D~i hQC va cuQc ~nh tranh · PDF fileva hQC. Tit phi a nha truang va nguai lam ... Ly thuyet Am duo'ng Ngu hanh la m() ... trj Ho Chi Minh la m{>t trong nhil'ng san pham tieu bieu

D~i hQC va cuQc ~nh tranh ynrffilg.Ph~m Duy Nghia

nguai bi~t fighT tt.r do, tt.r tin, bi~t khai thac ytu~g cua ngum khac va theo du6i y tu~gcua rieng minh co th~ cAn la mQt ton chi cuan~n giao d\lc. Nhftt la n~n dc;ti hQc, phai lanai khuy~n khich nhimg ngum tIe tu6i khampha y tu~g va l~p than vai y tu~g cuaminh.

Mu6n lam duQ'C di~u fty, ch~c la co rfttnhi~u vi~c phai lam. Ngum ta dang keu gQitt.r tri dc;ti hQc, them tt.r quan cho cac nhatruang, thay d6i cung cach quan trj cac nhatruang. Ngum ta dff keu gQi cc;tnh tranh gifracac truang va tang them S\l giam sat cua cacca quan quan ly giao d\lc d6i vai vi~c dc;tyva hQC. Tit phi a nha truang va nguai lamngh~ di dc;ty, l6i thuy~t giang mQt chi~u phaiduQ'c thay clAn bOi nhimg tuang mc v6i sinhvien, khuy~n khich ngum hQc tt.r tim ki~mcac chu d~ va thit nghi~m cac phuang phaptim ki~m y tu~g khac nhau.

Va C9 Ie, n~n dc;t.i hQc cling phai gapphAn lain Ian toa nh~n thuc r~ng y tuoogcling la tai san, la quy~n l\lc, chung ct1ngcAn duQ'C bao v~ thich hqp. Vi Ie fty, co th~trong cac truang dc;ti hQc, vi~c nghien cuuva giang dc;t.y nhUng Y ni~m t6i thi~u v~ tacquy~n va s6 hfru cong nghi~p cho tftt casinh vien ct1ng tr6 nen cAn thi~t. ChUng tay~u vi khong co nhUng th~ ch~ ro rang v~quy~n tu hfru. Khi Y tuoog, sang tc;t.o duQ'cnang niu bao v~ nhu tai san thieng lieng,khi nhUng ai can tr6 S\l t\l do suy nghT vasang tc;t.o fty bi trirng phc;tt, n~n dc;ti hQc cuachung ta co ca may tr6 thanh nhUng phaodai cua khai sang, h(Yn la qu.l1n quanh S\lnghi~p co thu, khong gap v6n ma duQ'ckinh doanh S\l san tim b.lng cftp. D

T ranh nhau mua s~m <1 nhfmg sieu thi

lan, bc;ln co thfty cling hang boa Vi~tNam, co nhan vi en thu ngan Vi~t

Nam, song lai thuQC v~ nha dftu tu nuacngoai. Xon xao do thi mm van minh, bc;lll cothfty dftt cua ta, ti~n cling cua ta, song co aihay lai chay v~ dau. Y tu<mg da lam nen S\lkhac bi~t fty. MQt dan tQc mc;lnh khong chi vica b~p, dan tQc fty phai du<;yc tv do sang tc;lO,bi~t khuy~n khich cuQc cc;lnh tranh gifra cac

y tu<mg va baa v~ nhfmg y tu<mg fty nhu taisan cua minh.

T\l do, y tu<mg, sang tc;lO... khong tvnhien ma co, chlmg la nhfmg duc tinh quycua con ngum chi nay mftm khi du<;yc uam tlrnh6 tm Ian. Dc;li gia va boa h~u, truy~n V\l an

gi~t gall va nhfmg chuy~n tinh uat at, uamkhao khat tieu dung va thoa man ca nhan

chung ta se nh~n du<;yc nhfmg con ngum ichky. Ben cc;lnh S\l giao d\lc cua gia dinh va

cQng d6ng,n~n dc;li hQC va gim truy~n thongco cong va co th~ cling se co tQi rftt Ian khi

gap phftn tc;lO ra nhfmg nhan cach mm songchua ch~c da van minh cho tuang lai.

Cung luc vm mQt dc;lo lu~t v~ giao d\lc

dang du<;yc thao lu~n tc;li Qu6c hQi, cam anS\l kheo lea cua nhfmg ngum lam baa, ngumdan Vi~t Nam du<;yc dQc hai IOc;li y ki~n cUa

nguai ta ban v~ n~n dc;li hQc nuac minh.

Trong van boa tranh lu~n, dlmg hay sai chuahcln da la m\lC dich chinh, cac ly Ie ma haibell dua ra mm th\lc S\l hftp d~n ngum quansat. Nghe ngum ta ban tan tv do, co th~

ngum nuac ta mm co dip guy ng~m lc;li n~ndc;li hQc cua minh trong tinh l~g, cong biing,khong them bat phftn son.

Thm bu6i daD chao, tc;lo ra nhfmg con

www.tiasang.com.vn T~~SO21.NGAYOS.ll.2009 3

Ph61O'ng Bien ~p phl]trcich:HOANG THU HA

BAN BIENT/J:,P

Van ThanhPh~m Tran Le -Le Thiei CUO)1g

Ph~m CD'n -T~ Le Hoang

VOl su CONG TAc CUA:-Hoong T W -Phi;lm DIJj Hi~n-OlBng A -NglJjen Van Tr:rng

-Le rung Ihlnh -NglJjen T Ilflg-NglJjen NgQC -Ho Ngpc f)Qi-T lttlg Lai -Ha HIJj KhOOi

-Phan f)jnh Di~ -PhQm DIJj NghTa-Van NhllClttlg-NglJjen ThOc Hili-NglJjen S'DUng -Tran f)jnh Thien-NglJjen f)uc Thanh -HliJnh The [lj

-vo Thanh T~Anh -PhQm roc Dlfnh-T ran ~c \An1g -NglJjen Ngl;X; Chau

-f)aa Tien Khoa -NglJjen Xuan Hooi

-CaoT~Thanh -LyLan -NglJjenOuan-NglJjen The Hoong Linh -Phan C~m Th~g

-Ho TO Baa (Nil.'!) -NglJjen vanTlBil (Uc)-Thai Kim Lan (f)Ct) -Van NgQC (Phap)

: ,DIEN DAN

I>~i hQc va cu9C c~nh tranh y tLtang

PH~M DUY NGHiA Tr.3

Suy nghi ve vi~c ke thua gia tr!Ho Chi MinhCAOTl!THANH Tr.12

# -"

KHOA HQC 81 PHAT TRIEN

Huang den ap dL;ing th'-!c tien vatiep c~n c6ng ngh~ hi~n d~i Tr.16

BAN TR! St)Ng(lc Lan (trtiJ'ng ban)

Ph", trach Quang can:NSNA Van ThQ

MQt trung tam xuatsac it Saudi ArabiaNGUYEN VAN TUAN Tr.19TbA~N:

70 Tran HU'ng D~o, Qu~n Hofll Kiem, Ha NO!Tel: (04) 3.9426375 Fax: 3.9426376.

Email: tiasang@ [email protected]

Website: www.tiasang.com.vn Trd I~i M~t Trang? c.c Tr.23

BO R-IAN LIEN LAC PHiA NAM31 Han Thuyen, 0.1, TP .HCM,

Tel: (08) 3.8273803. Fax: (08) 3.8273803.

Pierre Henri Gouyon -Nhakhoa h9C dan thanLE NGQCTU dich Tr.26

PHAT HANH TAl:70 Tran ItI'ng D~o, Ol1}n f-mn Kiem, HI ~i

Tel: 3.9426375 -Fax: 3.9426376Cong tv phat hanh TnI'iI'ng "'at:

179 Ly Chfrtl Thang, P7, 0.3, TP.HCM.Tel: 08.39351751 -3.9317109

Cat nha 83ch 1m 0' H'a Niji 18 TP .~M

Cho xe ch~y tren mai nha XUAN HoAI dich Tr.28

Ra-da phat hi~n vi ph~m vuQ't den doTr.30

Ly thuyet Am duo'ng Ngu hanh la m()t Iythuyet khoa hQc hoan chinh?P.V Tr.32

Gray ph~ xuatba1:304/ Gp-BVHn ngay 24.5.2001

In jQt Nha in Oilln Eij 2, TP.HCM.

4 T~~ www.tiasang.com.vn 5621. NGAYOS.ll.2009

MUCLUC..GIAo DVC

John Dewey, nha cai tach giao dL;iC vi d~iROBERT WESTBROOK T r.37

Mt)t so dieu nen va khong nentrong giang d~y toan NGUYEN TIEN DONG Tr.40

No Logo hay la cuQc chien dau cua nhung "con gian"TRAN HUU QUANG Tr.43

_VAN HOA =-~~E ~~U~T

Goncourt 2009 c6 gi maiLE NGQCTO tong hC!p Tr.46

Du xuan giCta mua thuNGUYEN NGQC Tr48

C6 gl quan trQng dauDU'TH!

HoAN Tr.53

CuQcsongtl.tO'id~p8UI NHl1 Hl1O'NG Tr.54

Albert Ketelbeyvai nhung buc tranh am nh~cCHU HoANG Tr.56

www.tiasang.com.vn T~~s6 21. NGAV 05.11.2009 5

DI~N DAN

.Cao TI!Thanh

Chu tjch Ho Chi Minh la m{>t anh hung dan t{>c, m{>t danh nhan vanhoa, m{>t lanh tl.J ki~t xuat cua cach m~ng Vi~t Nam va m{>t chien SI loiI~c cua phong trao cach m~ng quoc te. Cu{>c do.i cua NgU'o.i va SI,I' tl,l' Ythll'c cua NgU'o.i ve cu{>c do.i ay la nhil'ng gia trj ma nhan dan Vi~t Namphai ke thli'a de xay dl,l'ng va baa v~ To quoc. NhU'ng muon ke thli'a vaphat huy cac gia trj ay thi trU'ac het phai hieu dU'Q'c chung, va co thenoi ngay rang day kh6ng thu{>c lo~i gia trj co the hieu dU'Q'c m{>t cachmau chong, trc;>n v~n va de dang. B&i vi, nhU' m{>t so ngU'o.i nU'ac ngoaida nh~n djnh ngay tli' cuoi nam 1969: "Chu tjch Ho Chi Minh da tli' trannhU'ng & NgU'o.i co m{>t cai gi do bat tu.", con ngU'o.i phi thU'o.ng naykh6ng rO'i vao tinh tr~ng pho bien & nhieu kiep ngU'o.i la "cai quan djnhlu~n" (d~y nap quan tai roi thi co the danh gia chac chan). R6 rang, giatrj Ho Chi Minh la m{>t trong nhil'ng san pham tieu bieu trU'ac het cuaIjch sUO cach m~ng the giai va tien trinh van hoa Vi~t Nam the ky xx.Vi~c nghien Cll'U de ke thli'a cac gia trj Ho Chi Minh & Vi~t Nam vi v~ymang ba n{>i dung: tim hieu n{>i dung cac gia trj ay, tim hieu tinh hinhnghien Cll'U cac gia trj ay va tim hieu cach thll'c tiep c~n cac gia trj ay.Bai viet nay xin de c~p tai n{>i dung thll' ba.

12 TLC!~ www.tiasang.com.vn 5621. NGAYOS.ll.2009

N Oi mQt cach chung nhAt,

thi vi~c n,ghien ciru cac

gill trj Ho Chi Minh lanhArn ph\lc V\l vi~c xay d\IIlg vabao v~ dAt nuac, trong do covi~c giao d\lc long yell nuac vayell chu nghia xa hQi. Di nhien,cac nhom xa hQi khac nhau {yVi~t Nat;n hi~n nar con k~ thitagill trj ay tit nhieu khia cl;lnhkhac nhau, ch~ng hl;ln cac Dbachinh tri se chu trQng nhi~u h(Jntm ngh~ thu~t dAti tranh cachml;lng cua Chu tich H6 ChiMinh, hay cac Dba khoa hQcphai till hi~u sau h(Jn v~phu(Jng phIlp tu duy khoa hQccua Nguai..., nhung do chi lanhfmg bi~u hi~n khac nhau cuacoog mQt gill trio VAn d~ ca ban{y day I~ khong th~ quan ni~mgill trj ay nhu mQt hangs6 -khong phai ng~u Vi~c xac I~p mQt quan ni~m va dinhnhien ma vai nam nay h';J'ong phil hQ'p ,cho vi~c nghien ClPU vatrong cac cong trinh k~ thu.~ gia t~i H~ Chi"Mi~h ~~ong hoannghien ciru v~ Nguai da ca~h dat nU'O'~ va quoc t: hl~n nay, .AxuAt bien menh d~ "H6 d,:"O'n~ nh';J' van c~U'a hoan_tat...; ma ~IeuCh ' M .nh' I , Db., ~ h ' nay thl chung ta ky vQng cung nhU' dol

I 1 a avan oa h '. t ' h h.-' Nh ' . b A

h..,,:. 01 rac n I~m cua a nU'O'c en c~ncua tu~g I~I .,Cha~g 51.!' y thlPC thU'iYng xuyen hO'n cua nhll'nghl;ln, neu chI nhm tren nha nghien ClpU ve Chu tich He, Chi Minh.phU(Jng di~n chinh tri va .

trong phl;lm vi Vi~t Nam,thi trong thai gian 1930 -1945,Nguai la di~n hinh tieu bi~u choIy tuoog dAti tranh giai phongdan tQc, d~n thai gian 1945 -1954 Nguai la bi~u tugng chotinh thAn quy~t tam bao v~ dQcI~p dan tQc va chu quy~n qu6cgia, r6i trong thai gian 1954-1975, Nguai labi~utrung cho ychi giai phong ni~m Nam, th6ngnhAt dAt nuac. R5 rang, tit 1930d~n nay gill tri H6 Chi Minhluon luon mang tinh chAt cuamQt bi~n s6 khong ngirng v~ndQng, tang ti~n va phat tri~ntheo vm kich thuac cua ijch sir,van hoa va cach ml;lng Vi~tNam. Tuy nhien, trong mQt thaigian dai sau ngay 30.4.1975duCmg nhu chUng ta chua nh~n

thuc duQ"c chinh xac n(>i dungmai cua bi~n s6 fty tren tQa d(>mm cua van hoa va cach m~ngVi~t Nam, nen nhi~u khi chi quygia tq H6 Chi Minh vao ph~mtril d~o duc ca nhan nhu longyell nuac thucmg dan, cAn ki~mliem chinh chi cong vo ill, dais6ng ca nhan thanh b~ch giandj..., ma ngay ca cac khia c~nhnay nhi~u khi cfing chi duQ"cquan ni~m nhu nhfmg h~g s6,thanh ra nhi~u khi chirng ta camnh~n duQ"c ma khong di~n d~thay ly giai n6i nhfmg d~c di~mtrong h~ th6ng d~o duc cachm~ng n<ri Chu tjch H6 ChiMinh. Dang mimg la tit khoang1990 d~n nay cach nhin nh~ ftyda it nhi~u duQ"c thay d6i, tuynhien vi~c xac l~p m(>t quan

Bao tang H6 Chi Minh- NXBThong ~in 1y 1u~, 1987, h6i kYBac H6 viet di chuc cua mc giaVl1 Ky-NXB S\l th~t, 1989 hayquy~n Tir diJn H6' Chi Minh sa.,gian cua Ban Khoa hQc Ljch sirVi~n Khoa hQc xa hQi t~i TP. H6Chi Minh- NXB Tre, 1990. D~cbi~t phai k~ tm vi~c BQ Chinh trj1Ban chAp hanh Trung u<mgDang khoa VI cho cong b6 toanvan Di chuc vm but tich cuaChu tjch H6 Chi Minh theoThong bao 151/TB-TW ngay19.8.1989 hay mQt s6 H6 sO" 1uutni cUa Qu6c t~ cQng san co lienquan tm Ngum du(}c cong b6 i:JLien Xo nam 1989 du(}c nh~cti:Ji trong bai cua tac gia D6Quang Hung in trong t~p Kyy~u -tlii 1i~u tham khao cho HQi

nghj khoa hQc qu6c t~ t6chuc i:J Vi~t Nam nhan dipky ni~m 100 nam ngaysinh Chu tjch H6 ChiMinh theo Nghj quy~t cuaUNESCO -NXB KhoahQc xa hQi, 1990. illnhien, nQi dung C\l th~ cuacac suu t~ptu 1i~u va sach

-cong C\l noi tren ci1ng conmQt s6 vAn d~ nay khac co

th~ ban them, nhung nhin chungthi cUng vm nhUng tlii 1i~u g6cdu(}c cong b6 i:J Lien Xo va Vi~tNam, va nhAt 1a CUng vi:Ji HQinghj khoa hQc nam 19?0, chUn~ta lam thanh mQt h~ thong co thecoi nhu cac bi~u hi~n ddu tiencua mQt dQng thai m&i trongvi~c nghien cUu gill trj H6 ChiMinh, do 1a S\l phat tri~n ml;lfihh<m tren du<mg hu&ng "nghiencUu cO" ban". Co Ie dUng chfrnhu th~ thi khong du(}c chinhxac 1b, nhung ro rang khong itcong trinh, bai vi~t cUa cac nhanghien cUu v~ Chu tjch H6 ChiMinh du(}c cong b6 i:J Vi~t Namtit thang 5.197 5 d~n nay 1a sanphAro cua mQt du<mg hu&ng"nghien CUu irng d\lllg" tf\lC ti~p

ni~m va dinh hu{mg phu hqpcho vi~c nghien ciru va k~ thiragia tri H6 Chi Minh trong hoancanh d.iit nuac va qu6c t~ hi~nnay dUCmg nhu v~n chua hoantilt...; ma di~u nay thi chirng takY vQng c\1ng nhu d6i h6i a cacnha nghien ciru v~ Chu tich H6Chi Minh nhi~u h<m.

Tir thang 5.1975 d~n nay, da:co nhi~u cong trinh nghien ciruv~ Chu tich H6 Chi Minh duQ"cxu.iit ban va lUll hanh <'1 Vi~tNam, trong do co nh11ng congtrinh tu 1i~u co gia tri, ch~g h~bl) H6 Chi Minh Toan t(ip doNXB Sv th~t t6 chuc bien ~p va.!in hanh,bclt ddu tU 198°" har ~pNien bieu mang nhan de H6 ChiMinh nhfmg Sl! ki{?n cua Vi~n

www.tiasang.com.vn T~~ 135621. NGAYOS.ll.2009

DI~N DAN

S., quy ti.J cac nha nghien Cll'U co kha nang va kinh nghi~m thanh cac dO'n vi chuyentrach nhU' Vi~n Bao tang Ho Chi Minh la hoan loan can thiel, nhU'ng neu t~o ra trongsinh ho~t hQc thu~t ve Chu tich Ho Chi Minh hi~n nay mQt cO' che kieu "Chinh quyenquan I'; bang phap lu~t, Nha nU'ac va nhan dan cling lam" thi ch~c ch~n la se co hi~uqua hO'n. Va neu d~t cO' so. cho cO' che noi tren thi phai t~o dieu ki~n phap I'; cung nhU'th.,c te cho mQi cong dan Vi~t Nam deu co the t., do tim hieu trU'ac lien la cac tU' li~uve Chu tich Ho Chi Minh cung nhU' binh dang trong vi~c dU'Q'c cung c§p cac thong tincan thiet ve vi~c nghien Cll'U gia tri Ho Chi Minh ca trong nU'ac Ian nU'ac ngoai;

.I

"

ph\lc V\1 cac m\lC tieu tuyen truyen, kYni~m. ..xac dinh; vi~c do di nhien lacAn thi~t nhung co Ie nen nhUCmg chogiai bao chi, giao d\lc v6n co chuc r,nang va nhi~m V\1 C\l th~ khac hill gimn~hien Clru thi hQ"P ly h(JIl. Tuy nhien,de cho dQng thai mm trong vi~c nghienClru gia tri H~ Chi Minh noi tren ~a Inen ro r~t va on dinh h(JIl thi con canco S\l quan tam thAu dao h(JIl ill phiacac cO' quan co trach nhi~m cua Nha cnuac bell c~ S\l y thuc thuCmg xuyenh(JIl cua nhfmg nguiJi nghien Clru. ..

, " IChang h~n neu chi de cao khia c~nh r

cAn ki~m liem chinh, chi ong vo illtrong d~o duc cach m~g cua Chu tichH6 Chi Minh d~ tn.rc ti~p ch6ng l~i cact~ n~ huon l~u, tham nhling, h6i lQ,. ..thi rAt co th~ vi~c tri~n khai d~ tai nayse rm vao ch6 b~ t~c khi ma h~ th6ng ;". ,ca~ t~ n!n n.°i ~en bj giam thi~u. ~a ! ..!" ': .I ,~", ~:~;. ~khong con la mQt quoc n~n nhu hl~n o::"~~~~'~':.nay. "- ".~

MQt vAn d~ khac cting cAn duQ'C suy nghi lahinh fi;hu hi~n nay ~6 ngum co kha nang n~hi~n i" '

Clru ve Chu tich Ho Chi Minh lai it h(JIl so can, ., ,'"

thiet, va trong so co kha nang ay thi so co du dieu 1ki~n d~ nghien Clru con it h(JIl. ill nhien a day 1khong cAn noi tm vAn d~ kinh phi khoa hQc haych~ d~ nhu~n but v6n la II}Qt ~\lC tr~g nao long]ill ~ieu nam nay, ma la van de thong tin -ill li~u 1va to chuc nghien Clru. S\l quy tI:I cac nha nghien 1Clru co kha nang va kinh nghi~m thanh cac d(JIl vichuyen trach nhu Vi~n Bao tang H6 Chi Minh la 1hoan toan cAn thi~t, nhung n~u t;lO ra trong sinh ]ho~t hQc thu~t v~ Chu tich H6 Chi Minh hi~n naymQt cO' ch~ ki~u "Chinh quy~n quan ly bkg phap Ilu~t, Nha nuac va nhan dan Ctm,g lam" thi ch~c !chan la se co hi~u qua h(JIl. Va neu d~t cO' sa cho IcO' ch~ noi tren thi phai t;lO di~u ki~n phap ly cling Inhu th\lc t~ cho mQi cong dan Vi~t Nam d~u co ]th~ tg do tim hi~u truac tien la cac ill li~u v~ Chu l

c

Bac Ho vai Tet trong cay

4ch Ho Chi Minh cung nhu binh dclng trong vi~cdu<}c cung cAp cac thong tin cAn thi~t v~ vi~cnghien CUll gia tri H6 Chi Minh ca trong nu&c l~nnu&c ngoai; ma mu6n nhu v~y thi cac C<J quanLuu tru, cac Thu vi~n khoa hQc cua qu6c gia l~iphai co nhfmg ho~t dQng phu hqp trong vi~c suutAm, trao d6i, giffi thi~u, cong b6, ph\lc V\l tra CUll,tham khao ill li~u v~ Chu tich H6 Chi Minh,duang nhien trong ph~m vi khong xam ph~ anninh qu6c gia hay ti~t lQ bi m~t Nha nu&c. Chun~u khong thi tren th\lC t~ vi~c nghien CUll gia triH6 Chi Minh vo hinh trung se trcr thanh dQcquy~n cua mQt thi~u s6 nh~n du<}c thong tin vadu<}c dQc ill li~u, ma cho du co gi6i tffi bao nhieudi nfra thi cong trinh nghien CUll cua hQ cfing cAndu<}c Kay d\ffig tren mQt can ban nh~n thuc vaki~n thuc cua xa hQi fQng fai han d~ Dba v~y mach~c ch~n han. MQt vi d\l, chclng h~n xua nay


chua h~ co mQt van ban phap ly nao quy dinh vi~cphien dich Ngyc trung nht;it kY la cong tac cua riengVi~n Van hQc thuQc vi~n Khoa hQc xa hQi Vi~t Nam,nhung tU 1960 d~n nay ch.1ng co ban dich Nht;it kYtrong tit nao dugc xuAt ban ma khong phai cua Vi~nnay. Va co th~ noi ~gay r~n~ tuy da qua nhi~~ l~nchinh ly, ban dich ay cho den Ian in trong H6 Chiminh loan tt;ip, ~p III nam 1983 vftn con mQt s6 ch6sai khong dang co, ch.1ng h~n nhan d~ cua hai baiNht;ip lung tiJn va Chinh trt b(J cam be' that d~u dugcdich la "Ti~n vao nha giam" va "Nha giam cua C\lCChinh tri", trong khi lung va cam be' that la hai tUkhac nhau -lung co th~ la nha giam noi chung hayphong giam noi rieng, con cam be' that chi la phonggiam va co th~ con la lo~i phong giam d~c bi~t ki~u"xli lim" (cAm b~). Nhung di nhien thi ch.1ng phai aicting dugc tham khao d~ dang nhUng y ki~n v~ bandich Nht;it kY trong tit nam 1960 cua chinh tac giaNht;it trung nht;it kY dugc luu gift & Vi~n Van hQC,trong khi Ie ra ngay tU sau 1969 tai li~u Ay phai dugcdua sang luu gift & C\lC Luu trfr Nha nu&c va baoquan, sir d\lllg theo quy dinh hi~n hanh d6i v&i cacvan ban g6c cUng lo~i trong h~ th6ng luu trfr qu6c gia.

Sau cUng, con phai d~c bi~t nghien c(ru gia tri H6Chi Minh va b6i canh lich sir hi~n nay, khi ma nhUngth~ l\lc thu dich vm Vi~t Nam dang xuc ti~n nhUngho~t dQng nh~m lai cong cuQc d6i m&i va m& cira &Vi~t Nam ra kh6i quy d~o cua cach m~ng Xa hQi chunghia, nghia la ra kh6i con dUCmg lich sir cach m~gcua dan tQc, con duCmg tren do H6 Chi Minh luonluon la mQt gia tri dinh hu&ng va dftn dUCmg. Va lamQt gia tri tieu bi~u cho lich sir, van hoa va cachm~ng Vi~t Nam, hi~n nhien gia tri H6 Chi Minh ctingtr& thanh mQt trong nhUng d6i tugng d~u tien bi tAncong b&i cac l\lc lugng noi tren, ma n~u nhUng ngumnghien c(ru & Vi~t N am khong chinh thuc va congkhai len ti~ng mQt cach kip thm thi co th~ dua tm cach~u qua bAt 19i v~ m~t tam ly xa hQi*. Cho nen banlinh cua cac nha nghien c(ru v~ d~ tai H6 Chi Minh &Vi~t Nam hi~n nay con th~ hi~n_& ch6 b~n~ nhfn,tghanh dQng khoa hQc cua minh san sang, thang thanphan bac l~i S\l xuyen t;lC, boi nhQ Ngum nh~ ch6ngpha cach m~ng Vi~t Nam. rJ

* Ch~ng h~n tlr 1990-1991 nhi~u ngum da biSt tm cong

trinh nghien CUll cua ong Le Hiiu M\lc a Phap tren y huangphu nh~ quy~n tac gia cua Chu tich H6 Chi Minh dBi vmta.c ph~ Ng1,Ic i1;"Ung nh4t kY (Nh4t kY trong tit) nhun~ malden cuoi 1993 dati 1994 nhfmg ngum quaD tarn tm van demm duac doc bai tra 1m cua Giao su Phan NgQc, va hoan." ,

toaD khong thay Vi~n Van hQC co y tieD gi m~c du danghien CUll, phien dich tac phdm Nh4t kY trong tit trongnhi~u Dam.

www.tiasang.com.vn TR~s6 21. NGAYOS.ll.2009 15

DI~N DAN

Cuoi thang 10 vCra qua, BQ Khaa hQC va Gong ngh$ (KH&CN) da to chlJ'c HQi nghi150' ket cac chU'O'ng trlnh KH&CN trQng di§m c~p Nha nU'&c giai da9n 2006-2010.Thea dl,i' baa khi cac chU'O'ng trlnh ket thuG se co khaang 400 Gong ngh$; 800 quitrlnh ky thu~t; 50 Gong ngh$; 400 qui trlnh ky thu~t dU'Q'c haan thi$n va chuy§n giaacha san xu~t; 600 mau may, thiet bi m&i; 50 giong cay trong v~t nuoi, tren 60 sanph~m se dU'Q'c thU'O'ng m9i hoa... v&i ml,Jc tieu hU'&ng t&i ap dl,Jng thl,i'c tien va tiepc~n Gong ngh$ hi$n d9i.

Tong kinh phi phe duy~t tlr ngan sach Nha nuac la 910.088 tri~u dong. Blnh quan chomQt nhi~m v~ khoang 2900 tri~u dong. Phan Ian so kinh phi nay danh chi tra cangnghien

cuu cho cac nha khoa hQc (cang thue khoan chuyen man chiem 44%). Riengdoi vai 2 chuang trlnh KC.08, KC.09 ty I~ kinh phi danh cho thue khoan chuyen man latren 65%. f)au tu may moc thief bi chi chiem khoang 19% va nguyen v~t li~u chiem

khoang 25%.

Ban chu nhi~m (BCN) cac chuang trinh va vanphong cac chuang trinh chua th6ng nhftt; co ch~tai chinh con rftt nhieu bftt c~p, vi~c giao d\l toanva cftp kinh phi ch~m lam h'o1n ch~ ti~n dQ clingnhu chua dap lIng duQ"c ve k~ ho'o1ch; gia canguyen v;~t li~u tang cao trong, b6i canh kinh t~ conhieu bien dQng tieu C\lC; thieu nha khoa hQc vachuyen gia gi6i; cling nhu vi~c kiem nhi~m cuac~c BCN nen thi~u thai gian 'Juan tam dung mucden nhi~m V\1 nay. Do do, nhieu chuang trinh con

C ac, chuang trinh trQngdiem da di duQ"c 3/4quang du<mg, tuy nhien

nhin 11;li v~n con nhi~u d& dangtrong ti~n dQ, san ph.1m. Vi v~'y,theo Thu tru<mg Le Dinh TienHQi nghi nay se danh gill nhfmgk~t qua dl;lt duQ"C cung nhunhfmg gi chua hoan thanh, chuadl;lt duQ"c d~ t~p trung th\lc hi~nhoan thanh nhi~m V\l, m\lc tieuchuang trinh cfing nhu thao 1u~nhfmg bi~n phIlp, ca ch~, chinhsach, thuc day va hoan thi~n cacd~ tai, d\l an, chuy~n giao d~ divito th\lc ti~n ph\lc V\l cuQc s6ng.

Bao clio cua Van phongChuang trinh KHCN trQng di~mc~p Nha nu&c (VPCT) cho bi~t:So vm giai dol;ln 2001-2005, hol;ltdQng cua cac chuang trinh trQngdi~m IAn nay trong ban hai namqua c6 mQt s6 thu~n 1qi: h~ th6ngvan ban phIlp quy ph\lc V\lchuang trinh duQ"c ban hanhtuang d6i dAy du; Ca ch~ hol;ltdQng C\l th~ 1a ca ch~ quan It titi chinh duQ"c di~uchinh va hoan thi~n; Lanh dl;lo BQ theo sat va giaiquy~t kip thffi nhfmg kh6 khan tron'j?; hol;lt dQng;Nh~n thuc cua cac nha khoa hQc ve vai tro cuaKH&CN d6i v&i S\l nghi~p CNH, HDH ngaycang duQ"c th~ hi~n trong hol;lt dQng th\lC ti~n. Tuynhien hOl;lt dQng cua cac chuang trinh n6i chungva cong tac nghien cuu khoa hQc n6i rieng v~ncon r~t nhi~u kh6 khan: nay sinh nhi~u vu(mgm.lc trong th\lc hi~n ca ch~; S\l ph6i hQ'P gifra BQ,

16

T~~

www.tiasang.com.vn 5621. NGAYOS.ll.2009

DI~N £>AN

MQt so BCN chllang trlnh con chlla co sv quan tam dung muc den vi~c to.chuc thong ke va xem xet danh gia nghiemtuc tat ca cac san pham cua cac de tai va dV an. VI v~y ma chat Illqng danh gia cua mQt vai chllang trlnh con 0 much~n che. MQt so yeu diem trong qua trlnh danh gia nhll: thai gian danh cho vi~c to chuc danh gia khong nhieu; cacchi tieu danh gia (ve tfnh moi, tfnh tien tien cua cac san pham khoa h9C cong ngh~) chlla dllqc c~ the hoa; cac chuyengia danh gia do cac thanh vien BCN, nhung ngllai trvc tiep quan Iy nQi dung khoa h9C cua cac chllang trlnh v.v da coanh hllong nhat d!nh den ket qua danh gia. San pham cua cac de tai dV an moi dllqc thong ke ve solllqng. Chat Illqngva dQ tin c~y cua cac ket qua chlla co dieu ki~n kiem tra, tham d!nh,Ben c~nh do, phan Ion cac san pham cua cac detai dV an chlla hoan thanh, nen thieu ca so trong vi~c danh gia theo cac m~c tieu chllang trlnh.

nganh ngh~ nong than chi~m khoang 25% trongcac chuang trinh, trong do cac dan vi nghien Clrutri~n khai thuQc BQ NN&PTNT th\lc hi~n d~n 57nhi~m V\l. Cac nhi~m V\l KH&CN thuQc cac l1nhV\lC cong ngh~ cao nhu v~t li~u mai,CNTT,CNSH thuQc cac chuang trinh KC.Ol,KC.02 va KC.04 chi~m ty l~ khong nhi~u (53nhi~m V\l chi~m ti 1~ khoang 17%).

MQt s6 BCN chuang trinh (KC.05, KC.06)danh gia co d~n khoang tren 50% cac cong ngh~va thi~t bi t~o ra co tinh nang ky thu~t va chfitluqng tuang duang vai khu V\lc. 1 0 nhi~m V\lthuQc KC.l 0 ctlng dB: duQ'c danh gia "t~o ra ti~ml\lc KHCN y duQ'c hQc ti~p c~n trinh dQ khu V\lCva th~ gim". Cac san phAm t~o ra CUR 02 nhi~mV\l (01 d~ tai ~a 01 d\l, an SXTN) th';tQc chuan~trinh KC.03 dell co chat luqng tien tien va co thec~nh tranh duQ'c vm san phAm cling lo~i CUR cacnuac trong khu V\lC v. v. Tuy v~y, do thi~u nhfmgchi tieu mang tinh dinh luqng nen vi~c danh giado ph\! thuQC vao y ki~n chu quan CUR cac BCNchuang trinh.

Theo th6'ng ke CUR cac BCN chuang trinh,trong s6 cac nQi dune; dang th\lc hi~n dB: co 12 nQidung co cac san pham khoa hQc hoan thi~n. DB:t~o ra duQ'c: 15 lo~i gi6ng cay mai duQ'C t~o ratrong do co 04 gi6ng lua duQ'c cong nh~n la gi6ngqu6c gia; 102 cong ngh~ mm tron~ do co 10 congngh~ dB: duQ'c hoan thi~n va chuyen giRO cho sanxufit va 464 quy trinh san xufit mm vm 165 quytrinh dB: hoan thi~n, trong do quy trinh tuy~n thanbllng cong ngh~ huy~n phil dB: duQ'c chuy~n giRocho 7 CCY sa san xufit h~ th6ng thi~t bi ch~ t~otrong nuac, lam lai hang ch\!c ti d6ng, khoang206 lo~i may moc thi~t bi duQ'c hoan thi~n va 67m~u may mai duQ'C t~o ta. Cac d~ tai, d\l an ctlngdB: ti~n hanh thuang m~i hoa duQ'c 31 lo~i sanphAm, 67 lo~i v~t li~u mai v. v.

Hi~u qua va suc Ian toa CUR cac k~t qua CURchuang trinh chua l&n nhung cac d~ tai, d\l an dat~o ra nhi~u cong ngh~, thi~t bi mm, nhi~u congngh~ tien ti~n trong khu V\lC dB: duQ'c nghien Clruva lam chu. LAn dAti tien toan bQ 10 chuang trinh

hl;1.n ch~ v~ m~t chftt luQ'llg cfing nhu dQ tin c~y

cua cac k~t qua d~ tai...

Toan bQ 10 chuO'ng trinh duQ"c phe duy~t 56

nQi dung chinh va v~ ca ban toan bQ cac nQi dung

cua chuO'ng trinh d8: duQ"c tri~n khai th\lc hi~n.

Tuy nhien, s6 luQ'llg cac nhi~m V\1 khong phan b6

d~u cho cac nQi dung. Co nhfmg nQi dung cua

chuO'ng trinh co t&i 7-8 nhi~m V\!, nhung co

nhfmg nQi dung chi co 0 1 nhi~m V\1. Ca bi~t,

trong mQt vai I1nh V\lC nhu khai khoang, dftu khi,

xay d\lllg, cong ngh~ giam thi~u ho~c xu 1"5' 0

nhi~m trong cac lang ngh~, thi~t bi ph\!c V\1

nganh y v. v (co d~t ra trong nQi dung th\lc hi~n

cua cac chuO'ng trinh KC.03, KC06, KC.07 va

KC.l 0), m~c du co nhi~m V\1 nghien cUu d8: duQ"c

cong b6 d~t hang nhung khong tuy~n chQn duQ"c

t6 chuc va ca nhan chu trio

Tinh d~n nam 2009, d8: co 308 nhi~m V\1 trong

do co 245 d~ tai va 63 d\l an san xuftt thu nghi~m

d8: va dang th\lC hi~n trong 10 chuO'ng trinh.

Trong k~ hol;1.ch nam 2010, BQ d8: phe duy~t them

09 d~ tai, d\l an. Nhu v~y, sf. IU'(fng cac d~ tai d an th c hi~n trong giai do~n 2006-2010 chi

bAng khoang 3f4 sf. IU'(fng cac d~ tai d an th c

hi~n trong giai do~n 2001-2005 (giai dol;1.n

2001-2005 co 420 nhi~m V\1 duQ"c phe duy~t vm411

nhi~m V\1 duQ"c tri~n khai).

s6 luQ'llg cac d\l an san xuftt thu nghi~m

(SXTN) d8: va dang duQ"C tri~n khai chi~m ti 1~

kha nh6 (chi chi~m 21 % so vm t6ng s6 cac nhi~m

V\1 duQ"c phe duy~t). MQt s6 d\l an d8: phai dim~

vi~c th\lc hi~n do doanh nghi~p co kho khan ve

thi truoog tieu th\! san ph.ltm ho~c khong th~ can

d6i duQ"C ngu6n v6n d6i (mg nhu d8: cam k~t. V m

s6 luQ'llg cac d\l an d8: phe duy~t, chi tieu d~t ra

cho cac chuO'ng trinh v~ ca cftu cac nhi~m V\1

gifra s6 luQ'llg cac d~ tai, d\l an SXTN va DA

thuO'ng ml;1.i hoa san phftm dl;1.t tY 1~ tuO'ng (mg

50:30:20% se khong th~ dl;1.t duQ"c.

Cac nhi~m V\1 KH&CN trong I1nh V\lC, non~

nghi~p va nong than duQ"C quan tam hang dau: So

luQ'llg cac nhi~m V\11ien quan tf\lC ti~p d~n cong

ngh~ tl;1.0 gi6ng, bao quan ch~ bi~n nong san,

www.tiasang.com.vn T~~

17

S621.NGAVOS.ll.2009

DI~N DAN

Theo thong ke sO' bQ hi~n nay mai c6khoang 54 ket qua khoa hQc da duqcdang tren cac t~p chi quoc te va 41 ketqua khoa hQc duqc dang trong cac hQinghi quoc te, dl! kien den khi ket thucchuO'ng trinh 50luqng cac cong bo khoahQc tren cac t~p chi quoc te, hQi nghi quocte khoang tren 150. Soluqng nay thaphO'n so vai 50luqng cua giai do~n 2001-2005. Dieu nay phan anh trinh dQ khoahQc cua cac nghien cuu trong cac chuO'ngtrinh con dang {j muc khiem ton.

tri thuc nong ruQt vi tran tra nghien Clru nhi~unhung k~t qua nghien Clru khoa hQc cua minh coduQ"c su d\lng khong su d\lng nhu th~ nao?".as. TS Cong Hi~n, chu nhi~m chu<mg trinh KC02 cung cho rAng: "BQ cAn co bQ ph~n chuyennghien Clru xu It nhfmg ki~n nghj v~ k~t quanghien Clru d~ dua k~t qua nay vao san xuAt, th\lCti~n. Nha khoa hQc chi bi~t nghien Clru con duak~t qua cua minh vao th\lc ti~n san xuAt, kinhdoanh cAn mQt bQ ph~n chuyen mOll khac". Bencl;lnh do, cAn co chinh sach, CCY ch~ keu gQi, thu hutdoanh nghi~p trong nut'Yc hu<mg to; v~t Ii~u sanxuAt trong nut'Yc, cfing nhu nhfmg k~t qua nghienClru khoa hQc trong nut'Yc co th~ ap d\lllg vao th\lcti~n h<m nua.

HAu h~t cac nha khoa hQc tham d\l hQi nghjmong mu6n BQ KH&CN s6m dinh hu<mg, giaonhi~ri) V\l nghien Clru giai do~n sau 2010. M~tkhac cAn ma h<m d6i vo; djnh kY th<'Ji gian cho cacho~t dQng nghien Clru va tinh thai gian b.lt dAuho~t dQng nghien Clru, d\l an khi ki k~t hQ'P dbngva giai ngan kinh phi. Nha khoa hQc cAn duQ"c tintuang trong chuyen mOll cung nhu tai chinh vaduQ"C gO- b6 rao can thu tl;lC hanh chinh trong ho~tdQng nghien Clru.

D~ cac chu<mg trinh trQng di~m cAp Nha nut'Ychoan thanh duQ"c cac m\lC tieu dff d~ fa, Thutruang Le Dinh Ti~n cho rAng, VPCT va cac BCNcAn tang cUCmg cong tac ki~m tra, don d6c cac d~mi, d\l an barn sat ti~n dQ dff dang kt; ,nhanh chon~phat hi~n nhfmg kho khan, VU<mg mac cua cac demi, d\l an trong qua trinh th\lC hi~n va d~ xuAt cacbi~n phap kh.lc ph\lc d~ ~o di~u ki~n th~ IQ'i chocac chu nhi~m d~ tai d\l an hoan thanh cac nQidung nghien Clru, dbng thai co nhfmg giai phapthi~t th\lC nhAm quang ba cac san phAm cuachu<mg trinh d~ dua vao (mg d\lllg san xuAt. 0

P. V th1!"c hifn

KHCN trQng di~m cAp Nha nu&c d~u tham giaTechmart, diiic bi~t Techmart Vietnam ASEAN +3v&i 186 cong ngh~, thi~t bi tham gia trong d6 c636 cong ngh~ thi~t bi duQ'c trao cup Yang, 23 hQ'Pd6ng va bien ban ghi nh& duQ'C ky k~t v&i gia tritren 500 tY d6ng.

Tuy v~y, theo Giarn d6c Van phong cac chu<mgtrinh trQng di~m cAp Nha nu&c (VPCT) D6 XuanCu<mg, nhi~u cong ngh~ va thi~t bi duQ'C t~o ratuy dip (mg duQ'c nhu cAu san xuAt nhung khanang thu<mg m~i h6a con h~n ch~. s6 1uqng cacd\I an SXTN dua vao th\Ic hi~n trong cac chu<mgtrinh d~u d~t tY 1~ kha nho, mQt s6 d\I an 1a k~t quacua cac d~ tai thuQc giai do~n tru&c. Diiic bi~tnhfrng kh6 khan trong vi~c tim v6n d6i (mg, rui rov~ S\I thanh cong va thi Uuimg, kinh phi thu h6icua cac d\I an... dftn d~n rAt nhi~u cac k~t quanghien cw m6i chi dimg l~i <'J k~t qua trung gian.

MQt s6 d~i bi~u tham d\I hQi fight cho ring, cAn"tranh trUng l.1p cac d~ tai" va ch6ng cheo v~ miiitquan 1y trong cac chu<mg trinh (GS.Du<mg PhuHi~p, BCN KX03). D~ tai diiit ra phai giai quy~tduQ'c cac vAn d~ c6 tinh chAt chi~n 1uQ'c v~ khoahQc, cong ngh~, bell c~ nhfrng vAn d~ CCJ ban cUaxa hQi cling cAn nghien cw nhfrng vAn d~ c6 tinhchi~n 1uQ'c d\I bao va phat tri~n xa hQi. Vi v~y,cAn ph6i hQ'P gifra nhi~u nha khoa hQc thuQc cacnganh c6 lien quan.

V~ miiit quan 1y khoa hQc, theo GS. Ph~m VanPhuc, Chu nhi~m chu<mg trinh KX 02 (Quan 1yphat tri~n xa hQi trong ti~n trinh d6i m&i <'J Vi~tNam) cho ring: "Phai phan cAp va trao quy~nBCN h<m, d~ hQ c6 th~ sau sat vao timg d~ tainghien cw, nQi dung chu<mg trinh. D~ fight choBCN quy~n d~ xuAt nhfrng chuyen d~ nghien cwphat sinh trong thCri cuQc m6i va duQ'C h6 trQ' hanh1ang thu tI.lC kip thCri khong theo ti~n dQ d~ tai cApNha nu&c". GS Phuc diiit cau hoi "gi6i khoa hQc,


,KHDA H DC & PHAT TRIEN

A.,

4)

.

.~

VCI'a qua tC;1i Tia Sang, nha nghien ClJ'U Ly hQc Dong phU'O'ng Nguyen VO Tuan Anh -

Giam doc trung tam nghien ClJ'U Ly hQc Dong phU'O'ng thuQC Trung U'O'ng hQi NghienClJ'U khoa hQc Dong Nam A da co cuQc traG doi v&i GS. Dao VQng DlJ'c xung quanh vande: li~u Iy thuyet Am dU'O'ng NgO hanh co phai la mQt Iy thuyet khoa hQc hoan chinh?

Nhi~u nha nghien C1'!U d3: cho r~ng thuy~t Amduong la do clan tQC Chu lam ra va thuy~t Ngfi hanhla do clan tQC Ngo, Vi~t lam fa. Cac nha nghien C1'!Ucho r~ng thuy~t Am duong Ngii hanh hoan chinhvao thm Han. Chu khong coi la mQt hQc thuy~t nh~tquan va hoan chinh ngay tU dAti. Ngay ca nhfmg nhanghien C1'!U n6i ti~n~ cua Trung Qu6c, ciing r~t lungtUng khi nh~n xet ve nQi dung Kinh Dich. Co ngumcho Kinh Dich}a mQt cu6n sach tri~t hQc, n'ifl1ai thicho la mQt cuon sach su, nguai cho la cuon sachdirng d~ boi va co vi: nhu Kinh Dich khong lien quangi d~n thuy~t Am duong Ngii hanh. Trong KinhDich khong h~ noi d~n Ngfi hanh, m~c du co noi d~nAm duong. Kinh Dich l~i la mQt h~ th6ng tach rm,co phuong phap lu~n rieng d~ giai thich vii tf1;l.Trong thuy~t ngfi hanh thi co vi: nhu r~t ma h6 v~v~n d~ khm nguyen vii tf1;l, nhung mang tinh phanlo~i ~ac hi~n tugng va S\l tuang tac gifra cac hi~n

tugng.Toi mu6n trinh bay nhfmg di~u do d~ k~t lu~nr~ng:

Trong ban van chfr Han thi thuy~t Am duongNgii hanh khong phai la mQt thuy~t nh~t quan vahoan chinh. D3: khong hoan chinh va nh~t quan thikhong co ca s6 nao d~ kh~ng dinh no la mQt lythuy~t th6ng nh~t, nhu quan ni~m cua chUng toi setrinh bay vo; Giao su sau day.

Trong qua trinh nghien C1'!U, chUng toi nh~n th~yr~ng, ban ch~t thuy~t Am duang Ngfi hanh la mQtthuy~t hoan chinh va nh~t quan, m~c du lich su phattri~n cua thuy~t nay trong c6 thu chfr Han h~t sucmati thudn ca v~ thm gian va nQi dung.

Nhung n~u chung ta di sau vao ban ch~t cua vAnd~, thi t~t ca nhfmg phuong phap lmg d\illg cua noI~i the hi~n no phlii Ia mQt hQC thuy~t hoan chinh vanh~t quan. L~y vi d\l nhu phuong phap lu~n cuathuy~t Am duang Ngfi hanh hoan toan du<;yc lmgd\illg mQt cach nh~t quan trong Dong Y, C\l th~ lacu6n Hoang d~ NQi kinh t6 v~n. Ho~c la trong Tuvi, ro rang du mu6n hay khong thi phuang phap coi

Nha nghien czJu Nguyen va Tua'n Anh (NVTA):Thua Giao su! Trong mQt cu6n sach kha n6i ti~ng

la cu6n "ThuQ'llg d~ va Khoa hQc" ma nQi dung cuan6 mieu ta cuQc n6i chuy~n cua cac nha khoa hQcPhap. HQ di tim mQt k~t lu~n cu6i cilng cho sv nh~nthuc vU trI.l va hQ da: k~t lu~n "Tha c6 mQt cai gi d6,con h<m khong c6 gi h~t. ThuQ'llg d~ theo hQ la chanly cu6i cilng". Ch~c Giao su da: xem?

Giao sU'Dao Vf)ngDuc (DVD):"Vang toi da: xem"

NVTA: Toi fighT r~ng, cuQc g~p go gifra mQtchuyen gia v~ tri thuc khoa hQc hi~n dl;li nhu Giao suv6i nhfmg gi toi bi~t duQ'c v~ Ly hQc Dong phu<mgse c6 mQt hinh thuc d6i thol;li nhu v~y va cilng v6imQt m\lC dich di tim k~t lu~n cu6i cung v~ vU trI.1.Nhung v6i mQt nQi dung khac hlln. Mong r~ng cuQcn6i chuy~n nay se tim thdy mQt sv hqp nhdt gifra trithuc khoa hQc va Ly hQc Dong phu<mg ma C\l th~ lathuy~t Am d;U<m~ Ngfi ~anh v6i quan ni~m Cu,a toi lamQt ly thuyet thong nhat va la mQt hQC thuyet khoahQc, ma toi da: chUng minh trong su6t thai gian qua.

Khi da: xac dinh day la mQt ly thuy~t khoa hQc,nhdt quan va hoan chinh thi n6 khong duQ'c phepmall thudn vai nhfmg ly thuy~t khoa hQc hi~n dl;liduQ'c coi la dimg. Bffi v~y phai qua sv thAm dinh cuanhfmg chuyen gia v~ linh V\lC nay thi m6i xac dinhduQ'c la ly thuy~t nay c6 mall thudn vai ly thuy~tkhoa hQc duQ'c coi la dung hay khong? Tir d6 xacdinh quan ni~m d6 dung hay sai. Vi th~ toi khongxac dinh day la mQt cuQC phan bi~n cua khoa hQchi~n dl;li v6i Ly hQc Dong phu<mg, va cach d~t vdnd~ cua toi la cilng vai Giao su xac dinh tinh khoahQc cua ly thuy~t Am du<mg Ngfi hanh.

DVD: Vang, toi nh~t tri v6i cach d~t v~n d~ nhuv~y!

LtCH SU'THUYET AM oIJaNG NGU HANHNVTA: Toi xin b~t dfiu tU lich sir cua thuy~t Am

du<mg Ngfi hanh.


KHOA HOC &PHA T TRI~N

Tu vi chi !a phu<m~ phap xem sv tu<mg tac co tinhqui u6c ve tinh chat cua cac bQ sao, nhung ro rangno noi d~n tinh chfit Ngli hanh cua cac sao va trongdo co ca Am du<mg. Ho~c 1a trong Phong thuy, thiro rang Am du<mg Ngli hanh 1a mQt phu<mg phap1u~n nhfit quan tren cO' sa nhfrng phu<mg phap wgd\lng. Qua nhfrng phu<mg phap 1u~n th~ hi~n a cacphu<mg phap wg d\lng tren thi chwg to d!ng saunhfrng phu<mg phap wg d\lng do phai 1a mQt hQcthuy~t nhfit quan va hoan chinh.

Khi nghien Clru nhfrng van ban co lien quan d~nsv kh&i nguyen vii tf\l, k~! hqp v6i nhfrng ct,i san vanhoa Vi~t, thi toi nh~n thay rang hQc thuyet nay damieu ta vii tf\l d1'mg nhu theo cach hi~u cua no, b!ngnhfrng khai ni~m CUa no va no thoa man du(]c nhfrngtieu chi cua mQt 1y thuy~t th6ng nhfit.

D~n day toi xin noi them r!ng: MQt 1y thuy~tth6ng nhfit phai co trach nhi~m giai thich ill sv hinhthanh vii tf\l cho t6i tfit ca mQi vfin d~ lien quan d~ncon ngum d~n sv v~n dQng cua cac thien ha, ill h~tv~t chfit nho nhfit d~n cac thien ha kh6ng 16. Lythuy~t th6ng nhfit do co th~ tren cO' sa phu<mg phap1u~n Thien Chua giao -nhu Kinh thanh giai thich illsv hinh thanh vii tf\l, ill nhfrng thien ha kh6ng 16 d~ncac h~t v~t chfit nho nhfit va nhfrng vfin d~ lien quand~n con ngum ..vv tfit c~ d~~ 1a do 1 mu6n cUaChua. -thi, do 1a ~Qt 1y thuyet thong nhat. Nhung 11thuyet thong nhat do khong du(]c coi 1a 1y thuyetth6ng nhfit khoa hQc, ma chi 1a 1y thuy~t th6ng nhfitcua ton giao. MQt 1y thuy~t th6ng nhfit khoa hQc, thingoai tieu chi cho mQt 1y thuy~t th6ng nhfit 1a: Giaithich ill sv hinh thanh cua vii tf\l cho d~n mQi vfin d~co lien quan t6i con nguai, ill nhfrng h~t v~t chfitnho nhfit, cho d~n nhfrng thien ha kh6ng 16 -thi nophai thoa man tieu chi khoa hQc cho ~Qt 1y thuy~tkhoa hQc, thi m6i du(]c gQi 1a 1y thuyet thong nhatkhoa hQc. Ly thuy~t th6ng nhfit khoa hQC va do 1a

can cu d~ chUng minh thuy~t Am dU<JIlg Ngii hanh1a m<)t 1y thuy~t nhdt quan va hoan chinh. Con S\lchUng minh m<)t cach hoan chinh, nh~m xac dinhm<)t cach tn;rc quan, thi toi cho r~ng vm nhfmg hi~ubi~t cua con ngucri hi~n nay, chua th~ bi~t h~t du(}cnhfm~ gi dang t6n tC;1i a x~g quanh ta. Cho nen n~uyell Call chUng minh C\l the th6a man tn;rC quan nh~thuc thi ta chua co di~u ki~n. Nhung n~u can cu vaonhfmg tieu chi khoa hQc cho m<)t 1y thuy~t khoa hQCva tieu chi cho m<)t 1y thuy~t th6ng nhdt thi thuy~tAm du<JIlg Ngii hanh th6a man di~u ki~n nay.

DVD: Toi thi khong nghien Clru sau v~ Ly hQcDong phU<JIlg, nhung toi co th~ cam nh~n, co S\l sosanh va lien h~ vm nghien Clru khoa hQc, d~c bi~ttrong nghien Clru v~t 1y d~ di~n giai quan di~m nay.y tuang ch~ng v~ thuy~t Am dU<JIlg Ngu hanh 1anhu anh da noi, nhung khi sir d\1llg nhfmg thu~t ngrrco th~ gay ban cai. Khai ni~m "th6ng nhdt" khac,con khai ni~m "nguyen 1y xuyen su6t" 1C;1i khac. Thid\l co m<)t nguyen 1y nao do lam n~n tang cho tdt camQi thu, cai nao cling co nguyen 1y cua no ca, do 1am<)t chuy~n khac. Con khai ni~m "th6ng nhdt" trongv~t 1y thi ta hi~u do 1a S\l bao trUm 1en tdt ca, co th~dung cai nay d~ giai thich tdt ca mQi S\l. Trongwang hqp nay toi nghieng v~ phftn tdt ca d~u th6ngnhdt. Co nhfmg tien d~ ccr sa, tien d~ xuyen su6t, tagQi 1a nguyen 1y d6i ngftu, 1a nguyen 1y xuyen su6tcua th\lc tC;1i, ch6 nao, bdt cu hi~n tuqng nao, AmdU<JIlg Ngii hanh cling co, ca trong v~t 1y, trong dms6ng va trong vi~c lam... Bai v~y, n~u dUng khaini~m nguyen 1y "th6ng nhdt" d~ gay m<)t S\l ban cai.Vi cu tuang cai nay bao trUm tdt ca, khong cAn caikhac, chi co cai n~y 1a S\l ~iai thi~h cho tdt ca, trongv~t 1y ngum ta hieu S\l thong nhat nhu v~y.

Cling nhu hi~n nay trong v~t 1y co 4 tu<JIlg tacccr ban: TU<JIlg tac hC;1t nhan mC;1nh, tu<JIlg tac hC;1tnhan y~u, tu<JIlg tac di~n tlr, tu<JIlg tac hdp dftn. Xay

www.tiasang.com.vn T~~ 33s6 21. NGAYOS.ll.2009

KHOA HOC & PHATTRI~~

"Am Duong la mQt khai ni~m the hi~n tfnh phan bi~t trong thuyet Am dJong NgGhanh, mo ta ban chat chung nhat cua v~n v~t". Lao Tu viet trong D~o Duc Kinh: "V~nv~t deu cong Am, bong Duong"."NgG hanh trong thuyet Am Duong NgG hanh chfnh la khai ni~m mo ta nam tr~ngthai v~t chat khai nguyen cua vG tr~ va la bieu tuqng phan lo~i cua v~n v~t trong vGtr~. V~n v~t trong vG tr~ tu khai nguyen co s~ tuong lac thl ngG hanh cGng co tuonglac. Do chfnh la bon tr~ng thai duqc mieu ta la: T Liang sinh, tuong khac, tuong thua(tuong vG': '

Nguyen Vii Tuan Anh

d\lng ffiQt 1y thuy~t th6ng nhftt theo quail ni~ffi hi~nnay chinh 1a th6ng nhftt duQ'c 4 tuang tac co ban do.thi chi cAn th~ thoi, co th~ giai thich tftt ca ffiQi S\llien quail, ffiQi hi~n tuQ'llg xay fa. Ho~c nhu S\l xuftthi~n nguyen 1y 1uQ'llg tU 1a ffiQt chuy~n khac, thuy~t1uQ'llg tU khong phai 1a thuy~t th6ng nhftt. Nhungnguyen 1y 1uQ'llg tU 1a nguyen 1y xuyen su6t, ch6 naocling cAn nguyen 1y 1uQ'llg tU vi no di vao ffiQi 11nhV\lC, khong co ch6 nao khong co no. N~u dimg danhtlr "ly thuy~t xuyen su6t" se khong gay tranh cai gica.

, ~ ."1dung cua thuyet Am Duong Ngti hiinh" de Giao suthftm djnh.

Trong Kinh Djch, chi co mQt cau de giai thich svkhai nguyen vii trI,1: "Thai cvc sinh Iuang nghi,Luang nghi sinh tt'r tugng". Dm sau thi them nhfmgcau nhu "Tu tugng sinh bat quai". Con nguyen vanban cua Kinh Djch chi co "Thai cvc sinh Iuangn~hi, Iuang nghi sinh tt'r tugng". Den dm T6ng -tt'rcgan 2000 nam sau -thi Chu Hy them khai ni~m "Vocvc" vito, de giai thich khai ni~m Thai cvc. Tinh tUdm T6ng den nay da khoang 1000 nam, quan ni~mcua Chu Hy tra thiinh ph6 bien vii mang tinh matithudn phi Iy, se duqc trinh biiy ro bon du6i day.

Khai ni~m "Thai Cvc" trong Iy hQc Dongphuong, mieu ta sv khai nguyen cua vii trI,1Iii mQtkhai ni~m ma h6. Nhieu ngum tim cach giai thichkhai ni~m niiy tU khi Kinh Djch xullt hi~n trong nenvan minh Han, dieD ~inh Iii Chu Hy. Giai thich niiycua Chu Hy duqc chap nh~n, nhung theo toi Iii bathqp Iy. Bai vi, neu Iuang nghi da coi Iii Am -Duong, tt'rc Iii co sv phan bi~t sau Thai cvc -thi gifrakhai ni~m "Vo cvc" vii "Thai cvc", du giai thichtheo ~ach niio, no cfing da co sv phan bi~t, no da IiiAm -Duong. Neu coi khai ni~m "Vo cvc" d6ngnghia vo; khai ni~m "Thai cvc" thi khong cAn themkhai ni~m "Vo cvc" bell c~nh "Thai cvc". Do chinhIii bllt hqp Iy trong quan ni~m cua Chu Hy. Trongtrn<mg hqp d6ng nghia thi hai danh tU cilng mieu tamQt thvc tr~ng se tv Io~i sur Mati. Con neu gifra Vocvc" vii "Thai cvc" Iii hai khai ni~m mieu ta hai thvctr~ng khong d6ng nhllt thi tv no da phan bi~t Iii Arn-Duong, Iii "Luang nghi", thi khong cAn phai noi"Thai cvc sinh Iuang nghi". Do Iii tinh phi logictrong khai ni~m cua Chu Hy.

V~y khai ni~m dung ve "Thai cvc" trong Iy hQcDong.phuon~ the niio? .,

De tim hieu khai ni~m niiy, toi da tong hqp tat canhfmg hieu biet ve nhfmg vlln de lien quan trong vanhoa Dong phuong cA. Thi d\l nhu trong Ph~t giaoco quan ni~m ve "Tinh thlly", duqc coi Iii cai co tUkhai nguyen cua vii trI,1, khong sinh khong di~t;chinh Iii Nhu Lai t~ng tinh; Iii ban tinh chan nhu viiIii chan Iy tuy~t d6i. Sv tra ve VO; "ban tinh channhu" chinh Iii sv giai thoat. Tinh Thlly trong quan

Nguyen 1)' th6ng nh~t ta gQi bay gia, chi Ia trenca sa nhfmg I\lc tuang tac ca ban ma ta da phat hi~nduqc.

Nhung sau nay co th~ con nhi~u y~u t6 tuangtac khac ma ta chua phat hi~n fa. Bai vcfly, chirng ta

gQi Ia 1)' thuy~t th6ng nh~t thi chi Ia tren ca sanhfmg tuang tac ma chirng ta da phat hi~n hi~n nay.Sau nay con nguyen 1)' th6ng nh~t mai nfra, donhfmg phat hi~n nhfmg tuang tac m6i thi nguyen 1)'th6ng

nh~t mai se phai th6ng nh~t nhfmg tuangtuang tac sau nay ma chirng ta se phat hi~n fa. CongQi Ia nguyen 1)' xuyen su6t thi phai co nhfmgnguyen 1)', dinh d~, tien d~ ma khong cach nao tranhkh6i ca, khong linh V\lC nao tranh kh6i ca. Toi nh~ttri n~u chirng ta dung khai ni~m do thi khong co gid~

ban cai.Vi~c cht'mg minh thi hi~n nay ta chua doi h6iIiim.

Nhung th\lc t~ Ia no dung r~t nhi~u ch6 vakhong gay mati thufin gi ca. Ta co th~ th~y 1)' thuy~tnay khong gay mati thufin gi, no tuang d6ng v6i t~tca mQi thu. Nhung do chua phai Ia cht'mg minh,cht'mg minh con doi h6i nhi~u chuy~n khac nfra.Khong co gi cht'mg minh gQi Ia tri~t d~ ca. Nay tanen dUng danh tir nguyen 1)' xuyen su6t thay cho 1)'thuy~t th6ng nh~t. Con v~ tinh thAn toi nh~t tri vacl1ng tam diic nen chi d~t v~n d~ v~ cach dung thucfltngir

nhu th~ nao cho phu hqp. Nguyen 1)' xuyen su6tkhac, nguyen 1)' th6ng nh~t khac. Nguyen 1)' xuyen

su6t hay nguyen 1)' bon da tang Ia n~n tang cua t~tca mQi thu thi ta gQi Ia nguyen 1)' xuyen su6t. Con1)' thuy~t th6ng nh~t Ia g6m t~t ca. Trong vcflt 1)' phanbi~t hai khai ni~m khac Mati. Khi gQi Ia nguyen 1)'xuyen su6t da Ia r~t Ian r6i.

NVTA: Toi xin trinh bay "Tinh nh~t quail v~ nQi

34 TtC!~ www.tiasang.com.vn 5621. NGAYOS.ll.2009

KHOA HOC & PHA T TRI~N

, t,

C\lC va tucmg tac vai Thai C\lC d~ khai dftu cho mQtvU trl.l hi~n hfiu nhu chung ta thfty ngay nay. Caikhong phai Thai C\lC va tucmg tac vai Thai C\lC,chinh la khai ni~m "LuOn~ nghi" mie~ ta, trong DichhQc. Khi "luOng nghi" xuat hi~n thi bat dati co tucmg..taco Tr~ng thai tucmg tac ban dAti nay chinh la khaini~m "ill tu<;mg".

Khai ni~m "tu<;mg" trong ngon ngrr cua Ly hQcDong phucmg, nh~m mieu ta mQt hinh thuc the hi~n1mQt ban chftt cua S\l v~t, ma ngum ta chi co the hieuduC}c no qua hinh thuc ma no the hi~n ma thoi, chuban chftt no khong phai the. Cho nen mai gQi la"tu<;mg". Thi d\l nhu may den la hi~n tu<;mg cuamua, nhung may den khong phai la mua. Nhin mayden thi biet r~ng se co mua, ho~c dang co mua a

vUng trai phia xa. Nhu v~y, "tu<;mg"la mQt khai ni~m the hi~n mQt hinhthuc phan anh nQi dung cua S\l ki~n,ho~c mQt th\lc t~i nao dfty, nhungban chftt cua S\l ki~n, ho~c th\lc t~ifty l~i khong phai cai tu<;mg ma nothe hi~n thi gQi la "tu<;mg". Ket h<JPvai tri thuc khoa hQc hi~n d~i chorkg: Ban chftt cua vU trl,lla bAt dAtib~ng tucmg tac, tucmg tac nhu thenao thi S\l v~t hinh thanh nhu the dothi khai ni~m "Tu tu<;mg" trongThuyet Am ducmg Ngfi hanh chinhla mieu ta tinh tucmg tac ngay tU S\lkhai nguyen cua vU trl,l. "Tu tu<;mg"chinh la 4 tr~ng thai tucmg tac co1>\!)~

"8 ngay tU S\l khai nguyen c~a vU trl,l,ngay khi "LuOng nghi" xuat hi~n.

GAn day, co y kien cua Giao su Trinh XuanThu~n cho r~ng: Ban the cua vU trl,l bAt dAti tU mQtngu6n nang lu<;mg vo cling nho, va:

"Cac tinh loan chting to rt1ng, de' !j:iai thic~ tatca nhii'ng gi vii trt;l chua hi~n nay ve v(it chat vaniing Iu-{)'ng, chi can no xuat phat tit m{Jt khang gianva cung be, cO- m{Jtphan tri~u tY, tY (10 -24) cm,du-l;1c choan bai tru-ang inflaton tu-ang ting v6i kh6iIu-{)'ng chi vai gam. Tuc la chu-a bt1ng m{Jt caik?o "(*).

Tren ca sa la quan ni~m v~ tucmg tac dAti tiencua "LuOng nghi" thi co the noi r~ng: S\l tucmg tacdAti tien cua Thai C\lC v(rl cai khong phai no -luOngnghi -co nang lu<;mg vo cung nho: GAn b~ng 0 vakhac O. Bai vi, neu Giao su Trinh Xuan Thu~n xacdinh mQt dinh lu<;mg nao dfty, cho du la 1 lUy thiraam 24 thi dinh lu<;mg do se duC}c hinh thanh va cothe do dem duC}c. Ma da: do dem duC}c thi khong baogia mQt cai tuy~t d6i l~i co the l~p illc sinh ra cai do

-.

ni~m cua Ph~t giao 1a chan 1y cuoi cung, v6 1uQ'llg,v6 bien, kh6ng kh6ng gian, kh6ng thai gian, kh6ng1uQ'llg s6. Tinh th~y xuyen su6t, co trong t~t ca v~nhfru, 1a cai t~ cling, 1a sv giai thoat ma trong cu6nsach "Dinh m~nh co th~t hay kh6ng?", con gQi 1a"TV do cu6i cling cua con nguai", 1a sv giai thoattheo quan ni~m cua Ph~t giao.

Khi nghien c(ru v~ D~o cua Lao Tir, thi t6i nh~nth~y r~ng: Lao Tir quan ni~m cho r~ng: D~o 1a co tlrkhai nguyen cua v~n v~t, co th~t; D~o chi ph6i t~tca; D~o kh6ng to, kh6ng nho. Lao Tir quan ni~m:

D~o "0 tren kh6ng sang, a duai kh6ng t6i"."Don no thi kh6ng th~y dAti, theo no thi kh6ng th~ydu6i". .

TAng hgp nhfmg khai ni~m v~ sv khai nguyenvU tr1:l trong Ph~t, Lao vanhfmg di san van hoa phi v~tth~ cua n~n van hi~n Vi~t,chung t6i di d~n k~t 1u~n:Khai ni~m "Thai cvc" trongthuy~t Am du<mg Ngli hanh,chinh 1a mieu ta trang thaikhai nguyen cua vU tfl,l.Chinh vi thuy~t Am du<mgNgli hanh mieu ta tlr tr~ngthai khai nguyen cua vu tfl,lva giai thich mQi vfin d~ lienquan d~n con nguai, thoaman tieu chi v~ m<)t nguyen1y xuyen su6t, nen t6i chor~ng no 1a hQC thuy~t nh~tquan. Va trong giai do~nph\lc h6i thi chua th~ gQi 1a -"

hoan chinh tren thvc t~ cua no.Thai cvc mieu ta trl,illg thai khai nguyen vU tr1:l,

thi theo do tr~ng thai khai nguyen cua vU tr1:l1a m<)ttrl,illg thai khong th~ gQi 1a to, hay 1a nho. N~u baono to thi phai co cai nho d~ so sanh. Kh6ng th~ gQi1a "d<)ng" va ctlng khong th~ gQi 1a "tInh"; va vi th~kh6ng th~ co khai ni~m v~ t6c d<); vi kh6ng co khaini~m v~ t6c d<), nen cung kh6ng th~ coi nhu cokh6ng gian, thai gian va 1UQ'llg s6.

Tren ca sa do thi co th~ xac dinh r~ng: T6c d<) vUtr1:l a ~ng thai khai nguyen nay phai b~ng /0/. Khaini~m /0/ a day co nghla tuy~t d6i. ChUng t6i d~t v~nd~ v~ giai dol,ill t6n ~i CUa "Thai cvc" kh6ng th~ gQi1a ngAn hay dai, vi kh6ng co thai gian xac dinh trongtrl,illg thai tuy~t d6i. M<)t v~n d~ thuAn my 1y thuy~tcho r~ng: Gia sir tr~ng thai do vdn Clr y nhu v~y thida khong co tit ca nhfmg hi~n tuQ'llg hi~n hfru trongvU tr1:l ma chUng ta quan sat dugc. Do do, phai com<)t cai gi do xay fa, khac Thai cvc, kh6ng phai Thai

www.tiasang.com.vn T~~ 355621. NGAYOS.ll.2009

,KHOA HOC & PHA T TRI~N

"MQt gia thuyet khoa hQc duqc coi la dung, phai co kha nang 19 giai hau hetnhling van de lien quan den no; mQt cach hqp 19; nhat quan; hoan chinh cotinh quy lu~t; tinh khach quan va phai co kha nang lien tri"

Nguyen Vii Tuin Anh(Theo tinh than cua Karl Popper trong tieu luqn "Bi~n chLi'ng Iii gi?)

dSm duQ'c. Bai v~y, cai sinh ra ban dftu c6 th~ n6i vocirng tS vi, vo cirng nha, ma chimg ta th~m chi khongth~ khai ni~m duQ'c nha nhu thS nao. Nhung cai vocirng nha mQt cach tS vi d61~i tucmg mc vo; cai tuy~td6i ban dftu la Thai C\lC v&i mQt v~n t6c C\lC nhanh,gftn nhu tuy~t d6i. C6 th~ mieu ta la -v~t sieu tS vi,vo cirng nha d6, di ill dftu nay to; dftu kia vU trI;l trongkhoang thai gian vo cung nha, gftn b~ng 0, t~o raDang lugng vo cirng Ian. Chinh vi S\l tucmg tac nayma khffi di~m sau giay 0 chinh la S\l bung nt, cua vUtrl.!. Day la mQt cach giai thich khac cho S\l khain~yen cua vl1, trI;l theo thuySt Am ducmg N gfi hanhve S\l bung no cua vu trl.!, phil hgp v&i nhfrng S\lchUng nghi~m cua tri thuc khoa hQc hi~n d~i.

V&i quaD ni~m cua thuySt Am ducmg Nguhanh duQ'c giai thich nhu v~y a n~ay di~m ~ainguyen vU trI;l, n6 dff phu nh~n thuyet Big bang. ViBig bang cho r~ng v~t chAt co d~c sau d6 n6 birngnt,. Nguai ta cho r~ng, vU trl.! khai figureD la mQtkh6i v~t chAt co d~c vo cung lan, n6 bung nt, trongkhong gian va t~o ra mQt vU trl.! nhu hi~n nay. V 0;khai ni~m khffi nguyen cua vU trl.! theo thuySt Amducmg Ngfi hanh vila duQ'C trinh bay, thi n6 la mQttr~ng thai khong gi6ng nhu Big bang. Toi cho r~ngthuySt Big bang la mQt S\l sur lu~n sai lftm ill mQtnh~ thuc trl.rC quaD. Ma la do nguai ta sur lu~ illmQt th\lc tS quaD sat duQ'C khi thAy cac thien ha ngaycang ch~y xa nhau, du quaD sat a bAt cu di~m naotrong,khong ~ian vU trI;l. Tir d6 dftn dSn mQt sur lu~ncho rang: Neu quay nguQ'c thi:Ji gian thi vU trI;l bandftu chi xuAt phat ill mQt di~m. D6 chinh la S\l co d~cdS~ vo cirn~ cua v~t chAt. Sau do la S\l birng nt, illkhoi v~t chat co d~c nay va d6 la Big bang. Nhunggia thuySt nay c6 dimg hay khong thi chua xac minhduQ'c. Ngui:Ji ta c6 th~ giai thich hi~n tugng quaD satduQ'C bllng mQt gia thuySt khac. Tron~ cac gia thuyStgiai thich khac nhau d6 thi gia thuyet nao phil hgpvo; tieu chi khoa hQC va phil hgp vo; cac hi~n tugngquan sat duQ'C thi gia thuySt d6 duQ'c coi la dimg.

B~t dftu ill tr~g thai khffi figureD vU trI;l -theocach giai thich cua thuySt Am ducmg Ngfi hanh matoi dff trinh bay thi se duQ'c coi la dung nSu n6 philhgp v&i cac hi~n tugng quaD sat duQ'C va phil hgpv&i tieu chi khoa hQc cho mQt gia thiSt khoa hQc.

Tren ca sa nay, n~u cach gilii thich cua thuy~t Amduang Ngfi hanh ma toi trinh bay cling phu hQ'P vaitr~ng thai khai n~uyen ~ trl.! ma khoa hQc da xacdinh la S\l bung no ban dati cua vU trl.! thi co nghia lacach gilii thich nay khong mati thu~ vm S\l xac dinhcua khoa hQc hi~n d~i.

Nhu v~y, n~u chi giai h~n d~n S\l bung n6 CUa vUtfI:1 ban dAti ma khoa hQc xac dinh duQ"c thi cach giliithich cua toi cling d,qn d~n S\l bUng n6 cua V\l trl.!.Bai v~n t6c C\lC d~i, gAll nhu tuy~t d6i, thi du vaimQt hinh thai sieu t~ vi va vm nang luqng C\lC nh6,nhung chinh S\l tuang tac vai Thai C\lC la cai voluqng vo bien, khong phlii no ban dAti, thi no v,qn coth~ t~o ra duQ"c S\l bUng n6 vai nang luqng vo cling1('m, nhu khoa hQc hi~n d~i da xac dinh. Toi cho r~ngcach gilii thich cua toi tir cai hi~u v~ thuy~t Amduang Ngfi hanh, it nh~t no phlin anh tinh hQ'P ly lythuy~t. Tinh hQ'P ly nay th~ hi~n a ch6, thuy~t Bigbang cho r~g vU tfI:1 khm nguyen tir tr~ng thai v~tch~t co d~c. Nhu v~y du kh6i v~t ch~t co d~c nay co1('m d~n dati chang nfra, v,qn la mQt S\l giai h~ chuno khong th~ la kh6i v~t ch~t vo h~. N~u no da voh~n thi khong th~ gQi la co d~c. Va n~u cli th~ giai lav~t ch~.t co d~c thi khi tan ra phlii t~o ra chan khong.Do gifra khai ni~m co d~c va chan khong la nhfrngkhai ni~m tuang (mg va b6 trQ".

Nhung vai cach gilii thich cua tir thuy~t Amduang Ngfi hanh thi vU trl.! nay v,qn t6n t~i mQt nangluqng vo cUng 1('m co trong muon v~t -tir h~t v~t ch~tnh6 nh~t d~n cac thien ha kh6ng 16 -chinh la ThaiC\lC. Se khong co chan khong tuy~t d6i chinh bm S\ltran ng~p cua tr~ng thai vo luqng, vo bien cua ThaiC\lC.

Qua cach gilii thich trinh bay vm Giao SU, toi chimu6n d~t vlln d~ v~ tinh hQ'P ly trong tr~ng thai khainguyen cua vU tfI:1 va mu6n Giao su thlim dinh chobi~t: Thuy~t Big bang co th~ duQ"c coi la dung tuy~td6i hay khong?[:]

P.VXem tie-p kY sau

* Trang 208. Nhl7-ng con allOng anh sang -Trinh Xuan

Thu(Jn.Ph<lm Van Thi~u -Ngo Vii dich. NXB Tre 2008.

36 TR~ www.tiasang.com.vn s6 21. NGAYOS.ll.2009

GlAD DUC

cho dl;io ham cua mQt tich, hay cong thuc "dl;io hamcua sin x b~g COg x". Tuy nhien n~u bc1t hQc sinh hQcthuQc hang tram cong thuc tinh dl;io ham va tich phankhac Mati, thi se t6n thai gian vo ich vi phftn Ian caccong thuc thuc do se khong dung d~n sau nay, ho~cn~u dirng d~n thi co th~ tra cUu dugc d~ dang. MQt lftntoi thdy co mQt sach ti~ng Vi~t v~ tinh tich phan chohQc sinh, day ban 150 trang, vm rdt nhi~u cong thucphuc tl;ip dai dong (vi d\l nhu cong thuc tinh tich phancua mQt ham s6 co dl;ing thuong cua hai bi~u thuclugng giac), ma ngay nhfing nguai lam toan chuyennghi~p cl1;I1g rdt hi~m khi cftn d~n. , ,

Neu day la sach tra cUu thi co the hay, nhung neuphai hQc cac cong thuc trong do thi rdt m~t va it tacd\lng, d6i vm hftu h~t mQi nguai. Thay vi t6n nhi~uthai gian vao nhfing cong thuc phuc tl;iP ma khongcftn dirng do, hQc nhfing thu ca ban khac se co ichban.

MQt lftn nha xudt ban Springer co lftn nha toi lamphan bi~n cho 1 quy~n sach v~ hinh hQc vi phan vaUng d\lllg. Toi da: khuyen Springer khong in sach do,va mQt trong cac ly do la quy~n sach chua qua nhi~ukhai rii~m ma ngay trong sach do cllng khong dungd~n. Vi d\l nhu khai ni~m "khong gian Lindeloff'dugc dua vao ngay a dftu sach, phat bi~u thanh 1 dinhnghia co danh s6 h~n hoi (chu khong phai la chi nhc1cqua no trong mQt "remark"), nhun~ khong dllI}g d~nno luc nao trong sach, toi khong hieu nguai viet sachdua dinh nghia do vao trong sach d~ lam gi.

MQt vi d\l khac: cac bdt d~ng thuc. Co nhfing bdtd~ng thuc "co ten tu6i", khong phai vi no "kho", mala vi no co y nghia (no xudt hi~n trong cac vdn d~hinh hQc, s6 hQc, phuong trinh vi phan, v. v.). Chu n~uhQc mQt d6ng hang ngan bdt diing thuc ma khong bi~tchUng dirng d~ lam gi, thi kha la phi thai gian. PhftnIan cac bdt diing thuc (khong k~ cac bdt diing thuc cotinh t6 hgp) co th~ dugc chUng minh kha d~ dangbAng mQt phuong phap ca ban, la phuong phap dirngdl;iO ham ho~c sai phan. Phuong phap nay hQc sinhph6 thong co th~ hQc d~gc, nhung thay vao do hQcsinh ll;ii dugc hQc cac kieu m~o m\lC de chUng minhbdt d~ng thuc. Cac m~o m\lC co it cong d\lng, chidirng dugc cho bai toan nay nhung khong dirng dugc

*Nen: D,y nh1i'ng cai cO' ban nhit,nhi~u tong d\lng nhit.*Khong Den: Mit nhi~u thOi giir vao nh1i'ngthu it ho,c khong dung [email protected] dai co rAt nhi~u cai d~ hQc, trong khi thai

gian va suc lvc cUa chirng ta co h~, va bffi v:fty chirngta luon phai lva chQn xem nen hQc (hay d;;1Y hQC) caigi. N~u chirng ta phung phi qua nhi~u thm gian vaonhUng cai it cong d\lllg (ho~c th:ftm chi phan tac d\lllg,vi d\l nhu nhUng 11 thuy~t v~ chinh tr1 hay kinh t~ tra~nguqc vai thvc te), thi se khong con du thai gian dehQc (hay d;;1Y hQC) nhUng cai quan trQng h<m, hfru ichh<m.

TAt nhien, muc dQ "quan trQng, hfru ich" cua timgki~n thuc d6i vCri m6i ngum khac nhau thi khac nhau,va ph\l thuQC vao nhi~u Y~u t6 nhu thai gian, hoancanh, sa tru<mg, v. v. Vi d\l nhu hQc noi va vi~t ti~ngVi~t cho dang hoang la khong th~ thi~u vai nguaiVi~t, nhung l;;1i khong cAn thi~t vai nguai Nga.NhUng ngum mu6n lam ngh~ toan thi phai hQc nhi~uv~ toan, con sinh vien d;;1i hQc cac nganh khac noichung chi cAn hQc mQt s6 ki~n thuc toaD cao cAp C<Yban nhAt ma se cAn trong cong vi~c cua hQ. NhUngngum mu6n lam toaD lmg d\lng, thi ngoai cac mootoan, cAn phai hQC cac mOll ma hQ dinh mang toanlmg d\lllg vao do.

Ngay trong cac moo toan, khong phai cac ki~nthuc nao cung quaD trQng nhu nhau. Va "dQ quaDtrQng" va "dQ phuc t;;1P" la hai khai ni~m khac nhau:khong phai cai gi quaD trQng cfing phuc t;;tp kho hi~u,va khong phai cai gi r~m r6i kho hi~u cung quantrQng. Giang vieD cAn tranh dftn d~t hQC sinh lao dAuvao nhUng cai r~m r6i phuc t;;tp nhung it cong d\lllg.Thay vao do, cAn danh nhi~u thm gian cho nhUng caiC<Y ban, nhi~u cong d\lllg nhAt. N~u la cai vira C<Y banva vira kho, thi l;;1i cang cAn danh du thm gian cho no,vi khi n~m b~t duqc no mc la n~m b~t duqc mQt cong

C\l m;;inh.MQt vi d\lla d;;10 ham va tich phan. Day la nhUng

khai ni~m C<Y ban vo cling quaD trQng trong toaD hQC.HQc sinh cAn hi~u dinh nghia, ban chAt va cong d\lllgcua chUng, va nb duqc mQt s6 nguyen t~c C<Y banva cong thuc d<m gian, vi d\l nhu nguyen tiic Leibniz


do la hQc "tren may tren gio".cho bai toan khac (bffi v~y mai la "m~o m\lc" chu khongphai "phuang phap"). "M~o m\lc" co th~ lam cho cuQc s6ngthem phong phu, nhung n~u mAt qua nhi~u thm gian vao *Nen: Giai thich ban chit va cong dyng"m~o m\lc" thi khong con thai gian cho nhfmg cai ca ban cua cac khai ni~m m6i mQt cach tr,!c giac,ban, giup, ti~n,xa h~. Nhu la trong cong n~h~, co cai ti~n dO'll gian obit co th~, d,!a tren s,! lien tU'Ougcai den dau den may thi no cfing khong the tra thanh den t6i nhfi'ng cai ma hQc sinh da timg bi~t.di~n. *Khong Den: DU'a ra cac khai Diem m6i" , .

Hoi con nbo, co Ian toi di thi hQc sinh gioi (lap 6 ?), ,co bang cac djnh nghia hinh tht'rc, pht'rc t,p, t9ibai toan tim C\lC d~i. Toi dung d~o ham tinh ngay ra diem nghia.C\lC d~i, va co b~n khac cung lap cling bi~t lam nhu v~y. Cac khai ni~m toan hQc quan trQng d~u coCach lam do la do chUn~ toi tg dQc sach ma ra chu khong m\lC dich va y nghia khi chung duQ'C t~o ra. VaduQ'C d~y. Nhung ~i vi~t 1m gia! thi I~i phai gia v~ "doan khong co mQt khai ni~m toa~ hQc quan trQn~mo" diem C\lC d~i, roi viet ham so dum d~ng mQt so (gia tri nao ma ban than no qua kho den muc khong thet~i di~m do) cQng vai mQt bi~u thuc hi~n nhien la khong hi~u duQ'C. No chi tra nen qua kho trong haiam (vi d\l nhu vi co d~g binh phuang) thi mm duQ'c di~m, truang hQ'P: 1) ngum hQc chua co du ki~n thucchu n~u vi~t d~o ham thi mAt h~t di~m. N~u nhu thAy giao chuftn bi truac khi hQc khai ni~m do; 2) no duQ'C

" ' , ,tm dIem hQc sinh, vi hQc sinh giai bai thi bang mQt phuang giai thich mQt cach qua hinh thuc, ram roi khophap "ca ban" nhung "khong co trong sach thAy", thi di~u hi~u. Trong truang hQ'P thu nhAt, nguai hQc

phai duQ'c hu60g tm hQc nhfmg ki~n thuc chudnbi (vi d\l nhu truac khi hQc v~ cac qua trinhngftu nhien phai co ki~n thuc ca sa v~ xac suAtva giai tich). Trong truang hQ'P thu hai, 16ithuQc v~ ngum d~y hQC va ngum vi~t sach dUng,d~ hQc.

Cac nghien Clru v~ thAn kinh hQC (neuro-science) cho thAy bQ nha "ng~n h~n" cua naothi rAt nho (trung binh m6i luc chi chua duQ'ckhong qua 7 dun vi thong tin), con bQ nha daih~n ban thi ch~y ch~m. Th~ nao la mQt dun vithong tin? Toi khong co dinh nghia chinh xaca day, nhung vi d\l nhu dong chfr "TONCHEVAL EST BANAL" d6i vai mQt nguaiPhap thi no la mQt Call ti~ng Phap chi chuakhong qua 4 dun vi thong tin, rAt d~ nha, trongkhi d6i vai mQt nguai Vi~t khong bi~t ti~ngPhap thi dong chfr do chua d~n hang ch\lc dunvi thong tin -m6i chfr cai la mQt dun vi thong

...tin -rAt kho nha. MQt dinh nghia toan hQc, n~uMinh hOQ CUQ ~ HI{Y6n , ..I>'" , h ' , nh "7. d . h~ .,.

.qua ~l va c ua qua leu an Vl tong tIn mmdo se gop phAn lam cho hQc sinh hQc m~o m\lC, thi~u ca trong do, thi hQc sinh se rAt kho khan d~ hinhban. " d~g toan,bQ dinh nghia do, va nhu th~ thi cfing

Qua phong van mQt so sinh vi en d~i hQC va cao hQc rat kho hieu dinh nghia.nganh toan cua Vi~t Nam, toi thAy hQ duQ'c hQc nhi~u man Mu6n cho hQc sinh hi~u duQ'c mQt khai ni~m"cao cAp", nhung vftn thi~u ki~n thuc ca ban. Vi d\l nhu hQ mm, thi cAn phat bi~u no mQt cach sao cho nohQC giai tich ham, vm nhfmg dinh Iy trim tugng kha la kho. dUng d~n mQt lugng dun vi thong tin mm it nhAtNhung hQ l~i khong bi~t cong thuc Parceval cho chu6i co th~ (khong qua 7 ?). D~ giam thi~u lugngFourier la gi, trong khi chu6i Fourier la mQt trong nhfmg dun vi thong tin mm, cAn v~n d\lng, lien tuOngkhai ni~m gilii tich ca ban va nhi~u lmg d\lng nhAt cua toan. tm nhfmg cai ma hQc sinh da bi~t, d~ hinh dung.Toi k!t°ng ~o y noi giai,tich ham la "khong ca ban". Nola DAy cling la cach ma cac "cha d~o" giang d~othu can thiet. Nhung neu nhfmg khai ni~m va dinh Iy cua cho "con chien": dung ngon ngfr gian di, magiai tich ham chi duQ'c hQc mQt cach hinh thuc, khong co con chien co th~ hi~u duQ'c, d~ giang giai nhfmglien h~ vm chu6i Fourier hay vm cac vi d\l C\l th~ khac, thi "tu tuOng 160". Khi co mQt khai ni~m mm rAt

~~~~~

www.tiasang.com.vn TlC!~ 415621. NGAYOS.ll.2009

GlAD DUC

phuc t~p, thi phai "ch~t" no thanh cac khai ni~m nh6dan gian ban, d~y hQc cac khai ni~m dan gian bantru&c, r6i xay d\ffig khai ni~m phuc t~p tren ca sacac khai ni~m dan gian ban do (sau khi da bi~n m6ikhai ni~m dan gian ban thanh "mQt dan vi thong

tin").Vi d\1: khai ni~m "nhom". Co (it nhdt) 2 cach dinh

nghia khac nhau th~ nao la mQt nhom.Cach 1: MQt nhom la mQt ~p hqp, v6'i 2 phep tinh

(phep nhan va phep nghich dao), mQt phan tir d~cbi~t (phAn tir dan vi), th6a man 4-5 tien d~ gi do.Cach 2: mQt nhom la t~p hqp cac "d6i x(mg" (haynoi "rQng han" la cac phep bi~n d6i bao toan mQt s6tinh chdt) cua mQt v~t. Cach 1 chinh xac v~ m~t toanhQc, nhmlg dai, kho nh&, kho hieu v6'i ngum m6'i g~pkhai ni~m nhom IAn dAti. Cach 2 tn,rc giac ban, chongay duQ'c nhi~u vi d\1 minh hQa C\1 the (vi d\1 nhunhom cac d6i x(mg cua hinh l~p phuang, nhom cacbi~n d6i tuy~n tinh cua R3, v.v.). Tuy r~ng cach thuhai nay "thi~u ch~t che" v~ toan hQc (khong thdyphep nhan dati trong dinh nghia -th\lc ra phep nhanch.1ng qua la phep "composition" tI;r nhien cua cacd6i x(mg hay bi~n d6i), nhmlg no phan anh dUng banchdt vdn d~ cua khai ni~m nhom, va no cAn dungluqng mQt thong tin m6'i it ban nhi~u so v6'i cach 1.Tdt nhien tolin hQc cAn S\l ch~t che logic. Nhmlg S\lch~t che logic do se d~n sau khi da hieu ban chdt vdnd~ (hQc sinh khi da hieu dinh nghia 2, thi se hieungay dinh nghia 1 ch.1ng qua la nh~m hinh thuc hoamQt cach ch~t che dinh nghia 2), chu khong phainguQ'c l~i.

Noi theo nha toan hQc n6i ti~ng V.I. Arnold, thimQt dinh nghia t6t la 5 vi d\1 t6t. Dinh nghia nao makhong co vi d\1 minh hQa thi dang nga. (Trong lich sirtoan hQc th~ gi&i hi~n d~i da xay ra tfuang hqp comQt s6 nha toan hQc dang cac bai bao nghien cuutrong vong nhi~u nam v~ mQt ph~m trU toan hQc m6'iv6'i nhi~u tinh chdt hay ho, ~e r6i cu6i cli,ng co n~mchi ra rang ph~m trU do la Tong: khong ton ~i bat kYmQt cdu trUc nao th6a man cac di~u ki~n cua no!)-Dikern v6'i nhfmg khai ni~m m6'i, dinh nghia m6'i, luoncAn nhfmg vi d\1 minh hQa (hay bai t~p) C\1 the de thehi~n ban chdt, y nghia cua khai ni~m, dinh nghia do.Ch.1ng h~n nhu khai ni~m da t~p kha vi. Vi d\1 minhhQa tieu bieu nhdt (va vi sao co tU "atlas" trong dinhnghia da ~p) chinh la b~ m~t Trai ddt (hinh dung nhum~t cAll) cling v6'i mQt t~p ban d6 phu toan bQ Traiddt. MQt vi d\1 tI;r nhien khac cua da t~p kha vi, la ~ptilt ca cac tr~g thai vi tri cua mQt v~t the (nhu maybay, 0 to, c6c chen,...). N~u dinh nghia mQt cdutrUcda ~p kha vi la "mQt lap wang duang cua cac atlaskha vi" thi dUng v~ m~t hinh thuc toan hQc, nhmlg~

riim r6i kho hi~u, trong thvc t~ chi cdn I atlas kha viladu.

Co nhfmg khai ni~m toan hQc "r~t kho hi~u",khong phai vi ban than no "qua kho hi~u", ma la bmvi no duQ'C trinh bay mQt cach riim r6i t6i nghia. MQtvi d\l ~ie~ bi~u l~ "day ph6" (spe~tral sequence) tron~d~i so dong dieu va topo d~i so, ma ngay trong sonhfmg nguiJi lam toan chuyen nghi~p cung ~o r~t

, " ,nhieu nguiJi khong hieu no. Phan Ian cac sach khivi~t v~ day ph6 thi "bo born" cho nguiJi dQc mQt dayma tr~n El\n- {pq} va mQt "phep phil thuy" d~chuy~n tlr El\n sang EI\{n+ I}, ma khong giai thichduQ'c ro rang t~i sao. Trong khi do, cac y tu<'mg xu~tp~at di~m cua day ph6 thvc ra r~t la trong san~, vaneu di theo cac y tu<'mg do mQt cach tv nhien de timra day ph6 thi se th~y ~ay J;'h6 kh,ong co ~i kho hi~u.(Khi co filtration thi doi dong dieu co the duQ'C ch~tra nhi~u khuc nho b~ng filtration do, va co th~ tinhtUng khuc nho qua phu<mg phIlp "g.f1n dUng", khi l~ygi6i h~n thi duQ'c phep tinh chinh xac -"phep philfullY" nhiic d~n luc tru6c, chkg qua la projection cuacUng I cai differential ban ddu leD nhUng khong giangdn dUng khac Mali).

Ban than toi khi dQc cac tai li~u toan ct1ng r~iv~tva ch~t v~t d~ hi~u cac khai ni~m trong do, va t~tnh,ien co nhi~~ khai ni~m d~n bay ~iiJ toi v~n khonghieu va co the se khong bao giiJ hieu. Co nhUng khihi~u ra r6i thi l~i th~y "no d<m gian ma t~i sao ngumta vi~t no riim r6i th~". MQt d6ng nghi~p cua toi k~:dQc cac sach v~ ca hQc c6 di~n, khong hi~u gi h~t,C~? d~n khi dQc quy~n sach cua, ong Arnold thi mmhieu, v:i ong ta viet ct1ng tUng day thu nhu trong cacsach khac, nhung sang sua h<m h~n. Co nhi~u sachtoan khac ct1ng <'J; tinh tr~g tu<m~ tv: hinh thuc, phuct~p ma khong the hi~n ro ban chat cua cac khai ni~m.Tat nhien khong phai sach nao cung v~y, va conhUng sach vi~t r~t sang sua, d~ hi~u.

T~en th~ gi6i, ~o nhi~~ n'(,UiJi ma duiJng n~u"n~he" cua hQ la bien cai de ,hieu thanh cai kho hieu,bien cai d<m gian thanh cai roi fen. NhUng nguiJi lamquang clio, thi khi~n cho nguiJi tieu dUng khong phanbi~t n6i hang nao la t6t th~t d6i v6i hQ nfra. NhUngnguiJi lam thu~, thi de ra mQt bQ thu~ riim r6i nguiJithuiJng khong hi~u n6i, vm mQt tY 16 h6ng trong do,v. v. Ngay trong khoa hQc, co nhUng nguiJi co quanni~m r~ng cu phai "phuc t~p hoa" thi m6i "quantrQng". Thay vi noi "Vo va rua tay" thi hQ noi "co Iphdn tU nguiJi, ma anh qua Iinh x~ ten gQi la Vo va,t~i mQt thiJi di~m T, lam mQt dQng tac, thuQc ph~mtm rua, ..." Nhung ma mQt nguiJi "thdy" thvc sv,phai lam cho nhUng cai kho hi~u tra nen d~ hi~u d6iv6i hQc tro. [:I

42 T~~ www.tiasang.com.vn s6 21. NGAYOS.ll.2009

~ ftt ban Idn ddu vao thang

gieng nam 2000 a Canada,

0 Logo -The' gifli khongphiing hay la mi;it khudt cua thuanghi?u va loan cdu h6a (No Logo:Taking Aim at the Brand Bullies)!cua nfr nha bao Naomi Klein nhanhchong duQ'C dich ra nhi~u thu ti~ngva tra thanh mQt trong nhfrng cu6nsach co tAm anh huang l{m lao d6ivm phong trao ch6ng toan cdu hoat~i nhi~u nuac tren th~ gim.

Theo N a,omi Klein, tro~g thai Id~i toan cau h~a, ca the giai

Iduang nhu da bien thanh mQt cahQi ti~p thi kh6ng 16 d6i vai cact~p doan cong ty da qu6c gia. Vi~c Quang cao cacthuang hi~u khong phai chi chi~m lanh cac di~n tichtren cac phuang ti~n truy~n thong d~i chUng va cackhong gian duang ph6, nhfrng nm cong cQng, macon Ian vao tm ca nhfrng dinh ch~ v6n di phi thuangm~i nhu nha truang.

Bclng nhfrng w li~u h~t suc phong phu lien quantm xa hQi tieu th\l trong vong hai mum nam qua,Naomi Klein da tftn cong vao th~ gim ngQt ng~t cuaho~t dQng Quang cao cua cac doanh nghi~p. Ba t~phQ'{>, ghi chep va l~p cac h6 s';J th\lc t~ sinh dQngnham chi tri~h cac hol;lt dQng tie}' thi va thuang hi~uhoa cUa nhieu cong ty l{m a Bac My, d~c bi~t nhucac hang Gap, Microsoft va Starbucks. Ba cUn~wang trinh ve nhfrng ho~t dQng l~m d\lllg trong thegiai doanh nghi~p nhu t~ n~n boc lQt lao dQng tIeem trong cac xuang may qudn ao hay dong giay(Nike, Adidas, v.v.), hay nhfrng ho~t dQng can thi~pva chi ph6i vao linh V\lC giao d\lc (Coca Cola,Microsoft, Apple, v.v.).

HANHTINH"BI BAN",. ,Co the noi nhfrng tu tu<'mg chu dc;to trong cuon

No Logo cua Naomi Klein gAn nhu tuong phan hoantoan vm l~p truang cua Thomas Friedman, binh 1~

vien n6i ti~ng cua ta New YorkTimes, qua cu6n The- giili phc1ngxu~t ban nam 2005.

Naomi Klein cho r~g, vm cai"thong l{Jng lieu dung loan cdu" (tr.215), cac thuang hi~u dang d~ d~tchung ta bu6c vao "cai me cungcua thi tncang loan cdu" (tr. 676),gi6ng nhu chang Theseus IAn theosgi chi d~ ti~n vao me cung cua conquai v~t Minotaur (tr. 677). Tac giato ra bi quan va co phAn chua chatkhi nh~n dinh "hanh tinh dii bi ban"(sold planet) (tr. 31) va dfin l~i laiong chu mQt t~p doan quang cao gQinguai tieu dung lit "nhli'ng con gitin

nhifn thu6c" (tr. 47).Klein len an xu huang anh huang chi ph6i cua

cac thuang hi~u len tren dai s6ng con nguai d~nmuc nhu hang Tommy Hilfiger da "bie-n khach hangtrung thanh'thanh nhii'ng con blip be Tommy s6ngd{Jng di lq;i va n6i nang, gi6ng nhtr m{Jt xac trOop vililoan b{J nhiin hi~u cua the- giili Tommy qulin quanh

ngtrm" (tr. 75).Th~ chi co nhwg cong 0/ con mu6n bi~n khach

hang thanh nhwg "ke chi diem" va "ke n~he tr{Jm":"Vao mua thu nam 1998, nha san xuat 6t6 BanQu6c Daewoo thue hai nghin sinh vien fir hai tramtrltang dq;i h{Jc de- n6i cho nhii'ng ngtrm bq;n cua h{Jbie-t v~ xe hai Daewoo. TtrO'ng tl!, hiing Anheuser-Busch thue lau dai m{Jt d{Ji quan fir nhii'ng nh6mbq;n, nhirng cau lq;c b{J cac chang trai va nhirngnh6m bq;n gai than de- quang clio cho san phlim biaBudweiser if cac bira lien hoan sinh vien t6 chirc tq;itrtrang dq;i h{Jc hol;lc quan bat: Trie-n v{Jng th(itkhung khie-p va 16 bich: m{Jt the- giili cua nhii'ng kechi die-m va nhii'ng ke nghe tr{Jm chuyen nghi~p, m{Jtphdn cua van h6a giili tre, dtr9'C c6ng ty tie-p themnang ltrf7ng, hoq;t d{Jng theo kie-u gian di~p ch{Ji viligian di~p." (tr. 156-157).

Naomi Klein cho r~ng n~n van hoa cua thanh

www.tiasang.com.vn T~~5621. NGAYOS.ll.2009 43

.Tran Huu Quang r--- ~

DOC SACH

Naomi Klein sinh nam 1970 (J Montreal

(Canada) trong mQt gia dlnh co truyen thongdau tranh. Qng ba nQi cua ba la nhUng nhaho~t dQng mac -xit (J My trong nhung th~pnien 1930 va 1940; cha m~ cua ba da phai dicl1 tu My sang Canada VI chong I~i cuQc chientranh cua My (JVi~t Nam. .'

Ba viet: "Vao dau doi toi, ong nQi yeu qui cuatoi, ngl1oi tung lam vi~c cho hang Walt Dis-ney, da d~y toi mQt bai h9C vo cung qui gia,dola: phai luon luon di urn cai bong toi namsau cai anh haD quang:'

nien ngay nay da: "bi ban tu6t"(tr. 131). S\fmdt mat nay khongchi xay fa a khong gian bellngoai: "S,! mat di khong gianxay ra hen trong timg ca nhanmJi ngU"m; do la qua trinh'th'!c dan hoa' khong chi v~khong gian th'!c the' ma ca v~khong gian tinh than" (tr. 131).Va ba gQi do qua th\fC Ia mQt"s,! an cap khong gian vanhoa". (tr.161).

S\f xam Iugc va "th\fC clanhoa" nay cilng khong kieng n~ cadinh che nha tru~g va anh huangtieu C\fC dSn nha tru~~ va sinhvien hQc sinh theo chieu hut'mgthu(Jll~ mCili hoa kho~g gian vanhoa nay: "Khi cac to chitc giaod~c dau hang trU"ac bU"ac quanhanh cu6ng nhi?t cua thU"ang hi?uhoa thi mrt ngon nga- mUi ra am.Cac trnang trung h9C va dqi h9Cdo Nike tai trf}' d6i Ch9i vai cactrnang cua Adidas, mJi dri d~uco thitc u6ng chinh thitc rieng ctiaminh: hor;c Coke hor;c Pepsi" (tr.175). "Co mrt vai trnang hf}'p c,!cdoan cho thay nhling v~ thoathu{in vui doanh nghi?p tai trf}' dlllam d6i hU"ang gia tri n~n tangcua cac trnang, baa g6m ca s,!minh bqch v~ tai chinh, quy~ndU"f}'c ta chitc cac curc tranh lu{incong khai va bie'U tinh on hoa!rang trnang. Nhlmg cac lac d(Jngtinh vi, nhqy cam cung khong dlchiu chut nao. Co nhi~u giao SU"chi ra dola s~ Ian at dan dan cuatam If 'cita hang', nghi'a la khicang co nhi~u tmang hanh drngva trong gi6ng nhU" nhling citahang thi cang co nhi~u sinh vienxit s,! gi6ng nhU" nhling ngu-m lieu

dung" (tr. 183-184).Xu hut'mg "th\fc dan hoa" dy

cilng timg chi ph6i ca gim nghienClru. Theo mQt cuQc nghien Clrunam 1994 v~ cac d\f an hgp tacnghien Clru gifra cac cong ty vacac tru~g dCili hQc My, "cac cong

ty gill: quy~n ngan chr;n vi?c cong

nhimg hinh anh h(J chua baa gii!muo'n xem" (tr. 443).

Di8u guan trQng ma NaomiKlein nhan m~nh a day la cacho~t dQng quang cao trong th\lc t~da th\lc S\l xam ph~m vao quy8nt1,l do ngon lu~n cua nguai dan:"Cang them If' do buc xuc ao'i vOi[nhi'rng nguai gay nhi~u songquang cao] Uammers] la nhie'unguOi trong so' h(J tin rling Sf! t(iptrung sa hitu truYe'n thong vaom(jt so' cong ty Ian aii thanh congtrong vi?,c lam giam quYe'n tf! dongon lu(in bling cach tach rOi nora khoi quYe'n au(J'c Icing nghe"(tr. 443).

Ba kh~ng dinh r~ng quy8n "tf!do ngon lu(in la [di8u] vo nghi'an~u nhu quang caD 6n ao a~nmuc khong ai con nghe no'i b{lnnoi gi nita" (tr. 450).

Va Naomi Klein nhdn m~nht6i vai tro quy~t dinh cua cac chuth~ cong dan trong xa hQi trongcuQc ddu tranh nay: "Khi chung tabdt adu trong chi! cac t(ip aoanso{ln ra nhimg quy tdc ve' nhtinquYe'n va quYe'n lao a(jng chochung la, tiy la chung ta aii boqua nguyen tdc ca ban nha't cuaquYe'n cong dtin: nguOi dan nentf! quan If' chinh minh" (tr. 676).

Tac gia cu6n No Logo vi~tr~ng, luc dAu, minh chua hinhdung duQ'c ro r~t vi~c phan d6i xuhuang toan cAll hoa se di~n ra nhuth~ nao va tren qui mo nao, nhungv8 sau thi ba nh~n thuc dAy th\lcs\lla mQt "phong trao". Tuy v~y,


khai hoa cac ke't qua nghien Ctfutrong 35 % tntang htJP, trong khigiiti hi)c thutjt a cac tntang dul)'Ch6i d6ng y rang vi~c Gong b6 cothe' bi tri hoan" (tr. 188).

MOTXUHU'ONGHANH DONG M(11, .

De tho at ra kh6i cai me cungthuO'llg hi~u hoa va thUO'llg m~ihoa Ay, Naomi Klein cho r~ngnguai daD cAn tham gia vao cacphong trao chinh tri d~ t1;r bao v~minh.

Naomi Klein di~m l~i nhftngphong trao dAu tranh ch6ng toaDcAu boa, nhu cuQc dAu tranh aSeattle (My), Geneva (Th\lY Si),

Cologne (Duc), Birmingham(Anh), d~c bi~t la Di~n daD XahQi Th~ gi6i (World SocialForum) v6i phuO'llg cham "MQtth~ gi6i khac la co th~" ("AnotherWorld Is Possible") (tr. 695).

Tac gia cfmg noi t6i ho~t dQng"gay nhilu song quting CaD"(culture jamming) -do la "ho(ltd(Jnf! nh(li l(li cac quting CaD vachiem dO(lt cac bien quting CaDnham thay d6i thong di~p cuaquang CaD m(Jt cach tri~t de'" (tr.443). "Nhftng nguai ch6ng phaq,uang cao" (adbu,sters)2 l~p lu~nrang "duang pho la cac khonggian Gong c(Jng (..) va bili da s6nguili dan khong the' phtin d6inhil'ng thong di~p quting CaD cuacac Gong ty bang vi~c b6 tie'n raquting CaD cho chinh minh, nenhi) phtii co quYe'n d6i tho(li l(li viti

,DOC SACH

,

NuatO1QuOchw- Tuhw..Phan Huy Ouitng

K hi cac y thuc h~ gia tu ban doi h6i tu hfru boa tAt ca caGcong tyqu6c doanh a chau Au, hQ vi~n Iy lu\in cao sieu

nay: cong ty tu nhan phai c~nh tranh vm nhau trong thi 1rnangnen gia ca phai h~ xu6ng, nang suAt lao dQng phai tang va

'" "Iquan Iy phai ch~t che, hi~u qua. Dieu ay khien no vira ban revira co 1m, buQc no phai phat buy sang t~o trong mQi 11nh V1!Cd~ tang hi~u qua cua lao dQng va nhu th~, khong chi co Igicho rieng no ma cho ca xa hQi. Cong ty qu6c doanh chi co th~ba~ re h<m no khi lAy thu~ cua clan d~ b,il 16 cho cac cong tyquoc doanh! Nghe rat bili tai. Nhung, tiec thay, xem xet th\fct~ thi ngugc I~i, it nhAt la d6i vm mQt s6 cong ty qu6c doanhgQc cua Phap su6t 30 nam li~n. MQt thi d\l C\l th~: Electricitede France (cong ty di~n l\fc cua Phap). No ban di~n re hangch\lC nam, dam bao cho toan clan Phap co di~n, co luc chokhong cho nhan v,ien cua no d~ bil d~'p d6ng lu<mg khiem t6n-nhung khong chet doi nhe, chua ke du thu phuc Igi xa hQidaub rieng cho nhan vien cua no. Th~ ma no chua h~ 16 v6n,I~i con thua suc loi c6 cong ngh~ nay leu hang dAti th~ gim.Vi sao th~? No lAy ti~n cua clan lam v6n dAti tu, no ban di~nvm gia du dam bao: gia thanh (trong do co lu<mg b6ng cuanhan vien), khAu hao, va dAti tit phat tri~n trong giai do~n 10-50 nam tm. Th~ thoi! No khong cAn co 1m. ..Vi co 1m thi clingchdng ai thil wi dugc! No lam an nhu th~, tu nhan nao c~nhtranh n6i? Va lam gi co anh tu ban scln sang nh\in rili ro d6ti~n ra d~... kh6ngthu Igi. Phai chang vi th~ ma 1rnac khi tuhfru boa EDF, Nha nuac phai:

a/ rao ri~t giam s6 nhan vien, h~n ch~ tang lu<mg b6ngbl rao ri~t tang gi~ di~n?D~ ganh thay cho "cac thi 1rnang" cai tQi vira du6i nhan

vien vira lam di~n tang gia khi cong ty qu6c doanh bi~n thanhtu doanh?

T~i Anh da co chuy~n ti~u lam sau. Nha nuac 6n ao tu hfruboa h~ th6ng duang s~t. Khong bi~t sau do gia ca xu6ng hayleu va, n~u xu6ng, xu6ng dugc bao nhieu ma chdng ai ca nggica. Co di~u ch~c ch~n: mQt vai nam sau, s6 tai n~n giao thongch~t ngum tang dQt ngQt khi~n du IU\ln xon xao. Di~u tra, thit~ ra ~ chu tu ban khon~ them b6 ti~n bao tri h~ th6ng duangsat. De lam gi? Cu thu yon tom 1m cho nhanh roi zong co dom~t va hi~u qua h<m khong?

, K~t qua: Nha nuac Anh qu6c hfru hoa)~i h~ th6ng du~gsat, tt'rc la mua I~i vm "gia thi 1rnang" de sua chfra vai tienc.lia clan! LAy ti~n clan sua chfra xong, no dam tu hfru boa I~ilam. Du<mg nhien la vi Igi ich cua ban dan, tI,r do cua conngum va phat tri~n kinh t~ t6i Uti dung theo quy lu\it khachquan khoa hQc cua kinh t~ thi 1rnang toan cAll boa!

Thoi ma, lai nhai nfra lam gi? So vm c<m khirng holing ffiichinh vira qua, toan la chuy~n v~t thoi ma, co gi phai ban vmtan. c

hinh hai cua phong iraQ do, d6i v6iNaomi Klein, vdn chua dugc nh~n di~nmQt cach ro r~t: do khong phai la mQtk~ ho~ch,cfing khong co mQt hQc thuy~thay mQt h~ tu tu6ng nhAt dinh. Ba chico th~ muCm~ tu<;mg phong trao naynhu "m(Jt dieu ¥i do mai me hoantoan", va cho rang phong trao naykhong trl,rC di~n ch6ng l~i chu nghTa tantI:T do kinh t~ ma "se bao vay [no] tit mf)i

huang".Naomi Klein thira nh~n r~ng cuQC

dAu tranh cua nhi~u chu th~ xa hoi khac-.,nhau nay van con a vao "giai doqn dautien" trong qua trinh di tim "m(Jt giaiphap khac thay the' cho S1l th6ng trj cuacac thuang hi~u, m(Jt giai phap laytrf)ng tam la XQ h(Ji Gong dan" (tr. 682-683).

Cu6n sach No Logo khong phai lamQt cong trinh nghien c\ru, cfing khongdua ra mQt ly thuy~t nao m6i me.Nhung v6i vo s6 nhfmg dftn ch(mg thvct~ sinh dQng va da d~ng, cu6n No LogotI:T no la mQt 1m phe phlin m~nh me d6iv6i xu hu6n~ tan tI:T do k,inh t~ da?gngay cang thong tq tren the gi6i, nhambenh V\lC cho cac quy~n cong dan cfingnhu nhclm khoi ph\lc khong gian nhanvan va khong gian van hoa cho nhfmgngum dan binh thuCmg v6n thAp c6 bemi~ng trong mQt th~ gi6i guy ton sv tieuth\l va sirng bai cac thuang hi~u. Nhfmgy tu6ng va nh~ diM cUa Naomi Kleintrong cu6n sach nay mang tinh chAt ggima nhfmg guy fighT v~ m6i quan h~gifra kinh t~ va van boa, gifra doanhnghi~p va xa hQi, cung nhu v~ nhfmgtrao luu dang th6ng tq hi~n nay nhu"toan cdu hoa" hay "thuang hi~u hoa"...Thi~t tu6ng No Logo la mQt cu6n sachkich thich sv guy ngftm khong chi d6iv6i nhfmg nguai dan binh thuCmg mak~ ca d6i v6i nhfmg nguai lam chinhsach, khong chi d6i v6i nhfmg nguaiho~t dQng xa hQi va van hoa ma k~ cad6i v6i gi6i kinh doanh. D

1 NXB Tri Thuc va Nhff Nam An hanh Dam

thang 8-2009, 700 trang.2 Adbusters: Den dich la "nhUng nguiJi

ch6ng pha quang cao" thi co Ie sat nghiah<m la "nhUng ngum ngan ch~ quJing cao".

www.tiasang.com.vn T~~ 45s6 21. NGAV 05.11.2009

VAN HOA

Du xuan ~aa mila thu.Nguyen NgQc

Ha NQi d~p nhat la vao khoang thang MU'ai, thang MU'ai MQt dU'O'ng lich. "Ha NQimua thu, mua thu Ha NQi...". N6i cho dung, day mai th~t la lUG de du xuan. Vatrong tam trf toi, GOng nhU' cua nhi§u ngU'ai nD'a toi tin v~y, khai ni~m Ha NQi canhsac va van hoa khong diJ'ng IQi ben nay can song Hong. MQt nghin nam trU'ac, LyThai To da d<:;it Thang Long {y phfa Nam chll' khong phai phfa Bac song, han la vinghT d~n mQt th~ tr~n quoc phong can thi~t, thai bay gia mQt can song Ian tQo mQttuy~n phong ngl,1' vD'ng chac, con kh6 vU'Q't qua hO'n ca nui cao. NhU'ng n6i canhsac va van hoa Thang Long thi xU'a GOng v~y ma nay GOng v~y, khong the thi~uKinh Bac (BQn c6 de y khong? Khong phai Bac, ma la Kinh Bac, tll'C day GOng lamQt thll' kinh do, kinh do van hoa va tinh than cua ngU'ai Vi~t). Va cuoi thang MU'aiviJ'a roi, chung toi lam mQt chuy~n du xuan v§ mi§n kinh do van hoa va van minhVi~t co kfnh ay. Trai d~p d~n nao long. £)a nguoi han n6ng ma GOng chU'a th~t ret.Buoi sang mQt chut se IQnh viJ'a du de cho ngl)m tra sam khi~n SI,1'C nha d~nNguyen Tuan, trU'a chi§u diu han, nang trong veo, bau trai ngan ngat xanh va gi6van rat nh~. Lang lang cam giac chiJ'ng nhU' mua thu tiJ' trai dat tham vao ngU'aiminh, IQi nhU' tiJ' dau d6 trong chfnh tam hon minh bong dU'ng trong treo, thanhsQch IQ thU'ang toa ra vai dat trai, quy~n IQi cung nhau. Cai cam giac vo cunghQnh phuc can ngU'ai hoa lam mQt d~n nhU' tan bi~n cung tl,1' nhien.

48 TLC!o~ www.tiasang.com.vn S621.NGAYOS.ll.2009

C hung toi co mQt ngum d~n duCmg tuy~tdieu: mot anh ban boa si da: daub ca cuocdbi minh cho d~n nay d~ hi~u, yell va ~e

v~ virng dAt va ngum nay. Anh thuQC va say metimg thuac dAt, timg ng<;>n cay, vuong co, khoanhruQng, timg khuc song nho, timg dong su6i lanhtanh, timg chiec l~u chao vit gifra d6ng... a day,thuQC va quell den ca timg con ngum tinh ca g~pdati do tren duCmg, th(tm chi co th~ k~ cho chUngtoi nghe v~ dong h<;> xa tit xa t~p va hoan canhrieng bay gia cua timg ngum, nhfrng ni~m vui,h~ phuc va ca nhfrng bi kich nho trong cuQc dmh<;>. Va h<;> thi, rAt ra rang, h<;> yell, quy, va kinhtr<;>ng anh. MQt con ngum th(tt h~ phuc... Anhthong thuQC kh~p cac lang que virng nay, nhfrnglang ngh~ dQC dao va lau dm, m6i lang d~u nhumQt bao t~g s6ng v~ mQt bQ ph(tn quy ~At cuavan boa co Vi~t. D~c bi~t, anh am hieu rat sau vathan thiet vm cac chua, ma Kinh B~c, nhu chUngta biet, la virng dAt d~c s~c nhAt nuac cua cac chiIac6, trung tfun Ph(tt giao Luy Lau s6m nhAt va IannhAt cua nuac ta, s6m ban ca a Trung Hoa, da:hinh thanh a day tU mAy tram Dam trnac congnguyen. Den chua nao cfing v(ty, chUng toi d~ yngum nha chua d~u cling kinh va than thiet g<;>ianh la "ThAy", anh nhu tra v~ chinh chua cuarieng minh. Co nhfrn,g chiIa anh da: ,den s6ng h~hang vai ba Dam a day, ve va ca viet nfra, anh coca mQt pho cac cong trinh nghien Clru cong phu,uyen hac va tili boa v~ ngh~ thu(tt kien trUc, dieukh~c cac chua Kinh B~c. Khong nhi~u tu6i l~m,v(ty ma anh rAt gioi chfr Han, d<;>c va giang chochUng toi I,lghe r3.n;h r<;>t timg buc hoanh phi, tim~c~p Call doi. Va tat nhien, anh noi tuy~t hay vengh~ thu(tt dieu kh~c khi giang cho chung toi v~

nhfmg tugngPh\itva tugng La Han iJ day... ColAn toi voC1'mg kinh ng~c khi anh chi cho chirng toi nh\1n ra ve d~p dAyd\lc rinh tren mQt buc tugng Ph\it ba iJ mQt ngoi chua rAt c6."Cac anh thAy khong, cac C\l chirng ta ngay xua cling gheg6m l~m, dam dem cai th\it h~t suc la dm vao chinh giua coiPh\it trang nghiem nhAt nay! D\lC rinh d\im da ma l~i th~nha: bi~t baa, hi~m l~m nhfmg tru<mg hgp d~t dUClC d~n nhuv\iy... Cho d~n baa gia chirng ta mm theo kip dUClc cac C\l..."

LAn nay, anh clAn chirng toi d~n mQt ngoi chua d~c bi~t.Toi xin 16i truac cac b~n, toi se khong noi ro ten va cung se;1khong chi ra dia chi C\l th~ CUR ngoi chua Ay dau. BiJi vi dayla mQt trong s<3 ch~c hfu la con it oi l~m nhfmg ngoichua c6chua dUClC, chua "bi" nganh du lich CUR chung ta bi~t d~n.Hoan toan chua bi ch~m d~n. Va toi vo C1'mg cAu mong hQ sekhong baa gia bi~t d~n. D~ cho no dUClC ma:i ma:i t6n t~i l~gIe trong coi vo minh nhu mAy tram nam nay no da: t6n t~i.May mcln lam sao. GAn nhu hoan toan chua co dAu chan trAntI,lC nao quAy dQng ca. Cho d~n doi ba hang ban huang boa,yang ma: cho khach th\ip phuang CUR mty ba gia nong thonthu<mg thAy cac cua chua cling hoan toan chua co. Chirngtoi phai mang huang boa tir nha di. MQt ngoi chua h~t sucdQc dao, toi chua tUng g~p dUClc mQt chua nao tuang tg.Tu<mg gAll nhu hoan toan xay bAng dAt, ca lap tu<mg daybaa quanh, tu<mg ngan giua cac khu V\lC khac nhau belltrang, va ca tu<mg nha. MQt ky thu\it xay bAng dAt rAt 1~,khong bi~t dAt trQn vm chAt k~t dinh gi, ma mAy tram namvdn vfmg ch~c bAt chAp ttlt ca nclng mua suang gio. Khonghi~u sao doan anh chi em chung toi dUClc anh b~ hQa si d~cbi~t uu tien ddn di IAn nay phAn dong d~u la cac nha v\it ly,co nhfmg ngum la chuyen gia hang dAu trong linh V\lC CURminh, v~ h~t nhan, v~ d<3i xlmg, v~ khoa hQc lu\in... Vm ttltca v<3n li~ng khoa hQc uyen hac, hQ d~u tuyen b<3 chiu khongsao hi~u ra dUClc bi quy~t CUR chAt li~u xay cAt iJ day. Va,cling co Ie, hQ mu6n d~ cho bi m\it do cu th~ ti~p tI,lC t6n t~ivm

thai gian. N~u sv bi~t la mQt ve d~p CUR cuQc s<3ng tritu~ con ngum, thi sv "khong bi~t" l~m khi, nhu trong tru<mghgp nay ch~ng h~n, cling la mQt m~t khac trong ve d~p do.Co nhfmg di~u khong baa gia nen c<3 tim bi~t cho d~n tu<mgt\in, suang mu cung la mQt trong nhfmg ve d~p khong th~thay th~ CUR dAt trm...

Nhung co Ie di~u dQc dao ban ca CUR ngoi chua nay la iJki~n trUc CUR no, mQt ki~n trUc xuAt phat sau xa tir tri~t lycua tru<mg phai Ph\it giao dUClc tha ph\lng iJ day. Day la mQtngoi chua theo phai M\it Tong. Ki~n trUc chila th\it svla mQtme cung. Chirng toi, ca toi la mQt anh nha van ngu nga va cacac nha v\it ly vm tu duy khoa hQc cvc kY tinh tcio va sAnsang l\illh l1'mg, chUng toi da: thu di thu l~i mAy lAn, khong IAnnao khong bi l~c lung tung trong cac hanh lang va cac gian,cac kh<;>an~ san, vu<m du ki~u khac nhau ~ua chua, co th~ tirsang den toi mit cling kho long tim dUClC loi thoat fa. Co phaingum ki~n trUc ngoi chua nay da: mu<3n nhfu vm muon dmsau cai nhin, cai nghi tham thuy ma cling dAy cham bi~m CURong v~ rinh me cung bAt t\1n CUR cuQc dm, d~ cho con ngum

www.tiasang.com.vn T~~5621. NGAYOS.ll.2009 49

VAN HQA

chut vai coi tr.ftn t1;lC ma chung toi s~p triJ l~i day. R6i chiH~ng mm tAt ca chUng toi .v~ qha chi iJ thi xfi B~c Ninh, huase chieu dfii chUng toi mQt buoi qUaD hQ que hU(Jng.

***Chi~u dugc trai ra tren n~n nha va khong ai ng6i gh~ nua.

Nghe quaD hQ th i phai v~y: ng6i quanh chi~u. Co hai li~nchi, chi Tuy~t va chi Hiing, cUng mQt li~n anh, anh Hi~p, t1rt~n bell B~c Giang sang. Sau mQt di~u chao h6i nh~ nhang

"Khach ae-n choi nha,"D8t than qU(lt nlto-c pha tra mm ngltm xoi"Qui vtjy, quy vtjy, aoi ngltm oi"Moi ngltm xoi m(Jt chen cho em vui long"Mu8n cho song c(ln Qat liJn"Dtjy m~ ai.{(li keD p~iJn ao r;iang... "

Chi Tuyet, roi chi Hang t1r ton giCri thi~u vCri chUng toim~y 1m khai tam v~ ngh~ thu~t qUaD hQ. Yang, chi mCri m~y1m khai tam gian di thai, ma dfi du khi~n tAt ca chung toikinh ng~c. Cac chi bao: Bay giiJ co d~n m~y lo~i quaD hQ,cac anh ~. Thu nh~t la "Quan hQ dai", mc qUaD hQ cac anhchi vftn thuiJng nghe quell tren dai, phat thanh hay truy~nhinh, ~y mil. Noi th~t cac anh dimg gi~n, ngum Kinh B~cchung em bay giiJ nghe khong chiu dugc. D~y khong con laqUaD hQ. Mu6n gQi sao do thi gQi, nhung quaD hQ thi ch~cch~n la khong... Thu hai la "Quan hQ doan", mc cac anh chidfi l~p thanh doan, dugc hQc truiJng lap hfu hoi, di bi~u di~nnm nay nm nQ, ca trong nuac ngoai nuac, vftn con la quaDhQ it nhi~u d~y, nhung ma hu(Jng d6ng gio nQi cfing dfi baydi it nhi~u r6i. Dfi bi pha loang di r6i. Hai lo~i ~y khi hat d~uphai co nh~c d~m... Con lo~i thu ba, ~y la quaD hQ th~t,"Quan hQ lang". Horn nay chUng em mm cac anh nghe mQtbua quaD hQ lang, quaD hQ th~t cua Kinh B~c chung em.Quan hQ lang thi bao giiJ cfing chi hat chay, khong cAn nh~cd~m, dfi la nh~c d~m thi khong con la qUaD hQ g6c nua. Thuth~t, nhu hai chi em chung em day, chUng em cfing khong

bm di cai kieu cang tu<'mg fling mQi S\l tren th~gian hay trong ca vii tfI:1 nay d~u la sang fO va coth~ hi~u fa duQ'C h~t? Hay la anh b~ ho~ SI cuachirng toi cling dff mu6n chO'i mQt tro treu nguO'ikhi cu nhu tinh ca horn nay dff chQn rU vao cuQcdu xuan kY thu nay toan nhUng nha v~t 15' 15' thuy~tn6i ti~ng? ...Chi co mQt ngum thong bi l~c trongme cung nay: anh ho~ SI cua chirng toi, va tftt cachirng toi d~u phai cham chu timg bu6c di theo satanh, n~u thong mu6n bi b6 l~c l~i 6 day. V~y machinh anh Ay l~i bao fling trong ngoi chua ky 1~nay vftn con mQt nO'i ngay ca anh cling chua timgduQ'c d~t chan vao. D~n nay su C\l tfI:1 tri vftn chuacho phep anh, nO'i Ay co ten la "Dia ngvc", anh chibi~t v~y, bi~t co no nhung thong th~ fO a dati, coth~ tim d~n bling con duang nao, va n~u co tim faf6i thi dff vao dAy li~u co con thoat fa duQ'C

khong...Co mQt ngoi chua nhu v~y dAy a vilng Kinh

B~c, may sao va mong sao no con duQ'C mffinguyen do, nhu mAy tram nam nay cha ong thamthuy dff d~ l~i cho chirng ta, v6i tftt ca ve d~p vanhUng bi An cua no...

Cimg di v6i chirng toi horn nay con co mQtngum con gai B~c Ninh, chi Hling, mQt "li~n chi"quan hQ. Cu6i cimg chirng toi dff tim tra l~i duQ'cgian khach cua chua, chi H~ng hat t~g tAt cachung toi bai quan hQ "Len chua ng6 cua chuafa...". Bai hat vir,a nhu ton them ve tham n~hiemcUa ngoi chua co l~i vira nhu keo no l~i gall doi

so T~~ www.tiasang.com.vn 5621. NGAYOS.ll.2009

con hoan toaD la g6c, chung em cfing da hQC qua mQt itiT truang lap, nhung cling chua dirt h~n ra khoi lang.Chi co anh Hai day, anh Hai con thuAn la quan hQlang.Anh Hai iT ~n bell B~c Giang, quy cac anh chi l~m matim sang d~y...

Chi Tuy~t d1'mg 1m, va gAD nhu ch.lng co chuy~n ti~pgi ca, dQt ngQt c~t leD ti~ng hat. Va chun~ toi b6ng nh~nra S\l kY di~u dau tieD nay. Trong hai lien chi quaD hQchung toi may m~n duQ'C g~p horn nay, chi H~ng cokhuon m~t thanh Dba hcm, co phAn da pha doi chut thithanh. Chi Tuy~t thi mQc m~c, hAll nhu con nguyen ch~tDong thOll, tu<'mg vira mm tU ruQng c~y rii vay buac len,khuon m~t con Iftn doi net tho mQc. V~y ma khi chi virac~t ti~ng hat thi khuon m~t ~y b6ng thay d6i h~n. I)oim~t dong dua va bay giiJ chUng toi mm nh~n fa, chi d~pnh~t iT doi m~t, mQt doi m~t la ram n6ng th~m, kin daDma quy~n rii l~ lUng. Vanh moi thanh tU, m~ ma. Trongti~ng hat phut ch6c da hi~n ra truac m~t chung toi mQtngum con gai hoan tOaD khac. Va ca khong khi trongcan phong nho Dba chi H~ng cling thay d6i h~n di. T~tca chung toi l~ng ngum, cam giac ro rang dang tU giamQt th~ gim nay d~ buac vao mQt th~ gim khac, tU mQt, -

d3: xua '1~m, xa I~m, quy I~m, dang d~m chim vao caikhong gian va thffi gian kY di~u cua vUng dAt timg lacai noi thieng cua van boa Vi~t.. Ti~ng hat cAt leD ~t diud~n me h6n ill vUng dAt thieng Ay, mQt ph.lln h6n tinhtuy va d~p nhAt cua dan tQC ma ill th~ h~ nay sang th~ h~khac, d~n th~h~, cua h<;> horn na~, h<;> d,3: va dang nan$Diu gin gift cho tat ca chung ta. Bong tham thia trong tatca chung toi mQt tinh cam ma truac d6 cling ch~ng ainga: mQt long bi~t (In tran tr<;>ng va sau xa.

Rieng toi, toi khong th~ khong n6i di~u tam S\l nay,toi xin 16i cac b~n vi d3: khong th~ gift rieng cho minhdu<}c nfta: h6i chi~n tranh, toi c6 vi~t mQt thien tuy but,vao dung nhfrng ngay cang th~ng nhAt khi xuAt hi~nnhfrng tri~u chlmg dAti tien baD hi~u hang ch\lC Vl;m quanvi~n chinh My se d6 vao mi~n Nam, dua daD tQc chungta d6i m~t vm dQi qua~ xam lu<}c hun~ dft nhAt thffi d~!,trong thien tuy but viet gifta thffi khac n6ng bong matcan Ay cua dAt nuac, toi d3: ma dAti b~g cach nh~c d~nti~ng hat cua mQt co gai dem khuya tren dai ma, n'iJilIffilinh ngay mai ra tr~n vira nghe du<}c. Va toi d3: viet rang,mQt daD tQc danh gi~c b6n nghin Dam Ie ra khi c~t leDti~ng n6i thi ~t phai la ti~ng thet xe long, ~y v~y ma ti~ng

ch6n lAm b\li nh~ nhang chuy~n sang mQt coi nao dovila quell vila l~, va trong veo. Chi H~ng, la li~n em, hatn6i theo. Rbi hai ngum hat CUng nhau, luc nhin thclngvao nhau, luc duyen dang hay ca l~ng la nua dua m~tliec nhau ma hat, tieng hat khi quAn qu)rt lAy nhau, khithi thAm tam S\l, khi nhu ti'ep suc cho nhau vugt qua mQtn6i dau kho dirt dugc fa, khi chia se mQt tinh cam Ap unao do chi co hai chi rieng biet, khi l~i nhu chia doi rarbi l~i hgp l~i, khi bell nay IAn len mQt chut, khi bell kiadiu xu6ng mQt chut, khong phai la song ca, cling khongphai d6i dap, hai ma mQt, mQt ma hai. Toi biet luc nayhQ da qUell bAng mAt chUng toi rbi, chi con hai ngumcon gai cua horn nay ma dbng thm cling la CUa mQt thai

noi cftt len do I~i la ti~ng hat diu d~t, th~m thi~t trii tinh,

duyen dang, uy~n chuy~n, m~n ma. Khi vi~t nhfmgdong do chinh la toi nghi d~n ti~ng hat quan hQ KinhB~c nay day, theo toi d~p nhftt, sau nhftt, d~m da nhftttrong toan bQ dan ca Vi~t Nam. Toi da: noi r~ng mQt clantQc da: co th~ cftt len ti~ng hat nhu v~y thay vi ti~ng thetsau bdn nghin flam lien t\}c daub gi~c d~ ma sinh t6n,clan tQC fty phai th~t binh tinh d~n dut'mg nao, co dCrisdng tinh thAn va tam,h6n cu~g trang d,~n d1ft'm~ nao.MQ~ clan tQC nhu v:~y at phai tat than~, bat chap!3.t ca...Ngoi (y nha chi Hang, nghe chi Tuyet va chi Hang hatquan hQ lang, toi khong th~ khong nghe sdng I~i kyni~m xua va ca long bi~t an xua va nay vfin con nguyen

www.tiasang.com.vn T~~5621. NGAYOS.ll.2009 S1

VAN HOA

dbi vm ti~ng hat diu d~t kY l~ nay cua ffiQt ffii~n vanboa tinh nhuAn nhAt gifra ffiQt chi~u thu d~p nhu tha...

C h~ng m~y khi duqc trl.rC ti~p ng6i vm cac li~n anhli~n chi quan hQ nhu th~ nay, chirng toi khong con

co th~ kim duqc mQt Call h6i co Ie m6i chirng ta d~uh~ng ~p U, cfing co th~ d3: duqc nghe giai thich r6i,nhung hinh nhu vfin con chua th~t hi~u, th~t thong. Vangum c~t len Call h6i ~y horn nay la anh b~n chuyengia v~ d6i x(mg trong v~t ly ly thuy~t cua doan chirngtoi. Anh f1,lt re h6i:

-Chirng toi nghe ngum quan hQ co tl:lC l~ nghiemng~t khong bao giiJ duqc l~y Mall. Co dung nhu v~ykhong, va ~i sao v~y, b~t ngu6n tir mQt 1m nguy~n naochang, trong khi quan hQ l~i chan chua tinh yell trai gain6ng th~m da di~t th~m chi dir dQi d~n th~?

Chi Tuy~t cum~ r6i tir t6n, chi giang cho chirn~ toibai hQc va }on~ ve quan,hQ, ma t?i nghi co Ie ta~ cachung ta dell can biet, de cang hieu them duqc rangdan tQC chirng ta la mQt dan tQc tUng sau s~c v~ vanboa d~n ch1'mg nao. Vang, van boa, va ngh~ th~t nira,noi theo mQt cach nao do, n~u qua la van boa va ngh~thu~t th~t S\!, bao giiJ cfing la mQt thu ton giao, th~mchi mQt thu ton giao cao quy nh~t, theo cai nghia langum ta sinh ra la d~ s6ng vi no, cho no, cuQC dm nayd4ng d~ s6ng la vi co no, no la toan bQ y nghia cUa cuQcdm nay. Ngum quan hQ la v~y, hQ theo "ton giao" quanhQ, toi khong sq sai khi noi di~u do dau. ThuiJng mumhai tuAi, chi Tuy~t bao, r6i chi Hing va anh Hi~p khingdinh, la <'1 vilng que nay, ngum ta b~t dftu di hQc quanhQ. Nhu b~t dftu di theo mQt ton giao v~y. Tim d~nnhfmg li~n chi "gi6i nh~t, xin duqc an <'1 bin d~y nhi~uflam ma hQC. Nhfmg nai nhu v~y ngay tru<'1C gQi la"nha chua", chir nha chua b~y giiJ chua bi cuQc s6ng 0trQc thi thanh lam x~u. D6i vm ngum quan hQ chungem, nha chua cua cac li~n chi l(m la nai cao quy l~m,gQi la thieng lieng cfing khong sai dau. HQc an, hQCnoi, hQc goi, hQc m<'1. HQc quan hQ cfing la hQc lamngum, <'1 que chung em la v~y d~y... Khi d3: bi~t hat,luc dftu di theo cac chi, cac anh ma hQc h6i tUng ly tUngchut, tI:I l~p duqc tUng bu<'1c,... r6i thanh nhom, va tUngnhom di tim k~t b~, nhom li~n chi di tim k~t b~n vmmQt nhom li~n anh <'1 mQt lang nao do, hay nguqc l~i.Qua nhi~u lAn, nhi~u cuQc tham do, qua 1m hat matham do nhau... cho d~n khi d6ng tam hqp y hoan toan,di d~n k~t b~n thuy chung... Cac anh h6i co yell nhaukhong, sao l~i khong, cac anh! Khong sao duqc, quanhQ la tinh, ma trong cac thu tinh <'1 dm nay co gi con saydim h<m tinh yell trai gai. Nhung dirng v~y d~y, ngumquan hQ khong bao giiJ duqc l~y Mall. Vi sao u? Vim6i tinh k~t nghia cua ngum quan hQ la m6i k~t nghiad3: dua hai bell d~n ch6 nhu la cimg huy~t th6ng. Yellthu<mg, nh(Y nhung d6n nell, nhung cimg huy~t th6ng

r6i ma, bi~t lam sao! Cac anh co d~ y di~u nay khong,trong tinh yell a quaD hQ, nghe cho k5', cho tinh, baagia cfing nhu co.in chu& mQt n6i dau c6 Den l{li. Th6ngthi~t l~m la vi th~ dAy. Cai d{lo qUaD hQ la v~y, cac anhbaa nhu mQt ton giao, co Ie cung khon~ sa~ l~m dau...Cfing co doi khong vugt qua dugc, di den lay Mall, thiphai bo lang ma di, mai mai khong con baa gib dugctra v~ va khong con dugc coi la ngum qUaD hQ nua...Cfing co tru~g hgp nhu mQt ba C\l a ngay g~n ch6chimg em day, da n~g long yell mQt ngum corl trai tUngay b~t d~u di hat va k~t b{lll, ca hai d~u vi nghia qUaDhQ thieng lieng ma Den long su6t mAy mum narn, chod~n luc C\l ba s~p mAt, da h<JIl chin mum tu6i, mm thathi~t doi ngu~ th~ mm cho d~gc n'r;U~ con trai c,ualong minh den, de nhin mQt Ian cuoi, roi m6i nhamdugc m~t...

ai, quaD hQ cua que ta, co phai vi v~y ma di~u danca bAt hu Ay tuy~t di~u d~n v~y, say ngum d~n v~y, l{licung sang trQng, thanh khi~t d~n v~y, va co th~ trathanh mQt ~h~n suc m{lfih tinh thfin m~m m{li, ma l{limanh li~t den v~y cho con ngum chimg ta co the di quamQi thu thach nhi~u khi d~n kinh hoaog cUa lich su...

Tren du~g tra v~ Ha NQi luc dem da xu6ng va trml{li se 1{lfih, mQt cai 1{lfih thu Ha NQi nit xuan, anh b{lnv~t ly cua chimg toi ng6i tr~m ngam rAt lau, n\i rAtch~m rai anh noi: Cac anh co nh~n ra di~u nay khong,n~u nhu qUaD hQ khong co 1m nguy~n kY 1{l ma chimgta vt'r~ d'!gc n~he ~o, t~i ch~c ve d~p cUa no se bi giamdi mat rat nhieu. 0 day, cfing nhu a trong v~t ly, mctrong coi V\l tf\l menh mong va vo thu~g nay, co mQtquy lu~t tuy~t di~u, ma nit kY l{lla qUaD hQ cfing bi~tva cfing da lam dung h~t nhu v~y mQt cach th~t tili tinh:quanhQ la ti~ng hat cua tinh yell, cua mQt d6i xt'mgquari trQng nhAt tren dm, nay la d6i xt'm~ Dam nu,nhung quaD hQ cun~ l{li biet pha ~a chinh,doi xt'mg do.Cu nhu chinh no co tinh t{lO ra noi dau de ma sang t{loDen mQt ngh~ thu~t vo gia cho tAt ca chimg ta... QuanhQ boa fa... g~n, va trimg hgp vm v~t ly d~n l{llUng.

Khong phai chi co ~uan hQ. Sang n~y chimg toicfing vt'ra dugc cht'mg kien mQt pha va doi xt'mg tuy~tdi~u nhu v~y trong ngh~ thu~t ki~n tri1c me cung cuamQt ngoi chua c6 phai M~t Tong. Va toi khong th~khong S\lC nh6 d~n Call noi nghe nhu ilia CUa nha v~tly thien van Trinh Xuan Thu~n tUng vi~t trong cu6nsach "H6n dQn va Hai hoa" cua ong: "S\l d6i xt'mg chily thu vao th~ di~m no bi pha va. Chi co tach khoi S\lcan bllng v~t chAt mm sinh ra nhUng cai chua tUng co.Tr{it tI.r hoao hao la clio c6i, S\l mAt tr~t tI.r dugc ki~msoat luon sang t{lO, h6n dQn tAt dinh la cai luon dem l{linhUng di~u mm me."

NhUng ngum sang t{lO ngoi chUa c6 va nhUng ngumsang t{lO ngh~ thu~t quaD hQ Kinh B~c, 1{l chua, hQ bi~tro quy lu~t v~t ly vt1 tf\l uyen tham Ay... []

52 T~~ www.tiasang.com.vn S621.NGAYOS.ll.2009

NGH~THU8T

Kieu-TranhcuaNguyenSang

05giquantrQngaau.DuThi Hoan

Md ch&c giail aU"(;1c m{Jt vdi tr6ng canh!

Co gi quan tr9ng aauG{Jt rna son phl1nTily sl;lch may rauGfT b6 a(Jn tocTrilt cOi y trangChl1m he'll

Chung minh cung ten san khdu

M6i tham mti thamDiln cho he-tM(jt thoting trdn gian

Co gi quan tr(}ng aiiuKich ban ail ddn canhCic the' nh(ip vaiSaD cho adi tir nfLm long

T6i vJ d6ng t6iNgum di d6ng ngU'm...

Co gi quan tr{Jng dauHit va r6i maSaD anh con ngiit ngllangSaD em con han dJiSaD chi con s~t sui?

Co gi quan tr()ng dduVai Kie'u nzr day d()aVai Tu ba ham d()aVai Sa Khanh daD tauVai Tit Hili uy phongKhoc Cltiri cho tht;it dilo de"R6i Zen voiR6i ngii ngz.raMua vui th6i...

0 hay!

www.tiasang.com.vn T~~S621.NGAVOS.ll.2009 53

MYTHU6T

CuQc song bioi.Bui Nhu Huang

"GUQC song tU'O'i d~p" la mQtlat cat mai trong qua trinhsang tc;iO cua VO Dinh Tuan,baa g6m mQt IOc;it cac lacpham sang lac theo serie:Qua tru.ng, Nang, BU'acchan hc;inh phuc, VO di~u,Hc;inh phuc, Quy ba, MQngdu, Ngay dU'O'ng dc;ii... GacbQ tranh nay cho thay Sv'lam vi~c say sU'a nghiem tUGGOng nhU' cach Um t6i phattrilJn y tU'ang sang tc;iO cuangh~ Sl mQt cach li~n mc;ich,vua tri~t dlJ, linh hoc;it, vuanhat quan va kh6ng ngungd6i maio

,C ac bQ tranh dem l~i mQt bau khong khi mm me, hi~n d~i, mQt

bua ti~c ban hoan tung bimg cua mau s~c va du<'mg net. ()day khong con la nhfmg cau chuy~n ta k~ xua cu v~ chq que,

lang chai, phong canh cay da, b~n nuac, con do... vAn da: nham chanc°!1 m~t ngum xem. Va cling xa clAn nhfmg bang mau ~ian ~<m h1;1ytham my quell thuQC ma ta thu<'mg g~p a tranh in khac go truyen

thAng.BQ tranh Quy bd xw1t hi~n nhu mQt l~ hQi Camaval vm du cac

lo~i trang ph\lc, m~t n~ cAu kY khac nhau, kim c6 giao duyen ho~cpha trQn, bi~n ao. Co th~ thfty nhfmg Quy bd uy~n chuy~n th\lc nutrong dang ve c6 truy~n "Cftm- Ky- Thi- HQa" cho tm nhfmg Quy bdkhoa than, tan kY, trang tri boa van dAy ngum nhu mQt vai trao luu"body- art" dang hi~n hanh gAD day tren th~ gim. Cac m~t n~ khaquai di va hai huac, tU m~t boa, m~t chim, m~t cu cho d~n m~t loanphuqng hoa thu du... gqi Den nhi~u An d\llien tu<'mg khac nhau: diudang hay phil ph,i~m, ChaD th~t hay ~ia dAi, na~g tha hay ac qui?Ben c~nh ve quyen uy, hao nhoang, lap lanh, cuon hut cUa mQt nirath~ gim dan ba fty, dau do vdn phang phftt mQt cam giac bftt an, mQttin hi~u hi~m nguy, r~ng th~ gim ngum ngay nay khong con thuADkhi~t d<m gian nhu xua ma dang bi che d~y bm vo bQc, bao bi cua

54 TLq:,~ www.tiasang.com.vn 5621. NGAYOS.ll.2009

-MYTHU6T

Nu na nu non9

Quy ba XI Quy ba xv

quang cao, cUa sv lira mj va chien tranh. Hay c.1nili A ,

~.Cac b<) tranh BU'ac chan h(1nh phuc, va ai~,

H(1nh phuc the hi~n ni~m vui s6ng va khat vQngtinh yeu a con ngum. M<)t chu d~ gian dj, muonthua duQ"c Vfi Dinh Tuftn phat trien thanh cac nhjpdi~u t{l0 hinh tv do, bay bAng, da ~g trong b6C\lC, vo; cac duang net m~m m~i, phong khoang,gcln vai h<)i hQa. M<)t bang mau thanh tan, tuaitAn, vuQ"t fa ng?ai ~ang mau dan ~ian, ,hftu h~ncua tranh in khac go dan gian truyen thong. Neude y, co the thAy cac mang mau duQ"c hQa S1 xir lyb.?ing kY thu~t khAc tia tl mi, kheo leo, in ch6ngnhi~u mau khac nhau, doi khi bA sung ca cac boavan trang tri de t{l0 nen sv em diu va sv chuyensAc tinh te. Di~u nay lam cho tac ph.1m cua VfiDinh TuAn co them sv phong phu uyen chuyencua my cam h<)i hQa hi~n d~i, d6ng thai b61 dichAt kho khan v6n co cUa d6 hQa in khAc g6.

Ben c~ sv thang boa CUa tlnh yeu, cua bannang tv nhien va suc s6ng ph6n thvc .1n duainhUng tva d~ tre tha nhu Nu na nu n6ng, Tr6ng nytr6ng hoa, m<)t lcln niia ta l~i g~p Vfi Dinh TuAntra l~i vo; nhUng tam ~g phuc ~p, h6n d<)n, suy

H~nh phuc II

tu am anh a b(> tranh M{Jng duo () day, vftn la nhftng hinh th~ngum, nh\ffig khong con song doi hai boa ma d6i chQi, gaothet, qu~n qu~i trong m(>t khong gian buc b6i, cang th~ng,m(>t moi truc:mg IAn khuAt nhftng cu va f~n, m(>t gam matin~ng De, nhieu khoang t6i. Phai chang do la linh clim thuc:mgtf\lC cUa ngum ngh~ SI ve m(>t the gim du<mg d~i khong phailuc nao cting binh yen, an lanh ma dAy u am, bAt tnlc.

Vfi Dinh TuAn tit lau duQ'c biet den nhu m(>t hQa SI co taynghe cao trong nnh V\lC tranh in kh~c g6 va tranh l\la, d~tduQ'C nhieu giai thuang my th~t a cac nnh V\lC nay. "Cu(>cs6ng turn d~p" duQ'c coi la tri~n lam ca nhan dAti tieD cua anhve tranh in kh~c g6. Tri~n lam cho thAy Vfi Dinh TuAn d\latren Den tang cua ngh~ thu~t truyen th6ng clan t(>c va tai Dangca nhan da ~o fa m(>t bu6c tieD mm ve ngon ngli cting nhu kYthu~t in kh~c g6. () anh co S\l tiep thu m(>t cach cm ma vahfru hi~u nhftng anh huang ngh~ thu~t tit Dong sang Tay, titthAm my hi~n d~i cho den my clim du<mg d~i, d~ tit do tim facho minh m(>t 16i di rieng, m(>t phong cach rieng mang ban s~cca nhan. Do la thanh cong dang k~ a tri~n lam nay. D

5621. NGAYOS.ll.2009 www.tiasang.com.vn T~~ ss

Trong danh ml.JC lac ph.§m giai thi~u cho thieu nhibat d~u tim hieu nh(;ic c6 dien, In a Persian Market(Phien chQ' Ba TU') la mOt lac ph.§m quen thuOc m~cdu lac gia cua no, Albert Ketelbey, khong han la mOtten tu6i Ian trong so nhl1'ng nha SO(;in nh(;ic c6 dien.Thanh Gong Ian nhat cua Albert Ketelbey vai tU'cach mOt nha SO(;in nh(;ic vai nhl1'ng lac ph.§m mangtfnh mieu ta xuat sac: In a Monastery Garden(Trong vU'an cua mOt thanh dU'ang), In a ChineseTemple Garden (Trong vU'an cua mOt ngoi denTrung Hoa) va In a Persian Market da nhac (y tren...dU'Q'C danh gia caD va dem l(;ii danh tieng cho lacgia. Albert Ketelbey- ngU'ai cuoi cung cua mOt dongnh(;ic baa g6m ca Johann Strauss va Franz Lehar.

T rai nguClc v6i nhfmg tuyen b6 trong mQt vai cu6n sachrclng Ketelbey la but danh con ten th~t la Vodorinski, nhaSOIiln nh~c ngum Anh nay th~t S\l co ten khai sinh la Al-

bert William Ketelbey (khong co dAu trQng am va thU<mg biviet sai chinh ta thanh Katelby). Ong sinh ngay 9-8-1875 t~is6 41 ph6 Alma, Aston Manor, Birmingham, la con trai cuaGeorge Ketelbey, mQt thAy giao a tru<mg ngh~ th~t Victoria vanguoi m~ ten thai con gai la Sarah Aston. Khi con nho, Ketel-bey hat trong dQi hQ'P xuCmg cua nha tho St Silas, Lozells vanhfmg bai hQc piano hcln phai_bAt dAu tir rAt scnn ~i ma a tu6imum mQt Ketelbey da: bieu dien mQt ban sonata viet cho pianodo chinh minh sang tac t;;li Worcester Town Hall truac cac khanthinh gia bao g6m ca nha so~n nh~c Anh n6i tieng EdwardElgar. V~ sau ong thu nh~ rclng ong la mQt ngh~ sy duang cArnbAt dAc di nhung co dUClc cam h(mg sang t~o nho tinh cam d6iv6i co con gai cua ngum chai organ trong dQi hQ'P xuCmg nhatho ma ong tham gia. Nam 1998, ban thao viet tar cho pianosonata nay dUClC dem ra dAu gill a Sotheby. Chinh quy~n thanhph6 da: mua va gio day ban thao dang n~m t;;li phong luu trU cuathu vi~n trung tam.

Sau mQt thai gian ngAn la sinh vien cua tru<mg Fitzroy,London, Ketelbey da: vao hQc tru<mg Am nh~c Trinity, nai ongda: danh b~i ngum d(mg thu nhi la Gustav Holst d~ gianh mQthQc b6ng am nh~c. Ong da: cQng tac v6i tru<mg nay trong nhi~u


Dam, luc dftu la hQc vi en va sau la mQt nguaich~m thi. M~c du thu SlrC chai nhfrng nh~c C\lkhac nhu organ, flute, oboe, clarinet va cello,nhung ong da dimg l~i u nh~c C\l dftu tieD cuaminh la piano cilng vm vi~c sang tac chiem mQtvai tro ngay cang tang. Nhfrng tac phAm thai kYdftu cua ong mang phong cach c6 di~n va banNgti t~u cho dan day da duqc nh{in giai thuangSir Michael Costa.

Khi con hQC u trlIang, Ketelbey da xoay xud~ xu~t ban nhi~u ti~u phAm do ong sang tacoNhfrng sang tac quaD trQng ban duqc cong b6dum ten th{it cua ong, nhung cling co mQt lo~tcac ti~u phlim 'phong khach va am nh~c viet chomandoline xuat hi~n duui but danh hao nhoang"Raoul Clifford". Th{im chi co ca ca khuc "Gi~cma vinh quang" ong viet cilng vm mQt ngum b~nda duqc gim thi~u la "am nh~c cua G. Villa, phftnorgan cua Raoul Clifford". Duang Villa va ph6Clifford la hai duang ph6 IOn gAll vm ph6 Almanai ong sinh ra.

Sau khi t6t nghi~p, cong vi~c lam nguaich~ thi da giup ong co duqc mQt vai ti~u phlimmang tinh giao d\lc trong d~ thi cua trlIang Trin-ity. Cong vi~c chinh cua ong luc do la u hai hang

phat hanh. 0 hang cua Chappell ong da giam b(Yt amnh~c vi~t cho daD nh~c d~ danh am nh~c cho pianosolo, trong khi a hang cua Hammond ong lam dieunguC}c l~i, ph6i khi cho daD nh~c nhtmg tac phAm kinhdi~n trong v6n ti~t m\lc vi~t cho piano d~ dap (mg nhu .'cdu dang ngay cang l(m cua d~n ~~c phong khach.Cong vi~c viet thue nay co the buon te nhung kinhnghi~m,thu duC}c l~i la vo gia d6i vm vi~c fen luy~n 'Icach viet troi chay cho ca piano va dan nh~c cua Dbaso~n nh~c. Hammond cfing sir d\lfig hdu h~t cac sangtac thai ky ddu cua ong, khong chi la cac ti~u phAmcho piano ma con ca mQt s6 luCJl1g l(m cac ca khuc vath~m chi la va opera nh~ nhang The Wonder Worker,duC}c trinh diSn t~i Nha hat l(m a Fulham vao Dam1900.

Bu6c dQt pha vao thi truang am nh~c cao cftp cuanhtmg cover hinh tuCJl1g dAy mau s~c chi d~n Dam 1915mm Kay ra trong vong mQt vai tudn, Larway tung ra"In a Monastery Garden " (Trong vuan cua mQt thanh

duang) va Ascherberg phat hanh "Tangled Tunes ".D~n th<ri gian nay, Ketelbey da n6i ti~ng trong gim amnh~c, ngu<ri hQa sy ve cover cho Tangled Tunes da hornhinh mo tit chinh Dba so~n nh~c nhu mQt phu thuy dangpha ch~ mQt h6n hQ'P am di~u trong mQt cai v~c l(m. S\lth~t la Katelbey da phat tri~n mQt tai Dang ve 16i vi~tmieu ta trong tftt ca cac tac phAm cua ong, nhtmg tacphAm thuQc th~ lo~i nay nhu In a Monastery Garden,If! a Chinese Temple Garden (Trong vuan cua mQt ngoiden Trung Hoa) va In a Persian Market (Phien chC} BaTu) deu th~ hi~n kha Dang xuftt s~c trong vi~c nb b~ts~c thai bdu ~ong khi Kung quanh. MQt Idn, khi chibuy mQt chuang trinh am nh~c do chinh ong sang tactili Bu6i trinh diSn Tu l~nh Hoang gia, Ketelbey da bi~udiSn Idn thli hai do~ "State procession movement" CUatac phAm "Cockney suite" trong th<ri gian giai lao theoyeu cdu cua vua George V vi Dba vua da d~n muQn vakhong nghe duC}c phdn ddu cua chuang trinh.

Vao Dam 1906 Ketelbey lam vi~c v6i cong ty thuam Columbia Graphophone vm vai tro mQt "impres-sario" (tit ti~ng Y vm nghia la Dba quan ly hay Dba sanxuftt trong mQt nganh cong nghi~p giai tri, thuang laam nh~c hay Dba hat). V m ki~u cach kinh doanh giai trith\lC S\l, S\l nghi~p chi buy cua ong b~t ddu khi ngu<richi buy thuang l~ bi 6m va sau mQt vai Dam ong trathanh giam d6c am nh~c cUa cong ty nay.

Trong d~i chi~n th~ gi6i Idn thli nhftt, ong cfingnb gift vi tri tuang tg trong cac va kich th<ri S\l mangtinh da kich duC}c Andre Charlot dan d\ffig tili Dba hatVaudeville, London, bao g6m Ye Gods (1916), Flora(1918) va The Officers' Mess (1918). Trong nhtmg tacphArn nhu v~y, am nh~c cdn phai tfgC ti~p va ngay l~ptlic ph6 cho mQt canh cua va. Ketelbey tra thanh mQt

www.tiasang.com.vn T~~ 57S621.NGAVOS.ll.2009

AM N H6C

bu6i boa nh~c Ketelbey d~c bi~t, baog6m nhfmg tac phiim mm l~ nhAt cUaminh.

Sau chi~n tranh th~ gim IAn thuhai, thu nh~p cua Ketelbey warn tiI3,493 Bang nam 1940 xu6ng con2,906 Bang vao nam 1950, mQt mucgia~ l~ tinh d~n ca l~m p~~t thaichien. Th~m chi on~ con thay BBCtha a vm cac tac pham cUa minh.

Th\lc t~, am nh~c cua ong thi~uS\l d6i mm. Trong s6 it cac tac phAmdufJc xuAt ban vao nhftng nam h~uchi~n, phAn l~ la khai thac l~i chAtli~u cu, m~c du Dba so~n nh~c d3: c6g~ng ng\lY trang xuAt xu. Ca khucKilmoren th\lc s\lla mQt phi en ban

cua Kildoran, sang tac d3: co con s6 dftn dAu cuagiQng tenor trong tac phiim The Wonder Worker nammum nam truac. Th~m chi la tac phAm cho ban kend6ng Adventurers Overture cling d3: dufJc sua l~i choclan nh~c.

Ketelbey d3: co mQt cuQc bon nhan lau dai vah~nh phuc vai ca si Charlotte Siegenberg (1871 -

1947). Sau cai ch~t cua nguai vfJ dAu, ong tai bonvai Mabel Maud Pritchett nhung cung khong cocon. Ketelbey mAt ngay 26 thang 11 nam 1959 t<;iiill gia a Egypt Hill, Cowes, Isle of Wight, thQ 84tu6i. Chuc thu cUa ong co nhfmg di~u khoan d~ nganvi~c ba VfJ goa Mabel su d\1llg nhfmg tai li~u ca nhancua ong, vi th~ con duang tf\:lC ti~p nhAt d~ nghienClru ~ nh~c do ong sling tac d3: bi dong l~i. Du th~nao di nfra thi phb l~ cac tac phAm cua ong d3: bibuy ho~i vao tr~n lu mua dong nam 1947 t<;ii Hamp-stead.

M~c du d3: d~t dufJc mQt vai ghi nh~ v~ m~t phebinh nhfmg tac phAm hqp xu~g va thinh phong,nhung thanh cong l~ nhAt cua Albert Ketelbey lanhfmg tac phiim mang tinh mieu ta, cling dong vmtac phiim "In the Fens" (V ling dk lAy) cUa Deliusnhung vm nhfmg chu d~ nhi~u l~ lftm ban. In a Per-sian Market, In a Chinese Temple Garden va In aMonastery Garden cua Albert Ketelbey d~u rAt ph6bi~n vm clan nh~c tren san khAu va trong hinh thucnhfmg ban nh~c in. M~c dil th~ lo~i am nh~c nayhi~n gia d3: l6i thai nhung thai do no dufJC dlinh gillcao va daub ti~ng cua Ketelbey a chau Au co Ie concao ban ca a que huang ong. Th\lc t~, mQt Dba phebinh am nh~c cua Vienna d3: tUng noi v~ am nh~ccua Ketelbey r~ng no chi d~n lb thu hai d6i vm amnh~c cua Johann Strauss va Franz Lehar. a

(nhaccodien.info)

nha chi huy n6i ti8ng va r~tduC}c kinh trQng trong giaisan kh~u. Ong cfing chi huynhi~u bu6i hoa nh~c cac tacphAm cua ong a London vacac tinh la chi huy duC}c mmcua clan nh~c n6i ti8ng chauAu, gAm ca Amsterdam

Concertgebouw.Thi truCmg am nh~c mm

doi h6i nhfmg d~c tinhtuang tg cho ngh~ thuclit di~nanh khong li:1i va nha so~nnh~c da dua ra mQt cachdung luc nhfmg bQ suu tclipnhfmg khuc nh~c ng~n mieuta tam tr~ng. Trong nhfmgnam v~ sau, a tren dinh danh ti8ng, ong da ph\lc ch8mQt s6 trong nhfmg do~n nh~c chua hoan thi~n dothanh nhfmg ban nh~c hoa tAu. Di~u dang noi la, mQttrong nhfmg bQ suu tclip am nh~c di~n anh cua ong daduC}c Bosworth xu~t ban. Sau chi8n tranh th8 giaiIAn thu hai, hang nay tra thanh nha xu~t ban chinhcua Ketelbey. Can can thi truCmg da thay d6i, nh~cnh~ gii:1 day chu Y'e-u chi duC}c thu am vm cac phienban cho clan nh~c. Vi vcliy a IAn dAti xu~t ban, amnh~c cUa Ketelbey duC}c phat hanh dAng thm lam haiphien ban, cho piano va cho clan nh~c. Phien ban chopiano co bia dTa b~t m~t va nh.lm vao nhfmg ngumyeti nh~c nghi~p du, trong khi phien ban cho clannh~c danh cho bi~u di~n chuyen nghi~p.

Trong vong mum nam, Ketelbey tra thanh nhaso~ nh~c thanh cong nh~t a dia phuang. V m tAmnhin xa, nam 1918 ong da sOm tham gia vao PRS,mQt t6 chuc thuc ddy vi~c trinh di~n nhfmg tac phAmcua cac thanh vien. Nam 1926 thu nhclip cua ong dQtngQt giam khi PRS dua ra mQt chinh sach mm tragia th~p cho cac tac phAm am nh~c di~n anh, khi~ncho ong va mQt s6 nha so~ nh~c khac phai tU b6 t6chuc nay. vfin d~ chi duC}c giai quy~t bkg cach xeml~i toan bQ chinh sach va nam 1929 ong duC}c ti:1cong bao cua t6 chuc nay gQi la "Nha so~n nh~cduang thm vi d~i nh~t cUa nuac Anh", can cu vao s6luqng bu6i di~n cac tac phdm cua ong. S\l ki~n naylam kho chili nhfmg nha so~n nh~c kern thanh conghan va xu~t hi~n nhfmg d~u hi~u cua S\l ghen rnc

trong n~~. ,Cuoi nhfmg nam 20 CUa the kY truac, thanh cong

cua Ketelbey trong vai tro nha so~ nh~c da du IOnd~ ong co th~ rm b6 chuc V\l a Columbia va danh h~tcho cong vi~c sang taco M6i mQt nam ong d~u comQt tour du lich tm cac viIng bi~n d~ t6 chuc cac

58 TtC!o~ www.tiasang.com.vn 5621. NGAYOS.ll.2009

Documents

D~i hQC va cuQc ~nh tranh · PDF fileva hQC. Tit phi a nha truang va nguai lam ... Ly thuyet Am duo'ng Ngu hanh la m() ... trj Ho Chi Minh la m{>t trong nhil'ng san pham tieu bieu