DİL VE ANLATIM6

YAZARHaki NAZ

DERS NOTU

T.C.MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞIAÇIK ÖĞRETİM OKULLARI

AÇIK ÖĞRETİM LİSESİ - MESLEKÎ AÇIK ÖĞRETİM LİSESİ

ANKARA 2014

Copyright © MEB Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Tümü ya da bölümleri izin

alınmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Yazar : Haki NAZ

Grafik : Hatice DEMİRER

Resimleme : Sevgi MERT

Kapak : Güler ALTUNÖZ

MEB HAYAT BOYU ÖĞRENME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAYINLARI

AÇIK ÖĞRETİM OKULLARI DERS NOTLARI DİZİSİ

İÇİNDEKİLER

1. ÜNİTESÖZLÜ ANLATIM

1.1. RÖPORTAJ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 10

NELER ÖĞRENDİNİZ? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 20

1.2. MÜLAKAT (GÖRÜŞME) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 22

OKUMA METNİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 33

NELER ÖĞRENDİNİZ? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 39

1.3. SÖYLEV (HİTABET, NUTUK) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 40

OKUMA METNİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 46

NELER ÖĞRENDİNİZ? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 64

BU ÜNİTEDE ÖĞRENDİKLERİNİZİ KISACA HATIRLAYINIZ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 65

I. ÜNİTE TEST SORULARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 66

GEÇMİŞ YILLARDA ÇIKAN SINAV SORULARI (2010-2011) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 67

CEVAP ANAHTARLARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 70

SÖZLÜK _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 71

KONULARI İNCELERKEN YARDIMCI OLACAK BİLGİLER _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 76

KAYNAKÇA _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 84

1. ÜNİTE

SÖZLÜ ANLATIM

1. Röportaj nedir? Araştırınız.

2. Röportajlarda verilen cevaplar yazan kişi tarafından değiştirilebilir mi?

10

DİL VE ANLATIM 6

NELER ÖĞRENECEĞİZ?

Bu ünitenin sonunda;

1. Röportajların ortak özelliklerini belirlemeyi,

2. Röportajlarda dilin hangi işlevde kullanıldığını belirlemeyi;

3. Röportajları gruplandırmayı;

4. Röportaj ile gazetecilik arasında ilgi kurmayı;

5. Röportaj yapmayı;

6. Röportajı akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendir-meyi;

7. Röportajı yazım ve noktalama bakımından değerlendirmeyi, öğrenmiş olacaksınız.

ANAHTAR KAVRAMLAR

Görüşme

Röportaj Nutuk

11

DİL VE ANLATIM 6

1.1.RÖPORTAJUYGULAMA VE ALIŞTIRMA ÇALIŞMALARI

MİLLÎ EDEBİYATIN EN KUVVETLİ YAZICISI: MEHMET ÂKİF ERSOY

(Mehmet Âkif Ersoy’un Mısır’dan dönüşünde (1936) yapılan bir röportaj

KandemirTürk edebiyatına son devrin çok güzel şiirlerini hediye eden büyük şair Mehmet

Âkif vatandan on bir senelik bir ayrılıktan sonra tekrar aramıza kavuştu. Fakat İstiklâl Marşı ‘nın millî his, millî heyecan ve millî şiir yaratan bu büyük şairi yurda hasta dön-dü. Şimdi hastanede tedavi altındadır. Yedigün muharriri Âkif’le konuştu. Onun yurt-tan ayrı yaşadığı günlerdeki hatıralarını, intibalarıni topladı.

Günün birinde sessiz sedasız yola revan olarak, vatan ufuklarını aşan şair Meh-met Âkif, tam on bir yıl süren bu uzun seferin sonunda, işte bembeyaz bir hastane odasının, bembeyaz bir yatağında solgun, mecalsiz ve bitap yatıyor.

Başucundaki sandalyeye oturdum. Ak kılların çerçevelediği bu sapsarı yüze, bu gevşemiş, sarkmış çizgilere, bu yorgun ve dalgın gözlere bakıyorum, zaman de-nen şeyin kudretini, hayat denen efsanenin sırrını bilmek istiyorum, sonra, yavaşça soruyorum.

- Özledin mi bizi üstat?..

Dudaklarını hiç kıpırdatmasaydı, hiç ses çıkarmasaydı bile, bu zehir gibi gü-lümsemesiyle her şeyi söylemiş olurdu.

- Özlemek mi oğlum… Özlemek mi?..

Bu acının büyüklüğünü bir daha kendi içinde görmek ister gibi gözlerini yum-du, sonra kesik kesik konuştu;

Resim. 01.01:Mehmet Âkif ERSOY

12

DİL VE ANLATIM 6

- Mısır’dan üç gecede geldim... Bu üç gece, otuz asır kadar uzun sürdü... Orada on bir yıl kaldım... Fakat bir an oldu ki on bir gün daha kalsaydım, çıldırırdım...

- Hasret...

Kupkuru dudaklarından kendi gibi solgun bir ses sızıyor:

- Çok acı...

- Ya kavuşmanın sevinci?

- Onu sorma oğlum... Onu ben kendi kendime bile soramıyorum... Ancak yazık ki vapurdan çıkar çıkmaz yatağa düştüm, hiçbir şey göremedim.

- Ve kendi kendine söylüyor:

- Cennet gibi yurdumdayım ya... Çok şükür.

Hastalığı akla geliyor;

- Karaciğerim, dalağım şişmiş, geldik, yattık burada.

Müşahede altına aldılar, bakalım ne olacak?.

Eski hatıralarını deşiyorum. Millî Mücadele’nin ilk günlerinde Ankara istasyo-nunda karşılaşışımızı hatırlıyorum.

- Evet, diyor, İstanbul’dan, mücahede aleyhine fetva çıktığı gün ayrılmıştım. Üstüdar’dan araba ile şimdi ismini hatırlamadığım bir köye gittik, oradan “Cuma”yı tuttuk. O zaman Adapazarı’nda karışıklıklar vardı, kenarından geçtik, kâh öküz ara-balarıyla, kâh beygirlerle Lefke’ye geldik ve trenle Ankara’ya ulaştık... Ankara... Ya-rabbi ne heyecanlı, helecanlı günler geçirmiştik... Hele Bursa’nın düştüğü gün... Ya Sakarya günleri... Fakat bir gün bile ümidimizi kaybetmedik, asla yeise düşmedik. Zaten başka türlü çalışılabilir miydi? Ne topumuz vardı, ne tüfeğimiz... Fakat imanı-mız büyüktü.”

Yorgun, susuyor...

- İstiklâl Marşı’nı nasıl yazdınız?

Yavaşça yatağında doğruluyor, yastıklara yaslanıyor, sesi birden canlanıyor:

- Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın!..

Bu, ümitle, imanla yazılır. O zamanı düşünün... İmanım olmasaydı yazabilir miydim. Zaten ben, başka türlü düşünüp, başka türlü yazanlardan değilim. Bu, elim-den gelmez. İçimde ne varsa, bütün duygularım yazılarımdadır... Şu var ki “İstiklâl Marşı”nın şiir olmak üzere bir kıymeti yoktur. Ancak tarihî bir değeri vardır.

Ve gözleri, yemyeşil Şişli sırtlarında, dilinde bir dua gibi aynı nağme titriyor:

Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.

- Ya büyük zafer üstadım... O anda ne duydunuz?

13

DİL VE ANLATIM 6

Kalbi durmuş gibi sarsılıyor, sonra bir anda yeniden canlanmış gibi, nereden geldiği bilinmez bir ışıkla gözlerinin içi gülerek;

Ah... diyor:

Ve bir lahza bırakıyor kendini bu eşsiz sevincin koynuna... Dalıyor. Ve sesinin ta içten dudaklarına dökülüşünü seziyorum:

- Allah’ım ne muazzam zaferdi o!.. Ortalık hercü merç oldu... Beş altı saat içinde bir başka dünya doğdu.

Tekrar gözlerini yumuyor:

- Ve biz, mest olduk!..

- O zaman bir şey yazmadınız mı?

- Artık benim ne düşünecek ne duyacak ne yazacak, hatta ne yaşayacak taka-tim kalmıştı... Bizim dilimiz tutulmuştu. Ordu, bizzat yazıyordu.

Üstadı ziyarete gelenler, görüşmemize ikide birde fasıla veriyorlar. Hastabakıcı hemşirenin getirdiği yemek tepsisi odayı bir parça boşaltıyor, şimdi, o, ağır ağır çor-basını içerken bir yandan da benimle konuşmak nezaketini gösteriyor:

- Mısır’da nasıl vakit geçirdiniz?

Kahire’nin yirmi beş kilometre cenubunda Helvan vardır. Sakin asude bir köşedir. Orada oturdum. Zaten, tab’an münzevi bir adamım. Gürültüyü sevmem, İstanbul’da iken de böyle idim. Mısır’da da Darülfünun işi çıkıncaya kadar Helvan’da yaşadım. Son zamanlarda Kahire’ye indim.

- Sevdiniz mi Mısır’ı?

- Var, güzel tarafları var... Bilhassa kışın... hoş yazın da sıcak iklimlerde bulun-duğum için muzdarip olmazdım. Orada sıcak da sürekli değildir, evler de ona göre yapılmıştır. En sıcak günlerde odaların harareti yirmi sekiz, otuzdan fazlaya çıkmaz... Fakat bir yaz günü İstanbul... Bu doğup büyüdüğüm, bütün dostlarımın yaşadıkları İstanbul, hele Boğaz gözlerimin önüne gelince...

- Mısır’da neler yazdınız?

Geçmişten adam hisse kaparmış... Ne masal şey!

Beş bin senelik kıssa yarım hisse mi verdi?

Tarihî “tekerrür” diye tarif ediyorlar;

Hiç ibret alınsaydı, tekerrür mü ederdi?

Ve üstadın Helvan’da yazdığı “Firavunla Yüz Yüze” sinden şu son parçayı alıyorum:

Bileydin, ey koca Mısr’ın ilâhî üryanı!

14

DİL VE ANLATIM 6

Mezara, heykele ait bütün bu velveleler

Bekan için mi hakikat? Meramın oysa, heder:

Evet, bütün beşerin hakkıdır beka emeli

Fakat bu hakkı ne taştan, ne leşten istemeli!

- Kolay mı yazarsınız?

Dudaklarına götürdüğü bardağı yana çekerek:

- Hayır!.. diyor.

Ve suyunu içtikten sonra, devam ediyor:

- Çok uğraşırım... Epeyi çalışırım... Mevzu uzun boylu kafamda işlerim... Niha-yet kâğıt üzerine naklederken de hayli yorulurum.

- Zevklerinizi sorabilir miyim üstadım?

Hafifçe gülümsüyor. Ve “zevk” diye dünyada bir şey var mı der gibi yüzüme bakıyor:

- Zevk mi?.. Benim zevklerim mi?.. Eğer sevdiği eserleri okumak, hoşlandığı mevzuları yazmak için uğraşmak, nihayet düşünmek, yapayalnız, bir köşeye çekile-rek sessiz sedasız düşünmek bir zevkse... Eh benim de zevklerim var demektir.

Çorbasından başka birşeye el sürmeyen şaire, hastabakıcı hemşire, yalvaran bir sesle öteki yemekleri gösteriyor;

- Siz yorulmayın, ben vereyim…

- Yiyemiyeceğim...

- Bir parça sütlaç...

- Mümkün değil… Rica ederim ısrar etmeyin...

Ve bana dönüyor.

- Eskiden beri yemekle başım hoş değildir… Sigara da içmem… Şimdi doktor-lar zorla ye, deyip duruyorlar… Zorla ne olur ki yemek yene bilsin?

Tekrar yatağına geçince ben de vedaya hazırlanıyorum. Ve ayak üstü soruyorum:

-Neler yazacaksınız?

-Biraz kendime gelirsem yazacak şeylerim hazır…

Eliyle birkaç defa başına vuruyor:

- Var kafamda hazırlanmış mevzularım…

- Ya son yazınız?

- Mısır’da geçen sene bir resmimi çekmişlerdi. Güneşli bir hava idi, gölgemde

15

DİL VE ANLATIM 6

upuzun kumlarda duruyordu. Bu resmin altına şöyle yazmıştım:Hepsi göçmüş, hani yoldaşlarının hiç biri yokSen mi kaldın yalnız, kafileden böyle uzakPostu sermekse meramın yola, serdirmezlerHadi, gölgende beraberi silinip gitmene bak.Ve kupkuru kalın dudaklar birbirine yapışıyor… (Yedigün, nu.: 173, 1 Temmuz 1936, s.6-8)

BİR ÇOCUKLUK MASALI

Gaz LambalarıGünümüzde sadece nostaljik bir obje hâline gelen gaz lambaları, pek çoğu-

muzun çocukluk gecelerinin yâreni; anılara saklanan eski bir dostudur.

Eski çocukların, eski gecelerinden kalma bir anıdır idare lambaları ya da “gaz lambaları”. Evin annesi dadısı veya hizmetçisi, geceleri çocuklara bakmak için uyan-dığında yollarını bulmalarını sağlayan, evleri aydınlatan uyuyanların başuçlarında en azından “idareten” bir aydınlık veren gaz lambaları günümüzde daha çok, süs veya koleksiyon amaçlı kullanılıyor.

1. Bu röportajda ele alınan konu nedir?2. Bu röportajı yapan kişi olayı kendi ekseninde mi (ben ekseni) anlatmış

yoksa dikkat çekici hususları mı dikkate alarak röportajını oluşturmuştur? Açıklayınız.

3. Bu röportajda hangi anlatım türü veya türleri kullanılmıştır?

?

Resim. 01.02: Gaz lambası

16

DİL VE ANLATIM 6

Gaz lambalarının ilk ortaya çıkışı, 18. yüzyılın başlarına denk gelir. Yassılaştırıl-mış bir fitili gaz tankının içinden geçirerek, en üste ise koruyucu bir şişe ekleyerek gaz lambalarına ilk formunu İsviçre vatandaşı Argand (Argant) vermiş. Tabii, 1775’te Leger ve Alstroemer (Alströmer) tarafından ayrı ayrı bulunan yassı fitilin de bu bu-luşun ortaya çıkmasına katkısı büyüktür. Türkiye’de ise 800’lü yılların sonlarına doğ-ru ev, dükkân ve kahvehanelerde gaz lambaları ile aydınlatma yapıldığını biliyoruz. Kudret Emiroğlu’nun “Gündelik Hayatımızın Tarihi” başlıklı eserinde de 1900’lü yıl-ların ortasında Türkiye’de beş milyona yakın gaz lambası tankı ve şişesi üretildiğini öğreniyoruz.(...)

Gaz lambaları beş parçadan oluşur. En altta küçük bir gaz tankı, hemen üzeri-ne eklenmiş bir gaz ayar çarkı, çarkı da içine alan gaz deposu, çarkın içinden geçerek şişesinin içine giren bir fitil ve en üstte, alevi koruyacak ince ve kırılgan gaz lambası şişesi... Aslında gaz lambaları ile ilgili en önemli ayrıntılardan birisi de bu şişelerdir. Çünkü bir gaz lambasının şişesini değiştirmek veya yenilemek lambanın orijinalliği-ni bozacaktır.

Cılız Işığa Ödenen BorçGaz lambaları konusu; hem yazar kimliği ile önemli başarılara imza atan hem

de yıllardır Türkiye’nin ve dünyanın çeşitli ülkelerinden gaz lambaları toplayan Ada-let Ağaoğlu ile görüştük. Ağaoğlu, gaz lambaları biriktirmeye nasıl başladığını şöyle anlattı: “Sahiplik duygusu hiç gelişmemiş olan ben, çoktan gözden düşmüş bu şi-şesiz, kirli küçük şeye sahip çıktım. O günden başlayarak da çocukluk gecelerimde beni hiç yalnız bırakmamış, sonuçta gölgeleriyle de dostluk kurduğum bu cılız ışı-ğa borcumu ödemek istedim sanki. Nerede, hangi biçimi görsem, eski bir dostuma rastlamış gibi evime buyur ederim. Ama her birinin ya başı gitmiş ya kolu kopmuş-tu. Yarım karış boyundaki şişeleri yuvarlakları ince uzunlukları yok olmuştu. O şişe-ler... Sırçadan, kolaycacık kırılır şeyler...” Ağaoğlu’na, gaz lambalarını toplayarak bir koleksiyon kurgulamakla, kelimeleri ve anıları toplayarak öyküleri kurgulamak ara-sında bir bağ olup olmadığını sorduğumuzdaysa şu cevabı verdi: “Kendi adıma gaz lambaları ile ilgilenmek ile yazarlık arasındaki bağın kaynağının, romanda yapmaya çalıştığım ‘zamanla oynamak’ ile ilgili olduğunu düşünüyorum. Bu, benim tiyatro yazarlığından roman yazarlığına geçişimin nedeni aslında. Gaz lambalarının görün-meyeni aydınlatması gibi romanda görünmeyen, o ana ait olmayan zamanın aydın-latılması, zamanla oynanması arasında bir benzerlikten, bir bağdan söz edebiliriz. Gaz lambaları nasıl ki karanlığı aydınlatabiliyor, karanlıkta küçük bir alan açabiliyor-sa romanda zamanla oynamalara geri dönüşleri aktarmaya alan tanıyordu. Kurgu yapmak konusuna gelince gaz lambalarını toplamaktaki sıkıntıdan birisi de çoğu za-man gaz lambalarının şişe kısımlarının kırılmış olmasından kaynaklanıyordu. Bunun için yıllardır pek çok yere gidip tanklara uygun şişe aradım; hatta lambalar üzerine

17

DİL VE ANLATIM 6

kitaplara bakındım, kendi dönemlerine göre şişesinin ne olduğunu bulabilmek için. Ancak neticede gaz lambalarının tarihini gösterecek bir eser bulamadım.(...)

Yeşim Gökçe

Skylife Dergisi

1.ETKİNLİK

GERÇEK BİR YERYÜZÜ CENNETİ SAPANCA

Sapanca; Doğu Marmara’nın cennet köşesi.

Kur’an “İçinden ırmaklar akan bir mekân” olarak tanımlar cenneti. Peki dünya gözüyle nedir cennet? Yahut neresidir?

İddiamız odur ki hangi noktasından bakarsanız bakınız; Sapanca Gölü gerçek bir yeryüzü cennetidir.

Soğucak Yaylası’ndan inerken Sapanca Gölü’ne, Adapazarı’na bir bakınız alıcı gözle! Bize ne kadar çok hak vereceksiniz... İnsanların isimleri gibi oturdukları semt-lerden de nasipleri var; Yahya Kemal boşuna yazmamış “İstanbul’un fethini gören Üsküdar” diye.

Dünyanın bütün kadim şehirleri ya deniz kıyısındadır ya boğaz ya nehir. Su hayat veriyor onlara çünkü. Paris, Kahire, İstanbul, Üsküp, San Fransisko, Mançester, Atina... İnsanlık tarihinin ortak zenginliği olan bu tür şehirleri kuran atalarımız, “cen-

1. Bu röportaj hangi konuyu ele almıştır?2. Bu röportajın Mehmet Akif ile yapılan röportajdan farkı nedir? Açıklayınız.3. Röportaj türü edebiyatımıza ne zaman girmiştir? Araştırınız. 4. Okuduğunuz röportajlarda hangi anlatım türü/türleri kullanılmıştır?

?

“Bu, benim tiyatro yazarlığından roman yazarlığına geçişimin nedeni aslın-da. Gaz lambalarının görünmeyeni aydınlatması gibi romanda görünmeyen, o ana ait olmayan zamanın aydınlatılması, zamanla oynanması arasında bir ben-zerlikten, bir bağdan söz edebiliriz. Gaz lambaları nasıl ki karanlığı aydınlatabi-liyor, karanlıkta küçük bir alan açabiliyorsa romanda zamanla oynamalara geri dönüşleri aktarmaya alan tanıyordu.”

Yukarıdaki paragrafı akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından inceleyiniz.

18

DİL VE ANLATIM 6

neti bu dünyada görmek ve göstermek” istemişler biraz da.

Bir yer bilimi profesörümüz “Deprem insanlara Allah’ın bir lütfudur.” demişti de inanmamıştık. “Zira bir bölgede göller varsa, deniz varsa, nehirler varsa, yaylalar var-sa, kaplıcalar varsa, ovalar varsa, yeşil ve mavi varsa; bütün bunları yapan depremdir, tek şartı depreme uygun yapılaşacaksınız.” diye ilave etmişti.

Hatta “iki kıyısına otoyol yapma cinayetini, enfes güzellikleri kamuyla paylaş-mak için işlemiş olmalılar büyüklerimiz” diyesi geliyor insanın.

İklimi her türlü meyveciliğe uygundur.

Kıyısından otoyol geçene değin üç şeyi meşhurdu Sapanca’nın; eriği, kirazı, elması. Hatta borç ödeme vadesi olarak “erukta Bostancunun Kahvesinde verurum” esprisi anlatılırdı sık sık.

Bugün bir turizm mekânı Sapanca; biraz da süs bitkiciliği üssü.

Küçük bir Osmanlıdır Sapanca, etnik farklılıklar yönünden; Gürcüce konuşulur sokaklarında; Lazca konuşulur, Çerkezce - Abazaca konuşulur; küçük bir Türkiye’dir âdeta; ama akşamla yatsı arasında kuzeyden esen o tatlı o nefis meltem rüzgârının etkisiyle midir bilinmez; eritmiştir bir potada insanını; neredeyse dünyanın her yöre-sinde hemencecik kendini ele veren ortak bir “Sapancalı” tipi kalmıştır geriye.

Söylenecek çok söz var elbet. Sapanca’ya dair; söylencesi de var elbet Sapanca’nın, rivayete göre; Bir zamanlar “Verimli topraklar üzerinde varsıl ama cimri ve bencil insanlar yaşamaktadır. Bir gün burayı Adapazarı’nın güneyindeki Erenler Tepesinden bir ermiş ziyaret eder, selam verir alan olmaz, aç susuzdur konuk eden bulunmaz, nihayet geçimini sapan yaparak kazanan bir yaşlı buyur eder yedirir içi-rir, gecelerler. Ertesi sabah sapancı baba, ermişi Adapazarı’na doğru geçirip uğur-lar. Geri döndüğünde ovanın yok olup göle dönüştüğünü şaşkınlıkla görür; bir tek onun evi ayaktadır, kötüler ve kötülükler yok olmuştur. Göle Sapancı Gölü adı verilir, zamanla Sapanca’ya dönüşür.”

Söylencelerimiz ne kadar gerçeğe uzaksa, inanılmaya da o kadar yatkındır.

Son çeyrek asır, defalarca göstermiştir; Adapazarı’nda en büyük bahtiyarlık “Sapanca’yla dost olmak”tır; akşam sabah selamlaşmaktır; kâh el sallamaktır uzak-tan, kâh yürümektir kıyısında efkârlı efkârlı, kâh dalıp gitmektir, Keltepe’ye bakıp ayakları suda. Kâh şiir akşamlarında uçup gitmektir bir dizenin peşinden.

Meşhurları da boldur: Türk futbolunun gerçek imparatoru Oğuz Çetin, Ram-bosu Turan Sofuoğlu, olimpiyat şampiyonu güreşçi Hakkı Başar, bir zamanların efsane içişleri bakanı Sadettin Tantan, hâlihazır Türk-İş Başkanı Salih Kılıç, bir de Abdülhamit’in ünlü paşası Gürcü Hasan Fehmi Paşa.

Evliya Çelebi “beyaz kirazı ve beyaz somunundan (ekmeğinden)” söz eder. Bir de Kanuni’nin damadı ve sadrazamı (başbakanı) Rüstem Paşa’nın Mimar Sinan’a

19

DİL VE ANLATIM 6

yaptırttığı cami, hamam ve imaretten. Mahmudiye Köyü’nde yaptıranının adıyla anılan Hasan Fehmi Paşa Camii (1887) ve Abdülhamit’in sütannesi adına yaptırttığı Uzunkum’daki Rahime Sultan Camii, yöredeki tarihi eserlerden bir kaçıdır.

Orhon Kapısı aslında yeni hayatlara, yeni olaylara, yeni dünyalara açılan kapı olmuştur Anadolu’ya gidip gelenler için.

Sapanca da İstanbul için de “ikinci konut” mekânıdır; hafta sonları büyük şehir keşmekeşinden kaçıp “nefes alma” imkânsızdır çoğu kez.

Sapanca; özenerek yaratığı bir köşe Tanrımızın. Bir bağıştır Sapanca; bir armağandır insanlara.Bir güzelliktir; bir”tatlı huzur”dur. Sapanca hayattır. IRMAK DERGİSİ

2.ETKİNLİK

Verilen röportajları türlerine göre aşağıdaki şemaya yerleştiriniz.

Konu Adı Röportaj Türleri

MEHMET ÂKİF

BİR ÇOCUKLUK MASALI

GERÇEK BİR YERYÜZÜ CEN-NETİ SAPANCA

BİRAZ DAHA DÜŞÜNELİM

Röportajın yaranın olduğunu ve edebiyatımız açısından gerekli olduğunu düşünü-yor musunuz?

20

DİL VE ANLATIM 6

NELER ÖĞRENDİNİZ?

1.1. RÖPORTAJ Yazarın okuyucularını inandırmak için bir konu, eşya ya da bir yerle ilgili olarak

yaptığı incelemeleri değişik boyutlarıyla ele alıp kendi görüşlerini de katarak yazdığı gazete ve dergi yazılarına röportaj denir.

ÖzellikleriRöportaj yapan kişi, röportajında elde ettiği bilgilere kendi görüş ve düşünce-

lerine de katar.

Röportaj yapan kişi gördükleri ve duyduklarıyla yetinmez. Derinlemesine in-celeme ve araştırma yaparak ilgililerden de bilgi alır.

Röportajlarda ele alınan konular toplumu ilgilendiren olay ya da olgu olmalı-dır.

Röportajlarda önemli olan birçok kişinin gördüğü ve bildiği şeyleri ustaca dile getirmektir.

Röportajlar, okuyucunun dikkatini çekecek ve onları düşündürecek biçimde düzenlenir.

Röportajlar genellikle çeşitli ses kayıtları, belge ve fotoğraflarla tamamlanır. Röportaj yapan kişi gördüklerinin fotoğrafını da çekerek yazısına ekler.

Röportaj, tek bir yazı olabileceği gibi aynı konuda dizi yazısı olarak da yazıla-bilir.

Röportajın amacı, konuyu çarpıtmadan belgesel olarak okuyucuya sunmak, okuyucuyu konunun içinde yaşatmak kamuoyunu aydınlatmaktır.

Röportajlarda; öğretici, açıklayıcı, kanıtlayıcı, betimleyici vb. anlatım türlerin-den yararlanılır.

Röportajlar, yüz yüze yapılabildiği gibi bazısı da yazılı soruların verilip cevapla-rın daha sonra yazılı olarak alınması şeklinde de olabilir.

Röportajlarda öznellik hâkimdir.

Röportaj hem gezi yazılarının hem makalenin özelliklerini taşır. Makale gibi dayandığı sağlam bir düşünce ve bir tez vardır. Yazar; sorunu yerinde inceleyerek, gezip görerek, halkla, varsa mağdurla ve yetkili kişilerle ele alır. Makalelerden daha uzun bir yazı türüdür.

Röportaj; araştırma, inceleme ve soruşturmaya dayanan bazı gerçeklerin or-taya çıkmasına yardımcı olan bir türdür. Mülakatlar ise soru ve cevaplardan oluşur. Mülakatlarda yazar kendi düşüncelerini ortaya koymaz.

21

DİL VE ANLATIM 6

Konularına göre röportajlarBir yeri konu alan röportajlar: Röportajı yapılan yerin bütün özellikleri bilinme-

li. İlginç yönleri film, ses kayıt ve fotoğraflarla belgelenir.

Eşyayı konu alan röportajlar: Haber konusu olan eşya her yönü ile bilinmeli, dikkat çekecek ve okuyanları düşündürecek yönleriyle anlatılır.

İnsanı konu alan röportajlar: Belli bir alanda üne kavuşmuş kişilerin özellikleri belirtilir.

Edebiyatımızda röportaj yazarlarının bazıları ve eserleriHikmet Feridun Es: Bugün de Diyorlar ki,

Mustafa Baydar: Edebiyatçılarımız Ne Diyorlar,

Yaşar Kemal: Çukurova Yana Yana, Peri Bacaları, Bu Diyar Baştan Başa,

Nurulah Berk: Ustalarla Konuşmalar,

Fikret Otyam: Ha Bu Diyar, Doğudan Gezi Notları,

Necmi Onur: Mezarlarında Yaşayanla, Telsiz Duvaksız Anadolu,

Yaşar Nabi Nayır: Edebiyatçılarımız Konuşuyor.

BU KONUDA ÖĞRENDİKLERİM...

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

22

DİL VE ANLATIM 6

1.2. MÜLAKAT (GÖRÜŞME)

Bu konuyu bitirdiğinizde;Okuduğu ve dinlediği mülakat metinlerinin ortak özelliklerini sıralamayı; Mülakatlarda dilin hangi işlevde kullanıldığını belirlemeyi;Mülakatlarda ön hazırlığın önemini açıklamayı; Kimlerle mülakat yapılabileceğini belirlemeyi;Mülakatı yapan kişinin özelliklerini belirlemeyi;Mülakatta iletişim anının önemini açıklamayı;Mülakat yapmayı;Mülakatı akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarında değerlendirmeyi;Mülakat metnini yazım ve noktalama bakımında değerlendirmeyi; öğrenmiş olacaksınız.

1.2. MÜLAKAT (GÖRÜŞME )

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

UYGULAMA VE ALIŞTIRMA ÇALIŞMALARI

Aşağıdaki metin Ruşen Eşref Ünaydın’ın Atatürk ile yaptığı görüşmeden alınmıştır.

(Bu eser edebiyatımızda ilk mülakat örnekleri içer-sinde yer almaktadır. Bölümler hâlinde yazılmıştır.)

ANAFARTALAR KUMANDANI MUSTAFA KEMAL İLE MÜLAKAT

Birinci Safha

...

Mustafa Kemal Paşa, kendisinin Maydos mıntıkası kumandanlığı esnasında cereyan eden mühim vakaları şu suretle hülasa etti: Düşman bir defa Seddülbahir’e ve

Resim. 01.03: Ruşen Eşref ÜNAYDIN

1. Mülakatın anlamını sözlükten bulunuz.2. Gazete ve dergilerde yayınlanan mülakat türüne örnek olan yazıları

okudunuz mu? Neler dikkatinizi çekti?

23

DİL VE ANLATIM 6

Kumkale’ye asker çıkarmak teşebbüsün de bulunuyor. O zaman, hep ağızlarda işi-tip okuduğumuz bir Mehmet Çavuş çıkıyor, toprağımıza ayak basan düşmanı tekrar denize atıyor.

- Düşman bu karaya asker çıkarmak teşebbüsünü neden denedi?

- Bu hareket bir keşif olarak kabul edilebilir. Bir de malum olan 5 Mart vardır.

- Ki asıl bizi alakadar eden de odur, Paşa Hazretleri.

- Fakat bu tamamen bahri bir harekettir. Sahil müdafaası Cevat Paşa Hazretle-rinin tahtı emrinde bulunuyordu. Benim bu hareketle alakam, dolayısı iledir. Yalnız 5 Mart gününün sabahı Cevat Paşa Hazretleri... Maydos’ta bulunan karargâhıma gel-mişti. Kendisine Seddülbahir sahil mıntıkasındaki tertibatı göstermek üzere beraber Kirte’ye gittik. Oraya vardığımız zaman, düşman donanmasının Kirte ve Alçıtepe is-tikametlerinde açtığı ateşin altında kaldık.

- O vakit ne yaptınız efendim?

- Bunun üzerine bendeniz...

- Estağfurullah...

- Mezkûr mıntıkanın muhafazasına memur 26’ncı alay kumandanına icap eden talimatı şifahiyemi verdim. Ve Cevat Paşa ile birlikte vazife başında bulunabilmek için Maydos’a döndük. Düşmanın mağlubiyetiyle neticelenen bu 5 Mart muharebe-yi bahriyesinde kara mıntıkasının muhafazası benim uhdemde idi. O gün, düşmanın bazı gemileriyle sahili ateş altında bulundurmuş olmasından başka zikre şayan hiç-bir şey vuku bulmamıştır. O gün sahil bataryalarımızda bulunan askerler, zabitler ve kumandanlar cidden şayanı takdir bir fedakârlıkla, hani cesaretin, tevekkülün haddi azamisiyle sonuna kadar toplarını kullanmışlar, vazifelerini ifa etmişlerdir. Düşünün ki birçok çökmeler, infilaklar, yangınlar, zayiat arasında, daimî ateş karşısında, mu-harrip endahtlar altında bunlar hiç titremeden vazifelerini yapmışlardır.

Düşmanın mağlubiyetiyle kapanan bu hâdisei bahriyeden sonra, Mustafa Kemal Paşa, İngilizlerin, Fransızların boğazı yalnız donanmaları ile zorlayarak bir maksat elde etmekten ümidi kestiklerine hükmediyor ve mutlak tekrar sahile adam çıkarmak teşebbüsünde bulunacaklarına ihtimal veriyor. Bunun için maiyetindeki kıtalara “teyakkuzda” bulunmalarını emrediyor. Kuvvetinin arttırılması için lazım ge-len yerlere resmî müracaatlarda bulunuyor. Kuvvetini arttırıyor. Ve o mıntıka kuman-danlığına Halil Sami Bey isminde diğer bir zat tayin olunuyor! O zaman kaymakam rütbesinde bulunan Mustafa Kemal Bey de kumanda ettiği fırka ile icabında Gelibo-lu civarına, icabında Anadolu cihetine harekete müheyya bulunmak üzere “ihtiyatı umumî” olarak terk ediliyor. Rumeli sahili mıntıkası muhafazasına yalnız o miralay beyin fırkası tahsis ediliyor.

... Ruşen Eşref ÜNAYDIN

Diyorlar ki

24

DİL VE ANLATIM 6

1.ETKİNLİK

BETÛL MARDİN İLE GÖRÜŞME

Artık hayatta olmayan akrabalarının tablolarıyla bezeli, anılarla dolu bir evde yaşıyor Betûl Mardin. Onları anlatırken küçük bir kız çocuğuna dönüşüyor adeta. Size gümüş tabaklarda kurabiyeler ikram ederken ya da ye-mediğiniz kuru incirleri yanınızda götürmenizi isterken ne kadar şefkatliyse, bir haksızlıktan söz ederken o kadar çatıyor kaşlarını. Örneğin 13 Aralık’ta Bilgi Üniversitesin-de maden işçilerini, tersane ve kot fabrikalarında çalışan-ları, yani pisi pisine ölen insanları korumak adına verece-ği semineri anlatırken müthiş bir ciddiyete bürünüyor. Konu mesleği ve yaratıcılık olduğundaysa bambaşka bir ifade alıyor yüzü. “Cin cin bakıyorsunuz.” diyorum, hoşu-

na gidiyor; “Cin cin bakıyorum değil mi? Bir şeyler yapaca-ğım yine.” diyor. O an anlıyorsunuz; Betûl Mardin’in yapa-

cakları bitmez!

Hiç tanımayan birine Betûl Mardin’i nasıl anlatırdınız?(Gülerek) Yandı…

İlk sıfat ne olurdu?“Dayanan kadın” herhâlde değil mi? Her şeye rağmen dayanan kadın… Yaşı-

na rağmen, sakatlığına rağmen, ağrılarına rağmen dayanan kadın… Muhakkak ki dayanmışım. Çocukluğumda konuşamamışım, konuştuğum zaman kekelemişim, kekelemem geçmiş, ailede huzursuzluklar içinde büyümüşüz, savaş ve Mardin ai-lesinin her şeye rağmen süren o geleneği; “Sen ne yapacaksın, söyle bakalım!” Hep bu baskı, “Üniversiteye gidemezsin, okuyamazsın…” Hep dayanma, hep mücadele!

1. Bu mülakatta ele alınan konu nedir? 2. Bu görüşmeyi açıklık, duruluk, yalınlık bakımından inceleyiniz.3. Bu mülakatın yapılma amacını nedir? 4. Bu mülakatı yapan kişi ön hazırlık yapmış mıdır? Bu nasıl anlayabiliriz?

?

Mülakatı yapan kişi ne gibi özelliklere sahip olmalıdır? Araştırınız.

Resim. 01.04: Betül MARDİN

25

DİL VE ANLATIM 6

Çocuk Betûl’le yetişkin Betûl arasındaki en belirgin fark ne?Daha az konuşurmuşum, daha çok dinlermişim. Gözlerimi açar, dinlermişim.

Hep öyle söylerler, gözlerim iki katıymış. Meslek icabı şimdi daha çok konuşuyorum. Daha dışa dönük oldum altmış senedir.

Bugün yetişkin Betûl’un en çok neye ihtiyacı var?Sağlığa… Yaşlılıkta şu çok fena; her sabah kalkıyorsun başka bir yerin bozuk.

Her sabah bir şey yanlış. Bir gün sırtın ağrıyor, bir gün bacağın, bir gün belinde bir şey var. Her gün bir şey var yani. Gözlerin daha az görüyor. İnsan ismini çok zor hatır-lıyorsun. İsmini biliyorsun, isme suratı koyamıyorsun. Yetmiş beşten en sonra durum değişiyor. Ben söylüyorum arkadaşlara; yetmiş beşe kadar problem yok, sonra bir şeyler başlıyor.

Yaşlılığın hoşlukları da var mı?Var tabii; hırsın kalmıyor o kadar. “Onu geçeyim, onu ben yapayım.” demiyor-

sunuz. Küçük acımalar var insanlarla ilgili. “Ay, zavallıcık çok uğraşıyor.” falan. “Ayol, değmez yavrum.” falan gibi şeyler geliyor insanın içinden.

Bu biraz da mesleğinizin en yüksek noktasına gelmenizden olabilir mi?Şöyle bir şey var; ben Türkiye’de halkla ilişkiler mesleğinin dışa dönmesini is-

tedim. Türkiye’nin dışarıda başarılı olmasını istedim. Doksan beş senesinde Dünya Başkanı oldum. Dünya Başkanı olarak da dışarıdakilere birkaç şey bıraktım. Onlar çok mutlu oldu. Bir defa dedim ki, “Her başkan başkanlık senesine bir amaç versin.” Benimkinde hoşgörüydü. Hoşgörü üstüne dedim herkes konuşsun. Herkes karşısın-dakini hoşgörüyle karşılasın. Onlar sonra devam ettiler. Şimdi tekrar bana dönerler-se bir sorun için, hiç cevap vermiyorum. Onun da sebebi şu: Doksan beşten’ten bu seneye kadar olanlarla ilgili ukalalık istemiyorum. “Ben sizin yerinizde olsam öyle yapmazdım, şöyle yapardım.” vs. Ukalalık çok ağrıma gidiyor. Onun için “Ben bilmi-yorum ki ne yapıyorsunuz son zamanlarda.” deyip, çekiliyorum. Çok korkuyorum. “Peki falanın ne yaptığını biliyor musunuz?” “Duymadım, hay Allah.” Böyle şeyler baş-lıyor. İnsan herhâlde olgunlaşıyor o konularda.

Hırsınız yok ama zaaflarınız var mı?Kızmak, başkalarına öfkelenmek mesela. Dün çok bağırdım, sesim kısıldı ba-

ğırmaktan. Sebebini söyleyeceğim; bizim ülkemizde engellilere ve yaşlılara hiçbir önem verilmiyor. Ben tanındığım için beni gördükleri zaman insanlar kenara çeki-liyor; yaşlıyım, bastonluyum diye. Ama dün Contemporary Art Fuarı’na gittim. Gü-venlik, “Şuradan arkaya aşağıya iniyorsunuz.” dedi. Başladım yürümeye. Tesadüfen yanımda üç dört yaşlı hanım var. Bir de bakalım ki önümüze kırk elli basamak çıktı. Evvela panik oldum nasıl ineceğim diye. Sonra baktım tutunacak yer var, tutunarak

26

DİL VE ANLATIM 6

indim. Baktım ihtiyarlar da çok güç iniyor. Çocuklu kadınlar var, onlar da güç ini-yor. Ayol inanmayacaksın ikinci bir set çıktı karşımıza. Gene bir kırk tane basamak. İmkânı yok! Dediler ki; “Hanımefendi, şuradan tekrar yukarı çıkın…” “Evet?” “Arabayla aşağıya inin.” Aa, niye fuar diye o zaman aşağıda bir ok var? Ne diyecek oraya; engel-liler ve yaşlılar için ayrı kapı vardır diye not yazacak. Davetiyeye bile koyacak bunu.

Aşağıya inebildiniz mi sonra?Şekerim, yüz yirmi basamak falan indik. Orada üç dört genç erkek duruyor.

Benden kart istiyorlar. Benim kartım da protokol. “Göstermiyorum kartımı.” dedim. Ama nasıl bir bağırma! “Bu nasıl bir hafızadır ki siz büyükannenizi hatırlamıyorsu-nuz? Büyükanneniz ayrıca.” dedim “bastonlu!” (Gülerek) Sonra bir daha indik merdi-venden. Aa, bir de bakayım ki; düz! Arkadan gelseymişiz, basamaklardan inmemi-ze hiç gerek yokmuş, arabayla önüne gelebiliyormuşuz. Söylememişler bize! İnişte olası trafik oluyor tabii, kendilerini koruyacaklar. Yok böyle bir şey! Çok bağırdım. Aşağıya indim, orada bir masada hanımlar vardı, onlara da bağırdım. Sonra hiçbir şey olmamış gibi içeri girdim, Bedri Baykam’ı öptüm. Ama dedim; “Her röportajımda sizi şikâyet edeceğim.” Sen birincisin.

Bunu siz yaşamadıysanız da aynı tepkiyi verirdiniz değil mi?Tabii canım, olacak şey mi? Düşünmeye başladım; hiçbir yerde “engelliler ve

yaşlılar” diye bir şey görmedim ben. Hiç! Bu ne demek?

Engelli ve yaşlıların gezmesi pek beklenmiyor Türkiye’deYaşlılar otursun evde yani! İnadım inat yaşayacağım. İnadım inat işe devam!

Bu işin peşini bırakacak mısınız peki?Sonuna kadar götüreceğim bu işi. Hiç merak etme. Bu ancak sen, ben konu-

şursak olur. Susarsak, akıllarına gelmiyor. Bundan sonra yapacağım her özel olayda bunu yapacağım. Çok genç insanlar yapıyor öyle işleri. Bir yaşlı alsalar komitelere, işler değişir. Hayır ben bu sene maden işçilerine, tersanecilere taktım kafayı. Bilsey-dim buna da takardım. Next! (Bir dahaki!)

M E D Y A D A K A D I N

Kırk yıl önceki medyayla bugünkü arasında bir fark görüyor musunuz?57 – 58 senelerinde başladım basında çalışmaya. Bilmiyorum ne kadar farkı

var. Her şey aynı aslında.

27

DİL VE ANLATIM 6

Medyada kadının duruşunda peki bir farklılık var mı?(Gülerek) Eyvah! Eyvah, eyvah! Bu söylediğin başka bir şey. Gazeteciyken kadın

olarak çok hırpalandım. Çok dedikodu çıkardı. Çok! Yani mesela bu eve gelirlerdi, ça-lışırdık, mutlaka ertesi gün dedikodu çıkardı. Çok dedikodu olan bir yer gazete. Her zaman. Herkes için bir şey söylenir. Kah kah, kih kih. Onlardan çok rahatsız olurdum. Sonra ecnebilerle çalıştığım zaman da “yerli” diye konuşurlardı Türkler için. Orada da çok üzüldüm. Onlarda da aynı dedikodu vardı. Galiba bu hiçbir yerde değişmiyor. BBC’de de vardı, ben orada da çalıştım. Basında dedikodu her zaman var; kadınla da ilgili erkekle de ilgili. Yahu bir defasında İngiltere’de çalışıyorum, halkla ilişkiler yapıyorum. Bir gazeteciyle yemek yedim. “Bir yere gidiyorsan, seni bırakayım” dedi. “Valla iyi olur, şu köşeye bırakıver” dedim ben de. Bindim arabaya, elini arkamdan pantolonumdan içeri sokmaya çalışıyor. İngiltere’desin. Dur dedim taksiye, açtım ka-pıyı. Bir daha adamı görmedim. Türkiye’de var diyorsun da ayol dışarıda da var aynı şey. Kadının çalışması bu konularda çok zor.

Kadın güzel oldu mu da başarılı olmasını başka şeylere bağlıyorlar genel-likle

Bu sefer çirkin dedikodular çıkarıyorlar ama hep dedikodu var. Radyoda da çalıştım, televizyonda da, gazetede de… En büyük problemdi. Bir kız arkadaşım var-dı. Ankara’daydık. Otomobille beni otelden alır, beraber çalıştığımız yere giderdik. Dedikodu çıktı biz iki kadın ne yapıyoruz diye. Yahu ne yapabilirim? Uyduruyorlar işte. Bir şeyler süslüyorlar, dantelliyorlar.

Geçmişi de düşünecek olursanız Türkiye’nin geleceğini nasıl görüyorsu-nuz?

İlk başladığımda hiçbir şey yok, her şeyi beraber yapıyoruz. Ama o zaman Ata-türk var, öyle yapma böyle yap diyor. Bir bakıyorsun onun dediği daha doğru, ya-pıyorsun. Fazla bir şey düşünmeye lüzum yok, birisi bizim için düşünüyor. Ondan sonra savaşı gördük, savaş kötüydü. Biz savaşa girmedik ama çok uğraştılar bizi sok-mak için. Hakikaten yokluk gördüm. Ben senelerce çay içmedim. Çay yok, kahve yok. Fındığın kabuğunu ateşte yakıyorlar sonra öğütüyorlar, sonra kahve niyetine onu içiyorsunuz. Kahvenin tadı yok, kahvemsi bir şey. Şeker yok. Çocuklarım büyüyecek; haber alıyorsunuz Edirne’de bir yerde şeker var diye, arabalar gidiyor. Çok çektim. Türkiye’de çok yokluk çekildi. Her taraf kuyruk. Ömer o zaman dokuz on yaşında, kuyrukta durur, benzin getirirdi. Şimdi böyle bir problem yok, hatta bence fazla her şey. Hiçbir şeyden fazlaya geldik. Bundan sonra ne olacak? Benim bazı ümitlerim var. Türkiye’de insanlar eğitiliyor artık. Hep kafamda böyle bir Türkiye var; okumuş insanlar, yeni bir şeyler buluyorlar. Böyle bir rüyam var, olur olmaz bilmiyorum. Gençlerden ümidim var, onlara olan inancım çok büyük. Ne kadar iyi değil mi böyle düşünebilmem. Çok kaçan var halbuki. Kaçan kaçana…

28

DİL VE ANLATIM 6

Bu çok şey yaşamış olmanın getirdiği bir şey olmalı…Belki yaşlılığın verdiği bir şey. Belki daha genç olsaydım daha ürkek olurdum.

Bir devir var ki her kapı çalınışında alınmayı beklerdiniz. O devri geçtik biz. Bugün o kadar değil. Çok korkulurdu eskiden, çok kötüydük. Birdenbire saat dokuzda ihtilal oldu derlerdi. Eşiniz dostunuz giderdi. Hepsini yaşadık. Savaşı da yaşadım, sulhu de. Affedersin Almanya’daki duvarı da gördük hep beraber, onun yıkılışını da.

Dine dönüşe nasıl bakıyorsunuz?Olabilir de olmayabilir de. O kadar büyüğü bizde olmayabilir. Bizimki biraz

daha dengeli olabilir. Bana öyle geliyor. Tabii buyursunlar, istedikleri gibi dua etsin-ler. Bir şey oluyorsa ne iyi. Ama dine sarılıp da ikiyüzlülük yapıyorlarsa, varsa cehen-nem, onlar yanacak. Benim en ağrıma giden şey mesela; birisi birine çarpıyor, bir de bakıyorsun cuma namazına gidiyor. Deli olacağım gibi geliyor. Gidip omzuna vur-mak geliyor içimden; “Sen cumaya falan gitme abi, sen zaten gidiyorsun.” (Gülüyor) Çünkü cumaya gidiyorsa inanıyor ki yanacak. Yanacak zaten, onun yazılmış defteri. İkiyüzlülükten hoşlanmıyorum. Kurban kestiriyor, ondan sonra yapmadığı yok. Yu-karısı senin kurbanını kabul eder mi? Hadi yallah!

A Ş K V E Ö L Ü M

Nasıl bir annesiniz?Ben ayrıldığım zaman babam bana geldi ve dedi ki “Bak kızım, kızına ‘Nerede

oturuyorsun?’ diye sorulduğu zaman hiç tereddütsüz ‘Annemin evinde’ demesi la-zım. Çünkü kekelerse, cevap veremezse kafası karışmış demektir ve çocuklarda kafa karışıklığı iyi değildir dedi. Tabii bunun bir sonucu var; bu demektir ki kızının maddi manevi her şeyini sen üstleneceksin. Oğlunun da… (Gülerek) Dolayısıyla ben aile-nin hem annesi hem babası hem büyükannesiyim, her şeyleriyim. Öyle kabul ettim. Elimden geldiğince de yardım ediyorum manen de maddeten de. Ama annelik o değil mi?

Sadece baba biraz daha kuralcıdır, mesafelidir…Tanımıyorum!

Anneden farklıdır…Tanımıyorum. Bu söylediğin iki şey de kocalarımda yoktu. Benim ikinci koca-

mın (Haldun Dormen) hayatı, nefesi, her şeyi tiyatroydu. Haldun’a gidip de “Oğlan da derslerine çalışmıyor.” denemezdi. Öyle adamlara denemez. Onlar tiyatrocu. “Ben her şeyimi seyircime veriyorum.” derdi bana. Zaten çocuğu doğurduğum zaman kontrat imzaladık aşağı yukarı, bunlar bunlar bana söylenmeyecek diye. “37,2 dere-ce ateş bana söylenmeyecek. Ben eğer turnedeysem bana hastalık söylenmeyecek.”

29

DİL VE ANLATIM 6

Zor olmadı mı sizin için böyle biriyle beraber olmak?Yoo… Çocuklarımı seviyorum. Kocalarım da ne yaparsa yapsınlar. Zaten sana

bir şey söyleyeyim mi, laf aramızda kırk sene oldu ben boşanalı. İnsanlar bazı hatala-rı da görüp anlamalı. Ben evlenilecek kadın değildim, ben anneyim evvela. Çocukla-rım, torunlarım, ailem çok mühim.

Anneniz nasıldı size karşı?Çok iyiydi. Babam da öyle. İkisi de sertti, ikisi de çok iyiydi. Mühim değil, ge-

çindik gittik. Annem beş numarada otururdu, ben bir numarada oturuyorum sene-lerdir. Her gün öğleyin ve akşam eğer evdeysem yukarıda beraber olurduk. Babam arada sırada İstanbul’a gelirdi ama Mısır’da otururdu, annemse burada. Kardeşim de Amerika’daydı. Annem yapayalnızdı, dolayısıyla biz hep beraberdik. Teyzem, an-nem, ben çok yakındık. Babam seksen üçte vefat etti, annem doksan altı da. Annem çok yaşlıydı vefatında.

Ailenin kuralları var mıydı?Öyle böyle değil… Düsturlar var ve çıkamıyorsun içinden. Siyaset yasak.

Yasak olmasa girer miydiniz siyasete?Çatışmaya giremiyorum ben. Birbirinin arkasından konuşmak, siyaset yap-

mak… Rekabet olduğu için öyle oluyor mecburen. Sigara da yasak bende bu arada.

Aşkın yaşı var mı?Herhâlde yani, bilmem… Görüyorum gazetelerde oluyor öyle şaşkınlıklar,

ama bende yok hiç.

Siz bütün kapıları çok önceden kapattınız o zamanEvet, geceleri de çıkmıyorum. Onun sırrını söyleyeyim sana. Yirmi iki yirmi üç

yaşlarındaydım, Kervansaray diye bir gece kulübü vardı, çok modaydı. Hepimiz gi-der dans ederdik. Bir gece birileri dans ediyordu, yanımdaki dedi ki, “Yuh be, bu yaş-ta böyle dans edilir mi!” Niye dedim. “Ayol” dedi “Kadın hiç yoksa kırktır.” Kırk! “Kırk, çok büyük” Eyvah dedim ben, dikkat etmeliyim. Kırkıma yakın “Ben dans etmekten hoşlanmam…” demeye başladım. Bir korku geldi içime. Adam o kadar fena konuş-tu. Derken başka biriyle evlendim. “Yahu” dedi, “Kadın yetmiş beşinden sonra hâlâ elinde bardak kokteyllerde dolanıyor.” Düşündüm, haklı. Bak ben sana ne söyleye-ceğim… Saygın olmak diye bir şey var. Hakikaten… Saygın olmak, insanlara karşı yumuşak davranmak, her zaman doğruyu söylemek, çalışmak, bir şeyler yapmak, yardım etmek… Bunlar çok mühim; çünkü bu kadar yaşam. Gittiğinde, on beş yir-mi sene sonra zaten hatırlanmıyorsun. Hiç olmazsa o on sene hatırlandığı zaman a iyiydi demek başka haha demek başka. Benim arkamdan gülünsün istemem. Her

30

DİL VE ANLATIM 6

şeyin bir yaşı var. Yine birileri seksen iki yaşında baba oluyor falan. Çocuk genç yaşta babasız kalacak. Ne lüzum var?

İki evliliğinizi de aşkla mı yaptınız?Birinci kocamla tanıştığımda on sekiz yaşındaydım. Dört sene kadar görüştük.

Nişanlandıktan sonra iki sene kadar bekledim. Askerlik çok uzundu o zamanlar. On-dan sonra evlendim, altı yedi sene evli kaldım. Çapkınlığından dolayı ayrıldım. Çok şekerdi, çok sevmiştim hakikaten. Gençliğin bir sevgisi vardır hani; küçük notlar ya-zılır, eller sallanır, müzikler çalınır. Böyle bir büyük aşk. Birbirimize isimler takmıştık. Onları yaşadım çok şükür, bitti. İkincisi başka bir şeydi. Hem Haldun’u hem de tiyat-royu sevdim. Bir tiyatrocuyla uzun zaman evli kalmak mümkün değil. Hep arkada kalıyorsun, seni ikinci plana atıyor. O sırada benim çalışma hayatım devam ediyordu; işimde bir yere doğru gelmeye başladım, olmadı…

Aşkın heyecanını mı tercih edersiniz sağlam bir sevgiyi mi?Aşkı tabii ki… Diğeri devam etmiyor ki, kime bu numara? Boş ver! Sonra bir

arkadaşlık başlıyor, görüyorum. Babamla annem altmış sene evli kaldılar. Babam ve-fatından altı ay önce annemi evden kovmuştu. Yani çok iyi de bu kadar! Bir taraf hep alttan alıyor, öteki taraf çıldırıyor. Onu seyrettiğin zaman çok ağrına gidiyor. Ama öteki taraftan da birbirlerinden ayrı kalamadılar. Bir de o var. Her şeyi birbirlerine anlatırlardı. Aynada konuşmak gibi bir şey, çok rahattılar.

Yalnız yaşamak nasıl bir şey?Ohh… (Gülerek) Ohh…

Şurada bir kocam olsaydı, beraber yaşlansaydık demediniz mi hiç?Katiyen. Uğraşamam. Aman, yalnızlığa alıştığınız zaman bundan büyük lüks

yok. Gece birisi kalsın istemiyorum. Oğlum bana mesaj atmıştı .“ Gece yalnız kalma-dığını bilirsem rahat edeceğim.” diye. Ben de cevap verdim; benim yanımda biri olur-sa da ben rahat etmeyeceğim. Düşünsene tam uyuyacaksın, bir ayak sesi. N’oluyor ya? Yat, uyu kardeşim. İstemiyorum!

İlk kez kaç yaşında bir ölüme şahit oldunuz?Ablam öldü. Ben on yediydim, o on dokuzdu. Yanında değildim, beni kaçırdı-

lar. Büyükada’daydık, iki gün evvel ayrıldım. Çok kötüydü, çok! Ondan sonra büyü-kanalar, büyükbabalar, herkes gitti.

Kardeş acısı bir başka olmuştur…İkinciyi de kaybettim. Benim pek yok, herkes gitti. Kalan az.

31

DİL VE ANLATIM 6

Şeye inanıyor musunuz…(Uzun uzun gülüp, yukarıyı göstererek) Oraya mı? Bence bitiyor.

Peki ruha inanıyor musunuz?O kadar ruh var ki o zaman yukarıda. Uff… Eski zamanın Eminönü – Şişli tram-

vayı gibi olur. Bizim ailemizde yukarıyla diyalog var gerçi. Sana anlattım mı ben şeceremi? Aa, seçereyi anlatayım sana, o yeter. Babam vefat etti, kızım telefon etti bana. “Anne” dedi “Rüyamda büyükbabamı gördüm. ‘Annene söyle şecere İş Bankası kasasında’, dedi bana.” “Olur mu kızım, teyzemlerle İş Bankası’ndaki bütün kasalara baktık, bir iki parça kâğıt çıktı.” dedim. Aradan seneler geçti; öyle beş sene falan de-ğil, on-on beş sene geçti, kızım telefon etti. “Çok öfkeli” dedi. Demek ruh için sene diye bir şey yok, gün zannediyor o. “Yahu” demiş gene, “Şecere İş Bankası kasasında. Annene söyle el yazması bir de Kuran var.” “Öyle bir şekilde söyledi ki” dedi kızım, “Acaba bu Kuran pahalı bir şey de ancak o zaman mı senin kalkıp bakacağını düşün-dü.” Kızım dedim, annen kalkmaz, çünkü yok. Birkaç ay sonra İş Bankası’ndan tele-fon, “Sizi ziyarete gelebilir miyiz? Galata Şubesi’ni onarımdan geçiriyorduk, aşağıda M. Mardin diye bir kasa bulduk.” Dedim “Ben Mardinli bir kadın olarak dokunamıyo-rum. Bana gösterin.” Açtılar ki altınla yazılmış şecere ve el yazması Kuran. Yani onun için, bir şey var ama bilemiyorum…

Ölüm hakkında konuşmak rahatsız ediyor mu sizi?Canım n’olacak, gideriz biter. (Gülerek) So what’s the problem? (Mesele mi

yani?) Ama benim ölümümden sonra yapılacaklar var, onlar fena.

Yazdınız mı gerçekten?Ooo… Buradan (Teşvikiye Camisi) kalkmak istiyorum eğer başka yerde mana-

sızlık yapmazsam. Apartmanlardan müzik çalınsın istiyorum.

Ne çalsın istersiniz?Fecri Ebcioğlu bile olur. Eski… Biz, biz, biz. Çıktık Açık Alınla da olmalı. Ben

27’de doğdum. Münir Nurettin falan vardı. Safiye Ayla’lar vardı. Eskiler çalsın…

Berin YAVUZLAR

5. Verilen mülakatların ortak özelliklerini maddeler hâlinde aşağıya yazınız.

…………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………

32

DİL VE ANLATIM 6

2.ETKİNLİK

3.ETKİNLİK

Zeki Alasya ile yapılan görüşmeden alınma(...)

Tiyatroda nasıl ilerlediniz? İlk oynadığımız oyunlarla göze girdik. Sonra Metinle karar verdik kendi tiyat-

romuzu kurduk. Çok mu gayretler ettik? Hayır Oyun oynamaya başladığımızın ikinci ayında kapılar kırılıyor, kuyruklar oluyor. 67den 87’ye kadar yirmi yıl sürdü. Geriye dönüp baktığım zaman samimiyetle itiraf ediyorum; ne Metin ne ben yeteneğimizin yüzde yüzünü kullandık. Çok çalıştığımız dönemler oldu ama o beyni akıtmak var ya, öyle bir şey yapmadım. Çalışkandım, zekiydim, gayretliydim ve sabırlıydım ama becerimin yüzde yüzünü hiç kullanmadım.

Aranızda rekabet oldu mu?Hakkını teslim etmek diye bir laf vardır. Metin akpınar bana göre Cumhuriyet

döneminin en iyi oyuncularından biri ve ben bu adamın ortağıyım. Nasıl bir yarış içinde olacağız? Oyunculuğu Metin kadar önemseyen biri olsam belki de ilişkimiz böyle olmayacaktı. Ben tiyatroda da sinemadada Metin’i yönetmenin keyfini yaşa-dım. Benim hoşgörülüğümden çok bu şekilde bakmak lazım. Ayrıca bu ilişkiyi bu

7. Aşağıdaki bölümü yazım ve noktalama bakımından inceleyiniz.

6. Mülakat kimlerle yapılır ve yapılma nedeni nedir? Açıklayınız.?

Sizde sevdiğiniz bir kişiyle mülakat (kurallara dikkat ederek) yapınız.

Mülakatta iletişim önemli midir? İletişimde kişinin tanıtılmasında dikkat edilmesi ge-reken hususlar nelerdir?

33

DİL VE ANLATIM 6

9. Betül Mardin ile yapılan mülakattan alınan aşağıdaki paragrafı akıcılık, bağ-laşıklık ve bağdaşıklık bakımından inceleyiniz.

Bu çok şey yaşamış olmanın getirdiği bir şey olmalı…Belki yaşlılığın verdiği bir şey. Belki daha genç olsaydım daha ürkek olurdum.

Bir devir var ki her kapı çalınışında alınmayı beklerdiniz. O devri geçtik biz. Bugün o kadar değil. Çok korkulurdu eskiden, çok kötüydük. Birdenbire saat dokuzda ihtilal oldu derlerdi. Eşiniz dostunuz giderdi. Hepsini yaşadık. Savaşı da yaşadım, sulhu de. Affedersin Almanya’daki duvarı da gördük hep beraber, onun yıkılışını da.

8. Verilen mülakatlarda dil hangi işlevinde kullanılmıştır?

kadar keyifle yürütmemin sebeplerinden biri de faydacılıktır, pragmatizm! Bu birlik-telik iyi bir şey çıkardı ortaya.

(...)

BİRAZ DAHA DÜŞÜNELİM

OKUMA METNİ

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MÜSTEŞARI

PROF. DR. NECAT BİRİNCİ İLE

100 TEMEL ESER LİSTELERİ ÜZERİNE GÖRÜŞME Çağrı GÜREL

- Sayın hocam, müsaade ederseniz öncelikle çocuk edebiyatı denince ne anlaşılması gerektiğinden ve günümüz Türk edebiyatında çocuk edebiyatının durumundan bahsederek söyleşimize başlayalım.

- Pek tabii ki... Çocuk edebiyatı, isminden de anlaşılacağı gibi çocuklar için olan edebiyattır. Çocuklar için olan edebiyatın nasıl ortaya gelmesi konusunda değişik

Mülakatlarda görüşülen kişilerin sıradan olması mı alanında ün yapmış kişilerin ol-ması mı önemlidir? Nedenleri üzerinde düşününüz.

34

DİL VE ANLATIM 6

görüşler vardır. Bazılarına göre çocuk edebiyatı, genel anlamda edebiyatın kimi ör-neklerinin çocuk ruh ve dünyasına yakın düşmesi ile meydana gelen bir alt gruptur. Yaygın bir görüşe göre ise, okuyucu olarak doğrudan çocuklara yönelik kaleme alın-mış eserlerin topluluğudur çocuk edebiyatı.

Çocuklar için özel eserlerin yazılması fikri çok eskidir, Eflatun’a kadar çıkar. Bi-zim kültürümüzde de oldukça eskiye dayanır.

Aslında çocuklar, edebiyat örnekleri ile hayatlarının çok erken devrelerinde karşılaşırlar. Annelerin, çocukları için söyledikleri ninniler, tekerlemeler, sonra ma-sallar, türküler hatta bazı şarkıların sözleri, çocuklar için ilk edebiyat örnekleridir.

Okumayı söken çocuklar, bu sözlü ürünlerin yanında, kitaba yönelirler. İşte, ço-cuklar için edebiyat, ciddi anlamda bu devreden itibaren başlar. Okumak, çocuklar için de bir ihtiyaçtır.

1980’li yıllardan itibaren edebiyatımızın hemen her türünde, yeni bir anlayışla kaleme alınmış eserlere rastlanır. Ama bu devrede romanın öne çıkmış olduğunu görüyoruz. Bunun toplumdaki değişme ve siyasi durumla yakın ilgisi olduğunu söy-leyebiliriz.

Aynı yıllardan itibaren çocuk edebiyatının da hızlı bir gelişme gösterdiğine şa-hit oluyoruz. Bir taraftan dünya çocuk klasiklerinin tercümeleri, diğer yandan, dün-yadaki örneklerine benzetilerek yazılıp resimlenen, bize ait renkleri az, çeşitli eserler.

Okullarımızda, okumayı geliştirmek ve öğrencilere okuma alışkanlığı kazan-dırabilmek için ders aracı olarak kitabın öne çıkarılması, yardımcı kaynaklara yöne-linmesi, genel edebiyat içinde eser veren yazarlarımızı bu alana çektiği gibi sadece çocuklara yönelik eserler verenlerin sayısının artmasına da yol açmıştır. Bu alanda büyük bir sektör oluştu. Artık, dünya örnekleri yanında gerek metin, gerekse resim-leme açısından başarılı yerli örnekler boy vermektedir. Bu olumlu bir gelişmedir. Üniversitelerimizin ilgili bölümlerinde çocuk edebiyatı ders olarak okutulmakta, dil, edebiyat ve kültür dergileri çocuk edebiyatı üzerine dosyalar yayınlanmakta hatta özel sayılar çıkarmaktadırlar.

Çocuk kitapları, çocukların önce estetik duygusunu, sanat zevkini, şekil ver-me bilincini, duygu dünyasını zenginleştirmelidir. Onları sosyal olaylara karşı du-yarlı kılmalıdır. Görev anlayışını uyandırmalıdır. Çevre bilincini kuvvetlendirmelidir. Öğrenme şevkini ve merak duygusunu artırmalıdır. Ana dilini kullanma becerilerini zenginleştirmeli, dilin güzelliklerini ve gücünü fark ettirmelidir. Kitap, çocuğa; va-tan, bayrak, millet sevgisi kazandırmalıdır. Tarihe uyanmasını sağlamalıdır. Başka milletlerin varlığını da göstermelidir. Paylaşma duygusunu aşılamalıdır. Ama bütün bunları çocuğun dünyasına uygun şekilde vermelidir. Kitap çocuğa yaşama sevinci kazandırmalıdır.

Bugünkü çocuk edebiyatımız, çok kısa şekilde ifade ettiğimiz bu özellikler açı-

35

DİL VE ANLATIM 6

sından değerlendirilebilir. Esasen kıstaslar ne olursa olsun bu değerlendirme yapıl-malıdır. Bu alandaki başıboşluk zaman içinde sıkıntılar getirebilir.

- Bakanlığımız gerek orta öğretim, gerekse ilköğretim için 100 Temel Eser listesi oluşturdu ve bunu kamuoyuyla paylaştı. Bu listelerin hazırlanma sebep-leri hakkında bilgi verir misiniz? Bu fikir öncelikle nasıl ortaya çıktı? Temel olarak bu liste bir ihtiyaçtan dolayı mı oluştu? Ayrıca liste hazırlama fikrinin felsefesi hakkında bizleri bilgilendirir misiniz?

- Bakanlığımız, önce orta öğretim daha sonra da ilköğretim için 100 Temel Eser listesi yayınladı.

Şu göz ardı edilemez bir gerçektir ki düşünce kitapla doğar ve gelişir. Kitap âdeta bir düşünce makinesidir. Kitapların dışında hiçbir vasıta, gerçek düşünceye istenilen şekil ve yoğunluğu veremez. En disiplinli konuşma bile halis düşünceden pek çok şeyi alır götürür.

Bazıları televizyonu düşünce aracı olarak görür. Televizyonun mahiyeti düşün-ceye aykırıdır.

Düşüncenin vasıtası dildir. Dilin de en olgun örnekleri kitaplarda, güzel yazıl-mış kitaplardadır. Kitabın düşünceyi geliştirmesi de bundandır. Düşünme kültürü kitap okuma ile gerçekleşir.

1960’lı yıllardan itibaren hemen her öğretim kademesinde, çoktan seçmeli bir test sistemi uygulanır oldu. Bu sistem zamanla bu alanlarda hakimiyetini kurdu, dü-şünce sığlaştı, bereket yağmurlarını kaybetmiş çorak bir alan hâlini aldı.

Oysa biliyoruz ki milletler millî benliklerini, dilleri ile meydana getirdikleri eser-lerle ve o eserlerin geniş kitlelerde oluşturacağı düşünce dünyası ile koruyup geliş-tirebilirler.

Hiç kitap okunmuyordu demiyoruz. Ama her şey el yordamı ile ve daha çok reklam dünyasının önce çıkardıkları ile sınırlı gibi görünüyor. Böyle bir okuma şekli ile kültür nasıl gelişir!

Biliyoruz ki kültür okuma yolu ile özellikle klasik hâle gelmiş eserleri tekrar tekrar okuma yolu ile kazanılır. Bundan dolayı, test kültürü yerine, her derecedeki okulda öğrencilerin kitap okuma alışkanlığı kazanacakları çalışmalara önem ve hız vermek gerekir.

Esasen Millî Eğitim Bakanlığının amaçlarından biri de öğrencilere okuma alış-kanlığı kazandırmak; bu yolla onları düşünen, düşündüğünü doğru ve açık bir şekil-de ifade eden, algılama gücü yüksek, yorum yapan, analitik düşünen, sentez kabi-liyeti kazanmış, sonuç değerlendirebilen, veri çözen, doğrunun tek noktadan değil, çeşitli yönlerden bakma yoluyla ortaya çıkabileceğini kavramış, güzellik duygusu ve

36

DİL VE ANLATIM 6

estetik anlayışı gelişmiş, kültürlü, millî ve manevi değerlere sahip, yüksek karakterli bireyler yetiştirmektir.

Kitaplar insan şahsiyetini zenginleştirir. İyi seçilmiş bir kitap insan için mükem-mel bir örnek ve yeni bir ufuktur. Dünyaya bakış tarzı ve olayları değerlendirme ki-taplarla şekillenir ve gelişir.

Kitap insanı mekânın ve dar zamanın sınırlarından kurtarır. Aynı eserleri oku-muş, o eserlerdeki dil varlığı ile duygu ve düşünce zenginliğini fark etmiş, hatta özümsemiş bireylerden oluşan toplum hiç şüphesiz daha hoşgörülü, daha payla-şımcı, kültür seviyesi yüksek, bağımsız düşünme kabiliyeti kazanmış bireylerden oluşacaktır.

Böyle bir listenin oluşmasında, bütün gelişmiş dünyaca benimsenmiş bu dü-şünceler etkili olmuştur. Üstelik pek çok ülke, öğrenciler için böyle listeler oluşturuyor.

- Bu listeler eser merkezli bir düşünceyle mi yoksa yazar merkezli bir düşünceyle mi oluşturuldu?

- Gerek ilköğretimin 5, 6, 7, 8. sınıfları ve gerekse ortaöğretim için belirlenen listelerdeki eserler ne sadece yazarları ne de eserlerin kendileri esas alınarak belir-lenmiştir. Her ikisi de göz önünde tutulmuştur.

Önce şunu belirtelim; bu listelerde hayatta olan yazarlarımızın eserleri yer al-mamıştır. Aramızda olan pek çok yazarımızın bu listede yer alabilecek birçok eseri olduğunu biliyor ve bunu takdirle karşılıyoruz. Bunlar günümüz edebiyatının seçkin örnekleridir. Ancak sınır koyma açısından karşılaşılacak sıkıntılara çözüm getirmenin zorluğu göz önüne alınarak yaşayan yazarlarımız liste dışında tutulmuştur. Bu tutum onların okunmayacağı anlamına gelmez. Esasen hayattaki birçok yazar ve şairimiz ders kitaplarına girmiş, onlardan alınan örneklerle müfredat olgunlaştırılmıştır.

Listeye yaşadığı dönemi temsil edebilecek şahsiyetler alınmış, onların da dil, anlatım, içerik ve üslup yönünden dönemini ifade edebilecek en olgun eserleri ter-cih edilmiştir. Bir de öğrenci seviyesi gözetilmiştir.

- Bu listelerin hazırlanış sürecinden kısaca bahsedebilir misiniz?- Hem ilköğretim hem de ortaöğretim öğrencileri için düzenlenen listeler Ba-

kanlık yetkililerince hazırlanmamıştır. Liselerin listesi, üniversitelerimizin, alanında uzman öğretim üyelerinden, kültür adamlarımızdan, yazar ve şairlerimizden, gaze-tecilerimizden oluşan bir heyetçe ayrı ayrı belirlenmiş, en çok yer alan eserlerden yoğunluk sırasına göre liste oluşturulmuştur. Şunu da söyleyelim; liste hazırlanma-dan önce bu heyetle Bakanlık yetkilileri konuyu iki defa uzun uzun görüşmüştür.

İlköğretim için hazırlanan listenin temeli çocuk edebiyatı yazarlarının ve uz-manların hazırladığı isimlere dayanır. Onlar da listelerini dört bin kadar öğretmene

37

DİL VE ANLATIM 6

sorarak hazırlamışlardı. Ancak bu heyet listeye yaşayan yazarları da almıştı. Genel prensip doğrultusunda bu isimler çıkarılmış, Bakanlık uzmanlarınca yerlerine hayat-ta olmayan sanatkârlarımızın eserleri konmuştur.

Edebiyat dünyası önümüzde bir nehir gibi akmaktadır. Bu akış içinde çocukluk ve ilk gençlik dönemi örnekleri de zengin bir şekilde yer tutmaktadır. Öğrenciler bu örneklerle, ilgi ve imkânları ölçüsünde zaten karşılaşacaktır.

- Takdir edersiniz ki listeler kamuoyuyla paylaşıldıktan sonra birtakım eleştiriler oldu. Bu eleştirilere karşı sizin görüşlerinizi öğrenebilir miyiz?

- Her liste tartışılabilir. Bir liste hazırlanıyorsa, o listeye her kesimi memnun ede-cek isimleri koyma şansınız olmadığına göre memnun olmayan kesimler sizi tenkit ederler. Bu tabiidir. Tenkit edileceksiniz diye öğrencilerin, dili en güzel örneklerden tanımalarını, ifade zenginliklerini kavramalarını, düşüncelerin dil ile geliştirilme yol-larını öğrenmelerini, dil ile yapay bir dünyanın nasıl kurulabildiğini görmeleri, anla-maları, kavramaları için listeler oluşturmaktan geri duramazsınız. Dünya bunu böyle yapıyor. Belli yaş grupları belli eserleri okumak durumundadır. Üstelik bu listeleri uzmanlar oluşturdu. Öğrencilerin bu listeleri belli metotlar aralığından okumaları sağlanabilirse birkaç sene içinde dil ve düşünce olgunluğu çok daha yüksek bir nesil ortaya gelecektir.

Biz yapılan tenkitleri değerlendiriyoruz. Bu listeler değişmez değildir. Çok bü-yük bir ihmal varsa bu giderilir. Esasen iki üç yılda bir liste yeniden gözden geçirilip bazıları çıkarılabilir bazı yeni eserler listeye girebilir. Önemli olan amaca ulaşmaktır. Amacın ne olduğunu zaten biraz önce de söyledik.

...

- Bazıları tarafından bu liste zorunlu bir okuma listesi gibi algılanıyor. Dolayısıyla bu liste dışında başka hiçbir eser çocuklara okutulmayacakmış gibi yanlış düşünceler doğuyor. Ayrıca, ‘ el altında bir liste bulunması bir kolaycı-lık ve bunun sonucunda da bir kısır döngü oluşur. ’ gibi eleştirilere karşı neler söylemek istersiniz?

- Evet bu liste zorunlu bir okuma listesidir. Yukarıda belirtilen amaca uygun olarak öğretmenlerin rehberliğinde bunlar okunacaktır. Ama bu liste var diye başka eser okunmayacaktır diye bir şey düşünülemez. Öğrenci ne kadar çok kitap okursa biz amacımıza o kadar çok yaklaşmış oluruz. Önemli olan okuma alışkanlığı kazan-maktır. Bunun itici gücü de bu liste olacaktır.

Elde bir listenin olması bir kolaycılık değildir. Bu dağınık, amaçsız, hedefi belli olmayan okumalardan bizi kurtarır. Üstelik aynı eserleri okumuş bireylerin oluştur-duğu toplumun yapısı daha sağlam ve kültürü daha zengin, birlik ve beraberlik duy-gusu daha yüksek olur.

38

DİL VE ANLATIM 6

Böyle bir liste kısır döngü oluşturmaz, aksine birlikte yürüyüşü kuvvetlendirir.

Şunu da belirtmek isterim: Bu eserler belli bir metot çerçevesinde okunacaktır. Bu metot Türk Dili ve Edebiyatı dersinin yeni müfredatında gösterilmiştir.

Öğrencilerimizin bu eserleri okuyup okumadığını takip edebilmek için, bu eserleri değerlendiriş şekillerini belirleyebilmek ve kazanımlarını takip edebilmek için bilgisayar ortamında kullanılacak bir programın çalışmaları yapılmaktadır.

Çok eser okumak güzel bir şeydir. Ondan daha güzeli ve etkilisi güzel eserleri defalarca okumaktır. O zaman bu eserleri güzel yapan sırlar önümüze açılır ve biz bilinmeyen pek çok şeyi fark ederiz.

Bu okumalar bize fark etmeyi ve fark ettiklerimiz üzerinde düşünmeyi ve kar-maşık yapıları çözümlemeyi öğretecektir.

- Bakanlığımızın bu tür çalışmaları sonucunda beklentileri nelerdir? Özellikle okuma kültürü çerçevesinde düşünürsek neler söylenebilir? Ayrıca bu yıl okullarımızda okuma kültürünü geliştirmek için gerçekleştirmeyi düşündü-ğünüz başka proje veya projeler var mı?

- Bu tür çalışmalardan beklentilerimizi söyleşinin başından beri, yeri düştükçe dile getirdik. Özetleyecek olursak bu projeden amaç dil bilinci yüksek, ortak kültür değerleri sağlam, geniş ufuklu bireyler yetiştirmektir.

- Sayın hocam, düşüncelerinizi Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim dergi-si aracılığıyla kamuoyuyla paylaştığınız için teşekkür ederiz. 24 Kasım Öğret-menler Günü vesilesiyle öğretmenlerimize neler söylemek istersiniz,

- Her devirde daima ideal öğretmen özlenmiştir. Oysa ideal öğretmen, her öğretmenin içinde, ulaşılacak model olarak yaşar ve öğretmeni kendine çeker, onu şekillendirir, yapması gerekenleri, ona hatırlatır. Hocam Mehmet Kaplan, bir yazısın-da, “Mevcudiyetinin farkında olmasa da her öğretmenin içinde böyle bir ideal öğ-retmen vardır.” der ve bu ideal öğretmenin, öğretmenden istediği en önemli şeyin “vazife duygusu” olduğunu belirtir.

Vazife duygusunun en basit şekli zamanı iyi kullanmaktır. Zamanı iyi kullanan öğretmen düşünce disiplininin ilk şartını yerine getiriyor demektir.

Düşünceyi öğrenciye öğretmen öğretir. Halis düşünce okulda, öğretmen reh-berliğinde öğrenir. Düşüncenin disiplininden geçen nesiller ülkenin kültür ve eko-nomik açıdan kalkınmasını sağlar.

Yeni Türk nesillerini yetiştiren öğretmen arkadaşlarımın öğretmenler gününü tebrik eder, saygı ve sevgilerimi sunarım.

39

DİL VE ANLATIM 6

NELER ÖĞRENDİNİZ?

1.2. MÜLAKATArapça bir kelime olan “mülâkât”, karşılıklı buluşmak, görüşmek demektir.

Ünlü kişilerin çeşitli yönlerini tanıtmak veya toplumu ilgilendiren önemli bir konuyu aydınlatmak için, ünlü kişilerle, uzmanlarla yapılan görüşmeleri sorulu-ce-vaplı olarak aktaran yazılara mülakat denir.

Mülakat yapacak olan kişi, mülakat yapacağı kişiden önceden randevu almalıdır.

Mülakat ile röportaj birbirine karıştırılır. Mülakatlarda konuşma yapılan kişi ile konuşulanların dışına çıkılmaz.

Doğrudan doğruya sorular ve cevaplar aktarılarak mülakat yapılabildiği gibi görüşülen yer ve kişi tanıtılarakta mülakata başlanılabilir.

Sorular herkesin anlayabileceği gibi açık ve net olmalı. Alınan cevaplar aynen aktarılmalı.

Mülakatlarda ayrıntıya girmemek gerekir.

Mülakatlarda dil göndergesel işlevi ile alıcıyı harekete geçirme ve heyecana bağlı işlevinde kullanılır.

Edebiyatımızda tanınmış mülakat yazarlarının bazıları; Ruşen Eşref Ünaydın, Hikmet Feridun Es, Sermat Sami Uysal, Mustafa Baysal

BU KONUDA ÖĞRENDİKLERİM...

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

40

DİL VE ANLATIM 6

1.3. SÖYLEV (HİTABET, NUTUK)

Bu konuyu bitirdiğinizde; Söylevlerin ortak özelliklerini belirlemeyi;Söylevlerde kullanılan dil ve anlatımın özelliklerini belirlemeyi;Söylevin söz ve sesle gerçekleştirilen bir sanat olduğunu fark etmeyi;Söylev veren kişiyle dinleyici arasındaki ilişkinin önemini açıklamayı; Söylev hazırlamada dikkat edilecek hususları belirlemeyi;Söylev hazırlamayı; Söylevi akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından değerlendirmeyi; Söylev metnini yazım ve noktalama bakımından değerlendirmeyi; öğrenmiş olacaksınız.

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

UYGULAMA VE ALIŞTIRMA ÇALIŞMALARIAtatürk Türk siyaset tarihinin gelmiş geçmiş en iyi hatiplerindendir. Aynı za-

manda her söylediğini gerçekleştirin bir liderdir. Sizde tarihte önder olan liderleri ve özelliklerini araştırınız.

ONUNCU YIL NUTKU

Türk Milleti!

Kurtuluş Savaşı’na başladığı-mızın on beşinci yılındayız. Bugün Cumhuriyetimizin onuncu yılını doldurduğu en büyük bayramdır.

Kutlu olsun!

Bu anda, büyük Türk milleti-nin bir ferdi olarak, bu kutlu güne kavuşmanın en derin sevinci ve he-yecanı içindeyim.

1. Güzel ve etikli konuşmada jest ve mimik önemli midir? Açıklayınız.2. İyi bir konuşmacı ne gibi özelliklere sahip olmalıdır?

Resim. 01.05: Atatürk Onuncu Yıl Nutkunu okurken

41

DİL VE ANLATIM 6

Yurttaşlarım!

Az zamanda çok ve büyük işler yaptık; bu işlerin en büyüğü, temeli, Türk kah-ramanlığı ve yüksek Türk kültürü olan Türkiye Cumhuriyeti’dir. Bundaki muvaffaki-yeti, Türk milletinin ve onun değerli ordusunun bir ve beraber olarak, azimkârane yürümesine borçluyuz. Fakat yaptıklarımızı asla kâfi göremeyiz. Çünkü daha çok ve daha büyük işler yapmak mecburiyetinde ve azmindeyiz.Yurdumuzu, dünyanın en mamur ve en medenî memleketleri seviyesine çıkaracağız. Milletimizi, en geniş refah, vasıta ve kaynaklarına sahip kılacağız. Millî kültürümüzü muasır medeniyet seviyesinin üstüne çıkaracağız. Bunun için, bizce zaman ölçüsü geçmiş asırların gev-şetici zihniyetine göre değil, asrımızın sürat ve hareket mefhumuna göre düşünül-melidir. Geçen zamana nispetle, daha çok çalışacağız. Daha az zamanda daha bü-yük işler başaracağız. Bunda da muvaffak olacağımıza şüphem yoktur. Çünkü, Türk milletinin karakteri yüksektir. Türk milleti çalışkandır. Türk milleti zekidir. Çünkü Türk milleti millî birlik ve beraberlikle güçlükleri yenmesini bilmiştir. Ve çünkü, Türk mille-tinin, yürümekte olduğu terakki ve medeniyet yolunda, elinde ve kafasında tuttuğu meşale, müspet ilimdir.

Şunu da ehemmiyetle tebarüz ettirmeliyim ki yüksek bir insan cemiyeti olan Türk milletinin tarihî bir vasfı da güzel sanatları sevmek ve onda yükselmektir. Bu-nun içindir ki, milletimizin yüksek karakterini, yorulmaz çalışkanlığını, fıtrî zekâsını, ilme bağlılığını, güzel sanatlara sevgisini, millî birlik duygusunu mütemadiyen ve her türlü vasıta ve tedbirlerle besleyerek inkişaf ettirmek millî ülkümüzdür. Türk mil-letine çok yakışan bu ülkü, onu, bütün beşeriyete, hakiki huzurun temini yolunda, kendine düşen medenî vazifeyi yapmakta muvaffak kılacaktır.

Büyük Türk milleti!

On beş yıldan beri giriştiğimiz işlerde muvaffakiyet vadeden çok sözlerimi işit-tin. Bahtiyarım ki bu sözlerimin hiç birinde, milletimin hakkımdaki itimadını sarsa-cak bir isabetsizliğe uğramadım. Bugün, aynı iman ve katiyetle söylüyorum ki millî ülküye, tam bir bütünlükle yürümekte olan Türk milletinin büyük millet olduğunu, bütün medenî âlem az zamanda bir kere daha tanıyacaktır. Asla şüphem yoktur ki Türklüğün unutulmuş büyük medenî vasfı ve büyük medenî kabiliyeti, bundan son-raki inkişafıyla atinin yüksek medeniyet ufkundan yeni bir güneş gibi doğacaktır.

Türk milleti!

Ebediyete akıp giden her on senede, bu büyük millet bayramını daha büyük şereflerle, saadetlerle, huzur ve refah içinde kutlamanı gönülden dilerim.

Ne mutlu Türküm diyene! Ankara, 29 Ekim 1933

42

DİL VE ANLATIM 6

Cumhuriyet Döneminin en büyük konuşmacısı Mustafa Kemal Atatürk’tür. Atatürk zengin bir anlatıma sahiptir. Atatürk’ün Türkiye Cumhuriyeti’nin 10. Yıl dönü-münde söylediği “Onuncu Yıl söylevi” on yıllık geçmişin değerlendirmesidir. Bu söylev yol gösterici ve uyarıcı bir söylevdir.

Atatürk parçalanmış, bölünmüş, çökmüş, bağımsızlığını yitirmiş, çağdışı kalmış bir imparatorluktan koparak bir avuç Türk’ün yaşadığı “ata yurdu”nun insanlarıyla bağımsız, yeni bir devlet kurmanın olağanüstü öyküsünü baştan sona ilk ağızdan ve belgelerle söylevde anlatmaktadır. Söylev’de yürüttüğü Ulusal Kurtuluş Savaşı ile bir-likte Tanzimat’la başlayıp eski -yeni, ileri - geri savaşının toplumsal bir kesintisini de bize yansıtır.

Mecliste Atatürk tarafından okunan söylev otuz altı saat sürmüştür. 1927’de iki cilt olarak basılmıştır. Mustafa kemal Atatürk Söylev’i “Gençliğe Sesleniş” ile bitirir.

KAVRAMLAR

tutarlılık: Tutarlı olma durumu. Kişinin anlattıklarının ve söylediklerinin bir ön-ceki anlattıkları ve söyledikleriyle çelişmemesi.

hatip: Konuşmacı.

hitabet: Etkili söz söyleme sanatı.

Fatih Sultan Mehmet’in nutkuEy benim namlı, şerefli, sadık emirlerim! İyi bilirsiniz ki üstünde durduğumuz

şu memleket ve maliki olduğumuz devlet, nice müşkil muharebe ve mücahedeler so-nunda, ecdadımız tarafından kazanılmış ve sonunda bize nasib olmuştur.

…Bugün sizlere derim ki:Canını feda etmeyen âşık vuslata nail olamaz. Nice kanlar döküldü. Nice yara-

lar açıldı. Nice dullar, yetimler gözlerinden matem yaşları akıttı. Nice âh u figanlar ulu katlara yükseldi... Ama bu sayede nice müstahkem kâleler alındı. Nice engin dereler, coşkun geçitler, ırmaklar, nice yalçın kayalar arası derbentler, nice sarp dağlar aşıldı. kaç geceler uykusuz, kaç günler istirahatsiz geçildi.

Göğüslerine uzanan düşman kargılarını kıran ecdadımız, ihmal ve tembellik ne idüğünü bilmediler. Zaman oldu ki talih, kendilerinden yüz çevirdi ama istikbalden

1. Atatürk tarafından okunan Onuncu Yıl Nutku’ndan sesleniş ve heyecanı dile getiren ifadeleri bularak bu ifadelerin metin içerisindeki işlevini açıklayınız.

2. Onuncu Yıl Nutku’nun ana düşüncesi nedir??

43

DİL VE ANLATIM 6

ümit kesmediler. Düşmanı hâk ile yeksan edinceye kadar azim ve imanla çalıştılar. Hangi iş, kendilerine mümkün görünüyor, onu yapmak için hemen hareket ederlerdi. Arzuları önünde seferin güçlüğünü, mesafelerin uzaklığını düşünmezlerdi. Zira nefis-lerine ve ulu himmetlerine güvenleri tam idi.

Amasya Müverrihi, O. Fevzi Olcay’dan

Göğüslerine uzanan düşman kargılarını kıran ecdadımız, ihmal ve tembellik ne idüğünü bilmediler. Zaman oldu ki talih, kendilerinden yüz çevirdi ama istikbalden ümit kesmediler. Düşmanı hâk ile yeksan edinceye kadar azim ve îmanla çalıştılar. Hangi iş, kendilerine mümkün görünüyor, onu yapmak için hemen hareket ederlerdi. Arzuları önünde seferin güçlüğünü, mesafelerin uzaklığını düşünmezlerdi. Zira nefis-lerine ve ulu himmetlerine güvenleri tam idi.

1.ETKİNLİK

2. ETKİNLİK

5. Söylevlerde sadece hitap yeterli midir? Jest ve mimiklerin de önemi var mı? Açıklayınız.

6. Mecliste Atatürk tarafından otuz altı saat okunan Nutuk’un dikkatle dinlen-mesinin nedeni nedir? Araştırınız.

?

Kelimeleri yerinde ve doğru kullanmak söylevlerde önemli midir? Araştırınız.

Atatürk Cumhuriyet yönetimini neden seçmiştir? Cumhuriyet yönetiminin özellikleri nelerdir? Araştırınız.

4. Yukarıdaki paragrafı akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımlarından in-celeyiniz.

3. Yukarıdaki paragrafı yazım ve noktalama bakımından inceleyiniz.

44

DİL VE ANLATIM 6

Göktürk Yazıtlarının nasıl ve nerede ortaya çıktığını araştırınız.

Göktürk Yazıtları Doğu Yüzü:

Tanrı gibi Tanrı yaratmış Türk Bilge Kağanı, sözüm: Babam Türk Bilge Kağanı... Sir, Dokuz Oğuz, İki Ediz çadırlı beyleri, milleti... Türk tanrısı... üzerinde kagan otur-dum. Oturduğumda ölecek gibi düşünen Türk beyleri, milleti memnun olup sevinip, yere dikilmiş gözü yukarı baktı. Bu zamanda kendim oturup bunca ağır töreyi dört taraftaki... dim. Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insanoğlu kı-lınmış. İnsanoğlunun üzerine ecdadım Bumın Kağan, İstemi Kağan oturmuş. Otura-rak Türk milletinin ilini, töresini tutu vermiş, düzene soku vermiş. Dört taraf hep düş-man imiş. Ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış, hep tâbi kılmış. Başlıya baş eğdirmiş, dizliye dik çöktürmüş.

Kuzey Yüzü:

Tanrı gibi gökte olmuş Türk Bilge Kağanı, bu zamanda oturdum. Sözümü ta-mamiyle işit. Bilhassa küçük kardeş yeğenim, oğlum, bütün soyum, milletim, güney-deki Şadpıt beyleri, kuzeydeki Tarkat, Buyruk beyleri, Otuz Tatar, ... Dokuz Oğuz bey-leri, milleti! Bu sözümü iyice işit, adamakıllı dinle: Doğuda gün doğusuna, güneyde gün ortasına batıda gün batısına, kuzeyde gece ortasına kadar, onun içindeki millet hep bana tabidir. Bunca milleti hep düzene soktum. O şimdi kötü değildir. Türk ka-ğanı Ötüken ormanında otursa ilde sıkıntı yoktur. Doğuda Şantung ovasına kadar ordu sevk ettim, denize ulaşmama az kaldı. Güneyde Dokuz Ersin’e kadar ordu sevk ettim, Tibet’e ulaşmama az kaldı. Batıda İnci nehrini geçerek Demir Kapıya kadar ordu sevk ettim. Kuzeyde Yir Bayırku yerine kadar ordu sevk ettim. Bunca yere kadar yürüttüm. Ötüken ormanından iyisi hiç yokmuş.

Muharrem ERGİN

(Orhun Abideleri)

Resim. 03.06: Göktürk yazıtları

45

DİL VE ANLATIM 6

3. ETKİNLİK

BİRAZ DAHA DÜŞÜNELİM

8. Verilen söylevlerden beğendiğiniz cümle ve kelimeleri alarak kısa bir söylev metni oluşturunuz.

Verilen söylevlerden yararlanarak söylev hazırlamada dikkat edilecek hususları araş-tırınız.

9. Okuduğunuz ve incelediğiniz söylevleri düşünerek söylevlerin temel ama-cını belirleyiniz.

10. Söylevlerde dinleyicilerin zevk ve kültür seviyeleri ile ihtiyaçlarının hatip tarafından dikkate alınıp alınmadığını okuduğunuz ve dinlediğiniz nutuk-ları da hatırlayarak açıklayınız.

İyi bir hatip jest ve mimiklerinden yararlanırken ses tonunu da ona göre ayarlamalı mıdır? Dinleyenlerin inanması açısından bu önemli midir?

7. Onuncu Yıl Nutku ile Göktürk Yazıtları arasındaki ortak özellikleri bularak aşağıdaki boş bırakılan yere yazınız.

…………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………

46

DİL VE ANLATIM 6

OKUMA METNİ

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Beşinci Dönem Dördüncü Toplantı Yılının Açı-lışında Atatürk Adına Başvekil Celal Bayar Tarafından Okunan Söylev

1 Kasım 1938

Sevgili Arkadaşlarım!

Yüksek öğrenim gençlerini, istedi-ğimiz ve ihtiyaç duyduğumuz gibi millî bilinç sahibi, modern kültürlü olarak ye-tiştirmek için İstanbul Üniversitesinin ge-lişmesi, Ankara Üniversitesinin tamam-lanması ve Doğu Üniversitesinin yapılan çalışmalarla belirlenmiş olan kurallar için-de, Van Gölü civarında kurulması çalışma-ları, hızla ve önemle sürdürülmektedir.

Geçen yıl deneylerinin ümit verici nitelikte olduğunu gördüğüm eğitmen okulları çok iyi sonuçlar vermiş ve eğitim kadrosuna bu yıl bin beş yüz kişi daha eklenmiştir. Önümüzdeki yıllar içinde bu sayının arttırılacağı şüphesizdir.

Türk Tarih ve Dil Kurumlarının çalış-maları övünülecek değer ve nitelik gös-termektedir. Tarih tezimizi, reddedilmez kanıt ve belgelerle bilim dünyasına tanıtan Tarih Kurumu, memleketin çeşitli yerlerinde yeniden kazılar yaptırmış ve milletle-rarası toplantılara başarıyla katılarak verdiği bildirilerle yabancı uzmanların ilgi ve övgülerini kazanmıştır.

Dil Kurumu en güzel ve en verimli bir iş olarak türlü bilimler ile ilgili Türkçe te-rimleri tespit etmiş ve böylece dilimiz, yabancı dillerin etkisinden kurtulma yolunda temel olacak adımını atmıştır.

Bu yıl, okullarımızda eğitimin, Türkçe terimlerle yazılmış kitaplarla başlamış ol-masını kültür yaşamımız yönünden önemli bir olay olarak nitelemek isterim.

Türk gençliğinin kültürde olduğu gibi, spor alanında da amacına ulaşması için yüksek Kamutay’ın onayladığı Beden Terbiyesi kanunun uygulanmasına geçildiğini görmekle kıvançlıyım.

Resim. 03.07: Celal BAYAR

47

DİL VE ANLATIM 6

Saygıdeğer Arkadaşlarım!

Vatanın ve rejimin koruyucusu olmakla kalmayıp en geniş ve gerçek anlamıyla bir barış etkeni, bir eğitim ve öğretim ocağı olan yenilmez ordumuzun geçen yıl da belirttiğim ve açıkladığım gibi, son sistem silah ve motorlu araçlarla donatılması yolundaki çalışmalara hız verilmiştir.

Geçen yıl büyük Meclisin kabul buyurduğu ödenek ile bir genel silahlanma programı yapılmıştır ve uygulaması ilerlemektedir.

Deniz kuvvetlerimizin kuvvetlenmesi için gerekli olan savaş gemilerinin küçük bir kısmı sipariş edilmiştir. Büyük bir kısmı da sipariş edilmek üzeredir.

Bu arada var olan gemilerimizin daha kusursuz bir duruma getirilmesi için ön-lem alınmaktadır.

Bu yıl Gölcük savaş tersanemizin yapımına başlanacaktır.

Hava programımız da önemle uygulanmaktadır.

Şanlı adını andıkça gönlümüzde sevinç ve sonsuz gurur duyduğumuz değerli ordumuz, bu yaz doğu bölgesinde, doğanın en çetin ve sert şartları içinde yaptığı manevralarda her gün artan gücünü ve yeteneğini bir kez daha göstermiştir.

Çok değerli komutan ve subaylarımızla kahraman erlerimizi, huzurunuzda öv-güyle selamlarım.

Sayın Milletvekilleri! Dış siyasetimizin son yıl içindeki gelişmeleri geçen yıl ana niteliklerini belirttiğim kurallar içinde gelişmiştir.

Son aylar içinde barış, çetin bir sınav geçirdi. Şimdi süresini ancak bir zaman sonra anlayabileceğimiz yeni bir sessizlik dönemi içindeyiz.

Barış, milletleri refah ve mutluluğa eriştiren en iyi yoldur. Fakat bu kavram bir kez ele geçirilince sürekli özen, ilgi ve her milletin ayrı ayrı hazırlığını gerektirir.

Memleketimizin her gün daha çok güçlenmesini sağlamak için her alanda, her türlü olasılığa karşı koyabilecek bir durumda bulunmak ve dünya olaylarının bütün gelişimini büyük bir dikkatle izlemek, barışsever siyasetimizin dayandığı kuralların başlıcalarıdır.

Milletlerin güvenliği ya iki taraflı ya da çok taraflı genel ve ortak anlaşmalarla, uzlaşmalarla sağlanabilir diye kesin nitelikte ortaya atılan ve her biri diğerine ters düşen prensipler, barışın korunması için bizim yönümüzden kesin ve doğru sayı-lamaz ve doğru olamaz. Bunların her birini coğrafi ve siyasi gereği ve duruma göre kullanarak barış yolundaki özeni gerçeklere uydurmak her millet için ayrı bir görevdir.

Cumhuriyet hükûmeti bu gerçeği görmüş, uygulamış, en yakın komşularıyla olduğu kadar en uzak devletlerle olan ilişkilerini, dostluklarını, anlaşmalarını ona göre düzenlemeyi bilmiş ve böylece dış siyasetimizi sağlam kurallara dayandırmıştır.

48

DİL VE ANLATIM 6

Balkan siyaseti, Balkan devletlerinin ayrı ayrı ve ortak yararlarının en açık bir belirtisi, Balkan milletlerinin her birinin ayrı ayrı güçlenmesi de barış yolundaki di-namik düşünce biçiminin uygulamalı bir örneğidir.

Burada sevinçle belirtmek istediğim bir olay, Balkan milletlerinin birbirleriyle tam anlamıyla yakınlaşmalarına güçlü bir neden olmuştur. Ve yarın için de ümitler-le dolu bir eserdir. Selanik’te Balkan Antlaşması devletleri adına Konsey Başkanı ve Sayın Yunan Başbakanı General Metaksas ile Sayın Bulgar Başbakanı Mösyö Köse İvanof arasında imza edilmiş olan anlaşmadan söz etmek istediğim anlaşılmıştır. Bu anlaşma, barış yolundaki sürekli çabalarımızın ve Balkan devletlerinin izlemeyi sür-dürdükleri sağlam politikanın iyi bir biçimde ortaya çıkmasıdır.

Yine aynı gerçekler, aynı dinamizm ve aynı yüksek amaçlar, Sadabat Antlaşma-sı taraflarının geçmişten miras kalmış boş inanışlarını bir anda yıkarak ilişkilerini yeni ve verimli temellere dayandırmayı bildiklerini göstermiştir.

Türkiye’nin diğer devletlerle olan ilişkileri geçen yıl açıklıkla belirttiğim yolda dostça gelişimler izleyerek ilerlemeyi sürdürüyor.

Hatay sorunun son yıl içinde geçirmiş olduğu evreleri bilmektesiniz.

Bu millî davayı bir Türk-Fransız dostluk anlaşması ile sonuçlandırmak yolunda-ki çalışma başarı ile sona erdi.

Türk ve Fransız askerlerinin geçici ve ortak işgali, bu anlaşmanın açık belirti-si oldu. Bu nedenle sükûn yerleşti ve seçimler tamamlandı. Sonunda Hatay, Millet Meclisi’ne ve bağımsızlığına kavuştu. Bağımsız Hatay devleti bugün güvenlik güç-lerini düzenlemek ve memleketin iç güvenliğini de kendi imkânlarıyla sağlamayla uğraşmaktadır. Bunun da yakında başarılacağını ümit ediyoruz.

Geçen yıl, “Yarınki Türk-Fransız ilişkilerinin dilediğimiz yolda gelişmesine Ha-tay işinin iyi bir yönde gelişmesi temel bir ölçü ve unsur olacaktır.” demiştim. Doğru-su, Hatay işindeki Türk-Fransız anlaşması iki devlet arasındaki ilişkileri çok dostça bir duruma getirmiştir.

Hatay işinde sağlanan sonuçların devamlılığı, Türk-Fransız dostluğunun da ge-lişme ve berraklaşmasında temel oluşturacağı düşüncesindeyim.

Cumhuriyet hükûmeti geçen yıllardaki çeşitli devletlerle, ekonomik ilişkile-rini düzenleyen sözleşme ve anlaşmalar imza etmiş bulunuyor. Bu arada İngiltere hükûmeti ile yapılan ticaret anlaşması ve aynı zamanda on altı milyon İngiliz liralık bir ticaret ve silah kredisi sözleşmesini belirtmek isterim ki, aslında bununla ilgili kanun yüksek onayınıza sunulmuştur.

Birkaç gün önce memleketimizi ziyaret eden Almanya’nın seçkin Ekonomi Ba-kanı Bay Funk ile yüz elli milyon marklık bir kredinin esaslarında anlaşmaya varılmış-tır. Ayrıntılar yakında iki hükûmet arasında belirlenecektir.

49

DİL VE ANLATIM 6

Bu kredi anlaşmalarını, memleketimizin mali saygınlığına karşı gösterilen cid-di güvenin ve dış siyasetimizdeki dürüst gelişmelerin bir sonucu olarak düşünmek gerekir.

Hükûmetin imzaladığı sözleşmeler içinde hukuki alanda çeşitli anlaşmalar bu-lunduğu gibi egemenliğe kavuşan dost Mısır devleti ile imzalanan bir de dostluk ve konsolosluk sözleşmesi bulunmaktadır.

Büyük komşu ve dostumuz Sovyet Birleşik Cumhuriyeti ile geçen yıl içinde yeni bir sınır anlaşması imza edilerek iki memleketin sınır ilişkileri bu şekilde iki tara-fın deneyimlerinin gösterdiği sağlam temellere bağlanmıştır. Bu anlaşmanın yakın-da yürürlüğe konulması beklenmektedir.

Yine geçen yıl içinde, İtalya Hükûmeti, Montrö’de imzalanan ve devletlerin ka-tılımına açık bırakılan Boğazlar Anlaşmasına katılmış ve bu büyük komşu memleke-tin bize karşı olan dostça tutumuna memleketimiz de aynı dostça duygularla karşılık vermiştir.

Büyük Meclise, şimdiye kadar olduğu gibi bütün işlerinizde başarılar dilerim.

Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III

Celâl ARAT (Yozgat): Çok yaşasın Atatürk.

ANITKABİR’İN ÖZELLİKLERİ

Resim. 01.08: Anıtkabir

50

DİL VE ANLATIM 6

ANITKABİRTürk Kurtuluş Savaşı’nın ve Türk İnkılaplarının büyük önderi Türkiye

Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün, Türk vatanının bağımsızlığını kazanması için giriştiği savaş ve Türk milletini çağdaş uygarlık seviyesine ulaştırmak amacıyla gerçekleştirdiği inkılaplarla geçen yaşamı 57 yıl sürmüş ve Büyük Önder 10 Kasım 1938’de ebediyete intikal etmiştir.

Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye’yi bütün kurumları ile çağdaş uygarlığın bir üyesi yapan, insanlık tarihine mal olmuş büyük bir önderdir. Onun yüceliğini her yönüyle temsil edecek, ilke ve inkılapları ile çağdaşlaşmaya yönelik düşüncelerini yansıtacak bir anıt mezar yapma fikri, Atatürk’ü kaybetmenin derin hüznü içindeki Türk milletinin ortak isteği olarak belirmiş ve yapımına karar verilmiştir.

RASATTEPE (ANITTEPE)Anıtkabir yapılmadan önce rasat istasyonu bulunması dolayısıyla Anıttepe’nin

ismi Rasattepe idi.

Bu tepede, M.Ö 12. yüzyılda Anadolu’da devlet kuran Frig uygarlığına ait tü-mülüsler (mezar yapıları) bulunmaktaydı. Anıtkabir’in Rasattepe’de yapılmasına ka-rar verildikten sonra bu tümülüslerin kaldırılması için arkeolojik kazılar yapıldı. Bu tümülüslerden çıkarılan eserler, Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergilenmektedir.

ANITKABİR’İN İNŞASIAnıtkabir projesinin belirlenmesinden sonra, inşaatın başlayabilmesi için

ilk aşamada kamulaştırılma çalışmalarına başlandı. Anıtkabir’in inşaatı ise 9 Ekim 1944’de görkemli bir temel atma töreni ile başladı. Anıtkabir’in inşası dokuz yıllık bir süre içinde dört aşamalı olarak yapılmıştır.

Birinci Kısım İnşaat: 1944-1945

Toprak seviyesi ve aslanlı yolun istinat duvarının yapılmasını kapsayan birinci kısım inşaata 9 Ekim 1944’te başlamış ve 1945’te tamamlanmıştır.

İkinci Kısım İnşaat: 1945-1950

Mozole ve tören meydanını çevreleyen yardımcı binaların yapılmasını kapsa-yan ikinci kısım inşaat 29 Eylül 1945’te başlamış, 8 Ağustos 1950’de tamamlanmış-tır. Bu aşamada inşaatın kâgir ve betonarme yapı sistemine göre, temel basıncının azaltılması göz önünde tutularak, anıt kütlesinin “temel projesinin” hazırlanması kararlaştırılmıştır. 1947 yılı sonuna kadar mozolenin temel kazısı ve izolasyonu ta-mamlanmış ve her türlü çöküntüleri engelleyecek olan on bir metre yüksekliğinde betonarme temel sisteminin demir montajı bitirilme aşamasına gelmiştir.

Giriş kuleleri ile yol düzeninin önemli bir kısmı, fidanlık tesisi, ağaçlandırma

51

DİL VE ANLATIM 6

çalışmaları ve arazinin sulama sisteminin büyük bir bölümü tamamlanmıştır.

Üçüncü Kısım İnşaat: 1950

Anıtkabir üçüncü kısım inşaatı, anıta çıkan yollar, aslanlı yol, tören meydanı ve mozole üst döşemesinin taş kaplaması, merdiven basamaklarının yapılması, lahit taşının yerine konması ve tesisat işlerinin yapılmasını kapsıyordu.

Dördüncü Kısım İnşaat: 1950-1953

Anıtkabir’in 4. kısım inşaatı ise şeref holü döşemesi, tonozlar alt döşemeleri ve şeref holü çevresi taş profilleri ile saçak süslemelerinin yapılmasını kapsıyordu. Dördüncü kısım inşaat 20 Kasım 1950’de başlamış ve 1 Eylül 1953’te bitirilmiştir.

“Anıtkabir Projesi”nde mozolenin kolonat üstünde yükselen tonoz bir bölüm vardı. 4 Aralık 1951 tarihinde hükûmet, şeref holünün yirmi sekiz metrelik yüksek-liğinin azaltılması ile yapının daha çabuk bitirilmesinin mümkün olup olmadığını mi-marlara sordu.

Mimarlar yaptıkları çalışmalar sonunda şeref holünü taş bir tonoz yerine, bir betonarme tavan ile örtmenin mümkün olduğunu bildirdiler. Böylece tonoz yapının zemine vereceği ağırlık ve bunun doğuracağı teknik mahzurlar da ortadan kalkıyordu.

Anıtkabir yapımında beton üzerine dış kaplama malzemesi olarak kolay işle-nebilen gözenekli, çeşitli renklerde traverten, mozole içi kaplamalarında ise mermer kullanılmıştır.

Heykel grupları, aslan heykelleri ve mozole kolonlarında kullanılan beyaz tra-vertenler Kayseri Pınarbaşı İlçesi’nden, kulenin iç duvarlarında kullanılan beyaz tra-vertenler ise Polatlı ve Malıköy’den getirilmiştir. Kayseri Boğazköprü mevkisinden getirilen siyah ve kırmızı travertenler tören meydanı ve kulelerin zemin döşemele-rinde, Çankırı Eskipazar’dan getirilen sarı travertenler zafer kabartmaları, şeref holü dış, duvarları ve tören meydanını çevreleyen kolonların yapımında kullanılmıştır.

Şeref holünün zemininde kullanılan krem, kırmızı ve siyah mermerler Çanak-kale, Hatay ve Adana’dan, şeref holü iç yan duvarlarında kullanılan kaplan postu Afyon’dan, yeşil renk mermer Bilecik’ten getirilmiştir. Kırk ton ağırlığındaki yekpa-re lahit taşı Adana’nın Osmaniye ilçesi’nden, lahitin yan duvarlarını kaplayan beyaz mermer ise Afyon’dan getirilmiştir.

ANITKABİR’İN MİMARİ ÖZELLİKLERİTürk mimarlığında 1940-1950 yılları arası, “II. Ulusal Mimarlık Dönemi” olarak

adlandırılır. Bu dönemde daha çok anıtsal yönü ağır basan, simetriye önem veren, kesme taş malzemenin kullanıldığı binalar yapılmıştır. Anıtkabir bu dönemin özel-liklerini taşımaktadır.

52

DİL VE ANLATIM 6

Bu dönem özellikleri ile birlikte Anıtkabir’de Selçuklu ve Osmanlı mimari özel-liklerine ve süsleme ögelerine sıkça rastlanır.

Örneğin; dış cephelerde, duvarların çatı ile birleştiği yerde kuleleri dört yan-dan saran Selçuklu taş işçiliğinde testere dişi olarak adlandırılan bordür bulunmak-tadır. Ayrıca Anıtkabir’in bazı yerlerinde (Mehmetçik Kulesi, Müze Müdürlüğü) kul-lanılan çarkıfelek ve rozet denilen taş süslemeler Selçuklu ve Osmanlı sanatında da göze çarpmaktadır.

Bütün bu özellikleriyle yapıldığı dönemin en iyi örneklerinden biri olan Anıt-kabir yaklaşık yedi yüz elli bin m² lik bir alanı kaplamakta olup, Barış Parkı ve Anıt Bloku olarak iki kısma ayrılır.

A- BARIŞ PARKI

Anıtkabir; Atatürk’ün “Yurtta Sulh, Cihanda Sulh” özdeyişinden ilham alınarak, çeşitli yabancı ülke-lerden ve Türkiye’nin bazı bölgelerin-den getirilen fidanlarla oluşturulan Barış Parkı içinde yükselmektedir.

Afganistan, ABD Almanya, Avusturya, Belçika, Çin, Danimar-ka, Finlandiya, Fransa, Hindistan, Irak, İngiltere, İspanya, İsrail, İsveç, İtalya, Japonya, Kanada, Kıbrıs, Mı-sır, Norveç, Portekiz, Yugoslavya ve Yunanistan’dan çeşitli ağaç ve fidan-

lar getirilmiştir. Bugün Barış Parkı’nda yüz dört ayrı türden yaklaşık kırk sekiz bin dört yüz adet süs ağacı, ağaççık ve süs bitkisi bulunmaktadır.

B- ANIT BLOKU

Anıtkabir Anıt Bloku üç bölümden oluşmaktadır.1. Aslanlı Yol2. Tören Meydanı3. Mozole

Anıtkabir’e Tandoğan kapısından girildiğinde Barış Parkı içerisinde uzanan yoldan Aslanlı Yol başındaki yirmi altı basamaklı geniş merdivenlere ulaşılır. Merdi-venin hemen başında karşılıklı olarak istiklal ve hürriyet kuleleri yer alır.

Anıtkabir yapı topluluğu içinde, simetri gözetilerek yerleştirilmiş olan on adet kule vardır. Bu kulelere ulusumuzun ve devletimizin oluşumunda büyük tesirleri olan yüce kavramları temsil eden isimler verilmiştir. Kuleler, plan ve yapı bakımın-

Resim. 01.09: Barış parkı

53

DİL VE ANLATIM 6

dan birbirinin benzeridir. Kareye yakın 12 x14 x7,20 m boyutlarında dikdörtgen plan üzerine kurulmuş olan kulelerin üzeri piramit biçiminde çatılarla örtülüdür. Çatıların tepelerinde, eski Türk çadırlarında görülen tunç mızrak ucu vardır. Eski Türk kilim desenlerinden alınmış geometrik süslemeler, fresk tekniğinde uygulanmıştır.

Ayrıca kulelerin iç duvarlarında, o kulenin ismiyle ilgili bir kompozisyon ve Atatürk’ün özlü sözleri bulunmaktadır.

İSTİKLAL KULESİ

Aslanlı yolun sağ başındaki İstiklal Kulesi’nin iç duvarlarında bulunan kabart-mada, ayakta duran ve iki eliyle kılıç tutan bir gencin yanında bir kaya üzerine konmuş kartal figürü görülmektedir. Kartal, mitolojide ve Sel-çuklu sanatında gücün, istiklal ve bağımsızlı-ğın sembolü olarak tasvir edilmiştir. Kılıç tutan genç ise istiklali savunan Türk milletini temsil etmektedir. Kabartma Zühtü Müridoğlu’nun eseridir.

Ayrıca kule duvarlarında yazı bordürü olarak Atatürk’ün istiklalle ilgili şu söz-leri yer almaktadır:

“Ulusumuz en korkunç yok oluşla son buluyor gibi görünmüşken, tutsak edil-mesine karşı evladını ayaklanmaya davet eden atalarının sesi, kalplerimiz içinde yükseldi ve bizi son Kurtuluş Savaşı’na çağırdı.” (1921)

“Hayat demek savaşma, çarpışma demektir. Hayatta başarı kesinlikle savaşta başarı kazanmakla mümkündür.” (1927)

“Biz hayat ve bağımsızlık isteyen ulusuz ve yalnız ve ancak bunun için hayatı-mızı hiçe sayarız.” (1921)

“İnsaf ve merhamet dilenmek gibi bir prensip yoktur. Türk ulusu, Türkiye’nin gelecekteki çocukları, bunu bir an hatırdan çıkarmamalıdırlar.” (1927)

“Bu ulus bağımsızlıktan yoksun olarak yaşamamıştır, yaşıyamaz ve yaşamıya-caktır ya istiklal ya ölüm.” (1919)

Kulenin içinde ise Anıtkabir maketi ile Anıtkabir’i tanıtıcı ışıklı panolar bulunmaktadır.

Resim. 01.10: İstiklal kulesi

54

DİL VE ANLATIM 6

HÜRRİYET KULESİ

Aslanlı Yol’un sol başında bulunan Hür-riyet Kulesi içindeki kabartmada; elinde kâğıt tutan melek figürü ile meleğin yanında şaha kalkmış bir at tasvir edilmiştir. Melek figürü bağımsızlığın kutsallığını, elindeki kâğıt “Hür-riyet Beyannamesi”ni sembolize etmektedir. At figürü ise hürriyet ve bağımsızlık sembolü-dür. Kabartma Zühtü Müridoğlu’nun eseridir.

Kule duvarlarında Atatürk’ün hürriyet ile ilgili şu sözleri yazılıdır.

“Esas, Türk ulusunun saygın ve onur-lu bir ulus olarak yaşamasıdır. Bu esas ancak tam bağımsızlığa sahip olmakla sağlanabilir. Ne kadar zengin ve bolluk içinde olursa olsun

bağımsızlıktan yoksun bir ulus, uygar insanlık karşısında uşak olmak durumundan yüksek bir işleme hak kazanamaz.” (1927)

“Bence, bir ulusta şerefin, onurun, namusun ve insanlığın sürekli olarak buluna-bilmesi kesinlikle o ulusun özgürlük ve bağımsızlığına sahip olabilmesiyle mümkündür.”

“Özgürlüğün de eşitliğin de adaletin de dayandığı ulusal egemenliktir.”

“Bütün tarihsel yaşantımızda özgürlük ve bağımsızlığa sembol olmuş bir ulusuz.”

Kule içinde Anıtkabir’in inşaat çalışmalarını gösteren fotoğraf sergisi ve inşaat-ta kullanılan taş örnekleri bulunmaktadır.

KADIN HEYKEL GRUBU

İstiklal kulesinin önünde, ulusal giysiler giymiş üç kadından oluşan bir heykel grubu var-dır. Bu kadınlardan kenarlardaki ikisi yere kadar uzanan kalın bir çelenk tutmaktadır. Başak de-metlerinin meydana getirdiği çelenk bereketli yurdumuzu temsil etmektedir. Soldaki kadın, ileri uzattığı elindeki kapla Atatürk’e Tanrı’dan rahmet dilemekte, ortadaki kadın eliyle yüzünü kapamış ağlamaktadır.

Bu üçlü grup, Türk kadınlarının Atatürk’ün ölümünün derin acısı içinde bile gururlu, ağır-başlı ve azimli oluşunu dile getirmektedir. Heykel grubu Hüseyin Özkan’ın eseridir.

Resim. 01.11: Hürriyet kulesi

Resim. 01.12: Kadın heykel grubu

55

DİL VE ANLATIM 6

ERKEK HEYKEL GRUBU

Hürriyet Kulesi’nin önünde üç erkekten oluşan heykel grubu vardır. Sağdaki erkek başında miğ-feri ve kalın kaputu ile Türk askerini temsil ederken, onun yanında elin-de kitabı ile Türk gençliğini ve aydın insanı, biraz gerisinde ise yerel kıya-fetlerle Türk köylüsü temsil edilmiş-tir. Her üç heykelin yüzünde derin acı ile Türk milletinin kendine özgü ağırbaşlılığı ve yüksek irade gücü dile getirilmiştir. Heykel grubu, Hü-seyin Özkan’ın eseridir.

ASLANLI YOL

Ziyaretçileri Atatürk’ün yüce huzu-runa hazırlamak için yapılmış olan 262 m uzunluğundaki yolun iki yanında oturmuş pozisyonda yirmi dört aslan heykeli bulun-maktadır. Atatürk’ün Türk ve Anadolu tari-hine verdiği önem sebebiyle, Anadolu’da uygarlık kuran Hititlerin sanat üslubu ile yapılan aslan heykelleri kuvvet ve sükûneti temsil etmektedir. Heykeller Hüseyin Özkan’ın eseridir.

TÖREN MEYDANI

Aslanlı yolun sonunda yer alan tören meydanı 129 x84,25 m boyutlarındadır. 15.000 kişi kapasiteli bu alanın zemini; siyah, kırmızı, sarı ve beyaz renkte traverten taşlardan oluşan üç yüz yetmiş adet halı ve kilim deseniyle be-zenmiştir.

Resim. 01.15: Tören meydanı

Resim. 01.14: Aslanlı yol

Resim. 01.13: Erkek heykel grubu

56

DİL VE ANLATIM 6

MEHMETÇİK KULESİ

Aslanlı yolun bitiminde sağda Mehmetçik Kulesi yer almaktadır. Kulenin dış yüzeyinde yer alan kabartmada; cepheye gitmekte olan Meh-metçiğin evinden ayrılışı ifade edilmektedir. Bu komposizyon da elini asker oğlunun omzuna at-mış onu vatan için savaşa gönderen hüzünlü, fa-kat gururlu anne tasvir edilmiştir. Kabartma Zühtü Müridoğlu’nun eseridir.

Kulenin duvarlarında Atatürk’ün Mehmetçik ve Türk kadınları hakkında söylediği özlü sözler yer almaktadır:

“Kahraman Türk eri Anadolu savaşlarının an-lamını kavramış, yeni bir ülke ile savaşmıştır.” (1921)

“Dünyanın hiçbir yerinde, hiçbir ulusunda Anadolu köylü kadının üstünde kadın çalışmasın-dan söz etmek imkânı yoktur.” (1923)

“Bu ulusun çocuklarının özverileri, kahraman-lıkları için ölçü birimi bulunamaz.”

Kulenin içinde; Anıtkabir ve Atatürk ile ilgili çeşitli kitaplar ve hediyelik eşyalar ziyaretçilere sunulmaktadır.

ATATÜRK VE TÜRK DEVRİMİ KÜTÜPHANESİ

Mehmetçik ve Zafer kuleleri arasında yer alan; müze, kitaplık ve Kültürel Faa-liyetler Müdürlüğünün içindeki birimde “Atatürk ve Türk Devrimi Kütüphanesi” bu-lunmaktadır. Atatürk, millî mücadele ve inkılaplar konulu Türkçe ve yabancı dillerde kitapların bulunduğu bir “İhtisas Kütüphanesi” olarak, her kesimden araştırmacı ve okuyucuya hafta içi 09.00-12.30 / 13.30-17.00 saatleri arasında hizmet vermektedir.

ZAFER KULESİ

Kulenin duvarlarında Atatürk’ün en önemli üç zaferinin tarihi ve zaferle ilgili özlü sözleri yazılıdır.

Kule içinde Atatürk’ün naaşını 19 Kasım 1938’de İstanbul Dolmabahçe Sarayı’ndan alarak Sarayburnu’nda donanmaya teslim eden top arabası sergilenmektedir.

Resim. 01.16: Mehmetçik kulesi

57

DİL VE ANLATIM 6

İSMET İNÖNÜ’NÜN LAHDİ

Barış ve Zafer kuleleri arasında yanla-rı açık sütunların oluşturduğu galerinin or-tasında 25 Aralık 1973 yılında vefat eden Atatürk’ün en yakın silah arkadaşı, Türk Millî Mücadelesinin Batı Cephesi komutanı ve ikin-ci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün sembolik lahdi(Duvarları taş veya tuğladan, üstü taş bir kapakla örtülü mezar.) bulunmaktadır. Mezar odası alt kattadır.

İsmet İnönü, Anıtkabir’e 28 Aralık 1973’te Bakanlar Kurulu Kararı ile defnedilmiştir.

BARIŞ KULESİ

Kulenin iç duvarında Atatürk’ün “Yurtta Barış, Dünyada Barış” ilkesini dile getiren bir kabartma kompozisyonu yer almaktadır. Bu kabartmada çiftçilik yapan köylüler ve yanla-rında kılıcını uzatarak onları koruyan bir asker figür tasvir edilmiştir. Bu asker barışın sağlam ve güvenli kaynağı olan Türk ordusunu sem-bolize etmektedir. Bu şekilde insanlar Türk ordusunun sağladığı huzur ortamı içinde günlük hayatlarını devam ettirmektedirler. Kabartma, Nusret Suman’ın eseridir.

Kule duvarlarında Atatürk’ün barış ile ilgili şu sözleri yer almaktadır.

“Dünya vatandaşları kıskançlık, açgözlülük ve kinden uzaklaşacak şekilde ter-biye edilmelidir.” (1935)

“Yurtta Barış, Cihanda Barış.”

“Ulusun hayatı tehlikeyle karşı karşıya kalmadıkça savaş bir cinayettir.” (1923)

Kulenin içinde ise Atatürk’ün 1935-1938 yılları arasında kullandığı Lincoln marka tören ve makam otomobilleri sergilenmektedir.

Resim. 01.17: İsmet İnönü lahdi

Resim. 01.18: Barış kulesi

58

DİL VE ANLATIM 6

23 NİSAN KULESİ

Kulenin iç duvarında 23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılışını temsil eden bir ka-bartma yer almaktadır. Bu kabartmada, ayakta du-ran kadının tuttuğu kâğıdın üzerinde 23 Nisan 1920 yazılıdır. Kadının diğer elinde Millet Meclisimizin açı-lışını simgeleyen bir anahtar bulunmaktadır. Kabart-ma, Hakkı Atamulu’nun eseridir.

Kule duvarlarında meclisin açılışıyla ilgili Atatürk’ün özlü sözleri yer almaktadır:

“Bir tek karar vardı: O da ulusal egemenliğe dayalı, hiçbir koşula bağlı olmayan bağımsız, yeni bir Türk Devleti kurmak.” (1919)

“Türkiye Devletinin tek ve gerçek temsilcisi yalnız ve ancak Türkiye Büyük Mil-let Meclisi’dir.”

“Bizim bakış açılarımız kuvvetin, gücün, egemenliğin, yönetimin doğrudan doğruya halka verilmesidir, halkın elinde bulundurulmasıdır.”

Kulede Atatürk’ün 1936-1938 yılları arasında kullandığı Cadillac marka özel otomobili sergilenmektedir.

BAYRAK DİREĞİ

Anıtkabir’in Çankaya yönündeki yirmi sekiz basamaklı tören meydanına giriş merdivenlerinin ortasında, tek parçalı yüksek bir direk üzerinde Türk bayrağı dalga-lanır. Amerika’da özel olarak yaptırılan 33.53 m yüksekliğindeki bu direk, Avrupa’da-ki tek parça çelik bayrak direklerinin en yükseğidir. Direğin dört metresi kaidenin altında kalmaktadır. Amerika’da yaşayan Türk asıllı Amerika vatandaşı Nazmi Cemal tarafından, kendi bayrak direği fabrikasında imal edilerek 1946 yılında Anıtkabir’e hediye edilmiştir. Bayrak direğinin kaidesinde yer alan kabartmada; meşale Türk me-deniyetini, kılıç; taarruz gücünü, miğfer; savunma gücünü, meşe dalı; zaferi, zeytin dalı ise barışı simgelemektedir. Türk bayrağı, ulusumuzun yurdunu savunma, zafer kazanma, barışı koruma ve uygarlık kurma gibi yüce değerleri üzerinde dalgalan-maktadır. Kabartma Kenan Yontuç’un eseridir.

MİSAKIMİLLÎ KULESİ

Müzenin girişindeki bu kulenin içinde bulunan kabartma, tek vücut olarak ke-netlenmemizi sembolize etmektedir. Kabartma, bir kılıç kabzası üzerinde üst üste konmuş dört elden ibarettir. Bu komposizyon Türk vatanının kurtarılması için içilen millet andını ifade etmektedir. Kabartma Nusret Suman’ın eseridir.

Kulenin duvarlarında Atatürk’ün Millîmısak ile ilgili şu sözleri yazılıdır:

Resim. 01.19: 23 Nisan kulesi

59

DİL VE ANLATIM 6

“Kurtuluşumuzun genel kuralı olan ulusal andı tarih safhasına yazan ulusun demir elidir.” (1923)

“Ulusal sınırlarımız içinde özgür ve bağımsız yaşamak istiyoruz.” (1921)

“Ulusal benliği bulamayan uluslar başka ulusların avıdır.” (1923)

Kulenin ortasında Anıtkabir’de icra edilen törenlere katılan heyetlerin özel defteri imzalamaları için imza kürsüsü yer almaktadır. Müzenin girişi olan bu kulede bulunan aktüalite panolarında

Anıtkabir’de yapılan önemli törenlere ait fotoğraflar da sergilenmektedir.

ANITKABİR ATATÜRK MÜZESİ

Anıtkabir Proje Yarışması şartlarına uy-gun olarak, Misakımillî ve inkılap kuleleri ara-sındaki bölüm müze olarak belirlenmiştir. Bu amaçla 21 Haziran 1960’ta Anıtkabir Atatürk Müzesi açılmıştır. Burada Atatürk’ün kullan-dığı eşyalar ve kendisine hediye edilen arma-ğanlar ve giysileri teşhir edilmektedir.

Müzede ayrıca Atatürk’ün madalya ve nişanları ile manevi evlatlarından A. Afet İnan, Rukiye Erkin, Sabiha Gökçen’in müzeye arma-ğan ettikleri Atatürk’e ait eşyalar sergilenmektedir.

İNKILAP KULESİ

Müzenin devamı olan bu kulede Atatürk’ün giydiği elbiseler sergilenmekte-dir. Kulenin iç duvarında yer alan kabartmada zayıf, güçsüz bir elin tuttuğu sönmek üzere olan bir meşale, çökmekte olan Osmanlı İmparatorluğu’nu simgelemektedir. Güçlü bir elin göklere doğru kaldırdığı ışıklar saçan diğer bir meşale ise, yeni Türkiye Cumhuriyeti ve Atatürk’ün Türk ulusunu çağdaş uygarlık düzeyine ulaştırmak için yaptığı inkılapları simgelemektedir. Kabartma Nusret Suman’ın eseridir.

Kule duvarlarında Atatürk’ün inkılaplarla ilgili şu sözleri yazılıdır:

“Bir toplum aynı amaca bütün kadınları ve erkekleriyle beraber yürümezse ilerlemesine, uygarlaşmasına teknik imkân ve bilimsel ihtimal yoktur.”

“Biz ilhamlarımızı gökten ve bilinmeyen alemden değil, doğrudan doğruya hayattan almış bulunuyoruz.”

Resim. 01.21: Anıtkabir Atatürk Müzesi

Resim. 01.20: Misakimillî kulesi

60

DİL VE ANLATIM 6

Müzenin giysi bölümü olarak kullanılan bu kulede; Anadolu Üniversitesi eski rektörü Prof. Dr.Yılmaz Büyükerşen’in yaptığı Atatürk’ün gerçek boyutlarında bal-mumu heykeli bulunmaktadır.

CUMHURİYET KULESİ

Sanat Galerisi’nin girişi olan bu kulenin duvarlarında Atatürk’ün Cumhuriyet ile ilgili şu özlü sözü bu-lunmaktadır.

“En büyük gücümüz, en güve-nilir dayanağımız, ulusal egemenliği-mizi kavramış ve onu eylemli olarak halkın eline vermiş ve halkın elinde tutabileceğimizi gerçekten kanıtla-mış olduğumuzdur.”

Kulenin içinde, Atatürk’ün öğ-renim gördüğü Manastır Askeri İdadisi ile Sivas ve Erzurum Kongre binaları ve

I. TBMM binalarının maketleri ve o dönemlere ait fotoğraflar sergilenmektedir.

SANAT GALERİSİ

Cumhuriyet Kulesi ve Müdafaa-i Hukuk Kuleleri arasında yer alan bu bölümde Atatürk’ün özel kitaplığı teşhir edilmektedir.

Duvarlarda Atatürk’ü ziyaret etmiş olan yabancı devlet adamları ile Atatürk’ü birlikte tasvir eden yağlı boya tablolar bulunmaktadır. Bu tablolar, ressam Rahmi Pehlivanlı’nın eseridir.

Galeride ayrıca, Atatürk, Millî Mücadele ve Anıtkabir konulu belgesel filmlerin gösterildiği sinevizyon bölümü yer almaktadır.

MÜDAFAA-İ HUKUK KULESİ

Bu kule duvarının dış yüzeyinde yer alan kabartmada, Kurtuluş Savaşımızda ulu-sal birliğimizin temeli olan Müdafaa-i Hukuk dile getirilmektedir. Kabartmada, bir elinde kılıç tutarken diğer elini ileri uzatmış sınırla-rımızı geçen düşmana “Dur!” diyen bir erkek figür tasvir edilmiştir. İleri uzatılan elin altında bulunan ulu ağaç yurdumuzu, onu koruyan erkek figürü ise kurtuluş amacıyla birleşmiş olan milletimizi temsil etmektedir. Kabartma Nusret Suman’ın eseridir.

Resim. 01.22: Cumhuriyet kulesi

Resim. 01.23: Müdafaa-i Hukuk kulesi

61

DİL VE ANLATIM 6

Kulenin duvarlarında Atatürk’ün Müdafaa-i Hukuk konusunda söylediği sözler yer almaktadır:

“Ulusal gücü etken ve ulusal iradeyi egemen kılmak esastır.” (1919)

“Ulus bundan sonra hayatına, bağımsızlığına ve bütün varlığına şahsen kendi-si sahip çıkacaktır.” (1923)

“Tarih; bir ulusun kanını, hakkını, varlığını hiçbir zaman inkâr edemez.” (1919)

“Türk ulusunun kalbinden, vicdanından doğan ve onu esinlendiren en esaslı, en belirgin istek ve iman belli olmuştu: Kurtuluş.” (1927)

Kulenin içinde “Atatürk ve Millî Mücadele” konulu periyodik sergiler düzenlenmek-tedir. Ayrıca Atatürk’ün öğrenim gördüğü Harbiye Mektebinin maketi bulunmaktadır.

SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ KONULU KABARTMA

Komposizyonun sağında bir genç, iki at, bir kadın ve bir erkek bulunmaktadır. Bun-lar, savaşın ilk döneminde düşman saldırıları karşısında evlerini bırakıp yurt savunması için yollara düşmüştür. Sağdaki delikanlı arkaya dönmüş, sol elini kaldırıp yumruğunu sıkarak düşmanlara; “Bir gün döneceğiz ve sizden öcümüzü alacağız.” demektedir.

Bu üçlü grubun önünde çamura batmış bir araba, çabalayan atlar, tekerleği dön-dürmeye çalışan bir erkek ve iki kadın ile ayakta bir yiğit ve ona bir kılıç sunan diz çökmüş bir kadın vardır. Bu grup figürleri, Sakarya Muharebesi başlamadan önceki dönemi temsil etmektedir. Bu grubun solunda, yere oturmuş iki kadın ve bir çocuk, düşman istilası altında, Türk ordusunu bekleyen halkımızı simgelemektedir. Bu halkın üzerinden uçarak Başkomutan Mustafa Kemal’e çelenk sunan bir zafer meleği vardır.

Komposizyonun sonunda yere oturan kadın vatan anayı, diz çöken genç Sa-karya Meydan Muharebesi’ni kazanan Türk ordusunu, meşe ağacı ise zaferi simge-lemektedir. Vatan ana, Türk ordusunun zaferinin simgesi olan meşe ağacını göster-mektedir. Kabartma İlhan Koman’ın eseridir.

BAŞKOMUTAN MEYDAN MUHAREBESİ KONULU KABARTMA

Komposizyonun solunda yer alan ve bir köylü kadın, bir erkek çocuk ve bir attan oluşan grup milletçe savaşa hazırlık döne-mini temsil etmektedir. Sonraki bölümde; Atatürk bir elini ileri uzatmış ve “Ordular ilk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!” diyerek or-dularımıza hedefi göstermektedir. Öndeki melek, Ata’nın emrini borusu ile uzak ufuk-lara iletmektedir. Bundan sonraki bölümü-de, Atatürk’ün emrini yerine getiren Türk ordusunun fedakarlıklarını ve kahraman-Resim. 01.24: Başkomutan Meydan

Muharebesi konulu kabartma

62

DİL VE ANLATIM 6

lıklarını temsil eden kabartmada, vurulup düşen bir erin elindeki bayrağı kavrayan bir yiğit ile siperde ellerinde kalkan ve kılıçlı bir asker Türk ordusunun taarruzunu sembolize etmektedir. Önde ise elinde Türk bayrağı ile Türk ordusunu çağıran zafer meleği bulunmaktadır. Kabartma Zühtü Müridoğlu’nun eseridir.

MOZOLE

Anıtkabir’in en önemli bölümü olan mozoleye çıkan kırk iki basamaklı merdi-venlerin ortasında “hitabet kürsüsü” yer al-maktadır. Mermer kürsünün tören meydanı cephesi dairesel geometrik motiflerle süslü olup, ortasında Atatürk’ün “Hakimiyet ka-yıtsız şartsız milletindir.” sözü yazılıdır. Kürsü Kenan Yontuç’un eseridir.

Mozole 72x52x17 m boyutlarında uzunca dikdörtgen bir plan üzerine kurul-muş olup, ön ve arka sekiz, yan cepheler ise 14.40 m yüksekliğinde ondört kolonatla

çevrelenmiştir. Mozole cephesinde, solda Atatürk’ün Türk gençliğine hitabı, sağda ise Cumhuriyet’in kuruluşunun 10. yıl dönümünde söylediği nutku yer almaktadır. Harfler taş kabartma üzerine altın yaldızlarla yazılmıştır.

ŞEREF HOLÜ

Şeref holüne bronz kapılar-dan girilir. Girişte sağda Atatürk’ün 29 Ekim 1938 tarihli Türk ordusuna son mesajı, solda ise 2. Cumhurbaş-kanı İsmet İnönü’nün Atatürk’ün ölümü üzerine yayınladığı 21 Ka-sım 1938 tarihli Türk milletine ta-ziye mesajı yer almaktadır. Bu iki yazıt Atatürk’ün doğumunun 100. yılı olan 1981’de yazılmıştır.

Girişin tam karşısında büyük pencerenin yer aldığı nişin içinde, Atatürk’ün sembolik lahdi bulun-maktadır. Lahit taşı tek parça kırmızı mermer olup kırk ton ağırlığındadır. Lahit ta-şının yer aldığı bölüm ise beyaz Afyon mermeri ile kaplıdır. Şeref holünün zemini Adana ve Hatay’dan, yan duvarları ise Afyon ve Bilecik’ten getirilen kırmızı, siyah,

Resim. 01.26: Şeref holü

Resim. 01.25: Mozole

63

DİL VE ANLATIM 6

yeşil ve kaplan postu mermerlerle kaplanmıştır.

Şeref holünün yirmi yedi kirişten oluşan tavanı ile yan galeri tavanları mozaik ile süslenmiştir. Şeref holünün yüksekliği 17 m olup, yan duvarlarında altışardan on iki adet bronz meşale bulunmaktadır. Mozole yapısının üstü, düz kurşun çatı ile ör-tülüdür.

MEZAR ODASI

Atatürk’ün aziz naaşı, mozole-nin zemin katında doğrudan doğru-ya toprağa kazılmış bir mezarda bu-lunmaktadır. Mozolenin birinci katı olan şeref holündeki sembolik lahit taşının tam altında bulunan mezar odası Selçuklu ve Osmanlı mimari sti-linde sekizgen planlı olup, piramidal külahlı, tavanı geometrik motifli mo-zaiklerle süslenmiştir. Zemin ve du-

varlar siyah, beyaz, kırmızı mermer-lerle kaplanmıştır. Mezar odasının ortasında kıble yönünde kırmızı mermer sanduka yer almaktadır. Mermer sandukanın çevresinde bütün illerden ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nden gönderilen toprakların konulduğu pirinç vazolar bulunmaktadır.

ALAGÖZ KARARGÂH MÜZESİ

Sakarya Savaşı’nda düşmanın Polatlı yakınlarına kadar ilerlemesi üzerine Batı Cephesi Komutanlığı, Ankara-Polatlı arasındaki Alagöz Köyü’nü Cephe Karargâhı olarak seçmiştir. Bu köyün halkından, Türkoğlu Ali Ağa’ya ait çiftlik evi karargâh ola-rak kullanılmıştır.

Sakarya Savaşı’nın bitiminde bina, sahipleri olan Ali Türkoğlu ve oğulları ta-rafından 1965 yılına kadar ev olarak kullanılmıştır. 1965 yılında varisleri tarafından Millî Eğitim Bakanlığına devredilmiştir. 1967 yılında, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğüne bağlı olan Anıtkabir Müze Müdürlüğüne devredilen binanın, resto-rasyonu yapılarak müze hâline getirilmiştir.

10 Kasım 1968 tarihinde sadece üst katı tanzim edilerek teşhire açılmış, alt kat odaları ise 1983 yılında yapılan yeni bir düzenlemeyle teşhire açılmıştır.

Bina iki katlıdır ve Giysi Odası, Kitaplık ve Hatıra Eşya Odası, Zabitan Yemek Odası, Mutfak, Muhabere Odası, Başkumandanlık Odası, Kurmay Heyeti Odası, Din-lenme Odası, Yaveler Odası, Atatürk’ün Yatak Odası, Atatürk’ün Yemek Odası ve Hiz-met Eri Odası olmak üzere on iki odadan oluşmaktadır.

Resim. 01.27: Mezar odası

64

DİL VE ANLATIM 6

NELER ÖĞRENDİNİZ?

1.3. SÖYLEV (HİTABET, NUTUK)Bir topluluğun önünde belli bir fikri, bir duyguyu aşılamak için söylenen etkili

ve inandırıcı konuşmalara söylev (nutuk – hitabet) denir.Nutuk her konuda hazırlanabilir. Özellikle millî ve manevi konularda toplumla

ilgili düşüncüler üzerinde hazırlanır.Söylev heyecanlandırarak bir fikri aşılamaktır.Topluluk karşısında konuşma sanatına hitabet, söylevciye de hatip denir.Söylev- nutuk- hitabet aynı anlamda kullanılmaktadır.

ÖzellikleriSöyleve dinleyicilerin ilgisini çekecek cümlelerle başlanmalı.Söylevci söylevin çeşidine ve konuya bağlı olarak anlaşılır sözcükler seçmeli;

cümleler kısa, yalın, içten ve etkili olmalı.Ele alınan konu açık kesin ve inandırıcı biçimde ortaya konmalı.Söylevcinin konuştuğu konuyu bütün yönleri ile iyi bilmesi ve söyleyecekleri-

ne kendisinin inanması gerekir.Söylevcilerin en önemli yeteneği toplulukları inandırmadaki güçleridir. Söy-

levcinin iddiaları kanıtlaması ve dinleyicilerde oluşacak kuşkuları ortadan kaldırması gerekir.

Söylevci dilin özelliklerini iyi bilmeli, kelimeleri yerinde ve zamanında kullan-malıdır.

Söylevde kelimelerin anlamı kadar konuşma sırasındaki vurgu ve tonlama da önemlidir.

Söylevci söyleyişte yersiz ve gereksiz vurgular anlaşılmaz ve abartılı sözler, aşı-rı ses yükseltmelerinden kaçınmalı.

Söylev veren kişi konuşmasını, jest ve mimik hareketleriyle desteklemeli.Dinleyicilerin zevk, kültür düzeyleri ve gereksinimleri konuşmacı tarafından

dikkate alınmalı.Söylevci konuşmasında kendisinden neler beklendiğini bilmeli ve ona göre

konuşmalı.Dilin alıcıyı harekete geçirme işlevi ile heyecana bağlı işlevi birlikte kullanılır.Sesi topluluğun sesine dönüştürme, coşturma, toplulukla duygusal doruklar

ve insanda tartışma atmosferi yaratmak söylevin önemli özelliklerindendir.Etkili, heyecanlı ve açık cümlelerle söylev bitirilmeli.Söylevlerde dil, alıcıyı harekete geçirme, kanalı kontrol ve heyecana bağlı iş-

levlerinde kullanılır.

Söylevlerin Çeşitleria. Askerî söylev: Orduların moral gücünü yükseltmek ve güven duygusunu

arttırmak için askerlere yönelik verilen söylevdir.

b. Hukuksal söylev: Mahkemelerde savcı ve avukatların yargılama sırasında sa-vunmak ya da suçlamak amacıyla söyledikleri sözler de söylevdir.

65

DİL VE ANLATIM 6

c. Akademik söylev: Bilimsel toplantılarda ilim ve fen insanlarının yaptıkları konuşmalara akademik söylev denir. Akademik kabullerde açılış, kapanış ve ödül törenlerinde yapılan bilimsel içerikli söylevlerde vardır.

ç. Siyasi söylev: Genellikle parlamentolarda, diplomatik toplantılarda, miting-lerde söylenen siyasi amaçlı söylevlerdir.

d. Dinsel söylev: İbadethanelerde dinin esaslarını açıklayan, bireysel ve top-lumsal sorunları dinsel açıdan yorumlayan söylevlerdir. İslami toplumlarda bu tür söylevlere hutbe denir.

e. İktisadi söylev: Ekonomik konularda iş adamlarının ve ekonomistlerin yap-tıkları konuşmalara iktisadi söylev denir.

Söylev Türünün Tarihsel GelişimiSöylem türünün ilk örneklerini Eski Yunan ve Roma dönemlerinde görüyoruz.

Eski Yunan edebiyatında Demosthenes (Demostenes), Latin edebiyatında Cicero (Çiçero), Fransız edebiyatında Bossuet (Bosse), Mirabeau (Mirabu) ve Robespiere (Robespiyer) ilk akla gelen tanınmış söylevcilerdendir.

Ülkemizde toplanma ve söz özgürlüğünün sağlandığı II. Meşrutiyette sonra söylev türü görülmeye başlanmıştır. En tanınmış söylevciler Ömer Naci ile Hamdul-lah Suphi Tanrıöver’dir.

Cumhuriyet Döneminin en büyük konuşmacısı ise Mustafa Kemal ATATÜRK’TÜR. Mustafa Kemal ATATÜRK söylevde bir tarih belgesi örneği vererek Türk ulusu ile yaşadığı tarih dilimini bu belgede ayrıntılarıyla yorumlar.

Söylev yazarlarının bazıları; Rıza Tevfik Bölükbaşı, Osman Yüksel Serdengeçti, Süleyman Nazif, Behçet Kemal Çağlar, Osman Bölükbaşı.

BU ÜNİTEDE ÖĞRENDİKLERİNİZİ KISACA HATIRLAYINIZ

RÖPORTAJ

Yazarın okuyucuları inandırmak için bir konu, eşya ya da bir yerle ilgili olarak yaptığı incelemeleri değişik boyutları ile ele alıp kendi görüşlerini de katarak yazdığı gazete ve dergi yazılarına röportaj denir.

MÜLAKAT

Ünlü kişilerin çeşitli yönlerini tanıtmak veya toplumu ilgilendiren önemli bir konuyu aydınlatmak için, ünlü kişilerle, uzmanlarla yapılan görüşmeleri aktaran ya-zılara mülakat denir.

NUTUK – HİTABET

Bir topluluğun önünde belli bir fikri, bir duyguyu aşılamak için söylenen etkili ve inandırıcı konuşmalara söylev (nutuk – hitabet) denir.

66

DİL VE ANLATIM 6

I. ÜNİTE TEST SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisi söylev türünün özelliklerinden değildir?

A. Cümlelerin kolay anlaşılır açık ve kısa olmasıB. Topluluğa her hangi bir konuda bilgi vermesiC. Jest ve mimiklerin kullanılmasıD. Karşılıklı söyleşi yapılmasıE. Güzel söz söyleme sanatı olması

Belli bir düşünceyi anlatmak,topluluğu etkilemek bir duyguyu aşılamak için yapılan konuşmaya.......denir.

2. Yukarıdaki boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A. NutukB. FıkraC. SohbetD. AnıE. Mülakat

3. Mülakat yapacak kişi için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A. Sabırlı, dikkatli ve nazik olmalıdır.B. Mülakat yapmadan önce hazırlık yapmalıdır.C. Sürekli kendi konuşarak karşısındakini sıkmamalıdır.D. Bilgili olmalı ve karşısındaki kişiyi bilgilendirmelidir.E. Söz başka konuya atlarsa toparlamalıdır.

4. Aşağıdaki cümleler doğruysa(D) yanlışsa (Y) koyunuz.

Mülakatlarda genellikle söyleşmeye bağlı anlatım türü kullanılır. ( ) ( )Röportaj yapan kişi röportajında kendi görüş ve düşüncelerine yer vermez. ( ) ( )Dilin alıcıyı harekete geçirme işlevi ile heyecana bağlı işlevi söylevlerde birlikte

kullanılır. ( ) ( )Söylevlerde jest ve mimikler önemli değildir. ( ) ( )

5. Parlamentolarda diplomatik toplantılarda, mitinglerde söylene siyasi amaçlı söylevlere ne ad verilir?

A. Siyasi söylevB. Akademik söylevC. Dinsel söylevD. Hukuksal söylevE. Askerî söylev

67

DİL VE ANLATIM 6

6. Aşağıdakilerden hangisi bir röportaj çeşidi değildir?

A. Bir yeri konu alan röportajB. Eşyayı konu alan röportajC. İnsanı konu alan röportajD. Bir bölgeyi konu alan röportajE. Gazetede yer alan röportaj

GEÇMİŞ YILLARDA ÇIKAN SINAV SORULARI (2010-2011)

1. Herhangi bir konu ya da sorunun değişik boyutlarıyla ele alınıp işlendiği gazete ve dergi yazılarına ne ad verilir?

A. RöportajB. Gezi yazısı C. MektupD. Deneme E. Günlük

2. Belli bir alanda üne kavuşmuş kişilerin özelliklerinin anlatıldığı röportaj türü, aşağıdakilerden hangisidir?

A. İnsanı konu alan B. Eşyayı konu alan C. Bir yeri konu alan D. Bir olayı konu alanE. Bir durumu konu alan

3. Röportaj için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A. Öğretici, açıklayıcı, betimleyici vb. anlatım türlerinden yararlanılır. B. Ses kayıtları, belge ve fotoğraflarla desteklenir. C. Okuyuculara yalnızca görülenler ve izlenimler aktarılır. D. Okuyucunun dikkatini çekecek biçimde düzenlenir. E. Okuyucunun anlayabileceği üslupta düzenlenir.

68

DİL VE ANLATIM 6

Alanında tanınmış kişilerle yapılır.Buluşma, görüşme, konuşma anlamına da gelmektedir. Genelde söyleşmeye bağlı anlatım türü kullanılır. Metinleri öğretici ve ufuk açıcıdır.

4. Yukarıda verilen özellikler, aşağıdaki anlatım türlerinden hangisine aittir?

A. Mülakat B. Röportaj C. SöylevD. Makale E. Fıkra

5. Tiyatro ile gelişen anlatım türü aşağıdakilerden hangisidir?

A. MülakatB. Söylev C. Röportaj D. MektupE. Günlük

6. Mülakat yapan kişi için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A. Sabırlı, dikkatli ve nazik olmalıdır. B. Karşısındakini konuşmaya ikna edebilecek beceriye sahip olmalıdır. C. Aldığı cevapları kendi yorumlarıyla zenginleştirerek yayımlamalıdır. D. Konuşacağı kişi hakkında bilgi edinmelidir. E. Konuşma yapacağı yeri ayarlamalıdır.

7. Parlamentolarda, diplomatik toplantılarda, mitinglerde söylenen söylev türü, aşağıdakilerden hangisidir?

A. Siyasi söylev B. Dinsel söylev C. Askerî söylev D. Hukuksal söylev E. Bilimsel söylev

8. Bir topluluk önünde belirli bir konuda yapılan etkili ve inandırıcı konuşmalara ne ad verilir?

A. Deneme B. Mülakat C. Röportaj D. SöylevE. Fıkra

69

DİL VE ANLATIM 6

9. Aşağıdakilerden hangisi söylevcinin özelliklerinden biri değildir?

A. Anlaşılır sözcükler seçmeli, cümleleri kısa, akıcı ve etkili olmalıdır. B. Konuyu iyice bilmeli ve söyleyeceklerine kuvvetle inanmalıdır. C. Gerektiğinde ses kayıtları, belge ve fotoğraflardan yararlanmalıdır. D. Gereksiz vurgular, abartılı sözler ve aşırı ses yükseltmelerinden

kaçınmalıdır. E. Jest ve mimiklerden yararlanmalıdır.

10. Türk Milleti!

Kurtuluş Savaşı’na başladığımızın on beşinci yılındayız. Bugün cumhuriyetimi-zin onuncu yılını doldurduğu en büyük bayramdır. Kutlu olsun. Bu anda büyük Türk milletinin bir ferdi olarak bu kutlu güne kavuşmanın en derin sevinci ve heyecanı içindeyim.

Bu yazının türü aşağıdakilerden hangisidir? A. SöylevB. Mülakat C. RöportajD. DenemeE. Hikâye

11. Aşağıdakilerden hangisi “söylevci” anlamına gelir?

A. HatipB. Muhabir C. YazarD. Öykücü E. Eleştirme

70

DİL VE ANLATIM 6

ÜNİTE SONU SORULARI CEVAP ANAHTARI

1. Test

1. D2. A3. D4. D-Y-D-Y5. A6. E

GEÇMİŞ YILLARDA ÇIKAN SINAV SORULARI CEVAP ANAHTARI

1. A2. A3. C4. A5. B6. C7. A8. D9. B

10. A11. A

71

DİL VE ANLATIM 6

SÖZLÜK

Aaçıklık : Bir söz veya yazıda mak-

sadın açık olması özelli-ği, duruluk.

adese : Mercekâdet : Görenek.ağyar : Başkaları, yabancılar, el-

ler.

akıcılık : Söz, yazı ve anlatımın akıcı olması.

akis : Işık veya ses dalgalarının yansıtıcı bir yüzeye çar-parak geri dönmesi, yan-sıma, yankı

alıcı : Kaynaktan gelen mesa-jın iletici araç ve yöntem-leri takip ederek ulaştığı kişi.

alıcıyı harekete geçirme işlevi:İletinin, alıcıyı harekete geçirmek üzere düzenlenmesi.

arttırmak : Artırma işi yapılmak. Yükseltmek

asab : Sinirliâti : Gelecek.attırmak : Atma işini yaptırmakazimkârane : Kararlılıkla, kararlı olarak.

B

bahri : Denizle ilgili.Bahtiyar : Mutlu.bata çıka : Güçlükle, zorlukla.beka : Kalıcılık, ölmezlik.benlik : Bir kimsenin öz varlığı,

kişiliği, onu kendisi ya-pan şey, kendilik, şahsi-yet.

beşe : İnsanoğlu, insan.beşeriyet : İnsanlık. bezek : Süs, ziynet.

bocalamak : Bir işte tutulması gere-ken yolu kestirememek, ne yapacağını bileme-mek, kararsız olmak.

bozkır : Kurakçıl otsu bitkilerden oluşan, sıcak ve ılıman iklimlerdeki ağaçsız do-ğal alan, step.

buhranlı : Bunalımlıburun : Karanın, özellikle yüksek

ve dağlık kıyılarda, türlü biçimlerde denize uzan-mış bölüm.

büvet : Gölet.

Ccani : Cinayet işlemiş olan kim-

se, kıyacı. sıfat, mecaz Acımasız, gaddar.

cenub : Güney.cevval : Davranışları çabuk ve ke-

sin olan.cihet : Yön, yan, taraf.cilve : Hoşa gitmek için yapılan

davranış, kırıtma, naz. çakşır : Paça bölümü diz üstün-

de veya diz altında kalan bir tür erkek şalvarı.

Ddekoratif : Dekor olarak kullanılan,

süslemeye yarayan, süs-leyici, tezyinî. Gösterme-lik.

dekovil : Ray aralığı 60 santimetre veya daha az olan, araç-ları buhar, hayvan veya insan gücüyle yürütülen küçük demiryolu

derviş : Alçak gönüllü ve her şeyi hoş gören kimse.

devrim : Belli bir alanda hızlı, kök-lü ve nitelikli değişiklik.

72

DİL VE ANLATIM 6

dizmen : Basımevinde dizgici, mü-rettip.

düş : Uyurken zihinde beliren olayların, düşüncelerin bütünü, rüya.

düzeltmen : Düzeltici.

Eebediyet : Sonsuzluk.eçhel : Çok cahil, çok bilgisiz. eğreti : Takma.evren : Düzenli ve uyumlu bir

bütün olarak düşünülen bütün varlıklar.

ezgi : Belli bir kurallara göre düzenlenmiş, kulağa hoş gelen ses dizisi, haz, nağ-me, melodi.

Ffasıla : Aralık, ara, kesinti.fenomen : Olay.fetva : İslam hukuku ile ilgili bir

sorunun dinî hukuk ku-rallarına göre çözümünü açıklayan, şeyhülislam veya müftü tarafından verilebilen belge.

feyiz : İlerleme, kültürel geliş-me, olgunluk.

feylesof : Filozof.fırka : İnsan topluluğu. Partifıtrî zekâ : Yaratılıştan gelen zekâ.fonetik : Ses bilgisiforsa : Gemilerde kürek çeken

tutsak veya hükümlü kimse.

Hharabe : Yıkılmış veya yıkılmaya

yüz tutmuş yapı, yıkı.haset : Kıskançlık, çekemezlik. heder : Karşılığını alamama,

boşa gitme, ziyan olma.

hergele : Binmeye veya yük taşı-maya alıştırılmamış at veya eşek.

hisse : 1. Pay. 2. mecaz Bir olay-dan çıkarılan ders.

hörgüç : Devenin sırtındaki tüm-sek, çıkıntı.

hülasa : Özet, fezleke.hürriyet : Özgürlük

İibrik : Su koymaya yarayan

kulplu, emzikli kapiçgüdü : Bir canlı türünün bütün

bireylerinde akıl ve dü-şünceden bağımsız ola-rak doğuştan gelen bi-linçsiz her türlü hareket ve davranış.

idadi : Lise derecesindeki okul.ihmal : Gereken ilgiyi gösterme-

me, boşlama, savsakla-ma, savsama, önem ver-meme.

ihtisas : Uzmanlık, uzmanlaşma.ilişik : İlgi, bağlılık, ilişki. infilak : Güçlü bir biçimde patla-

ma.

inkılap : Toplum düzenini ve ya-pısını daha iyi duruma getirmek için yapılan köklü değişiklik, iyileştir-me, devrim, reform.

inkişaf etmek : Gelişmek, geliştirmek.insaniyet : İnsanlık.irade : Bir şeyi yapıp yapmama-

ya karar verme gücü.istikbal : Gelecek.istiklal : Bağımsızlık.itibar : Önem vermek.izafe : Bir şeye veya bir kimseye

bağlama, mal etme, ya-kıştırma.

73

DİL VE ANLATIM 6

Kkabil : Olanaklıkadırga : Hem yelken hem kü-

rekle yol alan, özellikle Akdeniz’de kullanılmış bir savaş gemisi.

kalkan : Ok, kılıç vb.nden korun-mak için savaşçıların kul-landığı korunmalık.

katiyetle : Kesinliklekerata : Küçüklere sevgi ile söyle-

nen bir sitem sözü.

kerte : mecaz Derece, radde.kılavuz : Evlenecek olan erkek

veya kadına eş bulan kimse.

kıssa : Ders çıkarılması gereken anlatı, olay.

körletmek : Keskinliğin azalmasına veya yitirilmesine sebep olmak. mecaz Değer ve yeteneklerinin yitirilme-sine sebep olmak.

kültür : Tarihsel, toplumsal ge-lişme süreci içinde ya-ratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, son-raki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütü-nü, hars, ekin.

kültür : Tarihsel, toplumsal ge-lişme süreci içinde ya-ratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, son-raki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü

gösteren araçların bütü-nü, hars, ekin.

levent : 1. Boylu boslu, yakışıklı.2. Osmanlı donanmasında ve kıyılarında görev ya-pan asker sınıfı.

L-Mmaazallah : Tanrı korusun, “Tanrı

esirgesin” anlamlarında bir söz.

mamur : Bayındır.mefhum : Kavram.mefkûre : Ülkü, ideal.menfa : Bir kimsenin sürgüne

gönderildiği yer, sürgün yeri.

mest olmak : Kendinden geçmek, çok mutlu olmak.

meşrutiyet : Hükümdarlıkla yönetilen bir ülkede hükümdarın başkanlığı altında parla-mento yönetimine daya-nan hükûmet etme biçi-mi.

meymenet : Uğur. mezkûr : Adı geçen, anılan, sözü

edilen, zikredilen, zikro-lunan.

muassır medeniyet: Çağdaş uygarlıkmuazzam : 1.Çok büyük, çok iri, kos-

koca, koskocaman.2. Alı-şılmışın sınırlarını aşan. mecaz Güçlü, önemli.

muvaffakiyet : Başarı.muzaffer : Üstünlük elde etmiş, za-

fer kazanmış, yenmiş, ut-kulu

müspet : Olumlu.mütareke : Ateşkes.müteessir : Üzülmüş, üzüntülümütemadiyen: Sürekli.

74

DİL VE ANLATIM 6

N nakletmek : 1.Nakil işini yapmak, bir

yerden başka bir yere geçirmek, iletmek. 2. An-latmak, aktarmak.

nakletmek : Anlatmak, aktarmak.nispet : Oran.niş : Duvar içinde bırakılan

oyuk.nostalji : Geçmişte kalan güzellik-

lere olan özlem duygusu ve bu duygunun baskın bir duruma gelmesi, geç-miş severlik.

nostaljik : Nostalji ile ilgili, nostalji özelliği taşıyan.

obje : Nesne

O-Öömür : Yaşam

Pportre : Bir kimsenin yağlı boya,

sulu boya, kara kalem vb. bir yolla yapılmış resmi.

potur : Arka tarafında kırmala-rı çok, bacakları dar bir pantolon türü.

pragmatizm : Yararcılıkpupa yelken : Yelkenler, arkadan esen

rüzgârla şişmiş olarak, tam yolla.

pusula : Üzerinde kuzey güney doğrultusunu gösteren bir mıknatıs iğnesi bulu-nan ve yön tespit etmek için kullanılan kadranlı araç, yön belirteci.

Rrefah : Bolluk, gönenç.revan : Giden, yürüyen.rızık : Yiyecek, içecek şey, azık.

rugan : Ayakkabı, çanta vb. yapı-mında kullanılan parlak deri.

rüsumat : Bazı mallardan devletçe alınan vergiler

sallapati : Özensiz, dikkatsiz ve kaba saba yapılmış.

salt : İçinde yabancı bir öge bulunmayan, mutlak

sanduka : Mezarın üzerine yerleş-tirilmiş, tabut büyüklü-ğünde tahta veya mer-mer sandık.

ukala : Kendini akıllı ve bilgili sanan, bilgiçlik taslayan (kimse).

antoloji : Seçki.saplantı : Kişinin, etkisinden ken-

dini kurtaramadığı yersiz saçma düşünce, sabit fi-kir, fikrisabit.

sapmak : Yön değiştirmek.sarp : Dik, çıkması ve geçilmesi

güç (yer), yalman.say : Çalışma, emek.sema : Gök.sıfat : Bir kimsenin görev, ödev,

toplumsal veya hukuki bakımdan yeri ve özelli-ği.

sırça : Camsırma : Altın yaldızlı veya yaldız-

sız ince gümüş tel.sıtma : Anofel türü sivrisineğin

sokmasıyla insandan in-sana bulaşan, titreme, ateş ve ter nöbetleriyle kendini gösteren bir has-talık, ısıtma, malarya.

sille : Elin iç yüzüyle vurulan tokat.

75

DİL VE ANLATIM 6

S-Şşifahiye : Sözlü.

Ttam takır : Boş. Hiçbir şey yok. tamah : Açgözlülük.tasa : Üzüntülü düşünce duru-

mu, kaygı, endişe, gam. teati : Karşılıklı alıp verme.tebarüz etme : Belirtme, açıklama.tekabül : Karşılık olma, karşılama,

yerini tutma.tekerrür : Tekrarlanma.teksif : Yoğunlaştırma, sıklaştır-

ma, koyulaştırma.terakki : İlerleme, yükselme.teyakkuz : Uyanıklık.tosun : mecaz Sağlıklı, tıknaz

delikanlı.

U-Üülfet : Tanışma, görüşme.uzviyet : Organizmaüryan : Çıplak.üstat : Bilim veya sanat alanın-

da üstün bilgisi ve yete-neği olan kimse.

Vvaat etme : Söz verme.varyasyon : Değişik biçim.velvele : Gereksiz telaş, gürültü ve

heyecan.ver etmek : O tarafa yönelmek. vurdumduymaz: Anladığı hâlde anla-

mamış gibi davranan, umursamaz, aldırmaz, aldırışsız, duygusuz, du-var yüzlü.

YYahşihan : Kırıkkale iline bağlı ilçe-

lerden biri.

yâren : Arkadaş, yakın dost. Dostların oluşturduğu topluluk.

yatağan : Namlusu kavisli, iki yanı da kesici, bir tür uzun sa-vaş bıçağı.

yegâne : Biricik, tekyeis : Umutsuzluktan doğan

karamsarlık, üzüntü.yörük : Hayvancılıkla geçinen,

genellikle Toroslarda ya-şayan göçebe Türk oy-mağı, Türkmen.

Zzihniyet : Düşünce, inançzillet : Hor görülme, aşağılan-

ma. ziyade : Çok, daha çok, daha faz-

la.zümrüt : Koyu yeşil renk.

76

DİL VE ANLATIM 6

KONULARI İNCELERKEN YARDIMCI OLACAK BİLGİLER

(Geçmiş yıllarda öğrendiklerinizi hatırlatma)

Nokta (.)

1. Cümlenin sonuna konur:

Türk Dil Kurumu, 1932 yılında kurulmuştur.2. Bazı kısaltmaların sonuna konur:

Alb. (albay), Dr. (doktor), Yrd. Doç. (yardımcı doçent).3. Sayılardan sonra sıra bildirmek için konur:

3. (üçüncü), 15. (on beşinci); II. Mehmet, 2. Cadde.4. Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için

konur: 29.5.2001, 02.V.1569

5. Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:

Otobüs 10.15’te kalktı. Toplantı 15.30’da başladı. 6. Bibliyografik künyelerin sonuna konur:

Agâh Sırrı Levend, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yayınları, Ankara, 1960.

7. Beş ve beşten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrı-larak yazılır ve araya nokta konur: 209.200, 11.550.613.

8. Matematikte çarpma işareti yerine kullanılır: 8 .9 =72

NOT: Kısaltmalarda T.C.(Türkiye Cumhuriyeti) dışındaki hiç bir yazım-da harfler arasına nokta konulmaz.

Virgül ( , )

1. Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına ko-nur:

Fırtınadan, soğuktan, karanlıktan ve biraz da korkudan sonra bu sı¬cak, aydınlık ve sevimli odanın havasında erir gibi oldum. (Halide Edip Adıvar)

2. Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur: Bir varmış, bir yokmuş.

3. Cümlede özel olarak vurgulanması gereken ögelerden sonra konur:

Ali, Ahmet’e sen gelme demez.

77

DİL VE ANLATIM 6

4. Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan ögeleri belirtmek için ko-nur:

Ali Bey, merdivenlerde oğlunun ayak seslerini duyar duymaz, torunları-nın hasretiyle genç bir adam gibi, yerinden fırlamış, kapıyı açmıştı.

5. Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur:

Sevgili Kardeşim,

6. Bibliyografik künyelerde yazar, eser, basımevi vb. maddelerden sonra konur:

Falih Rıfkı Atay, Tuna Kıyıları, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1938. 7. Sayıların yazılışında, kesirleri ayırmak için konur: 13,5 (on üç tam, onda beş)

8. Konuşma çizgisinden önce konur:

Okul kapısını açtı. Ayşe Hanım’a,

– Buyrun girin, dedi. 9. Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimeler arasına konur:

Yollar, yine yollar, yine yollar, Noktalı Virgül ( ; )

1. Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için konur:

Erkek çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan, Orhan; kız çocuklara ise İnci, Çiçek, Gönül adı verilmiş

2. Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için ko-nur:

At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır. İki Nokta ( : )

1. Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur:

Yeni harfler alındıktan sonra eski yazı ile bir tek kelime bile yazmayan iki kişi görmüşümdür: Atatürk ve İnönü! (Falih Rıfkı Atay)

2. Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur:

Bugün gelenler şunlar: Masa, sandalye, halı.

3. Karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişinin adından sonra konur:

78

DİL VE ANLATIM 6

Annem:

-Nerde kaldın.

Ahmet:

-İşte geldim.

Üç Nokta ( ... )

1. Tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur:

Ben o olayı çok düşündüm…

2. Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten ötürü açıklanmak istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur:

Ahmet ... görüştü.

3. Alıntılarda; başta, ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümlerin yerine konur:

... görmediği için ona başladı söylenmeye... çok kızdı...

Soru İşareti ( ? )

1. Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur:

Ne zaman bitecek konuşman? 2. Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar

için kullanılır:

Yunus Emre (1240?-1320), (Doğum yeri: ?). Ünlem İşareti ( ! )

1. Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur:

Hava ne kadar da sıcak!2. Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur:

Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri! (Mustafa Kemal Atatürk) 3. Alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözden hemen

sonra yay ayraç içinde ünlem işareti kullanılır:

Ayça, zeki (!) olduğunu söylüyor.

79

DİL VE ANLATIM 6

Tırnak İşareti ( “ ” )

1. Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içine alınır:

Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinin ön cephesinde Atatürk’ün “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” vecizesi yer almaktadır.

2. Özel olarak belirtilmek istenen sözler tırnak içine alınır: Yeni bir “barış taar-ruzu” başladı.

3. Cümle içerisinde kitapların ve yazıların adları ve başlıkları tırnak içine alınır:

Yahya Kemal’in bazı şiirleri “Kendi Gök Kubbemiz” adı altında çıktı. 4. Bibliyografik künyelerde makale adları tırnak içinde verilir.

Tek Tırnak İşareti ( ‘ ’ )

Tırnak içinde verilen ve yeniden tırnağa alınması gereken bir sözü belirtmek için kullanılır:

Edebiyat öğretmeni “Şiirler içinde ‘Han Duvarları’ gibisi var mı?” dedi ve Faruk Nafiz’in bu güzel şiirini okumaya başladı.

Kesme İşareti ( ‘ )

1. Özel isimlere gelen ekleri ayırmak için kullanılır:

Zeynep’i gördüm.2. Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur:

TBMM’nin, TDK’nin, BM’de

4. Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur:

1985’te, 8’inci madde, 2’nci kat.

HATIRLATMA

Ses Düşmesi: Bazı iki heceli kelimeler, sesli ile başlayan bir ek aldığında, orta hece seslisi (ı,i,u,ü) düşer. Buna hece düşmesi(ses düşmesi) denir.

Örnek ; alın- alnı,

burun- burnu

Kimi birleşik sözcüklerin oluşumunda bir hece veya ses düşmesi meydana ge-lir.

80

DİL VE ANLATIM 6

Kahve altı- kahvaltı

Cümlede anlatım bozukluğunun nedenleri

Eş anlamlı kelimelerin bir arada kullanılması, devrik cümle kullanılması, özne- yüklem uyumsuzluğu, tamlama yanlışları, kelimelerin yanlış yerde kullanılması, ek-lerin yanlış kullanımı, nesne- yüklem uyumsuzlukları vb. durumlarda cümlede anla-tım bozuklukları oluşa bileceğini geçmiş yıllarda öğrenmiştiniz.

Örnek; Onlar benim fikir ve görüşlerime önem verirler.

fikir - görüş

Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aynı anlamdaki kelimelerin bir arada kullanılmasıdır.

Ses türemesi: Kelimenin aslında olmadığı hâlde ek geldiğinde ortaya çıkan seslerdir.

bir-cik / bir-i-cik

af – etmek / af-f-etmek

fik-rim / fik-i-r

Ses benzeşmesi(sert sessizlerin benzeşmesi): Dilimizdeki; c, d, g ünsüzleriyle başlayan eklerin sert ünsüzlerle (f, s, t, k, ç, ş, p, h) biten kelimelere eklendiklerinde; ç, t, k ünsüzlerine dönüşmesidir.

Örnekler

Yanlış Doğru

kitap-dan kitap-tan

kaç-dı kaç-tı

çiçek-ci çiçek-çi

NOT: Bileşik sözcüklerde ve özel isimlerde bu kural aranmaz.Akdeniz

Zonguldak’a

Hatırlatma

Ses Daralması

“a,e” ile bitenbir fiilin sonuna –yor eki geldiğinde “a,e” harfleri daralıp “ı,i,u,ü” harflerine dönüşür. Bu olaya ses daralması denir.

81

DİL VE ANLATIM 6

Yanlış Doğru

yazmayor yazmıyor

gülmeyor gülmüyor

Hatırlatma

Bağlaç olan ki’ nin yazılışıBağlaç olan ki ayrı yazılır: demek ki, kaldı ki, bilmem ki gibi.

Kapağı kaldırmış ki sandık bomboş.

Bir de ağzıma aldım ki şeker gibi tadı var.

O beni sevmez ki!

Sana güvenilmez ki!

Ki bağlacı, birkaç örnekte kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır: belki, çünkü, hâlbuki, mademki, meğerki, oysaki, sanki. Bu örneklerden çünkü sözünde ek aynı zamanda küçük ünlü uyumuna uymuştur.

Ek olan – ki sözcüğünün yazılışı:

Ek olan – ki sözcüğe birleşik yazılır.

Yanlış Doğru

İçimde ki kıvılcımın farkına vardı. İçimdeki kıvılcımın farkına vardı.

Senin sözlerin annenin kilere benziyor. Senin sözlerin anneninkilere benziyor.

Yarın ki toplantıya ben de katılacağım. Yarınki toplantıya ben de katılacağım.

“dünkü, bugünkü” sözcüklerinin dışında –ki eki ünlü uyumlarına uymaz. “sokaktaki” sözcüğünde olduğu gibi

Bağlaç olan da, de’ nin yazılışı:

Bağlaç olan da, de ayrı yazılır. Kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumlarına uyar:

Kızı da geldi gelini de.

Durumu oğluna da bildirdi. Sen de mi kardeşim?

Güç de olsa.

Konuşur da konuşur.

82

DİL VE ANLATIM 6

Ayrı yazılan “da, de” hiçbir zaman “ta, te” biçiminde yazılmaz.

Ya sözüyle birlikte kullanılan “da” mutlaka ayrı yazılır: ya da.

Annem çarşıya ya da okula gitmiştir.Da, de bağlacının bulunma durumu eki olan -da, -de, -ta, -te ile hiçbir ilgisi

yoktur. Bulunma durumu eki getirildiği kelimeye bitişik yazılır:

Sen evde (ev-de) kalmak istiyorsun.

Çantada (çanta-da)kalemin var.

İkide (iki-de) bir aynı sözü söyleyip durma.

Yurtta sulh, cihanda sulh. (Mustafa Kemal Atatürk)

Soru Eki; mı, mi, mu, mü’nün Yazılışı

Bu ek gelenekleşmiş olarak ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumlarına uyar:

Kaldı mı?

Sen de mi geldin? Olur mu?

İnsanlık öldü mü?Soru ekinden sonra gelen ekler, bu eke bitişik olarak yazılır:

Verecek misin?

Okuyor muyuz?

Çocuk muyum?

Gelecek miydi?

Güler misin, ağlar mısın?Bu ek sorudan başka görevlerde kullanıldığında da ayrı yazılır:

Güzel mi güzel! Yağmur yağdı mı dışarı çıkamayız.

83

DİL VE ANLATIM 6

HATIRLATMA

Eş Anlamlı Kelimeler Yazılışları farklı, anlamları aynı olan kelimelere eş anlamlı kelimeler denir.

okul - mektep

siyah - kara

adalet - hak

adet - sayı

hediye - armağan

kelime - sözcük

Eş Sesli KelimelerYazılış ve okunuşları aynı olduğu hâlde anlamları farklı olan kelimeler eş an-

lamlı kelimeler denir.

Bağ bana;

Bahçe sana, bağ bana,

Değme zincir kâr etmez,

Zülfün teli bağ bana.

( bağ; meyve bahçesi)

(bağ; bağlanmak, ondan ayrılamamak, kopamamak)

yazma - baş örtüsü - eşarp - yazma işi

gül - çicek - gülme eylemi

Zıt Anlamlı KelimelerAnlam bakımından birbirinin karşıtı (tersi) olan sözcüklere zıt anlamlı sözcük-

ler denir.

dost - düşman

ihtiyar - genç

övmek - yermek

gece - gündüz

dar - geniş

Noktalama, yazım yanlışları ve kelimelerin yanlış kullanılması cümlelerin anla-şılmasını zorlaştırarak anlatım bozukluklarına sebep olmaktadır. Bu nedenle verilen bilgileri çok iyi okumalısınız.

84

DİL VE ANLATIM 6

KAYNAKÇAAhmet Haşim, (hzl: Mustafa Çiçekler), Bize Göre, Alkım Yayı n Evi, İstanbul, 2006.Akşit, İlhan, Mustafa Kemal Atatürk, Akşit Kültür Turizm Limited Şirketi,1998.Arıburnu, Kemal, Atatürk’ten Anılar,İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1988.ATAÇ, Nurullah, Söyleşiler, TDK, 231, Ankara, 1964. Banarlı, Nihat Sami, Metinlerle Türk ve Batı Edebiyatı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1991.Dil ve Anlatım, 5 - 6, Açık Öğretim Okulları Ders Notu, MEB, 2010.Dil ve Anlatım, Orta Öğretim, 11. Sınıf, Devlet Kitapları, 2007.Edebî Metinler 4, Açık Öğretim Lisesi Ders Notu, Açıköğretim Lisesi Yayınları, Ankara, 2002.Etem (Ertem), Sadri, Türk Dili Dergisi, Gezi Özel Sayısı, 1 Mart 1973.Eyuboğlu, Sabahattin, Denemeler, Cem Yayınevi, İstanbul, 1974.Irmak Dergisi, sayı: 55 Temmuz 2005.Kaplan, Mehmet, Hikâye Tahlilleri, Dergah Yayınları, İstanbul, 1994.Karaalioğlu, Seyit Kemal, Ansiklopedik Edebiyat Sözlüğü, Bilim ve Kültür Eserleri.Karaalioğlu, Seyit Kemal, Kompozisyon Sanatı, İnkılap Yayınları İstanbul,1996.Kavcar, C., F. Oğuzkan, Yazılı ve Sözlü Anlatım, Anı Yayıncılık, Ankara, 1999.Koç, Nurettin, Liseler için Yeni Dil Bilgisi 1, 2, 3, İnkılâp Yayınları, İstanbul, 1998.Korkmaz, Zeynep ve diğerleri, Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, YükseköğretimKudret, Cevdet, Türk Edebiyatından Seçme Parçalar, İnkilâp ve Aka Kitapevi, İstanbul, 1973.MEB, Edebî Metinler 3, Açık Öğretim Lisesi Ders Notu, Açıköğretim Lisesi Yayınları, Ankara, 2005.Millî Eğitim Yayınları, İstanbul, 1993Mumcu, Ahmet, Mükerrem K. Su, Türkiye Cumhuriyeti, İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük.Mutluay, Rauf, 100 Soruda Edebiyat Bilgileri, Gerçek Yayınları, İstanbul, 1972.Necatigil, Behçet, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, Varlık Yayınları, 18. Basım, İstanbul, 1999.Nutku, Özdemir, Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri, İş Bankası Yayınları,1976.Öner, Sakin, Komposizyon Sanatı, Yuva Yayınları, 2008.Örneklerle Edebiyat Bilgileri, İnkılâp ve Aka Kitapevi, İstanbul, 1980.Özdemir, Emir, Sözlü Yazılı Anlatım Sanatı, Remzi Kitabevi, 2010.Par, Arif Hikmet, Sözlü ve Yazılı Anlatım, Serhat Yayınları, İstanbul,1983.Planlı Yazma Sanatı, Serhat Yayınları, 16. Baskı, İstanbul, 1984.Reşat Nuri Güntekin, Anadolu Notları, İnkılâp ve Aka Kitabevi, İstanbul, 1977.Sarıca, Mustafa, M.Gündüz, Güzel Konuşma Yazma, Fil Yayınları,1992.Sevilen, Muhittin, Karagöz, MEB Yayınları, İstanbul,1990.TDK Türkçe Sözlük, 2005.TDK Yazım Kılavuzu, 2008.TDK, TÜRK DİLİ ANI ÖZEL SAYISI, Sayı 246, TDK Yayınları, Ankara, 1972.TÜRK DİLİ ATATÜRK ÖZEL SAYISI, Sayı 353, TDK Yayınları, Ankara, 1981.TÜRK DİLİ GEZİ ÖZEL SAYISI, Sayı 258, TDK Yayınları, Ankara, 1973.TÜRK DİLİ MEKTUP ÖZEL SAYISI, Sayı 274, TDK Yayınları, Ankara, 1974.

85

DİL VE ANLATIM 6

TÜRK DİLİ SÖYLEV ÖZEL SAYISI, Sayı 314, TDK Yayınları, Ankara, 1977.Türk Edebiyatı, Orta Öğretim,11. Sınıf, Devlet Kitapları, 2009.Ülger, S.Eriş. Türkiye Cumhuriyeti ve Mustafa Kemal Atatürk, Kaplan Yayıncılık, İstanbul.Ülger, S.Eriş. Türkiye Cumhuriyeti ve Mustafa Kemal Atatürk, Kaplan Yayıncılık, İstanbul.Ünaydın, Ruşen Eşref, (Hzl: Şemseddin Kutlu), Diyorlar Ki, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın-ları, Ankara, 1985.Yapar, Memnune, U.Çınaroğlu, Lise Edebî Metinler 2, Şimşek Yayınları,2 006.Yavuz Bülent BAKİLER, Türkistan Türkistan’dan Yörük, Başar, İlköğretim Güzel Konuşma Yazma, Serhat Yayınları, 1998.Hürriyet Planet 23 Kasım 2011.Tarık Buğra, Basından, 15 Aralık 1987.

İNTERNET ADRESLERİAtaç, Nurullah, Cumhuriyet, 3 Ekim 1942.

farabi.selcuk.edu.tr/

http://arsiv.sabah.com.tr/

http://www.haberler.com

http://www.haberler.com/saglik-bakanligindan

http://www.trabzonkultur.gov.tr

http://www.webilgi.com/turkce/

http://www.yenimakale.com/

http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/

Olaylar ve İnsanlarh.pulur@milliyet.com.tr

www.anadoluedebiyatı.com/

www.anitkabir.org/

www.biyografi.net/

www.edebiyatalemi.com/

www.edebiyatdunyasi.com/

www.egitik.meb.gov.tr/

www.istanbul.gov.tr/

www.kultur.gov.tr/

www.milliyet.com.tr/

www.sabah.com.tr/

www.turkceciler.com/

http://www.kuraldisidergi.com

Hızlan, Doğan, Hürriyet, 22 Mart 2003.

N.Ö.C

NÖ

C:

Na

hc

iva

n Ö

zerk

Cu

mh

uri

ye

ti

(Aze

rba

yc

an

)

(AZERBAYCAN)

GÜ

NE

Y K

IBR

ISR

UM

YÖ

NE

T‹M

‹

Baş

kent

(A

nkar

a)

l mer

kezl

eri

İ