of Bovilla basin. Proceedings of International Conference on Biological and Envirionmental Sciences. University of Tirana, Faculty of Natural Sciences: 688-692

Naselli-Flores L., Barone R. (2007): Pluriannual morphological variability of phytoplankton in a highly productive Mediterranean reservoir (Lake Arancio, Southwestern Sicily). Hydrobiologia , vol. 578, no. 1: 87-95. DOI: 10.1007/s10750-006-0436-1. http://www.journalogy.net/Publication/39882636/pluriannual-morphological-variability-of-phytoplankton-in-a-highly-productive-mediterranean

Niederhauser P., 1993: Diatomeen als Bioindicatoren zur Beurteilung der Belastung elektrolytarmer Hochgebirgssen durch Säuren und Nährstoffe. Inaugural-Disseration, Zürich: 1-110

Nikleka (Llukovi) E., Shumka S. (2012): Rotifers, Composition and Dynamics in Bovilla Reservoir - A Case Study. J. Int. Environmental Application & Science, Vol. 7 (3): 515-522

Nikleka E. (2010): Dinamika e zooplanktonit të liqenit të Bovillës dhe përdorimi i tij për vlerësimin e cilësisë së ujit. Disert. për marrjen e gradës shkenc. ''Doktor". Univ. Bujqësor i Tiranës, Fakulteti i Bioteknologjisë dhe Ushqimit. 1-119

Nikleka E., Shumka S. (2011): Rotifers based evaluation of the Lake Shkodra water quality. Skadarsko Jezero-Liqeni i Shkodrës. AAS, CANU. Podgorica and Scadar, Proceedings: 289-295

Nikleka E., Shumka S. (2011): Rotifers, composition and dynamics in Bovilla Reservoir – Study Case. International Conference on Carstic Water Bodies in Albania, Elbasani, 9-11th June 2011

Nikleka E., Shumka S., Hasalliu R. (2012). Zooplankton variability in two year dynamics study. BALWOIS 2012 - Ohrid, Republic of Macedonia - 27 May, 2 June 2012. http://balwois.com/2012/USB/papers/425.pdf

Olenina I., Hajdu S., Edler L., Andersson A., Wasmund N., Busch S., Göbel J., Gromisz S., Huseby S., Huttunen M., Jaanus A., Kokkonen P., Ledaine I. Niemkiewicz E. (2006): Biovolumes and size-classes of phytoplankton in the Baltic Sea. HELCOM Balt.Sea Environ. Proc. No. (106): 1-144.

Pantle E., Buck H. (1955): Die biologische Uberwachung der Gewsser und die Darstellung der. Ergebnisse. Gas- und Wasserfech, 96: 604

Papastergiadou E.S., Retalis A., Kalliris P., Georgiadis T. (2007): Land use changes and associated environmental impacts on the Mediterranean shallow lake Stymfalia, Greece. Hydrobiol. 584: 361-372.

Passy I. S., Bode W. R., 2004: Diatom model affinity (DMA), a new index for water quality assessment. Hydrobiologia, 524, Kluwer Ac. Pub.: 241-251



104

Popovsky J., Pfiester A. L. (1990): Dinophyceae. Süsswasserflora von Mitteleuropa, Band 6, G.Fischer, Stuttgar: 177, 185-187. Fig. 183-184, 196-200

Prygiel J. et al. (1999): Guide methodologique pour la mise an oeuvre de l’indice biologique Diatomees. Cemagref, France

Prygiel J. P. et al. (2002): Determination of the biological diatom index (IBD NF T)

Prygiel J., Coste M. (1993): The assessment of water quality in the Artois-Picardie water basin (France) by the use of diatom indices. Hydrobiologia 269/270: 343-349.

Prygiel J., Coste M. (2000): Guide methodologique pour la mise en oeuvre de l’Indice Biologique Diatomees. NF T 90-354. 134 pp. Agences de l’Eau-Cemagref, Bordeaux http://cemadoc.cemagref.fr/exl-doc/pub/2000/BX2000-PUB00008265.pdf.

Reiss M., Chapman J. (2000): Environmental Biology, Cambridge University Press, Cambridge.

Reynolds C.S. (1990): The ecology of freshwater phytoplankton. Cambridge, Uk, Cambridge University Press.

Rott E. & Whitton B.A. (1995): Use of algae for monitoring rivers, Innsbruck, Austria

Rott E., Hofmann G., Pall K, Pfister P., Pipp E. (1997): Indikationslisten für Aufwuchsalgen in Fließgewässern in Österreich. Teil 1: Saprobielle Indication. Projekt des Bundesministeriums für Land- und Forstwirtschaft, Wasserwirtschaftskataster: 1-80

Rott E., Pipp E., Pfister P., Van Dam H., Ortler K., Binder N., Pall K. (1999): Indikationslisten für Aufwuchsalgen in Österreichischen Fließgewässern. Teil 2: Trophieindikation. Bundesministerium f. Land- und Forstwirtschaft, Zahl 41.034/08-IVA 1/97, Wien: 1-248

Sandgren C. D. (1991): Chrysophyte reproduction and resting cysts: a paleolimnologist’s primer. J. Paleolimnol., 5: 1-9

Sejdo I. (2010): Alga mikroskopike nga ujëmbledhësa shqiptarë – Mikrotezë. FShN, UT, Korrik 2010.

Shannon C.E., Weaver W. (1949): The Mathematical Theory of communication. Univ. Illinois Press, Urbana.

Shuka L., Çullaj A., Miho A., Draçi B. (2009): Interrelationship among different factors in the watershed considered as min drinking water storage (Bovilla reservoir near Tirana). The International Conference: Lakes and Nutrient loads, Alblakes’09, Pogradeci, 24-26 April 2009, Agricultural University of Tirana (Ed.), Tirana, Albania: 100-105

Shuka L., Çullaj A., Shumka S., Miho A., Duka S., Bachofen R. (2011): The spatial and temporal variability of limnological properties of Bovilla Reservoir (Tirana). Water Resource Management. 25: 3027–3039. © Springer. DOI 10.1007/s11269-011-9788-z

Shuka L., Çullaj A., Shumka S., Miho A., Duka S., Bachofen R. (2009): Response of Drinking-Water Reservoir Ecosystems to Anthropogenic Impacts in Albania: Trends of Interrelationship. J. Int. Environmental Application & Science, Vol. 4(4): 477-485 http://www.jieas.com/volumes/vol091-4/abs09-v4-i4-16.pdf

Shumka S. (2009): Të dhëna mbi peshqit në Bovillë- Një përmbledhje / Consideration about fishes of the Bovilla-An overview. In: A Miho., A Çullaj., R Bachofen.(Eds), Bovilla (Albania) Limnological Study / Studim Limnologjik. – Faculty of Natural Sciences, University of Tirana:149-151.

Shumka S., Nikleka E. (2009): Të dhëna mbi zooplanktoni e trupit ujor të Bovillës / Data on zooplankton of Bovilla waterbody. In: A Miho., A Çullaj., R Bachofen.(Eds), Bovilla (Albania) Limnological Study / Studim Limnologjik. – Faculty of Natural Sciences, University of Tirana:133-147.

Sládeček V. (1986): Diatoms as indicators of organic pollution. Acta Hydrochim. Hydrobiol., 14: 555-566

Stanners D., Bourdeau P. (1995): Europe’s Environment; The Dobris Assessment. European Environment Agency, Copenhagen: 1-676. Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg.

Starmach K. (1985): Chrysophyceae und Haptophyceae (Süsswasserflora von Mitteleuropa, Band 1, G.Fischer, Stuttgart): 97, Fig.166.

Troendle C. A. (2002): Albanian Watershed Assessment. MATCOM Corporation. Fort Collins, Colorado. USA: 1-68 http://www.fs.fed.us/institute/albania/albania_watershed_assess.pdf



105

Utermöhl H. (1958): Zur Vervollkommnung der quantitaiven Phytopankton-Methodik. Mitt. Int. Ver. Theor. Angew. Limnol., 9: 1-38

Vallja L. (2009): Përcaktimi i formave të ndryshme të fosforit në ujëra dhe sedimente, Mikrotezë, Departamenti i Kimisë, Fakulteti Shkencave Natyrore, UT.

Vallja L., Çullaj A. (2010): Phosphorus Speciation in Lake Sediments. BALWOIS 2010 - Ohrid, Republic of Macedonia - 25, 29 May 2010. http://balwois.com/balwois/administration/full_paper/ffp-1860.pdf

Vallja L., Çullaj A., Duka S. (2008): Përmbajtja e fosforit në ujërat dhe sedimentet e liqenit të Bovillës. Proceedings of International Conference on Biological and Envirionmental Sciences. University of Tirana, Faculty of Natural Sciences: 688-692

Van den Hoek C., Mann D. G., Johns H. M. (1995): Algae: An introduction to phycology. Cambridge Univiversity Press: 1-623

VKM 402 (2006): VKM Nr.402 dt.21.06.2006 Për shpalljen e ekosistemit natyror të malit të Dajtit ‘Park Kombëtar‘ (me sipërfaqe të zgjeruar): 1-4 http://www.moe.gov.al/cms/

VKM 49 (2007): VKM Nr. 49 dt.31.01.2007 Për shpalljen e ekosistemit natyror të Malit me Gropa-Bizë-Martanesh ‘Peisazh i Mbrojtur’: 1-3 (http://www.moe.gov.al/cms/)

Werum M. (2001): Die Kiesselagengesellschaften in Quellen – Abhaengigkeit von Geologie und Antropogener Beeinflussung in Hessen (Gr). Umvelt

Wetzel G. W. (2001): Limnologjy – Lake and River Ecosystems (Third Edition). Academic Press.

WFD (2000): 2000/60/EC: The Water Framework Directive - integrated river basin management for Europe. Directive 2000/60/EC of the European Parliament and of the Council establishing a framework for the Community action in the field of water policy, adopted on 23 October 2000. http://ec.europa.eu/environment/water/water-framework/index_en.html

Willén E. (2000): Phytoplankton in Water Quality Assessment – An Indicator Concept. Në: Hydrological and Limnological Aspects of Lake Monitoring. John Wiley & Sons: 57-80

Wood R. A., Russell A. E. (2005): Watershed Management Plan for the Upper Lefthand Creek Watershed, Boulder County, Colorado: 1-23

Zelinka M., Marvan P. (1961): Zur Praezisierung der biologischen classification der Reinheit fliessender Gewaesser. Arch. Hydrobiol., 37: 387- 404



106

PËRMBLEDHJE Ujëmbledhësi i Bovillës është formuar rreth 15 vjet më parë, mbi lumin e Tërkuzës dhe që prej vitit 1998, është furnizuesi kryesor me ujë të pijshëm për qytetin e Tiranës dhe gjithë zonën e banuar për rreth. Në ujërat e tij u gjetën rreth 230 lloje algash mikroskopike, ku rreth 150 lloje në fitoplankton dhe rreth 110 lloje në perifiton. Fitoplanktoni kishte zhvillim relativisht të madh gjatë periudhës pranverë-vjeshtë, me një kulm shumë të dukshëm në maj 2007 (9’500 qeliza/mL). Zhvillimi më i madh ishte në epilimn (1-10 m), ku temperatura ishte më e lartë. Ujërat kishin përgjithësisht gjendje ushqyese oligotrofe (cilësi e parë), megjithatë, në maj dhe shtator 2007, u vrojtua zhvillim më i madh, që i përket një gjendje mesotrofe (cilësi e dytë). Në fitoplankton mbizotëronin diatometë rrethore me llojin Cyclotella comensis, shpesh mbi 95% të gjithë sasisë së fitoplanktonit. Në perifitoni mbizotëronin lloje si Cyclotella commensis, Achnanthes minutissima, Encyonopsis microcephala, Fragilaria crotonensis, Nitzschia lacuum etj. Nga vlerat e treguesve ekologjikë të llogaritur, mund të thuhet se ujërat e Ujëmbledhësit ishin të varfër me lëndë ushqyese, duke shfaqur ndotje të ulët dhe cilësi përgjithësisht të klasifikuar ‘mirë’. Në përbërjen e algave nuk u panë lloje që njihen për lëshimin në ujë të lëndëve që keqësojnë shijen e ujit. Fjalë kyçe: Ujëmbledhësi i Bovillës, Tiranë, cilësia e ujit, alga mikroskopike

ABSTRACT Reservoir of Bovilla is formed about 15 years ago, built in the upper part of Terkuza River. Since 1998, it is the main source of drinking water for the city of Tirana and its suburbs. About 230 taxa of microscopic algae where found in Bovilla watershed, where about 150 taxa in the phytoplankton and about 110 taxa in periphyton. The data show that the phytoplankton growth was relatively high from spring to autumn, with an evident peak, up to 9’500 cells/mL in May 2007. The highest growth was observed in the epilimnion (1-10 m), when the temperatures were higher. The trophic state of the waters was generally oligotrophic (the first quality). Nevertheless, a tendency to the mesoptrophic state (second quality) was observed during the maximum phytoplankton growth in spring (especially in May and September 07). Centric diatoms with Cyclotella comensis were present in the phytoplankton, often more than 95% of all cells present. The most common and the most abundant species in the periphyton were Cyclotella comensis, Achnanthes minutissima, Encionopsis microcephala, Fragilaria crotonensis, Nitzschia lacuum, etc. The calculated ecological indexes showed that the waters in Reservoir were poor with nutrients, with low pollution and classified mainly of ‘good’ quality. There were not observed species in phytoplankton and periphyton communities known to release substances that can cause bad odor and taste of water. Keywords: Bovilla Reservoir, Tirana, water quality, microscopic algae

Documents

Disertaciondoktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2013/10/...Algat mikroskopike, planktonike ose bentonike, janë shumë të ndjeshme ndaj ndryshimeve ekologjike mjedisore, dhe