Embed Size (px)
Citation preview
Sedert 1940Die ideale vleisras - Eg Suid-Afrikaans
Aan - de - ValleiD O R M E R S
TOEGEWYDE EN DOELGERIGTE TELING - SEDERT 1964
Die Kudde Waar Betroubare Syfers en Bouvorm Sinoniem isProduksieveiling Jaarliks op Laaste Saterdag van Julie
Dolf Bam084 491 [email protected] • www.aan-de-vallei.co.za | Waterval • Posbus 289 • Amersfoort • 2490
1
InhoudsopgaweAdverteerdersArtikelsDorwald Dormers 3
Droërivier Dormers 10
Welpic Dormers 11
Johanri Dormers 16-17
Happy Venture Dormers 19
Andrew Jordaan & Seuns 20
Thornpark Dormers 21
Rooihek is Dormers 22
Leeuwkop Dormers 23
Riversford & Actebis Dormers 26
2 Broers Dormer Stoet 27
Renostervallei Dormers 30
Fisantvlei Dormer Stoet 30
Kinko Dormers 31
Mamre Dormers 36
Ruswater Dormer Stoet 36
Daeraad Dormers 37
Nuweland Dormers 42
Remkuil Dormers 47
Kairos Dormer Stoet 60-61
Nova Barletta Dormers 62
Kalkvley Dormers 65
ABRICA Dormers 66
Veeplaas - Plaas Publishing 71
Rhenosterbosrug Dormers 72
Uit die pen van Dolf Bam 2
Portefeuljes Dormerraad 2016/7 4
Lede aangeleenthede 5
Nasionale Rooivleisprodusente- Organisasie (RPO) in Diens van die Primêre rooivleisprodusent 6-9
Genetic evaluations for comparison over different environments 12-13
Uitdagings in skaapboerdery 15
Opleiding- die sleutel tot sukses 18
The struggle against veld fires 24-25
Só moet die ideale Dormer lyk 28-29
DNA Ouerskappe en Genomika 32-33
Nasionale Keurders 34-35
‘n Teeldoelwit vir Dormerskape 38-39
Dormer Nasionale Veilings 40
Keuringsprosedure tydens Nasionale Veilings 41
Rasstandaarde 43-46
Bestuur en voorbereiding van ramme voordektyd 48-57
Ooiverkope (Alle Telers) 58
Ramverkope (Alle Telers) 59
Keuring van Dormer Skape 63
Geboorte kennisgewings / Produksie data en keurings 64
Ledelys 67-70
Nelis Uys - 083 287 7300
Designed & Printed by:
Dormer Sheep Breeders’ Society of SALizanne Vermeulen | Tel: 051 410 0968E-pos: [email protected]: www.dormersa.com
Posbus 506 | Bloemfontein | 9300
SA Stamboek Gebou Henrystraat 118 | Westdene | Bloemfontein | 9301
2
Die Dormerras het weereens ʼn uiters suksesvolle jaar agter die rug, die aanvraag na Dormers bly goed nie teenstaande die ergste droogte in ʼn eeu, en die ras is tans die snelgroeiendste skaapras in Suid Afrika.
Dit is lekker om uitstekende pryse op veilings te kry, maar soos met alles in die lewe moet daar ʼn balans daarin wees. Met goeie pryse en ʼn goeie aanvraag gaan daar ongelukkig ook gewoonlik gevaarligte aan. Die aantal produksie veilings neem jaarliks toe soos daar nuwe toetreders bykom en van die ouer telers ook die roete gaan om hulle diere te bemark. Ongelukkig is dit ook net hier waar daar soms diere verhandel word wat nie noodwendig meerderwaardig is nie. Ons as Genootskap kan maar net poog om met die beperkte hulpbronne tot ons beskikking alle veilings so deeglik as moontlik te monitor en te beheer. Dit bly egter die verantwoordelikheid van elke teler om ten alle tye eties op te tree en toe te sien dat sy diere aan die nodige vereistes voldoen. ʼn Mens hoor selde van die goeie diere wat verkoop word, maar sal vinnige hoor as daar ʼn probleem met ʼn dier is.
Ego’s en geld is ʼn gevaarlike kombinasie en speel ongelukkig ʼn groot rol in stoetteling. Kom ons jaag nie net finansiële gewin na nie, maar stel ons ras eerste. Ek besef terdeë dat ons met die Dormerras boer om finansieel te oorleef, maar sonder etiek is geen onderneming volhoubaar oor die medium en langtermyn nie.
Die doel van die Genootskap is om reëls en maatreëls daar te stel ter bevordering en verbetering van die Dormerras. In kort kom dit daarop neer dat diere aan die Minimum Rasstandaarde moet voldoen en oor speendata beskik met ʼn paar ander reproduksie parameters. Verder kan die Genootskap aanbevelings maak en riglyne gee oor teelrigtings, maar dit bly die teler se prerogatief om dit toe te pas of nie. Daar is talle voorbeelde reg oor die wêreld van rasse wat in die verkeerde rigting in geteel het as gevolg van die tipe dier wat die koper wil hê
en nie noodwendig geselekteer is volgens wetenskaplike norme nie. Die wagwoord bly balans en funksioneel doeltreffendheid. Dit lyk vir my of elke ras maar eers in die slaggat moet trap voor daar besef word dat hulle op die verkeerde pad is. “Om reg en akkuraat te meet is om te weet”! Daar is baie waarde in die korrekte gebruik van BLUP in kombinasie met visuele beoordeling. (Sien verwante artikel in hierdie Joernaal)
Die Dormerras bly die ideale vleisskaapras en sy ramme die voorkeur keuse vir kruisteling met enige skaapras vir die teel van slaglammers sonder om wol te besoedel.
Ek wil ʼn ernstige beroep op alle telers doen om te verhoed dat ons nie, ons self vervreemd van die kommersiële skaapbedryf nie. Sonder ʼn gesonde kommersiële mark is enige stoetbedryf gedoem tot mislukking.
Baie dankie aan al die telers wat in die Joernaal geadverteer het asook die bydraes van die ander telers wat hier die Joernaal moontlik gemaak het.
Daar lê opwindende tye voor vir die Dormerras en ek wens u almal voorspoed toe met u stoeterye.
Dormer Groete, Dolf
U i t die pen van Dolf Bam
3Christo Groenewald Riviersonderend082 453 2899 | [email protected] | www.dorwald.co.za
Dorwald Dormers sê baie dankie aan alle kopers vir volgehoue ondersteuning.
Humansdorp Veiling:12 September 2017
Blydskap Riviersonderend:28 Februarie 2018
Diere altyd op plaas beskikbaar
Toekennings:2008 Finalis Voermol skaapboer van die jaar
2008 SA Stamboek kleinvee stoetteler van die jaar
2011 Tweede plek Molatek veeboer van die jaar
2014 Molatek skaapboer van die jaar.
4
Hoedanigheid Naam Kontakbesonderhede Portefeulje
PresidentDolf Bam Posbus 289, Amersfoort, 2490
017 753 1867 084 491 0310 [email protected]
Voorsitter (Raad en Dagbestuur) en Finansies
Visie-PresidentErika HanekomPosbus 126, Malmesbury, 7299
022-487 2690082-870 1334 [email protected]
Visie-Voorsitter (Raad en Dagbestuur) en Inspeksies/Inspekteurs
Raadslid Dr Karin Wessels Posbus 272, Frankfort, 9830 082 854 1491
Opleiding en Rasbevordering
Raadslid Esmé JordaanPosbus 103, Memel, 2970
083 628 4327060 501 [email protected]
Bemarking
Raadslid Johan SwartPosbus 448, Swellendam, 6740
028 512 3866082 826 0292 [email protected]
Rasverbetering,Tegnies en Produksieaantekeninge
Raadslid Johannes du ToitPosbus 195, Caledon, 7230
028 212 1479082 897 0624 [email protected]
Lede- en Grondwetlike Aangeleenthede
Raadslid Andrew Jordaan JnrPosbus 438, Cradock, 5880
082 855 5604048 881 [email protected]
Veilings
Lewens Ere Vise- President
Charl van Rooyen Posbus 1396, Bethlehem, 9324
082 575 6370 [email protected]
Lewens Ere Vise- President
WT Elliott PO Box 135, Steynsburg, 5920
048 887 0019072 760 6854 [email protected]
Portefeuljes Dormerraad 2016/17
Raadslede van links na regs: Andrew Jordaan, Esmé Jordaan, Erika Hanekom, Johannes du Toit, Lizanne Vermeulen, Dolf Bam, Karin Wessels, Johan Swart
5
Die Dormergenootskap bied n veilige hawe vir die Dormer Teler om aktiwiteite binne die Genootskap uit te oefen asook om te weet dat daar n beskermliggaam is om elke Teler te lei en te ondersteun in alle aksies binne die Dormer familie. Indien u enige ongeruimdhede ervaar, kontak die kantoor of enige raadslid sodat die probleem onmiddelik uitgesorteer kan word. Probeer om vir jouself n eerlike mentor te kry om jou te help met keuses binne die bedryf. Die Genootskap poog ook om alle veilings onder die vaandel van die Genootskap te laat plaasvind om sodoende beter beheer oor verkope van diere te hê.
Die Dormergenootskap se ledetal het
net in 2016 met 20 gegroei om die totaal
huidiglik op 145 geregistreerde lede te laat
staan . Dit het n 16 % verhoging tot gevolg
, wat dui op n gesonde groei asook n
groot vraag na Dormers as n skaapras. Die
pryse van Dormers op veilings , dui ook vir
ons aan dat die vraag van Dormers steeds
besig is om te groei. Die toekoms van
Dormers as ras lyk dus baie rooskleurig.
Baie welkom aan al ons nuwe lede. Met
aansoek om lidmaatskap sal die dormer
kantoor u voorsien van alle nodige
dokumentasie asook die telefoonnommers
van al die raadslede . Indien u enig vrae het
, kan u of die kantoor of enige raadslid in
u gebied kontak op die telefoonnommers
verskaf. Wees verseker van ons getroue
ondersteuning asook bereidheid om te
help waar ons kan.
Johannes Du Toit
Lede aangeleenthede
6
NASIONALEROOIVLEISPRODUSENTE-ORGANISASIE (RPO)IN DIENS VAN DIE PRIMÊRE ROOIVLEISPRODUSENT
WIE IS DIE RPO ?
Die afkorting “RPO” staan vir Rooivleis Produsente-organisasie en verteenwoordig die kommersiële rooivleis produsent (boer) op grondvlak.
Die RPO is een van 13 rolspelers in die totale rooivleis waardeketting van Suid-Afrika. Die RPO tesame met NERPO (Emergent Red Meat Producers’ Organisation) vorm saam die Federasie van Rooivleisprodusente van Suid-Afrika. Die Federasie hanteer die gesamentlike kollektiewe belange van primêre kommersiële en opkomende produsente.
RPO SE MISSIE
• Die RPO beskerm en bevorder die belange van kommersiële rooivleisprodusente binne die waardeketting van die rooivleisbedryf.
• Die RPO as kollektiewe bedingingsorganisasie, verbeter die ekonomiese welvaart van
sy lede.
WAT WIL DIE RPO NAMENS DIE PRIMêRE PRODUSENT BEREIK?
Die primêre produsent het slegs 40 % beheer van die beleidsomgewing binne sy plaasgrens - 60 % van winsgewendheid word buite die plaashek binne die makro-ekonomiese omgewing bepaal. Die vraag na rooivleis het mettertyd verander van ekonomies gedrewe faktore na nie-ekonomies gedrewe faktore, naamlik :-
• Kwaliteit.
• Voedselveiligheid.
• Dierewelsyn.
• Bewaringsaspekte.
Suid-Afrika (en Afrika) is ‘n netto invoerder van rooivleis en kan tans nie voorsien in die groeiende vraag na rooivleis nie. Dit kan slegs reggestel word by wyse van verhoogde produksie.
Een van die RPO se doelwitte fokus juis op produksie-ontwikkeling en die ontwikkeling van die opkomende sektor by wyse van SETA ge-akkrediteerde opleiding. Produksie-
ontwikkeling beteken :-
• beter tegnologie en bestuur;
• intensiewer produksiestelsels;
7
WIE IS DIE RPO ?
Die afkorting “RPO” staan vir Rooivleis Produsente-organisasie en verteenwoordig die kommersiële rooivleis produsent (boer) op grondvlak.
Die RPO is een van 13 rolspelers in die totale rooivleis waardeketting van Suid-Afrika. Die RPO tesame met NERPO (Emergent Red Meat Producers’ Organisation) vorm saam die Federasie van Rooivleisprodusente van Suid-Afrika. Die Federasie hanteer die gesamentlike kollektiewe belange van primêre kommersiële en opkomende produsente.
RPO SE MISSIE
• Die RPO beskerm en bevorder die belange van kommersiële rooivleisprodusente binne die waardeketting van die rooivleisbedryf.
• Die RPO as kollektiewe bedingingsorganisasie, verbeter
die ekonomiese welvaart van sy lede.
WAT WIL DIE RPO NAMENS DIE PRIMêRE
PRODUSENT BEREIK?
Die primêre produsent het slegs 40 % beheer van die beleidsomgewing binne sy plaasgrens - 60 % van winsgewendheid word buite die plaashek binne die makro-ekonomiese omgewing bepaal. Die vraag na rooivleis het mettertyd verander van ekonomies gedrewe faktore na nie-ekonomies gedrewe faktore, naamlik :-
• Kwaliteit. • Voedselveiligheid.• Dierewelsyn.• Bewaringsaspekte.
Suid-Afrika (en Afrika) is ‘n netto invoerder van rooivleis en kan tans nie voorsien in die groeiende vraag na rooivleis nie. Dit kan slegs reggestel word by wyse van verhoogde produksie.
Een van die RPO se doelwitte fokus juis op produksie-ontwikkeling en die ontwikkeling van die opkomende sektor by wyse van SETA ge-akkrediteerde opleiding. Produksie-
ontwikkeling beteken :-
• beter tegnologie en bestuur;
• intensiewer produksiestelsels;
• kommersialisering van die opkomende sektor;
• lewering van landbou advies- en voorligtingsdienste; en
• verbetering van produksie-omgewing
Die produksie-omgewing word egter beïnvloed deur verskeie faktore, naamlik :-
• positiewe beeld van rooivleis, asook die rooivleisprodusent;
• naspeurbaarheid en die Suid-Afrikaanse klassifikasiesisteem;
• invloed van “GROEN” Organisasies (veral met betrekking tot predasie);
• landbouvoorligtingsdienste en die gebrek aan kundigheid binne Staatsdepartemente;
• grondhervorming en grondbesit;
• invloed van mynbou-aktiwiteite;
• invloed van wildboerdery;
• waterkwaliteit; en
• “onvriendelike” wetgewing wat op landbou impakteer.
Die RPO speel ‘n leidende rol in terme van veediefstal in Suid-Afrika. Die ekonomiese verliese as gevolg van veediefstal het ‘n groot invloed op die ekonomiese oorlewingsvermoë van produsente. Belangrike feite rondom veediefstal waarvan elke rooivleisprodusent bewus moet wees, sluit in :-
Merk van Beeste
• moet gemerk wees wanneer die dier SES maande oud is;
• kan getatoeëer wees VANAF die ouderdom van EEN MAAND; of
• kan gebrandmerk wees op die ouderdom van SES MAANDE; en
• moet gebrandmerk wees teen TWEE-TAND ouderdom.
Merk van Skape / Bokke
• moet getatoeëer wees teen die ouderdom van EEN MAAND.
Merk van Stoet / Geregistreerde diere
• word gemerk met die identifikasiemerk soos toegeken deur die Telersgenootskap. Die Genootskap sal die voorgeskrewe metode van merk aan die eienaar gee. Die Sertifikaat van Registrasie soos uitgereik deur die Telersgenootskap MOET die geregistreerde dier vergesel wanneer dit op ‘n openbare veiling verkoop word.
Die Nasionale Veediefstal Voorkomingsforum se webtuiste voorsien elke produsent van belangrike inligting rakende sy regte by veediefstal. Die webtuiste kan besoek word by http://
8
www.stocktheftprevent.co.za
Die NWKV in samewerking met die RPO, is verantwoordelik vir predasiebestuur. Die Predasie Bestuursforum het ‘n webruimte ontwikkel waar interessante inligting rakende predasiebestuur beskikbaar gestel word. Die webruimte is http://www.pmf.co.za.
WAAROP FOKUS DIE RPO IN BELANG VAN DIE PRIMêRE PRODUSENT :-
• dieregesondheid;
• invoermonitering;
• tariefbeskerming (met spesifieke verwysing na die 40 % ad valorem-invoertarief);
• handelsooreenkomste;
• voorligting en opleiding;
• onderhandelinge binne die wetlike raamwerk;
• bevordering van die ekonomiese posisie van die rooivleisprodusent en stabiliteit binne die rooivleisbedryf;
• bevordering van die rooivleisprodusent se belang by regerings en nie-regeringsorganisasies;
• vestiging en bevordering van ‘n positiewe beeld van die rooivleisbedryf;
• predasiebestuur;
• veediefstal;
• markinligting; en
• navorsing.
Die RPO het ook betrokke geraak by die ontwikkeling van verskeie opleidingshandleidings en dit sluit in :-
• Riglyne vir Veeboere (Afrikaans en Engels)
• Lewendehawe Hantering (Engels)
• Veediefstal Voorkomingshandleiding (Afrikaans en Engels)
• Predasiebestuurshandleiding (Afrikaans en Engels)
DIE RPO HET OOK ‘N KORPORATIEWE SOSIALE VERANTWOORDELIKHEID EN IS BETROKKE BY TRANSFORMASIE
Die RPO het in samewerking met NERPO, ‘n Kode van Beste Praktyk ontwikkel wat die volgende insluit :-
• Bio-sekuriteit op plaasvlak.
• Predasiebestuur.
• Veediefstal.
• Goeie bestuurspraktyke met spesifieke verwysing na
gesonde arbeidspraktyke op grondvlak.
Die RPO is verbind tot die opheffing van die landelike omgewing by wyse van transformasieplanne. ‘n Transformasie Besigheidsplan is geformuleer onder die vaandel van die Produksie-Ontwikkelingsinstituut rakende die kommersialisering van opkomende boere. In hierdie geval is provinsiale RPO’s betrokke by die logistiese reëlings van die opleidingsprogramme. Die opledingsprogramme geniet die goedkeuring en het ‘n hoë aansien by die Nasionale Landboubemarkingsraad wat transformasie in die bedryf monitor.
HOE WORD DIE RPO GEFINANSIER?
Ingevolge die bepalings van die Nasionale Landboubemarkingswet mag ‘n organisasie soos die RPO geen organisatoriese funksies uit die statutêre heffing befonds nie. Derhalwe moet die RPO steeds gefinansier word deur vrywillige bydraes wat by produsente afgetrek word.
Die vrywillige bydrae beloop 0,015 % van totale omset verhandel -
in kort is dit R1,50 op R1 000,00.
Die primêre produsent lewer die grootste bydrae (+ 63 %) tot die statutêre heffing. Die RPO tree op as waghond namens die primêre produsent om toe te sien dat statutêre fondse korrek bestuur word. Die statutêre heffing is vir die huidige periode van 4 jaar goedgekeur van November 2014 tot November 2018.
Die RPO moet finansieel bemagtig word in sy moniteringstaak en derhalwe moet die Organisasie sy inspraak namens die primêre produsent in die Rooivleis Bedryfsforum behou.
9
WAT IS DIE VERSKIL TUSSEN DIE VRYWILLIGE BYDRAES EN STATUTêRE HEFFING ? VRYWILLIGE BYDRAE STATUTêRE HEFFING
Die vrywillige bydrae is nie wetlik afdwingbaar nie Die statutêre heffing is ‘n verpligte heffing wat ingestel is binne die raamwerk van die Nasionale Landboubemarkingswet.
Die produsent het ‘n keuse of hy/sy op dié wyse “lidmaatskap” by die RPO verseker.
Die produsent het geen keuse of hy die heffing wil betaal, al dan nie.
Die vrywillige bydraes word bestuur deur die provinsiale RPO in die provinsie waar dit geïn word.
Die statutêre heffing word bestuur deur die Rooivleis Heffingsadministrateur (RMLA) wat ‘n statutêre liggaam is.
Die vrywillige bydrae is vasgestel op 0,015 % van omset verhandel en is slegs van toepassing op die RPO (provinsiale en nasionale vlak). Dit is dus ‘n persentasie bydrae.
‘n Aansoek word ingedien by die Minister van Landbou, Bosbou en Visserye vir ‘n statutêre heffing van toepassing op die hele rooivleiswaardeketting (varke uitgesluit) vir ‘n spesifieke heffingsperiode (tans 4 jaar). Die statutêre heffing is dus ‘n vaste heffing.
Die vrywillige bydrae is ‘n persentasie bydrae. Die statutêre heffing is ‘n vaste heffing.
Funksies op provinsiale en nasionale vlak word deur die vrywillige bydraes befonds. Die funksies varieer binne provinsies en kan wissel van finansiële jaar tot finansiële jaar. Die funksies sluit in :-• provinsiale en nasionale kantoor en personeel, sowel as
administratiewe bestuur; • radio- en TV onderhoude;• verbruikersopvoeding;• produsenteskakeling; (inligtingsbyeenkomste, kongresse, SMS-
boodskappe, webwerf, brosjures, Facebook, Rooivleis Tydskrif, elektroniese nuusbrief);
• beïnvloeding van beleid by provinsiale en nasionale regering;• skakeling (departemente en veterinêre dienste);• opleiding van produsente en hul werkers; • finansiering van navorsingsprojekte;• administrasie van nasionale en provinsiale veediefstal- en
dieregesondheidsforums; en• verbruikerskakeling.
Die statutêre heffing word uitsluitlik aangewend vir die volgende funksies :-• Verbruikersekuriteit (voedselveiligheid).• Verbruikerskommunikasie en -opvoeding. • Navorsing en ontwikkeling. • Bedryfskakeling. • Ontwikkeling van opkomende sektor.• Produksie-ontwikkeling en bedryfsprojekte.
Beide die heffings word duidelik op die afrekeningstaat van die produsent aangetoon, naamlik :-
• RMLA-levy
• RPO voluntary contribution
Produsente is steeds verward oor die verskil tussen die statutêre heffing en die vrywillige bydrae en is van mening dat indien die RMLA-levy by hom afgetrek word, dit ook die RPO vrywillige bydrae insluit.
Die persepsie bestaan verder dat die statutêre fondse aan die RPO oorbetaal word. Aangesien statutêre fondse deur wetgewing gereguleer word, moet die RPO ‘n besigheidsplan met ‘n begroting indien vir die twee funksies waarvoor hy verantwoordelik is, naamlik produksie-ontwikkeling en verbruikersopvoeding van lam- en skaapvleis.
Die enigste fondse wat die RPO uit die statutêre heffing verkry, is die begrote fondse soos uiteengesit in die besigheidsplan en wat deur die Nasionale Landboubemarkingsraad goedgekeur word.
10
Dirk Van Zyl
Sel: 082 540 3056
Epos: [email protected]
Ouplaas, Posbus 38
Richmond, 7090
Kom ondersteun ons by die Dormer Nasionale Veiling op
9 September 2017 te Bloemfontein en ons Produksie Veiling op
18 Januarie 2018 te Swellendam.
AANPASBARE Dormers met hoë VRUGBAARHEID en goeie BOUVORM is ons PRIORITEIT.
11JP 1
5:00
08So
ld a
t Blo
emfo
ntei
n’s
Natio
nal D
orm
er A
uctio
n 20
16fo
r R
51 0
00
we
sele
ct o
nly
the
best
JP P
otgi
eter
- L
ady
Grey
Oude
won
ing
Boer
dery
Cell:
082
7491
314
Offic
e: 0
51 6
03 7
054
Hom
e: 0
8755
0186
9 w
elfr
uit@
snow
valle
y.co
.za
Posb
us 5
5 La
dy g
rey
Ram
s ar
e on
sale
at t
he D
orm
er N
atio
nal A
uctio
nin
Blo
emfo
ntei
n an
d di
rect
ly fr
om th
e fa
rm.
12
Genetic evaluations have been performed
for livestock for decades and results have
been successfully applied to achieve genetic
improvement worldwide. BLUP technology
is used to produce estimated breeding values
(EBV) which are used to identify the genetic
merit of an animal. The magic of EBVs is that
it allows the comparison of animals over
different years, seasons and flocks. This is not
truly possible by looking at measurements
itself or even the animals.
Figure 1: The two main factors contributing to the performance of animals are the environment and genetic composition of an animal. The genetic component can be masked by environmental effects such as bad nutrition.
Genetic evaluations for comparison of animals over different environmentsY. Steyn, SA Stud Book
Factors influencing performance
The performance of an animal is determined by two main factors, namely the environment and genetics. What one sees on an animal is basically a combination of the potential it was born with and all the factors that helped it achieve, or hindered the achievement of, this potential. It is not possible to say an animal is genetically better for weaning weight simply by looking at its actual weaning weight. This heavy animal is possibly only performing better because it was able to eat enough food to be heavier, is older, was born during a good year, was raised on a different farm or town, is a single-born lamb or not a lamb from a young dam. These are all environmental factors that contribute to the observed variation. But essentially animals are selected to breed and therefore only the proportion of variation due to genetics is important. This is the part that will be carried over to the next generation. This is the investment made
13
to the future profitability of the flock and the breed as a whole. It is therefore essential to identify this specific component to use for selection.
It is glaringly obvious that rams weigh heavier than ewes and therefore we don’t compare them to each other. All these other environmental reasons should be equally obvious, yet people forget this completely and get stuck on comparing actual weights directly to each other without taking any other factors into consideration. This opens up the system to manipulation and deceit to make an animal appear better than it is. In the past, the actual weight of the sheep was the only information to go by but today there are many tools available to level out the playing field and finally compare animals fairly. This is done through the use of BLUP technology, which calculates EBVs. These breeding values of animals can be compared fairly to other animals in the breed. The estimation of these values make use of animal information, pedigree information, measurements of the animal and its relatives, and genetic parameters.
Contemporary groups for fair comparison
In order to compare animals fairly, animals need to be compared within contemporary groups, which is a group of animals that have experienced the same environmental effects. Animals in the same group for weaning weight are from the same season and raised together under the same management and environmental conditions. The weights are submitted to SA Stud Book and evaluation models take factors such as sex, age, birth status, rearing status and age of dam into consideration to calculate EBVs. These are available to the participating breeders to make selection decisions on the farm and published on catalogues to help buyers select the animals that will be best suited to their breeding goal.
Correct compilation of contemporary groups is essential for accurate and meaningful genetic predictions. Groups should be as large as possible while still being fair. The suggested minimum is 5 animals but larger is always better as long as the integrity of the group remains intact. Sick animals or any animals that receive different treatments must be in a separate group. Ideally the group must also consist of animals from more than one sire. This is to allow genetic linkage between groups.
Genetic linkage
Breeds have animals from different breeders all around the country in different management systems and climates. It is easy for sections of the country, or flocks, to become a bit “isolated”, using a limited gene pool not used in other sections. These “closed” groups create
potential bias. It can make the comparison of animals from different closed groups less accurate. Creating genetic linkage between these groups decreases the chances of bias when selecting on EBVs. Genetic linkage can be obtained through the use of reference sires and shared breeding stock A reference sire is a sire that is used in different contemporary groups, particularly in different flocks. The dairy industry has mastered this art through the high use of artificial insemination worldwide. The Holstein bull, Toystory, produced about 2.4 million doses of semen and had over 500 000 daughters in 50 different countries. He is one of many bulls that are used as sires in multiple countries. This international linkage made it possible to now even compare animals from different countries through the use of MACE (multiple across-country evaluation) breeding values.
The use of artificial insemination is limited in small stock for various reasons, including the expertise required to inseminate sheep. Although limited, it is still applied in South Africa. Reference sires with offspring in different parts of the country make it easier to rank animals based on their genetic merit. An animal that has been shown to breed superior offspring in many different regions of South Africa, has proven itself to have good genetics. It is therefore strongly encouraged to share the use of sires in the breed. This can be done through natural or artificial selection, depending on what is available and the arrangement between breeders.
Usually breeders in a specific environment choose to buy from other breeders in the same general area or production system. But always sticking to the same group of breeders will decrease the linkage between more diverse groups and can increase the rate of inbreeding. It is therefore important to aim for more linkage between these groups. Some countries have established reference sire schemes to provide a pool of sires to be used in many different herds.
Conclusion
Modern technology has enabled the livestock industry to identify animals that are genetically superior over others in the breed. Genetic evaluations make use of multiple sources of information, such as measurements, environmental effects that influenced the measurements, and pedigree information, to estimate EBVs that can be used to compare animals from different flocks. Potential bias can be prevented through the use of reference sires, which will increase the accuracy of selection, correct ranking of animals and rate of genetic gain. The shared use of sires is strongly encouraged, either through the use of natural or artificial insemination.
14
15
Uitdagings in skaapboerderyMet die vestiging van die Kaap as ‘n verversings pos was die oorspronklike plan van die Here XVII om deur middel van veeruil in die behoefte te voldoen. Dit het gelei tot tekortkominge en wisselvallighede. Die probleem het gelei tot die vestiging van die “vrye koloniste” wat die Kompanie moes voorsien van die nodige landbou produkte. Teen die einde van 1658 het 20 vryburgers tesame 350 skape besit wat die fondament van skaapboerdery in Suid Afrika vir die toekoms gele het. ( Thom p3-11 )
Skaapboerdery aan die Kaap het met ernstige probleme te kampe gehad. Teen die einde van 1657 het veediefstalle so toegeneem dat die toestand onhoudbaar geraak het. Verder het roofdiere ‘n groot gevaar vir skaapboerdery ingehou. ‘n Beloning vir die uitroei van roofdiere is in werking gestel. ‘n Verdere krisis was die uitwerking van wisselvallige klimaatstoestande. By al die uitdagings moet veesiektes ook nog genoem word. (Thom p13-30)
Wat is vandag die uitdagings in skaapboerdery?
Veediefstal: Statistieke toon dat veediefstalle dramaties toeneem. Die tendens kan een van die redes wees hoekom meer en meer boere die lewendehawe bedryf verlaat (Lombard WA ea.,) Die Rooivleis Produsente Organisasie (RPO) 2014 rapporteer dat die jaarlikse ekonomiese impak van veediefstalle die waarde van R 514 miljoen is. Verskeie bronne in (Lombard WA ea.,) beweer dat die syfer total en al onderskat word. ‘n Studie rakende veediefstalle is in die Vrystaat Provinsie gedoen deur (Lombard WA ea.,). Die Vrystaat Provinsie hou ongeveer 4.8 miljoen skape en 2.2 miljoen beeste asook 230000 bokke aan. Totale Jaarlikse verliese in die Vrystaat Provinsie beloop : R303 858 556. (Lombard WA ea.,)
Roofdiere: Volgens Van Niekerk (2010) word verliese van vee aan predasie geskat op R1 390 453 062. Dit is slegs die direkte kostes en sluit nie indirekte kostes
en kostes vir beheer van roofdiere in nie. In die studie is verder vasgestel dat boere 6.14% van totale vee en 13% van produksie diere weens predasie verloor. Die National Wool Growers Association (NWGA) beweer dat 8% van lewendehawe as gevolg van predasie verloor word. Dit blyk dat daar geen tekens is dat die toestand verbeter nie. Om die problem te vergroot neem bees en wildboerderye steeds toe.
Klimaatstoestande: Gedurende die afgelope seisoene beleef suid afrika een van die grootste droogte. Uiterste klimaats toestande kom steeds in SA voor. Groot veranderings in temperature en reenval tesame met die invloed van kweekhuisgasse en globale verhitting het ‘n groot impak op landbou as ‘n geheel en het ‘n direkte impak op plantegroei waarvan skaapboere afhanklik is.
Veesiektes: Groot vordering is op die gebied gemaak. Tesame met ‘n uitgebreide veearts network het Onderstepoort ‘n reuse rol gespeel. Skaap doseer en inentings middels is ontwikkel wat die skaapbedryf laat vooruitgaan het.
Toe Jan van Riebeeck in 1657 ‘n paar vryburgers die geleentheid gegee het om met skape te boer kon hy nie gedink het wat se inpak dit op die ekonomie en opbou van Suid Afrika gaan he nie. Al sit ons vandag nog met feitelik dieselfde probleme wat ons kuddes bedreig , het die skaapboer ‘n onbetwisbare rol gespeel in die opbou van die Suid Afrikaanse en maak vandag nog ‘n ekonomiese impak. Gedurende die afgelpope 360 jaar het die Suid Afrikaanse skaapboer baie krisse deurleef maar skaapboerdery het ‘n bron van voorspoed en welvaart vir die land gebly.
Verwysings
Thom H.B. Geskiedenis van die skaapboerdery in Suid – Afrika
THE COST OF PREDATION ON SMALL LIVESTOCK IN SOUTH AFRICA BY MEDIUM-SIZED PREDATORS . Hermias Nieuwoudt van Niekerk
First progress report for the project: The financial implications of methods used to control livestock theft in the Free State, Eastern Cape and KwaZulu Natal. Mr. W.A. Lombard (UFS), Dr. A.C. Geyer (UFS) , Mr. H.N. Van Niekerk (UFS)
Karin Wessels
16Johan Barnard - 084 941 [email protected] | Posbus 122, Lindley, 9630
Ons dierepraat vir hulself!
JB070158
JB110138
JB130074
JB150019
JOHANRI DORMERS PRODUKSIE VEILING: 12 Augustus 2017.Aanbieding: 50 SP en kudde ramme, 40 SP ooie, 240 kudde ooie.
17
“BARNARD”DIE LEWENDE LEGENDE
2014: “Barnard” (JB 130074) behaal as jong ram die hoogste bod op die Nasionale Veiling . Nie verkoop! (R60 000)
2015: Barnard seun, JB 140017, verkoop as duurste ram op die Nasionale Veiling. (R47 500)
2016: Barnard seun, JB 150027, verkoop as duurste ram op die Nasionale Veiling. (R65 000) Op dieselfde veiling word drie Barnard seuns verkoop vir die hoogste gemiddeld oor 3 ramme (gem R 47 000)
2017: Barnard seun, JB 150019, verkoop as 2de duurste ram op die Winsmaker veiling (R35 000)
Vanjaar gaan daar gesamentlik ongeveer 30 van sy seuns op my Produksie veiling en die Nasionale veiling aangebied word! Hierdie sal waarskynlik die laaste “Barnard” seuns uit Johanri ooie wees wat aangebied word.
“Barnard” is in 2016 as Beproefde stoetram verkoop aan Hugo Dormers, waar hy intensief gebruik word in hul embrio spoel program.
“Barnard” het diep spore in Johanri Dormer stoet getrap. Dit is duidelik sigbaar in sy nageslag wat huidiglik in produksie is. Dit is uitsonderlik dat ‘n ram met so ‘n uitstaande bouvorm dit net so en selfs beter kan oordra op sy nageslag!!!
18
Om vandag in besigheid suksesvol te wees en te floreer in ‘n snel veranderende omgewing is dit noodsaaklik om konstant te investeer in opleiding en ontwikkeling. Die Dormerraad erken dat opleiding in die ras die hoeksteen vorm van sukses en vooruitgang. Daarom word tyd, geld en energie spandeer om lede en voornemende lede van die dormer vereniging bloot te stel aan die nodige opleiding. Opleiding vind op twee vlakke plaas naamlik 1. Beginners/Inligtings kursusse en 2. Keurders kursusse.
Beginners /Inligtings kursusse
Die ontstaan en die ontwikkeling van die Dormerras
Opgraderings program van die Dormerras
Slaglamproduksie
Rasstandaarde
Merk sisteem van Dormers
Funksionering van Dormer genootskap
Aankoop van Dormers
Praktiese demonstrasie
Duur van kursus: half dag
Keurders Kursusse
Volledige kursus soos deur die Dormer Raad voorgeskryf
Duur van kursus: 2 dae
Handleiding word verskaf
Teoretiese en praktiese eksameneering vind plaas
Die Dormer raad sien nie opleiding as ‘n eenmalige aktiwiteit nie,maar as ‘n deurlopende proses om lede op hoogte van sake en ingelig te hou.
Karin Wessels
Opleiding- Die sleutel tot sukses
19
Happy Venture Dormers
082 784 6905 | [email protected] Louwrens
Otterskuilen | Standerton
“Beef” up your Lamb... use a Happy Venture
ram!!
20
Produksie veiling: 28 Julie 2017 | 1 Februarie 2018
Nasionale veiling: 8-9 September 2017
G O E I E | G E N I T I K A | B E T A A L
Andrew Jordaan & Seuns
Andrew Jordaan (Jnr)Mobile: +27 82 855 5604 | Mail: [email protected]
www.andrewjordaanenseuns.com
21
THORNPARK DORMERS
STEPHAN RAUBENHEIMER,
POSBUS 1 | GOLDEN VALLEY | 5821
TEL: 082 448 0422 | EMAIL: [email protected]
PRODUKSIE VEILING23 FEBRUARIE 2018, BAVIAANSKRANS, COOKHOUSE
NASIONALE VEILING9 SEPTEMBER 2017
VRUGBAARHEID, BOUVORM, GROEIVERMOË
22
2014“Supreme Champion”
(Vroulike dier)ROYAL SKOU Pietermaritzburg
2014Beste groep van twee:
Senior rammeasook beste groep junior ooie
2015“Supreme Champion”
Ooi op SkouRam op Skou
ROYAL SKOU Pietermaritzburg
2016Beste groep van twee:
Senior rammeROYAL SKOU Pietermaritzburg
Scheepers & AltaLamprecht
AMERSFOORTMpumalanga
Telefoon 082 807 3152Faksimilee 086 608 7573
GEBORG DEUR:
23
Leeu
wko
p do
rmer
sM
EE
R A
S N
ET
N N
AA
M
Prod
uksie
veili
ng19
Aug
ustu
s 20
17C
obus
Chu
rch
071
032
1804
char
lesc
hurc
h89@
iclo
ud.c
om
Cha
rles
Chu
rch
071
044
0838
24
The struggle against veld fires
It only takes one match to start a fire. Or one spark from a car’s engine. Or one
person who refuses to head veld fire warnings.
25
Winter is approaching and we will soon be at the advent of the 2017 veld fire season. South Africa stand to loose thousands of hectares of valuable veld, animals and even (God forbid) human lives if all the role players in the veld fire management chain do not take full responsibility for the part they have to play. While poking a wood fire is one of the most enjoyable things in the world, a veld fire is a berserk monster that consumes everything in its way, man or beast. It does not care for anything on its way of riot and ruin.
I implore every Dormer breeder in the country to become involved in the ongoing quest against veld fires. Please make fire breaks, see to it that fire-fighting equipment are in good working order and that employees are trained and sensitized to the perils of veld fires. Every so often I have to write news articles on land owners who left their land unattended during the peak veld fire months. So many times the fire fighting fraternity are faced with locked entry points to the farms and no way to contact the land owner of person(s) in charge. So many times they can’t reach watering points because of locked gates. That is not only irresponsible, it is downright reckless.
A prominent agricultural leader once told me farmers and land owners who did not belong to organised agriculture should keep quiet and stay on their farms. Land owners who refuse to get involved in the fight against veld fires cannot do the same. The problem is that fire is indiscriminate. It burns on the land of the righteous and unrighteous, so to speak. It does not discriminate. Lord knows, I take my hat off to every single person dedicated to the prevention and management of veld fires in SA. The dedicated does not allow him- or herself the choice to not become involved.
Secondly, governmental structures in charge of state owned land should also play their part. We annually report on devastating veld fires originating from municipal dump sites, destroying vast tracts of valuable grazing. I call on entities such as Spoornet and Escom and all other governmental bodies to join hands with the local Fire Prevention Associations (FPA). These FPAs render a sterling service to the communities they operate in. The state’s involvement should be filtered
down to the coal face, in a manner of speaking.
Between three and four people on average die in veld fires in the Free State, where I live, every year. The province also looses an average of 250 000 ha per year to fires. The effects of veld fires were far reaching. The official carrying capacity for cattle in the province is 6ha/MLU. Coupled with the number of hectares lost to veld fires this gives us an idea of the impact of these fires on food security, according to official statistics. Thank goodness for the 55 Fire Protection Associations in the Free State, comprising of 4500 members. And all the other FPA members in the other provinces.
The reality is that it is becoming increasingly difficult to access burns because of the depopulation of rural areas in SA. Fires were getting bigger and burned for longer. One reason was that the fires could not be detected timeously because of the increased farm sizes. Indications are that the veld fire seasons are getting longer because of changes in temperatures. Everyone within the agricultural value chain needs to take head of these realities and plan accordingly.
We have just come through a devastating drought that eroded South African agriculture to the bone. The industry simply cannot afford the continuation thereof through veld fires. Veld fires are inevitable, but can be managed if we unite against it as a common foe.
Men and women who voluntarily give up hours, days and nights of their lives to combat veld fires every year – I truly salute you! May this veld fire season be a good season with every role player taking responsibility, however small the contribution.
Annelie Coleman
26Altus Pretorius - 082 553 1431E-pos: [email protected]
Bus 43114, Heuwelsig, 9332 Willie Esterhuyse - 071 471 1827
E-pos: [email protected] | www.actebisdormers.co.za
Verbeter dieBeste
Stoetnr.: 0567898
Volgende produksieveiling 16 Februarie 2018
RIVERSFORDDormersStoetnr.: 0673387
Bus 3224 | TierpoortBloemfontein
27
Wil U graag die speengewigte in U skaapkudde opstoot?
Kom kyk gerus na die ramme op ons veilings in die komende jaar.
Don’t be a tjop, buy a Dormer!
LOWER ORPENDALE | BARKLY OOSTJAART STEENEKAMP: 072 313 2232 | WEB: www.2broersdormers.co.za | FACEBOOK: 2 Broers Dormers
NASIONALE VEILING: SEPTEMBER 2017PRODUKSIE VEILING: JANUARIE 2018
28
Só moet die ideale Dormer lykDie gewildheid van die vleisskaap wat oorspronklik geteel is om ‘n leemte in die Winterreënstreek te vul, het deur die jare so uitgekring dat die Dormer vandag oor die hele land ‘n huishoudelike naam is.
29
Die Dormer, Suid-Afrika se eie witwol-vleisskaap, is aanvanklik vir die Winterreënstrek geteel, maar vandag word dié ras se ramme vir kruisteling oor die hele land gebruik. Dansky sy wol, wat vry van gekleurde vesels en steekhaar is, is dit veral geskik vir kruisings met die Merino.
Die Dormer vaar ook uitstekend in die produksie van die slaglammers uit suiwer Dormerkuddes sowel as in kruisteling met ander rasse. Graad-Dormerkuddes word gewoonlik uit SA Vleismerino-ooie opgeteel waarby herhaaldelik Dormer-ramme gebruik word wanneer graad-Dormerooie uit stoeterye moeilik bekombaar is.
Die Dormer beskik oor al die belangrike eienskappe van ‘n ideale vleisras. Reeds met sy ontwikkeling is voortreflike eienskappe soos vleisbouvorm, vrugbaarheid, moedereienskappe, melkproduksie, onbeperkte teelsiklus, vroeë rypheid, groeivermoë en karkasgehalte vasgelê.
Die ideale Dormer is ‘n lewenskragtige, gladdelyf, horinglose, witwol vleisskaap met ‘n goeie liggaamsgestel en bouvorm, Daar word gestreef na ‘n langlyf skaap met goeie breedte en diepte, redelik hoog op die been, vol dye, goed ontwikkelde, sterk toplyn, karaktervolle gesig met ‘n sterk bek, gepigmenteerde ooglede en sterk bene, pote en goeie gesonde kloue vir gemaklike beweging.
VrugbaarheidVrugbaarheid word as ‘n belangrike eienskap van die ras beskou en daar word spesifiek vir meerlinge geselekteer, aangesien surplus-lammers die winsgewendheid van die bedryf bepaal en die seleksiepotensiaal vergroot. Tweelinge word verkies, hoewel drielinge redelik algemeen voorkom en selfs vierlinge ook al aangeteken is.
Dormerooie lam gemaklik vanweë die lae geboortemassa van die lam. Daarby word lewenskragtige lammers gebore. ‘n Lampersentasie van 150 persent en hoër (lammers gebore per ooie gelam in een seisoen) word algemeen aangetref. Die onbeperkte teelsiklus maak meer as een lammeroes per jaar moontlik en die lamseisoen kan so gereël word om die maksimum weiding te benut.
Die besonder goeie moedereienskappe en hoë melkproduksie verseker optimale speenpersentasie en vinnige groeitoename, wat ‘n belangrike kenmerk is van lamvleisproduksie. Dormerlammers handhaaf ‘n gemiddelde daaglikse toename van 0.40 kg, maar toenames van hoër as 0.50kg kom ook dikwels voor.
Die vroeë rypheid van die ras besorg ‘n lam wat op ‘n ouderdom van drie tot vier maande ‘n gehaltekarkas met ‘n massa van 16kg to 22kg lewer. Vroeë rypheid is ook ‘n groot bate wanneer kruisings met laatryprasse vir slaglamproduksie gedoen word. Verdere voordele van vroeë rypheid is dat die lammers gouer bemark kan word, die ooie
gouer ‘n ruskans kan kry en meer wol kan lewer, meer ooie per hektaar aangehou kan word, en net volwasse diere gedurende swak weidingstoestande oorgedra hoef te word.
Met vleis as hoofdoel, word wol as bykomstig beskou. Nogtans vergoed dit ruimskoots vir die skeer, ent, doseer en ander bedryfskostes. Op 12 maande word 4kg to 4.5kg wol per skaap geskeer, met ‘n lengte van 100mm en ‘n veseldeursnit van 27 to 30 mikron. ‘n Opsigtelike eienskap van Dormerooie is dat hulle nie hul penswol tydens laktasie verloor nie. Die witwol, wat vry is van gekleurde vesels en steekhaar, maak kruisteling met ander witwol-rasse aanvaarbaar.
Benut ruvoer goedDie ras se vermoë om ruvoer van lae gehalte goed te benut en sy nie-selektiewe weigewoontes, maak hom goed aanpasbaar, ook onder ekstensiewe toestande.
Goeie temperamentDie goeie temperament van die Dormer vergemaklik bestuur en hantering van die diere. Dit is veral by stoetteling baie waardevol. Die hoë doeltreffendheid van voeromsetting en die vermoë om ruvoer van lae gehalte in gehaltevleis om te sit, maak die Dormer ‘n uitstaande ras vir vleisproduksie. Proewe het getoon dat ‘n Dormerlam wat op ses weke gespeen is, 1kg vleis aansit vir elke 3 kg voer.
Die Dormer met sy sterk erfdwang vir ekonomiese vleiseienskappe en klein lam by geboorte, leen hom uitstekend tot kruisteling met ander rasse. Vanweë sy woleienskappe beveel deskundiges die ras aan vir kruisteling met Merino-ooie vir slaglamproduksie.
Resultate het getoon dat waar die Dormerram op tweede-kudde Merino-ooie gebruik is, die kruislammers op drie maande ‘n gemiddelde karkasmassa van 18kg behaal het, waarvan 90 persent as super gegradeer was.
Pryse aanvaarbaarDie Dormer se gewildheid is steeds aan die toeneem, soos kopers van ramme en ooie dwarsdeur Suid-Afrika, Botswana en Namibie hul tevredenheid uitspreek met resultate wat hulle met die ras onder hul besondere omstandighede behaal. Aangesien die Dormer ‘n Suid-Afrikaans geteelde vleisras is, is die pryse van goeie gehaltediere binne perke en vir die meerderheid kopers aanvaarbaar.
Erika Hanekom
30
NH1003moeder van vierling
NH1611seun van NH1003 & AP08018
Renostervallei Dormers
Nolan HerbertSel: 083 280 6191 | [email protected] | [email protected]
10 jaar van selektiewe teling
31
Geb
oorte
gew
ig
Spee
n EB
V
Nas
peen
EBV
NLW
% E
BV
Bou
EBV
6 M
aand
elik
se P
rodu
ksie
Vei
ling,
laas
te D
onde
rdag
in J
anua
rie e
n la
aste
Woe
nsda
g in
Jul
lie80
SP
Ram
me
(al o
ns 1
1-18
mde
ram
me)
en
80
SP O
oie
(al o
ns 3
-4ja
ar o
oie)
VIN
NIG
E G
ROEI
Spee
n en
N
aspe
en,
wan
t u
wor
d p
er k
g la
m v
ergo
ed.
VRU
GBA
ARH
EID
NLW
%,
vrug
bare
ra
mm
e en
oo
ie g
ee m
eer l
amm
ers .
BO
UV
ORM
Bou
ebv
opsn
y w
aard
e va
n ka
rkas
, d
iere
wor
d o
p sp
een,
na
spee
n en
keu
ring
gepu
nt.
GEB
OO
RTE
MA
SSA
lam
mer
s wor
d g
ewee
g.
Joha
n Sw
art
Kink
o Sw
elle
ndam
Te
l: 08
2 82
6 02
92E-
mai
l: ki
nkod
orm
er@
voda
mai
l.co.
za
Hie
rdie
gra
fiek
is o
ns t
rots
dit
wys
wat
ons
doe
n.
32
DNA Ouerskappe en Genomika
DNA ouerskappe en genomika is terme wat ‘n mens gereeld hoor en mense wil graag meer daarvan weet. Tog hoor ‘n mens ook dat hierdie konsepte gewoonlik tegnies is en dat die meeste geskrewe stukke rakende hierdie konsepte glad nie gelees word nie. Daar is vir ons gevra om hierdie konsepte te vereenvoudig deur diagramme en grafieke te verduidelik, maar om seker te maak dit is maklik verstaanbaar.Daar is goeie nuus, DNA is werklik eenvoudig. Dit bestaan uit 4 boustene (nukleotiedes), algemeen voorgestel as A, T, C, G. Dit is egter waar die eenvoud eindig, want jy kan jouself net indink oor die hoeveelheid kombinasies en modifikasies van A, T, C, en G wat moet voorkom om te dien as die bloudruk van alle lewe soos ons dit ken. Hierdie is ‘n poging om die rol van DNA ouerskappe en genomika te oorvereenvoudig deur dit te vergelyk met die konstruksiebedryf wat meer bekend is aan die meeste van ons (Figuur 1 A).Dink jouself in dat jy ‘n ontwikkelaar is en jou volgende ontwikkeling moet die beste ooit wees. Jy maak ‘n draai by Dormer argitekte en luister na al hulle voorstelle. Daar is 2 voorstelle vanaf 2 argitekte (soos toeval dit wil hê: ‘n man en ‘n vrou) waarvan jy besonders hou en indien hulle voorstelle gekombineer word, sal dit die beste ontwerp vir ‘n ontwikkeling in die geskiedenis wees. Die plan op papier moet egter ‘n realiteit word en jy gaan sien verskillende boukontrakteurs. Jy het ‘n keuse van ‘n goeie (die duurste), gemiddelde (markverwant) en slegte (die goedkoopste) boukontrakteurs – almal wat vanaf dieselfde bouplanne werk. Die proses en die verskillende resultate is aangedui in Figuur 1 A.
Figuur 1 A Figuur 1 B
Figuur 1 B – Jy is ‘n Dormer teler en jy kies (gegrond op jou ondervinding en inligting tot jou beskikking) ‘n spesifieke ram en ooi kombinasie om die beste nageslag ooit te teel. Genomiese analise van die lam se DNA (die genetiese bloudruk van die lam) dui aan dat die kombinasie van genetika afkomstig vanaf die ram en ooi gewerk het soos beplan. Op papier sit jy met ‘n lam met genetiese potensiaal wat alle vorige aantekening oorskry. Hierdie genetiese potensiaal moet egter ‘n realiteit word en jy moet die lam grootmaak in die hoop om hierdie genetiese potensiaal te ontsluit. Jy het ‘n keuse van goeie (die duurste), gemiddelde (markverwant) en swak (die goedkoopste) omgewingstoestande – almal wat op dieselfde genetiese bloudruk inwerk. Die proses en die verskillende resultate is aangedui in Figuur 1 B.
33
Hieronder volg ‘n paar vrae (V) en antwoorde (A) om meer inligting te verskaf.
V: Watter rol speel omgewingstoestande op die bereiking van ‘n dier se genetiese potensiaal?A: Die rol van omgewingstoestande op genetiese potensiaal van nageslag is deeglik bestudeer en aangeteken.
‘n Eenvoudige voorbeeld wat gebruik word: ‘n Dier mag ‘n genetiese neiging hê tot ‘n sekere gewig, maar die dier se werklike gewig word beïnvloed deur die beskikbaarheid van verskillende voedingsbronne en die hoeveelhede daarvan. Die impak van omgewingstoetstande kan egter baie vroeër plaasvind as wat ‘n mens verwag. ‘n Studie van Amerikaanse “white tail deer” rakende die impak van die moeders op die nageslag is onlangs gepubliseer. Daarin is onder andere bevind dat groei van die nageslag afkomstig vanaf vroulike diere wat ondervoed gedurende dragtigheid, betekenisvol vertraag was al het al die nageslag dieselfde voeding en omgewingstoestande ontvang. Hierdie vertraagde groei van die nageslag kon egter eers omgekeer word gedurende die tweede generasie nadat die dragtige diere toegang gehad het tot optimale omgewingstoestande. Besoek asb. ons webtuiste www.clinomics.co.za en kies NEWS om die publikasie af te laai.
V: Watter rol speel DNA ouerskappe in moderne diereteelt?A: DNA ouerskappe word gebruik om die ouers van die nageslag op ‘n genetiese vlak te bepaal om sodoende
aan te dui dat die teelprogram plaasgevind het soos beplan. Dit is egter belangrik om seker te maak dat die mees akkurate resultate verky word indien beide moeders en vaders getoets word op DNA vlak. Ons glo ook dat die telers moet besef dat wanneer jy die DNA ouerskappe gebruik in jou teelprogram en om nageslag van die hand te sit, moet dit deeglik gedoen word, want die koste van onakkurate resultate is baie meer as net die prys van die toets.
V: Watter rol speel genomika in moderne diereteelt?A: Een van die gebruike van genomika is om die genetiese potensiaal van ‘n dier te bepaal. Hierdie genetiese
potensiaal word gebaseer op assosiasies tussen genetiese merkers en goed aangetekende eienskappe. Die meeste van hierdie eienskappe word betekenisvol beïnvloed deur omgewingstoetstande. Dit is ook die rede hoekom dit so belangrik is om alles so akkurraat moontlik aan te teken (die dier se eienskappe sowel as die omgewingstoestande), aangesien daar dan geen assosiasies gemaak kan word met die DNA merkers nie en hierdie merkers sal net betekenislose klein genetiese verskille tussen diere bly sonder iets om daarmee te assosieer.
V: Hoe verskil DNA ouerskappe en Genomika van mekaar?A: Eerstens moet daar gekyk word na die 2 hoofstroom tegnologieë waarvan daar gebruik gemaak word
om DNA ouerskappe te doen – mikrosatelliete en SNPs. Beide is relatief bekostigbaar – ons maak van mikrosatelliete gebruik om ouerskappe te doen waar daar slegs vir 13 merkers (soos aanbeveel deur the International Society for Animal Genetics – ISAG) gekyk word vir roetiene ouerskappe. Vir SNPs word daar van ‘n paneel van 89 merkers aanbeveel (dit is egter nog nie in hoofstroom gebruik nie, maar word aanbeveel deur die International Sheep Genomics Consortium – ISGC). Beide hierdie metodes voorsien ouerskapresultate met soortgelyke akkuraatheid. Huidiglik is daar een hoofspeler in die mark as dit kom by diere genomika. Illumina het ‘n 50K skaap “chip” (wat op een slag kyk na 54 241 SNP merkers) om die assosiasie met skaap eienskappe te bepaal. Die nadeel is dat die kosprys van hierdie toetse huidiglik relatief duur is en dat dit nie oor die algemeen regverdig dat ‘n kommersiële diens enigsins deur die teler as waarde vir geld gesien kan word nie.
By Clonimics glo ons aan ons leuse om probleme op te los en vertroue te skep. Hierdie vertroue word nie net geskep tussen ons en die teler nie, maar ook tussen die teler en die koper van sy aanteel. Dit sal al die betrokkenes die gemoedsrus gee dat die dier wat verkoop is, wel daardie dier is.
34
Nas
iona
le K
eurd
ers
com
pile
d by
the
S.A
. Stu
dboo
k an
d A
nim
al Im
prov
emen
t Ass
ocia
tion
Part
icip
ant L
ist
Part
icip
ant
Cod
eN
ame
Add
ress
Tele
phon
eFa
xC
ellu
llar
E-M
ail
HD
MSo
ciet
yPR
OVI
NC
E
Bre
ed:
-
Pref
ixD
ebto
rs N
o.P
OS
BU
S 2
89, A
ME
RS
FOO
RT,
249
001
7753
1867
0865
9308
7006
4822
1DO
M08
4491
0310
MN
R. H
.J. B
AM
dolf@
aan-
de-v
alle
i.co.
za-
-M
PU
MA
LAN
GA
-
JOH
AN
RI,
PO
SB
US
122
, LIN
DLE
Y, 9
630
--
0525
999D
OM
084-
941
1129
MN
R. J
.A. B
AR
NA
RD
joha
nri@
voda
mai
l.co.
zaJB
JOH
AN
RI
FRE
E S
TATE
B09
PO
SB
US
459
, VR
OU
WP
AN
, LE
EU
DO
RIN
GS
TAD
, 264
0-
-06
7387
9DO
M08
2374
2656
MN
R. M
.C. B
AR
NA
RD
theu
ns.b
arna
rd@
blcb
.co.
za-
--
-
PO
SB
US
33,
ED
EN
BU
RG
, 990
805
1-74
3 15
6505
1-74
3 15
6505
9665
1DO
M07
9-51
1 39
20M
NR
. T.J
.P. B
AR
NA
RD
--
-FR
EE
STA
TE-
PO
SB
US
133
, MA
KW
AS
SIE
, 265
001
8-59
7 45
1108
6-50
6 16
8706
0294
7DO
M08
3-28
4 64
73M
NR
. J.A
. BE
YE
RS
jabu
wy@
nwet
.co.
za-
-N
OR
TH W
ES
T-
PO
SB
US
470
, ZA
STR
ON
, 995
005
1-66
3 12
0905
1-66
3 01
5305
2439
9DO
M08
2-49
9 59
35M
NR
. J. C
HU
RC
HC
harle
schu
rch8
9@ic
loud
.com
,C
obus
ch@
iclo
ud.c
omJ
LEE
UW
KO
PFR
EE
STA
TEC
05
P.O
. BO
X 7
323,
FLA
MW
OO
D ,
KLE
RK
SD
OR
P, 2
572
--
0665
132D
OM
0833
7877
83M
R Q
. CO
ETZ
EE
boer
seun
@ym
ail.c
om-
--
-
PO
SB
US
24,
CO
LES
BE
RG
, 979
5-
-06
5459
5DO
M07
1887
9080
MN
R. V
. CO
LLIE
R-
--
--
PO
SB
US
328
, VR
ED
E, 9
835
--
0586
818D
OM
082-
565
6924
MN
R. D
.C. C
RO
NJE
--
-FR
EE
STA
TE-
PO
SB
US
800
, CA
LED
ON
, 723
002
8-21
2 18
6502
8-21
2 18
6505
8319
2DO
M08
2-85
3 48
51M
NR
. J.B
. DE
WE
Tjb
dew
et@
cmw
.co.
za-
-W
ES
TER
N C
AP
E-
BR
UM
ME
R S
TRA
AT
10, K
RO
ON
STA
D, 9
500
0845
0033
33-
0666
073D
OM
0828
2632
44M
NR
. K.J
. DU
PLE
SS
ISka
rel.d
uple
ssis
@bk
b.co
.za
--
--
PO
SB
US
193
, RIV
IER
SO
ND
ER
EN
D, 7
250
028-
261
1521
086-
681
6879
0564
456D
OM
082-
823
0673
MN
R. P
.A. D
U P
LES
SIS
piet
er.d
uple
ssis
@bk
b.co
.za
--
WE
STE
RN
CA
PE
-
DE
N S
TRA
AT
19, M
OLT
EN
O, 5
500
045-
967
1005
-05
4946
7DO
M07
2-76
0 68
54M
R W
.T. E
LLIO
TTbi
llelli
ott@
nokw
i.co.
za-
-E
AS
TER
N C
AP
E-
PO
SB
US
431
14, H
EU
WE
LSIG
, 933
205
1-44
5 21
0005
1-44
5 21
0006
0295
0DO
M07
1-47
1 18
27M
NR
. W.A
.V. E
STE
RH
UY
SE
w.e
ster
huys
e@la
ntic
.net
--
FRE
E S
TATE
-
PO
SB
US
68,
DE
WE
TSD
OR
P, 9
940
--
0588
573D
OM
082-
829
3887
MN
R. A
. FE
RR
EIR
Afe
rrei
reaa
@ts
b.co
.za
--
FRE
E S
TATE
-
PO
SB
US
252
70, M
ON
UM
EN
TPA
RK
, PR
ETO
RIA
, 010
501
2941
8121
0865
0340
9505
4778
8DO
M08
2093
7650
MN
R. J
.G. F
OU
RIE
anne
lie.jo
han@
ibur
st.c
o.za
--
--
PO
SB
US
157
, RIV
ER
SD
AL,
667
002
8713
2984
0866
1592
5606
6168
9DO
M07
2612
2783
MN
R. A
.R. G
ELD
EN
HU
YS
attie
@w
ispe
rnet
.co.
za-
--
-
PO
SB
US
156
, RIV
IER
SO
ND
ER
EN
D, 7
250
028-
261
1812
028-
261
1812
0450
198D
OM
082-
453
2899
MN
R. C
.P. G
RO
EN
EW
ALD
cpg@
dorw
ald.
co.z
a-
-W
ES
TER
N C
AP
E-
PO
SB
US
214
, RIV
IER
SO
ND
ER
EN
D, 7
250
028-
261
1944
-05
5031
6DO
M08
2-57
2 43
27M
NR
. J.V
.B. G
RO
EN
EW
ALD
--
-W
ES
TER
N C
AP
E-
BK
B P
OS
BU
S 2
9, R
IVIE
RS
ON
DE
RE
ND
, 725
0-
-06
0953
9DO
M-
MN
R. P
. GR
OE
NE
WA
LD-
--
WE
STE
RN
CA
PE
-
PO
SB
US
126
, MA
LME
SB
UR
Y, 7
299
022-
487
2690
022-
482
2047
0462
699D
OM
082-
870
1334
ME
V. M
.F. H
AN
EK
OM
hane
kom
@pa
tat.z
a.ne
tA
PR
HE
NO
STE
RB
OS
RU
GW
ES
TER
N C
AP
EH
01
PO
SB
US
555
, CA
LED
ON
, 723
002
8-21
2 20
5802
8-21
2 20
5805
4941
3DO
M08
2-78
6 15
34M
NR
. H.W
. HA
TTIN
GH
--
-W
ES
TER
N C
AP
E-
PO
SB
US
213
, VO
LKS
RU
ST,
247
001
7-73
5 12
8801
7-73
5 36
6406
0314
0DO
M08
1011
8288
MN
R. R
.B. H
AU
PT
richa
rd@
lam
prec
htfe
eds.
com
--
MP
UM
ALA
NG
A-
PO
SB
US
541
, SW
ELL
EN
DA
M, 6
740
028-
514
2223
028-
514
2223
0585
343D
OM
082-
854
9468
MN
R. F
.D. H
UG
Ofd
hugo
@cm
w.c
o.za
--
WE
STE
RN
CA
PE
-
PO
SB
US
65,
KO
FFIE
FON
TEIN
, 998
6-
-06
3048
1DO
M08
2-38
0 01
46M
NR
. J.J
. JA
NS
EN
VA
N R
EN
SB
UR
Ghe
insu
pers
tore
@gm
ail.c
om-
-FR
EE
STA
TE-
JOR
DO
RM
ER
S, P
OS
BU
S 3
0, C
RA
DO
CK
, 588
004
8-88
1 35
2508
6-62
0 67
1804
8806
4DO
M08
4-74
5 34
18M
NR
. A.D
. JO
RD
AA
Njo
rdor
mer
s@gm
ail.c
om-
-E
AS
TER
N C
AP
EJ0
1
PO
SB
US
232
, ER
ME
LO, 2
350
-08
6542
3610
0648
222D
OM
0827
7250
41M
NR
. C.D
. JO
RD
AA
Nni
el.jo
rdaa
n@bk
b.co
.za
--
MP
UM
ALA
NG
A-
PO
SB
US
30,
CR
AD
OC
K, 5
880
--
0661
690D
OM
0765
2064
17M
NR
. C.E
. JO
RD
AA
Nch
arle
sjor
daan
@ro
cket
mai
l.com
--
--
Rep
ort v
ersi
on 1
.0. g
ener
ated
by
Logi
x02
/27/
17 0
2:12
:12
PM
Pag
e 1
SB
AP
B
TOTA
L O
F R
ECO
RD
S:51
35
Nas
iona
le K
eurd
ers
com
pile
d by
the
S.A
. Stu
dboo
k an
d A
nim
al Im
prov
emen
t Ass
ocia
tion
Part
icip
ant L
ist
Part
icip
ant
Cod
eN
ame
Add
ress
Tele
phon
eFa
xC
ellu
llar
E-M
ail
HD
MSo
ciet
yPR
OVI
NC
E
Bre
ed:
-
Pref
ixD
ebto
rs N
o.P
OS
BU
S 3
7593
, LA
NG
EN
HO
VE
NP
AR
K,
BLO
EM
FON
TEIN
, 933
0-
0866
8189
7306
4887
2DO
M08
2573
4980
MN
R. J
.C. J
OU
BE
RT
jan.
joub
ert@
bkb.
co.z
a-
-FR
EE
STA
TE-
PO
SB
US
25,
SW
ELL
EN
DA
M, 6
740
028-
514
1963
028-
514
1963
0569
903D
OM
082-
771
6552
MN
R. M
. LIE
BE
NB
ER
G-
--
WE
STE
RN
CA
PE
-
PO
SB
US
283
, MA
LME
SB
UR
Y, 7
299
--
0666
880D
OM
0828
7291
00M
NR
. E.T
. LO
UW
ewan
@nu
wel
and.
co.z
a-
--
-
PO
SB
US
5, B
AR
KLY
OO
S, 9
786
045-
971
0862
-06
3027
4DO
M07
1-67
3 52
55M
NR
. J.J
. LO
UW
--
-E
AS
TER
N C
AP
E-
PO
SB
US
25,
SW
ELL
EN
DA
M, 6
740
--
0662
056D
OM
0825
7616
99M
NR
. J.P
. LO
UW
kobu
s.lo
uw@
bkb.
co.z
a-
--
-
PO
SB
US
79,
DE
WE
TSD
OR
P, 9
940
--
0661
792D
OM
0828
2606
68M
NR
. C. M
AR
ICO
WIT
Z-
--
--
PO
SB
US
186
, BA
RK
LY O
OS
, 978
604
5974
9206
0865
5099
8706
0733
7DO
M08
2374
3193
MN
R. H
.P. N
AU
Dé
henr
i.nau
de@
bkb.
co.z
a-
-E
AS
TER
N C
AP
E-
109
WA
RD
EN
STR
AA
T, H
AR
RIS
MIT
H, 9
880
0586
2231
73-
0660
706D
OM
0836
5496
38D
R. C
.J.B
. NE
Lcj
bnel
@ho
tmai
l.com
--
--
WA
TER
KA
NT
STR
AA
T 11
, MO
OR
EE
SB
UR
G, 7
310
--
0667
391D
OM
0827
7134
76M
NR
. J.G
.M. O
LIV
IER
jan.
oliv
ier@
bkb.
co.z
a-
--
-
PO
SB
US
383
, SO
ME
RS
ET-
OO
S, 5
850
0422
4336
0604
2243
3606
0661
688D
OM
0824
9898
66M
NR
. T.T
. PA
ULS
EN
ttpau
lsen
@cm
w.c
o.za
--
--
P.O
. BO
X 2
02, C
RA
DO
CK
, 588
004
8-88
1 38
2608
6-51
1 33
8703
3427
8DO
M08
3-35
6 27
49M
R R
.G. R
AY
NE
Rra
yner
@te
lkom
sa.n
et-
-E
AS
TER
N C
AP
E-
KY
KS
IM B
OE
RD
ER
Y (E
DM
S) B
PK
, PO
SB
US
333
, S
WE
LLE
ND
AM
, 674
002
8-51
2 38
6602
8-51
2 38
6605
2468
5DO
M08
2-82
6 02
92M
NR
. M.J
. SW
AR
Tki
nkod
orm
er@
voda
mai
l.co.
zaJS
KIN
KO
WE
STE
RN
CA
PE
S08
P.O
. BO
X 6
32, Q
UE
EN
STO
WN
, 532
0-
0865
5294
8106
3921
7DO
M08
2371
4280
MR
G. T
RE
THE
WE
Yga
ry.tr
ethe
wey
@bk
b.co
.za
--
--
PO
SB
US
345
, PA
RY
S, 9
585
056-
817
7455
-05
9045
3DO
M08
2-65
1 28
58M
NR
. G.F
.M. V
AN
DE
R W
ES
THU
IZE
N-
--
FRE
E S
TATE
-
PO
SB
US
293
, MID
DE
LBU
RG
, 590
0-
-05
8318
4DO
M07
9 15
9 87
42M
NR
. W.J
. VA
N H
EE
RD
EN
will
ievh
@da
ff.go
v.za
--
EA
STE
RN
CA
PE
-
PO
SB
US
139
6, B
ETH
LEH
EM
, 970
005
8-30
3 79
8601
2-80
7 31
6800
0297
0DO
M08
2-57
5 63
70M
NR
. C.P
. VA
N R
OO
YE
Nch
arlv
anro
oyen
37@
gmai
l.com
VR
VA
NO
VIS
FRE
E S
TATE
V02
PO
SB
US
602
, LA
DY
BR
AN
D, 9
745
--
0570
264D
OM
072-
684
6304
MN
R. J
. VA
N W
YK
east
ry@
ntel
ecom
.co.
za-
-FR
EE
STA
TE-
PO
SB
US
442
, RE
ITZ,
981
005
8-86
3 15
49-
0459
655D
OM
083-
995
0950
MN
R.
VA
N Z
YL
P.H
. DE
Vsa
mek
oms@
gmai
l.com
VZ
DA
NE
LLA
FRE
E S
TATE
V04
HE
LDE
RH
OE
K, P
OS
BU
S 6
7, R
ED
DE
RS
BU
RG
, 990
4-
-04
8633
1DO
M08
2-80
8 92
53M
NR
. B.E
. VE
NTE
Rm
wct
inn@
mw
eb.c
o.za
--
FRE
E S
TATE
-
PO
SB
US
113
, VO
LKS
RU
ST,
247
0-
0177
3522
6206
4824
5DO
M07
3285
0258
MN
R. M
.J.
VIL
JOE
Nha
ndel
.vol
ksru
st@
bkb.
co.z
a-
-M
PU
MA
LAN
GA
-
PO
SB
US
851
, HA
RR
ISM
ITH
, 988
005
8623
1626
0586
2216
1906
6168
7DO
M08
4583
1626
MN
R. H
.J. V
ISS
ER
hjvi
s@vo
dam
ail.c
o.za
--
--
PO
SB
US
272
, FR
AN
KFO
RT,
983
0-
-06
6449
1DO
M08
2854
1491
DR
. K. W
ES
SE
LSkw
esse
ls@
voda
mai
l.co.
za-
--
-
PO
SB
US
290
48, D
AN
HO
F, 9
310
051-
436
1937
051-
451
2306
0618
878D
OM
083-
280
6204
MN
R. R
.J. W
ILK
Ero
bert@
cent
rals
igns
.co.
za-
-FR
EE
STA
TE-
Rep
ort v
ersi
on 1
.0. g
ener
ated
by
Logi
x02
/27/
17 0
2:12
:12
PM
Pag
e 2
SB
AP
B
TOTA
L O
F R
ECO
RD
S:51
36
RUSWATERDORMER STOETFanie Kruger & Gesin PotchefstroomSel: 082 859 1867
Uit die beste – vir die beste genetika:• Meerlinge genetika• Kruisteling• Groei kragtig
37
38
Dormers is geteel om slaglammers te produseer in enig gegewe kruisteel stelsel. Dit opsigself bly die teel doelwit van die Dormerras. Ons moet die kommersiële produsent oortuig met kwaliteit, gehalte en dormers wat finansiële voordeel bring.
Die Dormer genootskap bestaan uit ‘n aantal lede en hul skape, hoewel almal Dormer skape is, is daar tog klein verskille tussen die diere en die telers se teel beleid. Ons kan dit sien as ‘n klomp sirkels wat mekaar oorvleuel en eindelik een groot sirkel vorm, met die Dormer ras in die middel.
Elke teler plaas hom iewers binne die groter sirkel , daar is egter nie ‘n reg of verkeerd nie, dit is die teler se keuse waar hy wil wees met betrekking tot ander telers. Ons bereik gemeenskaplike belang daar waar die sirkels oorvleuel. Ons kan dit beskou asof daar ‘n klomp ligte in ‘n rigting skyn , hoe kleiner die kol hoe helderder die lig, ‘n groter kol verteenwoordig dalk swakker lig maar ‘n groter area word belig. In ‘n ras is die beginsel dieselfde hoe kleiner die kol hoe meer eenvormig, maar hoe groter die kol hoe meer verskeidenheid is daar en hoe meer kommersiële telers kan ons bereik.
‘n Teeldoelwit vir Dormerskape
Groei
Dormerras
Geboorte gewig
Bouvorm
Vrugbaar
Gehard (Aanpasbaar)
Teeldoelwitte behoort op die kommersiële produsent te fokus en sy belange op die hart dra.
Lae geboorte massa, Groei, Vrugbaarheid en Bouvorm is die belangrikste eienskappe wat ons ras gewild maak vir kruisteling. Dit is ook die eienskappe wat ons ras gewild maak vir intensiewe skaapboerdery en ook gewild maak vir suiwer Dormer boerdery. Die kommersiële produsent put dus waarde uit vrugbare ramme en ooie, lamgemak, vinnige groei en goeie bouvorm.Elke teler het sy eie kliente en is verandwoordelik om aan hul behoeftes te voorsien.
TEELDOELWITTE BEHOORT DUS TE FOKUS OP:
A) Geboorte massa is belangrikVolgens ‘’Keith David McSporran van die Massey Universiteit in sy tesis, wat handel oor Distokia in 4 000 Romney ooie,’’ was swaar geboorte massa en klein pelvis die grootste oorsaak van lam vrektes.
’’ Faktore wat lamvrektes by die Elsenburg Dormer- en SA Vleismerinokuddes belnvloed. A.A. Brand, S.W.P. Cloete en T.T. de Villiers ,’’ blyk dit tog of die lamvrektes asgevolg van swaarder geboorte massa veral bo 5.75kg by die Vleismerinokudde ‘n noemenswaardige effek op lamvrektes gehad het.
Skape is gelukkig anders as bv beeste in die opsig dat sodra daar ekstra voeding beskikbaar is en wanneer diere vrugbaar is hul meerlinge genereer. Ons sal egter as ras geboortemassa in ons teeldoelwit moet insluit.
B) GroeiGroei is een van die belangrike eienskappe van die Dormer omdat dit ‘n groot persentasie van die kommersiële produsent se inkomste genereer. Daar is vele gevalstudies gedoen om die waarde van groei teelwaardes te demonstreer, wat my opval, by die meeste het die uitkoms die voorspelling oortref. In ‘n komersiële demonstrasies, oor die waarde van groei teelwaardes, wat ek op MLA en Lambplan se weblad gelees het, dit is gedoen om produsente te help om hul besighede te verbeter maar ook om aan ander produsente die waarde van navorsing en tegnologie te demonstreer.
Using ASBVs - What’s in it for me? A review of the literature on the use of genetic technologies for the selection of dams and sires in sheep breeding programs Prepared by Anne Ramsay September 2012 Background
In bogenoemde studie is 2000 (1ste kruis) ooie gepaar met Poll Dorset ramme waarvan die helfte van die ramme in die boonste 20% vir groei vir die ras was en
39
die ander helfte ramme in die onderste 20% van die ras. Die boonste 20% vir groei ramme se lammers was op slag ouderdom 5.44kg swaarder en 97.3% is bemark teenoor 77.3%. Dit verteenwoordig 5.44Kg lewendig@ 46% uitslag =2.5kg meer per lam en teen R64/Kg =R160 per lam x 80 lammers per jaar x 3jaar wat ons ‘n Ram gebruik =R38 400/ram wat die boonste 20% ramme meer kon genereer.
C) VrugbaarheidVrugbaarheid is belangrik by Dormer skape en een van die ekonomiese eienskappe wat by ‘n teeldoelwit ingesluit behoort te word. Uit die tesis van (S. A. al-Shorepy and D. R. Notter scrotal circumference in a fall-lambing sheep flock Genetic variation and covariation for ewe reproduction, lamb growth, and lamb J ANIM SCI 1996, 74:1490-1498.) lees ek dat vrugbare ooie teel vrugbare ramme met groter testis, wat meer ooie kan beset, ramme het ook beter libido en dek die ooie meer, wat meer lammers verseker. Vrugbare diere is aangepas en kan hulself handhaaf. ’n Teelwaarde om te gebruik is, Number of lambs weaned% of getal lammers gespeen persentasie.
GLS % / NLW % = Oud 1ste lam+aantal lammers + TLP + Oud 2de lam + aantal lammers + TLP +Oud 3de lam + aantal lammers + TLP → Ensv.DUS: Ooie wat vroeg + gereeld lam(TLP) + meerlinge
Deur vir NLW % te selekteer, selekteer ons ook vir aangepasde diere en diere wat hul self kan handhaaf, ooie wat gereeld self lam het min of geen lam probleme.
D) Bouvorm Dit verhoog die die opsny waarde van Dormerkarkasse op slag ouderdom. Bouvorm is die eienskap waaraan telers baie tyd en energie spandeer, want dit bepaal die prys van stoetdiere op veilings. Bouvorm is ongelukkig negatief gekorelleerd met vrugbaarheid. Bouvorm word met die hand en oog geselekteer , daarom is dit nie noodwendig dat hul so sal teel nie. Soos in die onderstaande tabel kan een van ram 100 se nageslag dalk die mooiste ram in die groep wees , maar sal waarskynlik nie goed teel.
Die onderstaande table toon verskille in ramme se nageslag vir bouvorm gepunt uit 5 op 210 dae.
Ram 5 Punt 4 Punt 3 Punt 2 Punt 1 Punt270 3 6 6 2
2 8 6 5 3 1176 2 4 4 1163 2 7 5 5 219 5 4 620 6 7 545 1 8 7 294 4 8 5 1
100 2 1 3 2 3
By die seleksie en teling vir bouvorm moet ons die slaglam in gedagte hou en nie oorboord gaan met modegiere en ‘’fansy points” nie.
Teling is nie eenvoudig of maklik nie, telers ontvang dalk nie genoeg krediet vir wat hul doen nie. Ons moet egter probeer om gelyktydig al die eienskappe wat Dormers so gewild maak te verbeter.
Die Genetiese potensiaal van skape is nog glad nie ontsluit nie, ons raak nog net aan die punt van die ysberg wat potensiaal betref, indien ons dit met die hoender, vark, bees en melkbedryf vergelyk. Tye verander, kommersiële produsente word groter en meer ingelig, hul beplan hul kuddes beter, is gefokus op produksie en gebruik tegnologie op alle vlakke tot hul voordeel.
Teel doelwitte vir dormers behoort te fokus op produksie, ons sal vinnig moet aanpas by die tye en nuwe tegnologie.
Johan Swart
40
dag van die veiling moet reeds aangeteken wees by Stamboek. Die nommers van lammers moet duidelik deur die afslaers aangekondig word tydens die verkoop van die spesifieke lot.
7. Alle diere, asook lammers van ooie wat ingeskryf word, moet duidelik getatoeëer wees. Diere wat nie duidelik en leesbaar getatoeëer is nie, sal nie aanvaar word nie.
8. Wollengte mag nie 30mm oorskry nie. ’n Wolgroei van 6 - 8 weke en met die masjien geskeer vertoon goed. Let wel lede moet daarop bedag wees dat skape nie aangeskeer mag wees nie.
9. Slegs gekeurde volgeregistreerde SP diere word aanvaar. Keurings moet reeds op die Logix stelsel wees met die sluitingdatum van inskrywings.
10. Beide ooie en ramme wat vir die veiling ingeskryf word, moet amptelik prestasiegetoets wees. Ingevolge die Nasionale Vleisskaapprestasietoetsskema. Beide ramme en ooie moet ’n minimum speen indeks van 90 hê.
11. Embrio diere wat op die Nasionale Veiling aangebied word se naspeen indeks moet bo 90 wees en/of twee van die nageslag van die moeder moet ʼn minimum speen indeks van 90 hê.
12. As die verkoper enige saad of aandeel van enige ram terughou, moet die verkoper dit verklaar voordat die dier opgeveil word.
13. Finale keuring sal streng in terme van veilingswaardigheid asook die Standaard van Voortreflikheid gedoen word. Die beslissing van die Keurderspaneel sal finaal wees.
14. Alle diere wat afgekeur is moet onmiddellik uit die krale verwyder word en mag onder geen omstandighede op die veiling verkoop word hetsy as graaddiere of andersins nie.
15. Ramme moet binne 30 dae voor die veilingsdatum vir vrugbaarheid getoets word. ’n Vrugbaarheidsertifikaat deur ’n veearts uitgereik moet die dag voor die veiling tydens keuring aan die inspekteurs oorhandig word. Sodanige sertifikaat moet bevestig dat die ram klinies ondersoek is, die saad mikroskopies getoets is, testes omvang aandui en die dek geskik is en vry is van enige besmetting. Die testes omvang van ramme moet as volg wees:
12 - 15 maande 30cm
15 - 18 maande 32cm
ouer as 18 maande 33cm
Dormer Nasionale veilings: Onder Beskerming van die Genootskap:
1. Die term “Onder Beskerming van die Dormer Skaaptelersgenootskap van SA” beteken dat die Genootskap die egtheid van die teel- en prestasiegegewens van die elke dier, soos in die amptelike katalogus verskyn, gekontroleer het en dat ʼn span keurders aangestel deur die Raad, nie langer as vyf (5) dae voor die veiling nie, elke dier geïdentifiseer en visueel geïnspekteer het vir veilingswaardigheid en as geskik verklaar het vir oordrag aan ʼn nuwe eienaar. Die Genootskap kan egter nie verantwoordelikheid aanvaar vir enige verborge gebreke, siektetoestand, vrugbaarheid en of dragtigheids-status van enige van die skape wat aangebied word nie, dit bly die verantwoordelikheid van die verkoper.
Algemene Veilingsreëls
2. Alle opbetaalde lede van die Genootskap is geregtig om diere op die veiling aan te bied. Die veilingskatalogus wat deur SA Stamboek voorberei en deur die afslaers gedruk word, moet (2) twee weke voor die veiling gereed en beskikbaar wees. Daar moet streng gehou word by die sluitingsdatum vir inskrywings, aangesien die Genootskap eers ʼn konsep katalogus moet opstel, dit aan die verkopers moet sirkuleer vir korrektheid en daarna dit finaal moet goedkeur alvorens dit aan die Afslaers deurgegee kan word vir reproduksie. Ons versoek u om stiptelik te reageer op versoeke van die Genootskap in die verband. Dit is elke teler se verantwoordelikheid om te sorg dat hulle diere se data en syfers voor die afsnydatum van die inskrywings reg is.
3. Alle diere wat in die maand van die veiling 12 maande of ouer is, sal aanvaarbaar wees vir die Nasionale Veiling.
4. Ooie moet nie ouer as 4 jaar wees nie en moet die verkoper se eie teling wees. M.a.w. ooie gebore in 2013 en jonger kwalifiseer.
5. Alle ooie twee jaar en ouer moes ten tye van die veiling reeds gelam het, sigbaar dragtig of dragtig gesertifiseer wees.
6. Waar daar ooie met lammers aangebied word, kan die lammers die ooi diskwalifiseer as hulle prulfoute het en nie aan die minimum rastandaarde voldoen nie. Lammers mag nie ouer as 100 dae op die dag van die veiling wees nie en alle lammers gebore tot voor die
41
• Geen keurder mag die terrein besoek of betree voor die keuring in aanvang neem nie.
• Uitslag van die keurings sal skriftelike na afloop van die keuring op ʼn vooraf bepaalde tyd oorhandig word aan die telers. (Met die afkeur redes)
• Baie belangrik dat slegs die koördineerder van die keuring bewus sal wees met wie of watter diere gewerk word.
5. Geen dier sal gekeur word wat nie behoorlik volgens die bepalings van die Grondwet geïdentifiseer kan word nie.
6. Geen dier sal sonder die nodige veeartseny sertifikaat gekeur word nie. (Vrugbaarheid en dragtigheid)
7. Daar is nie ʼn appelproses nie, die beslissing van die keurders is finaal. Hulle gaan ook nie kan redeneer met die teler oor waarom hulle die dier afgekeur het nie, want hulle gaan nie weet wie se dier hulle afkeur nie.
8. Elke dier wat gekeur word moet ʼn werkblad hê waar daar sistematies afgemerk word soos die dier gekeur word. (Afkeur rede moet duidelik hierop aangeteken word) Die koördineerder sal die Lot of diernommer daarop aanbring sodra die keurders dit na afhandeling van die betrokke dier aan hom oorhandig. Hierdie werkblaaie tesame met die nodige veeartseny sertifikate sal veilig bewaar word vir latere verwysing.
Keuringsprosedure tydens Nasionale Veilings
1. Die keuringsproses tydens die Nasionale Veiling word gekoördineer deur die portefeulje lid vir veilings.
2. Drie plus een reserwe keurders moet deur die raad aangestel word. Hierdie keurders moet totaal onafhanklik wees en mag ook geen belang by die veiling hê nie.
3. Daar moet ʼn versoek in die veilingsreëls gerig word aan die telers dat hulle steeds hulle diere deur twee keurders op die plaas moet laat keur voor die veiling. Dit gaan die proses by die Nasionale Veiling vergemaklik en bespoedig.
4. Keuring moet totaal blind plaasvind.
• Die koördineerder moet voor die tyd die volgorde opstel en dit skriftelik aan die afslaers deurgee. Groepe diere moet nie hardop uitgeroep word nie.
• Lotnommers sal eers na die keuring aangebring word, met die uitsondering van die vroulike diere. (Daar is lammers wat kan rondloop en deurmekaar kan raak)
• ʼn Addisionele raadslid moet behulpsaam wees met die identifisering van diere op so ʼn wyse dat die keurders geen insae daartoe het nie.
42
43
Rasstandaarde
44 1
1. Kop Ideaal Afwykings (diskriminasie) Prulfoute (diskwalifikasie)
Karaktervol, horingloos, sterk, matig lank, met breë sterk bek en goed gevormde tande en kake; gepigmenteerde ooglede met ‘n wakker oog en ore van matige grootte met sagte wit bedekking op gesig en ore.
Fyn kop, fyn bek, wol op kop (kuif) nie laer as ooglyn nie; te min pigment om oë, dowwe uitdrukking in oë en sterk vaste swaar horings by ramme (minder as 3 cm). Kemp op gesig is toelaatbaar.
Bekfoute: te kort of te lang onderkaak; skewe bek; ab-normale tande (voerbek wat 3 mm oorskry); invou-ooglede, oormatige pienk om oë en ore sonder pig-ment (rooigesig voorkoms); geen pigment by beide ramme en ooie; oormatige swaar horings by ramme (Basis 3 cm, lengte 3 cm; horingknoppies by ooie; wol op kop (kuif) laer as ooglyn.
2. Nek Ideaal Afwykings Prulfoute
Breed; goed aangesluit by kop, skouer en bors met goeie lengte; geen dwars-plooie en vertikale of hori-sontale keelvel aan nek nie.
Matige keelvel en nekplooi. Te kort of lang nek met swak nekaansluiting by skouers (u-vormig); dwars-plooie om nek tot oor bors.
3. Voorkwart Ideaal Afwykings Prulfoute
Breed, diep en beter ontwikkel by ramme as ooie.
Matige afwyking van die ideaal.
Te smal en gebrek aan diepte en breedte, swak ontwikkeling in voorkwart.
4. Skof en skouers Ideaal Afwykings Prulfoute
Breed, vol, gelyk en goed aangeheg met middestel en nek.
Matige los skouer. Los skouers, skerp of geknyp agter skouers. (Duiwelsgreep)
5. Middestel 5.1 Rug en Lende
Ideaal Afwykings Prulfoute Reguit rug (toplyn), sterk en breed, lende gelyk met rug en kruis, met goeie bespie-ring oor rug en lende.
Gebrek aan diepte, breedte, lengte en bespiering.
Hol of krom rug, swak bespiering en afwesigheid van bespiering en breedte.
5.2 Ribbe en Flanke Ideaal Afwykings Prulfoute
Goeie ribsprong (kapa-siteit), diep en vol in flanke. Ooie wigvormig.
Effe swakker ribsprong. Plat ribbe, gebrek aan diepte en breedte en opgesny in flanke (silindries).
6. Agterkwart 6.1 Kruis
Ideaal Afwykings Prulfoute Goeie lengte van kruis (tussen sit en heupbene)
Te plat, te kort en hangkruis. Matige vetlo-
Oormatige hang of dakkige kruis. Spits-
45
2
goed gevleis en breed tussen heupbene, draai en sitbene.
kalisasie by ouer ooie. vormige kruis en vetloka-lisasie op en tussen sit-bene.
6.2 Boude en dye Ideaal Afwykings Prulfoute Buite- sowel as binnedye baie goed gevul, diep gevleis (bespiering), breed aan agter- en sy-kante met baie goeie bespiering.
Minder goed gevul in dye (swakker bespiering). Matige vetlokalisasie, veral in binnedye.
Swak gevleis in binne- en buitedye, oormatige vet-lokalisasie veral in binne-dye.
6.3 Bene en Kloue Ideaal Afwykings Prulfoute
Bene sterk en vierkantig geplaas en van middel-matige lengte. Kloue sterk en amberkleurig, kote kort en sterk.
Kloue effe oop aan voor-kant. Effe regop hake. Effe x-benig (voorbene). Effe koeihakig (agter-bene) of bakbene. Swart kloue met wit strepe wat deur klou loop. Koot-gewrigte matig lank of slap.
Agterbene dun, nou stand, koeihakig, sekel-vormig of te regop hake. Voorbene dun, nou of x-vormig. Kloue wyd oop aan voorkant of lank. Swart kloue (agt swart kloue). Kootgewrigte wat deurtrap.
7. Geslagorgane - Ooie Ideaal Afwykings Prulfoute Goed gevormde uier met spene van normale grote. Pigment op vrou-like geslagsorgane, uier en spene.
Min pigment op vroulike geslagsorgane, uier en spene.
Afwesigheid van een of albei spene, dooie spene, absesse aan uier. Uier waarvan slegs een deel funksioneel is. Oor-matige groot of te klein spene. Swak gevormde uiers (uitsak).
8. Geslagsorgane - Ramme Ideaal Afwykings Prulfoute
Beide testikels (teelballe) aanwesig, ewe groot en van normale grootte met ongesplete skrotum, bo-kant haaklyn Testisomvang: 12-15 mnde - 30 cm 15- 18 mnde - 32 cm 19 mnde en ouer -33 cm
Skrotum effe te kort, effe te lank of effe gesplete.
Sonder of slegs een testikel, of wat in groote verskil. Abnormale of te diep gesplete skrotum wat 3 cm oorskry. Vergrote bybal en ab-sesse in skrotum. Testis-omvang kleiner as mini-mumgrootte vir ouder-dom. Skrotum te laag-hangend onder hakke (pendulum).
46 3
LW.:-Wanneer ‘n skaap beoordeel of gekeur word, moet daar nie blindgestaar word teen een eienskap alleen nie, maar in geheel gesien word.
9. Vetverspreiding Gebruik diskressie by dragtige ooi en ouer diere
Ideaal Afwykings Prulfoute Vetbedekking met ega-lige verspreiding.
Matige vetlokalisasie.
Oormatige vetlokalisasie.
10. Wol Wollengte vir Nasionale Veiling en Nasionale- Provinsieal- en Streekskoue
Maksimum 3cm Ideaal Afwykings Prulfoute
Witwol vry van kemp en gekleurde vesel in die vag.
Sterk harige vesel in broek. Mate van kemp in gesig, bene en rondom geslagsorgane.
Kemp of gekleurde vesel in vagwol.
11. Pigment Ideaal Afwykings Prulfoute
Ligte pienk vel. Bruin ge-pigmenteerde ooglede en geslagorgane, uier en spene.
Te min pigment. Kleiner kolle van swart of bruin pigment op vel rondom bek en neusgate (kleiner as 1cm). Kolle op ore wat met swart of bruin hare bedek en kleiner as 2 cm is. Donker vel-pigment om die oë so breed as 1 cm reg rondom is aanvaarbaar solank dit aan die oog-lede raak.
Geen pigment om oë by ramme en ooie. Swart of bruin kolle op ore wat met swart of bruin hare bedek is wat 2 cm oorskry. Swart of bruin kolle aan bene (Sandy legs). Kleiner kolle van swart of bruin pigment op vel rondom bek en neusgate wat 1cm oor-skry.
LW.:-Wanneer ‘n skaap beoordeel of gekeur word, moet daar nie blindgestaar word teen een eienskap nie, maar die geheel moet gesien word.
47
Ons strewe na vrugbaarheid en uitstekende bouvorm.
Ramme en ooie op die plaas te koop
CALEDON RAMVEILING(CALEDON)
14 JUNIE 2017
WES KAAP DORMER VEILING(WORCESTER)
18 AUGUSTUS 2017
DORMER NASIONALE VEILING(BLOEMFONTEIN)9 SEPTEMBER 2017
Johannes Du Toit (Eienaar) • 082 897 0624 / 028 2121479 • [email protected] Marais (Stoet Bestuurder) • 083 423 0713 • [email protected]
48
“Dit is belangrik dat die geslagsorgane van ramlammers by puberteit deeglik ondersoek word.”
49
Bestuur en voorbereiding van ramme voor dektyd
Inleiding:
Elke lam wat gebore word, is 50 % van die ram en 50 % van die ooi, maar daar is ‘n gesegde wat lui “Die ram is die helfte van die kudde”.
Die verwagting is dat elke ram minstens 30 – 50 ooie per teelseisoen met natuurlike dekking dragtig kry.Met KI (servikale inseminasie met vars semen), of laparoskopiese inseminasie (vars of bevrore semen), kan letterlik honderde ooie per seisoen met een ram se semen bevrug word. Die invloed van ‘n ram kan dus fenominaal wees. Die teleurstelling is egter geweldig indien alles reg is, maar die ram se semen is van swak kwaliteit, of daar is probleme met sy dekvermoë!
Die vrugbaarheid van ‘n ram is afhanklik van 4 komponente:
• Spermproduksie• Oorlewing en bevrugtingsvermoë van geëjakuleerde sperme• Geslagsdrif• Dekvermoë
Dit is belangrik dat die geslagsorgane van ramlammers by puberteit deeglik ondersoek word. Jong ramme waarvan een of albei testes uiterlik nie waarneembaar is nie, of wat abnormaliteite het, moet dadelik geprul word en moet nie as teelramme gebruik word nie. Hierdie faktore is geneties oorerflik en normale spermproduksie kan nie plaasvind nie.
Die vermoë van ‘n ram om suksesvol te kan ejakuleer (saadstort), hang af van die dier se libido (geslagsdrif), vermoë om ‘n ooi te bestyg, ereksie en penetrasie van die ooi.
‘n Swak libido mag oorerflik wees, maar kan ook die gevolg wees van sielkundige versteurings, fisiese afwykings, endokriene hormoonverteurings, voeding, omgewingsfaktore, of ouderdom.
Nieteenstaande normale spermatogenese kan ‘n ram as laag vrugbaar geklassifiseer word, indien hy nie ‘n voldoende aantal ooie kan bevrug nie. Dit kan die gevolg wees van ‘n swak libido, swak dekvermoë of die inmenging van ‘n meer dominante ram. Seisoenale invloede soos dagliglengte en temperatuur kan ook ‘n invloed hê op die dier se libido. Korter dagliglengte (herfs teelseisoen) het ‘n positiewe invloed, terwyl hoë temperature, veral indien ramme te vet is, dikwels ‘n negatiewe invloed het op libido.
Mislukte bevrugtingsvermoë (swak konsepsies) kan steeds voorkom in gevalle waar ramme normale libido het en waar paring en ejakulasie wel plaasvind. Dit is die gevolg van onvolledige of abnormale spermproduksie of tekortkominge tydens verskillende reproduksie-tegnieke.
Patogeniese toestande van die testes, epididymis (bybal) en seminale vesikels, kan ‘n negatiewe invloed hê op bevrugting omdat spermatogenese of kapasitasie van sperme benadeel word. Dit lei tot abnormale sperme, of kan die deurgang van sperme van die testes tot in die uretra belemmer.
Testisdegenerasie veroorsaak dat die saadbuisies die vermoë om normale spermatozoa te produseer, verloor. Hierdie is die mees algemene rede vir tydelike onvrugbaarheid of verswakte semenkwaliteit. Dit lei tot ‘n hoë konsentrasie abnormale sperme en gewoonlik ook ‘n waterige ejakulaat a.g.v. ‘n lae spermkonsentrasie. Dit kan omkeerbaar en tydelik wees en kan herstel met tyd, goeie voeding en bestuur van ramme.
Inflammasie van die testes mag die gevolg wees van ‘n besering, maar in die meeste gevalle is dit die gevolg van bakteriese infeksie. Die geaffekteerde testis swel en ‘n verhoging in temperatuur vind plaas. Dit kan
50
gevolg word deur absesvorming of kroniese fibrosis. Spermatogenese kan tydelik of selfs permanent hierdeur beïnvloed word. Soms word net een testis geaffekteer wat na verloop van tyd heeltemal kan opdroog. Die oorblywende testis kan steeds normaal funksioneer.
Ontsteking in die epididymis het ‘n baie nadelige invloed op semenkwaliteit en vrugbaarheid, aangesien ontwikkeling en opberging van sperme hier plaasvind. Prognose in hierdie geval is swak a.g.v. die feit dat obstruksies die deurvloei van sperme van die testis na die vas deferens blokkeer. ‘n Voorbeeld hiervan is Brucella ovis wat permanente beskadiging van die saadbuisies veroorsaak en ook oordraagbaar is tussen ramme wat dieselfde ooie dek. Kroniese epididymitis word gekenmerk deur vergroting van die stert van die epididymis en kan d.m.v. palpasie van die testis
gevoel word. Daar kan voorkomend opgetree word deur die inenting van Rev.1 (as voorkoming van B. ovis) en higiëniese omgewings. Behandeling met antibiotika en anti-inflammatoriese middels moet dadelik gedoen word.
Temperatuur is een van die belangrike omgewingsfaktore wat ‘n invloed op vrugbaarheid het. Verhoging in liggaamstemperatuur a.g.v. infeksie of siekte veroorsaak testisdegenerasie en verlaag die konsentrasie normale en vrugbare sperme in die ejakulaat. Vrugbaarheid mag onderdruk word gedurende die warm maande van die jaar. Verlaagde konsepsie by ooie wat gedek word deur ramme gedurende hittestres, is merendeels die gevolg van mislukte bevrugting, eerder as embriomortaliteite.
Indien ‘n temperatuur van ongeveer 40°C vir 1½ tot 2 ure in die skrotum gehandhaaf word, sal ‘n skerp styging in konsentrasie van morfologies abnormale sperme in die ejakulaat ongeveer 14 tot 16 dae later voorkom.
Spermatogenese:
Die proses van spermatogenese (spermproduksie) vind in die saadbuisies/ductus epididymis van die testes plaas. Hierdie buisies is etlike meter lank. Spermatogonia ondergaan ‘n reeks veranderings om sperme te vorm. Hierdie proses neem ongeveer 50 tot 60 dae, waarna nog 2 tot 3 weke benodig word vir die deurtog van nuwe sperme tot in die stert van die epididymis (bybal), gereed vir ejakulasie.
Vanaf die epididymis beweeg sperme tot in die vas deferens. Gedurende hierdie periode ondergaan spermatozoa kapasitasie/rypwording sodat bevrugting kan plaasvind. Hierdie proses, waarvan ‘n groot deel in die vroulike geslagorgane plaasvind, neem ongeveer 4 tot 5 uur. Abnormale sperme kan in ‘n mindere of meerdere mate (0 – 15 %) voorkom in wat as normale semen beskou word. Puberteit word bereik vanaf 3 tot 4 maande ouderdom. Daar is gewoonlik een of twee “uitskieters” wat vinnig groei en vroeër puberteit bereik. Telers moet bedag wees op hitte van ooie en hierdie ramlammers vroeër as ander speen. Verskille tussen rasse en voedingstatus kom wel voor.
51
Skematiese voorstelling van die testis:
3. Skematiese voorstelling van die testis:
Faktore wat Spermatogenese (spermproduksie) kan beïnvloed:
1. Endokriene reproduksie hormone:
Hierdie hormone is direk verantwoordelik vir geslagsdrif en reproduksie.
Die Hipotalamus (geleë in die basis van die brein) produseer gonadotrofien vrystellingshormoon (GnRH): dit stimuleer die vrystelling van LH (Luteïniserings-) en FSH (Follikelstimuleringshormoon) vanaf die Pituïtere klier. LH is verantwoordelik vir die vorming van Testosteroon wat in „n groot mate geslagsdrif bepaal. FSH is noodsaaklik vir normale spermatogenese (vorming van sperme) wat natuurlik lei tot bevrugting en voortplanting. 2. Metaboliese / Kunsmatige hormone: Testosteroon-behandeling in gevalle van swak libido (geslagsdrif) kan nadelige gevolge hê op semenkwaliteit. Spermmorfologie, sowel as spermkonsentrasie kan benadeel word. Die dier se libido sal tydelik gestimuleer word, maar weinig van hierdie hormone bereik die testes en epididimis. Dit lei ook tot onderdrukking van LH produksie, wat weer lei tot laer testosteroonproduksie in die testes en dus onvoldoende ondersteuning vir spermatogenese en rypwording. Dit lei dus nie tot langtermyn verhoogde libido nie. Toediening van anaboliese steroïde en groeistimulante (wat ontoelaatbaar is vir voorbereiding van diere vir skoue en veilings) kan diepgaande negatiewe invloede hê op spermatogenese.
Kop van Epididymis
Liggaam van Epididymis
Stert van Epididymis
Ductus Deferens
Ductus Epididymis
Testis
Saadbuisies
Faktore wat Spermatogenese (spermproduksie) kan beïnvloed:
1. Endokriene reproduksie hormone:
Hierdie hormone is direk verantwoordelik vir geslagsdrif en reproduksie.
Die Hipotalamus (geleë in die basis van die brein) produseer gonadotrofien vrystellingshormoon (GnRH): dit stimuleer die vrystelling van LH (Luteïniserings-) en FSH (Follikelstimuleringshormoon) vanaf die Pituïtere klier. LH is verantwoordelik vir die vorming van Testosteroon wat in ‘n groot mate geslagsdrif bepaal. FSH is noodsaaklik vir normale spermatogenese (vorming van sperme) wat natuurlik lei tot bevrugting en voortplanting.
2. Metaboliese / Kunsmatige hormone:
Testosteroon-behandeling in gevalle van swak libido (geslagsdrif) kan nadelige gevolge hê op semenkwaliteit. Spermmorfologie, sowel as spermkonsentrasie kan benadeel word. Die dier se libido sal tydelik gestimuleer word, maar weinig van hierdie hormone bereik die testes en epididimis. Dit lei ook tot onderdrukking van LH produksie, wat weer lei tot laer testosteroonproduksie in die testes en dus onvoldoende ondersteuning vir spermatogenese en rypwording. Dit lei dus nie tot langtermyn verhoogde libido nie.
Toediening van anaboliese steroïde en groeistimulante (wat ontoelaatbaar is vir voorbereiding van diere vir skoue en veilings) kan diepgaande negatiewe invloede hê op spermatogenese.
Die invloed van Testosteroon-toediening en anaboliese steroïde is tydelik. Sodra dit uitwerk, keer die liggaam terug na sy normale status en sal semenkwaliteit geleidelik terugkeer na normaal. In sommige gevalle waar toediening gedurende baie jong ouderdom van ramme toegepas word, kan permanente beskadiging van die spermatogenese-proses plaasvind.
52
Skematiese voorstelling van onsuksesvolle reproduksie by die manlike dier:
4. Die invloed van Testosteroon-toediening en anaboliese steroïde is tydelik. Sodra dit uitwerk, keer die liggaam terug na sy normale status en sal semenkwaliteit geleidelik terugkeer na normaal. In sommige gevalle waar toediening gedurende baie jong ouderdom van ramme toegepas word, kan permanente beskadiging van die spermatogenese-proses plaasvind.
Skematiese voorstelling van onsuksesvolle reproduksie by die manlike dier:
Onsuksesvolle Tekort aan LH en/of Cryptorchidism Afwyking in Afwesige ereksie en ejakulasie, Testosteroon- hipoplasie, spermatogenese, segmente, impotensie produksie degenerasie spermabnormaliteite, trauma, infeksie en trauma motiliteit en infeksie
antisperm- teenliggaampies
3. Testisgrootte, volume en temperatuurregulering:
Testisgrootte word bepaal deur die skrotum-omtrek te meet en is uiters belangrik. Dit is hoogs oorerflik en word gebruik as belangrike seleksiemetode by kleinvee. Dit lei tot:
Manlike nageslag met groter testes wat groter volume en soms beter kwaliteit semen produseer. 1 g Testis produseer daagliks 24 tot 27 x 10⁶ sperme.
Vroulike diere wat gouer geslagsrypheid bereik en hoër fekunditeit het (meer lammers per leeftyd gebore).
Albei is „n positiewe korrelasie van „n hoër produksie van gonadotrofien vrystellingshormoon (GnRH). Vir normale funksionering, moet die temperatuur van die testes 2 tot 3 °C koeler wees as die res van die liggaam. Die vel van die skrotum wat die testes omvou, is dun met weinig onderhuidse vet. Dit bevat groot sweetkliere en kan m.b.v. sametrekking of verslapping die noue kontak met die testes beheer. In koue toestande trek die cremaster spier saam, dit lig die testes hoër op, die vel verrimpel en verdik. In hitte, verslap die spiere, die vel word dunner en die testes word laat sak. Bloed word deur die testikulêre arterie na die testes vervoer en deur veneuse bloedare weggevoer. Tydens hierdie wisselwerking, verlaag die bloedtemperatuur met 4°C.
Sub-fertiele of Onvrugbare Ramme
Neuro en Neuro-endokriene
Endokriene Testikulêr Seminaal Bykliere
Omgewing Voeding
Temperatuur Infeksies
Genetika Oorerwing
Chromosome
3. Testisgrootte, volume en temperatuurregulering:
Testisgrootte word bepaal deur die skrotum-omtrek te meet en is uiters belangrik. Dit is hoogs oorerflik en word gebruik as belangrike seleksiemetode by kleinvee. Dit lei tot:
• Manlike nageslag met groter testes wat groter volume en soms beter kwaliteit semen produseer.
1 g Testis produseer daagliks 24 tot 27 x 10⁶ sperme. • Vroulike diere wat gouer geslagsrypheid bereik en hoër fekunditeit het
(meer lammers per leeftyd gebore). Albei is ‘n positiewe korrelasie van ‘n hoër produksie van gonadotrofien vrystellingshormoon (GnRH).
Vir normale funksionering, moet die temperatuur van die testes 2 tot 3 °C koeler wees as die res van die liggaam. Die vel van die skrotum wat die testes omvou, is dun met weinig onderhuidse vet. Dit bevat groot sweetkliere en kan m.b.v. sametrekking of verslapping die noue kontak met die testes beheer. In koue toestande trek die cremaster spier saam, dit lig die testes hoër op, die vel verrimpel en verdik. In hitte, verslap die spiere, die vel word dunner en die testes word laat sak. Bloed word deur die testikulêre arterie na die testes vervoer en deur veneuse bloedare weggevoer. Tydens hierdie wisselwerking, verlaag die bloedtemperatuur met 4°C.
4. Genetika:
Soos reeds genoem is testisgrootte hoogs oorerflik. Orïentasie van die testes, sowel as skrotum konformasie, is ook oorerflik. Die ventrale spleet van die skrotum moet binne telersgenootskappe se minimum vereistes wees. Lae vrugbaarheid en swak libido is ook oorerflik. Seleksie vir hierdie eienskappe is van uiterste belang.
53
5. Seisoen:
Ramme kan gedurende die lentemaande (langer dagliglengte) tot ‘n geringe mate beïnvloed word deur ‘n effens laer spermkonsentrasie te produseer. Korter dagliglengte (herfs/natuurlike teelseisoen) stimuleer die afskeiding van LH & FSH en dus ook Testosteroon, terwyl langer dagliglengte die afskeiding van hierdie hormone inhibeer. Sommige skaap- en bokrasse (bv. Europese skaaprasse, Angoras en melkbokke) is baie seisoenaal, maar in meeste gevalle is hierdie effek nie noemenswaardig nie. Die beste testisgrootte word gewoonlik in die herfs teelseisoen waargeneem.
Paring gedurende die warmer somermaande, moet in kampe geskied waar voldoende skadu en genoeg waterpunte is om hittestres te voorkom.
6. Ouderdom:
Spermatogenese (die ontwikkeling van spermselle totdat volwassenheid bereik word), is ‘n deurlopende proses wat vanaf puberteit aanhoudend plaasvind tot op ‘n gevorderde ouderdom, behalwe in die geval van diere wat definitiewe teelseisoene het.
Spermatogenese kan stopgesit word deur gevorderde seniliteit, algemene swakheid, sisteemsiektes, of enigiets wat ‘n koorsreaksie tot gevolg het. Vitamien E-tekort in ‘n grotere en vitamien A-tekort in ‘n mindere mate kan atrofie van saadbuisies veroorsaak.
7. Effek van dekseisoen / “ram onlangs by ooie uitgehaal”:
Na herhaaldelike semenstortings verminder die aantal sperme, asook hul aktiwiteit en die ejakulaat word dunner en minder. Na ‘n rusperiode van 8 tot 10 dae, kan die ram se libido terugkeer na normaal, maar semenkwaliteit kan tot ses weke neem om na normaal terug te keer.
Na ‘n langdurige rusperiode bevat die eerste ejakulate ook dikwels ‘n oorwegende aantal abnormale of dooie sperme. Vir bevrugting is “vars” sperme dus verkiesliker en ‘n ram moet soms ‘n paar keer dek/gekollekteer word voordat semen evalueer kan word.
8. Kapasitasie/rypwording van sperme:
Sperme van vars semen kan, wanneer hulle die serviks en baarmoeder van die ooi bereik, nie onmiddellike bevrugting bewerkstellig nie. ‘n Kapasitasie-proses (rypwording) van ongeveer 4 tot 5 ure moet eers binne die vroulike geslagorgane plaasvind.
9. Voeding:
Die belangrikste invloed is gedurende liggaamsontwikkeling en puberteit. Jonger diere is baie meer sensitief vir voedingstres as ouer diere. ‘n Lam wat met speentyd “boepens” is, sal altyd gestrem wees.
Ondervoeding by jong diere lei tot stadiger testis-ontwikkeling en vertraagde puberteit. A.g.v. onderdrukking van die endokriene aktiwiteit van die testes, lei dit tot vertraagde groei en afskeidingsfunksie van die manlike reproduksie-organe.
Wanneer volwasse diere vir lang periodes blootgestel word aan swak voeding, word libido en testosteroonproduksie eerste benadeel en nie soseer die spermaktiwiteite nie. Ondervoeding kan makliker reggestel word in geval van ouer diere as in die geval van jong diere, a.g.v. permanente skade in die testes-epiteel (weefsel) van jonger diere.
Prikkelvoeding van ramme, bv. hawer, 6 tot 8 weke voor dektyd, kan semenvolume verdubbel! Lae kalorie- en proteïen diëte, asook vitamien- en spoorelementtekorte kan lei tot swakker spermmorfologie, swak vrugbaarheid en testis-degenerasie, bv. tekorte aan Vit A en E, Koper, Mangaan, Kobalt en Sink. ‘n Goeie balans vanaf 6 tot 8 weke voor dektyd, is dus baie belangrik. Goeie kwaliteit deurvloei proteïne is altyd van waarde. Goeie bestuur t.o.v. die versorging en kondisie van ramme, bly goeie praktyk.
54
Oorvoeding, veral hoë vlakke van energie (mielies), lei tot oorvet diere, wat ‘n besliste negatiewe invloed het op spermatogenese, asook op libido, veral in baie warm tye. Beide GnRH en tiroïed hormoonproduksie word onderdruk. Vetaansameling vind plaas in die nek van die skrotum wat temperatuurregulering verswak. Temperatuur van die testes is 2 tot 3 grade laer as dié van die liggaam en sodra die temperatuur in die testes verhoog, vind ‘n betekenisvolle verhoging in spermabnormaliteite plaas, asook ‘n afname in kwaliteit. Hierdie gevolg word dikwels waargeneem wanneer diere voorberei word vir skoue en veilings. Aangesien die hoogste konsentrasie sperme in die stert van die epididymis gestoor word, is ‘n lae temperatuur van die skrotum en die testes uiters belangrik.
10. Oefening:
Tydens voorbereiding vir veilings en skoue, word diere dikwels oorvoer, wat veroorsaak dat ramme oorvet en lui raak. Die nadelige uitwerking hiervan op semenkwaliteit en spermatogenese is reeds bespreek.
Gereelde oefening van ramme wat op stal gehou word, is baie belangrik en ramme vind baat by daaglikse aanjaagsessies. Goeie praktyk is om ramme vroegoggend en laatmiddag vir ‘n halfuur vinnig te laat stap. Sorg moet gedra word dat ramme nie op die hitte van die dag stap nie, aangesien dit hittestres veroorsaak wat kan lei tot verhoging van die temperatuur in die skrotum, wat weer ‘n nadelige uitwerking op semenkwaliteit het.
Fikse ramme het gewoonlik ook ‘n beter libido en dekvermoë, wat lei tot meer lammers.
11. Siektes:
Aansteeklike siektes kan lokale infeksie en inflammasie in die testes veroorsaak. Inflammasie in die skrotum veroorsaak verhoging in temperatuur van die testes wat lei tot ‘n negatiewe effek op spermatogenese. Sistemiese siektes wat lei tot koors, het dieselfde effek. Vrotpootjie(sweerklou) veroorsaak nie alleen lamheid en swak of onvermoë om te dek nie, maar veral ook swak semenkwaliteit a.g.v. die vrystelling van sistemiese toksiene en soms ‘n gepaardgaande koorsreaksie.
Inenting teen Bloutong kan tydelike onvrugbaarheid veroorsaak, a.g.v. ‘n koorsreaksie. Beplan dus vroegtydig sodat die laaste inenting minstens 6 weke voor dektyd plaasvind. Jonger ramme is meer sensitief as ouer ramme en word gewoonlik die meeste aangetas.
Dit is altyd raadsaam om ‘n volledige semenondersoek vooraf te laat doen, veral wanneer KI beoog word. Sommige aansteeklike siektes wat reproduksie beïnvloed, word nie noodwendig uiterlik waargeneem nie, bv. die voorkoms van Brucella ovis of die HPA organismes (Histophilus en Pasteurella Actinobacillus).
B. ovis is NIE behandelbaar nie, terwyl HPA met Tetrasikliene behandelbaar is. Inenting teen B. ovis (Rev 1) bly steeds ‘n belangrike praktyk. Inenting moet vanaf 2 maande ouderdom geskied - moenie te lank wag nie! B.ovis word veral deur ouer ramme aan jonger ramme oorgedra. Hou dus verskillende ouderdomsgroepe verkieslik apart.
55
Opsomming van siektetoestande van die manlike reproduksie organe met onvrugbare semen:
Siekte Oorsaak Gevolg Seminale verandering
Testis-degenerasie
Temperatuur – lokaal ofa.g.v. sistemiese infeksies;voeding (Vit A tekort); weefselbeskadiging van saadbuisies; ouderdom; obstruksie in kop van epididymis; skadelike middels; hormonale afskeiding
Testisgrootte neem eventueel af a.g.v. versteuring van spermatogenese;in gevorderde stadiums kan saad-buisies vernietig word
Verhoging in onvolwasse en abnormale spermselle met normale motiliteit; spermkonsentrasie en volume neem af; digtheid van ejakulaat word dun en waterig;kan lei tot azoospermia/geen spermselle in akute gevalle
Orchitis Brucellose; bakteriese infeksies
Inflammatoriese veranderinge intestis lei tot degenerasie van saadbuisies
Normale semenvolume kom voor, maar met hoë konsentrasieabnormale spermselle, erotrosiete en leukosiete
Epididymitis Brucellose; bakteriese infeksies
Ontsteking van epididymis; indringing van limfosiete en neutrofiele; dooie spermselle
Swak semenkwaliteit; semen gekontamineer met inflammatoriese afskeiding
12. Stres:
Kroniese stres, bv. artritis, het ‘n negatiewe uitwerking op semenkwaliteit en spermmorfologie. Korttermyn stres, bv. om ‘n ram agter op ‘n oop bakkie vir lang afstande oor slegte paaie te vervoer, skoue en veilings, kan alles ook ‘n negatiewe effek hê op semenkwaliteit. Onder- en oorvoeding, swak bestuur en behuising kan stresvlakke verhoog.
13. Reproduksie tegnieke:
Swak bestuur en beplanning, asook tekortkominge tydens KI tegnieke, sal reproduksie resultate negatief beïnvloed.
Die ram dra ‘n groot deel by tot die sukses of mislukking van ‘n KI program, bv. abnormale of swak semenkwaliteit en swak spermmotiliteit in die vroulike geslagsorgane. Goeie kwaliteit semen bly een van die steunpilare tot sukses.
Onder normale omstandighede wissel ramme se gemiddelde semenvolume gewoonlik tussen 0,5 en 1,5 ml per ejakulaat. Semen met romerige digtheid, het ‘n konsentrasie van ongeveer 2 tot 5 x 109 sperme / 1 ml.
14. Natuurlike paring en/of handdekking:
Met natuurlike paring en/of handdekking moet jong onervare ramme by volwasse ooie gebruik word en ervare ramme wat reeds met ooie gepaar is, by jong ooie. In geval van onervare ramme, moet die ram:ooi verhouding verhoog word. Gebruik eerder te veel ramme as te min.
56
Bestuursriglyne voor Dektyd, KI of Semenbevriesing:
Beplan vooruit en vroegtydig!
Bevriesing van ramsemen bly steeds die enigste versekering vir langtermynbewaring van ‘n topram se genetika.
Goeie observasie is noodsaaklik. Maak seker u ram beskik oor goeie libido/dekvermoë. Moenie gebruik maak van ramme met geen/swak libido nie, dit is oorerflik. ‘n Ram behoort nie ‘n ooi meer as drie keer te bestyg voordat hy haar suksesvol dek nie. Hy behoort ook twee tot vier suksesvolle dekkings binne 10 tot 20 minute te kan uitvoer.
In geval van KI waar ramme m.b.v. ‘n kunsvagina gekollekteer word, moet ramme mak en gewoond wees aan hantering. Ramme moet dekbehendig wees, veral in geval van jong ramme.
Ondersoek die geslagsorgane van die ram vir enige vorm van abnormaliteite – sien riglyne in tabel hieronder.
Riglyne vir ondersoek van geslagsorgane:
Orgaan Metode Bevinding
Skrotum omtrek Meet (cm)Vanaf 12 mnde-ouderdom: normaal tussen 30 – 38 cm.10 % Variasie moontlik a.g.v. seisoen en voeding.
Skrotum Ondersoek vorm, veldikte envel-elastisiteit
Normaal: sakagtige voorkoms met effense ventrale spleet (maksimum 3,5 cm). Vel is dun en bedek met kort hare.
Testis-oriëntasiebinne skrotum
Ondersoek terwyl ram vry staanPosisie, rotasie, hoogte
Normaal: vertikaal met stert van epididymis aangrensend teen middellyn, dieselfde hoogte. Beperkte rotasies binne skrotum aanvaarbaar.
Spermatiese koord Palpeer volle lengte; let opdeursnee en digtheid
Moet eweredige deursnee en konsistensie hê en simmetries wees.
TestesTeenwoordig? Simmetrie, fermheid, beweeglikheid inskrotum, elastisiteit
Normaal: simmetries, elasties, veerkragtig sonder om hard te wees; moet vrylik kan beweeg in skrotum. Ook nie pap nie.
EpididymisOndersoek grootte, simmetriekonsistensie van kop, liggaamen stert
Sterte simmetries, elasties en veerkragtig. Kop en liggaam moeiliker om te onderskei. Kliphard: inflammasie; Pap: lae spermreserwes.
Skede Ondersoek konformasie inverhouding tot abdomen: styf/slap
Moet nousluitend wees.Letsels, ulsers, infeksie, moet behandel word.
Penis
Ondersoek terwyl ram insittende posisie verkeer; ondersoek glans, skag en uretrale prosessus (swepie)
Normale uretrale prosessus (nie noodsaaklik);eweredige deursnee oor volle lengte. Geen letsels bv. “blasies / kraters” - Peestersiekte
Prikkelvoeding en aanvullings is van groot waarde vir goeie spermatogenese, asook die verhoging van semenvolume. Dosering van 15 ml Koringkiemolie twee keer per week vanaf 6 weke voor dektyd, of voordat die ram na die KI Sentrum geneem word, is ‘n waardevolle hulpmiddel vir beter semenkwaliteit. Dosering van Vit A,D,E en inenting met Multimin + Se word ook aanbeveel.
Kondisie: die ideaal is ‘n kondisiepunt van 3 tot 4Te skraal: kondisiepunt van 1 tot 2: dit lei tot stres, wat ‘n negatiewe uitwerking het op semenkwaliteit en spermatogenese.Te vet: kondisiepunt 5: ramme raak lui; temperatuurregulering in testes word benadeel a.g.v. vetaansameling in die skrotum. Dit het ‘n negatiewe uitwerking op semenkwaliteit en spermatogenese. Hierdie situasie word vererger gedurende warm somermaande.
57
Hoewe/kloue: ondersoek en versorg gereeldTe lank: plaas spanning op bene en ligamente en kan lei tot konformasie probleme en kruppelheid. Kan op langduur negatiewe invloed hê op semenkwaliteit.Te kort: veroorsaak pyn en stres: negatiefKlammigheid: blootstelling vir lang periodes aan klam omgewing, kan lei tot vrotpootjie/sweerklou wat besliste negatiewe uitwerking het op semenkwaliteit.
Bedekking:Gedurende koue wintermaande: langer wolbedekking beter.Gedurende warm somermaande: skeer verkieslik 3 tot 4 weke voordat ramme na die KI Sentrum geneem word, of tussen ooie geplaas word.
Doserings en dip: handel af 4 tot 6 weke vooraf.Doseer teen in- en uitwendige parasiete.
Inentings: handel af 4 tot 8 weke vooraf.Bloutong: laaste inenting 6 tot 8 weke vooraf.Clostridia groep siektes waarvan bloednier die belangrikste is.Pasteurella/Mannheimia.
Na die paarseisoen:Afhangende van die ram se kondisie behoort ‘n rusperiode van 4 tot 6 weke voldoende te wees. Ondersoek die ram se testes. Indien die testes pap voel, is ‘n langer rusperiode nodig.
Samevatting:
Die vrugbaarheid van ‘n ram, sowel as semenproduksie, testisgrootte, libido, dekbehendigheid, fiksheid en kondisie speel alles ‘n kritieke rol om suksesvolle reproduksie te verseker.
“Die OOG van die MEESTER hou die skape gesond en in die regte kondisie”
Verwysings: GERNEKE, W.H., Veeartsenykundige Embriologie, Eerste uitgawe, ONDERSTEPOORT, 1982
HAFEZ, E.S.E., Reproduction in Farm Animals, 5th Edition, LEA & FEBIGER, Philadelphia, 1987
Hendriëtte Stafford
RAMSEM, Posbus 100600, Renosterspruit, 9326
Tel: 051 412 6327; 082 900 3903 / 4
Faks: 051 412 6328; 086 554 2612
58
JAAR GETAL HOOGSTE GEMID. AANTAL TELERS 1973 27 R 215.00 R 116.57 3 1974 41 R 225.00 R 109.27 8 1975 29 R 244.00 R 126.72 5 1976 35 R 220.00 R 130.43 5 1977 81 R 190.00 R 111.91 6 1978 58 R 150.00 R 87.16 8 1979 47 R 260.00 R 120.74 6 1980 46 R 330.00 R 152.17 6 1981 35 R 825.00 R 421.57 5 1982 66 R 425.00 R 301.82 8 1983 49 R 825.00 R 377.65 6 1984 72 R 675.00 R 276.60 6 1985 67 R 1,650.00 R 431.00 6 1986 76 R 2,400.00 R 682.24 8 1987 77 R 28,000.00 R 1,344.15 9 1988 128 R 3,000.00 R 944.00 12 1989 82 R 2,000.00 R 811.00 7 1990 67 R 2,600.00 R 1,071.27 5 1991 49 R 1,000.00 R 590.00 4 1992 51 R 1,500.00 R 900.98 4 1993 50 R 2,600.00 R 1,029.00 4 1994 37 R 3,000.00 R 1,377.03 3 1995 41 R 2,000.00 R 1,060.97 3 1996 60 R 1,550.00 R 811.67 6 1997 59 R 5,300.00 R 1,113.56 4 1998 70 R 2,000.00 R 828.57 6 1999 51 R 1,700.00 R 791.00 3 2000 40 R 3,300.00 R 1,757.50 4 2001 38 R 4,000.00 R 2,539.47 3 2002 39 R 7,000.00 R 2,630.77 3 2003 62 R 4,800.00 R 2,225.81 7 2004 56 R 7,000.00 R 2,930.00 4 2005 59 R 6,500.00 R 4,000.00 5 2006 58 R 16,500.00 R 6,405.00 6 2007 110 R 28,000.00 R 12,518.00 7 2008 108 R 14,000.00 R 5,316.00 7 2009 87 R 8,000.00 R 3,124.00 9 2010 47 R 8,500.00 R 4,175.53 6 2011 67 R 20,500.00 R 7,985.07 6 2012 76 R 13,000.00 R 4,492.00 7 2013 42 R 17,000.00 R 7,000.00 5 2014 57 R 13 000.00 R 5,163.00 72015 83 R 20,000.00 R 5,397.60 92016 84 R 28,000.00 R 8,566.00 11
Ooiverkope (Alle Telers)
59
JAAR GETAL HOOGSTE GEMID. AANTAL TELERS 1973 27 R 1,150.00 R 270.74 7 1974 51 R 550.00 R 175.54 13 1975 40 R 600.00 R 231.37 11 1976 52 R 720.00 R 203.61 13 1977 47 R 1,000.00 R 269.25 13 1978 49 R 775.00 R 237.76 13 1979 45 R 1,000.00 R 327.78 15 1980 48 R 1,600.00 R 370.21 13 1981 65 R 3,500.00 R 741.92 15 1982 71 R 5,800.00 R 525.70 14 1983 67 R 2,500.00 R 549.25 13 1984 71 R 1,900.00 R 529.22 15 1985 54 R 2,000.00 R 649.00 11 1986 56 R 6,000.00 R 1,321.43 10 1987 61 R 5,600.00 R 1,427.87 17 1988 80 R 10,000.00 R 1,858.75 17 1989 64 R 50,000.00 R 3,567.19 12 1990 52 R 10,000.00 R 2,170.19 11 1991 54 R 11,000.00 R 1,483.65 10 1992 55 R 6,000.00 R 1,730.00 10 1993 47 R 10,000.00 R 2,250.00 9 1994 39 R 16,000.00 R 3,164.44 7 1995 46 R 16,000.00 R 2,689.13 10 1996 52 R 7,500.00 R 2,428.85 8 1997 62 R 15,000.00 R 2,400.00 9 1998 52 R 10,000.00 R 2,137.50 7 1999 55 R 10,500.00 R 2,533.64 7 2000 51 R 10,800.00 R 3,652.94 7 2001 51 R 10,000.00 R 3,747.06 8 2002 63 R 27,500.00 R 3,680.95 11 2003 52 R 10,500.00 R 3,188.46 12 2004 60 R 18,000.00 R 6,550.00 8 2005 61 R60.000.00 R10.000.00 10 2006 69 R40.000.00 R11,902.00 12 2007 124 R 52,000.00 R 11,005.00 15 2008 137 R 126,000.00 R 11,929.00 15 2009 70 R 65,000.00 R 7,200.00 14 2010 58 R 45,000.00 R 10,103.45 12 2011 52 R 100,000.00 R 14,903.85 15 2012 66 R 66,000.00 R 14,840.91 18 2013 65 R 150,000.00 R 13,723.00 192014 68 R 52,500.00 R 12 515.00 202015 48 R 47,500.00 R 20,729.17 192016 64 R 65,000.00 R 18,285.00 17
Ramverkope (Alle Telers)
60
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
Dié Dormer Stoet in SA!
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
FERT
ILIT
Y • VRU
GBAARH
EID
• FE
RTIL
ITY
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
Ons fokus op vrugbaarheid, genetiese bevordering & groei.
61
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
DANIE THOMAS 082 687 3656
KROONSTAD
www.kairosdormers.co.za
Dié Dormer Stoet in SA!
FERT
ILIT
Y • VRU
GBAARH
EID
• FE
RTIL
ITY •
VRUG
BAARHEI
D •
FERT
ILIT
Y • VRU
GBAARH
EID
• FE
RTIL
ITY •
VRUG
BAARHEI
D •
FERT
ILIT
Y
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
in SA!FE
RTIL
ITY •
VRUG
BAARHEI
D •
FERT
ILIT
Y • VRU
GBAARH
EID
• FE
RTIL
ITY •
VRUG
BAARHEI
D •
FERT
ILIT
Y • VRU
GBAARH
EID
• FE
RTIL
ITY
DZ 10-45 • Dik Piet
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
FERT
ILIT
Y • VRU
GBAARH
EID
• FE
RTIL
ITY •
VRUG
BAARHEI
D •
FERT
ILIT
Y • VRU
GBAARH
EID
• FE
RTIL
ITY •
VRUG
BAARHEI
D •
FERT
ILIT
Y
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
DZ 10-45 • Dik Piet
FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY • VRUG
BAARHEID
• FERTILITY
DANIE THOMAS 082 687 3656
62
DR CARL SCHOLTZ EN LODIE VAN REENEN | TEL: 051 943 7178 | CELL: 072 597 6047EMAIL: [email protected] | POSBUS 37, CLOCOLAN, 9357
Nova Barletta Boerdery“Beste Genetika, Vrugbaarheid en Voeromset”
2016 Nasionale Skaapboer van die Jaar Finalis
63
Die Teler
• Laat keur jou diere wanneer hulle volgens u in die beste kondisie is.
• Die diere moet ten tye van die keuring tussen 10 en 24 maande oud wees. Diere onder 10 maande en bo 2 jaar kwalifiseer nie vir registrasie nie. Die maksimum wollengte vir inspeksie is 3 cm.
• Die Dormer-kantoor moet gekontak word indien u ʼn inspeksie verlang, sodat die inspekteur die naaste aan u plaas u kan besoek. Die inspekteur mag ʼn fooi vir reiskoste en dagtarief van u verhaal. (Die huidige fooi is R4 per lopende km en R500 dagtarief).
• Keuringslys word vanaf die Dormer-kantoor aangevra of u kan dit direk trek vanaf Logix, sodat die inspekteur op hoogte kan wees met die diere wat geskik is vir registrasie.
• Stel gegewens soos groei-indekse, geboortestatus (enkel of meerling) aan inspekteur beskikbaar om hom instaat te stel om meer doeltreffend te kan keur.
• Verseker dat jou diere behoorlik geïdentifiseer kan word volgens die neergelegde metodes/vereistes van die Dormerras! Alle diere moet reeds getatoeëer wees ten tye van die inspeksie.
• Die keurder moet die inspeksie lys voltooi met die nodige bouvorm punt asook afkeur redes (kode) daarop aangebring, sy keurders nommer daarop aanbring en elke bladsy daarvan behoorlik onderteken, waarna dit dan ingestuur word na die Dormer Genootskap.
• Om voldoende genetiesevordering in u kudde te maak moet u poog om geen manlike dier wat wel voldoen aan die minimum rasstandaarde op te neem wat onder 6 punt vir bouvorm en wat negatief is op sy BLUP en Indekse. Dieselfde geld vir vroulike diere wat onder 5 punt vir bouvorm.
• Poog om vir u ʼn keurder te kry wat ʼn pad saam met u kan stap, hy kan u help om ʼn teelbeleid saam te stel en ook om die teel doelwitte van u kudde oor tyd te bereik.
Die Keurder
• Die keurders word deur die Dormer Raad aangestel en ontvang ‘n keurings nommer van SA Stamboek.
• Maak seker dat die diere aangebied vir keuring wel volgens die beleid en regulasies van die Dormer Genootskap gekeur/geïnspekteer mag word!
• Die belangrikste is dat die diere tussen die ouderdom van 10 en 24 maande ten tye van die inspeksie is en dat hulle oor die nodige speendata beskik. Geen diere wat nie ʼn speenindeks het mag gekeur word nie.
• Keurders moet asb. gebruik maak van die bouvorm punt asook die nodige afkeur kodes op die inspeksielys.
• Identifiseer diere aangebied vir inspeksie en maak seker dat hulle korrek getatoeëer is.
• Voltooi die inspeksielys persoonlik en bring u keurings nommer daarop aan en teken elke bladsy.
• Onthou... die keurders is ambassadeurs vir die Dormerras en meestal die enigste skakel tussen die Genootskap en die Teler. Tree dus positief op en probeer so veel moontlik diere te keur SONDER om die Genootskap, Teler en mede Telers te benadeel.
• Diere met ooglopende foute MOET afgekeur word – ongeag van die diere se bouvorm punt.
• Om ʼn swak dier goed te keur benadeel die Keurder die Teler – maar netso kan ʼn Keurder wat goeie gemiddelde diere summier afkeur, net soveel skade aanrig in terme van verlore teelmateriaal, finansiële verlies en ook swak mense verhoudinge.
Wat is die pligte en watter stappe moet gevolg word by die keuring van Dormerskape deur beide die teler en die keurder?
Keuring van Dormer Skape
64
Geboorte Kennisgewings / Produksie data en keurings
Wat moet ek as teler doen om te verseker dat my diere wat voldoen aan die minimum rasstandaarde as geregistreerde diere opgeneem sal word by Stamboek?
• Koop of gebruik slegs SP ramme wat gekeur is.• Deel jou kudde op in paarseisoene van maksimum 60 dae.• Teken parings korrek aan (Watter ramme by watter ooie). Hou ook tred met die opvolgramme
waar kunsmatige parings en handdekking gedoen was.• Identifiseer lammers binne twee dae na geboorte deur oormerke of oorplaatjies aan te bring.
Teken die geboorte aan in u lamboek! • Dien u geboorte kennisgewings soos gou as moontlik in by Stamboek/Dormer Genootskap. Die
nodige kennisgewings moet Stamboek/Genootskap bereik voor die betrokke lam/mers 150 dae oud is, tussen 151 dae en 200 dae sal daar ʼn boete van R 50 gehef word. (Die afsny ouderdom volgens die Grondwet vir geboorte kennisgewings is 200 dae, na hierdie ouderdom kan geen lammers meer aangeteken word nie)
• Speengewigte vir die Dormerras is verpligtend! Weeg jou lammers wanneer al die lammers in die bepaalde lamseisoen van 60 dae binne die vensterperiode van 71 tot 130 dae ouderdom val. Stuur hierdie gewigte in na Stamboek/Dormer Genootskap binne twee maande maar wel voor die oudste lammers 200 dae oud is! (Geboortemassa, 42 dae massa en naspeenmassas is opsioneel) Volgens die Grondwet sal geen speengewigte aanvaar word as enige dier ouer as 200 dae is ten tye van die indiening daarvan!
• NB! Die akkuraatheid van die geboorte kennisgewings (stambome) en produksiedata (100 dae speen massa) is van kardinale belang as u wil teelvordering in u stoet maak (akkurate en betroubare BLUP en Indekse) en as u enigsins as ʼn eerbare stoetteller gereken wil word!
• Die laaste stap is om u diere aan te bied vir keuring op ouderdom 10 tot 24 maande! Geen diere sal opgeneem word as geregistreerde diere wat nie voor die ouderdom van 24 maande op die voorgeskrewe prosedures gekeur is nie! Alle aangetekende diere by Stamboek lê op lamboek en sal eers oorgaan as geregistreerde diere as bogenoemde stappe gevolg en na gekom is!
• Die laaste maar seker die belangrikste! “Maak seker dat u bewyse van versending van geboorte kennisgewings asook produksiedata bewaar, aangesien die bewyslas van die indiening daarvan by u as die teler berus”
65
PO B
ox
32, P
etr
usb
urg
, 993
2C
ont
ac
t D
eta
ils: C
ole
ne v
an
de
r M
erw
e, 0
84 4
91 7
171
Ema
il: c
olc
ond
or@
vod
am
ail.
co
.za
Kal
kvle
y D
orm
ers
Vis
itor
s ar
e al
way
s w
elco
me!
66
Abrie & Eurica WentzelHazebroeksrust ParysPosbus : 796 SasolburgEpos : [email protected] : 083 280 9911Huis : 056 811 3968
Abrica Stoetery is geleë tussen Sasolburg en Parys aan die Kromelmboog spruit op die plaas Hazebroeksrust (43 hektaar). Abrie het grootgeword op die plaas wat sy pa in 1974 gekoop het. In 2010 het hy die plaas gekoop. Die plaas leen hom toe vir intensiewe tot semi- intensiewe skaapboerdery. Aangeplante weiding en veld is die hoof voerbron op die plaas.
Abrie, Eurica en hul 2 seuns was vir 2 jaar in Australië werksaam en daar het Abrie kennis gemaak met die Poll Dorset ras, wat geteel is sedert 1937. Die lewenskragtige lammers met geboorte en speengewigte het hom beïndruk en laat besef dat hy die Dormer skaapras sy doelwit gaan maak.
Voor : AW15 0002Agter : AW15 0086
Intensiewe lammerhok - stelsel Moeder eienskappe
Abrie het vir twee jaar kommersieël geboer mer Dormers voordat hy op 1 April 2013 die kudde geregistreer het. Goeie genetika is bekom vanaf bekende telers soos Chris Nel, Johann Barnard, Charles Jordaan, Jakes Vermaak, Dirk v Zyl, Koetoe Botha en Karin Wessels waar ramme en ooie aangekoop is.
Streng seleksie word deurentyd toegepas op die Abrica kudde tydens 100 dae, 270 dae en BLUP syfers. Vandag voorsien Abrica ramme en ooie van goeie gehalte aan stoetboere asook die kommersiële mark. Speen persentasie beloop tans 165% vir 2016. Die kudde is tans net so oor die 200 en sal maksimum op 300 ooie bedryf word.
Goeie gehalte ramme en ooie word reg deur die jaar bemark vanaf die plaas en besoekers is ALTYD welkom hier op Hazebroeksrust.
67
com
pile
d by
the
S.A
. Stu
dboo
k an
d A
nim
al Im
prov
emen
t Ass
ocia
tion
Part
icip
ant L
ist
Part
icip
ant
Cod
eN
ame
Add
ress
Tele
phon
eFa
xC
ellu
llar
E-M
ail
HD
MPr
efix
PRO
VIN
CE
Bre
ed:
-
PO
SB
US
179
, MID
DE
LBU
RG
, 590
0-
-06
5940
8DO
M08
3360
3072
3 FO
NTE
INro
nels
tram
pe@
gmai
l.com
RS
SS
TRA
MP
EE
AS
TER
N C
AP
E
PO
SB
US
289
, AM
ER
SFO
OR
T, 2
490
017-
753
1867
086-
593
0870
0605
698D
OM
084-
491
0310
AA
N D
E V
ALL
EI K
ER
NK
UD
DE
dolf@
aan-
de-v
alle
i.co.
zaD
EA
AN
-DE
-VA
LLE
IM
PU
MA
LAN
GA
JOR
DO
RM
ER
S, P
OS
BU
S 3
0, C
RA
DO
CK
, 588
004
8881
3525
0866
2067
1806
0754
3DO
M08
4745
3418
AB
EL
EN
CH
AR
LES
JO
RD
AA
Njo
rdor
mer
s@gm
ail.c
om,c
harle
s@jo
rgro
up.c
o.za
JOR
J.O
.RE
AS
TER
N C
AP
E
PO
SB
US
796
, SA
SO
LBU
RG
, 194
705
6811
3968
-06
4923
9DO
M08
3280
9911
AB
RIC
A S
TOE
TER
Yab
riew
@to
pfix
.co.
zaA
WA
BR
ICA
FRE
E S
TATE
P/A
MN
R W
.A.V
. ES
TER
HU
YS
E, P
OS
BU
S 4
3114
, H
EU
WE
LSIG
, 933
2-
086-
753
2755
0567
898D
OM
071-
471
1827
AC
TEB
IS 3
51 C
Cw
illie
.est
@gm
ail.c
omW
WE
STL
EY
FRE
E S
TATE
P.O
. BO
X 1
38, D
EN
EY
SV
ILLE
, 193
208
2544
0135
-06
6565
0DO
M08
2772
9956
AN
DE
RS
ON
DO
RM
ER
San
ders
onfa
rm11
7@gm
ail.c
omD
AA
ND
ER
SO
NG
AU
TEN
G
PO
SB
US
14,
DE
LAR
EY
VIL
LE, 2
770
--
0556
018D
OM
0829
0117
00B
AD
EV
EE
N T
RU
ST
dcp@
lant
ic.n
etH
OT
BA
DE
VE
EN
NO
RTH
ER
N C
AP
E
JOH
AN
RI,
PO
SB
US
122
, LIN
DLE
Y, 9
630
--
0525
999D
OM
084-
941
1129
MN
R. J
.A. B
AR
NA
RD
joha
nri@
voda
mai
l.co.
zaJB
JOH
AN
RI
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
265
7, M
ON
TAN
A P
AR
K, P
RE
TOR
IA, 0
159
--
0663
660D
OM
0824
1345
80M
NR
. H.M
. BA
SS
ON
mag
daba
sson
@vo
dam
ail.c
o.za
HM
DU
ISE
ND
HE
UW
ELS
GA
UTE
NG
PO
SB
US
13,
STR
YD
MA
G, 0
455
--
0665
859D
OM
0829
2093
38B
EC
AW
I DO
RM
ER
Sw
illem
.pea
ke@
gmai
l.com
WD
BE
CA
WI
GA
UTE
NG
PO
SB
US
61,
ING
OG
O, 2
944
-08
6685
8275
0659
552D
OM
0828
9966
15B
EY
ON
D D
OR
ME
RS
jam
es@
vmco
.co.
za-
-K
WA
ZULU
NA
TAL
PO
SB
US
283
, MA
RQ
UA
RD
, 961
005
1991
7197
0865
0217
8606
7439
8DO
M08
3268
6143
BE
YO
ND
DO
RM
ER
Sw
esbo
@la
ntic
.net
-B
EY
ON
DFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
682
, NE
WC
AS
TLE
, 294
003
4-35
1 16
0808
8-03
4 35
1 18
7405
8966
6DO
M08
2-44
9 60
98B
LAC
KM
OO
R B
OE
RD
ER
Y C
Can
tonp
itout
11@
yaho
o.co
mC
AD
IME
NS
IEK
WA
ZULU
NA
TAL
KA
RE
EK
RA
NS
BO
ER
DE
RY
, PO
SB
US
440
, SO
ME
RS
ET
OO
S,
5850
042-
247
2241
086-
518
2693
0529
737D
OM
082-
893
6193
MN
R. A
.P.R
. BO
THA
kare
ekra
ns@
bosb
erg.
co.z
aK
AR
KA
RE
EK
RA
NS
EA
STE
RN
CA
PE
PO
SB
US
911
, DE
LAR
EY
VIL
LE, 2
770
-08
6524
8974
0669
422D
OM
0725
6218
83M
NR
. C.P
. BR
AN
Dria
anbr
and@
lant
ic.n
etC
PB
OB
LIN
KS
TER
NO
RTH
WE
ST
PO
SB
US
119
7, K
RO
ON
STA
D, 9
500
0835
7014
8008
6228
0105
0669
643D
OM
0822
5584
01M
NR
. D. B
RIT
Zde
rick.
britz
@tra
nsne
t.net
BZ
VO
OR
SP
RO
NG
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
326
, CLA
NW
ILLI
AM
, 813
502
7482
2806
0865
3180
5206
6286
8DO
M08
3242
5152
BU
LSH
OE
K D
OR
ME
RS
deho
ek@
myl
an.c
o.za
AC
BU
LSH
OE
KW
ES
TER
N C
AP
E
P.O
. BO
X 1
76, H
EN
NE
NM
AN
, 944
505
7573
1058
0575
7310
5806
4871
3DO
M08
2650
7156
C &
R D
OR
ME
RS
crai
gj@
absa
mai
l.co.
zaC
RC
&R
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
138
, CLA
NW
ILLI
AM
, 813
502
7482
2640
0274
8226
4206
7263
1DO
M08
2610
4488
CE
DE
RB
ER
G D
OR
ME
RS
will
em@
groe
nkol
.co.
zaC
BD
CE
DE
RB
ER
GN
OR
THE
RN
CA
PE
PO
SB
US
162
, ED
EN
BU
RG
, 990
8-
-06
7214
6DO
M07
9920
2501
ME
V. A
.E.
CH
AM
BE
RLA
INsa
nette
@sk
ills4
kidz
.com
SM
JS
MJ
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
180
, LU
CK
HO
FF, 9
982
082-
319
5430
-06
2837
8DO
M08
2-94
4 45
19C
HA
RIS
TR
US
Tle
onst
raus
s.jr@
gmai
l.com
LSS
UZZ
IAH
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
162
, ED
EN
BU
RG
, 990
805
1412
8800
0514
4783
0105
9407
7DO
M08
2567
2823
CH
RIS
AN
DR
I FA
MIL
IE T
RU
ST
chris
s@cb
cblo
em.c
o.za
,san
ette
@sk
ills4
kidz
.com
RS
SA
NC
OR
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
470
, ZA
STR
ON
, 995
005
1-66
3 12
0905
1-66
3 01
5305
2439
9DO
M08
2-49
9 59
35M
NR
. J. C
HU
RC
HC
harle
schu
rch8
9@ic
loud
.com
,Cob
usch
@ic
loud
.com
JLE
EU
WK
OP
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
414
6, W
ILLO
NTO
N, P
IETE
RM
AR
ITZB
UR
G, 3
200
0312
0207
39-
0666
706D
OM
0725
7988
68C
LAA
SS
EN
FA
MIL
IE S
TOE
Tau
dscl
aass
en@
telk
omsa
.net
,aud
rey@
gild
onfa
rm.c
o.za
CFS
AR
CLA
AS
SE
NK
WA
ZULU
NA
TAL
PO
SB
US
573
, CR
AD
OC
K, 5
880
048-
881
1807
048-
881
1807
0636
016D
OM
082-
771
9343
MN
R. F
.C. C
LOE
TEee
c@r6
3.co
.za
FCC
SA
NC
TUA
RY
EA
STE
RN
CA
PE
J. F
OU
RIE
, PO
SB
US
252
70, M
ON
UM
EN
TPA
RK
, 010
5-
-04
8155
0DO
M08
2-09
3 76
50C
OC
O B
OE
RD
ER
Yan
nelie
.joha
n@ib
urst
.co.
zaY
FC
OC
OG
AU
TEN
G
PO
SB
US
135
0, N
IGE
L, 1
490
--
0662
724D
OM
0722
9465
12M
NR
. J.A
. C
OE
TZE
Rria
an.c
oetz
er@
web
mai
l.co.
zaJA
CJA
CO
ETZ
ER
GA
UTE
NG
PO
SB
US
54,
RO
SE
ND
AL,
972
0-
-06
5256
7DO
M07
8456
2984
CP
& A
BR
AN
D B
OE
RD
ER
Ych
ristib
@m
web
.co.
zaC
PB
BR
AN
DFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
932
, ER
ME
LO, 2
350
--
0671
683D
OM
0814
7584
27C
PS
DO
RM
ER
Scp
s.do
rmer
s@ho
tmai
l.com
CP
SC
PS
MP
UM
ALA
NG
A
PO
SB
US
103
, ME
ME
L, 2
970
0836
2843
27-
0629
830D
OM
0836
2843
27D
AE
RA
AD
DO
RM
ER
Sgo
edge
noeg
@w
ohba
g.co
.za
GG
DA
ER
AA
DFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
786
, SC
HW
EIZ
ER
-RE
NE
KE
, 278
005
3-96
3 19
99-
0563
223D
OM
-D
AM
AN
É B
OE
RD
ER
Y T
RU
ST
-D
DD
AM
AN
ÉFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
159
5, N
IGE
L, 1
490
--
0424
579D
OM
0828
2088
61D
ATH
EA
(ED
MS
) BP
Kda
thea
@m
web
.co.
zaD
TD
ATH
EA
GA
UTE
NG
PO
SB
US
487
, MID
DE
LBU
RG
, 590
004
9-84
2 12
3204
9-84
2 12
3206
1257
3DO
M08
2-30
1 96
91M
NR
. G. D
E K
LER
K-
GD
KN
OE
DIG
EA
STE
RN
CA
PE
PO
SB
US
111
0, B
RE
DA
SD
OR
P, 7
280
0829
2675
1008
6768
6151
0648
965D
OM
0845
0306
64M
NR
. M. D
E K
OC
Kna
lise@
twk.
co.z
aD
KR
EM
HO
OG
TEW
ES
TER
N C
AP
E
PO
SB
US
107
, FR
AN
KFO
RT,
983
0-
0865
1015
4806
5898
3DO
M08
2856
4948
DE
ELF
ON
TEIN
DO
RM
ER
S(P
TY) L
TDch
risto
mul
ler@
voda
mai
l.co.
zaD
FC
AW
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
101
, VIL
JOE
NS
KR
OO
N, 9
520
--
0663
802D
OM
0828
2127
02D
EFO
N B
OE
RD
ER
Ym
arie
tte.g
eyse
r@gm
ail.c
omM
GFI
SA
NTV
LEI
FRE
E S
TATE
P.O
. BO
X 6
7312
, BR
YA
NS
TON
, 202
1-
-06
7354
8DO
M08
2551
5564
DO
LAR
CH
DO
RM
ER
STU
Dne
ville
@do
larc
h.co
mX
XX
XX
XFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
636
, BO
THA
VIL
LE, 9
660
0565
1520
54-
0659
861D
OM
0835
8555
46D
OO
RN
SP
RU
IT D
OR
ME
RS
door
nrub
y@ou
tlook
.com
ET
DO
OR
NS
PR
UIT
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
724
, VO
LKS
RU
ST,
247
0-
-06
7060
9DO
M08
2776
6569
DO
RV
IZS
KA
eloi
se.v
ente
r@gm
ail.c
om,g
errit
vent
er84
@gm
ail.c
omG
TD
OR
VIZ
SK
AN
OR
TH W
ES
T
Rep
ort v
ersi
on 1
.0. g
ener
ated
by
Logi
x02
/17/
17 1
0:25
:41
AM
Pag
e 1
SB
AP
B
TOTA
L O
F R
ECO
RD
S:14
6
Lede
lys
68
com
pile
d by
the
S.A
. Stu
dboo
k an
d A
nim
al Im
prov
emen
t Ass
ocia
tion
Part
icip
ant L
ist
Part
icip
ant
Cod
eN
ame
Add
ress
Tele
phon
eFa
xC
ellu
llar
E-M
ail
HD
MPr
efix
PRO
VIN
CE
Bre
ed:
-
PO
SB
US
156
, RIV
IER
SO
ND
ER
EN
D, 7
250
028-
261
1812
086-
622
1695
0582
040D
OM
082-
453
2899
DO
RW
ALD
BO
ER
DE
RY
ED
MS
BP
Kcp
g@do
rwal
d.co
.za
CP
GD
OR
WA
LDW
ES
TER
N C
AP
E
PO
SB
US
110
, HE
KP
OO
RT,
179
001
4-57
6 22
9308
6-67
1 65
8806
2976
2DO
M08
3-65
9 40
37M
NR
. A.S
. DU
TO
ITan
dre@
adtrp
.co.
zaA
DT
BE
RG
SIG
NO
RTH
WE
ST
PO
SB
US
142
5, O
UD
TSH
OO
RN
, 662
004
4279
2954
-06
7273
2DO
M08
2800
2032
EB
EN
AE
SE
Rat
debo
d@m
web
.co.
zaA
MA
MW
ES
TER
N C
AP
E
P/A
MN
R D
.K. V
AN
ZY
L, P
OS
BU
S 7
25, M
AR
IEN
TAL,
-26
4632
4126
026
461-
251
558
0574
451D
OM
2648
1-12
4 44
05E
LGIN
DO
RM
ER
Sdi
rk@
a-zs
erv.
com
ZD
VZ
X N
AM
IBIA
PO
SB
US
7, R
HO
DE
S, 9
787
045-
974
9877
045-
974
9877
0590
068D
OM
082-
922
5679
ELI
BA
NK
BO
ER
DE
RY
henr
i@tis
cali.
co.z
aH
RE
LIB
AN
KE
AS
TER
N C
AP
E
DIE
RE
PR
OD
UK
SIE
, DE
PT.
LA
ND
BO
U: W
ES
-KA
AP
, P
RIV
AA
TSA
K X
1, E
LSE
NB
UR
G, 7
607
0218
0852
3402
1-80
8 54
0700
4047
7DO
M08
3-64
4 06
28E
LSE
NB
UR
Gan
nelie
k@el
senb
urg.
com
EE
LSE
NB
UR
GW
ES
TER
N C
AP
E
PO
SB
US
583
, SA
NN
IES
HO
F, N
OO
RD
WE
S, 2
760
-01
8-57
1 03
2805
8689
2DO
M08
3-70
2 27
89FY
NG
OU
D B
OE
RD
ER
Yan
ton@
otdk
.co.
zaFH
LFY
N-G
OU
DN
OR
TH W
ES
T
PO
SB
US
140
, VO
LKS
RU
ST,
247
0-
-06
6936
0DO
M08
2824
6459
GC
& M
AV
ELI
NG
TR
US
Tga
vin@
gcm
audi
t.co.
zaG
CM
GC
MM
PU
MA
LAN
GA
PO
SB
US
358
5, M
IDD
ELB
UR
G, 1
050
-08
6689
8682
0652
781D
OM
0823
8873
96G
ER
LEIN
DO
RM
ER
Sle
ina@
mw
eb.c
o.za
1985
LNM
PU
MA
LAN
GA
SW
AR
THE
UW
EL
DO
RM
ER
S, P
OS
BU
S 1
75, H
EID
ELB
ER
G,
6665
028-
537
1941
086-
553
7675
0488
350D
OM
082-
808
1295
MN
R. P
.M. G
ILD
EN
HU
YS
piet
skaa
p@ea
syco
ms.
co.z
aD
SG
SW
AR
THE
UW
EL
WE
STE
RN
CA
PE
PO
SB
US
216
, WIN
BU
RG
, 942
0-
-80
2534
4DO
M08
2085
0600
GO
ED
GE
NO
EG
BO
ER
DE
RY
PTY
LTD
goed
geno
egbr
angu
s@gm
ail.c
omG
BB
GO
ED
SO
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
233
, STE
YN
SR
US
, 951
5-
-06
5917
6DO
M08
2443
7262
MN
R. N
.J. G
RO
BLE
Rni
ekie
grob
ler9
5@gm
ail.c
omN
GD
ELA
WA
RE
FRE
E S
TATE
P.O
. BO
X 4
1827
, CR
AIG
HA
LL, 2
024
0114
2805
0008
6538
8530
0670
865D
OM
0832
7991
91G
RO
UN
D Z
ER
O P
RO
DU
CTS
PTY
LTD
ande
rson
farm
117@
gmai
l.com
PG
DP
EK
UN
ICA
GA
UTE
NG
PO
SB
US
363
, CA
LED
ON
, 723
002
8-25
4 97
5608
6-55
7 46
7906
0566
9DO
M07
9-85
4 96
37G
VA
BO
ER
DE
RY
abrie
dew
et@
xsin
et.c
o.za
DW
TD
EU
WE
TW
ES
TER
N C
AP
E
PO
SB
US
126
, MA
LME
SB
UR
Y, 7
299
022-
487
2690
022-
482
2047
0462
699D
OM
082-
870
1334
ME
V. M
.F. H
AN
EK
OM
hane
kom
@pa
tat.z
a.ne
tA
PR
HE
NO
STE
RB
OS
RU
GW
ES
TER
N C
AP
E
PO
SB
US
301
3, S
TAN
DE
RTO
N, 2
430
017-
702
3140
017-
702
3140
0529
859D
OM
082-
784
6905
HA
PP
Y V
EN
TUR
E B
OE
RD
ER
Yha
ppyv
entu
re@
voda
mai
l.co.
zaC
LH
AP
PY
VE
NTU
RE
MP
UM
ALA
NG
A
PO
SB
US
208
, RE
ITZ,
981
0-
-06
7167
9DO
M08
2928
8924
MN
R. C
.H. H
ELM
chhe
lm@
voda
mai
l.co.
zaA
MT
AM
TFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
167
2, B
LOE
MFO
NTE
IN, 9
300
051-
410
4721
086-
601
3575
0590
097D
OM
083-
280
6191
MN
R. N
. HE
RB
ER
The
rber
t@sa
cr.fs
.gov
.za
NH
RE
NO
STE
RV
ALL
EI
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
78,
SM
ITH
FIE
LD, 9
966
--
0666
153D
OM
0832
7926
77H
EU
NIN
GK
RA
NS
heun
ingk
rans
@ch
isas
.com
EJ
HE
UN
ING
KR
AN
SFR
EE
STA
TE
H/A
AU
TUM
N G
LITT
ER
INV
ES
T C
C, P
OS
BU
S 1
0953
, C
EN
TUR
ION
, 004
6-
-06
6959
5DO
M08
2448
5489
HU
GO
DO
RM
ER
San
elle
hugo
@te
lkom
sa.n
etS
WH
SW
HG
AU
TEN
G
PO
SB
US
175
3, M
ON
TAN
A P
AR
K, P
RE
TOR
IA, 0
159
0825
6139
32-
0663
424D
OM
0764
0234
14IM
BE
RB
E F
AM
ILIY
TR
US
Tdl
@liv
e.co
.za
IIO
KA
SE
KA
GA
UTE
NG
PO
SB
US
389
42, L
AN
GE
NH
OV
EN
PA
RK
, BLO
EM
FON
TEIN
, 93
30-
-06
3623
6DO
M08
2-41
4 51
77JA
LIC
O D
OR
ME
RS
info
@ec
oauc
tions
.co.
zaJL
JALI
CO
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
198
3, B
RIT
S, 0
250
--
0627
489D
OM
0825
5408
80JC
V D
OR
ME
RS
jake
sjcv
erm
aak@
gmai
l.com
VK
JCV
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
898
, KR
UG
ER
SD
OR
P, 1
740
--
0652
194D
OM
0836
2666
98JE
RU
ED
DO
RM
ER
Sko
etoe
@je
rued
.co.
zaJR
JER
UE
DG
AU
TEN
G
PO
SB
US
438
, CR
AD
OC
K, 5
880
0488
8132
2804
8881
3228
0495
023D
OM
0828
5556
04M
NR
. A.S
. JO
RD
AA
Nan
drew
jord
aan3
228@
gmai
l.com
AS
JTO
P 3
EA
STE
RN
CA
PE
PO
SB
US
331
94, F
ICH
AR
DTP
AR
K, B
LOE
MFO
NTE
IN, 9
300
--
0648
266D
OM
0794
9423
53M
EV
. E.C
. JO
RD
AA
Njo
rdaa
nroe
lf@gm
ail.c
omTJ
GO
D M
ET
ON
SFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
211
2, B
ETH
LEH
EM
, 970
005
8303
1190
-03
0099
4DO
M08
2564
1808
DR
. J.P
. JO
RD
AA
Njo
rrie
111@
iclo
ud.c
omJN
RD
JAN
OR
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
3, N
AP
IER
, 727
002
8-42
3 33
9208
6-51
8 06
4405
5712
9DO
M08
3-65
1 86
88JU
DO
TR
US
The
ndrik
deko
ck@
gmai
l.com
JUJU
DO
WE
STE
RN
CA
PE
PO
SB
US
32,
PE
TRU
SB
UR
G, 9
932
--
0648
851D
OM
0844
9171
71K
ALK
VLE
Y D
OR
ME
RS
colc
ondo
r@vo
dam
ail.c
o.za
CG
KA
LKV
LEY
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
196
8, V
RY
BU
RG
, 860
005
3927
2547
0865
1854
7206
5238
6DO
M08
2926
0717
KA
LLI-E
LAIO
S B
ELE
GG
ING
S B
Km
core
ejes
@te
lkom
sa.n
etK
EB
DK
ALL
I-ELA
IOS
NO
RTH
ER
N C
AP
E
PO
SB
US
309
, HO
OP
STA
D, 9
479
0764
7214
0508
6767
2462
0658
725D
OM
0728
7114
00K
LEIN
WO
LWE
PA
N D
OR
ME
R S
TOE
Thp
roos
@w
sine
t.co.
zaK
WK
LEIN
WO
LWE
PA
NFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
230
, CA
RO
LIN
A, 1
185
0178
4311
6201
7843
2378
0658
527D
OM
0825
7998
28M
NR
. A. K
LOP
PE
Rak
lopp
er1@
gmai
l.com
JRA
VO
OR
SP
OE
DM
PU
MA
LAN
GA
PO
SB
US
403
0, G
EO
RG
E-O
OS
, 653
9-
082-
822
4917
0610
546D
OM
083-
658
0383
KO
UW
DO
UW
DO
RM
ER
Sve
ctot
rade
@et
ime.
co.z
aK
DW
KO
UW
DO
UW
WE
STE
RN
CA
PE
PO
SB
US
194
15, N
OO
RD
BR
UG
, 252
2-
0865
5417
9706
5381
3DO
M08
2859
1867
MN
R. F
.J. K
RU
GE
Rfa
nie.
krug
er@
senw
es.c
o.za
RW
RU
SW
ATE
RN
OR
TH W
ES
T
PO
SB
US
292
, RA
DIU
M, 0
483
--
0612
476D
OM
0845
8867
02M
NR
. D.S
. LA
NG
LEY
mrd
avid
lang
ley@
gmai
l.com
DS
LV
OO
RE
NTO
ELI
MP
OP
O
P.O
. BO
X 1
946,
PLE
TTE
NB
ER
G B
AY
, 660
004
4532
7717
0866
3129
8106
5687
9DO
M08
2697
2341
MR
S H
.S. L
EG
GA
Tle
g_ar
t@te
lkom
sa.n
etB
FFB
RO
NZE
FIE
LDS
WE
STE
RN
CA
PE
P/A
CH
ATT
Y L
IND
SA
Y, P
.O. B
OX
99,
HA
NO
VE
R, 7
005
053-
643
0172
053-
643
0172
0582
143D
OM
082-
779
3992
LIN
DW
OO
L E
STA
TES
PTY
LTD
kalk
oenk
rant
z@ka
room
ail.c
o.za
LWLI
ND
WO
OL
NO
RTH
ER
N C
AP
E
PO
SB
US
157
, RIV
ER
SD
AL,
667
002
8713
2984
0866
1592
5606
5959
3DO
M07
2612
2783
LOU
DI D
OR
ME
RS
-GE
LDIA
AN
TR
US
Tat
tie@
wis
pern
et.c
o.za
LDG
LDG
WE
STE
RN
CA
PE
Rep
ort v
ersi
on 1
.0. g
ener
ated
by
Logi
x02
/17/
17 1
0:25
:41
AM
Pag
e 2
SB
AP
B
TOTA
L O
F R
ECO
RD
S:14
6
Lede
lys
69
com
pile
d by
the
S.A
. Stu
dboo
k an
d A
nim
al Im
prov
emen
t Ass
ocia
tion
Part
icip
ant L
ist
Part
icip
ant
Cod
eN
ame
Add
ress
Tele
phon
eFa
xC
ellu
llar
E-M
ail
HD
MPr
efix
PRO
VIN
CE
Bre
ed:
-
PO
SB
US
252
70, M
ON
UM
EN
T P
AR
K, 0
105
0129
4181
21-
0670
793D
OM
0820
9376
50LO
UH
AN
FO
UR
IEan
nelie
.joha
n@ib
urst
.co.
zaTA
EC
TAG
AU
TEN
G
BLO
UD
RIF
, PO
SB
US
248
, WE
SS
ELS
BR
ON
, 968
005
6515
4679
0866
1749
8503
6311
0DO
M08
3409
5438
MN
R. P
.A. L
OU
Wbl
oudr
if@gm
ail.c
omLP
AD
OR
LOU
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
808
, BE
THA
L, 2
310
017-
647
0017
017-
647
0018
0605
685D
OM
082-
564
6779
MN
R. D
.S. L
OU
WR
EN
Sda
vidl
ouw
rens
@vo
dam
ail.c
o.za
DB
ES
MP
UM
ALA
NG
A
PO
SB
US
165
, RE
ITZ,
981
008
2573
2632
-06
7130
9DO
M07
2486
2434
MA
FUTA
DO
RM
ER
Sw
helm
@vo
dam
ail.c
o.za
,mat
heej
ohan
co@
gmai
l.com
IOU
IOU
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
89,
JA
ME
STO
WN
, 974
2-
-06
6615
6DO
M08
2926
4107
MA
HO
Nko
otvo
rste
r112
@gm
ail.c
omK
VM
AH
ON
EA
STE
RN
CA
PE
PO
SB
US
272
, FR
AN
KFO
RT,
983
008
2854
1491
-06
3086
3DO
M08
3284
7470
MA
MR
E D
OR
ME
RS
kwes
sels
@vo
dam
ail.c
o.za
,083
2847
470@
mtn
load
ed.c
o.za
HW
MA
MR
EFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
25,
RH
OD
ES
, 978
704
5-97
4 92
7304
5-97
4 92
7306
2351
9DO
M08
2-58
4 46
54M
ER
TOU
N D
OR
ME
RS
mer
toun
farm
@vo
dam
ail.c
o.za
GH
ME
RTO
UN
EA
STE
RN
CA
PE
PO
SB
US
510
, MID
DE
LBU
RG
, 590
004
9842
2227
-06
1550
9DO
M08
2878
5207
MN
R. D
.J. M
EY
ER
jako
ram
@ou
tlook
.com
JAK
JAK
OE
AS
TER
N C
AP
E
PO
SB
US
344
, MID
DE
LBU
RG
, OO
S-K
AA
P, 5
900
049-
842
2580
049-
842
2580
0610
591D
OM
084-
600
6068
MN
R. J
.H. M
EY
ER
beul
ahm
4@gm
ail.c
omH
DD
OR
ME
YE
AS
TER
N C
AP
E
P.O
. BO
X 5
0, L
ION
S R
IVE
R, 3
260
--
0670
899D
OM
0711
6554
88M
ISS
L.A
. MIL
LER
laum
iller
21@
gmai
l.com
AB
DS
AB
OY
NE
KW
AZU
LU N
ATA
L
PO
SB
US
730
4, P
ETI
T, Z
ES
FON
TEIN
, 151
2-
-06
5917
4DO
M08
2550
7380
MN
R. J
.H. &
ME
V. J
.S. L
E R
OU
Xga
tsom
hoge
n@gm
ail.c
omP
ER
EN
OU
VE
L E
ES
GA
UTE
NG
PO
SB
US
180
7, P
OTC
HE
FSTR
OO
M, 2
520
--
0667
861D
OM
0788
9389
62M
OO
IRIV
IER
DO
RM
ER
Sw
smpo
tch@
voda
mai
l.co.
zaV
AV
AN
OR
TH W
ES
T
PO
SB
US
171
81, B
AIN
SV
LEI,
BLO
EM
FON
TEIN
, 933
805
1522
8081
0515
2280
8106
4906
6DO
M07
9657
5556
NA
NTE
S D
OR
ME
R S
TOE
Tm
ias@
glob
alw
ise.
co.z
aH
CC
NA
NTE
SFR
EE
STA
TE
EA
GLE
SC
RA
IG, P
OS
BU
S 2
25, B
AR
KLY
-OO
S, 9
786
045-
971
9094
045-
971
9094
0582
307D
OM
082-
417
4139
ME
V. M
.E.M
. NE
Lha
nnes
nel@
lant
ic.n
etR
HE
AG
LES
CR
AIG
EA
STE
RN
CA
PE
P/A
JO
HA
N N
EL,
PO
SB
US
13,
LA
DY
GR
EY
, 975
505
1-60
3 70
20-
0003
551D
OM
076-
110
5099
J.J.
NE
L &
SE
UN
vick
ienj
j@po
sdit.
co.z
aJN
SK
AA
PV
LEI
EA
STE
RN
CA
PE
PO
SB
US
878
, VIR
GIN
IA, 9
430
--
0669
361D
OM
0732
6709
99N
ICM
AR
GE
SIN
STR
US
Tni
cova
nren
sbur
g@ym
ail.c
omLE
DI
LEN
DIA
NFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
170
, RO
UX
VIL
LE, 9
958
084-
594
5266
-05
6529
6DO
M07
6-19
1 59
85M
EJ.
I. N
IEH
AU
Sch
arle
s@no
kwi.c
o.za
,mag
da@
nokw
i.co.
zaI
IRE
ME
YFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
110
, AD
ELA
IDE
, 576
004
6684
0734
0466
8407
3401
2265
4DO
M08
4584
0734
MN
R. J
.F. N
OR
VA
Lm
ine.
norv
al@
gmai
l.com
JFN
QU
ATR
OE
AS
TER
N C
AP
E
Nov
a B
arle
tta, P
OS
BU
S 3
7, C
LOC
OLA
N, 9
735
0519
4371
7805
1943
0435
0597
375D
OM
0725
9760
47N
OV
A B
AR
LETT
A B
OE
RD
ER
Yw
ound
mag
ic@
voda
mai
l.co.
zaN
BN
OV
A B
AR
LETT
AFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
283
, MA
LME
SB
UR
Y, 7
299
071-
695
9791
086-
577
7795
0635
570D
OM
082-
872
9100
NU
WE
LAN
D D
OR
ME
RS
ewan
@nu
wel
and.
za.o
rgN
LN
UW
ELA
ND
WE
STE
RN
CA
PE
PO
SB
US
8, P
ETR
US
VIL
LE, 8
770
--
0638
506D
OM
082-
821
1527
OP
PI-K
LOO
F D
OR
ME
RS
chris
toph
er@
cdhc
attle
.co.
za,je
nny@
cdhc
attle
.co.
zaC
DH
OP
PI-K
LOO
FN
OR
THE
RN
CA
PE
AV
OC
A F
AR
M, P
.O. B
OX
248
, BA
RK
LY E
AS
T, 9
786
045-
971
9082
045-
971
9082
0446
259D
OM
082-
490
9647
MR
G.M
.C. O
RP
EN
avoc
a@ec
i.co.
za,a
voca
2@ec
i.co.
zaG
MO
AV
OC
AE
AS
TER
N C
AP
E
PO
SB
US
55,
LA
DY
GR
EY
, 975
505
1-60
3 70
5405
1 60
3 70
5405
7629
3DO
M08
3-70
1 35
52O
UD
EW
ON
ING
BO
ER
DE
RY
wel
fruit@
snow
valle
y.co
.za
JPW
ELP
ICE
AS
TER
N C
AP
E
PO
SB
US
601
1, O
BE
RH
OLZ
ER
, 250
201
8786
1805
0865
2435
4306
7326
1DO
M08
2442
8148
PA
LES
A T
RU
ST
BO
ER
DE
RY
henn
ie.s
mith
@sk
illed
tech
.co.
zaP
TBP
ALE
SA
NO
RTH
WE
ST
PO
SB
US
33,
UTR
EC
HT,
298
003
4331
4665
-06
7004
4DO
M08
2924
2379
MN
R. G
.S. P
OTG
IETE
Rde
wilg
ers@
gmai
l.com
GS
DE
WIL
GE
RS
KW
AZU
LU N
ATA
L
PO
SB
US
322
4, B
LOE
MFO
NTE
IN, 9
300
0716
5968
32-
0673
387D
OM
0825
5314
31P
RE
TOR
IUS
FA
MIL
IE T
RU
ST
golfc
ours
e@bo
s.co
.za,
will
ie.e
st@
gmai
l.com
AA
RIV
ER
SFO
RD
FRE
E S
TATE
P.O
. BO
X 1
83, M
AK
WA
SS
IE, 2
650
-08
6236
5970
0668
366D
OM
0820
5047
33P
RIM
ETR
AD
E B
OE
RD
ER
Yvw
voer
@nw
et.c
o.za
PM
TRP
RIM
ETR
AD
EN
OR
TH W
ES
T
PO
SB
US
1, G
OLD
EN
VA
LLE
Y, 5
821
042-
247
1211
042-
247
2180
0618
085D
OM
082-
448
0422
MN
R. S
.P. R
AU
BE
NH
EIM
ER
sand
rara
uben
heim
er@
jaba
ma.
co.z
aS
PR
THO
RN
PA
RK
EA
STE
RN
CA
PE
PO
SB
US
137
6, H
AR
TEN
BO
S, 6
520
--
0668
274D
OM
0824
9163
41M
NR
. R.B
. RE
DE
LIN
GH
UY
Spi
erre
_red
elin
ghuy
s@ya
hoo.
com
RM
ELR
OI
WE
STE
RN
CA
PE
PO
SB
US
195
, CA
LED
ON
, 723
002
8-21
2 14
7902
8-21
2 14
7901
1310
5DO
M08
2-89
7 06
24R
EM
KU
IL B
OE
RD
ER
Y (E
DM
S) B
PK
rem
kuil@
ruen
s.co
.za
JTR
EM
KU
ILW
ES
TER
N C
AP
E
PO
SB
US
14,
008
395/
07, H
EIL
BR
ON
, 965
0-
-06
6229
9DO
M07
2159
0436
RO
I BO
ER
DE
RY
PTY
LTD
lutk
evd@
gmai
l.com
VD
RO
IFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
355
19, M
EN
LOP
AR
K, 0
102
--
0664
123D
OM
0829
2853
58R
OO
IBO
S D
OR
ME
RS
berti
nasv
lei@
gmai
l.com
RIO
RB
TG
AU
TEN
G
P/A
MN
R D
HS
LA
MP
RE
CH
T, P
OS
BU
S 1
6, A
ME
RS
FOO
RT,
24
9001
7-75
3 10
42/3
017-
753
1202
0577
974D
OM
082-
807
3152
RO
OIH
EK
DO
RM
ER
Ssc
heep
ers@
lam
prec
htfe
eds.
com
SL
RO
OIH
EK
MP
UM
ALA
NG
A
PO
SB
US
134
5, B
ETH
LEH
EM
, 970
005
8-30
3 71
3108
6698
0160
0567
712D
OM
083-
454
2930
MN
R. B
.J.M
. RO
SS
OU
Wbe
n3ro
s@gm
ail.c
omB
RB
EN
DR
IFR
EE
STA
TE
T/A
SA
VU
KA
DO
RM
ER
S, P
.O. B
OX
601
5, F
LAM
WO
OD
, 257
201
8484
1181
0184
8411
7905
8915
8DO
M08
2722
2269
SA
VU
KA
MIN
ING
CC
savu
ka_m
@ya
hoo.
com
,ela
inec
orni
sh1@
gmai
l.com
CG
RS
AV
UK
AN
OR
TH W
ES
T
PO
SB
US
94,
SO
ME
RS
ET
OO
S, 5
850
042-
243
3580
-06
2770
6DO
M08
3-35
7 04
41M
NR
. J. S
CH
OE
MA
Nko
os@
bosb
erg.
co.z
aG
JSM
OD
DE
RFO
NTE
INE
AS
TER
N C
AP
E
C/O
P.A
.L. G
OW
ER
, P.O
. BO
X 2
9387
, DA
NH
OF,
931
005
1-45
1 10
3905
1-45
1 10
3905
7240
4DO
M08
3-28
2 80
52S
EA
GU
LL B
OE
RD
ER
Y-
PG
SE
AG
ULL
FRE
E S
TATE
H/A
SH
AM
RO
CK
BK
, PO
SB
US
754
, SE
NE
KA
L, 9
600
056-
343
1728
056-
343
0385
0511
045D
OM
0824
1254
59S
HA
MR
OC
K S
TOE
Tsh
amro
ckst
oet@
gmai
l.com
BR
ES
HA
MR
OC
KFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
252
, NA
PIE
R, 7
270
028-
482
1617
028-
482
1617
0626
464D
OM
072-
342
4768
MN
R. H
.P. S
MIT
klaa
ssm
it@or
caw
irele
ss.c
o.za
HS
PE
AR
LYW
ES
TER
N C
AP
E
PO
SB
US
106
1, E
RM
ELO
, 235
0-
0178
1202
106
5296
8DO
M08
2852
5297
MN
R. F
. SN
YD
ER
Sfk
snyd
ers@
skya
frica
.co.
zaFS
KA
RM
AM
PU
MA
LAN
GA
Rep
ort v
ersi
on 1
.0. g
ener
ated
by
Logi
x02
/17/
17 1
0:25
:41
AM
Pag
e 3
SB
AP
B
TOTA
L O
F R
ECO
RD
S:14
6
Lede
lys
70
com
pile
d by
the
S.A
. Stu
dboo
k an
d A
nim
al Im
prov
emen
t Ass
ocia
tion
Part
icip
ant L
ist
Part
icip
ant
Cod
eN
ame
Add
ress
Tele
phon
eFa
xC
ellu
llar
E-M
ail
HD
MPr
efix
PRO
VIN
CE
Bre
ed:
-
P/A
DR
JO
HA
N S
MIT
, PO
SB
US
162
, ED
EN
BU
RG
, 990
805
1743
1307
0517
4313
1905
8056
3DO
M08
2807
7874
SR
J FA
MIL
IE T
RU
ST
dism
ed@
lant
ic.n
et,s
anet
te@
skill
s4ki
dz.c
omS
RJ
SR
JFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
752
, HE
ILB
RO
N, 9
650
087-
625
0338
-06
4781
3DO
M08
2-77
4 88
13M
NR
. J.G
. STA
DLE
Rjo
hann
@js
tadl
er.c
o.za
JGS
STA
DLE
RFR
EE
STA
TE
KY
KS
IM B
OE
RD
ER
Y (E
DM
S) B
PK
, PO
SB
US
333
, S
WE
LLE
ND
AM
, 674
002
8-51
2 38
6602
8-51
2 38
6605
2468
5DO
M08
2-82
6 02
92M
NR
. M.J
. SW
AR
Tki
nkod
orm
er@
voda
mai
l.co.
zaJS
KIN
KO
WE
STE
RN
CA
PE
PO
SB
US
367
, VR
ED
E, 9
835
058-
913
1893
058-
913
1893
0360
482D
OM
082-
931
9726
MN
R. P
.P. S
WA
RT
pp@
zipp
north
.co.
zaS
HS
WA
RTH
OE
KFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
126
, ME
ME
L, 2
970
058-
924
0147
058-
924
0147
0593
285D
OM
072-
670
7431
MN
R. C
.J. T
HE
RO
Nko
ocha
@vo
dam
ail.c
o.za
CT
DO
RC
HA
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
154
, VO
LKS
RU
ST,
247
001
7-73
5 23
3901
7-73
5 54
5905
6343
9DO
M08
2-92
6 05
19M
NR
. J.J
. TH
ER
ON
ther
onjj@
live.
com
JVD
OR
MIC
AM
PU
MA
LAN
GA
PO
SB
US
136
, ED
EN
VIL
LE, 9
535
--
0591
290D
OM
0826
8736
56M
NR
. D.B
. TH
OM
AS
dani
etho
mas
6@gm
ail.c
omJH
KA
IRO
SFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
91,
BA
RK
LY-O
OS
, 978
605
1-60
3 70
7605
1-60
3 70
7606
0537
1DO
M08
2-49
8 09
04TW
EE
BR
OE
RS
DO
RM
ER
STO
ET
tjaar
t@ba
rkly
.co.
zaT
2BR
OE
RS
EA
STE
RN
CA
PE
PO
SB
US
717
, BE
LFA
ST,
110
0-
0866
0971
6006
5549
0DO
M08
2450
7973
TWO
OA
KS
DO
RM
ER
Sge
orge
.eyb
@gm
ail.c
om2O
DTW
O O
AK
SM
PU
MA
LAN
GA
P.O
. BO
X 4
58, H
OW
ICK
, 329
0-
-06
6565
1DO
M+2
7814
5594
57U
MG
EN
I DO
RM
ER
Scv
f.tih
@gm
ail.c
om,c
vf@
bund
unet
.com
UM
UM
GE
NI
KW
AZU
LU N
ATA
L
PO
SB
US
15,
CLO
CO
LAN
, 973
505
1-94
3 70
0505
1-94
3 70
0206
3438
0DO
M08
2-92
5 41
89U
MP
UK
AN
E D
OR
ME
RS
peet
@um
puka
ne.c
o.za
,info
@um
puka
ne.c
o.za
PH
RP
HR
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
112
86, T
IEG
ER
PO
OR
T, 0
056
011-
964
1249
086-
647
2765
0616
252D
OM
083-
262
2716
MN
R. F
.J.W
. VA
N D
ER
BIJ
Lfv
ande
rbijl
@fu
rnco
rp.c
o.za
FVB
VA
N D
ER
BIJ
LG
AU
TEN
G
P.O
. BO
X 3
6, D
E R
US
T, 6
650
0442
5166
3308
6645
3338
0471
651D
OM
082-
457
6130
MR
K.C
. VA
N D
ER
ME
RW
Eke
nny@
thab
ilelo
dge.
co.z
aE
MB
ELE
VA
TIO
NW
ES
TER
N C
AP
E
PO
SB
US
961
, ALI
WA
L-N
OO
RD
, 975
0-
-06
7140
4DO
M08
2378
8123
MN
R. P
.A.J
. VA
N D
ER
WA
LTro
zaan
.van
derw
alt@
absa
.co.
zaFA
STE
YN
EA
STE
RN
CA
PE
PO
SB
US
139
6, B
ETH
LEH
EM
, 970
005
8-30
3 79
8601
2-80
7 31
6800
0297
0DO
M08
2-57
5 63
70M
NR
. C.P
. VA
N R
OO
YE
Nch
arlv
anro
oyen
37@
gmai
l.com
VR
VA
NO
VIS
FRE
E S
TATE
P/A
GE
RR
IE V
AN
RO
OY
EN
, PO
SB
US
293
97, D
AN
HO
F, 9
310
051-
451
1345
051-
451
1730
0587
367D
OM
082-
454
9662
VA
N R
OO
YE
N B
OE
RD
ER
Yge
rrie
.gvr
@m
web
.co.
zaG
VV
AN
RO
OY
EN
FRE
E S
TATE
DR
OE
RIV
IER
, PO
SB
US
38,
RIC
HM
ON
D, 7
090
-02
8-51
4 23
4605
1739
9DO
M08
2-54
0 30
56M
NR
. D.C
. VA
N Z
YL
dirk
vanz
yl@
land
o.co
.za,
har
tsgo
ed@
gmai
l.com
DZ
DR
OE
RIV
IER
NO
RTH
ER
N C
AP
E
PO
SB
US
442
, RE
ITZ,
981
005
8-86
3 15
49-
0459
655D
OM
083-
995
0950
MN
R.
VA
N Z
YL
P.H
. DE
Vsa
mek
oms@
gmai
l.com
VZ
DA
NE
LLA
FRE
E S
TATE
P.O
. BO
X 8
47, W
ELL
ING
TON
, 76
54-
021-
873
4272
0629
063D
OM
082-
372
1570
VA
NR
EE
STU
Dva
nree
stud
@m
web
.co.
zaV
RS
VA
NR
EE
WE
STE
RN
CA
PE
HE
LDE
RH
OE
K D
OR
ME
RS
, PO
SB
US
67,
RE
DD
ER
SB
UR
G,
9904
051-
522
5071
051-
522
4016
0451
392D
OM
082-
808
9253
B.E
. VE
NTE
R &
Jm
wct
inn@
mw
eb.c
o.za
VE
HE
LDE
RH
OE
KFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
40,
MO
NTA
GU
, 672
0-
-06
6801
0DO
M08
1429
9188
VE
RZA
ME
LIN
G (E
DM
S) B
PK
died
iete
r@gm
ail.c
omV
ZSV
ER
ZAM
ELI
NG
WE
STE
RN
CA
PE
PO
SB
US
225
44, E
XTO
NW
EG
, 931
0-
051-
444
3960
0612
560D
OM
083-
454
9329
MN
R. N
.J.J
. VIS
AG
IE-
NR
NIC
ALL
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
328
66, F
ICH
AR
DTP
AR
K, B
LOE
MFO
NTE
IN, 9
317
--
0384
845D
OM
0824
5720
53M
NR
. P.J
. VO
RS
TER
pjvo
rste
r@vo
dam
ail.c
o.za
PV
LUN
AFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
44,
KO
PP
IES
, 954
0-
-06
7079
2DO
M07
9495
0177
VO
SLO
O D
OR
ME
RS
jl@vo
sven
.co.
zaJL
VJL
VFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
214
, WE
LGE
GU
ND
, RIV
IER
SO
ND
ER
EN
D, 7
250
0282
6119
4408
6622
2497
0655
206D
OM
0726
9729
90W
ELS
HIR
E B
OE
RD
ER
Y B
Kch
risth
ysgr
@gm
ail.c
omH
GH
ET
KR
UIS
WE
STE
RN
CA
PE
PO
SB
US
504
70, W
IER
DA
PA
RK
, PR
ETO
RIA
, 014
9-
0865
0810
2906
6936
5DO
M08
2325
6266
MN
R. S
. WE
SS
ELS
seba
stia
an@
gras
stec
h.co
.za
SY
SY
BE
LLA
GA
UTE
NG
PO
SB
US
258
, WIN
BU
RG
, 942
0-
-06
6903
6DO
M08
3445
1991
WE
SS
ELS
KO
P D
OR
ME
RS
broe
ders
halt@
mym
tnm
ail.c
o.za
WV
MW
ES
SE
LSK
OP
FRE
E S
TATE
PO
SB
US
645
, FR
AN
KFO
RT,
983
005
8913
9905
-06
0992
4DO
M08
3222
5493
WIL
GE
DA
NS
BO
ER
DE
RY
wilg
edan
s@gm
ail.c
omW
ZW
ILG
ED
AN
SFR
EE
STA
TE
PO
SB
US
19
, HA
RTE
NB
OS
, 652
004
4696
5162
-06
7148
2DO
M08
2878
6224
WIL
LIA
M F
OU
RIE
henn
hj@
gmai
l.com
CW
SM
ELH
OR
WE
STE
RN
CA
PE
Rep
ort v
ersi
on 1
.0. g
ener
ated
by
Logi
x02
/17/
17 1
0:25
:41
AM
Pag
e 4
SB
AP
B
TOTA
L O
F R
ECO
RD
S:14
6
Lede
lys
PLAAS PUBLISHING Online Magazines TelevisionRadio
217 Clifton Avenue Lyttelton • Centurion
Private Bag X2010 Lyttelton • 0140
Tel: 012 664 4793 Fax: 012 664 2570
Veep
laas
Hand
elsp
os /
tra
ding
post
FarmB
iz
Farml
ink
Afric
a
Afma
Matr
ix
Oils
eeds
Focu
s
incorporating
Stoc
kfar
m
www.agriorbit.com Veeplaas TydskrifStockfarm Magazine
FarmbizAlfa Expo
Onderdiehamer AgriOrbit
RSG Landbou
@Veeplaas1@stockfarmmag
@farmbizmag@onderdiehamer
@AlfaExpo@Grootplaas
@RSGlandbou@AgriOrbit
RSG LandbouGrootplaas (kykNET 144)
72
RhenosterbosrugDormerstoet
Oudste Stoet | Een EienaarU tevredenheid is ons waarborg vir sukses!
Ons is saam met U trots op U Dormerprestasies.
E r i k a H a n e k o m & S e u nPosbus 126 | Malmesbury | 7299
[email protected] | Erika - 082 870 1334 | Alwyn - 073 186 7947
Weskaap Dormerveiling18 Augustus 2017
DormerstoetRhenosterbosrugDie stoet het sy ontstaan in 1964 gehad toe die plaas aangekoop is met ‘n reeds besta-ande Dormerkudde.
Reeds vanaf die vroegste jare is daar hoë eise ges-tel om kwaliteit Dormers te teel. Deur seleksie vir top produserende ooie is eienskappe soos vrugbaar-heid, moedereienskappe, meerlinge, melkpro-duksie, groeisnelheid, hoë speenpersentasie, vleis-bouvorm en aanpasbaarheid oor jare vasgeteel. Uit bogenoemde ooie word ramme geteel met ‘n sterk erfdwang om hul eienskappe aan hul nageslag oor te dra. Terugvoering van kopers landwyd bevestig dat ons diere orals aanpasbaar is.
Die stoet is oor jare opgebou met ‘n liefde en passie vir die ras, deursettingsvermoë, doelgerigte, toegewyde teling, streng seleksie, noukeurige re-kordhouding, eerlikheid en integriteit. Ons doel is om kwaliteit diere beskikbaar te stel wat die naam “Dor-mer” gestand kan doen en ‘n aanwins vir die bedryf kan wees. Deur na aan die natuur te lewe pas ons natuurlike paring sonder hormone toe en lewer die ooie lammers met inherente gene vir meerlinge en lam hul gewoonlik binne drie weke.
Die ooie loop vir agt maande van die jaar op afgeo-este kuilvoerstopellande en kan ons dit beklemtoon dat die ras werklik ‘n goeie benutter van ruvoer is.
Geduurende die winter maande loop die ooie op aangeplante hawer/gars weiding en word die lam-seisoen so gereël om optimum weiding te benut. As gevolg van lang, droë, warm somers lam ons nie in die lente nie, want dan sal die lammers na speen gevoer moet word totdat daar weer winterweiding beskikbaar is.
Ons neem sedert 1970 onafgebroke deel aan die Nasionale Dormerveiling te Bloemfontein waar die stoet verskeie toekennings ontvang het.
Ons het saam met Johannes du Toit en Ewan Louw in 2013 die eerste Weskaap Dormerveiling aange-bied wat jaarliks in Augustus plaasvind. Op albei hierdie veilings bied ons top gehalte diere te koop aan met dekbehendige ramme wat na afloop van die veilings kan werk. Die veilingsreëls vir die Wes-kaap Dormerveiling is dieselfde as dié vir die Nasio-nale Veiling.
Ons neem sedert 1973 aan prestasietoetsing deel om meerderwaardige diere te selekteer met ‘n balans tussen blupsyfers en bouvorm. Alhoewel die stoet verskeie kampioene deur die jare opgelewer het, lê ons, ons deesdae meer toe op uitstallings slaglamkompetisies om die besondere eienskappe van die ras te bevestig.
Dit is my passie om die Dormer landwyd te sien flo-reer en daarom dra ek die belange van nuwe en veral jong telers op die hart en sal ek graag wil sien dat hul die leiding en ondersteuning van gevestig-de telers sal geniet en dat hierdie telers nie hul eie belang nie, maar dié van die nuwe teler eerste sal stel, veral met die aankoop van teeldiere sodat hul volhoubaar met Dormers sal kan boer. Hierdie jong telers is ons ras se toekoms!
Nothing less than Excellence
Nasionale VeilingSaterdag, 9 September 2017
Bloemfontein Skougronde
