t/:r. τ. ©.

Diiputatio CivilisDo

A C Τ I Ο Ν UMHUMANARUM

Ρ R I Ν C I P I I StJ^htaryu

In Regia Academia Ubfalienff cxampIifsiiTise facul-tatisPhilofbphicas confenfu,

Ζ ACH A RIA HUMER OHißoriarum Profeifore ordinarie^ Praeceptor« Sc

Fautore perpetim colendo.Pro priiilegijs Philofophici gradui obtinenats , publicΛ

åtjcujjioni fubmittiiPETRUS ERLANDI wircknähs

Smolandus«.in Juditorio Majori Vttcri ad, d. 4. Maij.horü a 7. matutinis.

-srM

U B S A L I M,Imprimebat Eschillus MattHüe.

i

Thcfis L

Ui aftionum humanarum natutam co-

gnofcere expetit, carum principia vel in-primis confidcrabit, verum enimeft quodPlato dicit » lib. 6. de 11. principium plusquam dimidium judicari debet: & Hello-

dus, *ξΜ fyirv ***** nara principia limt tan quam femina,virtute &facuitateR Üuiveriüm cpusincludentia, quibusi-gnoratis nöltaro certam r exum cognitionem aiTequi va«leamusr*.

Ii.

Ampla vero cum fit de prioc. a£h hum: materia, &åmultis magni oominis dodloribus copiofé fatis deicripta,nos psuca ialtern ex illisimprsfentiarom excerpemus &publies difquifitiooi ftrbijciemus.

i i I.Neautem ambiguitas vocum nos moretur ante o-

mnia notandum* vocero a&ionis i. vulgaritet quemvisa&um denotare, 2, ejusn odi såicnem , quam homo cum

plantis & brutis animantibus ecmmunem habet ecu nu-trire, fentire, defignarc. 3. iimi qucq; pro accuiatione &ρτο quavis perfecutiene. 4. Pro operatirne cjusmedi,qusr medisnte intelleäu & vcluntateprcducitur, & fic ha-bitumvcl pracurrere vel fequi: Qutmaömodum enimteirpertmter vivendo habitus terrq euctia acqukitL;rieutcmperans aliqius redditur, fic tempcrans faÖus j5rom-ptkji & frcqucBtius vivit ten pcranter.

A 2 IV.

_>-··■ .4 _ ™

IV.In hac ultima acceptmne humanis a&ionibusm**-

rjiv& 7« ακέτιον tanquam adjun&a·, verö βύλίv<ripsβύλητη & τ? ctwnjtérin tanquamprincipia adfcribimus.

v,. 4Qua* ordine nunc perfequemur„ non curiofe difce- v

ptantes,qu2enam borum priori vel pofteriori fint loco tra-öanda, initio fa&o å ipontaneo. Spontaueum ArifiL Ij,Eth»c. t. t. 2o. ita defioit: w ϊκύ,ηρ- é<revi ύα^χηίν άοτito.K&ÜUctw.cv οϊζ 9} πςάξις.,

VhPer verba b άντ<ρ indicatur ipie agens ratione domi- j

nij & direclionisper «Λ^-ioteliigimus quamcunq; rcino-titiam, eo quodvoluntas inineognitum non feratur. PerJK fcaSéftÄs·» inteiiigunturcircurniläntias certae^b Arift.i.3.Eth. C, i. dcfcriptse j ης , η ?/ ύ-,πξ&γμ,Α > w6i τ'ίb nv)> τίοξ^α,vori hettei mos-t κ&ί&ως: Actio hoc ioco non '^shk&s proadio-ne ipcciei > ied «Λ*#/ pro iingulari certå ac difinita fiimi*cur..

V ILSpontaneo nkaynor oppemitur : quod eil quod quis»- i

piam vei vi a&us» vel per ignorantiam admifit>eftq; du¬plex, per vioientiam vel per ignorantiam, violentum eilvel abfoluté tale , vel iecundum quidAbfoluté violen- *1tum definitur π ßizv» e?iv ύ η ίξχν tjZu&if τοιαύτη xnc, b jj μ>η-

ονμβάϊλε™] > β τΓξάίΙνν η ο , 3. -£th. 1» t. 4· Nee fuf-ficit ad vioientum ut ejus prineipium firopliciter fit exter-num > Ted infuper requiritur ut fit fat poteas, & res illa fit;contra animi noilri inclmationem-*;

villiSecundum quid violentu rn feu mixtum eil quod me¬

dium qaail lo:um obtinet inte r, invi tum & ipontaneumiae ^Par?a

partim per vim extrinfecui ·,= partim iatrinfecus1 per w**luacatem fieri videtur, Stafåianes ab eo ort« partim iafpootaneas, partim in inviras propsodent, ut quando il-ludquod alias nunquamfufeiperetur, nunc tarnen fufeipi-tur, vel ad bonuna aliquod infigne confequendum »vel admajusmalum evitandum Jacob. Mart. haec pösta tribuseifert verbis, ΐκ,ων ksK9pr(Βυμίρ. Hinc voluntarijs fimi-liores quäinvitis dicuntur, violentas dicuntur quatenusinfe conliderantur &:nonele£tas nifi extrema vis vel cxfur-gens neeeifitas ivafifiet; Voluntari® dicuntur refpe&ucircumftantiarum finis actemporis , quae cum omnia fintin noftra potefiate & ele&ione ? fpontanc« ex ea partenominantuiL.»

IX.Hincquatvor illarum conilituuntur genera, ι. Pa-*

rit laude» quando fcilicet propter magnum aliquod bonuindecorum , fed fine icelere committimus,· fic David fu~rorem fimulayie, ne incideret in manus Regis AchisrVi. Sam 2Γ. v. 13+ 11. Merqtur vituperium& poenam»quando propteriucellum aliquod exiguum turpia admit-timus, exemplo funt Judas proditor & £fiau, qui jus Pri¬mogenitur» Jacobo pro puimento conceifiu.

x:III. Veniaconccditurillis, quigraviilimisde caufiss<

propter gravifiimos cruciatus& tormenta , quibus feren-dis impar eft humana natura, turpc admittunt,ut quandofervuscoafiitutus in graviilimis anxictatibusconfiiiado-mini fui prodiu.

XI.IV. Exeerationem gignit > quando nimirum aliqnk

ingcatiam aliorum vel metu periculi aut mortis facinufA 3 quod-

quoddam cum impietatc & fcelere conjun&um admkfioitaJesaåioncs funtpropter pecuniam patriam prodere» fabium teßimooium dicere, injuflam fententiam contra in-ibntern ferrc, fidem abnegare &c. nam quxe cum icelereaut improbitate conj.unfta funt, ne extrema quidem vi autne.ceßitate coa&is facienda funt, quin moriendum potiusquam tale quidinieadmittendum » quodeum virtute aufofficio viri boni pugnat. 1.3. Eth. c* 1,

XII.ÅK-xriop per ignorantiam dicitur, cujus principiuroeß

ignorantia rerum fingularitim. non aliud quippiam quodignorantiam indmar, puta aiFefrus aliquis aut corporis utcbrietas,aut animiut ira, cupiditas: ignorantia alia eilJuris, alia Fa<ßi. X 111.

Ignorantia Juris eß> cum illa ignoramus, quas jure fei-reteneremur & potuiffemus. v. g. quandolatct quodeli-gendu, quid honeßum» quidjußu> vel quando quis peccatcontra bonos mores, leges & conivetudines» q,uas unuf-quiiqj feire debet & poteß.

XIV. *

Ignorantia Fa&i cum ignorantur circumflantiaf qmse-dam iingulares, quse ante aöionem prarvideri aut prareave-ri non potuerunt, ut Γι enuncict quis quas tacenda efle r»e-feiebat, quse Γι $ήλυιπςfuerit meretur vcniam>ßn jtAvar®»«xeufari vix poteß»

XV.Adjun£la exeipiunt prineipia, qcorum primum

suprify quae definitur »tegtf βνλζυτικη tSv iφ ήμω*: Ele&iocit pr®meditata appetitio eorum quae in noßra iunt pote-ßate&a nobis fieri poflunt, 3* Eth. Nie. 12. c. 2. Γβϋ «**-rtov wßtßxÄcv&iy, voiuntarium priusquod deliberatumcß. Ariil. XVI.

Immcritö igitur dicitur· 1. Cupiditas» que etiamin

in incontinentes & beflias cädifc, qua non dicunturvslfcfed inftigari, ut Scaliger exerc. 30Λ Scö. 4, Eleitio enimex multis ante, inter fe collatis» unurr, liberc arriplt, ledirrationalia animalia, rerum intsr fe coliationetn facerenon poflunt, nee nifi naturaii folum ioftioitu, in easfs-runtur: 2. Ira , qua; furor eil brevis, in furore autem «-leßio eile nequit,quemadmodum Euripides iilud veré de-pingit» itfeiffitT' 'c-ξγης kv βχλέυετη: Opinio>quia hsecdeoranibus, illa non item , contiogit qiroq; non raro'eoshoneftatis repagula pcrrumpere, qui melioribus ducuü*tur opinionibus, ut tritum illud Ovidij de Medea. 4. Vo «luntas , quia haec quoqj eil των åJumruv, quorum nulla e-leßio/ XVII-

Quod tarnen ik intellcäum vo!umus,ut potius adeorum feetentiam accedam9, qui Elcäionera magis volun*tatis, quam intelle&us adium efle affeverant» licet enimiatelleftus praecedat, abeoque voluntas dirigatur in eli-gendo>unde 6. Eth. c. 12. t. 25. Arift. dicit Ele&ionera ef-1« aut intelle&um appetitivum, aut appetitum intelleöi-Yum, in fe tarnen fpedtata a&us eil voluntatis, nam 3; Eth.c. 3. 1.16. expreflé vocatur appetitio 1 & å Thoma n.2, Qn«fl. 13. art+1. aäuspotentiaeappetitivac.

XVIII.Verbä Ιφ' ψ» , fignificant Eledlionem efle «* pof-

fibilium rerum in voluntate complcta, nam mentisparumeil compos qui agere vult impoifibilia »imd earum quac &nos&amicos refpiciunt, utexiftimat Pieeol. atq; extra-neos» modo crimen evitetur mivmtypoe-vvis &exénu- β. eorum quae a nobisfiuot» velie enim poflumus»ut hoc aut iilo modo fiant quae alij faciunt, cligcre vtronequaquam poflumus: y. Mediorum potius quåmånis»nam quod in confultatione non fuit» fub cleßioncm ca-der«nequit> XIX.

■χ Ι-χ .

il βύλ&οτϋ Wå της ψυχής tsyirpcg -srS* των .πξηκίων *

3» F.th. Nie. 3. Coniultatio ert aniroa difcurfus ieu ratioci-natio de rebus agibiiibus, fiveiis,per quaead finéin agend.opervenitun..

X X.Confultationis obje&um xutuQclt\κ£>ς te ϊ&η^ατίΗ&ς

confiderantes, dicimus 1. Deliberationem five ceniuita-tionem omne πξακιτν c-ompleäi tum ipfum finem» rationefcilicet antecedentium iuhord?natcrum, ut Arrft. prace*pitl 2. Eudem. e. 10. o βχλ£ν*$.@« Ån βχλΒνπηζνΒΗ& w®*·;tyij 6f? σκοπός 7J( usi τφ βχλζυοφμα>* τ?ζ$ς h ohqzh , 7* ffvy.Qé^» >

tum media ad finem duccntia. JHic a. attendenöum» an

media plura fint» an ialtem unicum, an pauciora, β. Siplura,advertendum per qua· facilimé & opttmé id quod a-gunus obtineri poflit. y. Si unicumividcndumutperil-lud finishaberi qucat &cum caufa caufam» velut lana la-nam trahat, å quonam priori velut å caufa pendeathoc u-nieum» Sc å quo tertio illud alterum» dcnec ad primamcaufam fiols afiequendi deveniatur, qutae in bac confulta-tionc ultimum eft» fed in operatione primum: de bis pa-raodis aliquot per gradus furfum verius deliberando nosafcendere oportet, qui funt, cognitio rei» voli-ntas» conlul-tatio» animi fententia, eleåio rei deliberat®, & aäio ipla^*

XX i.2. Deliberationem effe iufcipicmiim» coη de iis in

quibus vel confequendis te efiBcieixdis, vel avcrterdis autmutandis humana induftria atqj ratio nihil videtur ρradiä¬re j neq; de pr^teritis, neq denaturalibus. neq; de rcceC-&rih, fed de iis qu® proprie ad nos noilrofq; pertinent» teper nos efifici yiöentur» quoranj jxkus quoq; nonnibil efttncertus te dubiusr*.

XXII

xxu.3 rebus arduis& gravibus confultores eflfe sflu^

^mendos, etfienim fatemur verum eile illud Polybii , quodit μα^όντις 7x βάμματα eitshSv ΰξΰτι, tameu «j é ττάν&

& «λ«®»«*- : certe confilio quifiq; eget obingenii debilitatem & virn perturbationum, quaé mente®exca;cant, & volontatem praecipitem agunt. Arift. Veraetiam prudentia con tan tum docetut per nosagamus, qufsnobis ex officio funt pradlanda, féd ex aiiis quoq; adju-menta & confilia quaramus» quod fignum eil ammi do-ciiis, blandi & dilciplinse amaatis» atq; ha?c docijitas parsert prudentiSj ut docet Ariil.

XXII I.Nec quoslibet adhibearnus, fed pios, prudeutes, arni-

cos <k beiiev.olös: Qiiia piis fcliciter cedaot omaja, Pial.i.i. Tim, 4. Iropiorum vero confilia funt fraudulenta, Prov*9. Siprudentes in cqdfilium adhibeantur, ab errore nihe*rit periculi, Syr. g. Cum faruis comliium oe jiabeas, icdcoufilio fi opus fit, cadem ineas cumTapicntibus & pr.ude.n~tibus» Ecclefiaffici 9. 19 Syr. 37. 9. å confiliario ferva ani~mam tuam» verl. 12. ab eo qui invidet occuka confilium>Prov. 29. recreatur anima bonisconiiliis amici.

XXIV.Βόλευα» fequitor voiuntas» quam Pbil, ita definfo»

ii β&ληρί* i<n Tki apx&S tj Q,eu9*f#/jvit kyot-Sx ptzet Xoyx k*i«·Hzc principiis redte anm merat ur, nam adio reda non eil,mil reda fuerit yoluntas. Seneca in Epiilolisrf.

XXV.Vocabuium voJuntatis,non pro ipia potentia yojendi,

autadu voluDtatis primo (cujus tcntideratio aliofpedat)fed pro anletet, feu iecupdo heic accipitur, quem interveni-enterintiiiedus cognitionc dicit.

β XXVI.

XXV!.Appetitio autem intelligitur non puré naturalis aut

fenfitiva, fed rationalis» quk per media tendit ad finem ,

ac profuppofito mcntis judicio in fuum fertur objeduauXXVI i,

Voluntatis adus eft vci eiicitus , qui in ipfa vofuntateeft> &éx feeundem elrcif ; ot eligere, nolle, velie&c> Vel..imperatuSiqui mediantibus alijspatentijs» voluntate tarnenproarbitrio imperante producitur,ut iter facere &c.

X X VI i I.

Objedum voluntatiseft booum»tum verum tum ap-parens,non tamen eodem prorfus modo: Nam viri bonivoluntas objedu habet verum bonum isenim fecundu redarationem judicat: mali vero voluntas apparens booü reipi-cit unde Plat. 2.de leg» 7& i*** χαχα-λε^αμενα ä^aSa tois aJIko^

» τoif Je Jikaw καχα. ta Je å}aBa τοϊς-uh ctpatBeu onus u^a-Ba > ιοϊι Je χακϋΐζ.κακΑ, Quod teilimoniis Philofophoru2c rationibus confirmari poteil, dum confideratur βνλητον& ex parte rei> & ex parte noilri: Clemens - Alexandrinuslib, u 9jiö^aTnemomalum eligitquatenus malums fed ab-dudus ab ea,quae in tpfo eil volupeatc» id bonum ratus j fu-feipiendum éxiftimat. Ariil 3.1tb c. 4, dicit voluntatem,eum quiequam vult, eavelle tantum quae vel reverå bona,funt, vel (altem ipeciem boni habent.

XXIX,Nec aliter eile poteihnam quid qnasfo appetitus aliud eft

quam inelinatio appeteotis in aliqujd utThomas ait,necin-clinatur quiequam nifi in id, quod ilmile eil, & Tibi convc-niens, aut tanquam conveniens apprehenditur. Falfamigitur dieimus eile fententiam &Stoicorum>qui folum veroboniim voluntatis objedum eile volunt,& Academicorura»qui in apparente tantum bono conftituerunt.

XXX

XXX.Jam ut re&e inteUigatur quatenus ailtis cxtenores

dependeant å voluntate, a* notandum eil quod dica-tur qois quid velie non tantum cum ipfe quid facit, fedetiam alterius fadurrj approbat. Idq; / mandato. 2. Con-ienfione. 3. Collaudatione. 4, Commodi participationc.j+ Cum poiTitdebeatq» nonimpeditioner 6- Scelerumau·Élons receptiooo.

XXXI.ß, Voluntarium auget. τ. ob numerum, cum

benequis autmale quid facere femel propofuit. z. Ob ex-tenfionem, cum facit eaqus diu animo propofuit. 3, Obintentionem, cum perfeverare in a&ione ob voluptatemiiide acceptam quis intendit, ut fcribit Horneus.

XXX11Kequiritur prseterea ut οξεξις feu appetitio haec

rationis normå dirigatur, ut enitn in magno fludtunonfiftitur navis nifi pondus anchorge retineat alto infixae va-do f ficio magms rerum procellis fumma debet ratio ani-mum cohibere,ne ab afFe&ibus auferatur,ait plutarchus inApophthegmatibus fed ut bonum duplex eil, ita & ratio, a-liquaodo enim firma'eil & folida, aIiquando apparens tan¬tum, unde& duplex illud bonum nafcitur^ Quärere&e i-dem eodem in loco Plutarchus, ut non^qué cernunt cica-dx&accipitres, oeq, fimiliter volantaquila & perdix, itanon orania qua? rationisparticipia funt,a?qu6 valent ratio--cinandi acumino.

XXXII I.Subne&imus bic hominis in arbitrio poiitum »

eiTe virtutem colere & vitium fugcro , nimirum inadtionibus ad civiiem vitam pertiaentibus, in fpiritualibusaucem non procedit: Adltone^etiam hic intelligunturan

te

te babitum i dum er/im habitus in nr bis generantur, kanos bebelnus* ut vei bené vel malé 3garm>r*. A t accuifi-to habitu s non ita abfolutc in noilra poteftatc eft pofitum#ut contraria moperemur. Axiomatis verkas probatur, quiacum in omni aftione finis & media ipcclantur, finis ita vo-Iuntati eft ibbje&us uteura voluntas poflit velie velnolle :Media ite.ro eiedioni funt iubdka, utca eligcr.e vel averiaripro arbitrio poffit. Sequitur ergo femincro liberé poftevirtutem ample&i Γι velit, ut ita nrobus evadat, vel vitium>ut .inde iroprobus.fiat« Avnfysl* confiderationem pluri-bus quidem periéqueremur, mli cur errimé dilcurfus haede re publicus iatis luificienter fuiiTet inftjtutus, bic igitur

_ blom tbefium harum abrumpimus, Deum Patrem devotéprecantes, hos alioiq; ftudiorum noftrorum conatus, iniui nominis gloriam» fccciefise ac Reip. Utilitatem paternéprovehere d>guetur propter Filium in Spiritu $an£io>AraciL,.

Praeftantiflimo & Doftißimo Juveni-Viro

Dm. Petro Erlandi Vircknxo,Sroolando Philofophias Candidato digniffi-

mo, de priacipiis aäionum hunoanarum proiummoin Philofophia gradudo&e

felicitcrq; diiputaoti.

AP^j-k upmidzq πξαίματα» 2ίς yu ^τιλμα,Πζβίξύύν ? *\Μ ϊτξ&γμα&ΊΛντκ€ξΗ>τι&

Ώ&Ζ&ζ Γλίχpzcßp{(^j mKviraig , <f)iλϊζβτ'" tralot ,ύυη&ης ως it r&j 'έτι [Accthovtrq.

£x animo, populäris ξ$ amicMgratuiari voluit.

He nr γ c us a u s i u sGr. L, Prof. ord,

T 7Ivere quid vere eft l agere, a&io Ted mage floretV Principiailliusfibenenota fient

Qua? dum felici rimaris acumine mentjV*Vivere te vere, candide Fetre, doces.

Ita etdem populärt £5?familiarimeoddeBifJimoypublice ξ£fo lerter pro gradu Ρhtlojo-

phtco dijjerentii gra-tulabar%

SAMUEL WRIGSTADIUS.