dimitri uznaZenewspaper.tsu.ge/uploads/other/Dimitri Uznadze.pdf · da saqmis Semonaxva, mxolod am krebuliT ar Semoifargleba. ... dimitri uznaZe mravalmxri vi adamiani iyo rogorc

dimitri uznaZe

3

sulma igiveoba da ucvleloba ar icis

publicisturi narkvevebi

publicisturi narkvevebi

Tbilisis saxelmwifo universiteti2016

sulma igiveoba da ucvleloba ar icis

3

dimitri uznaZedimitri uznaZe

krebulis Semdgeneli da redaqtori:nino kakulia

konsultanti:irakli imedaZe

saredaqcio jgufi:maia toraZemanana jurxaZe

komp. uzrunvelyofa:zaza gulaSvili

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis gazeT `Tbilisis universitetis~ redaqcia krebuls uZRvnis Tsu-is erT-erT damfuZnebels, fsiqologiuri skolis damaarsebels, did mecnier-sa da sazogado moRvawes dimitri uznaZes. `publicisturi narkvevebi~, romelSic am didi pirovnebis mravalmxrivi moRvaweobis aspeqtebia gaSuqebuli da gaanalizebuli da romelSic droisa da movlenebis dimitri uznaZesTan urTierTmimarTebaa warmoCenili, vfiqrobT, daainteresebs Cveni sazogadoebis yvela fenas, gansakuTrebiT ki didi adamianebis biografiebis mkvlevrebs, aseve, studentebsa da sajaro skolebis maRali klasis moswavleebs, romelTac unda icodnen mec-nierebis klasikosis cxovrebisa da moRvaweobis Sesaxeb mravali faqti Tu movlena.

Cveni amocana _ momavali TaobebisTvis eris Rirseul SvilTa saxisa da saqmis Semonaxva, mxolod am krebuliT ar Semoifargleba. Tsu-is gazeT `Tbilisis universitetis~ redaqcia sazogadoebas periodulad SesTavazebs krebulTa seriul gamocemebs, romelic universitetis dam-aarseblebs, sxvadasxva samecniero skolebisa da dargebis mesaZirkv-leebs, Rvawlmosil mecnierebsa da profesorebs mieZRvneba.

© Tbilisis saxelmwifo universiteti, 2016 weli

s a r C e v i

winasityvaoba ................................................................................. 5

Tsu-is reqtoris giorgi SarvaSiZis sityva ......................... 8

Tsu-is fsiqologiisa da ganaTlebis mecnierebaTa

fakultetis dekanis Tamar gagoSiZis sityva ..................... 11

* * *

1 pirovneba uznaZis TeoriaSi da Teoria uznaZis

pirovnebaze ........................................................................... 13

2 qarTuli universitetis erT-erTi

damaarsebelTagani ............................................................. 29

3 di mit ri uz na Zis moR va we o bis Ta o ba ze ......................... 33

4 fsi qo lo ge bi uz na Zis qol gis qveS ................................ 41

5 uz na Zis pa ra dig ma (sa mec ni e ro es ki zi) ......................... 53

6 di mit ri uz na Zis mec ni e ru li da pedagogiuri

moRvaweoba quTaisSi (1909-1907 ww.) ............................... 64

7 qar Tu li pe da go gi kis er T-er Ti Se moq me di ................. 81

8 ra tom `ga da ir Ci a“ di mit ri uz na Zem fi lo so fi a? ..... 84

9 di mit ri uz na Ze me-20 sa u ku nis qarTuli

pedagogikis saTaveebTan ................................................... 90

10 di mit ri uz na Ze – msof lio is to ri is pir ve li

qar Tu li sa xel mZRva ne los av to ri ............................... 99

11 uz na Ze da sab Wo Ta ide o lo gia ....................................... 104

12 uz na Zis fsi qo lo gi u ri sko la ....................................... 113

13 di mit ri uz na Ze da xe lov ne ba ........................................ 122

14 la do gu di aS vi li di mit ri uz na Ze ze ........................... 126

15 di mit ri uz na Zis saf lavs gi or gi oCi a u ris xe liT

ga ke Te bu li bi us ti am Sve nebs ......................................... 128

16 re por ta Ji di mit ri uz na Zis sax li dan ........................ 131

17 is, rac di di ba bu as Se sa xeb sme ni a... ............................. 135

18 di mit ri uz na Zis ù ka nas kne li as pi ran tis~

mo go ne ba ni ........................................................................... 138

19 di mit ri uz na Zis sa xe lo bis pir ve li

sti pen di a ti ........................................................................ 150

20 uc no bi a, sad ga ag rZe lebs saq mi a no bas d. uz na Zis

saxelobis fsi qo lo gi is in sti tu ti ............................ 152

dimitri uznaZe 5

winasityvaoba

ùznaZis, rogorc erTi mrTeli adamianis, dan-iSnulebis efeqtianoba“ `RvTisgan dawyebuli saqmis gagrZelebaa“, rac dimitri uznaZem Tavisi cxovrebis wesi-Ta da mravalmxrivi moRvaweobiT daamtkica. saqarTvelo-Si fsiqologiuri mecnierebis fuZemdebeli, Tbilisis sax-elmwifo universitetis erT-erTi damaarsebeli (1918 w.), saqarTvelos mecnierebaTa akademiis erT-erTi damfuZne-beli da pirveli Semadgenlobis akademikosi (1941 w.), saqa-rTvelos mecnierebis damsaxurebuli moRvawe fsiqologi-is, filosofiisa da pedagogikis sferoebSi; fsiqologiis mecnierebaTa doqtori (1935 w.) da profesori (1918 w.) dim-itri uznaZe msoflioSi cnobili mecnieruli koncefciis – ganwyobis Teoriis Semqmnelia.

`dabadebis (bibliis) warmodgeniT, RmerTma imiT daas-rula Tavisi Semoqmedebis procesi, rom adamianis arsebaSi saukeTesod Seariga suli xorcs, aqtiuroba – pasiurobas, samagierod nivTierebis mTeli danarCeni msoflio ganu-sulierebeli datova da amiT TiTqos imTaviTve gansaz-Rvruli daniSnuleba misca adamianis arsebobas. Cveni daniSnuleba RvTisgan dawyebuli msoflio Semoqmedebis gangrZobaa, RvTisgan dawyebuli saqmis dasrulebaa. da Tu asea, maSin cxadia, Cvens gamudmebul, dauRalav Sro-mas mniSvneloba hqonia, Cvens droul (droSi SezRudul) cxovrebas – Rrma azri“, – am filosofiiT icxovra dimi-tri uznaZem da aago is mravlobiTi `Senobebi“, romlebic TaobaTa cvlas dRemde uZlebs da adamianis daniSnulebis miseuli ganmartebiT cxovrebisken mouwodebs STamomav-lobas – raTa mis mier Cayrilma fundamentma kvlavac ga-nagrZos ganviTareba (dRes xom ukve Cven varT RvTisgan dawyebuli msoflio Semoqmedebis mTavari aqtorebi).

magram, istoria mudam meordeba da amis mizezi isaa, rom qarTuli sazogadoebis winsvlisTvis mTavar Semafer-xebel faqtorebs dRemde ver vacnobierebT an, ubralod, im xasiaTis Secvla ar gvinda, rac odiTganve mogvd-gams. dimitri uznaZem didi xania diagnozi dausva im ers,

sulma igiveoba da ucvleloba ar icis6

romlis gamorCeuli warmomadgenelic Tavad aris da romelsac dRemde ar gamoucxadebia brZola sakuTar Tav-Si gabatonebuli negatiuri TvisebebisTvis. uznaZe werda: `qarTvels aklia `daJinebiTi miswrafeba erTxel dasaxu-li miznis ganxorcielebisaken, romelsac veraviTari dab-rkoleba da siZnele ver spobs – mudmivi, dauRalavi Sro-mis unari, TavdaviwyebiTi Wapanis weva... patara saqmeebis iseTive seriozulobiT keTeba, rogorc didi saqmeebisa... qarTvel xalxs es Tviseba ar aqvs. misi guli da misi neba harmoniulad feTqs. guli ainTeba – nebac moqmedebs, ma-gram guli male civdeba da nebis majiscema umalve wydeba. iSviaTia CvenSi iseTi adamiani, romelic energiis gamZle-obis mxriv sagrZnoblad ar koWlobdes. patara saqmeebi Cvens guls ar anTeben da uamisod ki Cveni neba ar iZvris; didi saqmeebi ki gvafeTqeben, magram guli manamde civdeba, sanam saqme srulqmnis dones miaRwevdes, da gulTan erTad nebac dundeba da dawyebuli saqme anazdad wydeba... ami-tom aris, rom Cveni arsebobis niadags Cvenve vaniavebT da metoqesTan brZolaSi mudam vmarcxdebiT. sakuTar saqmes ki gambedaoba da iniciativa eWirveba da Cvens xalxs es ak-lia; uamisobaa, rom Cven sxvis sawvel furad gvaqcevs da sakuTar dovlaTs sxvebis sakeTildReod gvadebinebs. aq-tiuri xasiaTi, Zlieri neba – ai, ra aklia qarTvelobas da Cveni aRzrdis sistemac marto aqeT unda iyos mimarTuli. Cven mudam unda gvaxsovdes, rom glaxebi da monebi imi-tom ki ara varT, rom Ratakni varT, aramed Ratakni imitom varT, rom glaxebi da monebi gaxlavarT, da Tu ram gvWiria, yovlis uwinares, aqtiuri xasiaTia CvenTvis saWiro“ (`qa-rTvelebi“, d. uznaZe). aseTi Sefasebebis avtoris gulist-kivili qarTuli xasiaTia. èris wyluli maCndes wylulad“ – ilia WavWavaZiseuli es Teza dimitri uznaZisTvisac Za-lian axlobelia. èris geniosebma“ TavianTi diagnoziT veraferi uSveles qarTvelobas, zogadad, da amitomac varT dRemde Ratakni. Tumca arsebobs imedi momavlisa, romelic, iqneb, aRar gaimeorebs warsul Secdomebs da ga-hyveba im mdidar memkvidreobas, rasac, Tundac, dimitri uznaZis saqme da sakeTebeli erqva. `momavlis skola, rom-lis mizani moqalaqeobrivad ganwyobili xasiaTis aRzrda

dimitri uznaZe 7

iqneba, aucileblad bevrs ifiqrebs saskolo cxovrebaSi mCqefare praqtikul saqmianobaze, romelic dReniadag aRZravs bavSvebSi TviTmoqmedebas, iniciativas, Seupov-robas“ (`skola – patara saxelmwifo“, d. uznaZe) – werda dimitri uznaZe, romelic Tanamedrove skolas dResac ubiZgebs iniciativiani, Semoqmedi qarTvelis aRzrdisken.

dimitri uznaZis naSromebidan amonaridebi winas-ityvaobaSi mxolod im mizniT gamoviyeneT, rom didi mec-nieris moqalaqeobriv Rvawlze gvqonoda, pirvel rigSi, warmodgena. rac Seexeba mis mravalmxriv saqmianobas `RvTisgan dawyebuli msoflio Semoqmedebis“ kuTxiT, kre-bulSi asaxuli `publicisturi narkvevebiT“, SevecdebiT, warmovaCinoT.

`sulma igiveoba da ucvleloba ar icis~ – es sityvebi dimitri uznaZiseuli kidev erTi mignebaa, romelic Cveni krebulis saxelwodebad SevarCieT, radgan cvladobasa da mudmiv moZraobasTanaa asocirebuli swored Cveni publi-cisturi narkvevebis mTavari gmiris – dimitri uznaZis – cxovreba da moRvaweoba.

nino kakuliaTsu-is gazeT `Tbilisis

universitetis“ redaqtori


Cven valdebulni varT, gavyveT im gzas, romelic maT evropul Rirebulebebze daaSenes!

Tbi li sis sa xel mwi fo uni ver si te ti aris ev ro pul tra di ci eb ze da fuZ ne bu li qar Tu li sas wav le be li, ro me-lic Seq mna im xal xma, vinc swo red ev ro pa Si mi i Ro ga naT-le ba da sa qar Tve lo Si cod nis, ga naT le bi sa da mec ni e re bis ax le bu ri xed va Se mo i ta na. am Ta na var skvla ved Si mniS vne-lo va ni ad gi li uka via di mit ri uz na Zes, ro mel mac di di wvli li Se i ta na ara mxo lod Tbi li sis sa xel mwi fo uni ver-si te tis, ara med qu Ta i sis pe da go gi u ri in sti tu ti sa da, zo ga dad, qar Tu li pe da go gi u ri da fsi qo lo gi u ri sko lis da ar se ba Si. man sxva Ta na mo az re eb Tan er Tad aRad gi na da ga nag rZo ga naT le bis is mZlav ri is to ri u li tra di ci e bi, ro mel sac sa qar Tve lo Si iyal Tos da ge la Tis aka de mi e biT Ca e ya ra sa fuZ ve li.

di mit ri uz na Zes un da vu mad lo deT qar Tu li pe da go-gi ki sa da fsi qo lo gi is sa mec ni e ro sko lis ev ro pu li fes-ve bi dan amoz rdas, ri Tac im wleb Si sa qar Tve lo msof li os sa mec ni e ro ru ka ze dam kvid rda. am ada mi a nis moR va we o bis Se de gia yve la fe ri, ri Tac dRes va ma yobT – dawy e bu li sxva das xva sa xel mwi fo da sa gan ma naT leb lo in sti tu ci e-bis Seq mni dan, das ru le bu li sa qar Tve los mec ni e re ba Ta aka de mi is da fuZ ne bi T. di mit ri uz na Ze iyo so ci al -fe de-ra lis tTa par ti is Tval sa Ci no moR va we da erov nu li sab-Wos wev ri, ro mel mac da mo u ki deb lo bis aq tze xel mo we riT da a das tu ra sa qar Tve los pir ve li res pub li kis Seq mna.

wels am di di mec ni e ri sa da sa zo ga do moR va wis sa i u-bi leo Ta riRs – da ba de bi dan 130 wlis Tavs – aR vniS navT. amas Tan da kav Si re biT qu Ta i sis aka ki we reT lis sa xe lo bis uni ver si tet Si uk ve ga i mar Ta Tsu- sTan er Tob li vi sa mec-ni e ro kon fe ren cia da es iyo lo gi ku ri, rad gan am uni-ver si te tis da ar se ba Si di mit ri uznaZes udi de si wvli li mi uZR vis. kon fe ren ci a ze sa u ba ri iyo di mit ri uz na Ze ze, ro gorc fsi qo log sa da pe da gog ze. Se iZ le ba vTqvaT, rom, Tu ia kob go ge baS vi lis Sem deg vin mem saganmanaTleblo sko lis da ar se ba sa da gan vi Ta reba Si ra i me wvli li Se i ta na, es aris di mit ri uz na Ze. aRa ra fers vam bobT mis ~gan wyo bis

dimitri uznaZe 9

fsi qo lo gi a sa~ da, zo ga dad, qar Tu li fsi qo lo gi is sko-lis da fuZ ne ba ze.

dRes bevrs vmsje lobT – sa qar Tve lo ev ro paa Tu ara. is ada mi a ne bi, rom le bic ga su li sa u ku nis da sawy is Si qar-Tu li uni ver si te tis da ga naT le bis sa Ta ve eb Tan id gnen, swo red ev ro pu li Ri re bu le be biT saz rdo ob dnen. maT So-ris yve la ze kar gi ma ga li Tia di mit ri uz na Ze. di mit ri uz-na Zem la if ci gis uni ver si tet Si sul sxva na i rad is wav la fsi qo lo gi a, ro gorc mec ni e re ba. men ta lo ba da az rov ne-bis sti li, ro me lic mas ger ma nul fsi qo lo gi a ze day rdno-biT Ca mo u ya lib da, efuZ ne bo da kla si kur tra di ci ebs, ro me lic ev ro pu li sa u ni ver si te to siv rcis Tvis iyo da-ma xa si a Te be li. di mit ri uz na Zi sa da mi si Ta na mo az re e bis mi er Ca mo ya li be bu li sko le biT dRem de va ma yobT. ma Sin TiT qmis yve la sa mec ni e ro mi mar Tu le biT mox da gar Rve va da sa qar Tve lo ga moC nda msof lio sa mec ni e ro ru ka ze.

di mit ri uz na Ze mra val mxri vi ada mi a ni iyo ro gorc sa mec ni e ro in te re se bis, ise praq ti ku li ga moc di le bis Tval saz ri siT, rad gan man es ga moc di le ba sxva das xva war-

giorgi SarvaSiZe, Tsu-is reqtori


ma te bul uni ver si tet Si mi i Ro. Se sa ba mi sad, mi si cod na ar Se mo i far gle bo da er Ti gar kve u li seg men tiT, igi uf-ro ho lis ti ku ri iyo. di mit ri uz na Zem Za li an maR la aswia qar Tu li fsi qo lo gi u ri sko lis Ta ma sa, rac dRe sac ga na-pi ro bebs qar Tu li fsi qo lo gi u ri sko lis sa mec ni e ro do-nes. mas bev ri mim de va ri da mos wav le hyav da. swo red maT da a ar ses uz na Zis sa xe lo bis fsi qo lo gi is in sti tu ti, ro-me lic dRes aRar ar se bobs, mag ram uax lo es mo ma val Si isev aR dge ba, vi na i dan am Rirebulebisa da `bren dis~ – da kar gva ar Se iZ le ba.

di mit ri uz na Ze iyo im ple a dis war mo mad ge ne li, romelTac axa li sa qar Tve lo Seq mnes. Cven val de bul ni varT, gav yveT im gzas, ro me lic maT ev ro pul Ri re bu le-beb ze da a Se nes!

giorgi SarvaSiZe,Tsu-is reqtori

dimitri uznaZe 11

minda, rom ganwyobis eqsperimentuli fsiqologia ganviTardes Cveni fakultetis bazaze

wels, 20 de kem bers (Zve li sti liT 7 de kem bers), di mit-ri uz na Zis da ba de bi dan 130 wlis Ta vi srul de ba. gvin da, rom es dRe gan sa kuT re bu lad aRi niS nos.

ra tom aris mniS vne lo va ni am dRis aR niS vna? di mit ri uz na Ze fsi qo lo gi a Si er T-er Ti fun da men-

tu ri Te o ri is fu Zem de be li a, rac imas gu lis xmobs, rom ada mi a nis qce vis da fsi qi kis im gva ri Te o ri e bi, ro go-ric di mit ri uz na Zem Seq mna, bev ri ar aris. uz na Zis Te o-ria ori gi na lu ri zo gad fsi qo lo gi u ri Te o riaa ada mi a nis qce vis ma moZ ra ve be li mi ze ze bis Se sa xeb. gan wyo ba, ro gorc mTli an pi rov nu li mdgo ma re o ba, ro me lic obi eq tu ri da su bi eq tu ri si tu a ci is da moTx ov ni le bis Ser wymis sa fuZ-vel ze aR mo cen de ba, qce vis war mmar Tve li a. mi u xe da vad ise Ti mo du ri Te o ri e bis ar se bo bi sa, ro go ri ca a, da vuS-vaT, kog ni tu ri fsi qo lo gi a, ro me lic dRes er T-er Ti yve-la ze wam yva ni mim di na re o ba a, Ta na med ro ve fsi qo lo gi a Si ma inc kri zi sia ada mi a nis fsi qi ki sa da qce vis me qa niz me bis ax snis Tval saz ri siT. gar da ami sa, d. uz na Ze iyo uni ver si-te tis pir vel dam fuZ neb lebs So ris da mi si dam sa xu re baa fsi qo lo gi is pir ve li ka Ted ris da Sem deg eq spe ri men tu li fsi qo lo gi is la bo ra to ri is Ca mo ya li be ba.

ami to mac gvin da, rom uni ver si tet Si xaz gas miT aR vniS-noT di mit ri uz na Zis da ba de bis dRe, rad gan es un da iyos


gan wyo bis fsi qo lo gi a Si Te o ri u li, fun da men tu ri da praq ti ku li kvle ve bis gan vi Ta re bis da sawy i si. amis re sur si nam dvi lad gvaqvs. ma ga li Tad, Cve ni pro fe-su ra – irak li ime da Ze da vax tang na da re iS vi li aq-ti u rad mu Sa o ben am sfe ro-Si. ro gorc vi ci, gan wyo bis fsi qo lo gi a Si Cvens pro-fe sors – vax tang na da re iS-vils Se aqvs gar kve u li si ax-le e bi da aman, faq tob ri vad, Se iZ le ba axa li in ter pre-ta cia mis ces gan wyo bis Te o ri as ada mi a nis qce vis ax snis Tval saz ri siT. Ppro fe sor irak li ime da Zes se ri o-zu li me To do lo gi u ri mig ne be bi aqvs, xo lo pro fe so ri la li sur ma ni Ze in ter dis cip li nur dar gSi – fsi qo lo gi-ur an Tro po lo gi a Si cdi lobs gan wyo bis Te o ri is in teg-ri re bas. mi xa ri a, rom am mi mar Tu le biT grZel de ba mu Sa o ba da, ro gorc de kans, min da, rom gan wyo bis eq spe ri men tu li fsi qo lo gia gan vi Tar des fsi qo lo gi i sa da ga naT le bis mec ni e re ba Ta fa kul te tis ba za ze. ase ve, sa sur ve li a, rom axal gaz rda mec ni e re bi, doq to ran te bi da ma gis tran te-bi Ca er Ton gan wyo bis fsi qo lo gi is sxva das xva sa kiTx e bis kvle va Si. mi maC ni a, rom es Te o ria Rirs imad, rom is to ri u-li sa xiT ki ar Se nar Cun des, ara med, iyos moq me di, gan vi Ta-re ba di da gan vi Ta re bu li. mas aqvs is po ten ci a, rom Ta na-med ro ve po zi ti vis tu ri fsi qo lo gi is kri zi sis pe ri od Si ada mi a nis qce va da fsi qi ku ri fun qci o ni re ba ax snas.

Tamar gagoSiZe,Tsu-is fsiqologiisa da ganaTlebis

mecnierebaTa fakultetis dekani,Tsu-is profesori, fsiqologiis doqtori

Tamar gagoSiZe

dimitri uznaZe 13

g 1 h

pirovneba uznaZis TeoriaSi da Teoria uznaZis pirovnebaze

erTni weren – ìs iyo mecnieri, romelic sibneles ebrZoda~... sxvani amboben – ìs iyo mecnieri, romelmac axali mecniereba Seqm-na~... Tavad ki sakuTari qveynis maSenebelTa Soris adgilis damkvidrebas cdilobda mx-olod... es iyo misi saqmianobis dedaazri.

dimitri uznaZe qarTvel mecnierTa im kohortas mie-kuTvneba, romlis mxrebze dgomac eris mecnierul simaR-les ganapirobebs. igi iyo erT-erTi pirveli im sazogado moRvaweTa Soris, romlebmac saqarTvelos dautoves uni-versiteti, ganaTleba da mecniereba. naSromebi, romelic dimitri uznaZem gasuli saukunis dasawyisSi Seqmna, erT-nairi sisruliT moicavs istoriis, pedagogikis, filoso-fiis, fsiqologiis samecniero siRrmeebs da dResac inar-Cunebs aqtualobas.

Sroma sazogadoebisa da qveynis ganviTarebisTvis – es iyo misi cxovrebis laitmotivi, rasac `Senebas~ uwo-debda da asabuTebda, rom adamianis istoriuli warsuli amgvari muSaobaa – aSenos is Senoba, rac misTvis winaprebs gadauciaT. `dabadebidanve dayolili gvaqvs Tan is daniS-nuleba, romelsac mTeli Zal-Rone unda movaxmaroT. Cveni movaleoba am saxiT imTaviTve gansazRvrulia. gasakviri ar aris, imitom, rom Cveni cxovreba instiqturad mxolod iseT pirovnebebs Tvlis yuradRebisa da Tayvaniscemis Rirsad, romelnic mTel TavianT Zal-Rones aseTi Senobis agebas axmaren, xolo iseTni, romelTac amgvari Seneba si-suleled da sigiJed miuCneviaT, ra gasakviria, rom Cveni mexsierebidan ukvalod qrebian~, – werda igi da am mcire fragmentidanac kargad Cans dimitri uznaZis azrovnebis zogadsakacobrio masStabebi.

wels dimitri uznaZis dabadebidan 130 weli sruldeba.


misi arc Tu xangrZlivi sicocxlis wlebidan, romelT-agan mxolod sam wels Tu gamoarCev, roca saqveyno da ada-mianur Rirebulebebze ar ufiqria, darCa umdidresi sa-ganZuri, romelsac mecnierebi dResac aanalizeben. misi `ganwyobis fsiqologiis~ fenomenis axsnas momavali Tao-bac iseTive interesiT Seecdeba, rogoriTac Tavad uzna-Zis mowafeni cdilobdnen.

dedaena 3 wlis asakidan

dimitri uznaZe daibada 1886 wels zestafonSi, sofel zeda saqaraSi. ojaxi mravalSviliani iyo. mis ded-mamas – niko uznaZes da ana WumburiZes 6 Svili hyavdaT. dimitris mama gam-rje da mSromeli kaci iyo – dReniadag muSaobda da Svileb-sac Sromis siyvaruls aCvevda. Tavad wignis moyvaruls swav-lis mniSvneloba Segnebuli hqonda da Svilebis ganaTlebac misTvis upirvelesi sazrunavi yofila. rogorc Cans, nikos didma Zalisxmevam Sedegi gamoiRo – misma oTxive vaJma umaR-lesi ganaTleba miiRo, maT Soris orma – sazRvargareT.

ojaxSi gansakuTrebulad aqcevdnen yuradRebas pata-ra dimitris ganaTlebas, radganac man Zalian mcire asakSi gamoavlina niWiereba. igi Tavisi qceviT, xasiaTiT, WkuiT, interesTa sferoebiT ganviTarebis Cveulebriv normas aWarbebda. sami wlis asakSi xelidan ar iSorebda dedaenas, xolo 4 wlis asakSi ukve Tavisuflad kiTxulobda.

dimitri uznaZis wignebisadmi damokidebulebis Ses-axeb biografebi ixseneben: èrTxel nikos ewvia naTesavi, romelsac ditos Tanatoli 4 wlis bavSvi axlda. ditom Zalian gaixara, maSinve daamyara bavSvTan kontaqti, gamou-tana saTamaSoebi, wignebi, rveulebi, uCvenebda suraTebs, uambobda... stumarma biWunam erTxans usmina, Semdeg dai-wyo saTamaSoebis fanjridan gadayra. roca bavSvma wigns daavlo xeli, dito gaujavrda – wignebis gadayra ar Sei-Zlebao... dedis SeniSvnaze – stumarTan Cxubi vis gaugiao, patara ditom upasuxa: – me aseTi suleli stumari ar mind-ao... akrifa wignebi, dajda xis ZirSi da mTeli dRe Turme im bavSvs ar gakarebia~...

dimitri uznaZe 15

1896 wels dimitri quTaisis vaJTa pirveli gimnaziis ufros mosamzadebel klasSi Seiyvanes, sadac aseve bejiTi da Sromismoyvare moswavlis saxeli daimsaxura, radgan swavliTac kargad swavlobda da sxva tipis literatura-sac interesiT ecnoboda.

ZiriTadi midrekileba, romelic patara dimitri uzna-Zem Tavidanve gamoamJRavna, maswavlebloba iyo. Turme pirvelad sityva ìremi~ amoikiTxa da maSinve gaiqca Tavis TanatolTan, rom rac iswavla, misTvisac eCvenebina. ro-gorc ixseneben, iqve piroba miucia mezoblis biWisTvis – rasac me viswavli, Senc gaswavlio... asec gaugrZelebia da mTeli soflis axalgazrdebisTvis wera-kiTxva mas uswav-lebia.

naadrevi bavSvobis Semdeg yuradRebas iqcevs dimitri uznaZis qcevis meToduri xasiaTi: igi werda an kiTxulob-da ara SemTxveviT, aramed mizandasaxulad, sistematurad. 14 wlisa ukve Camoyalibebuli pirovneba iyo – Tavisu-flad msjelobda eris bed-iRbalze, eweoda pedagogiur saqmianobas, aswavlida soflel Tanatolebs.

dimitri uznaZe gimnaziaSi swavlis periodidanve Caeba aralegalur politikur moZraobaSi, ramac mamis SeSfoTe-ba gamoiwvia da arc Tu usafuZvlod – 1905 wlis 1 marts mowafeTa revoluciur moZraobaSi monawileobisTvis igi merve klasidan garicxes. imave wlis Semodgomaze, mamis mondomebiT, igi saswavleblad laifcigSi gaemgzavra.

vundtis memkvidre

laifcigis universitetSi dimitri uznaZe Sevida fi-losofiis fakultetze, sadac mas cnobili mecnieri, fsiqologiis `mamamTavari~ vilhelm vundti aswavlida.

am periodisTvis vundtis mier daarsebuli msofli-oSi pirveli fsiqologiis laboratoria mesame aTeul wels iTvlida, anu, iwyeboda fsiqologiis, rogorc mec-nierebis, ganviTarebis axali gza, romlis saTavesTan dimi-tri uznaZec dadga.


universitetSi daemowafa igi mecnierebas – filo-sofias da fsiqologias. garda vundtisa, igi usmenda msoflioSi cnobil fsiqologs folkelts da fsiqologsa da sociologs – barts. universitetSi ori wlis swavlis Semdeg man dawera naSromi – `Das Notwendigkeits proplem beim Leibniz~, romelic samecniero sabWom, romlis wevri Tavad vundti iyo, premiiT daajildova.

cnobili qarTveli kritikosi da literaturaTmcodne geronti qiqoZe, romelic maSin laifcigis universitetSi swavlobda, wers: `dito laifcigSi Tavisebur cxovrebas eweoda. igi mTlianad sauniversiteto cxovrebaSi iyo Ca-fluli, bohemur cxovrebas ar misdevda. is yvelas Tavs aridebda da wignebisken mieSureboda~.

1907 wels dimitri uznaZe saqarTveloSi Camovida da quTaisis gimnaziaSi simwifis atestatze gamocdebi Caaba-ra. 1909 wels ki daasrula da daicva sadisertacio naSro-mi, romelic vl. soloviovs da misi filosofiis ganxilvas mieZRvna. radganac laifcigSi soloviovis filosofias ar icnobdnen, amitom dacva hales universitetSi dainiSna da dimitri uznaZes filosofiis doqtoris wodeba mieniWa.

v. vundti d. uznaZe, laifcigis periodi.1906 w.

dimitri uznaZe 17

sxvaTa Soris, am naSromis Sesaxeb qarTul presaSic gamo-qveynda recenzia, romelsac xels awerda geronti qiqoZe. igi wers: àvtorisTvis damaxasiaTebelia ara marto far-To filosofiuri codna, gansakuTrebiT germaneli kla-sikebisa (uwinares yovlisa, kantisa da Selingis), aramed naTeli da sistematuri azrovneba, moxdenili da dalage-buli weris niWi da mSvenieri germanuli stili... is mecni-eruli keTilsindisiereba ki (am mxriv batoni uznaZe namd-vili mowafea germaneli mecnierebisa), romelic am wignis yoveli striqonidan gamosWvivis, sabuTs gvaZlevs vi-fiqroT, rom Cveni axalgazrda, niWieri da mcodne Taname-mamule SesZlebs sargebloba moutanos Tavis samSoblos~.

1909 wels dimitri uznaZe samSobloSi dabrunda. imave wlis 29 agvistos quTaisis gazeTma `droebam~ dabeWda cnoba, rom `quTaisis qarTulma gimnaziam, nacvlad isto-riis maswavleblis p. ioselianisa (romelic tfilisis qar-Tul gimnaziaSi gadavida), istoriis maswavleblad moiwvia filosofiis doqtori d. uznaZe~.

d. uznaZe (dgas marjvnidan mesame) kurselebTan erTad


am droidan Caeba dimitri uznaZe pedagogiur saqmi-anobaSi, Tumca, rogorc Cans, sazRvargareT miRebuli diplomi da samecniero wodeba im dros ar aZlevda mas amis saSualebas, amitomac dimitri uznaZem 1910 wels Caaba-ra xarkovis universitetis istoriul-filologiuri fakultetis istoriul ganyofilebaze, romelic 1913 wels pirveli xarisxis diplomiT daasrula. arsebobs cnoba, rom diplomis wardgenis Semdeg dimitri uznaZe xarkovis universitetis profesorma leikfeldma daibara da universitetSi darCena SesTavaza, magram uznaZem amaze uari ganacxada, radganac misi mizani saqarTveloSi sax-alxo ganaTlebisa da skolis aRorZineba iyo.

sinaTle

dimitri uznaZis pirveli sazogadoebrivi gamos-vla 1909 wels nikoloz baraTaSvilis poeziisadmi miZ-Rvnil diskusias daukavSirda. am Temaze maSin ramdenime sakiTxi idga dRis wesrigSi: sad unda veZeboT maradiso-bisken baraTaSvilis ltolvis saTave? imyofeboda Tu ara logikur kavSirSi cxovrebis amaoebis gancda konkre-tul situaciasTan? ra Rirebulebebis mqonea empiriuli sazomi maradisobis ZiebaSi? dasaSvebia Tu ara cxovrebis sakiTxebis metafizikuri ganxilva da sxv. am konteqstSi mimdinareobda diskusia, roca gazeT `droebaSi~ gamo-qveynda dimitri uznaZis werilebi: `nikoloz baraTaSvi-lis liris motivebi~. man sakuTari koncefciis safuZvel-ze gaaanaliza baraTaSvilis poezia (aqtivobis Teoria da SemoqmedebiTi swrafvis absoluturi xasiaTi), Seiwynara arCil jorjaZis mier uaryofili cxovrebis sakiTxebis ganxilvis metafizikuri principi da uaryo nikoloz bara-TaSvilis Semoqmedebis ganxilvis grigol robaqiZiseuli pozicia. amiT dimitri uznaZem imTaviTve gamoamJRavna azrovnebis filosofiuri midrekileba da interesTa maRali sfero.

1909 wels sazogado moRvaweTa TaosnobiT quTaisSi daarsda saxalxo universiteti, romlis gamgeobis wevra-

dimitri uznaZe 19

dac dimitri uznaZe air-Cies. man araerTi sain-tereso leqcia waikiTxa msmenelebisTvis. mis Sesaxeb gazeTebi werdnen: `d. uzna-Zem, romelSic axalgazrda sicocxle duRs, waikiTxa sacdeli leqcia da ra aR-moCnda? universitetma didi Zala SeiZina. d. uznaZes aqvs mdidari erudicia, mS-venieri diqcia, SesaniSnavad flobs qarTul enas, azrs gasagebi formiT alagebs, ar misdevs iaffasian efeqts, is Cinebulad ayalibebs Tavis Sinaarsian sityvas. uznaZidan gamoCenili leq-tori dadgeba~. am periodSi uznaZem waikiTxa ramden-ime leqcia, romelTa Tema iyo: àRmosavleTis kul-turis istoria~, àsureTi da babiloni~, `batonymobis aRorZineba da gauqmeba ru-seTsa da saqarTveloSi~, `sokrate da misi dro~.

dimitri uznaZis leqciis kiTxvis maneras kargad aR-wers quTaisis saxalxo universitetis saRamos kursebis erT-erTi msmeneli ilia gegeWkori. igi mogonebebSi wers: òTaxi ganaTebulia gazis sanaTuriT. cnobilia, igi cisfer sxivebs mimofantavs garSemo. am metad lamaz garemocvaSi dgas moxdenili Sesaxedaobis, metad kul-turulad Cacmuli dimitri uznaZe. mas cali xeli welze Semoudvia (maSin es Cveva hqonda mas sajaro saubris dros, rac Tavisebur silamazes aZlevda), metyvelebs dinjad, au-Relveblad, araviTari xelovnuri paTosi... TiTqos erTi SexedviT monotonuric ki aris es metyveleba, magram da-

d. uznaZe goris pedagogiur institutSi muSaobis periodSi


kvirvebuli TvalisTvis ramdeni Sinagani kultura iyo am Tavisebur, dinj metyvelebaSi: yoveli bgeris garkveuli warmoTqma-Camoqandakeba, CvenTvis gasagebi popularuli metyveleba sruliad ar iyo moklebuli mecnierul siR-rmes~. amgvari sajaro leqciebi mravlad waikiTxa dimitri uznaZem 1910-1913 wlebSi.

misi pedagogiuri alRo im drosac ki ar darCenila SeumCneveli. mas pativs scemdnen, rogorc sazogado moR-vawes, amitomac 1913 wels igi peterburgSi sruliad ru-seTis saxalxo maswavlebelTa krebis delegatad miav-lines. am yrilobaze saqarTvelos skolebis Sesaxeb calke rezolucia miiRes. rezoluciis moTxovnebi iyo: qarTul skolaSi yvela sagnis qarTul enaze swavleba, skolis mmarTvelobis demokratiul principebze ageba da Tbilis-Si universitetis gaxsna. amdenad, dimitri uznaZe imTa-viTve SeiZleba viguloT, rogorc Tbilisis universite-tis daarsebis momxre da moTave.

dimitri uznaZe didi interesiT ekideboda qarTul sa-ganmanaTleblo sakiTxebs. sadac ki ganixileboda sakiTxi mowafeTa weriTi muSaobisa da qarTuli marTlweris Ses-axeb, uznaZe yvelgan aqtiuri monawile iyo. mecnierebisad-mi interesis gaRviZeba, mecnierebis gavrceleba xalxSi da samecniero terminebis SemuSaveba qarTul enaze – es iyo dimitri uznaZis moRvaweobis gza.

mis saxels araerTi saxalxo da erovnuli saqme uka-vSirdeba, is xelmZRvanelobda sazogadoeba `sinaTlis~ mier gaxsnil saTavadaznauro qalTa gimnazias, monaw-ileobda Tbilisis universitetis daarsebisTvis gaSlil moZraobaSi, gamoscemda saxelmZRvaneloebs. dimitri uznaZis xelmZRvanelobiT daarsda TbilisSi pirveli pedagogiuri instituti da, rac yvelaze niSandoblivia, fsiqologiis laboratoria (1918 wels), romelmac araer-Ti TvalsaCino mecnieri aRuzarda saqarTvelos.

aRsaniSnavia, rom dimitri uznaZe aqtiurad monaw-ileobda 1910-iani wlebis saqarTvelos sazogadoebriv-politikur cxovrebaSi. igi iyo saqarTvelos social-fed-eralistTa partiis TvalsaCino moRvawe, 1917-1919 wlebSi ki – saqarTvelos erovnuli sabWos wevri.

dimitri uznaZe 21

1918 wlis 26 maiss, erovnuli sabWos sagangebo sxdo-maze, man xeli moawera `saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis aqts~.

1941 wels misi TaosnobiT Seiqmna saqarTveloSi fsiqologiis dargis pirveli samecniero dawesebuleba – saqarTvelos mecnierebaTa akademiis fsiqologiis seqto-ri, romelic 1943 wels institutad gadakeTda.

dimitri uznaZis samecniero-kvleviTi interesebi mra-valferovani iyo. igi ikvlevda zogadi fsiqologiis iseT aqtualur sakiTxebs, rogoricaa aRqmis, warmodgenis, yu-radRebis, azrovnebis, nebisyofis, metyvelebis proble-mebi. aseve muSaobda bavSvisa da pirovnebis fsiqologiis sakiTxebze.

igi iyo saqarTveloSi Sromis fsiqologiis, bavSvis fsiqologiisa da pedagogiuri fsiqologiis fuZemdebe-li. man Seiswavla fenomeni (e.w. ̀ uznaZis efeqti~), romelic safuZvlad udevs ganwyobis eqsperimentul meTods (ganwy-obis `mcire Teoria~). uznaZis moswavleebisa da uSualod misi dakvirvebebisa da kvlevebis Sedegad, mcire Teoria SemdgomSi Camoyalibda ganwyobis fsiqologiad, romelic adamianis aqtivobis ZiriTad fsiqologiur kanonzomiere-bebs Seiswavlis. am Teoriis mimarT did interess iCendnen ucxoeli mecnierebic. 1966 wels fsiqologTa XVIII saerTa-Soriso kongresze gamoCenilma fsiqologma h. fresma ga-nacxada, rom ganwyobis problema Tanamedrove fsiqologi-is ZiriTad problemad miaCnda da aRniSna is didi wvlili, rac am problemis damuSavebaSi qarTvelma fsiqologebma Seitanes.

dimitri uznaZis Teoriis mniSvnelobaze metyvelebs 1979 wels TbilisSi gamarTuli saerTaSoriso simpozi-umi Temaze àracnobieri~, romelzec mTavari adgili daeTmo ganwyobis Teorias. es simpoziumi imiTac iyo mniSvnelovani, rom masSi monawileobdnen msoflios ga-moCenili fsiqologebi da filosofosebi. simpoziums misasalmebeli werili gamougzavna zigmund froidis qal-iSvilma ani froidma, romelic aRniSnavda, rom didi mec-nierebi swored uznaZis Teoriis udidesi avtoritetis gamo iRebdnen simpoziumSi monawileobas.


dimitri uznaZe mTeli Tavisi sicocxlis manZilze eris moamage iyo. man, sxvebTan erTad, didi energia Caaqsova, raTa qarTul sazogadoebas darCenoda qarTuli univer-siteti, pedagogiuri instituti, fsiqologiuri mecniere-ba, saSualo skolis Teoria, eqsperimentuli pedagogikis safuZvlebi, fsiqologiuri terminologia, saskolo sax-elmZRvaneloebi.

uznaZis ègo~

dimitri uznaZes ar darCenia arc dRiuri, arc kerZo mimowera, arc mogonebebi, araferi iseTi, rac mis sulSi Cagvaxedebda da misi Semoqmedebis gagebis met SesaZle-blobas mogvcemda, Tumca specialistebi, mis Taname-droveTa mogonebebze dayrdnobiT, mainc axerxeben am didi adamianis Sinagani bunebis warmoCenas.

mas, ise rogorc bevr sxva naTel gonebas, daundoblad ebrZodnen sabWoTa ideologebi, rac mweralma oTar Cxei-

Zem aRwera kidec Tavis ro-manSi ̀ burusi~, Tumca Tavad uznaZisa da misi garemocvis masStaburi da principuli azrovnebis gamo bevri ve-raferi daakles am Teorias.

dimitri uznaZis xasia-Tis ZiriTad maxasiaTeblad monoliTurobas miiCneven, Tumca am monoliTurobaSi mainc inteleqti sWarbobda. rogorc misi Tanamedroveni weren, dimitri uznaZes max-vili da Sorsmwvdomi gon-eba hqonda, pirovnulad udreks da principuls, kacTmoyvareobis didi ni-Sani edo Turme. ixseneben: `bevris patieba icoda. cdi-d. uznaZe

dimitri uznaZe 23

lobda adamianis cudi saqcieli kargi mopyrobiT SeeboWa. ityoda: gakicxvaze ufro sikeTe moqmedebs, sikeTe ufro swvdeba adamianur arss, aamoZravebs, aamoqmedebs adami-anur sawyiss da egeb kaci Semdeg karg gzas daadgeso~.

zogadad mSvidi iyo Turme, magram erTxel ganrisxe-bulic unaxavT. ai, rogor aRwers erT ambavs uznaZis erT-erTi saukeTeso mowafe, profesori ioseb bJalava: `meore samamulo omis periodi iyo. civi, susxiani zamTari mZvin-varebda. fsiqologiis institutis SenobaSi cioda. Seno-bis SesasvlelTan saskolo merxi idga. erT dRes siciviT Sewuxebulma buxhalterma gasca gankarguleba merxi dae-mtvriaT da miT Rumeli daenToT. asec moiqcnen. merxi daiwva. gavida xani. erT dRes dimitrim merxi moikiTxa: – rom ar vxedav, sad ariso? roca gaigo, rac merxs gadaxda, saSinlad ganrisxda, ixmo buxhalteri da hkiTxa mas. bux-halterma daadastura, rom man gasca gankarguleba merxis damtvrevisa. dimitrim iqve dawera brZaneba buxhalteris samsaxuridan ganTavisuflebisa~. misTvis merxi iyo sas-wavlo sagani, pedagogikasTan dakavSirebuli elementi, swavlebis niSani da amitom misi ganadgureba, uznaZisnairi kacis gagebiT, ar SeiZleboda.

dimitri uznaZe maRali eTikis mqone pirovneba iyo. is yovelTvis ise iqceoda, rogorc amas misi moqalaqeobrivi da adamianuri normebi ukarnaxebda. aqtivoba, saqmianoba – es iyo misi sicocxlis devizi, Tumca principuloba, Sro-mismoyvareoba da Rrma mecnieruli erudicia ar uSlida xels – mokrZalebuli da Tavmdabali yofiliyo. misi mo-swavleebi mis pedagogiur meTodebs mTeli cxovreba ix-senebdnen da emadlierebodnen.

dimitri uznaZes xSirad xedavdnen tribunaze quTaissa da TbilisSi, sadac misi gamosvlebi yovelTvis akademiuri iyo. demagogias arasodes mimarTavda, mowinaaRmdeges Tan-mimdevrulad, logikuri argumentebiT epaeqreboda da am paeqrobaSi xSirad gamarjvebulic gamodioda.

Tanamedroveni dimitri uznaZes pirad urTierTobeb-sac aRweren da amboben, rom igi Zalian ubralo, mxiaruli da stumarTmoyvare iyo. uyvarda sazogadoebaSi drois gatareba da arc wveulebebs gaurboda.


dimitri uznaZis yuradReba askecdeboda, roca vinmes uWirda. magaliTad, roca misi mowafe avad gamxdara, dRe-Si orjer moinaxulebda Turme mas da eqimTa TaTbireb-sac eswreboda, raTa yvelafris saqmis kursSi yofiliyo. mecnierebasa da sazogadoebriv muSaobasTan erTad mas pirovnebebze zrunvac sakuTar movaleobad miaCnda.

ar uyvarda Tavisi grZnobebis demonstrireba, magram erT gancdas mainc ver faravda – Tavisi ori Svilis – mede-asa da eTerisadmi usazRvro siyvaruls. mogvianebiT ki SviliSvili duda alamazebda mis sicocxles.

moxsenebis kiTxvisas dasrulebuli sicocxle

1950 wlis 11 oqtombers saqarTvelos mecnierebaTa ak-ademiis fsiqologiis institutSi tradiciuli òTxSaba-Tobis~ sxdoma iyo daniSnuli. dimitri uznaZe institutSi misvlisTanave saqmes Seudga – Tavisi ukanaskneli Sroma memanqanes gadaabara dasa-beWdad da sxdomas miaSura. sabediswero aravis araferi SeumCnevia. ganwyobis Teor-iis Sesaxeb dimitri uznaZem pirvelma ilaparaka. Semdeg kamaTSi sxvebic CaerTnen. is guldasmiT usmenda mo-paeqreebs. bolos sityva isev man iTxova. tribunas-Tan dadga da pirveli si-tyva, rac warmoTqva, iyo `fsiqika~... amis Semdeg is Setortmanda, marjvena xeli safeTqelTan miido, xeli aukankalda, saxeze sifiTrem gadahkra da Cai-keca... sabediswero momen-tidan daaxloebiT 30 wuTis Semdeg Tavis meuRles, ro-

dimitri uznaZe 25

melic is-is iyo mivida, dabali xmiT SeekiTxa – `sisxlis ormxrivi Caqcevaa?~ uaryofiTi pasuxis Semdeg xeli odnav Caiqnia... naxevar saaTSi mdgomareoba gauaresda, cnobiere-ba dakarga.

momxdar ubedurebaze qalaqSi xma male dairxa. daiwyo Seuwyveteli dena xalxisa: modiodnen pativismcemlebi, megobrebi, mecnierebi, studentebi... mTeli Rame fexze dgomiT gaaTenes momakvdav adamianTan...

12 oqtombers dimitri uznaZe gardaicvala ise, ro-gorc gardaicvala misi ufrosi Tanamedrove da Tana-moazre, didi qarTveli mecnieri ivane javaxiSvili. orives sicocxle eris keTildReobisTvis zrunvaSi gailia da sikvdilic orives Tavisi xalxis Tvalwin ergoT, erTs le-qciis kiTxvisas aRmoxda suli, meores ki institutSi mox-senebis kiTxvisas.

erTi maTganis ukanaskneli sityva saqarTvelos isto-ria iyo, meorisa ki – qarTuli fsiqologia...

dimitri uznaZe vakis sasaflaoze dakrZales. 1988 wlis 21 maiss ki misi neSti Tbilisis saxelmwifo universitetis panTeons miabares.

maia toraZeTsu-is gazeT `Tbilisis

universitetis“ Jurnalisti

monacemebi eyrdnoba n. berulavas wigns`dimitri uznaZe~ da blogze `burusi~

(http://burusi.wordpress.com) gamoqveynebul masalebs


qronologia

20.12.1886 wels so fel sa qa ra Si da i ba da di mit ri uz na-Ze.

1896 wels Se iy va nes qu Ta i sis pir vel vaJ Ta gim na-zi is mo sam za de bel klas Si.

1905 wels Ca i ricxa la if ci gis uni ver si te tis fi-lo so fi is fa kul tet ze.

1907 wels d. uz na Ze wers Ta vis pir vel sa mec ni-e ro Sro mas. igi la ib nics mi eZR vna da uni ver si te tis sa mec ni e ro sab Wos mi er pre mi iT da jil dov da.

1909 wels uz na Ze qmnis se ri o zul naS roms vl. so lo vi o vis fi lo so fi ur mem kvid re-o ba ze, ro mel Sic doq to ris xa risxs ani We ben.

1909 wels brun de ba sa qar Tve lo Si.

1910 wels Se dis xar ko vis uni ver si te tis is to ri-ul -fi lo lo gi u ri fa kul te tis is to-ri ul gan yo fi le ba ze.

1913 wels xar ko vis uni ver si te ti d. uz na Zes pir-ve li xa ris xis dip loms ani Webs.

1910-1916 ww. d. uz na Ze aq vey nebs we ri le bis se ri as Te o ri ul pe da go gi ka Si.

1912 wels ga mos ca wig ni `Se sa va li eq spe ri men tul pe da go gi ka Si~, ro mel mac, faq tob ri-vad, sa Ta ve da u do sa qar Tve lo Si or axal dis cip li nas – eq spe ri men tul pe-da go gi kas da bav Svis fsi qo lo gi as.

1909 wels d. uz na Ze qu Ta i sis sa xal xo uni ver si-te tis gam ge o bis wev rad air Ci es.

1913 wels d. uz na Ze sru li ad ru se Tis sa xal xo mas wav le bel Ta kre bis de le ga tia pe-ter bur gSi.

dimitri uznaZe 27

1910-1915 ww. d. uz na Zem sa Zir kve li Ca u ya ra sa qar-Tve lo Si eq spe ri men tul pe da go gi kas, ro gorc mec ni e re bis da mo u ki de bel dargs.

1910 wels ga moq vey nda d. uz na Zis pir ve li naS ro mi pe da go gi ka Si: àR zrdis miz ne bi~.

1909-1917 ww. d. uz na ZeE is to ri i sa da fi lo so fi u ri pro pe dev ti kis mas wav leb lad mu Sa obs qu Ta i sis vaJ Ta qar Tul gim na zi a Si.

1914-1916 ww. d. uz na Ze fsi qo lo gi i sa da pe da go gi kis is to ri is mas wav le be lia qu Ta i sis mTav-ro bis qal Ta gim na zi a Si.

1914-1917 ww. d. uz na Ze as wav lis fsi qo lo gi a sa da lo gi kas qu Ta i sis epar qi a lur sas wav-le bel Si.

1917 wels d. uz na Ze sa mu Sa od Tbi lis Si ga da dis.

12.05.1917 wels d. uz na ZeE iva ne ja va xiS vi lis mow ve viT Sek re bil uni ver si te tis da ma ar se-bel Ta pir ve li dam fuZ ne be li kre bis wev ri a.

1918 wels d. uz na Zem sa fuZ ve li Ca u ya ra fsi qo-lo gi is la bo ra to ri as.

1918 wels d. uz na Zem Tbi li sis uni ver si tet Si gax sna fsi qo lo gi is ka Ted ra.

1915-1918 ww. d. uz na Ze `si naT lis~ sko lis di req to-ri a.

1918-1950 ww. zo ga di fsi qo lo gi is ka Ted ras xel-mZRva ne lobs Tbi li sis uni ver si tet Si.

1921-1923 ww. d. uz na Ze da i niS na Tbi li sis uni ver si-te tis sa mec ni e ro sab Wos mdiv nad.

1923-1925 ww. da i niS na Tbi li sis uni ver si te tis so-ci a lur -e ko no mi ku ri fa kul te tis de ka nad.

1927 wels da a ar sa da bo lom de xel mZRva ne lob da saf si qo lo gio sa zo ga do e bas sa qar Tve-lo Si.


1927-1929 ww. Tbi li sis sa qa la qo sab Wos fsi qo teq ni-ku ri la bo ra to ri is gam ged mu Sa obs.

1931 wels sa qar Tve los ga naT le bis ko mi sa ri at-Tan ar se bul ma sak va li fi ka cio ko mi si-am d. uz na Zes pro fe so ris wo de ba da um-tki ca.

1935 wels sa qar Tve los ga naT le bis ko mi sa ri at-Tan ar se bul ma sa kav Si ro ko mi si am d. uz na Zes pe da go gi ur mec ni e re ba Ta doq-to ris xa ris xi mi a ni Wa.

1941 wels Se iq mna sa qar Tve los mec ni e re ba Ta aka-de mi a, rom lis er T-er Ti dam fuZ ne be li d. uz na Zec iyo.

1941-1941 ww. d. uz na Ze sa qar Tve los mec ni e re ba Ta aka de mi a Si aar sebs da xel mZRva ne lobs fsi qo lo gi is seq tors.

1941-1942 ww. d. uz na Ze mu Sa obs sa qar Tve los mec ni-e re ba Ta aka de mi is sa zo ga do eb riv mec-ni e re ba Ta gan yo fi le bis Tav mjdo ma ris mo ad gi led.

1943-1950 ww. as ru lebs sa qar Tve los mec ni e re ba Ta aka de mi is fsi qo lo gi is in sti tu tis di-req to ris mo va le o bas.

1941-1950 ww. d. uz na Ze sa qar Tve los mec ni e re ba Ta aka de mi is sa zo ga do eb riv mec ni e re ba Ta pre zi di u mis wev ri a.

1941 wels sa qar Tve los ssr sa xal xo ko mi sar Ta sab Wom d. uz na Ze da am tki ca sa qar Tve-los mec ni e re ba Ta aka de mi is nam dvil wev rad.

1944 wels da i niS na sa qar Tve los ssr ga naT le bis sa mi nis tros pe da go gi ur mec ni e re ba Ta kvle vi Ti in sti tu tis fsi qo lo gi u ri gan yo fi le bis gam ged.

12.10.1950 wels di mit ri uz na Ze gar da ic va la.

dimitri uznaZe 29

g 2 h

qarTuli universitetis erT-erTi damaarsebelTagani

1917 wlis 12 ma iss iva-ne ja va xiS vi lis mow ve viT Sek re bi li uni ver si te tis da ma ar se bel Ta pir ve li dam fuZ ne be li kre bis 28 wev ri dan er T-er Ti di mit-ri uz na Ze iyo. am kre ba ze ga dawy da – da ar se bu li-yo ~qar Tu li Ta vi su fa li uni ver si te ti yo ve li sa-Ta na do fa kul te te biT~. uni ver si te tis gax snas Tan da kav Si re biT sam za di si Se u ne leb lad war mo eb da: ar kvev dnen uni ver si te tis pro fils, Za lebs, we sebs... di mit ri uz na Ze pro ce seb-Si aq ti u rad iyo Car Tu li

da mas yve la saq me Si ~wi li edo~. uni ver si te ti je rac ar iyo gax sni li, mag ram pro fe sor Ta sab Wo uk ve mu Sa ob da. pir ve li sxdo mis oq mSi gan xi lu li a: `ra ti pis un da iyos Cve ni uni ver si te ti? ro gorc ru seT Sia Tu sxvag va ri?~ az rTa gac vla- ga moc vlis Sem deg ki ga dawy da, rom ucx-o e Tis bev ri uni ver si te tis msgav sad, pir vel qar Tul uni ver si tet Si da ar se bu li yo er Ti sib rZnis mety ve le-bis, anu sa fi lo so fo so fa kul te ti Sem de gi gan yo fi le-be biT: hu ma ni ta rul mec ni e re ba Ta, sa ma Te ma ti ko da sa-bu ne bis mety ve lo. mxo lod im Ta viT ve un da gax sni li yo hu ma nur mec ni e re ba Ta gan yo fi le ba. am dar gze sag ne bis wa sa kiTx ad da sa xe le bu li iy vnen pro fe so re bi, mec ni er --xel mZRva ne le bi, leq to re bi, maT So ris, pro fe so ri di-mit ri uz na Ze.


`qar Tu li uni ver si te tis sxdo mis dRi ur Si~ sa u ba ri a, ase ve, mo ma va li sas wav lo geg mis Sed ge na ze, ro mel Sic aq-ti u rad iyo Car Tu li di mit ri uz na Ze.

uni ver si te tis gax snis me o re dRes fa kul te tis sxdo-ma ze ga ni xi les leq ci e bis ga na wi le bis sa kiTxi da ga mo i-ta nes ase Ti dad ge ni le ba: ~sa kiTxi sa bo lo od mi en do d. uz na Zes da i. yif Si Zes~ – ase Tia qar Tu li uni ver si te tis à moZ ra ve bis Tvis~ ga dad gmu li pir ve li na bi je bi.

dimitri uznaZe (marjvnidan pirveli) ivane javaxiSvilTan daivane beritaSvilTan erTad

dimitri uznaZe 31

uni ver si te tis da ar se bis dRi dan di mit ri uz na Ze mxar Si amo ud ga iva ne ja va xiS vils qar Tu li uni ver si te-tis da ar se bis saq me Si. 1917-1918 wleb Si igi iyo Tbi li-sis qar Tu li uni ver si te tis dam fuZ ne be li sa zo ga do e bis wev ri.

uni ver si te tis struq tu ra Si fsi qo lo gi u ri mec ni-e re bis gan vi Ta re ba im Ta viT ve pri o ri te tul saq med iq na miC ne u li – es iyo ur Tu le si mi si a, rad gan ma Sin del sa qar-Tve lo Si mec ni e ru li fsi qo lo gi u ri az rov ne ba er Ta der-Ti mec ni e ris – di mit ri uz na Zis sa xiT iyo war mod ge ni li. uz na Zem war ma te biT ga ar Tva Ta vi am mi si as: da a ar sa fsi-qo lo gi is ka Ted ra, co ta mog vi a ne biT ki eq spe ri men tu li fsi qo lo gi is la bo ra to ri a, rom lis ba za zec, wle bis Sem-deg, sa mec ni e ro- kvle vi Ti in sti tu ti Ca mo ya lib da; Seq mna pir ve li fsi qo lo gi u ri sa xel mZRva ne lo e bi da qar Tu li fsi qo lo gi u ri ter mi no lo gi a; mo am za da kva li fi ci ur fsi qo log Ta axal gaz rda Ta o ba, vis Tan er Ta dac sa ku Ta-

dimitri uznaZe (centrSi) fsiqologiuri laboratoriis TanamSromlebTan. 1930 w. 26 ivlisi

fotos axlavs warwera `Zvirfas aRmzrdels d. uznaZes~ –fsiqologiuri laboratoria


ri mec ni e ru li sko la da a fuZ na da mu Sa o ba da iwyo ori-gi na lur zo gad fsi qo lo gi ur Te o ri a ze, ro mel sac dRes mTe li msof lio gan wyo bis fsi qo lo gi is sa xe liT ic nobs.

1935 wels mas di ser ta ci is da uc ve lad mi e ni Wa fsi qo -lo gi is mec ni e re ba Ta doq to ris sa mec ni e ro xa ris xi.

am ri gad, d. uz na Ze sru li mza o biT Sex vda im moTx ov-nebs, ra sac mas uni ver si te tis er T-er Ti da ma ar seb li sa da mi si fun qci o ni re bis gar kve u li mi mar Tu le bis xel-mZRva ne lis ro li akis reb da. es mza o ba im aq ti u ri da mra-val mxri vi sa zo ga do eb ri vi moR va we o bis Se de gi iyo, ra-sac axal gaz rda mec ni e ri da pe da go gi qu Ta is Si ewe o da 1909-1917 wleb Si.

aR sa niS na vi a, rom 1938 wels uni ver si te tis 20 wlis-Tav Tan da kav Si re biT sa qar Tvelos ssr umaR le si sab Wos pre zi di u mis dad ge ni le biT, di mit ri uz na Ze, ro gorc uni ver si te tis er T-er Ti da ma ar se bel Ta ga ni, mec ni e ru-li dam sa xu re bi saT vis ~sa pa tio si ge liT~ da a jil do ves.

dimitri uznaZe fsiqologiis laboratoriaSi studentebTan erTad

dimitri uznaZe 33

g 3 h

di mit ri uz na Zis moR va we o bisTa o ba ze

ro gorc qar Tu li fsi-

qo lo gi is is to ri is mkvlev-re bi am bo ben, qar Tu li fsi qo lo gi is is to ri a, ar-se bi Tad, or pe ri ods mo-i cavs: uz na Zem de da uz na-Zis Sem deg. di mit ri uz na Ze swo red is cen tra lu ri fi-gu ra a, ro me lic sa Ta ves udebs axal Te o ri ul Tu praq ti kul fsi qo lo gi ur az rov ne bas sa qar Tve lo Si. uz na Zis da mi si sko lis is-to ri is Sem swav lel mra val qar Tvel da ucx o el spe ci-a lis tTa So ri saa aw ga uq me bu li di mit ri uz na Zis sa xe lo-bis fsi qo lo gi is in sti tu tis yo fi li di req to ri, sa qar-Tve los fsi qo log Ta sa zo ga do e bis pre zi den ti, di mit ri uz na Zis sa xe lo bis pre mi is la u re a ti, sa qar Tve los mec ni-e re ba Ta ero vnu li aka de mi is wev r-ko res pon den ti irak li ime da Zec, ro mel mac 2008 wels ga mo ce mul wig nSi `fsi qo-lo gi is is to ri a~ ga ni xi la sa kuT riv uz na Zis sko lis mo-na po va ric. irak li ime da Ze, ro mel mac uz na Zis far To sa-mec ni e ro Tu sa zo ga do eb ri vi moR va we o bis yve la as peq ti war mog vid gi na da siR rmi se u lad ga Sa la uz na Zis Te o ri is ar si, da in te re se bu lia fsi qo lo gi u ri sko lis fu Zem deb-lis po pu la ri za ci iT ara mxo lod sa qar Tve los mas Sta-biT, ara med sazR var ga re Tac. am miz nis msa xu re bi sas man uz na Zis STa mo ma val Ta, mi si sko lis mim de var Ta Tu mos wav-le Ta Ca na we reb Si, Sro meb Si, sxva das xva sa kon fe ren cio ma-sa leb sa Tu ar qi veb Si ara er Ti in for ma cia mo i Zia da Se ag-ro va. ucx o el Tu qar Tvel fsi qo log Ta sa zo ga do e bas Tan,

irakli imedaZe, saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis wevr-korespondenti, fsiqologi


uz na Zis STa mo mav leb Tan pi ra di ur Ti er To bi sa da az rTa gac vlis sa fuZ vel zec irak li ime da Zem sak mao cod na da ag-ro va di mit ri uz na Zis pi rov ne bi sa da mi si moR va we o bis Ta-o ba ze, rac mo ma va li Ta o bis Tvis sa in te re sod mo sas me ni a. swo red mis mi er war mod ge ni li frag men te biT Se vec de biT di di mec ni e ris mi er Seq mni lis Te o ri i sa da cxov re bis `ga-Sif vras~.

uz na Zis efeq te bi

di mit ri uz na Zem kvle vi Ti mu Sa o ba fsi qo lo gi a Si ga-su li sa u ku nis 20-i an wleb Si da iwy o. es iyo pe ri o di, ro-de sac fsi qo lo gia e.w. `Ria kri zi sis xa na Si~ Se vi da da tra-di ci u li fsi qo lo gi is una yo fo ba sa yo vel Ta od na Te li gax da. ev ro pa sa da ame ri ka Si Ta vi iCi na fsi qo lo gi is re-for mi re bis Zli er ma ten den ci am. gaC nda sru li ad axa li fsi qo lo gi u ri sis te me bi (fsi qo a na li zi, bi he vi o riz mi, geS tal tfsi qo lo gia da a.S.), rom le bic sxva das xva as peq-tSi da u pi ris pir dnen kla si kur fsi qo lo gi as. mag ram es fsi qo lo gi u ri kon cef ci e bi er Tma neT sac upi ris pir de-bod nen da mra va li kuTx iT ur Ti er Tga mom ricx av nic iy-vnen. fsi qo lo gi u ri kvle va gan sxva ve bu li da Se u Tav se be-li prog ra me bis sa fuZ vel ze mim di na re ob da. ar ar se bob da er Ti a ni fsi qo lo gi u ri mec ni e re ba, ar se bob da mra va li fsi qo lo gi a. sa Wi ro iyo mo ce mu li fsi qo lo gi u ri sis te-me bis Zli e ri da sus ti mxa re e bis gar kve va da ma Ti prin ci-pu li xar ve ze bis daZ le vis gzis pov na.

Tav da pir ve lad uz na Zem swo red aseT um niS vne lo va nes me To do lo gi ur sa mu Sa os moh ki da xe li. sa Ta na do ana li-zis Se de gad igi im das kvnam de mi vi da, rom aqam de ar se bul yve la fsi qo lo gi ur Se xe du le bas er Ti sa er To Sec do ma axa si a Teb da. isi ni da fuZ ne bul ni iy vnen Se u mow me bel da uk ri ti kod mi Re bul me To do lo gi ur prin cip ze, ro mel sac uz na Zem uSu a lo bis pos tu la ti uwo da. Ta vis ori gi na lur zo gad fsi qo lo gi ur Te o ri a Si man amo ca nad aR niS nu li pos tu la tis daZ le va da i sa xa. am me To do lo gi ur amo ca nas Sem dgom Si ùz na Zis amo ca na~ uwo des.

dimitri uznaZe 35

da i sa xa ra aR niS nu li me To do lo gi u ri amo ca na, uz na Ze axa li fsi qo lo gi-u ri sis te mis Seq mnas Se ud-ga. kvle va- Zi e ba Ta vi dan ve er Tdro u lad Te o ri ul da em pi ri ul plan Si mim di na-re ob da. da mu Sav da sis te mis cen tra lu ri cne ba – gan-wyo ba; ga mo ik ve Ta mi si ar se-bi Ti niS ne bi. pa ra le lu rad da iwyo gan wyo bis spe ci fi-ku ri fsi qo lo gi u ri Ta vi-se bu re be bi sa da ka non zo-mi e re be bis eq spe ri men tu li Ses wav la.

gan wyo ba pir ve la di md-go ma re o ba a, ro mel Tan mi mar Te ba Si su bi eq tSi mim di na re yve la fsi qo fi zi ku ri pro ce si me o ra di xa si a Ti sa a. es pro-ce se bi, Cve u leb riv, qce vas em sa xu re ba da ama Tu im kon kre-tu li qce vis for ma Sia moq ce u li; qce va ki, sa zo ga dod, `ga-re si nam dvi lis ze moq me de biT ga ni sazR vre ba ara uSu a lod, ara med ga Su a le bu lad, sa xel dobr, su bi eq tis qce va Si mi si mTli a no bi Ti asax vis, su bi eq tis qce vis gan wyo bis sa Su a le-biT. qce vis cal ke aq te bi, mTe li fsi qi ku ri cxov re ba, amis da mi xed viT, me o rad war mo So bis mov le nas war mo ad gens~. uz na-Zis Te o ri is Zi ri Ta di sqe ma ase Ti a: ga re mo – su bi eq ti (gan-wyo ba) – qce va. gan wyo ba ga az re bu lia ro gorc Su a le du ri cvla di ga re mo sa da qce vas So ris. igi qce vis uSu a lo mi ze-zi a, qce vis re a lu ri fsi qo lo gi u ri me qa niz mi a. gan wyo ba win us wrebs qce vas da gan sazR vravs mis mi zan Se wo nil xa si aTs. igi qce vis mi zan Se wo ni le bis sa fuZ ve li a. gan wyo ba mTli a ni su bi eq tis qce vi saT vis mza o ba a. mas Si Tav moy ri lia yve la is mo men ti, ro me lic aq ti vo bis mi zan Se wo ni li gan vi Ta re bis-Tvi saa au ci le be li.

ro gorc vxe davT, gan wyo bis fsi qo lo gi a Si pi rov ne bas-Tan da kav Si re bu li prob le ma ti ka sak ma od far To daa war-mod ge ni li. aq Se iZ le ba ram de ni me as peq ti ga mo i yos: zo-


gad fsi qo lo gi u ri Tval saz ri siT mo ce mu lia Se xe du le ba imis Se sa xeb, rom qce vis mTli a ni su bi eq tis (maT So ris pi-rov ne bis) fsi qo lo gi u ri ar se bo bis for ma – mo du si – aris gan wyo ba. am Sem Txve va Si mTa va ria is, rom qce vis yo ve li su-bi eq ti mTli a ni a, mag ram yo ve li su bi eq ti ar aris pi rov ne-ba (ma ga li Tad, cxo ve li). aqe dan ga mom di na re, bu neb ri vad da is mis sa kiTxi pi rov ne bis, ro gorc spe ci fi ku ri ada mi a-nu ri qce vis su bi eq tis, Ta vi se bu re bis Se sa xeb. qce vi sa da fsi qi kis ada mi a nu ri do nis spe ci fi kis cxad yo fa uz na Zis-Tvis er TerT um niS vne lo va nes amo ca nas war mo ad gen da.

uz na Ze cdi lob da em pi ri u li da sa bu Te ba mo e na xa Ta-vi si Te o ri u li Se xe du le be bis Tvis. amis Tvis man Ta vis mo wa fe eb Tan er Tad aR qmis ilu zi e bis Ses wav las mi mar Ta. in ten si u ri kvle va- Zi e bis Se de gad sa bo lo od dam tkic da, rom ilu zi is ra sa xes Ta nac ar un da gvqon des saq me, is ga-mow ve u lia cdis pir vel na wil Si da fiq si re bu li gan wyo bis moq me de biT. gan wyo ba, ro me lic iq mne ba da mtkic de ba sa-fiq sa cio cda Si, gan sazR vravs da war mar Tavs per cep tul pro cess – aR qmis ilu zi as. es me To di fiq si re bu li gan wyo-bis me To dis sa xe li Taa cno bi li, xo lo mi si ga mo ye ne biT mi Re bul gan wyo bis efeqts pi a Jem ùz na Zis efeq te bi~ uwo-da. Sem dgom ma kvle veb ma aC ve na, rom am dag va ri gan wyo bis efeq te bis mi Re ba Se saZ le be lia ara mxo lod aR qmis, ara med

z. froidi d. uznaZe

dimitri uznaZe 37

az rov ne bis, war mo sax vis, fsi qo- mo to ru li aq ti vo bis Tu sxva sfe ro Si. es sav se biT adas tu rebs imas, rom gan wyo ba yo vel gva ri fsi qo fi zi ku ri aq ti vo bis sa fuZ vel sa da gam-sazR vrel me qa niz mi a. uz na Zis me To di, ub ra lod, sa Su a le-bas iZ le va – gan wyo ba xe lov nu rad Sev qmnaT, ga vaZ li e roT da Se mo vi na xoT, da vad gi noT mi si aq ti vo ba Si ga mov le nis ka non zo mi e re ba ni.

pir vel rig Si, dam tkic da Te o ri is Zi ri Ta di de bu le be-bi gan wyo bis bu ne bis Se sa xeb, sa xel dobr, gan wyo bis mTli a-no ba da arac no bi e re ba.

pi rov ne bis (su bi eq tis) ka te go ri as Tan er Tad gan wyo-bis Te o ri a Si da mu Sa ve bu lia fsi qo lo gi is ise Ti Zi re u li ka te go ri e bic, ro go re bi caa qce va, cno bi e re ba da arac no-bi e ri. srul yo fi li, uni ver sa lu ri zo gad fsi qo lo gi u ri kon cef cia am ka te go ri ebs er Ti a ni prin ci pi dan ga mom di-na re un da ga ni xi lav des. asea gan wyo bis Te o ri a Si.

mog vi a ne biT uz na Zem gan wyo ba er TmniS vne lov nad fsi-qi kis sfe ros mi a kuT vna.

fsi qo lo gi a Si arac no bi e ris Ses wav la tra di ciu lad fsi qo a na li zis do mi ni re bis niS niT mim di na re ob da. uz na-Ze Ta vi dan ve da u pi ris pir da arac no bi e ris fro i dis tul ga ge bas. mas mi aC nda, rom fro i dis Tval saz ri si arac no-bi e ris bu ne bi sa da war mo So bis Ta o ba ze ar gvaZ levs ra i me axal cod nas fsi qi kis ra o bi sa da mi si gan vi Ta re bis Se sa xeb. uz na Ze ak ri ti keb da fro i dis arac no bi e ris kon cef ci as, mag ram aRi a reb da fsi qo a na li zis war ma te bebs mkur na lo-bis pro ces Si. mi si az riT, fro i di, mar Tlac, xSi rad axer-xeb da imis dad ge nas, rac re a lu rad api ro beb da da a va de bis pro cess. uz na Ze Tvli da, rom es iyo e.w. ara re a li ze bu li gan wyo be bi. nev ro tu li mov le ne bis gar da, am gan wyo ba Ta ga mov li ne baa fsi qo a na li zis sxva faq to lo gi ac: wa moc de-ne bi, siz mre bi, aso ci a ci e bi da sxva. ara re a li ze bul gan-wyo be bad is Sem Txve ve bia miC ne u li, ro ca gan wyo ba, ra Rac vi Ta re bis ga mo, ver axer xebs moq me de ba Si ga das vlas da ga-nu xor ci e le be li rCe ba. su bi eqts mra va li ase Ti gan wyo ba aqvs. isi ni mu dam es wraf vi an re a li za ci is ken, rac vlin de ba an aq ti ur fan ta zi a Si an e.w. cno bi e ris Sec vlil mdgo ma re-o beb Si (ma ga li Tad, siz ma ri, oc ne ba).


mag ram gan wyo ba, pir vel yov li sa, Cve u leb ri vi an sif-xiz lis cno bi e re bis gan ma pi ro be be li me qa niz mi a. uz na Zis-Tvis cno bi e re bis ka te go ria er T-er Ti um niS vne lo va ne sia da igi mra va li as peq tiT aa na li zebs mas, ker Zod yu radR-e bis, az rov ne bis, war mo sax vis, ne bis yo fis pro ce seb Tan mi mar Te ba Si. qce va Si cno bi e re bis mo na wi le o bis da xa si a-Te baa mo ce mu li e.w. obi eq ti va ci is kon cef ci a Si, ro m lis Seq mnas uz na Ze Se moq me de bis bo lo pe ri od Si Se ud ga.

sxva das xva sa xis Se fa se ba gan wyo bis fsi qo lo gi as ar dahk le bi a. da sav leT Si igi ar se bi Tad ga ni xi le bo da e.w. `sab Wo Ta fsi qo lo gi is~ na wi lad. es, Se saZ lo a, for ma lu-rad mar Te bu lic iyo, mag ram gan wyo bis Te o ria ma inc yo-vel Tvis ga mo ir Ce o da sab Wo Ta fsi qo lo gi is sxva kon cef-ci e bi sa gan mTe li ri gi niS ne biT, pir vel yov li sa imiT, rom is praq ti ku lad ar iyo ide o lo gi zi re bu li. es ga re mo e ba, sxva Ta So ris, Se da re biT obi eq tur da sav lel eq sper teb-sac ar ga moh par vi aT. yve la wam yva ni sab Wo Ta Te o re ti ko si Ta vi si Se xe du le ba Ta sis te mis age bis sa Wi ro e bas mar qsis-tu li fsi qo lo gi is Seq mnis au ci leb lo biT asa bu Teb da. uz na Zes ara so des da us vams ase Ti amo ca na da arc ofi ci o-zis sa a meb lad mo ux de nia am gva ri gan zrax vis dek la ri re-ba. gan wyo bis Te o ri is Seq mnis mo ti va cia da kav Si re bu lia mec ni e re bis fun da men tur prob le meb Tan, ise Teb Tan, ro-go ri caa fsi qo fi zi ku ri prob le ma, su bi eq tis prob le ma, qce vis mi zan Se wo ni le bis prob le ma da fsi qi kis gan vi Ta re-bis prob le ma. bu neb ri vi a, rom im sa xel mwi fo Si, ro mel Sic gan wyo bis zo gad fsi qo lo gi u ri Te o ria Ca mo ya lib da, mi si ide o lo gi u ri ko req tu lo bis sa kiTxi TiT qmis mud mi vad id ga dRis wes rig Si. igi mra val jer gam xda ra gan xil vis, Se-fa se bi sa da uaR re sad mwva ve dis ku si e bis sa ga ni.

ka maT Si xSi rad ga mar jve bu li

sa qar Tve lo Si uz na Zis aq ti u ri moR va we o bis pe ri od Si in te leq tu a lu ri cxov re ba Cqef da, imar Te bo da dis ku si e-bi da pa eq ro be bi. ra i me kon kre tul Te ma ze, ma ga li Tad, po-li ti kur -so ci a lur Tu fsi qo lo gi ur sa kiTx eb ze or mo-

dimitri uznaZe 39

ka ma Tes da u pi ris pi reb dnen xol me er Tma neTs da mi di-o da ka ma Ti, Sem deg ki Ji u ri ga mar jve buls ga mo av len da. dis ku sia ibeW de bo da ga ze-Teb Si. di mit ri uz na Ze swo-red aseT po le mi keb Si iReb-da xSi rad mo na wi le o bas. igi aq ti u ri ka ci iyo da po li-ti ku ra dac mom za de bu li gax ldaT. Za li an Zne li iyo mas Tan ka ma Ti, rad gan faq-te biT sa ub rob da. ara vis pa ti ob da ara se ri o zul da-mo ki de bu le bas mec ni e re bis

mi marT an ga xum re bas mec ni e re bas Tan. er Txel dis ku sia hqon da mwe ral gri gol ro ba qi Zes Ta nac, rom lis Ca na we ric ar se bobs. isi ni Za li an sa in te re sod da u pi ris pir dnen er-Tma neTs Se moq me de biT pro ces Tan da kav Si re biT, Tu ra Sia Se moq me de bis ar si? ras em sa xu re ba sam wer lo da po e tu ri Se moq me de ba? riT ik ve be ba igi? da a.S. we ri lo bi Ti sa xi Tac hqon daT gar kve u li po le mi ka, mag ram dis ku sia sa ja rod Sem dga ra.

ro gor ga da ur Ca rep re si ebs di mit ri uz na Zes, ro gorc ger ma nu li fsi qo lo gi-

is sko la ga mov lils, pi ra di nac no bo ba akav Si reb da iseT moR va we eb Tan, ro mel Ta gan mra va li kla si ko sad iT vle ba fsi qo lo gi is sfe ro Si da rom le bic ara erT sa xel mZRva ne-lo Sia Se su li, mag ram Za li an bev rTan Seg ne bu lad ga uwy ve-tia ur Ti er To ba: sa qar Tve lo Si ga me fe bu li rep re si e bis dros sTxov da maT, ar mi e we raT mis Tvis we ri le bi, rad gan mi mo we ris Sem Txve va Si Se iZ le ba da e Wi raT ki dec. di mit-ri uz na Ze sas wa u lad ga dar Ca. mas ga u mar Tla, Tu Se iZ le-ba iT qvas. Sin sax kom Si bev ri mi si yo fi li mos wav le iyo da, er Txel, 1936 wels, er T-er Tma mis ma na mo wa far ma wi nas war

gr. robaqiZe


ga af rTxi la Tur me, rom mis wi na aR mdeg saq me iyo aR Zru-li da dRe- dRe ze mi a kiTx av dnen da sa We rad. ro ca mi ad gnen sax lSi, uz na Ze iq aRar dax vdaT, rad gan ka xeT Si ima le bo da. ram de ni me Tve Tbi lis Si ar ga mo Ce ni la da Sem deg am tal-Ram ga da i a ra... ase ga dar Ca di di fsi qo lo gi.

sta lin Tan au di en ci is mo lo din Si

cno bi lia is faq ti, rom be ri as un do da (es aris 50-i a-ni wle bis mij na ze), rom d. uz na Ze Se ex ved re bi na sta li nis-Tvis. am bo ben, rom sta lins sa mu Sao ma gi da ze uz na Zis `zo-ga di fsi qo lo gi a~ edoo da, ro gorc Cans, sur da is ga e xa da sa yo vel Tao `sab Wo Ta~ fsi qo lo gi ad. es rom ase mom xda ri-yo, ax la pir ve li xal xi viq ne bo diT msof li o Si cno ba do-bis Tval saz ri siT, mi u xe da vad imi sa, rom es ru sebs Za li an ar mo e wo ne bo daT. sta lin Tan Sex ved ris mo lo din Si Tur me er Ti -o ri Tve mjda ra mos ko vis er TerT sas tum ro Si ba to ni di mit ri, Ta nac ar ico da, ris Tvis iyo ga mo Za xe bu li krem-lSi. es mxo lod Sem deg ga i Sif ra... mo uc le lo bis Tu sta-li nis ga da uwy ve t lo bis ga mo es Sex ved ra ver Sed ga. uz na Ze cocx al -mkvda ri dab ru ne bu la sa qar Tve lo Si, rad gan jer ki dev ar ico da – ris Tvis iyo sta lin Tan da ba re bu li. di mit ri uz na Zis ube du re ba is iyo, rom im pe ri o dis-dro in del sa qar Tve lo Si da i ba da, To rem nor ma lur qve ya-na Si rom yo fi li yo, Se vi do da msof li o Si yve la ze cno bil fsi qo log Ta Ca mo naT val Si. igi Ta vi si mom za de bi sa Tu in-te leq tis, Ta vi si Te o ri is xa ris xi Tac ara vis Ca mo u var de-bo da.

ni no ka ku li aTsu-is gazeT `Tbilisis

universitetis“ redaqtori

dimitri uznaZe 41

g 4 h

fsi qo lo ge bi uz na Zis qol gis qveS

di mit ri uz na Zis sa mec ni e ro mem kvid re o ba im de nad mdi da ri a, rom mas mec ni e re bis sxva das xva mi mar Tu-le bis fu Zem deb lad mo ix se ni e ben. mi si gan wyo bis fsi qo lo gia – cocx a li, gan vi Ta re ba di da mud mi vad in te re sis ga mom wve vi sa mec ni e ro mi mar Tu le ba a, ro-mel mac dros ga uZ lo. Tbi li sis sa xel mwi fo uni ver-si te tis pro fe so re bic amas mi u Ti Te ben – di mit ri uz na Ze da mi si mem kvid re o ba um did re si sa gan Zu ria mec ni e re bi sT vis.

di mit ri uz na Ze – mec ni e re bis kla si ko si

di mit ri uz na Ze si cocx le Si ve iq ca mec ni e re bis kla-si ko sad. man Seq mna fsi qo lo gi u ri kvle vis axa li, ori gi na-lu ri mi mar Tu le ba – gan wyo bis Te o ria – msof lio mec ni-e re bis mniS vne lo va ni mo na po va ri. di mit ri uz na Zem SeZ lo is, ra sac ver axer xebs bev ri di di mec ni e ri – Seq mna qar-Tu li fsi qo lo gi u ri sko la, ri Tac sa fuZ ve li Ca u ya ra mis mi er Seq mni li Te o ri is ba za ze fsi qo lo gi is Sem dgom gan-vi Ta re bas. gan sa kuT re bu lia di mit ri uz na Zis Rvaw li, ro-gorc Tbi li sis sa xel mwi fo uni ver si te tis er T-er Ti da-ma ar seb li sa.

uni ver si te tis da ar se bis dro is Tvis di mit ri uz na Ze 31 wlis iyo, Tum ca am dro is Tvis mas uk ve na yo fi e ri Se moq-me de bi Ti gza hqon da gav li li.

ro gorc mec ni er ma, di mit ri uz na Zem moR va we o ba fi-lo so fi a Si da iwy o. da am Tav ra la if ci gis uni ver si te tis fi lo so fi is fa kul te ti. da ic va sa doq to ro di ser ta cia fi lo so fi a Si vla di mer so lo vi o vis Se mec ne bis Te o ri i sa da me ta fi zi kis sa kiTx eb ze. F

fi lo so fi is Te meb ze mu Sa o bas di mit ri uz na Ze Sem-dgo mac ag rZe leb da. uz na Zis fi lo so fi u ri Sro me bis aRi-a re baa di mit ri uz na Zis XX sa u ku nis da sawy i sis qar Tu li


fi lo so fi u ri az ris Tval sa Ci no war mo mad gen lad da sa-xe le ba Zme bi gra na te bis en cik lo pe di ur leq si kon Si 1913 wels.

la if ci gis uni ver si tet Si di mit ri uz na Ze fsi qo lo gi-as mec ni e ru li fsi qo lo gi is ma mam Ta var Tan vil helm vun-dtan euf le bo da – us men da mis leq ci ebs fsi qo lo gi a Si da mu Sa ob da mis mi er da ar se bul msof li o Si pir vel eq spe ri-men tu li fsi qo lo gi is la bo ra to ri a Si.

ger ma ni i dan di mit ri uz na Ze sa qar Tve lo Si dab run da da qu Ta i sis gim na zi a Si mas wav leb lad da iwyo mu Sa o ba. di-mit ri uz na Zis moR va we o ba qu Ta is Si uaR re sad na yo fi e ri pe ri o dia mis Se moq me de ba Si. aq di mit ri uz na Ze ag rZe lebs mu Sa o bas uk ve pe da go gi kis mi mar Tu le biT. ram de na dac igi sko la Si is to ri as as wav li da, xo lo sas wav le be li qar Tul ena ze sa xel mZRva ne lo e bis nak le bo bas ga nic di da, uz na Zem da a mu Sa va da ga mo aq vey na is to ri is sa xel mZRva ne lo e bi: `pir vel yo fi li kul tu ra~, `Zve li aR mo sav le Ti~, `Zve li da axa li is to ri a~ Ta vi si ve xe liT Ses ru le bu li ilus tra-ci e biT.

1912 wels igi aq vey nebs naS roms èq spe ri men tu li pe da-go gi kis Se sa va li~, ro me lic, im dro in de li pe da go gi u ri mec ni e re bis uax les miR we va Ta gad mo ce mas Tan er Tad, ori-gi na lur Se xe du le bebs da mi Ti Te beb sac Se i cav da. Ees iyo pe da go gi u ri xa si a Tis pir ve li naS ro mi, ro mel Sic gaT va-lis wi ne bu li iyo bav Svis fsi qo lo gi u ri Ta vi se bu re be bi da rom li Tac iwy e ba sa qar Tve lo Si eq spe ri men tu li pe da-go gi ki sa da bav Svis fsi qo lo gi is, ro gorc da mo u ki de be li dar gis, gan vi Ta re ba.

1915 wels sa zo ga do e ba `si naT lis~ ba za ze uz na Zem da-a ar sa qal Ta qar Tu li sko la, sa dac swav la-aR zrdis pro-ce si mo wi na ve pe da go gi ur prin ci pebs em ya re bo da. Ees prin-ci pe bi uz na Zes da sa bu Te bu li hqon da we ril Si `qal Ta sa Su a lo ga naT le bis prin ci pe bi~.

qu Ta is Si Ca mos vlis Ta na ve is aq ti u rad mo na wi le obs ax lad da ar se bul sa xal xo uni ver si te tis saq mi a no ba Si, rom lis mi za nic iyo xal xis far To ma se bis gaT viT cno bi-e re ba da ga naT le ba. di mit ri uz na Zem mra va li leq cia wa i-kiTxa is to ri is, li te ra tu ris sa kiTx eb ze. ama ve pe ri ods

dimitri uznaZe 43

ekuT vnis di mit ri uz na Zis Se sa niS na vi we ri le bi li te ra-tu ris da es Te ti kis sa kiTx eb ze. igi av to ria Tval sa Ci no ga mok vle ve bi sa li te ra tu raT mcod ne o bis dar gSi. uz na Zis sa mec ni e ro kvle vis sa ga ni iyo ilia Wav Wa va Zis, ni ko loz ba ra TaS vi lis, ag reT ve mi si Ta na med ro ve mwer le bis Se moq-me de ba.

qu Ta is Si ga ta re bul ma wleb ma di di ga moc di le ba Ses-Zi na mas, ro gorc or ga ni za tors, mkvle vars da sa zo ga do moR va wes.

mi u xe da vad imi sa, rom am dro is Tvis di mit ri uz na Ze uf ro cno bi li iyo, ro gorc fi lo so fo si da pe da go gi, igi, pir vel yov li sa, fsi qo lo gi iyo, rac ga moC nda mTel mis Sem dgom sa mec ni e ro da pe da go gi ur moR va we o ba Si.

1917 wli dan di mit ri uz na Zis moR va we o ba Si axa li pe-ri o di da iwy o. igi iva ne ja va xiS vi lis mow ve viT sacx ov reb-lad Tbi lis Si gad mo vi da da Ca e ba mec ni er Ta da sa zo ga do moR va we Ta im did mu Sa o ba Si, ra sac Tbi lis Si sa xel mwi fo uni ver si te tis da ar se ba mohy va.

pir ve li qar Tu li uni ver si te tis av to ri te ti da pres-ti Ji fsi qo lo gi u ri mec ni e re bis gan vi Ta re ba zec iyo da-mo ki de bu li, ro me lic uni ver si te tis gax snis Ta na ve cal ke dar gad ga mo i yo da er Ta der Ti fsi qo lo giT, di mit ri uz-na Zis sa xiT iyo war mod ge ni li. Ppir ve li sa u ni ver si te to leq cia di mit ri uz na Zem 1918 wlis ian var Si wa i kiTx a. Ees iyo ri giT me sa me leq cia iva ne ja va xiS vi lis da kor ne li ke ke-li Zis leq ci e bis Sem deg.

sa nam fsi qo log Ta kad rebs mo am za deb da, yve la spe ci-a lur sa gans mxo lod di mit ri uz na Ze kiTx u lob da. fsi qo-lo gia uni ve rsi te tis yve la stu den tis Tvis sa val de bu lo sa ga ni iyo, rac kad re bis mom za de bi sa da sa xel mZRva ne lo-e bis Seq mnis au ci leb lo bas aye neb da. sa qar Tve lo Si fsi-qo lo gi is swav le bi sa Tu kvle vis yve la sa kiTxi – mec ni e-ru li, pe da go gi u ri Tu or ga ni za ci u li, di mit ri uz na Zes un da ga da ewy vi ta.

uni ver si te tis da ar se bis pir vel wleb Si, sa nam fsi qo-log Ta pir vel Ta o bas mo am za deb da, yve la spe ci a lur sa-gans (zo ga di fsi qo lo gi a, pe da go gi u ri fsi qo lo gi a, di fe-ren ci a lu ri fsi qo lo gia da Sro mis fsi qo lo gi a; ag reT ve


pe da go gi ka da pe da go gi kis is to ri a) TviT di mit ri uz na Ze kiTx u lob da. igi xel mZRva ne lob da se mi na rebs fsi qo lo-gi is sxva das xva dar gSi. es iyo pe ri o di, ro de sac qve ya na Si erov nu li (sa Su a lo- sa ja ro) sko le bi mas wav le bel Ta mwva-ve nak le bo bas ga nic did nen da iTx ov dnen mas wav le bel Ta axa li kad re bis mom za de bas. Ees sa kiTxi uSu a lod uni ver-si tets exe bo da. pro fe sor Ta sab Wo ze msje lo bis Se de gad ga dawy da uni ver si tet Tan pe da go gi u ri in sti tu tis Seq mna. 1919 wels in sti tu tis di req to rad er Txmad air Ci es pro-fe so ri di mit ri uz na Ze. àm ri gad, fsi qo lo gi is ka Ted ras ca ri el ad gil ze mo ux da mu Sa o bis dawy e ba~ – wers uz na Ze – àrc fsi qo lo gi u ri kad re bi, arc fsi qo lo gi u ri li te-ra tu ra, arc fsi qo lo gi u ri mec ni e ru li ena, ara fe ri es ma Sin mzad ar yo fi la da yve la fe ri es ga sa ke Te be li iyo~.

Tu ga viT va lis wi nebT ze moT qmuls, ga sa ge bi gax de ba is ze a da mi a nu ri ni Wi da Se mar Te ba, ra mac axal gaz rda mec ni-ers Se aZ le bi na, ga e ke Te bi na ram de ni me Ta o bis ga sa ke Te be-li saq me. Mman Ta vi dan ve Se mo ik ri ba ni Wi e ri stu den te bi da uk ve 1923 wels da a ar sa gan wyo bis fsi qo lo gi is kvle vi Ti la bo ra to ri a, sa dac da iwy es mu Sa o ba fsi qo lo gi is pir-vel ma kur sdam Tav re bu leb ma.

1923-1924 wleb Si ga moq vey nda la bo ra to ri a Si Ca ta re-bu li kvle ve bis Se de ge bi. 1927 wels ki Se saZ le be li gax da sa qar Tve los fsi qo log Ta sa zo ga do e bis da ar se ba, ro me-lic pir ve li iyo mTels sab Wo Ta kav Sir Si. sa zo ga do e bis wev re bic, Zi ri Ta dad, uni ver si te tis kur sdam Tav re bu-le bi iy vnen. am ri gad, uni ver si te tis fsi qo lo gi is ka Ted-ra da fsi qo lo gi u ri la bo ra to ria mec ni e ru li kvle vis cen trad Ca mo ya lib da. Uuz na Zem ara mxo lod im dro in de li ev ro pu li fsi qo lo gi u ri kul tu ra Se mo i ta na sa qar Tve-lo Si, ara med TviT sa qar Tve lo aq cia ori gi na lu ri zo gad-fsi qo lo gi u ri Te o ri is sam Sob lod.

di mit ri uz na Zes uzar ma za ri ro li mi uZR vis uni ver-si tet Si sas wav lo la bo ra to ri is Ca mo ya li be bis saq me Si, rom lis ga re Sec sa u ni ver si te to ga naT le ba srul yo fi li ver iq ne bo da. 1925 wels, uni ver si te tis sab Wos ga dawy ve ti-le biT, ev ro pu li uni ver si te te bis sas wav lo prog ra me bis gac no bis miz niT, di mit ri uz na Ze uni ver si te tis sxva pro-

dimitri uznaZe 45

fe so reb Tan er Tad, ga em gzav ra ger ma ni a Si, sa dac sa mec ni e-ro kon taq te bis dam ya re bis gar da, Se i Zi na fsi qo lo gi u ri li te ra tu ra da fsi qo lo gi u ri apa ra tu ra fsi qo lo gi is ka Ted ras Tan fsi qo lo gi is sas wav lo la bo ra to ri is mo-sawy o bad. ga su li sa u ku nis 60-i an wle bam de es iyo er Ta-der Ti ev ro pul do ne ze aR Wur vi li sas wav lo la bo ra to-ria sa qar Tve lo Si. Aaq ga i a ra praq ti ku li me ca di ne o be bi stu den tTa mra val ma Ta o bam. DdRes es apa ra tu ra mu ze u mis sa kuT re ba a.

* * * al baT, Za li an Zne lia fsi qo lo gi is is to ri a Si im ga mo-

Ce nil mec ni er Ta da sa xe le ba, rom leb sac fsi qo lo gi is im-den gan sxva ve bul dar gSi da e to ve bi nos wa ruS le li kva li, rac SeZ lo er Tma pi rov ne bam – di mit ri uz na Zem: zo ga di fsiq o lo gia da fsi qo lo gi is is to ri a, bav Svis fsi qo lo gia da pa Tof si qo lo gi a, Sro mis fsi qo lo gi a, fsi qo lin gvis-ti ka, so ci a lu ri fsi qo lo gi a, xe lov ne bis fsi qo lo gi a. es aris aras ru li sia im dar ge bi sa, ro mel Sic Ta vi si axa li sity va aqvs naT qva mi di mit ri uz na Zes. mag ram mi si mTa va ri saq me gan wyo bis zo gad fsi qo lo gi u ri Te o ria iyo.

fsi qo lo gi u ri Te o ri e bi or, did da mci re Te o ri e bad Se iZ le ba da i yos. mci re Te o ri ebs mi e kuT vne ba cal ke ul fsi qi kur pro ces Ta mim di na re o bis ka non zo mi e re ba Ta am-xsne li ker Zo Te o ri e bi, xo lo di di Te o ri e bis ricx vi ki Se da re biT mci re a, rad gan ma Ti amo ca na ada mi a nis mTli a ni bu ne bis, mi si gan cde bis, cno bi e re bi sa da qce vis zo ga di ka-non zo mi e re be bis aR we ra da ax sna a. di mit ri uz na Zem Seq mna gan wyo bis zo gad fsi qo lo gi u ri Te o ria uk ve ar se bu li di-di, mag ram, rig sa kiTx eb Si, ur Ti er Tda pi ris pi re bu li Te-o ri e bis – tra di ciu li fsi qo lo gi is, fro i dis fsi qo lo-gi is, geS tal tfsi qo lo gi i sa da ame ri ku li bi he vi o riz mis ar se bo bis pi ro beb Si, maT pa ra le lu rad da maT da saZ le-vad. man da am tki ca, rom ada mi a nis cno bi e re bi sa da moq me-de bis mim di na re o bis Ta vi se bu re be bi mTli a ni su bi eq tis arac no bi e ri mdgo ma re o bis, gan wyo bis moq me de bis Se de gi a. gan wyo bis cne bis, ro gorc Te o ri is Zi ri Ta di struq tu ris Se mo ta niT, mi si fun qci is gan sazR vri Ta da eq spe ri men tu-


li da sa bu Te biT, Se saZ le be li gax da ada mi a ni sa da, sa zo ga-dod, fsi qi kis ma ta re be li yve la cocx a li ar se bis qce vis ax sna da wi nas war mety ve le ba. gan wyo ba aris mi zan Se wo ni li qce vis mi marT wi nas wa ri mza o ba, ro mel Sic asa xu li da in-teg ri re bu lia ro gorc su bi eq tis moTx ov ni le ba, ise mi si da mak ma yo fi le be li sa ga ni- si tu a ci a. moTx ov ni le ba, Cve u-leb riv, Cnde ba ra Ra cis da nak li sis pi ro beb Si. ma ga li Tad, swyu ria ada mi ans. am moTx ov ni le bas ga aC nia Ta vi si da mak-ma yo fi le be li sa ga ni, anu wya li. mag ram imis Tvis rom es ori ram – moTx ov ni le ba da mi si da mak ma yo fi le be li sa ga ni er Tma neTs da u kav Sir des da in di vid ma Se sa ba mi si qce va ga-na xor ci e los, sa Wi roa ra Rac me qa niz mi, ro me lic mas amas ga a ke Te bi nebs. es me qa niz mi aris gan wyo ba, ro mel Sic in teg-ri re bu lia ro gorc moTx ov ni le ba, ise mi si da mak ma yo fi-le be li sa ga ni da, ma Sa sa da me, qce vis gan xor ci e le bam de, arac no bi e ri sa xiT, gan wyo ba Si mo ma va li qce vis es ki zi uk ve ar se bobs.

aR niS nu li mi mar Tu le biT kvle vis war ma te bis sa fuZ-vlad iq ca di mit ri uz na Zis mi er Se mu Sa ve bu li eq spe ri men-tu li kvle vis me To di. Se saZ le be li gax da gan wyo bis arac-no bi e ri mdgo ma re o bis xe lov nu rad, eq spe ri men tis gziT Se mu Sa ve ba da mi si ka non zo mi e re be bis kvle va. ga mov lin da

d. uznaZe laboratoriaSi

dimitri uznaZe 47

gan wyo bis Se mu Sa ve bis da mim di na re o bis in di vi du a lu ri gan sxva ve be bi, ro mel Tac di ag nos ti ku ri Ri re bu le ba aR-mo aC ndaT, rac gan wyo bis di fe ren ci a lur fsi qo lo gi as da-e do sa fuZ vlad.

di mit ri uz na Zis mi er gan wyo bis kvle vis eq spe ri men tu-li me To diT mo po ve bul Se degs Ta na med ro ve fsi qo lo gi-is udi des ma war mo mad ge nel ma Jan pi a Jem „uz na Zis efeq ti“ uwo da.

sa mec ni e ro da pe da go gi ur moR va we o bas Tan er Tad di-mit ri uz na Ze war ma te bul praq ti kul saq mi a no ba sac ewe o da. man Ca u ya ra sa fuZ ve li sa qar Tve lo Si ga mo ye ne bi Ti dar ge-bis gan vi Ta re bas. mi si Ta os no biT 20-i a ni wle bi dan ga ix sna da fun qci o ni reb da fsi qo teq ni ku ri (Sro mis da or ga ni-za ci is) la bo ra to ri e bi, ga naT le bis gan yo fi le bas Tan ar-se bu li fsi qo lo gi u ri ka bi ne te bi, sa dac ga i Sa la mec ni e-rul -praq ti ku li saq mi a no ba sko lam de li da sko lis asa kis bav SvTa fsi qo lo gi is da pe da go gi u ri fsi qo lo gi is sakiTx-e bis Se sas wav lad da sa kon sul ta ci od. fsi qi at ri ul sa a vad-myo fo Si ga ix sna pa Tof si qo lo gi is gan yo fi le ba, ro me lic ik vlev da sxva das xva fsi qi ku ri da a va de bis mqo ne pa ci en te-bis gan wyo bi sa da fsi qi ku ri pro cese bis Ta vi se bu re bebs. ga mo ye ne bi Ti fsi qo lo gi i sad mi ase Ti in tere si da xel Sewy-o ba im dros, mar Tlac, iS vi a Ti iyo da mxo lod iseT prog re-sul ada mi ans xe le wi fe bo da, ro go ric uz na Ze iyo, ro me lic msof lio mec ni e re bis axal ten den ci ebs izi a reb da da axor-ci e leb da ki dec. sam wu xa rod, mi si es Se sa niS na vad dawy e-bu li saq me mis si cocx le Si bo lom de ver gan xor ci el da, rad gan 1930-i a ni wle bis bo los, mTav ro bis dad ge ni le biT, ga mo ye ne bi Ti dar ge bis es la bo ra to ri e bi da i xu ra (pa Tof-si qo lo gi is ganyo fi le bis gar da), ro gorc mar qsis tu li ide o lo gi is Tvis Se u sa ba mo da fsi qo lo gi as mxo lod fun-da men tu ri mec ni e re bis gan vi Ta re bis per speq ti va dar Ca. xo-lo Tvi Ton di mit ri uz na Ze, ro gorc ide a lis tu ri Te o ri is av to ri, sas wa u leb ri vad ga da ur Ca rep re si ebs. mar Ta li a, Sem dgom fun da men tur mec ni e re ba ze ori en ta ci am ara erT ga mok vle vas mo u ta na sa er Ta So ri so aRi a re ba, mag ram praq-ti ku li da ga mo ye ne bi Ti fsi qo lo gi is dar ge bi msof lio do nes sag rZnob lad Ca mor Ca. 70-i a ni wle bis Tvis ki, ro de-


sac sa zo ga do e ba Si mom wif da az ri war mo e bis efeq ti a no bis zrdis Tvis fsi qo lo gi u ri mec ni e re bis mo na po var Ta mniS-vne lo bis Se sa xeb da mi si da ner gvis Se saZ leb lo bac Se iq mna, sa Wi ro gax da Se sa ba mi si dar ge bis Se sa ba mi si dar ge bis xe la-xa li aRor Zi ne ba da sa Ta na do kad re bis mom za de ba.

1931 wlam de di mit ri uz na Zis kvle ve bi ibeW de bo da sazR var ga re Tis pres ti Jul ga mo ce meb Si (Acta Psycho lo gi ca, Psycho lo gis he For shung da sxv), mag ram 30-i a ni wle bis Sem deg amis Se saZ leb lo ba „rki nis far dam“ da as ru la, ra mac, Ta-vis mxriv, uz na Zis da, sa zo ga dod, qar Tve l fsi qo log Ta kvle ve bis gac no ba msof li os fsi qo lo ge bi saT vis Za li an Se a fer xa.

1940 wels gan wyo bis Te o ri is pir ve li eta pi srul de ba. am wels ga mo vi da di mit ri uz na Zis sa xel mZRva ne lo `zo ga-di fsi qo lo gi a~. es sa xel mZRva ne lo Ta vi si ori gi na lu ri struq tu ri Ta da Si na ar siT ar se bi Tad gan sxvav de ba fsi-qo lo gi is yve la sxva cno bi li sa xel mZRva ne los gan. mas Si gad mo ce mu lia gan wyo bis Te o ri is Zi ri Ta di de bu le be bi. Ti To e u li fsi qi ku ri pro ce si Tu fe no me ni gan xi lu li a, ro gorc si nam dvi lis gan wyo bi se u li asax vis for me bi da sa-xel mZRva ne loc ma Ti gan vi Ta re bis prin cip zea awy o bi li da da la ge bu li, aR we ri li da ax sni li. mi si struq tu rac, Si na-ar sic ab so lu tu rad gan sxvav de ba yve la ma nam de da dRe sac ar se bu li zo ga di fsi qo lo gi is sa xel mZRva ne lo e bis gan.

qar Tu li mec ni e ru li fsi qo lo gi is ma Ral ma do nem 1941 wels, sa qar Tve los mec ni e re ba Ta aka de mi is da ar se-bis Ta na ve, ga na pi ro ba fsi qo lo gi is in sti tu tis Seq mna mis sis te ma Si. sab Wo Ta kav Si ris fsi qo log Ta So ris igi gax da pir ve li fsi qo lo gi -a ka de mi ko si. fsi qo lo gi is in sti tut-sa da uni ver si te tis fsi qo lo gi is ka Ted ras di mit ri uz-na Ze si cocx lis bo lom de, 1950 wlam de, xel mZRva ne lob da.

di dia mec ni e ris dam sa xu re ba, ro me lic uc no bi mov-le nis an ka non zo mi e re bis aR mom Ce nia da Zne lia ga da a fa-so axa li mec ni e ru li Te o ri is av to ris ro li mec ni e re bis gan vi Ta re bis saq me Si. mag ram no va to ru li Te o ri is sa fuZ-vel ze war ma te bu li mec ni e ru li sko lis Seq mna mxo lod er Te ul Ta xved ri a. di mit ri uz na Ze mxo lod am er Te ul Ta war mo mad ge ne li a.

dimitri uznaZe 49

ro gorc WeS ma ri tad kla si ku ri Se moq me de ba – uz-na Zis mec ni e ru li mem kvid-re o ba – bo lom de ar aris Sec no bi li, amas Ta o be bi sWir de ba. swo red mi si moR-va we o bis Se de gi a, rom 1973 wels uz na Zis da ba de bi dan 85 wlis Ta visa dmi miZR vnil kre bul Si mTe li msof li os wam yva ni fsi qo lo ge bis – ve-le kis, la Cin sis, bru ne ris, o’ ko no ris, pi a Jes, fre si sa da sxva fsi qo lo ge bis sta-ti e bia gan Tav se bu li. 1979 wels swo red Tbi lis Si Ca tar da fsi qo lo gi is is to ri a Si yve la ze war mo mad gen lo bi Ti sa er Ta So ri so sim po zi u mi, ro me lic arac no bi e ris prob le mas mi eZR vna. er Ti no me ri ame ri ku li pe ri o du li ga mo ce mi sa „sab Wo Ta fsi qolo gi a“ mTli a nad eT mo ba qar Tvel fsi qo log Ta Sro mebs. gan wyo-bis Te o ri iT da in te re se ba di dia ev ro pis qvey neb Si, ame-ri kis Se er Te bul Sta teb Si, ia po ni a Si. 1986 wels, ia po ne li fsi qo lo gis ka va gu Cis re daq to ro biT ga mo vi da kre bu li, ro mel Sic da beW di lia ia po ne li fsi qo lo ge bis mi er di-mit ri uz na Zis gan wyo bis Te o ri is sa fuZ vel ze Ca ta re bu-li eq spe ri men tu li kvle vis ma sa le bi. sa in te re so a, rom ka va gu Ci gan wyo bis Te o ri as 1928 wels ger ma nul Jur nal Si `Psycho lo gis he For shun gen~ ga ec no, da in te res da da Ca mo a ya li-ba axal gaz rda fsi qo log Ta jgu fi, rom le bic eq spe ri men-tul kvle vebs awar mo eb dnen am mi mar Tu le biT. 2015 wels Sprin ger -is ga mom cem lo bis egi diT ga mo vi da kre bu li „an-ti ci pa ci is prob le ma sab Wo Ta fsi qo lo gi a Si“, sa dac gan-Tav se bu lia qar Tve li fsi qo lo ge bis sta ti e bi – miZR vni li gan wyo bis fsi qo lo gi i sad mi.

da li far ja na Ze,fsi qo lo gi is doq to ri, Tsu fsiqologiisa da

ganaTlebis mecnierebaTa fakultetis profesori


di mit ri uz na Ze da so ci a lu ri fsi qo lo gia

di mit ri uz na Zis gan wyo bis Te o ri is mTa va ri pos tu la-te biT fsi qo lo gi u ri mec ni e re bis sxva das xva mi mar Tu le ba ik ve be ba. man Ta vis fun da men tur naS ro meb Si msof lmxed ve-lo bis as peq tSi Se i mu Sa va gan wyo bis fi lo so fi u ri sa fuZ-vle bi. sis ru les da mec ni e rul da zus te bas ki man eq spe ri-men te bis ni a dag ze mi aR wi a.

na deJ da be ru la va wig nSi `di mit ri uz na Ze~ wers, rom man `fsi qo lo gi is sa ga ni – fsi qi ku ri mov le ne bi – pi rov-nul as peq tSi ga ni xi la. Ta vi si fsi qo lo gi u ri kon cef ci is Zi ri Ta di idea – mTli an pi rov nu li mdgo ma re o bis ma or ga-ni ze be li mniS vne lo ba – man eq spe ri men tu lad da a sa bu Ta, ri Tac fsi qo lo gi ur mec ni e re bas axa li ga ge ba da axa li po zi cia Se uq mna, fsi qo lo gi u ri kvle va ki axa li mi mar Tu-le biT wa iy va na~.

Ddi mit ri uz na Zis naS ro me bi kvle vis mas Sta biT im de nad us wrebs mec ni e rul dros, rom ga ci le biT gvi an Ca mo ya li-be bul mi mar Tu le ba Si – so ci a lur fsi qo lo gi a Si moR va we mec ni e re bi dRe sac bevr Te ziss iye ne ben da acx a de ben, rom uz na Zis Te o ria sa fuZ vlad udevs maT mi er Ca mo ya li be bul mec ni e rul das kvnebs.

gu gu li maR ra Ze,Tsu -is so ci a lur da po li ti kur mec ni e re ba Tafa kul te tis pro fe so ri, fsiqologi:

_ di mit ri uz na Zem dros ga us wro da ga su li sa u ku nis 20-i an wleb Si, ro ca so ci a lu ri fsi qo lo gia jer ki dev Ca-na sa xis mdgo ma re o ba Si iyo, Ta vis naS rom Si ga moT qva mo-saz re be bi, rom le bic Sem dgom sa qar Tve lo Si bevr so ci a-lur -fsi qo lo gi ur kvle vas da e do sa fuZ vlad. rac Se e xe ba da sav leTs, Tu ga vec no biT iq ga moq vey ne bul naS ro mebs, vna xavT, rom bev ri ram sin qron Sia im mo saz re beb Tan, ro me-lic Ta vis dro ze di mit ri uz na Zem ga moT qva.

ma ga li Tad, ro ca igi Ta vis naS rom Si la pa ra kobs me o-re do nis gan wyo ba ze, anu gan wyo ba ze, ro me lic uk ve cno-

dimitri uznaZe 51

bi e re bas Tan da obi eq ti va ci as Tan aris da kav Si re bu li, iq-mne ba Se saZ leb lo ba, rom dRe van de li so ci a lu ri gan wyo ba sru lad mo er gos im kon cep tu a lur sqe mas, rac di mit ri uz na Zes Ta vis `gan wyo bis fsi qo lo gi a Si~ aqvs mo ce mu li.

uz na Zes kon kre tu lad so ci a lur fsi qo lo gi a Si cal-ke naS ro mi ar Se uq mni a, ri si mi ze zic, Ce mi az riT, mxo lod dro is faq to ria – gan wyo bis fsi qo lo gi is kvle vam fsi qo-fi zi ku ri da fi zi o lo gi u ri aq ti vo bis do ne ze im de ni dro wa i Ro, rom man Sem dgom kvle va ze ga das vla ver mo as wro. dar wmu ne bu li var, rom dasc lo da, mi si Sem dgo mi kvle va iq ne bo da gan wyo ba so ci a lur do ne ze. Tum ca mis mi er Te-o ri u lad da sa bu Te bu li mo saz re be bi, rom gan wyo ba aris pi rov ne bi se u li mo di fi ka cia mo sa lod ne li qce vi saT vis da pi rov ne bis mza o ba qce vis gan xor cie le bam de, pir da pir akav Si rebs uz na Zis gan wyo bis cne bas Ta na med ro ve so ci a-lu ri fsi qo lo gi is iseT cen tra lur cne bas Tan, ro go ri-caa ati tu dis cne ba.

min da aR vniS no, rom Za li an sa Wi ro da sa in te re so ga-mod ga fsi qo lo gi a Si mo mu Sa ve qar Tvel mec ni er Ta kvle-veb Si gan wyo bis cne bis ga mo ye ne ba so ci a lu ri qce vis re gu-la ci is Ses wav li sas.

ram de ni me we li a, Ce mi kvle vis obi eq tia so ci a lu ri jgu fis gav le na in di vi dis qce va ze. ro ca da viwye am as peq-tSi kon for mu lo bis fe no me nis kvle va da ga ve ca ni im Te o-ri ebs, ro me lic da sav leT Si ase Ti ti pis qce vis asax sne lad ar se bobs, aR moC nda, rom gan wyo bis Te o ria yve la ze kar gad xsnis am ti pis qce vis ka non zo mi e re bas. ker Zod, Cve ni ga-mok vle vis mi xed viT, kon for mu lo ba, anu jgu fis gav le na mar to jgu fis Ta vi se bu re ba ki ar aris, mas ga na pi ro bebs in di vi dis gan wyo ba, anu da mo ki de bu le ba jgu fis mi marT. max sovs, Ta vis dro ze di ser ta ci a Si ga mo vi ye ne rus Ta ve-lis fra za: ì gi Tvis ebis vin ebis~... anu Ta vad Sen un da iyo Ria gav le nis mi sa Re bad, ra Ta jguf ma gav le na mo ax di nos, To rem Cven vxe davT, rom ari an ise Ti pi rov ne be bi, rom leb-zec ra Rac jgu fi ax dens gav le nas da ari an ise Te bic, rom-le bic am jgu fis gav le nis qveS ar eq ce vi an. anu Zne lia ga-mo vacx a doT, rom kon for mu lo ba aris mxo lod jgu fis an mxo lod pi rov ne bi saT vis da ma xa si a Te be li Tvi se ba.


aq ve un da vTqvaT, rom er Ti da igi ve ada mi ans Se uZ lia erT jguf Si iyos Za li an kon for mu li da me o re jguf Si – ara. ra zea es da mo ki de bu li? ax snis me qa niz mi devs ima Si, rom, pi rov ne bis gan wyo bis Te o ri is mi xed viT, jgu fi sad mi da mo ki de bu le ba ga na pi ro bebs imas, Tu ram de nad mi sa Re bia mis Tvis am jgu fi dan wa mo su li gav le na.

di mit ri uz na Zis gan wyo bis fsi qo lo gi i dan bev ri ram ga mo vi ye ne, ase ve, um rav le so ba -um ci re so bis gav le nis kvle vis dro sac. am de nad, mi maC ni a, rom `gan wyo bis fsi qo-lo gi as~ Se uZ lia so ci a lu ri qce vis ax sna Si Za li an mniS-vne lo va ni ro li iTa ma Sos, mag ram, sam wu xa rod, Cven sa-Ta na dod ver vi ye nebT mas . DdRes qar Tvel fsi qo log Ta naS ro meb Si sa Ta na dod ar xde ba im Te zi se bis ga far To e ba da gan vi Ta re ba, rac uz na Zis Te o ri a Si devs. ami tom, mi zan-Se wo ni lad mi maC ni a, Se iq mnas mkvlev re bis jgu fi, ro me lic am mi mar Tu le biT imu Sa vebs. miT ume tes, aw gan sve ne bul aka de mi kos So Ta na di raS vi lis kvle veb Si bev ri sa in te re-so wi na pi ro baa da sa xu li gan wyo bis fsi qo lo gi is ga mo ye ne-bi saT vis so ci a lu ri fsi qo lo gi is do ne ze.

ase ve, sa Wi rod vTvli gan wyo bis fsi qo lo gi is po pu la-ri za ci as da sav leT Si, rac qar Tvel ma mec ni e reb ma Ta vis saq med un da aq ci on. vfiq rob, kar gi iq ne ba, Tu Tbi li sis saxel mwi fo uni ver si te ti mo a xer xebs da Se iq mne ba fsi qo-lo ge bis jgu fi, ro me lic ucx o e le bis Tvis mi saw vdoms da ga sa gebs gax dis am di di mec ni e ris na az revs. es, Ta vis mxriv, qar Tu li fsi qo lo gi u ri sko lis da, Se sa ba mi sad, qar Tu li mec ni e re bis mi marT in te res sac gaz rdis.

maia to ra ZeTsu-is gazeT `Tbilisis


dimitri uznaZe 53

g 5 huz na Zis pa ra dig ma

(sa mec ni e ro es ki zi)

di mit ri uz na Zis Te o ri as Cve ni sa zo ga do e ba aRiq vams, ro gorc qar Tu li ara ma te ri a lu ri sa mec ni e ro kul tu ris sa gan Zurs. Tu gan Zi gvaqvs, mi si fa sic gvsurs, rom vi co-deT. bu neb ri vi a, am saq me Si mTa va ri sity va fsi qo lo gebs gveT qmis. fsi qo lo ge bi uz na Zis Te o ri is Se fa se bi sas mis Rir se bas ima Si xe da ven, rom igi fsi qi kis zo ga di kon cef-ci a a, ise Ti ve, ro gorc „di di Te o ri e bi“: geS tal tfsi qo-lo gi a, bi he vi o riz mi Tu fsi qo a na li zi. ra Tqma un da, dar-gis zo ga di Te o ria mniS vne lo va ni mo na po va ria (qar Tu li mec ni e re bi dan sxva zo ga di dar gob ri vi Te o ria arc max-sen de ba). oRond, Tu ze mox se ne bul Te o ri eb Tan Se da re bas da viwy ebT, mxo lod zo ga do ba Si ar un da iyo saq me. fsi qo a-na li zi mxo lod ada mi ans exe ba, mag ram mi si si di de eWvs ar iw vevs. sa va ra u do a, rom am Te o ri e bis si di dis gan cda, um-Tav re sad, ma Ti pa ra dig mu lo biT aris ga mow ve u li.

an ti ku ri xa ni dan Sua sa u ku ne e bam de fi lo so fo se bi „pa ra dig mas“ (ber Znu lad – ma ga li Ti, mo de li) ar qmev dnen im sa ma ga li To eta lons, rom lis sa fuZ vel zec Seq mni lia „sa xe yov li sa ta ni sa“. lin gvis ti ka Si ax lac „pa ra dig ma“ hqvia enob ri vi for mis (brun vis, uR le bis da a.S.) eta lo nur ma ga liTs. ga su li sa u ku nis 60-i an wleb Si ter mi ni „pa ra dig-ma“ mec ni e re bis fi lo so fi a Si To mas kun ma Se mo i ta na. man Se am Cni a, rom pto lo me is as tro no mi a, ni u to nis me qa ni ka, maq sve lis eleq tro di na mi ka Tu sxva sak van Zo mniS vne lo-bis kon cef cia iZ le o da ara mar to re a lo bis axal mo dels, ara med Se mec ne bis axal eta lon sac – axal sa gans, me Tods; re a lo bis ga ge bis, aR we ris Tu ax snis prin ci pebs. kon kre-tul ga mok vle va Si mo ce mu li me To do lo gi u ri eta lo ne bis sis te mas kun ma „sa mec ni e ro pa ra dig ma“ uwo da. pa ra dig ma Se iZ le ba Te o ri am war moS vas, mag ram igi Sem deg uk ve mra va-li sxva Te o ri is sa fuZ ve li xde ba. „pa ra dig ma“, ro gorc me-To do lo gi u ri eta lo nis aR mniS vne li cne ba, far Tod gav-


rcel da mec ni e re ba Sic, praq ti ka Sic, kul tu ro lo gi a Sic da a.S.

fsi qo lo gi a sac ga aC nia pa ra dig me bi. mec ni e rul fsi-qo lo gi as er Ti a ni pa ra dig ma ara so des hqo ni a, sa ma gi e rod, hqon da mec ni e re bam dels. mec ni e re bam de yve la sa zo ga do-e ba Si ga me fe bu li iyo su lis (fsi qi kis) re li gi u ri pa ra-dig ma, ra sac, sul mci re, 130 aTa si wlis is to ria aqvs. am pa ra dig mis Tvis su li aris si cocx lis, gan cde bis, qce vis da pi rov nu li mTli a no bis ara ma te ri a lu ri sa fuZ ve li. su li e ri pro ce sis mi ze zi xSi rad ver cno bi er de bo da da ami tom su li Se uc no be li ze bu neb ri vi Za lis na wi lad iyo miC ne u li.

ev ro pu li aRor Zi ne bis da gan ma naT leb lo bis fi lo so-fi am da a ka no na, rom Se mec ne bis sa ga ni un da iyos mxo lod is, ri si em pi ri u li dak vir ve baa Se saZ le be li. suls, ro-mel sac gok le ni us ma „fsi qi ka“ uwo da, Ca mo a So res yve la-fe ri, rac ar iyo dak vir ve ba di da fsi qi kad dar Ca mxo lod ada mi a nis gac no bi e re bu li gan cde bi. fi lo so fi is wi aR Si Ca mo ya lib da fsi qi kis Ses wav lis axa li pa ra dig ma – cno bi-

dimitri uznaZe 55

e re bis pa ra dig ma. 1879 wels fi lo so fos ma da fi zi o log-ma vil helm vun dtma, cno bi e re bis pa ra dig mis sa fuZ vel ze, fsi qi kis ele men te bis Ses wav lis amo ca na wa mo a ye na im ime-diT, rom „a to me bis“ cod niT mTels (cno bi e re bis Si na ar-sebs) ga i geb da. man amis Tvis ga mo i ye na ga li le is me To di – eq spe ri men ti da la if ci gis uni ver si tet Si gax sna pir ve li fsi qo lo gi u ri la bo ra to ri a. la bo ra to ri is gax snis faq-ti mec ni e ru li fsi qo lo gi is da sawy i sad iT vle ba, rad gan sa fuZ ve li Ca e ya ra eq spe ri men tul pa ra dig mas. v. vun dtis 180 mo wa fi dan er T-er Ti iyo di mit ri uz na Ze.

1912 wels maqs var Tha i mer ma uar yo ele men te bis Zi e bis vun dti se u li amo ca na, rad gan da a sa bu Ta, rom fsi qi kur ele men tebs ga na pi ro bebs fsi qi ku ri mTe li, geS tal ti. geS-tal tis pa ra dig mam ga a Ci na Te o ri e bi aR qmis, az rov ne bis, mo ti va ci is, qce vis Tu jgu fis di na mi kis fsi qo lo gi a Si, man gar kve u li wvli li Se i ta na in ter dis cip li na ru li sis-te mu ri mid go mis for mi re ba Sic.

1913 wels cno bi e re bis pa ra dig ma su bi eq tu ro bis Tvis ga ak ri ti ka jon uot son ma. man ga nacx a da, rom mec ni e re bam mxo lod obi eq tu rad dak vir ve ba di qce va un da Se is wav lo-so da sa fuZ ve li Ca u ya ra bi he vi o ris tul (qce vaT mec ni e-rul) pa ra dig mas. mas Sem deg da sav le Tis aka de mi ur ma fsi-qo lo gi am am pa ra dig mis far gleb Si mra va li Te o ria Seq mna. 30-i a ni wle bis Tvis, ro ca uz na Ze Ta vis Te o ri as aya li beb-da, ame ri ka Si gaC nda qce vis ara dak vir ve ba di Su a le du ri cvla de bis Ses wav lis ne o bi he vi o ris tu li pa ra dig ma. sa u-ku nis me o re na xe var Si mis gan amo i zar da kog ni tu ri fsi qo-lo gi is pa ra dig ma, ro me lic fsi qi ku ri pro ce se bis sa fuZ-vlad Se mec ne bas mi iC nevs. mas dRem de wam yva ni mdgo ma re o ba uka via aka de mi ur fsi qo lo gi a Si.

am pro ce se bis pa ra le lu rad da maT gan da mo u ki deb-lad sa u ku ne Ta mij na ze eqim ma zig mund fro id ma nev ro zis mkur na lo bis miz niT wa mo a ye na pa ra dig ma, ro me lic amo ca-nad sa xav da pi rov ne bis da mis arac no bi er Si gan dev ni li im sur vi le bis ga mov le nas, rom le bic kon fliq tSia mo ral-Tan. am pa ra dig mam ra mo de ni me axa li mim di na re o ba ga a Ci na. maT So ris, fro i dis mo wa fem vil helm ra ix ma sxe ul ze ori-en ti re bu li Te ra pia Seq mna, franc aleq san der ma – fsi qo-


so ma tu ri me di ci na. XX sa u ku nis Sua wle bi dan fro i diz msa da bi he vi o riz mTan da pi ris pi re ba Si mom wif da hu ma nis tu-ri fsi qo lo gi a, ro mel mac ada mi an Si zne o bis pri ma tis pa-ra dig ma wa mo a ye na. dRes hu ma nis tur pa ra dig mas wam yva ni mdgo ma re o ba uka via pi rov ne bis fsi qo lo gi a sa da fsi qo Te-ra pi a Si.

mec ni e ru li fsi qo lo gi is Ca moT vli li pa ra dig me bis er Ti Ta vi se bu re baa sa yu radR e bo. Tu da vak vir de biT, Se-vam CnevT, rom xse ne bul pa ra dig meb Si ga da na wi le bu lia is, rac er Tad iyo Tav moy ri li su lis ka te go ri a Si: cno bi e re-bis pa ra dig mam xe li moh ki da gan cdas; fro i dis pa ra dig mam – arac no bi ers, pi rov ne bas da mas Si ar se bul de mo nebs, su lis gav le nas sxe u lis sa si cocx lo pro ce seb ze; hu ma nis tur ma pa ra dig mam – zne ob rivs da Se moq me de biTs pi rov ne ba Si. mec-ni e re bam uar yo mxo lod is, rom su lis kon cef cia yo ve li ve amas ze bu neb ri vo biT xsni da (Tum ca, dRes pa raf si qo lo gia cdi lobs es Tvi se bac da a ma tos fsi qi kas). ise Ti STa beW di-le ba iq mne ba, rom ar se bobs kul tu raT So ri si su lis ar qe ti-pi (uf ro zo ga di, vid re ma ga li Tad karl iun gis ani ma da ani-mu si a), su lis geS tal ti, rom lis preg nan tu li Sev se bis ken ga uc no bi e reb lad mi is wraf vi an mec ni e ru li pa ra dig me bi.

gan xi lu li pa ra dig me bis ki dev er Ti Tvi se baa aR niS vnis Rir si. Se mec ne bis fi lo so fi a Si sak ma od gvi an gac no bi er-da, rom Se mec ne bis sa ga ni gan sxvav de ba Se mec ne bis obi eq-tis gan. es gan sxva ve ba Se mo i ta na av stri el ma fi lo so fos-ma r. ame za der ma 1904 wels. ma ga li Tad, ro me li me mi ne rals Se is wav lis ge o lo gi a, fi zi ka, qi mi a, mag ram yo vel maT gans Ses wav lis sa ku Ta ri sa ga ni aqvs am obi eq tSi. er Tma dis cip-li nam Se iZ le ba bev ri obi eq ti Se is wav los, mag ram Ses wav-lis sa ga ni mas yo vel Tvis er Ti eq ne ba.

am Tva liT Tu Sev xe davT, Se vam CnevT, rom fsi qo lo gi-is TiT qmis yve la pa ra dig ma aq cents ake Tebs fsi qo lo gi is axal obi eq tze da ara – sa gan ze. gan cdas fsi qo lo gi as Tan er Tad fi zi o lo gi ac swav lobs; qce vas – bi o lo gi a, so ci o-lo gi a, iu ris pru den ci a; pi rov ne ba sac – igi ve dis cip li ne-bi. mka fi od araa dek la ri re bu li – Tu ra aris fsi qo lo gi is Ses wav lis sa ga ni cno bi er gan cda Si, qce va sa da pi rov ne-ba Si. es mdgo ma re o ba ar war mo ad gens iS vi a To bas, TiT qmis

dimitri uznaZe 57

yve la dis cip li nas uWirs Se mec ne bis sag nis ga mo yo fa obi eq tis gan, igi ume te sad in tu i tu rad aris xol me mo-ce mu li da tav to lo gi u rad gan mar te bu li (ma ga li Tad, fi zi ka swav lobs fi zi kur si nam dvi les). fsi qo lo gi-a Si es sa kiTxi xSi rad aCens prob le mas. dis cip li ne bi (bi o lo gi a, so ci o lo gi a), rom le bic igi ve obi eq tebs Se is wav li an, xSi rad qmni an Te o ri as, ro me lic fsi qo lo gi-is kom pe ten ci as ga ne kuT vne ba, ra sac mos devs mra va li ga u-geb ro ba. prob le me bi Cnde ba fsi qo lo gi is Sig ni Tac. obi eq-tis da sag nis dam Txve vam ga a Ci na arac no bi e ri fsi qi ku ris lo gi ku ri prob le ma – Tu fsi qi ka aris cno bi e ri gan cda, arac no bi e ri fsi qi ku ri wi na aR mde gob ri vi cne ba xde ba. am-de nad, fsi qo lo gi is sag nis di fe ren ci re ba fsi qo lo gi is obi eq tis gan fsi qo lo gi is Tvis sa Wi roa da ar se bul pa ra-dig meb Si es mka fi od araa Ca mo ya li be bu li.

pa ra dig me bis ana li zis Sem deg da vub run deT uz na Zis Te o ri as. isic pa ra dig mu li un da iyos, Tu mas vu to lebT ze mox se ne bul kon cef ci ebs. am mxriv sa yu radR e boa bo lo mo nog ra fi a Si di mit ri uz na Zis mi er ga ke Te bu li ga nacx a-di, rom „fsi qo lo gi is Zi ri Ta di prob le ma“ aris gan wyo bis prob le ma, mi si Ses wav la. es mo wo de ba mi si Te o ri is zo ga-do bas ara fers hma tebs, mag ram av lens pa ra dig mu lo bis am-bi ci as. am gva ri ga nacx a diT uz na Ze axal amo ca nas da sa gans sTa va zob da mTel fsi qo lo gi as. dge ba ka no ni e ri sa kiTx i – ra aris gan wyo ba, kvle vis ra axal obi eq tsa Tu sa gans sTa-va zob da uz na Ze fsi qo lo gi as?

uz na Zis mi xed viT, gan wyo ba aris cocx a li ar se bis, anu moq me de bis su bi eq tis arac no bi e ri, mTli a ni mdgo ma re o-ba – war mo So bi li moTx ov ni le bis da si tu a ci is gav le niT, ro me lic qce va sac gan sazR vravs da cno bi e re ba sac, rad gan qce vis Tvis mza o ba Si aqvs moy va ni li su bi eq tis (pi rov ne bis) mTli a ni fsi qi ku ri da fi zi ku ri Se saZ leb lo be bi, anu gan-

S. nadiraSvili, saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis

akademikosi, fsiqologi


sazR vravs sxe u leb riv pro ce seb sac. ada mi a nis do ne ze gan-wyo bebs aya li bebs so ci a lu ri ga re moc vac, ris Se de ga dac so ci a lu ri gan wyo be bis na wi li ma Ra li moTx ov ni le be bis da zne ob ri o bis sa fuZ ve li xde ba, na wi li ki war mar Tavs so-ci a lur da mo ki de bu le bebs, ati tu tebs (S. na di raS vi li).

Tu da vak vir de biT, gan wyo bas yve la is Tvi se ba ga aC ni a, ra sac suls mi a wer dnen sa u ku ne e bis gan mav lo ba Si (ze bu-neb riv Tan kav Si ris gar da) da rac Sem deg ga i Sa la sxva das-xva pa ra dig ma Si. ga mo dis, rom gan wyo bis cne ba su lis ka te-go ri is aR dge nis gar kve ul mcde lo bas war mo ad gens, rac Ta vis Tav Si ata rebs fsi qo lo gi is in teg ra ci is Se saZ leb-lo bas, ro mel sac fsi qo lo gia eZebs mTe li is to ri is man-Zil ze. dar gis in teg ra ci is po ten ci a li uk ve pa ra dig mu li ga nacx a di a.

vTvli, rom mo ta ni li gan mar te ba da zus te bas mo iTx-ovs, rad gan am de fi ni ci is mi xed viT gan wyo ba mxo lod qce-vis Tan mxle bi mov le na a. es niS navs, rom gan wyo ba qce vis fsi qo lo gi am un da Se is wav los ise ve, ro gorc swav lobs qce vis Tan mxleb mo ti va ci as, sti mu la ci as an Cve vas. amiT gan wyo bis kon cef cia qce vis pa ra dig mis mxo lod er T-er Ti Te o ria aR moC nde ba, ro me lic prin ci pul si ax les ar sTa va-zobs mkvlev rebs. ma Sin „fsi qo lo gi is mTa va ri prob le ma“ qce va ga mo dis da ara – gan wyo ba. amas Ta na ve, Ta vad uz na Zec ar akav Si reb da gan wyo bas mxo lod qce vas Tan. mis Tvis gan-wyo ba xan pir ve la di fsi qi ku ri re aq ci a a, sa dac jer moTx-ov ni le bac ar ar se bobs; xan mi ze zia siz mri sa, rom lis qce-vad miC ne va Zne li a; xan pi rov ne bis kom pleq sia da a.S. ese i gi uz na Ze ar iyo qce vis pa ra dig mis tyve. ami tom, sa fiq re be-li a, rom gan wyo bis mi se ul de fi ni ci as da ma te bi Ti ga Sif-vra sWir de ba. vva ra u dob, ga Sif vris sa in te re so ver si as gvTa va zobs uz na Zis cne bis is to ri a.

ter mi ni „gan wyo ba“ mec ni e rul fsi qo lo gi a ze met wels iT vlis. gan sa kuT re bu li ad gi li man da i ka va vi ur cbur-gis uni ver si te tis fsi qo lo gi ur la bo ra to ri a Si, sa dac vun dtis mim dev reb ma me-19 sa u ku nis bo los ga dawy vi tes az rov ne bis Tan mxle bi gan cdis ele men te bis Ses wav la. ki-ul pem, mar bem, ax ma, uat ma, bi u ler ma da sxva cno bil ma mkvlev reb ma da ad gi nes, rom Tu ada mi a nis Tvis amo ca nis an

dimitri uznaZe 59

sity vis az ri ga sa ge bi aris (az ri, mniS vne lo ba, se man ti ka im xa nad si no ni me bad iT vle bo da), mas uC nde ba am ga ge bis Sem-dgo mi gaS lis mza o bis di fu zu ri gan cda, rom lis ele men-te bi cno bi e re ba Si arc iyo mo ce mu li. am gan cdas „cno bi e-re bis gan wyo ba“, an mxo lod „gan wyo ba“ ewo da. vi ur cbur gis sko la az ris gan cdis ele men te bis Zi e bas ar gas cda, ma le amo wu ra Ta vi si Ta vi da 1909 wels da i Sa la.

1927 wels di mit ri uz na Zem, ro gorc Cans, vi ur cbur-gis sko la Si di di po ten ci a li da i na xa da ga dawy vi ta mas-Tan dab ru ne ba. am sko lis we se biT man Ca a ta ra eq spe ri men ti, oRond ara sity vis, ara med sag nis mniS vne lo bis wvdo ma ze. sag nis mniS vne lo bis gan cda Si isev da das tur da „cno bi e-re bis gan wyo bis“ ar se bo ba, ro mel sac uz na Zem „mniS vne lo-bis fsi qi ku ri eq vi va len ti“ uwo da. Tu gan wyo ba enob ri vis gar da aris sag nob ri vi mniS vne lo bis fsi qi ku ri eq vi va len-tic, ga mo dis, rom gan wyo ba ax lavs yve la fers, ra Sic mniS-vne lo bas debs su bi eq ti: Seg rZne bebs, cno bi e re bis xats, qce vas, sa ku Tar sxe uls da mis mdgo ma re o bas, pi rov nul „me“ -s da sam ya ros msof lxed vas. sag nob ri vi mniS vne lo biT yve la cocx a li ar se ba sar geb lobs, am de nad gan wyo ba axa si-a Tebs fsi qi kis evo lu ci is yve la etaps, ro gorc mi mar Te-


bis wvdo mis da ga mo ye ne bis fsi qi ku ri me qa niz mi. mas Si erT mTli a no ba Sia mo ce mu li mo ma va li cvli le be bis Se saZ lo prog ra me bi (gan wyo ba al go riT mad, prog ra mad ga ni xi la io seb bJa la vam). Tu prog ra ma su bi eq tis Tvis jer araa zus-tad gan sazR vru li, uz na Ze la pa ra kobs di fu zur gan wyo ba-ze, ro ca prog ra ma gan sazR vru lia – di fe ren ci re bul ze.

Tu gan wyo ba se man ti kis fsi qi ku ri eq vi va len ti a, ro-me lic Se saZ lo cvli le be bis al go riTms mo i cavs, is fsi-qo lo gi is Ses wav lis yve la obi eqts mi e sa da ge ba da qce va mxo lod mi si er T-er Ti kon teq sti a. amiT gan wyo bis fsi qo-lo gia scil de ba bi he vi o ris tu li pa ra dig mis Car Co ebs.

ro gorc mniS vne lo bis fsi qi ku ri eq vi va len ti – gan-wyo ba – mar Tlac aris pir ve li fsi qi ku ri re aq cia – sag niT re cef to re bis fi zi o lo gi u ri ga Ri zi a ne bis Sem deg pir ve-li, rac Cnde ba, aris am sag nis se man ti ka, ro me lic fsi qi ka Si gan wyo bis sa xi Taa mo ce mu li. fi zi o lo gi u ri ga Ri zi a ne bis se man ti za ci is Se de gad ya lib de ba moTx ov ni le ba, emo cia Tu ga re mos aR qma. ma Ti er Tob li o ba biZgs aZ levs da ga na-pi ro bebs sxva fsi qi kur pro ce sebs da qce vas. mov le na Ta es jaW vi, ro mel sac Zne li a, ar da e Tan xmo, em Txve va qce vis de-ter mi na ci is uz na Zi se ul aR we ras.

gan wyo bis, ro gorc su bi eq tu ri se man ti kis gav le na kar gad Cans erT ma ga liT Si, ro mel zec bu dis te bi msje-lob dnen da me re al bert elis ma ga mo i ye na emo ci ur -ra ci-o na lur Te ra pi a Si: ro ca ada mi a ni ia tak ze ra Rac dak lak-nils xe davs, sav se biT gan sxva ve bu li emo cia eq ne ba imis da mi xed viT, da na xuls gve lad aRiq vams Tu To kis nag le jad. am ti pis gan sxva ve ba Si aris fsi qi kis spe ci fi ka, gan sxva ve-ba ki swo red su bi eq tur se man ti ka Si, anu gan wyo ba Si a. Cven uk ve ga da vav leT Tva li fsi qo lo gi u ri pa ra dig me bis is-to ri as da gvax sovs, rom mTe li fsi qo lo gi is Tvis su bi eq-tu ri se men ti kis kvle vis pa ra dig ma ara vis Se u Ta va ze bi a. es uz na Zis pa ra dig ma a, ro me lic sxva ar cerT pa ra dig mas ar em Txve va.

uz na Zis pa ra dig mis spe ci fi ka ima Sic aris, rom man gah yo fsi qo lo gi is obi eq ti fsi qo lo gi is sag nis gan. amis mka fio ma ga li Tia mis mi er qce vis prob le mis da ye ne ba da ga daW-ra. uz na Zem ga nas xva va fi zi ku ri qce va fsi qo lo gi u ris gan

dimitri uznaZe 61

da am uka nas kne lis Ta vi se bu re bad swo red se man ti ka, mniS-vne lo ba mi iC ni a. am de nad, uz na Zis mi xed viT, fsi qo lo gi is sa ga ni swo red se man ti ka a, anu mi si fsi qi ku ri eq vi va len ti (gan wyo ba), xo lo cno bi e re ba da qce va Ses wav lis obi eq te-bi a, rom leb Sic fsi qo lo gi am su bi eq tis mi er maT Si Ca de bu-li se man ti ka un da ga mo av li nos. fsi qo lo gi is sag nis am gva-ri ga ge bac uz na Zis pa ra dig mis prin ci pu li si ax le a.

am pa ra dig mi dan ga mom di na re, ga sa ge bi xde ba uz na Zis mi er em pi ri u lo bis pos tu la tis kri ti ka da mi mar Te ba Ta wvdo mis (in sa i tis) pir ve la do bis aRi a re ba; da be ji Te biT mtki ce ba, rom fiq si re bu li gan wyo bis eq spe ri men teb Si gan-wyo ba mi mar Te ba ze iq mne ba; qce vis mi zan Se wo ni lo bis prob-le mis da ye ne ba da gan wyo bis sa fuZ vel ze ga daW ra; enis Si na for ma Si Tu pos thip no tur STa go ne ba Si gan wyo bis gan-Wvre ta da a.S.

su bi eq tu ri se man ti kis Te ma ga fan tu lia mTel fsi qo-lo gi a Si. mas mniS vne lo va ni ad gi li uka via pi rov ne bis fsi-qo di ag nos ti ka sa da fsi qo Te ra pi a Si, mo ti va ci is, emo ci is da qce vis fsi qo lo gi a Si, bav Svis da pe da go gi ur fsi qo lo-gi a Si, fsi qo lin gvis ti ka sa da xe lov ne bis fsi qo lo gi a Si, so ci a lur da po li ti kur fsi qo lo gi a Si, di za i nis da rek-la mis fsi qo lo gi a Si, er go no mi ka sa da sa in Jin ro fsi qo-lo gi a Si da a.S. gan wyo bis fsi qo lo gi is er T-er Ti fun qcia aris am dar geb Si da fan tu li me To de bis da ka non zo mi e re-be bis erT sis te mad war mod ge na, rac Tan da Tan xor ci el de-ba gan wyo bis sko la Si.

gan wyo bis pa ra dig ma bevr Ta na med ro ve prob le mas ex-mi a ne ba, mag ram uf ro me ti sa er To aqvs mas mo mav lis fsi-qo lo gi as Tan. ro gorc uk ve iT qva, 60-i an wleb Si tol me nis ne o bi he vi o riz mis sa fuZ vel ze Ca mo ya lib da kog ni tu ri mi-mar Tu le ba. man kom pi u te ru li me ta fo rac Se mog vTa va za – cocx a li ar se bis Tvis fsi qi ka igi ve aris, rac prog ra ma kom pi u te ris Tvi so (fsi qo lo gi is sag nis uz na Zi se ul ga-ge bas wa a gavs), mag ram am po zi ci as Sem dgo mi CaR rma ve ba ar moh yva, igi me ta fo rad dar Ca. xse ne bu li mim di na re o bis-Tvis yve la fsi qi ku ri pro ce sis sa fuZ vels Se mec ne ba, kog-ni cia war mo ad gens. kog ni tur ma mid go mam axa li Te o ri e bi ga a Ci na mex si e re bis, moTx ov ni le bis, emo ci e bis Tu so ci a-


lur fsi qo lo gi a Si, Sro mis, or ga ni za ci ul Tu fsi qo Te-ra pi ul praq ti ka Si. kog ni tu ri mid go ma bo lo pa ra dig maa da sa bo loo sa xe je rac ar mi u Ri a. mas Si da u mu Sa vebe li rCe ba bev ri is sa kiTx i, ro me lic da mu Sa ve bu lia uz na Zes-Tan. aris imis mo lo di nic, rom kog ni tu ri fsi qo lo gia mo-Zeb nis sa er Tos hu ma nis tur Tan.

uz na Zem vi ur cbur ge le bis arac no bi e ri az ri da a kav-Si ra fro i dis ga uc no bi e rebel az reb Tan, oRond uz na Zis ver sia fro i di sa ze uf ro zo ga di iyo. ama ve dros, uz na Zem gan wyo ba Si da i na xa TviT re a li za ci is ken swraf va, rac mis po zi ci as aax lo ebs mog vi a ne biT ga Ce nil hu ma nis tur fsi-qo lo gi as Tan, rom lis Tvi sac TviT re a li za cia aris pi rov-ne bis („me“-s se man ti kis) ima nen tu ri ten den ci a. Se sa ba mi-sad, es per speq ti vac araa ucxo uz na Zis pa ra dig mis Tvis.

am de nad, uz na Zis pa ra dig ma uaR re sad Ta na med ro ve a. igi aTe u li wle biT win us wreb da kog ni tur mid go mas da hu-ma nis tur fsi qo lo gi as, sav se biT gan sxva ve bul sa fuZ vel-ze ageb da Ta vis sis te mas, mag ram, is po zi cia eka va, ris ke nac dRes mi dis Ti To e u li maT ga ni. uz na Zis pa ra dig ma Si im den Ta na med ro ve prob le ma ze iZeb ne ba pa su xi, rom igi Zli er gav le nas mo ax den da msof lio fsi qo lo gi a ze, di mit ri uz-na Zes sxva dro Si da qve ya na Si rom ecx ov ra...

sab Wo Ta ma te ri a liz mis pi ro beb Si uz na Ze pir da pir ver ity o da – az ri da ideaa moq me de bis de ter mi nan ti a o. es ide-a lis to bad Ca iT vle bo da, rac sa sik vdi lo ga na Ce ni iyo (mi si gar dac va le bis Sem deg sko la ma inc ver ga da ur Ca am bral-de bas). sa va ra u do a, rom gan wyo bis qa rag mu li de fi ni cia da mi si qce va ze mi mag re ba, na wi lob riv, Ta vi si po zi ci is ide a-lis tu ro bis da sa fa rad ga mo i ye na uz na Zem. ama ve dros, ucx-o e Tis ken gza ru seT ze ga di o da. xo lo ru si fsi qo lo ge bi ar uS veb dnen, rom pa ra dig mu li kon cef cia da ba de bu li yo sad me, mos ko vi sa da le nin gra dis gar da (qar Tul fsi qo lo-gi as isi ni dRem de ix se ni e ben mxo lod gan wyo bis fe no me nis Sem swav lel sko lad). Ta vis mxriv, ves ter no cen trizms ayo-lil msof lio fsi qo lo gi a sac ar ain te re seb da – ra xde-bo da aq. Ta nac qar Tu li fsi qo lo gi u ri sko la yo vel Tvis er Ti sa Su a lo la bo ra to ri is zo mi sa iyo da ver axer xeb da yve la sa Wi ro sa kiTx is da mu Sa ve bas da gax ma u re bas (ax la is

dimitri uznaZe 63

la bo ra to ri is zo mac sa nat re li gax da). yo ve li ve am fon ze ik ve Te ba, rom uz na Zis pa ra dig mam ga us wro dro sa da sa ku-Tar sko las, ris ga moc dRem de araa bo lom de ga Sif ru li mi si pa ra dig mu li po ten ci a li. ime di vi qo ni oT, rom odes me mo xer xde ba am po ten ci a lis sru lad war mo Ci ne ba.

ra maz say va re li Ze,fsi qo lo gi is mec ni e re ba Ta doq to ri,

Tbilisis saxelmwifo samedicinouniversitetis pro fe so ri


g 6 h

di mit ri uz na Zis mec ni e ru li dape da go gi u ri moR va we o ba qu Ta is Si

(1909-1917 ww.)

23 wlis asak Si uz na Zem ger ma ni a Si fi lo so fi is doq to-ris sa mec ni e ro xa ris xi mo i po va da 1909 wels sa moR va we od qu Ta iss da ub run da. ra ki ru se Tis im pe ri a Si sazR var ga reT mi Re bu li dip lo mi ofi ci a lur do ku men tad ar iT vle bo-da, uz na Zem is to ri ko sis dip lo mic ai Ro xar ko vis uni ver-si tet Si eq ster nis we siT Ca ba re bu li ga moc de bis Se de gad. qu Ta is Si moR va we o bis wleb Si igi iyo is to ri i sa da fi lo-so fi is pro pe dev ti ku li kur sis mas wav le be li qu Ta i sis vaJ Ta qar Tul gim na zi a Si. am Zi ri Ta di sam sa xu ris gar da, uz na Ze qu Ta is Si ar se bul sxva sas wav lo da we se bu le beb Sic moR va we ob da: iyo fsi qo lo gi i sa da lo gi kis mas wav le be li qu Ta i sis epar qi a lur sas wav le bel Si (1914-1917 w. w.), fsi qo-lo gi i sa da pe da go gi kis is to ri is mas wav le be li qu Ta i sis mTav ro bis qal Ta gim na zi a Si (1914-1916 w. w.) da qu Ta i sis „si-naT lis“ sko lis di req to ri da mas wav le be li (1915-1918 w.w.).

Zveli quTaisi

dimitri uznaZe 65

praq ti ku li pe da go gi u ri moR va we o bis gver diT, uz-na Ze am wleb Si na yo fi er Te o ri ul mu Sa o bas ewe va: qmnis sas wav lo sa xel mZRva ne lo ebs is to ri a Si da pe da go gi ka Si, ga mo dis sa ja ro leq ci e biT fi lo so fi is sa kiTx eb ze, pe ri-o dul pre sa Si aq vey nebs mec ni e rul sta ti ebs fi lo so fi-ur da pe da go gi ur Te meb ze da a.S. uz na Zis am moR va we o bas yu radR e biT adev nebs Tvals ga naT le bu li qar Tu li sa zo-ga do e ba da mas ze did ime debs am ya rebs. pre sa Si qvey nde ba ga mo Ce nil qar Tvel moR va we Ta we ri le bi, sa dac uz na Zis leq ci ebs, sa ja ro ga mos vlebs da mec ni e rul Se moq me de bas ma Ra li Se fa se ba eZ le va. imis mi u xe da vad, rom am pe ri od Si uz na Zes sa kuT riv fsi qo lo gi u ri da sa xe le bis naS ro me bi ar ga mo uq vey ne bi a, mi si TiT qmis yve la pub li ka ci a, ise ve ro gorc mi si praq ti ku li pe da go gi u ri moR va we o ba, fsi qo-lo gi as em ya re ba da fsi qo lo gi u ri az re bi Taa gaJ Ren Ti li.

fi lo so fi u ri xa si a Tis we ri leb sa da ese eb Si uz na Ze ga ni xi lavs ra na ir fe ro van fi lo so fi ur prob le ma ti kas, TiT qmis yve la sa kiTxs ada mi a nis su li er cxov re bas Tan, mi-si cno bi e re bis fun qci o ni re bas Tan akav Si rebs. Se iZ le ba iT qvas, rom fi lo so fia mas ain te re sebs ro gorc ada mi a-nis su lis, mi si fsi qi kis wvdo mis sa Su a le ba. am naS ro meb Si uz na Ze ar se bi Tad fsi qo lo gi is fi lo so fi ur prob le mebs ga ni xi lavs. Ta vi si Te o ri u li moR va we o bis am etap ze uz na-Ze icavs da a vi Ta rebs fsi qi kis aq ti vo bis Te o ri as, rom li-Tac, er Ti mxriv, ag rZe lebs Ta vi si mas wav leb lis vil helm vun dtis me To do lo gi ur xazs fsi qi kis ga ge bis saq me Si, xo lo, me o re mxriv, ig rZno ba, rom am za debs ni a dags fsi qi-ku ris bu ne bis sru li ad ax le bu ri da ori gi na lu ri ga az re-bi saT vis, rac wle bis Sem deg gan wyo bis Te o ri a Si gan xor ci-el da.

aq ti vo bis Te o ri is zo gad mo na xazs uz na Ze sa qar Tve-lo Si dab ru ne bis pir ve li ve Tve eb Si ga moq vey ne bul we-ril Si („ba ra TaS vi lis li ris mo ti ve bi“, 1909 w.) iZ le va, xo lo mom dev no pub li ka ci eb Si („in di vi du a lo ba da mi si ge ne zi si“, 1910 w; `gan dgo mi lo bis prob le ma ilia Wav Wa va-Zis gan de gil Si“, 1911 w; „a ba Se lis po e zi a“, 1913 w. da sxv.) mas uk ve das ru le bu li sa xiT aya li bebs. Ta vi si Te o ri iT uz na Ze pa su xobs kiTx vas, Tu ra aR Zravs su li er aq ti vo bas,


rac ada mi a nu ri saq mi a no bis yve la sa xe o ba Si, gan sa kuT re-biT mka fi od ki xe lov nur Se moq me de ba Si (ma ga li Tad, po e-zi a Si) iCens Tavs? ni ko loz ba ra TaS vlis po e zi is Zi ri Ta di mo ti ve bis Se sa xeb im xans (1908-1909 wleb Si) mim di na re dis-ku si a Si ga mo ik ve Ta, rom ase Ti biZ gis mim cem da ma moZ ra-ve bel Za lad yve las ga re mo mi aC nda. amas am tki ceb da di di mwe ra li da sa zo ga do moR va we gri gol ro ba qi Ze da ima ves am tki ceb da mi si kri ti ko si, cno bi li fi lo so fo si da sa-zo ga do moR va we ar Cil jor ja Ze.

ka ma Ti exe bo da, zo ga dad, Se moq me de ba Si da, ker Zod, ba ra TaS vi lis li ri ka Si ga re mo- pi ro be bis mi er sru li ad gar kve u li sa xis gan cde bis da mis wra fe be bis ga mow ve vis sa kiTxs. ma ga li Tad, imas, Tu ra tom mox da, rom cxov re bi-se ul ma sir Tu le eb ma da sam Sob los mZi me so ci a lur -po li-ti kur ma mdgo ma re o bam ba ra TaS vil Tan swo red cxov re bis ama o e bis gan cda Si da ma ra di so bi sa ken swraf va Si iCi na Ta-vi. ro ba qi Ze amas ge ni a lu ri ada mi a nis ab so lu tu ri su lis in di vi du a lo biT (ga nu me o reb lo biT, er Txel da sa mu da-mod mov le ni lo biT) xsnis, jor ja Ze ki aseT msje lo bas me-ta fi zi kad mi iC nevs, rac mas az rov ne bis uZ lu re bis niS nad mi aC ni a. in di vi du a lo ba Cve ni go ne bis Tvis mi uw vdo me li a o, am bobs igi.

d. uz na Zes Sec do mad mi aC nia su li e ri aq ti vo bis aR-mZvrel Za lad ga re mos ga mocx a de ba, ri Tac dis ku si is ori-ve av to ri te tul mo na wi les upi ris pir de ba da an vi Ta rebs sa ku Tar kon cef ci as fsi qi kis aq ti u ri bu ne bis Se sa xeb. am kon cef ci is mi xed viT, aq ti u ro ba Tvi Ton fsi qi kis ar se-bo bis for ma a. fsi qi ka araa sub stan ci o na lu ri mo ce mu-lo ba da mas asa moq me deb lad ga re ga ni mi ze zi ar esa Wi ro-e ba. su li e ri pro ce si, ro gorc ase Ti, aq ti vo bas im Ta viT ve gu lis xmobs. igi yo vel gvar ga re mo Si im sa xi Ta da for miT ga mo av lens Tavs, ro go ric mi si mo ce mu lo bis arss, e.i. mis aq ti ur bu ne bas Se e sa ba me ba. ga re mo um niS vne loa mi si aq ti-vo bis gaR vi Ze bi saT vis.

amas Ta na ve, fsi qi ka aq ti ur Tan er Tad pa si u ri ca a, rad-gan mim Re bi a, re cep ti u li a. ga re mo ga nuwy vet lad moq-me debs mas ze grZno bis or ga no Ta sa Su a le biT da zRvars udebs mis Ta vi su fal ltol vas. am ri gad, ada mi a nis fsi qi ka

dimitri uznaZe 67

ori mo wi na aR mde ge mim di na re o bis war mo mad ge ne li a, aq ti-u ri Se moq me di go ne bi sa da pa si u ri grZne bi sa, ro mel Ta nac si a mov ne ba -u si a mov ne bis grZno be bia da kav Si re bu li. yo ve-li ada mi a ni aq ti ur Se moq med go ne bas Tan er Tad, grZne ul -grZno ba Ta ma ta re be li a. grZne ba Si Seg rZne ba (zo ga dad sen-so ru li, an per cep tu li pro ce si) igu lis xme ba, grZno ba Si ki Seg rZne bu lis emo ci u ri gan cda (ga vix se noT, rom qar Tu-li fsi qo lo gi u ri ter mi no lo gia jer da mu Sa ve bu li ara-a). ada mi a ni, ro gorc Se moq me di, ab so lu tu ri a, mag ram ro-gorc grZne u li (Sem grZno bi, ga re mos mim Re bi) dro i sa da siv rcis sazR vre bi Taa SezR u du li.

ada mi an Si ga mud me bu li brZo laa am or mim di na re o bas (Se moq med go ne ba sa da Seg rZne bul gan cda Ta) So ris da es yo ve li ada mi a nis dra ma a, rac msof lio is to ri u li gan vi-Ta re bis Si na ar si a. es dra ma miT uf ro Zli e ri a, rac uf ro di dia maT So ris da pi ris pi re ba. am da pi ris pi re bas ki aZ-li e rebs, er Tis mxriv, Se moq me di go ne bis siZ li e re, me o re mxriv ki, grZne ul grZno ba Ta (dRes vity o diT, si nam dvi lis mZaf ri emo ci u ri aR qma) siZ li e re. gan sa kuT re biT mZaf ria es da pi ris pi re ba ge ni os Tan, „vi na i dan ge ni a lo ba Zli e ri Se moq me de baa da uR rme si grZne ba“. ge ni oss sxveb ze me tad bo Wavs wu Ti so fe li, vi na i dan igi sxveb ze Rrmad ig rZnebs (a Riq vams). am grZne biT ibo We ba mi si su lis Se moq me de bi Ti ele men ti. xo lo ra ki ada mi a ni ara um Tav re sad grZne u li (mim Re bi, re cep ti u li), ara med, uwi na res yov li sa, Se moq me-di da mo az rov ne aris, mas Si iba de ba am Se bo Wi lo bis daZ le-vi sa ken, anu ma ra di so bi sa ken ltol va. ge ni os Tan es mis wra-fe ba um wva ve si for miT mJRav nde ba.

we ril Si, „in di vi du a lo ba da mi si ge ne zi si“ uz na Ze ag-rZe lebs ada mi a nis fsi qi kis aq ti vo bis, mi si Se moq me de bi-To bis Te o ri is srul yo fas da mas cno bi e re bis Se mec ne biT mu Sa o bas Tan da kav Si re biT ga ni xi lavs. mi si az riT, fsi qi-kis ma ra di u li aq ti u ro ba or ur Ti er Tsa pi ris pi ro mi mar-Tu le bas mo i cavs: er Tis mxriv, igi ab so lu tu ri sa ken, uni-ver sa lo bi sa ken, sam ya ros Tan ga nu yo fe li er Ti a no bi sa ken aris mi mar Tu li, me o res mxriv ki, in di vi du a lo bi sa ken. es uka nas kne li ima Si ga mo i xa te ba, rom ada mi a ni, ro gorc cno-bi e ri ar se ba, sam ya ros orad – `me“-d da da na rCen ar se bu-


lad hyofs. es ga yo fa da am ri gad in di vi du a lo bis dam kvid-re ba cno bi e re bis Sec do ma a. sam ya ro obi eq tu rad er Ti a ni a, in di vi du a lo ba ki mas Si cno bi e re bas Se aqvs.

ami tom, mec ni e re ba, ro me lic sam ya ros cno bi e ri Se mec-ne bis um Zlav re si ia ra Ri a, uZ lu ria Se ic nos uni ver sa lo-ba. sam ya ros mTli a no bis wvdo ma ara mec ni e re bis, ara med mxo lod me ta fi zi kis gzi Taa Se saZ le be li. me ta fi zi kur sa kiTxs mec ni e re ba an gverds uv lis, an Ta vis Tvis mo sa xer-xe bel ga dawy ve tas uZeb nis, imis mi u xe da vad, Tu ram de nad swo ria es ga dawy ve ta, e.i. Se e sa ba me ba Tu ara im me ta fi zi-ku ri (em pi ri u li dak vir ve bi saT vis mi uw vdo me li) mov le-nis WeS ma rit mo ce mu lo bas, ro mel zec msje lobs. aseT me-ta fi zi kur sa kiTx ad mi aC nia uz na Zes arac no bi e ris (mi si ma Sin de li ter mi no lo gi iT, „Se ug neb lis“) sa kiTx i. es imas niS navs, rom uz na Zes arac no bi e ri su li e ri pro ce sis mec-ni e ru li kvle va, mi si ar se bo ba -a ra rse bo bis sa kiTx is mec-ni e ru li ga daW ra Se uZ leb lad mi aC ni a. mec ni e re bas er Tna-i ri war ma te biT Se uZ lia arac no bi e ris hi po Te zis mi Re bac da mi si uar yo fac da isic ise iq ce va, ro gorc mi si prog re-su li gan vi Ta re bis Tvis iq ne ba xel say re li. ker Zod, prag-

ma tiz mis war mo mad gen le bi, ase ve fi lo so fo si v. ie ru-za le mi, Tvli an, rom arac-no bi e ri fsi qi ku ris („Se ug-ne bel su li er mov le na Ta“) cne ba sa sar geb lo a, ro gorc su li e ri cxov re bis mim di-na re o bis Se mec ne bis sa Su-a le ba, ami tom igi Se iZ le ba mi vi RoT, Tum ca mi si re a lu-ri ar se bo ba Cven Tvis mu dam sa i dum lo e bad dar Ce ba.

imis mi u xe da vad, rom arac no bi e ris sa kiTx is gar-Se mo ar se bul Sexe du le-ba Ta mi mo xil vi sas uz na-Ze sxveb ze me ti sim pa Ti iT epy ro ba vun dtis po zi ci as d. uznaZe

dimitri uznaZe 69

arac no bi e ri su li e ri pro ce sis Se uZ leb lo bis Se sa xeb, igi uars ar am bobs su li e ri cxov re bis mim di na re o bis Se mec ne-bis Tvis arac no bi e ris hi po Te zis ga mo ye ne ba ze. mas mi aC ni a, rom, Tu cno bi e ri Se mec ne ba, rom lis mwver va lic po zi tiu-ri mec ni e re ba a, sam ya ro Si mra val fe rov ne bas Wvrets da in-di vi du a lo bas am kvid rebs, sam ya ro mTli a no ba Si (ro mel-Ta nac Cve ni mec Ser wymu lia da in di vi du a lo ba gam qra li a) mxo lod ma Sin gveZ le va, ro ca cno bi e re ba Se sus te bu li a, an sru li ad gam qra li a. cxo vels ar aqvs cno bi e re ba da arc in di vi du a lo ba ga aC ni a. arac no bi e ri ga sa gebs xdis Cvens na Te sa o bas cxo ve leb Ta nac da er Tma neT Ta nac, rad gan, in di vi du a lo bis mi u xe da vad, ada mi a ni zo ga dad ma inc mxo-lod ada mi a ni a, sxve bis Ta vi se bu ri gan me o re ba a.

am Te o ri u li das kvnis fsi qo lo gi ur ar gu men tad uz-na Zes moh yavs ada mi a nis fsi qi kis ne it ra lu ri mdgo ma re o-ba, ro de sac in di vi du a lo bis kva lic ar sad Cans. ma ga li-Tad, Ca Zi ne bis an gaR vi Ze bis mo men tSi, ro de sac ada mi ans arc sZi navs da arc Rvi Zavs, niv Te bi da mov le ne bi TiT qos Ta vi anT sa xes kar ga ven, er Tma neT Si ire vi an da ma Ti in di-vi du a lu ri Tvi se be bi TiT qos qre ba. mag ram es am mov le nis mxo lod ma te ri a lu ri mxa re a, ro mel sac niv Te bi da mov le-ne bi Se ad ge nen. mi si fsi qi ku ri mxa re ki isa a, rom aq fsi qi ka sru li ad mo du ne bu li a, mi si aq ti u ri mxa re – aper cef cia – dro e biT Se Ce re bu li a. xo lo ra ki am mdgo ma re o ba Si cno-bi e re ba (am sity vis nam dvi li mniS vne lo biT) ar ar se bobs, aRar sa daa in di vi du a lo bac. es uka nas kne li rom cno bi e re-bam de ar se bob des da cno bi e re ba mas mxo lod ro gorc uk ve ar se buls ana Teb des, ase Ti ram Se uZ le be li iq ne bo da, rad-gan „is, rac nam dvi li re a lo bis ma ta re be li a, ar se bobs mu-dam – gan vi Ta re bu li iq ne ba Tu ara cno bi e re ba – eg mis Tvis su ler Ti a“.

uz na Zis mi er mi si mec ni e ru li moR va we o bis sawy is etap-ze gan vi Ta re bu li aq ti vo bis Te o ri is ge ne ti ku ri kav Si ri TiT qmis ori aT wle u lis Sem deg wa mo ye ne bul zo gad fsi-qo lo gi ur Te o ri as Tan sa gan ge bo kvle vas mo iTx ovs, aq ki mxo lod erT mo men tze Se va Ce rebT mkiTx ve lis yu radR e bas. ro gorc cno bi li a, Ta vis bo lo, Se ma ja me bel naS rom Si uz-na Zem wa mo a ye na mo saz re ba, rom gan wyo baa is fsi qi ku ri re-


a lo ba, rac arac no bi e rad gan sazR vravs su bi eq tis qce vas da cno bi e re bas. gan wyo ba, ro gorc pir ve la di mTli a no ba, ro mel Sic su bi eq tu ri da obi eq tu ri, ro gorc er Ti me o ris an ti po de bi, jer di fe ren ci re bu li ara a, ga sa gebs xdis su-bi eq tis fsi qo fi zi ku ri mTli a no bis faqts. amis ga mo, mi si az riT, arac no bi e ri zed me ti cne baa da igi gan wyo bis cne-biT un da iq nas Ca nac vle bu li. saq me isa a, rom Cven ar vi ciT ra aris arac no bi e ri da mi si mxo lod ne ga ti u ri daxa si a Te-ba gvaqvs, sa ma gi e rod kar gad vi ciT ra caa gan wyo ba, ro mel-sac sru li ad po zi ti u ri mec ni e ru li gziT Se vis wav liT.

ma Sa sa da me, uz na Zem, mi u xe da vad imi sa, rom gan wyo bis fsi qi ku ro bis aRi a re biT in di vi dis arac no bi e ri fsi qi ku-ri mdgo ma re o bis ar se bo ba da uS va, arac no bi e ri, ro gorc em pi ri u li dak vir ve bis Tvis mi uw vdo me li mov le na, ma inc me ta fi zi kis sfe ro Si da to va, xo lo cno bi e re bis da qce-vis am xsne li cvla dis fun qcia da a kis ra eq spe ri men tu lad Ses wav lil mov le nas, gan wyo bas, ro mel sac ma nam de qvef si-qi kur sfe ro Si mde ba red mo i az reb da. vfiq robT, az ri imis Se sa xeb, rom arac no bi e ri zed me ti cne baa da po zi ti ur mec ni e re ba Si mi si ad gi li ara a, im Tval saz ri sis Ta vi se bu-ri ga mo Za xi li a, ro me lic man Ta vi dan ve da a fiq si ra „Se ug-neb lis“ hi po Te zas Tan da kav Si re biT. e.i. gan wyo bis cne biT xde ba arac no bi e ris im cne bis Ca nac vle ba, ro me lic am mi-mar Tu le bis fsi qo lo gi ur Te o ri eb Si em pi ri u li faq te-bis ax sni sT vis ga mo i ye ne ba (uz na Zes, pir vel rig Si, mxed ve-lo ba Si aqvs fro i diz mi). uc no bi ic vle ba nac no biT, xo lo sa kuT riv arac no bi e ri, ro gorc me ta fi zi ku ri mov le na, yo vel Tvis mi uw vdo me li dar Ce ba mec ni e ru li Se mec ne bi-saT vis. Zne lad amo sac no bi a, ra sa xes mi i Reb da gan wyo bis Te o ria sa bo lo od, uz na Zes rom mi si srul yo fa dasc lo-da da, ama s Ta na ve, ide o lo gi u ri Car Co e biT ar yo fi li yo SezR u du li.

rac Se e xe ba Te ziss fsi qi kis aq ti u ri bu ne bis Se sa xeb, rom lis Ta nax ma dac fsi qi ka Ta vis Ta vad aq ti u ria (Tvi Taq-ti u ri a) da asa moq me deb lad ga re gan biZgs, e.i. sub stan ci o-na lur mi zezs ar sa Wi ro ebs, man Sem dgo mi gan vi Ta re ba hpo-va ada mi a nis in tro ge nu ri aq ti vo bis (Ta ma Si, Se moq me de ba da sxv.) asax sne lad wa mo ye ne bul fun qci o na lu ri ten den-

dimitri uznaZe 71

ci is Te o ri a Si. sa gu lis xmoa isic, rom zus tad im xa na Si, ro de sac uz na Ze fsi qi kis Tvi Taq ti vo bis Te o ri as avi Ta-reb da, ame ri ka Si isa xe bo da da Za las ik reb da sa pi ris pi ro mi mar Tu le ba, bi he vi o riz mi, ro mel sac su li e ri ar se bis (m. S. ada mi a nis) yo vel gva ri aq ti vo ba ga re ga ni sti mu la ci iT ga mow ve ul re aq ci ad mi aC ni a. bi he vi o riz mma qa riS xa li viT ga da u a ra mTel msof li os, mag ram mi si dacx ro mis Sem deg fsi qo lo gi u ri az ri fsi qi kis aq ti u ri bu ne bis aRi a re bam-de mi vi da. dRes wam yvan fsi qo lo gi ur mim di na re o beb Si sxva das xva kuTx iT ga ni xi le ba fsi qi kis Tvi Taq ti u ri bu-ne ba, ada mi a nis su li e ri sam ya ros is Ta vi se bu re ba, rom igi araa mxo lod ga re mos ga mow ve veb ze mo pa su xe re aq ti u li me qa niz mi. ada mi a ni Tvi Ton mi is wraf vis sa ku Ta ri su li e ri po ten ci a lis maq si ma lu ri re a li ze bis ken, Tvi Ton iw vevs sa ku Tar Tavs di di Tu mci re saq me e bis sa ke Teb lad.

ro gorc vxe davT, uz na Zis moR va we o bis am pe ri o dis fi-lo so fi u ri naS ro me bi, Zi ri Ta dad, fsi qo lo gi u ri mec ni e-re bis fi lo so fi ur da fuZ ne bas, mi si sag nis bu ne bis gar kve-vas em sa xu re ba. ram de nad me sxvag var miz nebs isa xavs uz na Ze Ta vis pe da go gi ur naS ro meb Si. aq igi uk ve fsi qo lo gi a ze da fuZ ne bu li pe da go gi u ri sis te mis age bas cdi lobs. mis yo vel sa ja ro ga mos vlas pe da go gi ur yri lo beb ze da kon-fere nci eb ze, ise ve ro gorc pe da go gi u ri xa si a Tis naS ro-mebs, wi Tel zo lad gas devs az ri pe da go gi ur saq mi a no ba Si fsi qo lo gi u ri cod nis gaT va lis wi ne bis au ci leb lo bis Se sa xeb. es au ci leb lo ba er Tna i rad exe ba ro gorc praq ti-kul pe da go gi ur saq mi a no bas, ise pe da go gi kis Te o ri as.

„eq spe ri men ta lu ri pe da go gi kis Se sa va li“

1912 wels qu Ta is Si ga mo dis d. uz na Zis sa xel mZRva ne lo „eq spe ri men ta lu ri pe da go gi kis Se sa va li“, sa dac pe da go-gi kis praq ti ku li da Te o ri u li amo ca ne bis ga daW ri saT vis kvle vis eq spe ri men tu li me To dis sar geb lo ba da au ci leb-lo baa da sa bu Te bu li. es iyo ga be du li ino va ci a, rad gan pe da go gi ka Si eq spe ri men ti re bis Se saZ leb lo bebs im dro-in del ru se Tis im pe ri a Si fri ad skep ti ku rad uyu reb dnen.


es im dros, ro de sac da sav leT Si pe da go gi ur sa kiTx ebs, Zi ri Ta dad, swo red eqs pe ri men tu li gziT ik vlev dnen. da-sa xe le bu li wig niT da Ta vi si praq ti ku li pe da go gi u ri moR va we o biT uz na Ze aq ti u rad ex ma u re ba am prog re sul ten den ci as.

pe da go gi u ri kvle vis sfe ro Si eqs pe ri men tis Se mo ta-na uz run vel yofs pe da go gi u ri pro ce sis ise Ti mxa re e bis ga mov le nas, rom le bic mi si bu neb ri vi mim di na re o bis dros Zne lad Se sam Cne vi a. pe da go gi ur sa Wi ro e beb ze gaT vli li eq spe ri men tis Ta vi se bu re ba Ta uz na Zi se ul da xa si a Te ba Si Tavs iCens sa kiTx i sad mi av to ris sis te mu ri mid go ma. uz na-Ze jer am mi mar Tu le bis eq spe ri men tis na ir sa xe o ba Ta kla-si fi ka ci as ax dens, ad gens im ar se biTs, ri Tac isi ni er Ti me-o ris gan gan sxvav de bi an da Sem deg daw vri le biT ga ni xi lavs Ti To e ul maT gans.

d. uznaZe pedagogiuri institutis studentebTan erTad. 1934 w. quTaisi.warwera fotoze: `niSnad Rrma pativiscemisa studentebis

siamayes da imeds p-l profesor d. uznaZes~

dimitri uznaZe 73

pe da go gi u ri eq spe ri men ti wmin dad pe da go gi u ri sa-kiTx is Ses wav las isa xavs miz nad. ma ga li Tad, ro de sac ro me li me pe da go gi u ri amo ca nis ga daW ri saT vis sa Wi ro me To dis na yo fi e re bis Se mow me ba gvin da, mi si ga mo ye ne-biT mi Re bul Se de gebs va da rebT sxva me To de biT mi Re bul Se de gebs da ase vad genT mo ce mu li me To dis Rir se ba- nak-lo va ne bebs. eq spe ri ments, ro me lic ase Ti, mxo lod pe-da go gi u ri sa kiTx is ga da saW re lad ga mo i ye ne ba, uz na Zis Ta nax mad, Seg viZ lia pir da pir pe da go gi u ri eq spe ri men ti vu wo doT. mis gan ar se bi Tad gan sxvav de ba bav Svis Ses wav-la ze mi mar Tu li eq spe ri men ti, ro me lic sa Su a le bas gvaZ-levs – bav Svis fsi qi kis gan vi Ta re bis ka non zo mi e re be bi, mi si asa kob ri vi da in di vi du a lu ri Ta vi se bu re be bi ga mo-vav li noT da aR zrdis pro ce si am cod nis gaT va lis wi ne biT war vmar ToT.

pe da go gi ka Si fsi qo lo gi u ri eq spe ri men tis cal ke na-ir sa xe o baa sa kuT riv pe da go gi u ri pro ce sis fsi qo lo gi-u ri kuTx iT Ses wav la ze mi mar Tu li eq spe ri men ti, ra sac dRes pe da go gi ur -fsi qo lo gi u ri eq spe ri men ti ewo de ba. uz na Ze ar gu men ti re bu lad asa bu Tebs, rom swav le bis na-yo fi e ri me To de bis mig ne ba mar to pe da go gi ur cda ze (ro-mel me Tods ra Se de ge bi mo aqvs) ver iq ne ba dam ya re bu li da Ta vad me To dis Se mu Sa ve bi saT vis fsi qo lo gi u ri xa si a Tis eq spe ri men tis ga mo ye ne baa mi zan Se wo ni li. ase Ti eqs pe ri-men ti sa Su a le bas mog vcems ga var kvi oT, Tu mos wav lis ra gan sa kuT re bu li Tvi se be bi uwy obs xels ama Tu im sag nis, an ama Tu im sa kiTx is na yo fi e rad Ses wav las da amis sa fuZ-vel ze mo ce mu li sag nis, an kon kre tu li sa kiTx is swav le bis ise Ti me To di Se vi mu Sa oT, ro me lic am Tvi se ba Ta amoZ ra ve-ba sa da gan vi Ta re bas uz run vel yofs.

ise ve, ro gorc da sa xe le bul wig nSi, uz na Zis yve la im-dro in del, pe da go gi u ri Te ma ti ki sad mi miZR vnil, pub-li ka ci a Si („aR zrdis miz ne bi“, 1910 w.; „aR zrdis Zi ri Ta di tra ge di a“, 1912 w.; `pe da go gi u ri we ri le bi“, 1915-1916 ww. da sxv.), naT lad ik ve Te ba er Ti a ni ge ne ra lu ri xa zi, rom araa sak ma ri si swav la -aR zrdis saq me Si mxo lod pe da go gi-u ri miz ne bis gaT va lis wi ne ba da au ci le be li a, es pro ce si bav Svis gan vi Ta re bis Ta vi se bu re bebs, mis bu ne bas da bav-


Svis indi vi du a lur mo na ce mebs Se e sa ba me bo des. mi si az-riT, war ma te bu li mas wav leb le bi swo red imis wya lo biT aR we ven karg Se de gebs, rom Se uZ li aT „STag rZno ba“, anu bav Svis gan cde bis wvdo ma da Ta vi si saq mi a no bis ise war mar-Tva, ro gorc amas bav Svis bu ne ba mo iTx ovs. av to ri wu xils ga moT qvams imis ga mo, rom bav Svis Sem swav lel mec ni e re ba-Ta, gan sa kuT re biT ki, bav Svis fsi qo lo gi is gan vi Ta re bis im dro in de li do ne mas wav le bels sa Su a le bas ar aZ lev da – Ta vi si Sro ma mec ni e rul cod na ze da em ya re bi na da iZu le-bu li iyo mxo lod sa ku Tar pe da go gi ur al Ros day rdno bo-da.

uz na Zis Ta nax mad, im dro in de li pe da go gi kis Zi ri Ta di nak lo va ne ba ima Si mdgo ma re ob da, rom igi ori en ti re bu li iyo mxo lod bav Svis aR zrdis da gan vi Ta re bis miz neb ze, xo-lo im ma sa las, ker Zod bav Svis fsi qi kas, ris Tvi sac mi zan-Si gaT va lis wi ne bu li sa xe un da mi e ca, arc ic nob da da arc iT va lis wi neb da. mag ram bav Svis fsi qi ka araa Cve u leb ri vi niv Ti e ri sa ga ni, ro mel sac Cve ni miz nis Se saty vi sad iseT sa xe sa da for mas miv cemT, ro go ric gvin da. fsi qi kas Ta vi-si gan vi Ta re bis gza, Ta vi si bu neb ri vi ka non zo mi e re ba aqvs da mi si mar Tvac mxo lod amis Se sa ba mi sad un da xde bo des.

pir vel rig Si au ci le-be lia imis gaT va lis wi ne-ba, rom yo ve li bav Svi in di-vi du a lo baa da Ti To e u li maT ga nis aR zrda da swav-le ba swo red mis in di vi du-a lur Ta vi se bu re bebs, mis niW sa da mid re ki le bebs un-da iT va lis wi neb des. uz na Ze eTa nx me ba im prog re su lad mo az rov ne pe da gog -Te o re-ti ko sebs, rom leb sac mi aC-ni aT, rom ar Se iZ le ba bav Svi Za liT mi vaq ci oT iqiT ken, sa i Tac mi si bu ne ba ar mi is-wraf vis. Tu bavSvs ise vas-wav liT, rom mis in te re sebs

dimitri uznaZe 75

da spe ci a lur ni Wi e re bas an ga riSs ar ga vu wevT, es bu ne bas-Tan brZo la iq ne ba, ra Sic ga mar jve ba isev da isev bu ne bas dar Ce ba. es ga re mo e ba praq ti kos ma mas wav le bel mac un da mi i Ros mxedve lo ba Si da pe da go gi kis Te o re ti kos mac.

ise Ti ve sko la, ro go ris aSe ne ba sac dResda sav le Tis re ko me nda ci e biT vcdi lobT,

uk ve sa u ku nis wi naT gvqon da da aRar gvax sovs!

pe da go gi kis wig nis av to ri bav Svis bu ne bis Se sa ba mi-sad or ga ni ze bu li swav le bis sis te mis Se mu Sa ve bas sa mo-mav lo saq med mi iC nev da da pir vel rig Si fsi qo lo gi i s gan mo iTx ov da bav Svis in di vi du a lu ri mid re ki le be bi sa da Se saZ leb lo be bis ga mov le ni saT vis sa Wi ro me To de bis sis-te mis Seq mnas. amis mi u xe da vad, man ma inc SeZ lo, ro gorc indi vi du a lu ri mid go mis, ase ve Ta vi si sxva pe da go gi ur --fsi qo lo gi u ri ide e bis praq ti ku li re a li ze ba sa zo ga do-e ba „si naT lis“ qal Ta sko la Si, ro mel sac 1915-1918 wleb Si xel mZRva ne lob da. qu Ta is Si mcxov reb ma sa zo ga do moR-va we eb ma da pe da go geb ma sa zo ga do e ba „si naT le“ da a ar ses imas Tan da kav Si re biT, rom 1914 wels mi Re bu li iq na ka no-ni mci re erov ne ba TaT vis ker Zo sko leb Si mSob li ur ena ze swav lis ne bar Tvis Se sa xeb. qar Tve lebs, rom le bic mtkiv-ne u lad ga nic did nen ga naT le bis sis te mis mSob li u ri fes-ve bi dan mowy ve tas, es ka no ni am fes veb Tan dab ru ne bi sa da qar Tve li axal gaz rdo bis cno bi e re ba Si yo ve li ve qar Tu-lis Tan mim dev ru li Ca ner gvis sa Su a le bas aZ lev da. sko la sa ze i mo vi Ta re ba Si ga ix sna 1915 wlis 14 seq tem bers. sity va war moT qves ki ta aba Si Zem („si naT lis“ sa zo ga do e bis gam ge-o bis Tav mjdo ma re) da d. uz na Zem, ro me lic, dam fuZ ne be li sa zo ga do e bis mi er, uk ve da niS nu li iyo sko lis gam ge -in-speq to rad.

ma nam de co ta xniT ad re, ga zeT „sa xal xo fur cel Si“ „im -am“ fsev do ni miT ga moq vey ne bul we ril Si k. aba Si Ze wer-da: „am dRe eb Si qu Ta is Si ga ix sne ba qal Ta sko la 1914 wlis 1 iv li sis ka no nis mi xed viT. sko las gax snis sa zo ga do e-ba, ro mel sac sa Ta ve Si ud ga nan qu Ta Tu ri sa zo ga do moR-


va we ni. sko lis gam ged uk ve mow ve u lia qar Tu li gim na zi is mas wav le be li d. uz na Ze, fri ad ni Wi e ri da di di cod niT aR Wur vi li ymaw vi li ka ci, rom lis sa xe li uk ve Ta vis Ta-vad sak ma ri sia imis da sam tki ceb lad, rom sko lis da ma ar-se belT saq me me tad se ri o zul ni a dag ze da u ye ne bi aT“. 1917 wels dad ga mTli a nad sa qar Tve los sko le bis ga e rov ne bis sa kiTxi da uz na Zec, ro me lic sacx ov reb lad Tbi lis Si ga-da vi da, am saq mes Ca ud ga sa Ta ve Si. sa qar Tve lo Si moq me di sko le bis sa yo vel Tao ga e rov ne bis prog ra mis Se de gad, „si naT lis“ sko lam, ro me lic far To sa zo ga do e bis ma-te ri a lu ri dax ma re bi Ta da pe da gog Ta en Tu zi az mis (ro-mel Ta na wi lic sko la Si usas yid lod mu Sa ob da) wya lo biT fun qci o ni reb da, gan sa kuT re bu li erov nu li mniS vne lo ba da kar ga da 1919 wels igi da i xu ra.

„si naT lis“ sko la d. uz na Zem sa ku Ta ri pe da go gi u ri prin ci pe bis mi xed viT aa go. ro gorc Cans, gam ge o bam mas sru li „kar t-blan Si“ mis ca, ro gorc sas wav lo sag ne bis da pe da go ge bis Ser Ce vis, ise swav le bis Si na ar si sa da me To-de bis Se mu Sa ve bis mi mar Tu le biT. amis das tu ria 1915-1916 wle bis an ga ri Si sas wav leb lis mu Sa o bis Se sa xeb, sa dac uz-na Ze pir ve lad ac nobs gam ge o bas ara mxo lod imas, Tu ras mi aR wia sko lam da ram de nad Se as ru la da sa xu li miz ne bi, ara med im pe da go gi ur sis te ma sac, ro mel zec sko lis mu Sa-o ba iyo dam ya re bu li. es an ga ri Si pre sa Sic ga moq veynda da ma Sin ve Se fa se bu li iq na, ro gorc ara ub ra lod an ga ri Si, ara med ro gorc nam dvi li „pe da go gi u ri traq ta ti“. wle-bis Sem deg, uz na Zis moR va we o bis Se sa xeb ar se bu li yve la ze sru li mo nog ra fi is av to ri na deJ da be ru la va da wers, rom es an ga ri Si „war mo ad gens zo gad fi lo so fi ur msof lmxed-ve lo biT Sek ruls, das ru le buls da mec ni e ru li fsi qo-lo gi iT da sa bu Te bul pe da go gi ur „traq tats“, ro mel Sic ga mo ye ne bu lia aR zrdi sa da sko lis mTe li ga moc di le ba da fsi qo lo gi u ri da pe da go gi u ri mec ni e re bis uka nas kne-li miR we ve bi, xo lo yve la fe ri es so ci a lur as peq tSia gan-xi lu li“.

sko lis mu Sa o ba gam sWva lu li iyo erov nu li su lis-kve Te biT da qar Tve li qa lis Tvis ise Ti ga naT le bis mi ce-mas iT va lis wi neb da, ro me lic mis gan, mo ma val Si, qar Tvel

dimitri uznaZe 77

ma mu liS vil Ta aR zrdas uz run vel yof da. „si naT lis“ sko-lis er T-er Ti mos wav lis qa liS vi li ker Zo sa u bar Si ix se-neb da, rom de dis gad mo ce miT, d. uz na Ze TiT qmis yve la gak-ve Tils iwy eb da sity ve biT: „mo ma va lo qar Tve lo de de bo“. sas wav lo sag ne bi da prog ra me bi ise iyo Sed ge ni li, rom kom pleq su rad pa su xob dnen Zi ri Tad moTx ov nas, ro me lic dam fuZ ne be li sa zo ga do e bis Tav mjdo ma rem k. aba Si Zem ase Ca mo a ya li ba: „vid re qar Tve li qa li ar iq ne ba qar Tu lis eniT aR zrdi li da ga naT le bu li, ma nam dis Cve ni oja xe bi ga dag va re bis gzas da ad ge bi an“.

aq ar Se vud ge biT sko lis mu Sa o bis yve la mxa ris de ta-lur aR we ras da zo ga dad mi vu Ti TebT mxo lod zo gi erT mo men tze, rom le bic dRe i sT vi sac aq tu a lu ri a. Se iZ le ba Ta ma mad iT qvas, rom dRe van del msof li o Si ga naT le bis sfe ro im mi mar Tu le biT vi Tar de ba da dRe sac im prob-le ma Ta ga daW ris mcde lo ba Si a, rac uz na Zem 100 wlis wi-naT da sa xa da ris praq ti kul re a li za ci a sac „si naT lis“

d. uznaZe meore rigSi marjvnidan mesame(gimnaziis moswavleebTan erTad)


sko la Si Se e ca da. am mxriv, pir vel rig Si, yu radR e bas im-sa xu rebs swav la- swav le bis pro ces Si mos wav lis aq ti u ri Car Tu lo bis prob le ma. uz na Zes mi aC ni a, rom bav Svis sust ne bis yo fas mxo lod ma Sin Se uZ lia swav lis tvir Tis zid va, Tu mas swav le bis pro ce si da sas wav lo ma sa lac da ex ma re-ba. xSi rad sko la mos wav les „i seT ra mes aw vdis, rac bav Svis Za la sac aRe ma te ba da arc mis sur vils Se e fe re ba. bav Svi zizR iT ake Tebs mis Tvis ara sa in te re so sa da ga u ge bar saq-mes da, Tu mo a xer xa, mas Sua gza ze swyvets“. ami tom Tvi Ton saq me un da iyos ise Ti, rom mos wav les mas Si mo na wi le o bis xa li si ar amo e wu ros.

vfiq robT, zed me tia ima ze sa u ba ri, Tu ro gor zus tad ex mi a ne ba uz na Zis es sa u ku nis wi nan de li pe da go gi ur -fsi-qo lo gi u ri re ko men da cia Ta na med ro ve ga naT le bis fsi qo-lo gi a Si far Tod rek la mi re bul in te raq ti u r swav le ba- swav lis me To debs, ro mel Ta Zi ri Tad Rir se ba dac swav lis pro ces Si mos wav lis aq ti u ri da uwy ve ti Car Tu lo ba iT-vle ba. am Tval saz ri siT isic ni San dob li vi a, rom me To di, ro mel sac dRes „si u Je tur -ro le bi a ni Ta ma Si“ ewo de ba, ro gorc an ga ri Si dan Cans, aq ti u rad iyo da ner gi li „si-naT lis“ sko la Si. mar Ta lia ami saT vis, uf ro me tad, gak-ve Ti lebs So ris pa u ze bi ga mo i ye ne bo da, mag ram yve la fe ri pe da go gi u ri xel mZRva ne lo biT xde bo da da pe da go gi ur miz nebs em sa xu re bo da.

uz na Ze did mniS vne lo bas ani Web da mos wav le Ta er-Tob liv da mo u ki de bel mu Sa o bas. an ga riS Si vkiTx u lobT:

„sa in te re so sa na xa vi a, ro-de sac pa ta ra bav Sve bi er-Tma neTs kiTx vebs us va men da Ti To e ul pa suxs kri ti-ku li Tva liT afa se ben, mag-ram gan sa kuT re biT sa in te-re so a, ro de sac igi ni axal ma sa las da mo u ki deb lad amu Sa ve ben“. Cvens dRe van-del ga naT le bis sis te ma Si mos wav le Ta da mo u ki de be li jgu fu ri mu Sa o ba gan vi Ta-

dimitri uznaZe 79

re bul qvey neb Si aR mo Ce nil da iqi dan Se mo ta nil ino-va ci ad iT vle ba. Se uZ le be-lia ar gag vax sen des cno bi-li ga moT qma, rom „yo ve li ve axa li mxo lod da viwy e bu li Zve li a“.

ase Ti ve Se fa se bas im sa-xu rebs in ten si u ri Tval-sa Ci no e bis prin ci pi, rac Tval sa Ci no e bis vi zu a lur STa beW di le beb ze day va nis wi na aR mde gaa mi mar Tu li. uz na Zes mi aC ni a, rom Te o ri u li ma sa lis karg ilus tra ci a-s Tan ma Sin gvaqvs saq me, ro de sac ma sa lis gac no ba Si, mxed ve-lo bas Tan er Tad, mTe li sen so ru li apa ra ti (sme na, Se xe ba, ki nes Te ti ka da a.S.) kom pleq su ra daa Car Tu li. amis yve la ze uke Tes pi ro bebs qmnis swav le ba ke Te bis (xe los no bis, Wra- ker vis, ap li ka ci is da a.S.) gziT. es prin ci pi, ise ve ro gorc sko lis cxov re bas Tan da ax lo e bis prin ci pi, aq ti u rad iner ge bo da ma Sin del pe da go gi ka Si, mTe li msof li os mas-Sta biT, mag ram uz na Ze yo vel mo wi na ve ten den ci as Ta vi se-bu rad iaz rebs da ori gi na lu ri sa xiT ner gavs. ma ga li Tad, imis mtki ce ba, rom sko lam mos wav le cxov re bis Tvis un da mo am za dos, mxo lod brtye li tav to lo giaa da me ti ara fe-ri. uz na Zis Tana xmad, cxov re ba Ta va daa aR mzrde li. ada mi-ans cxov re ba zrdis da ra ki sas ko lo cxov re bac cxov re-ba a, igi ise un da iyos mowy o bi li, rom ada mi an Ta cxov re bis lo gi kas pa su xob des. sko lam cxov re bas un da mis di os da is ety vis mas, Tu ro gor da ris Tvis un da ga zar dos mos wav-lis esa Tu is Za le bi da una re bi.

„si naT lis“ sko lis mu Sa o ba ki dev bev ri as peq ti Taa sa-in te re so. ker Zod sa gan ge bo gan xil vas im sa xu rebs uniS no swav le bis eq spe ri men ti, ro me lic, ram de na dac Cven Tvis cno bi li a, msof li os mas Sta biT, pir ve lad aq gan xor ci el-da; ase ve mos wav le Ta emo ci u ri sfe ros, ma Ti es Te ti ku ri, go neb ri vi da sxva una re bis aR zrdis sis te ma. Se iZ le ba iT-qvas, rom yo ve li maT ga ni cal ke ga mok vle vis sa ga ni a, aq ki


mxo lod ima ze ga va max vi leT yu radR e ba, rom TiT qmis ise-Ti ve sko la, ro go ris aSe ne ba sac dRes da sav le Tis dax ma-re biT da re ko me nda ci e biT vcdi lobT, uk ve sa u ku nis wi naT gvqon da da aRar gvax sovs.

bu neb ri vi a, rom ase Ti mra val mxri vi mo az rov ne, ro-mel sac uk ve bev ri ram hqon da ga ke Te bu li Ta vi si xal xis sa ke TildR e od, sa Wi ro dros swo red iq dad ga, sa dac sam-Sob los mi si ni Wi, cod na da ga moc di le ba yve la ze me tad esa Wi ro e bo da da, sxveb Tan er Tad, mxar Si amo ud ga iva ne ja va xiS vils di a di erov nu li oc ne bis as ru le ba Si. am ga-re mo e bam, Ta vis mxriv, di di ro li iTa ma Sa mis Sem dgom mec-ni e rul moR va we o ba Si, rac ima Si ga mo i xa ta, rom aqam de, erov nu li mas Sta bis moR va we, ma le msof li o Si aRi a re bu li mec ni e ru li Te o ri is av to ri da sko lis dam fuZ ne be li gax-da.

me rab maR ra Ze,qu Ta i sis aka ki we reT lis sa xel mwi fo

uni ver si te tis fi lo so fi a- fsi qo lo gi isde par ta men tis xel mZRva ne li, profesori

dimitri uznaZe 81

g 7 h

qar Tu li pe da go gi kis er T-er TiSe moq me di

di mit ri uz na Ze pe da go gi kis sa kiTx eb ze 1909-1916 wleb Si mu Sa ob da da am mi mar Tu le biT mra va li naS ro mi ga-mo aq vey na. man pe da go gi kis ar sis ga ge ba uSua lod Ta vi si Zi-ri Ta di msof lmxed ve lo bis as peq tSi mo aq ci a. mi si Sro me-bi ara Tu gad mog vce men mec ni e reb Si mo po ve bul miR we vebs, ara med sa ku Tar pe da go gi ur kon cef ci a sac av le nen.

uz na Zem war mo ad gi na Se xe du le ba Ta mTli a ni sis te-ma, ro me lic mo i cavs ro gorc pe da go gi kis, ise asa kob ri vi da pe da go gi u ri fsi qo lo gi is um niS vne lo va nes sa kiTx ebs. 1910-1916 wleb Si uz na Ze aq vey nebs we ri le bis se ri as Te o-ri ul pe da go gi ka Si. gan sa kuT re biT aR niS vnis Rir sia wig ni `Se sa va li eq spe ri men tul pe da go gi ka Si~, ro mel mac, faq-tob ri vad, sa Ta ve da u do sa qar Tve lo Si or axal dis cip li-nas – eq spe ri men tul pe da go gi kas da bav Svis fsi qo lo gi as.

di mit ri uz na Ze pe da go gi kas orad hyofs: Te o ri ul da praq ti kul pe da go gi kad. isi ni, mi si az riT, er Ti mTli a no-bis ori ur Ti er Tda kav Si re bu li jaW via da isea mowy o bi li, rom Te o ri u lad mo po ve bu li yo ve li de bu le ba aR zrdis praq ti ka Si ga da i ta nos. uz na Zis kvle vis sa ga ni iyo aR-zrdis sa ga ni – bav Svi da mi si fsi qo lo gi a, aR zrdis mi za ni, ga re mo da aR zrda, aR zrdis Zi ri Ta di prin ci pe bi, ne bis-yo fis ad gi li da mniS vne lo ba pe da go gi ka Si, pe da go gi u ri pro ce sis bu ne ba da mas wav leb lis pi rov ne ba. mi si az riT, bav Svi in di vi dia da mi sad mi ase ve in di vi du a lu ri mid go maa sa Wi ro.

na Te la ime da Ze,pro fe sor -e me ri tu si, fsi qo lo gi:

– di mit ri uz na Ze, ro gorc pe da go gi, or as peqts mo i-cavs – uz na Ze, ro gorc Te o re ti ko si da uz na Ze, ro gorc praq ti ko si pe da go gi. man ger ma ni i dan Ca mos vlis Sem deg pe-da go gad imu Sa va da am pe ri od Si aq vey neb da we ri le bis se-


ri as aR zrdis Se sa xeb, sa dac mniS vne lo va ni az ri aqvs ga-moT qmu li eq spe ri men tu li pe da go gi kis Ta o ba ze.

Ta vi si moR va we o bis mom dev no pe ri od Si uz na-Zem da we ra ori me tad mniS-vne lo va ni sta ti a. er Ti iyo `fsi qo lo gia da pe da go gi-ka“ da me o re araC ve u leb-ri vad sa in te re so sta tia – àR zrdis tra ge di a“. mas-Si uz na Ze ixi lavs aR zrdas, ro gorc pro cess, swraf vas

srul yo fi sa ken. igi Ta vi dan aR niS navs, rom mas wav le be li da aR mzrde li so ci a lu ri miz ne biT aris mo ti vi re bu li da gan wyo bi li, bav Svis gan vi Ta re bas ki aqvs Ta vi si gan sxva ve-bu li ka non zo mi e re ba: es aris fun qci e bis moTx ov ni le ba, rac gan vi Ta re bis pro ces Tan aris da kav Si re bu li. ami tom xSi rad is miz ne bi, rac mas wav le bels aqvs da is miz ne bi, rac bavSvs aqvs, anu da ik ma yo fi los Ta vi si fun qci e bis

moTx ov ni le ba, xSi rad ar em Txve va er Tma neTs. aqe dan iwy e ba aR zrdis tra gi ku li mo men ti. uz na Zis az riT, er-Ta der Ti ga mo sa va li aqe dan aris is, rom mas wav le bel-ma srul yo fi lad ico des bav Svis gan vi Ta re bis asa-kob ri vi da in di vi du a lu ri Ta vi se bu re ba, un da swvde-bo des bav Svis Si na gan sam ya-ros, mis mis wra fe bebs, un da hqon des em pa Ti u ri Ta na gan-cdis grZno ba da amis gaT-va lis wi ne biT Se iZ le ba am tra gi ku li vi Ta re bis ga ba-Ti le ba.

n. imedaZe, emeritus-profesori, fsiqologi

dimitri uznaZe 83

uz na Zis ide eb Si pe da go gi kis Se sa xeb yvel gan aris xaz-gas mu li mos wav lis aq ti vo bis mo men ti, is, ra sac Ta na med-ro ve pe da go gi ka mi iC nevs aR zrdis au ci le bel at ri bu tad. mi si az riT, mar to mas wav le be li ki ar un da iyos aq ti u ri, ara med mos wav lec.

di mit ri uz na Zis ki dev er Ti idea ase Ti gax lavT – aR-zrdis pro ces Si cal -cal ke ar un da ar se bob des mo ra lu-ri, es Te ti ku ri da in te leq tu a lu ri aR zrda. aR zrda un da xde bo des kom pleq su rad mTli a ni pi rov ne bi sa.

uz na Zis ide e bi dRe sac araC ve u leb ri vad aq tu a lu ria da Se e sa ba me ba Ta na med ro ve prog re sul Te o ri ul mid go-mebs pe da go gi ka Si.

maia toraZemTsu-is gazeT `Tbilisis



g 8 h

ra tom `ga da ir Ci a“ di mit ri uz na Zem fi lo so fi a?

di mit ri uz na Ze cno bi lia ro gorc udi de si fsi qo lo gi da `gan wyo bis Te o ri is~ Sem qmne li, ro gorc fi lo so foss ki nak le bad ic nobs far To sa zo ga do e ba, Tum ca ar se bobs mo saz re ba, rom mis fi lo so fi ur ese eb Si da naS ro meb Si im-Ta viT ve Can da mi si da in te re se ba fsi qo lo gi iT, ra mac mniS-vne lov nad ga na pi ro ba ki dec mi si mo ma va li saq mi a no ba. ase rom, igi sa mar Tli a nad iT vle ba ara mxo lod qar Tu li fsi-qo lo gi u ri sko lis, ara med fi lo so fi u ri sko lis er TerT fu Zem deb la dac.

di mit ri uz na Zes di di wvli li mi uZR vis qar Tu li fi-lo so fi u ri az ris gaR rma ve ba- gan vi Ta re ba Si. igi se ri o zu-li fi lo so fo si iyo. mi si Se moq me de ba am sfe ro Si mo i cavs ro gorc fo lo so fi is is to ri as (mo nog ra fi e bi so lo vi o-vi sa da ber gso nis fi lo so fi u ri sis te me bis Se sa xeb), ise aq tu a lur fi lo so fi ur prob le ma ti kas: sik vdi li da uk-vda ve ba; omi da cxov re bis ra o ba; pi ra di bed ni e re ba da eri-

sa Tu kul tu ris sam sa xu ri; ada mi a nis in di vi du a lo ba da Se mec ne bis Ta vi se bu re-ba – ai, im Te me bis aras ru-li Ca mo naT va li, ro mel Tac uz na Ze amu Sa veb da. uz na Zis fi lo so fi ur Txzu le bebs dRe sac ar da u kar gavs mec-ni e ru li mniS vne lo ba da aq-tu a lo ba.

ro gorc mi si Ta na-med ro ve ni aR niS na ven, di mit ri uz na Zis fi lo-so fi iT da in te re se ba, gar-kve ul wi lad, gan sazR vra mis ma Si na gan ma xa si aT ma da

dimitri uznaZe 85

mov le ne bis Rrmad Se mec ne bis sur vil ma. 1905 wlis re vo-lu ci ur moZ ra o ba Si aq ti u ri mo na wi le o bis Tvis gim na zi-is mer ve kla si dan ga ricx u li di mit ri uz na Ze ima ve wels la if ci gis uni ver si tet Si fi lo so fi ur fa kul tet ze ag-rZe lebs swav las. uni ver si tet Si ga ta re bu li wle bi mi si, ro gorc fi lo so fo sad mo az rov ne pi rov ne bis, mom wi fe-bis xa na a. am pe ri od Si Ca mo ya lib da mi si msof lmxed ve lo-ba: `cxov re ba, ro gorc ma ra di u li sis ru lis ken swraf va~, `Se moq me de ba, ro gorc so ci a lu ri Ri re bu le bis re a li-za ci a~ – es iyo mi si fi lo so fi u ri Zi e bis Zi ri Ta di sa ga-ni. aR sa niS na vi a, rom man, ro gorc fi lo so fos ma, pir vel war ma te bas jer ki dev stu den to bis dros mi aR wi a. 1907 wels uni ver si te tis sa mec ni e ro sab Wom le ib ni cis fi-lo so fi i sad mi miZR vnil naS rom Si mas pre mia mi a ni Wa. 1909 wels ha le- vi ten ber gis uni ver si tet Si (ger ma ni a) da-ic va di ser ta cia fi lo so fi is doq to ris xa ris xis mo sa-po veb lad Te ma ze: `vla di mer so lo vi o vi – mi si Se mec ne bis Te o ria da me ta fi zi ka~. naS ro mi eZR vne bo da so lo vi o vis fi lo so fi ur msof lmxed ve lo bas da war mo ad gen da am sa-kiTx ze da cul pir vel sa di ser ta cio naS roms.

di mit ri uz na Zes, ro gorc fi lo so foss, yve la ze me-tad ada mi a nis pi rov ne ba da si cocx lis prob le ma ti ka ain-te re seb da, rac mis Sro meb Sic ai sa xa. mi si mo nog ra fi e bi: `ra aris Se mec ne bis Te o ri a?~, ò mis fi lo so fi a~ da, gan-sa kuT re biT, mo nog ra fi u li ga mok vle va – àn ri ber gso ni~ uax le si dro is qar Tu li fi lo so fi is um niS vne lo va ne si Se na Ze ni a. di mit ri uz na Zes ekuT vnis, ag reT ve, ga mok vle-ve bi: `ni ko loz ba ra TaS vi lis li ris mo ti ve bi~, `ni ko loz ba ra TaS vi lis Se moq me de bis gan vi Ta re ba~, `gan dgo mi lo bis prob le ma ilia Wav Wa va Zis `gan de gil Si~ da sxva. es yo ve li-ve, faq tob ri vad, qar Tu li li te ra tu ru li mem kvid re o bis fi lo so fi u ri po zi ci i dan gan xil vis er TerT pir vel da war ma te bul cdas war mo ad gen da.


ori fi lo so fo sis gan sja

aka ki yu li ja niS vi li,Tsu -is hu ma ni ta rul mec ni e re ba Ta fa kul te tis fi lo-so fi is mi mar Tu le bis pro fe so ri:

_ di mit ri uz na Zem umaR le si ga naT le ba la if ci gis uni ver si tet Si mi i Ro, mag ram di ser ta cia ha les uni ver-si tet Si da ic va, rad gan im pe ri od Si la if ci gis uni ver si-tet Si ru su li fi lo so fi is spe ci a lis te bi ar iy vnen. mi si in te re se bis sfe ro ga nu zom lad far To da mas Sta bu ri iyo. sa di ser ta cio naS rom Si – `vla di mer so lo vi o vis me ta fi-zi ku ri msof lmxed velo ba~ – mas daw vri le biT aqvs gan xi-lu li ara mar to vla di mer so lo vi o vis, ara med im dro is ga mo Ce ni li ru si fi lo so fo sis moZR vre ba da igi, zo ga-dad, exe ba ru sul fi lo so fi ur ten den ci eb sac.

un da aRi niS nos, rom gar da am naS ro mi sa, fi lo so fi a-Si mas sxva uaR re sad sa in te re so da mniS vne lo va ni Sro me-bi aqvs Seq mni li, maT So ris ga mor Ce u lia fran gi fi lo so-fo sis – ber gso ni sad mi miZR vni li mo nog ra fi a, sa dac uk ve

ik ve Te ba mi si da in te re se-ba fsi qo lo gi iT. am wig nSi sak ma od kar gad Cans mi si da mo ki de bu le ba gan wyo bis Te o ri as Tan mi mar Te ba Si. di mit ri uz na Ze ada mi a nis fsi qi kur cxov re ba ze Ta vis fi lo so fi ur naS ro meb Sic sa u brobs.

am mxriv Za li an sa in te-re so Sro maa ò mis fi lo-so fi a~, ro me lic man 1914 wels, pir ve li msof lio omis dros da we ra. Tu vin-mes un da qar Tve li ka cis az rov ne bis ori gi na lo ba da mi si omi sad mi da mo ki de-bu le ba da i na xos, es naS ro-

dimitri uznaZe 87

mi un da wa i kiTx os. uz na Ze omis fe no men ze fi lo so fi u ri as peq tiT sa ub robs da kon kre tu lad omis pe ri pe ti ebs ar exe ba. mec ni e ri xazs us vams im faqts, Tu ra o den mniS vne lo-va nia omi ka cob ri o bis is to ri a Si, Tu ra da mo ki de bu le ba aqvs ama Tu im kul tu ris ma ta re bel xalxs omi sad mi da a.S. igi oms ga ni xi lavs, ro gorc fi lo so fi ur fe no mens, Tum ca kar gad Cans fsi qo lo gi u ri mo men te bi.

_ mi u xe da vad fi lo so fi a Si war ma te bu li moR va we o-bi sa, man sa bo lo od fsi qo lo gia air Ci a, ra iyo amis mi-ze zi?

_ mas Sem deg, rac sa qar Tve lo Si mtki ced mo i ki da fe xi mar qsiz mma, di mit ri uz na Zes Tvis cxa di gax da, rom fi lo-so fi ur kvle vebs Ta vi suf lad ve Rar ga ag rZe leb da. am dar-gSi da mo u ki de be li moR va we o ba gar kve ul saf rTxes Tan iyo da kav Si re bu li, Tu ki igi mar qsis tul po zi ci eb ze ar ga da-vi do da. ami tom man sas wra fod da a ne ba Ta vi fi lo so fi as da pe da go gi ki sa da fsi qo lo gi is sa ki Txeb ze da iwyo mu Sa o ba. amis Sem deg di mit ri uz na Zes arc er Ti fi lo so fi u ri Sro-ma ar da u we ri a. amas Tan da kav Si re biT er Ti Zve li am ba vi Se miZ lia ga vix se no: ro gorc cno bi li a, ba ton ma Sal va nu-cu bi Zem da we ra fi lo so fi u ri naS ro mi – à le To lo gi u ri re a liz mi~, mag ram mas ze mu Sa o bas aRar ag rZe leb da ko mu-nis tu ri re Ji mis ga mo. er Txel di mit ri uz na Zem mas uTx ra: – Sal va, me na ne ba Se ni Te o ria da iq neb ro gor me ga ag rZe lo mu Sa o ba o. Sal vam upa su xa: – ga vag rZe leb di, mag ram me Si ni a, zem dgom ma ̀ me gob reb ma~ ar da mi wu no no. di mit ri uz na Zem ki mi u go: – Sen ma inc ga ag rZe le da qvev rSi Ca de, Sem deg Si mo-ma va li Ta o be bi na xa ven da ia ma ye be no. Sal va nu cu bi Zem ma-inc da ub ru na pa su xi: – me ki Cav deb qvev rSi, mag ram `ka ge be~ iqac ipo vis da me re ra vqna o...

es am ba vi kar gad asa xavs im dro in de li re Ji mis si sas ti kes da ga sak vi ri ar aris, rom di mit ri uz na Zem sxva gza air Ci a.


ko mu nis te bis Tvis mi u Re be li iyogan wyo ba ze sa u ba ri

irakli braWuli,Tsu -is hu ma ni ta rul mec ni e re ba Ta fa kul te tis fi lo-so fi is mi mar Tu le bis pro fe so ri:

_ di mit ri uz na Ze mec ni e re ba Si mo vi da ro gorc fi-lo so fo si da aR sa niS na vi a, rom igi, Tav da pir ve lad, re-li gi u ri fi lo so fi iT iyo da in te re se bu li. Tum ca, ima ve pe ri od Si, di mit ri uz na Ze ase ve eZeb da ada mi a nu ri yo fi e-re bis spe ci fi kur sawy iss. im dro in de li epo qa lu ri si tu-a ci i dan ga mom di na re, kvle va- Zi e ba mi mar Tu li iyo iqiT ken, rom daZ le u li yo teq ni kur mec ni e re ba Ta ukon ku ren cio ba to no ba. igi hu ma ni ta ru li mec ni e re be bis axal me To do-lo gi ebs eZeb da. swo red am Zi e biT iyo gan pi ro be bu li mi si pir ve li fi lo so fi u ri in te re se bi.

un da aRi niS nos, rom fi lo so fi i dan fsi qo lo gi a Si ga das vla Sem Txve vi Ti ar yo fi la. jer ki dev sa kiTx a vi a, gan wyo ba, rom lis Se sa xeb di mit ri uz na Zem Te o ria Seq mna, wmin da fi lo so fi u ri ka te go riaa Tu wmin da eq spe ri men-tul -mec ni e ru li.

dimitri uznaZe 89

_ ra tom ver hpo va am cne bam fi lo so fi u ri gan vi Ta-re ba di mit ri uz na Zis Sro meb Si?

_ im dro in de li cen zu ris pi ro beb Si per so nis cen tra-lur fi gu rad `ga mo ta na“ sa xi fa To iyo, rad gan ko mu nis te-bis in kvi zi ci u ri re Ji mi amas pir da pir ewi na aR mde ge bo da. ko mu nis te bis Tvis mi u Re be li iyo gan wyo ba ze sa u ba ri – isi ni ve raf riT ver igeb dnen, rom Tu gan wyo ba arc su bi eq-tu ria da arc obi eq tu ri, ma Sin ra aris is me sa me? – ase Ti wi aR svle bi Se iZ le ba ide a liz mis ken swraf vis bral de biT dam Tav re bu li yo, amis sa Su a le bas ki uz na Zes ar mis cem dnen da ami tom Se ic va la man pro fe si a, air Cia fsi qo lo gia – eq-spe ri men tu li da em pi ri u li mi mar Tu le ba.

SurTxia beroSviliTsu-is gazeT `Tbilisis



g 9 h

di mit ri uz na Ze me-20 sa u ku nisqar Tu li fi lo so fi is sa Ta ve eb Tan

ga su li sa u ku nis me o re na xe var Si, uf ro zus tad 60-i a ni wle bi dan qar Tul fi lo so fi a Si di di Se mob ru ne ba xde ba, ra sac pi ro bi Tad ma inc Se iZ le ba vu wo doT – fi lo so fi is mo Si na u re ba sa qar Tve lo Si. am dro i dan qar Tul fi lo so-fi a Si kvle vis obi eq ti xde ba uSu a lod ada mi a ni, misi ar si da ra o ba. aqe dan ga mom di na re, Cvens sa az rov no vi Ta re ba Si mkvid rde ba fi lo so fi is Se sa ba mi si dar ge bi – aq si o lo gi a/ Ri re bu le bis Te o ri a, kul tu ris fi lo so fia da fi lo so-fi u ri an Tro po lo gi a.

fi lo so fi is es dar ge bi ma Sin de li sab Wo u ri ide o-lo gi is Tvis prin ci pu lad mi u Re be li iyo, rad ga nac isi ni ara mar qsis tu lis sfe ros mi e kuT vne bod nen. swo red amis ga mo qar Tvel fi lo so fo sebs ara er Ti Se te vis mo ge ri e ba mo ux daT ro gorc sa kav Si ro Tu ad gi lob ri vi ofi ci o zis, ise mar qsiz mis sa da ra jo ze fxiz lad mdgo mi Ta na me ma mu le „ko le ge bis gan“. am pe ri pe ti e bis aR we ra, am Ja mad, ar Se ad-gens Cvens amo ca nas.

rac mTa va ri a, am dro is wam yva ni qar Tve li fi lo so fo-se bis er Tma jguf ma (an gia bo Wo riS vi li, ni ko Wav Wa va Ze, zu-rab ka ka ba Ze, oTar ba ku ra Ze, oTar ji o e vi, Ta maz bu a Ci Ze) sa qar Tve los mec ni e re ba Ta aka de mi is fi lo so fi is in sti-tut Si kvle vis mTa var sag nad ga i xa des ada mi a nis prob le ma. aqe dan ga mom di na re, arc is iyo Sem Txve vi Ti, rom fi lo so-fi is in sti tu tis kvle vis er T-erT mTa var pri o ri te tul mi mar Tu le bad ga mo ik ve Ta ada mi a nis prob le ma. es ra di ka-lu ri Se mob ru ne ba qar Tul fi lo so fi a Si, bu neb ri vi a, ca-ri el ni a dag ze ver mox de bo da. mi si sa Zir kvle bi ga su li sa u ku nis 10-i an, 20-i an da 30-i an wleb Si iy re bo da da ara mxo lod qar Tvel fi lo so fos Ta Sro meb Si. ada mi a nis ra o-bis da ar sis sxva das xva mxa re ebs, qar Tvel mwe ral Ta da xe-lo van Ta Se moq me de bas sxva das xva kuTx iT exe bod nen: iva ne ja va xiS vi li, ge ron ti qi qo Ze, di mit ri uz na Ze, Sal va nu cu-

dimitri uznaZe 91

bi Ze, kon stan ti ne ka pa ne li, kon stan ti ne gam sa xur di a, mo se go gi be ri Ze da sxve bi.

amas Tan, ga su li sa u ku nis da sawy i sis (30-i a ni wle bis CaT vliT) qar Tvel Se moq med Ta da qar Tvel 60-i a nel fi lo-so fos Ta So ris aris er Ti ar se bi Ti gan sxva ve ba, ker Zod: Tu ki ad rin del qar Tvel Se moq med TaT vis ada mi a nis prob-le ma ti ka da mas Tan da kav Si re bu li sa kiTx e bi ga ni xi le bo-da in di vi du a lur Wril Si, sxva Se moq med Ta Tval saz ri seb-Tan mi mar Te bis ga re Se, qar Tvel 60-i a nel fi lo so fos Ta kvle ve bi am mi mar Te biT erT sa er To mi zans em sa xu re bo-da. az rTa sxva das xva o bis mi u xe da vad, isi ni er Ti sa er To prob le mis ga dawy ve ta ze iy vnen ori en ti re bu le bi. amas-Tan, 60-i a nel Ta kvle veb Si sru lad iyo gaT va lis wi ne bu li ev ro pu li fi lo so fi is miR we ve bi. es aris me o re ar se bi Ti gan sxva ve ba 60-i a ne leb sa da ga su li sa u ku nis pir ve li me sa-me dis qar Tvel Se moq med Ta So ris.

aR niS nu lis fon ze ram de nad mar Te bu li iq ne ba, 60-i a-nel Ta saq mi a no ba Cav Tva loT maT wi na mor bed qar Tvel Se-moq med Ta moR va we o bis pir da pir gag rZe le bad? am kiTx va-ze da de bi Ti pa su xis ga ce ma gag vi Wir de bo da, rom ara er Ti ga mo nak li si. es ga mo nak li sia di mit ri uz na Zis moR va we o-bis ad re u li, TiT qmis 15 wli a ni mo nak ve Ti (1909-1925 ww.). swo red am mo nak veT Si uz na Zem Seq mna wmin da fi lo so fi u ri da, ag reT ve, fi lo so fi u ri xa si a Tis Sro me bi, rom leb Sic ga ta re bu li az re bi Se iZ le ba Ca iT va los qar Tvel fi lo-so fos 60-i a nel Ta Se moq me de bis arc Tu ise So re ul sa fuZ-vlad.

sak ma ri sia Tva li ga da vav loT am pe ri od Si uz na Zis ga-moq vey ne bul did, sa Su a lo Tu mci re mo cu lo bis Sro mebs, rom lis gan xil vi sa da Se fa se bis sa ga nia cxov re bis ra o ba, omi sa da sik vdi lis fi lo so fi a, epo qa lu ri mniS vne lo bis fi lo so fo se bis – la ib ni cis, ber gso ni sa da so lo vi o vis msof lmxed ve lo ba ni, ni ko loz ba ra TaS vi lis, ilia Wav Wa-va Zi sa da aleq san dre aba Se lis po e zi is fi lo so fi u ri ana-li zi.

un da aRi niS nos uz na Zis kvle vis me Tod ze. imis mi u xe-da vad, rom, ro ca igi pir vel Sro mas aq vey nebs, mxo lod 23 wli sa a, ga mok ve Ti li aqvs kvle vis sa ku Ta ri me To di, ker-


Zod: is ar mi mar Tavs gan sa xil ve li sa kiTx i sa Tu av to ris po zi ci is da la ge bas, rac ase da ma xa si a Te be lia sawy is sta-di a ze dam wye bi mkvlev ris Tvis. uz na Ze upir ve le sad aya li-bebs sa ku Tar po zi ci as gan sa xil vel sa kiTx ze da Sem deg am po zi ci i dan aa na li zebs Tu afa sebs ama Tu im av to ris msof-lmxed ve lo bas da gan sa xil vel prob le mas.

gan vi xi lavT am pe ri o dis uz na Zis im Sro mebs, rom leb-Sic ikiTx e ba qar Tvel 60-i a nel fi lo so fos Ta sa er To msof lmxed ve lo bis kon tu re bi. ese nia qar Tvel mwe ral Ta Se moq me de bi sad mi miZR vni li Sro me bi, omi sa da sik vdi lis fi lo so fi a, cxov re bis ra o ba, kul tu ri sa da xe lov ne bis prob le me bi.

uz na Zis kvle vis me Tod ze aR vniS neT. amis na Te li da-das tu re baa mi si mo nog ra fia ber gson ze. naS ro mis Se sa-val Si ve av to ri aya li bebs – Tu ro gor un da iq nas war mod-ge ni li ber gso nis Se moq me de bis Zi ri Ta di prin ci pe bi. aq naT lad Cans uz na Zis wi nas wa ri po zi cia Se sas wav li sa kiTx-i sad mi, ker Zod, av to ris az riT, ber gso nis fi lo so fi is ar sSi Ca saw vdo mad sa Wi ro a: „gan wmen da inteleqtualurisa da gzis gakafva intuituri gamocdilebisaTvis~. amis mi-xed viT, moTx ro bis geg mis mTa va ri sqe ma, al baT, Sem de gi xa ze biT Se mo i far gle bo da: 1. Se mec ne bis kri ti ka da, aqe-dan ga mom di na re, me To di Se mec ne bi sa; 2. ga moc di le bis sa mi sfe ro: cno bi e re ba, niv Ti e re ba da si cocx le; 3. in tu i ci is mo na po var Ta me ta fi zi ku ri sin Te zi sa mi ve sfe ro Si; 4. ge-ne zi si ga moc di le bis Ti To e u li sfe ro si; 5. gno se o lo gi-u ri sin Te zi.

uz na Zis kvle vis me To dis Ta vi se bu re ba ze mar Te bu lad Se niS nav da e. ko du a: „uz na Zis am pe ri o dis az rov ne ba Si Se iZ-le ba ga mo va cal ke voT is to ri u li as peq ti Te o ri u li sa gan da ga mov yoT is, rac vl. so lo vi o vis na az re vis gad mo ce maa imis gan, rac sa kuT riv uz na Zis Tval saz ris s gvam cnobs“.

da viwy oT qar Tvel mwe ral Ta Se moq me de bis gan xil-viT. uz na Zis az riT, „grZno ba ara ra o bi sa an amaR le bi sa da ltol va ma ra di so bi sa ken yo ve li ada mi a nis ar sSi mar xi a“. amas Tan, uz na Zis az riT, aseT ada mi an Si „grZne u li“ ki ar un da iyos mTa va ri, ara med Se moq me di mo az rov ne. amis gar-da, am Se moq med -mo az rov ne Si mya rad un da iyos bu neb ri vi

dimitri uznaZe 93

ele men ti da grZne ba un da iyos mya ri. grZne ba iw vevs ama-o e bis grZno bas/gan cdas, mag ram go ne ba ma ra di u li Se moq-me de baa da grZne bis wi na aR mde go bis fon ze uf ro /mya rad/ mi is wraf vis ma ra di so bis ken.

uz na Ze mis mi er Ca mo ya li be bu li Tval saz ri sis uty u-ar ilus tra ci as xe davs ni ko loz ba ra TaS vi lis leq seb Si – „me ra ni“ da „Se mo Ra me ba mTaw min da ze~. me ra nis rbe na „me-ran Si“ su lis ltol vaa das ru le bul ab so lu tad iq ces, xo lo Sa vi yo ra ni ga re grZne ba ni a, dro u li da war ma va li ele men ti a.

uz na Zis az riT, ba ra TaS vils uWirs Ta vis grZne ba Ta da-kar gva, mag ram ama ve dros ar Se uZ lia mas da u mor Ci los, da-u mo nos ab so lu tu ri su li: „Tu aqa mom de ar emo na mas, arc aw emo nos Se ni mxe da ri“.

Tu ki ba ra TaS vi lis Se moq me de bis gan xil vi sas uz na Ze win wa mos wevs ma ra di ul i sa da war ma va lis brZo las, ilia Wav Wa va Zis „gan de gils“ Ri re bu le bi Ti po zi ci i dan aa na li-zebs.

uz na Ze jer iZ le va Ri re bu le ba Ta kla si fi ka ci as (fi-zi ku ri, re li gi u ri, eTi ku ri, es Te ti ku ri, in te leq tu a lu-ri) da iq ve das Zens, rom Ri re bu le ba Ta Zi e bis gza ze ada mi-a ni ro di kma yo fil de ba ro me li me miR we u li Ri re bu le biT. ada mi a ni „... is wraf vis ara gan sa kuT re bu li Ri re bu le bi-sa ken, ara med sis ru li sa ken; da, ai, es sis ru lea swo red mi-si mi za ni“. amas Tan, uz na Zis az riT, Ri re bu le ba Ta Zi e bis gza ze Cven ves wraf viT Cve ni moTx ov ni le be bis da k ma yo fi-lebas da vqmniT Ri re bu le bebs (mag., si ke Tes , xe lov ne bas da a.S.). „da ai, swo red ase Ti Ri re bu le ba aris ma sa la, ro-mel Sic mJRav nde ba Cve ni ne bis moq me de ba“.

uz na Ze Se niS navs, rom swo red ami to mac ne ba, Ta vis ab-so lu tu ri aq ti vo biT, „srul yo fas ver wvde ba“. es ki zo-gi er Ti did bu ne bo va ni pi rov ne bis ar se ba Si sa Si ne li tra-ge di is sa xes iRebs.

uz na Ze swo red ase Ti Ca mo ya li be bu li po zi ci iT ud ge-ba ama Tu im mxat vrul na war mo ebs, kon kre tul Sem Txve va Si ili as „gan de gils“ da, aqe dan ga mom di na re, aC ve nebs na war-mo eb Si mo ce mu li tra ge di is mi zez sa da arss: „gan de gi li xom ise cxov rob da erT dros, ro gorc yo ve li ada mi a ni.


ma sac sur da ada mi a nu ri ke Til dRe o bis, ada mi a nu ri bed ni-e re bis dam kvid re ba, mag ram mi si ne ba im de nad Zli e ri iyo, rom igi arc er Tma Cve u leb riv ma ada mi a nur ma Ri re bu le bam ar da ak ma yo fi la da man mwva ved ig rZno, rom mTe li xro va am Ri re bu le ba Ta, ro me lic am cxov re ba Si xor ci el de ba, ama-o a, rom igi mxo lod Ta vis moty u e ba a. da, ai, swo red ami tom mos cil da igi am Ri re bu le ba Ta sam kvid ros – Cve u leb ri vi sof lis cxov re bas da Ta vi si Zli e ri ne biT mxo lod ze ci u-ri sa ken iwy o l tol va“.

uz na Zem ili as „gan de gil Si“ mxo lod qar Tve li ka cis sve be di ki ara, ara med sa ka cob rio tra ge dia amo i kiTx a. es ki, er Ti mxriv, po e mis Rrma az rob ri vi dat vir Tvis maC ve ne-be li a, xo lo, me o re mxriv, uz na Zis xed vis gan sa kuT re bu li si maR leze miuTiTebs.

aleq san dre aba Se lis po e zi is uz na Zi se ul Se fa se ba-Si gan sa kuT re bul yu radR e bas im sa xu rebs fi lo so fi i sa da xe lov ne bis, fi lo so fo si sa da xe lo va nis Se da re bi Ti ana li zi. mi si aR niS vniT, „... fi lo so fi u ri na war mo e bi da xe lov ne bi Ti Se moq me de bis na yo fi – ori ve – erT RmerTs uk mevs gun druk s“. mag ram, ama ve dros, maT So ris ar se bi Ti gan sxva ve ba a, ker Zod: fi lo so fo si ganm sWva lu lia Se mec-ne bi sad mi ltol viT da da sa xu li miz nis miR we vas lo gi kur for meb Si cdi lobs. xe lo va ni ki am amo ca nis ga daW ras mxat-vrul sa xe eb Si aya li bebs.

amas Tan, uz na Ze xazs us vams nam dvil da moC ve ne biT xe-lov ne bas So ris gan sxva ve bas. ro ca xe lo va ni mov le ne bis ze da pir ze tiv ti vebs da mas Si sam ya ros fa ru li amo ca ne-bis gan cda ar aris, am Sem Txve va Si saq me gvaqvs ara xe lov-ne bas Tan, ara med Ta maS Tan. uz na Zis Se niS vniT, „sa zo ga dod, nam dvi lad ki mo riT me o ba ki ar xdis ada mi ans xe lo va nad, ara med gul wrfe li Rrma gan cda sam ya ros idu ma le bi sa, tki vi lis ga mom wve vi siZ li e re WeS ma ri te bi sa ken ltol vi-le bi sa“.

am kon teq stSi aba Se lis po e zi is zo gi er Ti mo men tis gan xil vis Sem deg uz na Ze kvlav ub run de ba fi lo so fo si sa da xe lo va nis xed vebs So ris ar se bul gan sxva ve bas, gvTa-va zobs ma Ti mi mar Te bis Se da re biT ana lizs, sa dac si ax le aris xe lo va nis, ro gorc ax lis Se moq me dis, war mo Ce na.

dimitri uznaZe 95

uz na Zis aR niS vniT, fi lo so fo sis gan gan sxva ve biT, xe-lo va nis ltol va ver kma yo fil de ba sam ya ros fa ru li ar-sis lo gi ku ri ar gu men ta ci iT mi Re bu li cod niT. xe lo va ni lo gi kis da ux ma reb lad swvde ba sam ya ros fa rul arss.

rac mTa va ri a, fi lo so fi is gan gan sxva ve biT, sa dac fi-lo so fi u ri az rov ne bis Se de gia Se mec ne ba, amis nac vlad xe lov ne ba Si saq me gvaqvs cxov re bis idu ma li ar sis gan-cdas Tan.

sa in te re sod ga ni xi lavs uz na Ze WeS ma ri te bis sa kiTxs xe lov ne ba Si. xe lo va ni mi Re bu li cxov re bis gan cdi li prin ci pis sa fuZ vel ze qmnis axal cxov re bas da mi si ro li srul de ba xe lov ne bis na war mo e bis das ru le biT. amis Sem-deg saq me Si er Tve ba kri ti kas, ro mel mac un da aC ve nos Tu ram de nad Se e fe re ba xe lov ne bis si nam dvi le anu sam ya ros fa ru li ar sis gan cdis Se de gi, cxov re bis fa ru li ar sis ga mo xa tu le bas.

uz na Zis az riT, Tu ki xe lo va nis Seq mni li sa xe e bi ar se-bu li si nam dvi lis sa xe ebs Se e fe re bi an, ma Sin Cven wi na Sea msof lio WeS ma ri ti ar sis gan cda. Tu ki pi ri qi Ta a, ma Sin xe lo va ni ver Ca swvdomia sam ya ros nam dvil arss da arc is ga nuc di a.

uz na Zis az riT, xe lov ne bis da niS nu le ba a cx ov re bis fa ru li ar sis gan cdis WeS ma ri te bis ga mo aS ka ra ve ba da „am-gva rad, xe lov ne bis na war mo e bis for mas igi ve mniS vne lo ba aqvs, rac lo gi kur ar gu men ta ci as fi lo so fi u ri WeS ma ri-te bis sim tki ci saT vis“. am Se niS vne bis gaT va lis wi ne biT uz-na Ze ga ni xi lavs aba Se lis po e zi is ram de ni me ni muSs.

uz na Zis mci re mo cu lo bis we ril Si – „fi lo so fi u ri sa u ba ri. sik vdi li“ (1911 w.) da vrcel sta ti a Si – „o mis fi-lo so fi a“ (1914 w.) gan xi lu lia si cocx li sa da sik vdi lis mi mar Te ba, si ke Te da bo ro te ba, omis prob le me bi, kul tu-ris sa kiTx e bi da sxva. Cve ni naS ro mis miz ni dan ga mom di na re Se ve xe biT kul tu ris sa kiTx ebs.

uz na Ze upir ve le sad yu radR e bas amax vi lebs did pi-rov ne beb ze, ro mel Ta moR va weo ba amaR le bu lia pi rad bed-ni e re ba ze. swo red amiT ari an ga mor Ce ul ni – bu da, qris te da mu ha me di, Te mis tok le da fi di a si, pla to ni da aris-to te le, aleq san dre ma ke do ne li da na po le on bo na par ti.


ka cob ri o bas swo red ise-Ti moR va we ni ain te re sebs, ro mel Ta cxov re ba pi rad bed ni e re bas ki ar mis dev da, ara med obi eq tu ri Si na ar sis Se moq me de bas em sa xu re bo da.

rac Se e xe ba kul tu ras, uz na Zis aR niS vniT, ada mi-a nebs da ba de bis Ta na ve Tan dahy ve baT ra Rac di di Se-no bis age bis sur vi li. vinc am Se no bis age bas em sa xu re-ba, ma Ti sa xe le bi pa tiv sa da Tay va nis ce mas im sa xu re ben, xo lo isi ni, vinc msgavs mov-le nas arad da gi de ven, ma-Ti sa xe le bi ma le ve qre bi an Cven mex si e re bi dan. es Se no ba ki kul tu ru li Se moq me de bis sa xe liT aris cno bi li.

uz na Ze ima sac aR niS navs, rom kul tu ris fe no me nis mi-marT mo az rov ne Ta So ris az rTa sxva das xva o ba a. ase ma ga-li Tad, kul tu ris mi marT uar yo fi Tad iy vnen gan wyo bi lni ru so da tol stoi (nic Sec – m.m.). aR niS nu lis gag rZe le baa uz na Zis mi er im Tval saz ri se bis kri ti ka, ro mel Ta Ta nax-ma dac, kul tu ra Si gan vi Ta re bas ad gi li ara aqvs. er Ti Se-xed viT es mar Tlac ase a. ga na elin Ta da ro ma el Ta kul-tu ris nan gre veb ze mo sul bar ba ros Ta mar ti vi cxov re ba Se iZ le ba kul tu ris gan viT a re bad Ca iT va los? da aq av to-ri sa yu radR e bo mo saz re bas ga moT qvams, ker Zod: Sec do-ma iq ne bo da, rom ra zec iyo sa u ba ri, yve la fe ri es er Ti an kul tu rad mi viC ni oT. mi si ve Se niS vniT, ise, ro gorc ar ar-se bobs er Ti ka cob ri o ba, ise arar se bobs er Ti kul tu ra. ar se bobs im de ni kul tu ra, ram de ni eri ca a.

uz na Zis az riT, ro ca kul tu ris gan vi Ta re ba ze (an ukan da xe va ze) vmsje lobT, yo vel Tvis mxed ve lo ba Si un-da g vqon des er Ti ro me li me gan sazR vru li eris kul tu ra. Tu am kon kre tul Sem Txve va Si ad gi li eq ne ba ukan da xe vas Tu uku qce vas, ma Sin Se iZ le ba eW vis Se ta na kul tu ris gan-

d. uznaZe

dimitri uznaZe 97

vi Ta re ba Si. uznaZe sa ma ga li Tod ga ni xi lavs ber Zne bi sa da bi zan ti e le bis kul tu ras. ber Zen ma to meb ma Seq mnes di de-bu li fi lo so fia da xe lov ne ba, ro mel Ta nac si ax lo ve sac ver mi va igi ve ber Ze ni to me bis mi er Seq mni li bi zan ti u ri fi lo so fia da xe lov ne ba.

uz na Zis Se niS vniT, aq ber Znu li kul tu ris ukuq ce vas-Tan gvaqvs saq me. Tum ca, uz na Ze aq ar Cer de ba da erT mo men-tze amax vi lebs yu radR e bas, ris Sem de gac yve la fe ri Ta vis ad gil ze dge ba. Tu ki ber Znul fi lo so fi a sa da xe lov ne ba-Si sa e rov no (sa e ro) mo ti ve bi da prob le me bi iyo asax sne li, bi zan ti ur Si amis gan gan sxva ve bu li – re li gi u ri da qris-ti a nu li. ase rom, ber Znul da bi zan ti ur kul tu rebs So-ris Si na ar sob ri vi gan sxva ve ba iyo.

Tum ca, uz na Zis az riT, ber Znul da bi zan ti ur kul-tu rebs So ris ra Rac kav Si ri ma inc ar se bob da. ker Zod, bi-zan ti u ri kul tu ris re li gi u ri mo ti ve bi uk ve ber Znul kul tu ra Si iyo Ca na sa xob riv mdgo ma re o ba Si. swo red am mi mar Te biT hqon da ad gi li kul tu ris gan vi Ta re bas, mag-ram ara sa e ro Tval saz ri siT: „am Ca na sax Tan Se da re biT ki bi zan ti am di di na bi ji ga dad ga gan vi Ta re bis gza ze, xo lo sa e rov no mo ti ve bi da prob le me bi bi zan ti ur kul tu ras aRar ain te re seb da da, am mxriv, mi si kul tu ru li cxov re ba TiT qos ukan da xe vis xa si aTs ata reb da“.

bo los, uz na Zis az riT, kul tu ru li gan vi Ta re bis pro-ce si ori mi mar Tu le biT mim di na re obs: er Ti da ima ve p rob-le mis gaR rma ve ba da srul yo fa, xo lo, me o re m xriv, axa li prob le me bis wa moW ra da kul tu ru li siv rce e bis dapy ro-ba. ori ve es mi mar Tu le ba, av to ris Se niS vniT, er Tna i ri Ri-re bu le bi sa a, „a mi tom gan vi Ta re bis Tval saz ri siT er Tic mniS vne lo va nia da me o rec, gan sxva ve ba mxo lod ima Si mdgo-ma re obs, rom er Ti intensiuri xa si a Ti sa a, me o re ki eqsten-siuri, mag ram amiT, ra sak vir ve li a, ar vam tki ceb, TiT qos erov nul kul tu ras sa er Tod ar axa si a Teb des sru li Se Ce-re ba da zog jer ukan da xe vac“.

amas Tan, uz na Zis az riT, cal ke u li pi rov ne ba ar Se iZ le ba iyos kul tu ru li Se moq me de bis su bi eq ti, „rom kul tu ru li Se moq me de ba mxo lod rTul er Te ul Ta anu erov ne ba Ta far gleb Si Se iZ le ba war mo eb des“.


uz na Zis ki dev er Ti mo saz re ba im sa xu rebs yu radR e bas, miT ume tes, ro ca saq me exe ba mis Semoq me de ba sa da qar Tvel fi lo so fos 60-i a nel Ta msof lmxed ve lo bas So ris ar se-bu li kav Si ris uxi lav Za febs. uz na Ze aR niS navs im sxva-das xva o ba ze, rac cal ke ul erov ne ba Ta sul zea aR beW di-li – „a mi tom cocx a li eris Tvis me o re er Si mi si gaT qve fa an asi mi la cia sik vdil sa da srul asi mi la ci as ud ris“. ar vity viT, rom amis uSu a lo ga mo Za xi lia 67 wlis Sem deg ga-moT qmu li zu rab ka ka ba Zis Tval saz ri si, mag ram maT So ris si ax lo ve eW vga re Se a. ka ka ba Ze Ta vis uka nas knel we ril Si – „bu ne bis dac vis er Ti uc no bi as peq tis Se sa xeb“ – aR niS-navs, rom erov nul kul tu rebs So ris Ta vi se bu re ba Ta da sxva das xva o bis waS la a u naz Ra u re be li da nak li si iq ne bo da ka cob ri o bis Tvis.

mig vaC ni a, rom me-20 sa u ku nis qar Tul fi lo so fi a Si uz na Zis fi lo so fi ur Se xe du le ba Ta ad gi lis gan sazR vri-sas upir ve le sad yu radR e ba un da mi eq ces aq gan xi lul sa-kiTx ebs. am sa kiTx eb Tan cno bi e rad Tu qvec no bi e rad da kav-Si re bu lia qar Tvel fi lo so fos 60-i a nel Ta is Zi ri Ta di Tval saz ri se bi, ri Tac faq tob ri vad da iwyo fi lo so fi is mo Si na u re ba – „gad mo qar Tu le ba“ (an ton pir ve li) sa qar-Tve lo Si.

mi xe il ma xa ra Ze,ba Tu mis So Ta rus Ta ve lis sa xe lo bis

uni ver si te tis pro fe so ri,filosofiis doqtori

dimitri uznaZe 99

g 10 h

di mit ri uz na Ze – msof liois to ri is pir ve li qar Tu li

sa xel mZRva ne los av to ri

msof lio is to ri is pir ve li sa xel mZRva ne lo qar Tu lad swo red di mit ri uz na Zem Seq mna. ni-San dob li vi ima ze xaz gas ma a, Tu ro gor zru-nav da di di mec ni e ri sa qar Tve los sko leb Si is to ri is mSob li ur ena ze swav le bis Tvis da ra rols akuT vneb da igi, zo ga dad, sko las qar Tu-li sa zo ga do e bis gan vi Ta re ba Si.

`sko la xom pa ta ra sa xel mwi foa da am sa xel mwi fos mo qa la qe ni mi si aR saz rde le bi ari an. da e, sko la de mok-ra ti u lad iyos mowy o bili... da e, mi si mar Tva, ar se bi Tad, mos wav le Ta xel Si ga da vi des. mar Tvis cocx a li praq ti ka ga mo aw rTobs mo zar di Ta o bis mo qa la qe ob riv xa si aTs. mo-mav lis sko la, rom lis mi za ni mo qa la qe ob ri vad gan wyo bi-li xa si a Tis aR zrda iq ne ba, au ci leb lad bevrs ifiq rebs sas ko lo cxov re ba Si mCqe fa re praq ti kul saq mi a no ba ze, ro me lic dRe ni a dag aR Zravs bav Sveb Si TviT moq me de bas, ini ci a ti vas, Se u pov ro bas~, – wer da prog re su lad mo az-rov ne di mit ri uz na Ze 1917 wels.

ro gorc cno bi li a, di mit ri uz na Ze 1909-1918 wleb Si uaR re sad na yo fi er pe da go gi ur -sa zo ga do eb riv da mec ni-e rul moR va we o bas ewe o da qu Ta is Si. di mit ri uz na Ze msof-lio is to ri as as wav li da qu Ta i sis qar Tul sa Ta va daz na u-ro gim na zi a Si, xo lo fsi qo lo gi a sa da lo gi kas epar qi ul sas wav le bel Si. 1915 wels, pir ve lad sa qar Tve lo Si, mi si ini ci a ti viT da ar sda qal Ta qar Tu li sko la – „si naT le“, rom lis di req to ra dac Ta vad da i niS na. am pe ri od Si man mra va li we ri li ga mo aq vey na es Te ti kis, xe lov ne bis, fi lo-so fi i sa da pe da go gi kis sa kiTx eb ze. 1916 wels ki man qu Ta-is Si ga mos ca msof lio is to ri is pir ve li qar Tu li sa xel-mZRva ne lo, ro me lic xel me o red 1917 wels da i beW da.


sa xel mZRva ne los Seq-mnis is to ri is Se sa xeb av-to ris wi na sity va o ba gvam-cnobs, sa dac di mit ri uz na Ze wers:

`Cve ni Sko lis cxov re-ba Si 1914 wlis 1 iv ni sis ka-non ma Zi ri Ta di cvli le-ba ga mo iw vi a. Tu dRem di sam Sob lo ena ze swav le bis war mo e ba mar to Cve ni sur-vi le bis far gleb Si iyo moq-ce u li, dRes igi re a lu ri cxov re bis fak tad ga da iq ca da Cvens mo ma val erov nul aR zrdis sis te mas qva kuTx e-dad da ed va. axal fakts sav-se biT mom za de bu le bi ver

Sev xvdiT, mag ram es mo um za deb lo ba ar aris Zi ri Ta di xa si-a Ti sa. Ce mi az rov ne ba da Cve ni ena – ori ve mwi fea imis Tvis, rom erov nu li aR zrdis sis te mis sim Zi me ad vi lad ai ta nos. mag ram TviT qar Tvel pe da go gebs iS vi a Tad uc di aT – es mom wi fe bu li ia ra Re bi xel Si mo e mar jve bi naT da erov nu-li Sko lis Se no bis age ba ze mu Sa o ba da ewy oT. ia ra Re bi mzad iyo, igi ni mu Sas uc did nen, xo lo TviT mu Sa Zils mis ce mo-da, da es imi tom, rom is fiq rob da: – ra sa Wi roa erov nu li aR zrdis ia ra Re bis xma re ba, ro de sac ma Ti saS va le biT age-bu li Se no ba das ru le bis umal ve un da da ir Rve so!

dRes es Si Si aRa ra gvaqvs, da Cve ni va li a, uq mad mi to ve-bul ia ra Rebs xe li mov ki doT da, rac dro dag vi kar gavs, is da u Ra la vi Sro miT ma inc ga mo vis yi doT.

ra Tqma un da, Cve ni da u Ra la vi Sro ma ver iq ne ba dam Svi-de bu li. es fsi qo lo gi u rad Se uZ le be li a. igi ar se bi Tad aC qa re bu li iq ne ba. da Tu Cvens naS ro meb Si xSi ri iq ne ba ad-vi lad Se sam Cne vi nak li da u xe lo va ne be li mu Sa ki sa, es Cve-ni kul tu ris ki ara, TviT mu Sa kis bra li iq ne ba, ro me lic erov nu li sim did ris xma re ba Si jer ki dev ver da xe lov ne-bu la.

dimitri uznaZe 101

ker Zod, arc Ce mi naS ro mia da din je bu li sa da dam Svi-de bu li mu Sa o bis na yo fi. igi naC qa re via da am mi ze ziT Se iZ-le ba na ad re vi da ud ro od mom wi fe bu li aR moC ndes. mag ram me ime di maqvs, rom am Sro mis pir vel ga mo ce mas, ro me lic Za li an mci re ri co va ni ibeW de ba, me o re moy ve ba da am dros-Tvis ki prak ti ki sa da sxva pe da gog Ta dax ma re bis wya lo biT Ce mi naS ro mi uk ve mom wi fe bul sa da das ru le bul na war mo-e bis sa xes mi i Rebs.

TviT ga mo ce mas, ueW ve li a, mra va li nak li eq ne ba, mag-ram dRe van del pi ro beb Si, da isic Cven Tvis, uke Te si ga mo-ce mis dam za de ba Se uZ le be li iyo.

da sas rul, si a mov ne biT vsar geb lob Sem Txve viT, rom mad lo biT mo vix se nio Cve ni sa xel mZRva ne los ga mom ce me-li, ro mel mac aseTs ga Wir ve bul dros arc Sro ma da i Su-ra da arc saS va le ba da am naS ro mis ga moq vey ne bis SeZ le ba mog vca. qu Ta i si, 10 skt. 1916 w~.

ro gorc Cans, sa xel mZRva ne los ga mo ce mas po zi ti u rad Sex vda qu Ta i sis sa zo ga do e ba da Ta vad mos wav le e bic. amis das tu rad Se iZ le ba is faq ti mi viC ni oT, rom wig ni mom de-vno wel sac mxo lod mci re o de ni cvli le be biT ga mo i ca. me-o re ga mo ce mis wi na sity va o bi dan isic kar gad Cans, Tu ro-gor Se ic va la si tu a cia sa qar Tve lo Si.

`Cve ni sa xel mZRva ne los ga mo ce mis dRi dan er Ti we li-wa dic ar ga su la, rom axa li ga mo ce mis dam za de ba gax da sa-Wi ro. es iS vi a Ti mov le naa Cve ni mwer lo bis is to ri a Si, mag-ram, sa ma gi e rod, ki dev uf ro iS vi a Tia is xa na, ro mel sac Cven ax la gan vic diT. am er Ti wlis gan mav lo ba Si mTe li ru-se Tis cxov re ba, Zi ri Ta dad, ga mo ic va la; ga mo ic va la Cve-ni cxov re bis pi ro be bic – ra sac am de ni xa ni ves wra fo diT, si nam dvi led iq ca: Cve ni Sko la sru li ga e rov nu le bis gzas da ad ga da ofi ci a lur swav le bis enad sas wav leb leb Sic ki qar Tu li ena Se iq mna. ra Tqma un da, am pi ro beb Si moTx ov-ni le bac di di iq ne bo da iseT sa xel mZRva ne lo ze, ro go ric Cve ni wig ni a, am moTx ov ni le bis mi xed viT mi si Rir se bac un-da ga um jo be se bu li yo, mag ram gan sa kuT re bul ma xa nam Cve ni Za la da dro sul sxva mxriT mi mar Ta. man wag var Tva saS va-le ba sa ka bi ne to dam Svi de bu li mu Sa o bi sa, da amiT aix sne ba, rom Cve ni sa xel mZRva ne lo ar se bi Tad igi ve dar Ca: Se ic va-


la mxo lod re daq ci a, Se ic va la ma sa lis age bu le bis wes ri-gi da zo gan moTx ro bis xa si a Tic; da ma te ba mxo lod mci re-o de ni mo vas wa riT. Tu sa Wi ro Se iq na, me sa me ga mo ce mis Tvis uf ro gul das miT mo vem za de biT da Si na ar sis mxriT wigns ga va far To vebT. ax la ki xe lax la imas vaw vdiT sa zo ga do e-bas, ri si dam za de bac mo vas wa ri~.

sa xel mZRva ne los pir vel Tav Si di mit ri uz na Ze sko-lis mos wav le e bi saT vis ga sa ge bi eniT gan mar tavs – ra aris is to ria da ra mniS vne lo ba aqvs mis cod nas. sa gu lis xmo a, rom av to ri Tavs ari debs mec ni e rul msje lo bas, rac sa-fuZ vels gvaZ levs vi va ra u doT, rom sa xel mZRva ne lo uf-ro me tad da ba li kla sis mos wav le e bis Tvis aris gan kuT-vni li.

`ro gorc ker Zo ada mi a ni, isea mTe li so fe li an qa la-qic. avi RoT Tund qu Ta i si. dRes iq ram de ni me aTa si mkvid ri cxov robs, ram de ni me far To mo kir wylu li qu Ca a, rom le-bic Ram -Ra mo biT eleq tro niT aris ga na Te bu li da ro mel-ze dac mog za u ro ba et le bi Tac xde ba. dRes aq ra mo de ni me sas wav le be li a, te le fo nia da sxva mra va li da we se bu le ba. er Ti sity viT, qu Ta is sac mra val cvli le ba Ta gza ga uv lia da dRe van de li sa xe mxo lod xan grZli vi Tav ga da sav lis Sem deg mi u Ri a. ase Tia cal ke xal xis cxov re bac.

Cven mar to aw myo ki ar gva in te re sebs, Cve ni war su lis ga ge ba sac ves wraf viT. jer ki dev qris tes da ba de bam di ber-Zneb ma war su lis ga ge ba sa da Se mec ne bas is to ria uwo des. im dro i dan es sity va ar mos po bi la da, dRe sac, is to ri as war-su lis Se mec ne bas uwo de ben. is to ria iseT pir Ta da mov le-na Ta Ses wav las ci lobs, ro mel Ta gav le nac mTe li xal xis cxov re bas exe ba. ase vea ka cob ri o bis is to ri ac~, – wers di-mit ri uz na Ze.

mom dev no Ta veb Si pe da go gi gan mar tavs – ra aris kul-tu ra, is to ri is wya ro e bi da a.S. sa xel mZRva ne los mom dev-no Tav Si aR we ri lia pre is to ri u li xa na, sa dac igi aR niS-navs, Tu ra aris niv Ti e ri kul tu ra; sa ub robs, ase ve, qvis xa na ze, Tu ro gor is wav la ada mi an ma cecx lis dan Te ba, ro-gor aa Se na sacx ov re be li, ro gor da iwyo me ur ne o ba da mo i-Si na u ra cxo ve le bi da a.S. sa xel mZRva ne lo Si sa u ba ria mat-ri ar qa lur da pat ri ar qa lur wes-wyo bi le ba ze, vaW ro bis,

dimitri uznaZe 103

kul tu ris gan vi Ta re ba ze, sar wmu no e ba ze da sa xel mwi fos war mo So ba ze. sa xel mZRva ne los mom dev no Ta vi eg vip tis is to ri as aqvs daT mo bi li, ro mel sac mos devs asu re Ti sa da ba bi lo nis, xe Te bis, fi ni ki e le bis, ari e le bi sa da Zve li spar se Tis is to ri a.

es pa ta ra uni ka lu ri naS ro mi, rom lis fur cleb sac siZ ve le `mo ki de bi a~, gvaZ levs imis Tqmis sa Su a le bas, Tu ro go ri pat ri o ti iyo Ta vi si qvey ni sa es di di mec ni e ri, ro mel sac sur da qar Tul sko la Si mos wav le e bi mSob li ur ena ze gasc no bod nen msof li os is to ri as.

SurTxia beroSviliTsu-is gazeT `Tbilisis



g 11 h

uz na Ze da sab Wo Ta ide o lo gia

d. uz na Zis gan wyo bis fsi qo lo gia sab Wo Ta epo qa Si iq-mne bo da. es uka nas kne li kul tu ris mTe li sfe ros, maT So ris, mec ni e re bis um kac re si ide o lo gi u ri kon tro liT xa si aT de ba. sab Wo Ta mec ni e re ba, faq tob ri vad, rep re si re-bu li mec ni e re ba a. es exe ba ara mxo lod rep re si re bul av-to rebs, mec ni e rebs, ara med ide ebs, mi mar Tu le bebs, sa mec-ni e ro cen trebs, wig nebs... zo gi dis cip li na ik rZa le bo da (ge ne ti ka, fsi qo teq ni ka, eTo lo gi a, pe do lo gi a, ki ber ne-ti ka), zo gi – ma xin jde bo da (ma ga li Tad is to ri a, eko no-mi ka da sxva), zo gis de for ma cia xde bo da – fi zi o lo gia mxo lod pav lo vu ri un da yo fi li yo, fsi qo lo gia – mar-qsis tu li da a.S.. „a ra ak rZa lul“ mec ni e re beb Si sas ti kad is je bo da im Te o ri e bi sad mi mim xro ba an Tun dac lo i a lu-ro ba, rom le bic ide a liz mSi iy vnen da da na Sa u le bu le bi (ma ga li Tad fsi qo a na li zi, per so no lo gia da a.S.). yve la ze mZaf ri sa xiT, mec ni e re ba Si ide o lo gi ur -po li ti ku ri Ca-re va gu lis xmob da mas Si Se niR bu li mtre bis Zi e bas, rom-le bic bur Ju a zi is sa sar geb lod eb rZvi an so ci a lizms; Se sa ba mi sad iq mne bo da Si Sis at mos fe ro mec ni er Ta qce vis ma ni pu li re bis Tvis; am ri gad, axal ma epo qam um kac re si ide-o lo gi u ri SezR ud ve bi mo i ta na. „di a mat -is tma ti“ sa xel-mwi fo fi lo so fi ad, re li gi is kul tSi ay va nil dog ma tur moZR vre bad iq ca. mi si mi Re ba -ar mi Re ba la mis fi zi ku ri yof na -ar yof nis sa kiTxi gax da.

mec ni e re bis da ker Zod fsi qo lo gi is ide o lo gi u ri wmen dis pir ve li tal Ra 20-30-a ni wle bis mij na ze agor-da, ro ca sta lin ma is ro la Te zi si kla sob ri vi brZo lis gam Zaf re bis Ta o ba ze, maT So ris, mec ni e re ba Si kon tre-vo lu ci o ne re bi sa da mav neb le bis mxi le bis ken. uaR re sad gam wvav da kon tro li fi lo so fi a ze, ro me lic ar se bi Tad ide o lo gi is da say rde ni a. fsi qo lo gi a Si yo ve li ve amis Se de gi iyo zo gi er Ti Te o ri u li/ kvle vi Ti da ga mo ye ne bi-Ti/ praq ti ku li mi mar Tu le bis ak rZal va/ ga nad gu re ba. am

dimitri uznaZe 105

uka nas knel Si, pir vel rig-Si, igu lis xme ba pe do lo gia da fsi qo teq ni ka, rac 1936 wlis avad sax se ne be li par-ti is `pe do lo gi ur~ dad ge-ni le bas moh yva. ga nad gur-da, ag reT ve, e.w. „sab Wo Ta fsi qo a na li zic“. rep re sia sxva das xva for miT (sam sa-xu ri dan daTx ov na, ga da-sax le ba, dax vre ta) Se e xo bevr ga mo Ce nil fsi qo logs (blon ski, ge ler tSte i ni, vi-got ski, ru bin Ste i ni, Spil-re i ni, Spe ti da sxva).

uz na Ze, cxa di a, yvela-fris kur sSi iyo. aman uSu a-lo asax va hpo va mis Se moq me-de biT da sa or ga ni za cio saq mi a no ba ze, ro me lic su lac ar Se mo i far gle bo da gan wyo bis zo gad fsi qo lo gi u ri sis te-mis Seq mniT. pir vel yov li sa, aR sa niS na vi a, rom uz na Ze iyo Tval sa Ci no fi lo so fo si da sa mar Tli a nad mi iC ne va qar-Tu li fi lo so fi u ri sko lis erT-erT fu Zem deb lad.

uz na Zis mec ni e ru li da, me tad re, fi lo so fi ur -msof-lmxed ve lob ri vi po zi ci is zus ti da xa si a Te ba- kva li fi ka-cia mniS vne lov nad gar Tu le bu lia imis ga mo, rom igi or is to ri ul epo qa Si cxov rob da da mu Sa ob da. sab Wo Ta wyo-bi le bis dam ya re bam de igi az rov neb da Ta vi suf lad da wer-da ise, ro gorc fiq rob da. mar qsiz m-le ni niz mis pi ro beb Si es ase ver gag rZel de bo da. 20-i a ni wle bis da sawy is Si, ro-de sac epo qa ic vle bo da da uz na Ze axa li fsi qo lo gi u ri moZR vre bis Seq mnas iwy eb da, igi uk ve cno bi li da sa xel mox-ve Wi li mec ni e ri gax ldaT Ta vi si Sro me biT fi lo lo gi a Si, is to ri a Si, pe da go gi ka Si da, rac mTa va ri a, fi lo so fi a Si. ase Ti mas Sta bis mo az rov nes ar Se iZ le ba hqo no da gar kve-u li po zi cia Zi re ul fi lo so fi ur -msof lmxed ve lob riv da epis te mo lo gi ur sa kiTx eb Tan da kav Si re biT. uz na Zes aqvs so li du ri Sro me bi fi lo so fi is is to ri a Si (so lo-

to ta li ta riz mi


vi o vi, la ib ni ci, ber gso ni); amu Sa veb da ker Zo fi lo so fi-ur prob le ma ti ka sac, rom lis Te ma ti kam (a da mi a ni, mi si da niS nu le ba, cxov re bis ra o ba da saz ri si, sik vdi li, omi, in di vi du a lo ba, aR zrda, Se moq me de ba da sxva) sa fuZ ve li mis ca er T-erT mkvle vars ase Ti Se fa se bis Tvis: „ar se bi-Tad is si cocx lis fi lo so fi is tra di ci e bis gag rZe le baa da eg zis ten ci a lu ri cno bi e re bis pir ve li war mo mad ge-ne li qar Tul az rov ne ba Si“ (e. ko du a). es Se fa se ba, al baT, mar Te bu lia ga su li sa u ku nis 10-i an wleb Si Ses ru le bu li mi si fi lo so fi u ri we ri le bis Si na ar sis mi marT, mag ram, ro gorc eq spe ri men ta to ri mkvle va ri – uz na Ze, aras dros id ga fe no me no lo gi ur -eg zis ten ci a lu ri mi mar Tu le bis me To do lo gi ur po zi ci eb ze.

uz na Zes sak ma od mka fio po zi cia eka va fi lo so fi is or Zi ri Tad sfe ro Si – on to lo gi a sa da gno se o lo gi a Si. am uka nas knel Si igi kan tis mim de va ri a, ro me lic, mi si TqmiT, „a ra so des ar mok vde ba“. ama Si da sar wmu neb lad mi si ram de-ni me ga mo naT qva mic kma ra, ro me lic Se mec ne bis Se saZ leb-lo beb sa da Ta vi se bu re bebs exe ba: „ro de sac saq me fi zi kur si nam dvi les exe ba, aq, ra Tqma un da, cxa di a, rom Cven si nam-dvi lis nam dvil Tan ki ara, swo red go ne bis ka te go ri e bis mi er Sec vlil sa xes Tan gvaqvs saq me“... èm pi ri u li si nam-dvi le uk ve Ta vis Ta vad un da Ca iT va los „xe lov nu rad“ ga-da mu Sa ve bul si nam dvi led, ram de na dac igi Cve ni Wvre ti sa da az rov ne bis ka te go ri ul for meb Sia gar da te xi li“.

rac Se e xe ba on to lo gi is sfe ros, aq uz na Zis in te re si fo ku si re bu lia ma te ri a lu ri sa (fi zi o lo gi u ris) da su-li e ris (fsi qi ku ris) ur Ti er Tmi mar Te bis, anu fsi qo fi zi-kur prob le ma ze. es prob le ma sak van Zo a, ram de na dac fsi-qo lo gi u ri mov le ne bis ax snis amo ca na mis aseT Tu iseT ga daW ras mo iTx ovs. fsi qo fi zi ku ri prob le mis ga daW ris tra di ci u li va ri an te bi mi zans ver aR wevs, ami tom, prin-ci pu lad axal gzas un da da vad geT. es gza ise Ti re a lo bis pos tu li re ba Si mdgo ma re obs, ro me lic ga a Su a lebs da da-a kav Si rebs fi zi kur sa da fsi qi kurs, obi eq tur sa da su bi-eq turs. uz na Zis rwme niT, isi ni er Tma neT ze ze moq me de ben, mag ram ara uSu a lod, ara med ga Su a le bu lad. Se ma er Te bel xi dad, me di a to rad am re a lo bebs So ris gvev li ne ba e.w.

dimitri uznaZe 107

„qvef si qi ku ri are“ an „bi os fe ro“, ro mel sac mog vi a ne biT „gan wyo ba“ ewo da. igi uz run vel yofs ro gorc fi zi o lo-gi u ris gav le nas fsi qi kur ze, ise fsi qi ku ri sa fi zi o lo gi-ur ze da, am de nad, bi os fe ro „si cocx lis prin ci pi a“ – sam-ya ros ga ma er Ti a ne be li prin ci pi.

bi os fe ro Si „su bi eq tu ri (me, Ce mi mdgo ma re o ba) da obi eq tu ri (ga re agen ti) ur Ti erTs xvde ba da ur Ti er TSi ile se ba, ro mel Sic su bi eq tu ri sa da obi eq tu ris gan sxva-ve bu li as peq te bi is po ba, ga mo u sa de ga ri xde ba da ra Rac Ta vi se bu ri ga u na wev re be li mTli a no bis sa xiT gvev li ne-ba“. bi os fe ro obi eq tu ri sa da su bi eq tu ris da pi ris pi re-bis Tval saz ri siT „ne it ra lu ri mdgo ma re o ba a“, e.i. sru-li ad Ta vi se bu ri re a lo ba, ro mel sac uz na Ze „jer ki dev uc nob qvef si qi kur ared“ an „si nam dvi lis dRem de mi uk vle-vel sfe rod“ mo ix se ni ebs da rom lis mik vle vis sru li ad gar kve ul pre ten zi a sac acx a debs.

es po zi cia ar aris arc mo niz mi, arc du a liz mi. mi si adek va tu ri fi lo so fi u ri kva li fi ka cia iq ne ba – „on to-lo gi u ri plu ra liz mi“. am ri gad, uz na Zis Se moq me de bis pir vel pe ri od Si ga moT qmul fi lo so fi ur Se xe du le ba Ta gac no ba cxad yofs, rom kon kre tu li sa kiTx e bis fi lo so-fi u ri kvle vis Si na ar si sa da in te re se bis Tval saz ri siT igi si cocx lis fi lo so fi i sa da eg zis ten ci a liz mis az-rov ne bis we sis ken ix re bo da; gno se o lo gi is sfe ro Si kan-ti a nur Tval saz riss izi a reb da, xo lo on to lo gi is sfe-ro Si axa li re a lo bis hi po Te zis av to rad gvev li ne ba da, am de nad, on to lo gi u ri plu ra liz mis mom xred un da Ca iT-va los.

sa zo ga dod ki uz na Ze fi lo so fi a Si „sin Te tu ri mid-go mis“ mom xre iyo. fi lo so fi is is to ri a, uz na Zis ga ge biT, aris as pa re zi fi lo so fi ur sis te ma Ta cal mxri vo bis daZ-le vi sa da WeS ma ri te ba Ta ga mov le ni sa. WeS ma ri te bis mar-cvle bi yvel ga naa gab ne u li da sa Wi roa ma Ti gam Tli a ne ba, „or ga nu li sin Te zi“. fi lo so fi i sad mi ase Ti da mo ki de bu-le ba naT lad ga moC nda uz na Zis mi er vl. so lo vi o vis msof-lmxed ve lo bis Se fa se bi sas. mis sis te ma Si na ca dia ga er Ti-a ne ba ra di ka lu rad gan sxva ve bu li mid go me bi sa: Te iz mi da pan Te iz mi, mo niz mi da du a liz mi, op ti miz mi da pe si miz mi,


in tu i ti viz mi da ra ci o na liz mi, ide a liz mi da re a liz mi. am vi Ta re bis kon sta ta ci as moh yve ba so lo vi o vi sad mi miZR-vni li mo nog ra fi is da mag vir gvi ne be li sity ve bi: „i gi ke-Til So bi li mo az rov ne a“. sa fiq re be li a, rom es sity ve bi TviT uz na Ze sac zed mi wev niT Se e fe re ba.

uz na Zis msof lmxed ve lob ri vi da fi lo so fi u ri po-zi ci is Se u Tav seb lo ba meb rZol mar qsiz m-le ni niz mTan uda vo a. ro go ri iyo uz na Zis re a lu ri da mo ki de bu le ba am moZR vre bis mi marT – ax la am sa kiTxs ver Ca vuR rmav de biT. Se mo vi far gloT uz na Zis bi og ra fi is er Ti ni San dob li vi faq tis aR niS vniT. mxed ve lo ba Si gvaqvs is ga re mo e ba, rom uz na Zem Ta vi si mu Sa o ba fi lo so fi is sfe ro Si da as ru la 1925 wels ber gso nis mo niz mis Se sa xeb we ri liT. mas me re me oTx e di sa u ku nis gan mav lo ba Si sik vdi lam de igi fi lo-so fi ur prob le ma ti kas mxo lod fsi qo lo gi is me To do-lo gi is kon teq stSi da isic po lit ko req tu lo bis sru li dac viT Tu exe bo da. riT un da yofi li yo es ga mow ve u li?

sab Wo Ta ide o lo gia

dimitri uznaZe 109

– imiT, rom Se moq me de bis ze nit Si myof ma mo qmed ma fi lo-so fos ma amo wu ra am sfe ro Si Ta vi si in te re se bi, Tu imiT, rom mi si mo saz re be bi ar em Txve o da ofi ci o zis po zi ci as, rom lis wi na aR mdeg ga mos vla mo mak vdi ne be li iq ne bo da?!

ze moT vax se neT e.w. „pe do lo gi u ri dad ge ni le ba“. mos-ko ve li spe ci a lis te bis bed -iR bal ze igi Zal ze mZi med ai-sa xa. sa fiq re be li a, rom uz na Zem da pe do lo gi ur da fsi-qo teq ni kur saq mi a no ba Si Car Tul ma mis ma Ta nam Srom leb ma di di Si Si ga ni ca des, mag ram ga dar Cnen. fsi qo lo gi a ze mi-mar Tul ma rep re si is am tal Ram imJa mad ar gad mo la xa kav-ka si o nis qe di. amis mi ze zi Se saZ loa isic iyo, rom uz na Zis pe do lo gi u ri naS ro me bi („pe do lo gi a“ 1933 w.) ar iyo na-Tar gmni ru su lad da, am de nad, Se um Cne ve li dar Ca cen tra-lu ri cen zu ris Tvis. ase rom, uz na Zis na war mo eb Ta nak leb mi saw vdo mo ba da nar Ce ni sab Wo Ta mec ni e ru li sa zo ga do eb-ri o bis Tvis, ra sac mwa red ux se neb dnen qar Tvel fsi qo lo-gebs ru si ko le ge bi 50-i a ni wle bis dis ku si eb ze gan wyo bis Te o ri is gar Se mo, gar kve ul wi lad sa sar geb lo aR moC nda.

ra Tqma un da, ne ga ti u ri gav le na 30-i a ni wle bis ide o-lo gi ur ma qa riS xal ma qar Tul fsi qo lo gi a zec mo ax di na. Cven Sic Sewy da pe do lo gi u ri saq mi a no ba sko leb Si, ada mi-an Ta pro fe si u li var gi si a no bis Se mow me ba, mok led, yve la-fe ri, rac tes te bis ga mo ye ne bas Tan iyo da kav Si re bu li. am praq ti ku li Se de ge bis gar da uz na Zem Sewy vi ta Ta vis ̀ pe do-lo gi a Si~ gad mo ce mu li ide e bi sa da Se xe du le be bis gan vi-Ta re ba, ra sac igi mkiTx vels am wig nis Se sa val Si pir de bo-da (ma le un da ga mo su li yo `pe do lo gi is~ II to mi). naT qva mi, pir vel yov li sa, exe ba mis `ko in cin den ci is kon cef ci as~, ro me lic gan vi Ta re bis Si na ga ni (Tan da yo li li) da ga re ga-ni (ga re mo se u li) faq to re bis Ta na bar Ri re bu le bi se u lo-bas da ur Ti er Tda kav Si re bu lo bas am tki ceb da da, am de nad, ar iyo har mo ni a Si mar qsis tu li fsi qo lo gi is yba da Re bul so ci o ge ne ti kur su lis kve Te bas Tan. es uka nas kne li, ro-gorc cno bi li a, fsi qi kis so ci a lur -e ko no mi ku ri de ter-mi na ci is doq tri na zea da fuZ ne bu li.

sa er Tod, ga sa o ca ri a, ro gor ga dar Ca uz na Ze uv ne be li mar qsiz m-le ni niz mis kla si ko se bis eso den mci re „ci ti re-bis in deq siT“. amas Tan, mas aras dros da u we ria „mar qsiz mi


da axa li fsi qo lo gi is“ ti pis naS ro mi, Tum ca qvey nis yve la wam yva ni fsi qo lo gi val de bu li iyo – es ga e ke Te bi na da ga a-ke Ta ki dec. ro gorc ger ma nu li fsi qo lo gi is „sko la ga mov-lils“, uz na Zes pi ra di nac no bo ba akav Si reb da bevr wam yvan ucx o el mec ni er Tan. ar iyo ad vi li maT Tan ur Ti er To bis gawy ve ta, mag ram im dro in de li vi Ta re bis gaT va lis wi ne-biT, ba ton di mit ris mo u wia eTx ov na ko le ge bis Tvis – aRar mo e we raT mis Tvis, rad gan, mi mo we ris Sem Txve va Si, Se iZ le ba da e Wi raT ki dec. es saf rTxe im de nad re a lu ri iyo, rom uz-na Zis sax lSi mzad hqon daT pa ta ra Ce mo da ni ase Ti Sem Txve-vis Tvis. Se iZ le ba iT qvas, rom mas ga u mar Tla. `Sin sax kom-Si~ uz na Zis yo fi li mos wav le e bic msa xu rob dnen. 1937 wels er T-er Tma maT gan ma wi nas war ga af rTxi la Tur me, rom mis wi na aR mdeg saq me iyo aR Zru li da dRe- dRe ze mi a kiTx av dnen da sa We rad. uz na Ze umal ga da ix ve wa ka xeT Si, ram de ni me Tve Tbi lis Si ar ga mo Ce ni la. Sem deg, ety o ba, am tal Ram ga da i-a ra...

cno bi lia is faq tic, rom be ri as un do da (e saa 40-i a ni wle bis bo lo) uz na Ze Se ex ved re bi na sta lin Tan. am bo ben, rom sta lins sa mu Sao ma gi da ze edo uz na Zis „zo ga di fsi-qo lo gi a“ da, ro gorc Cans, fiq rob da, is ga e xa da qvey nis „sa yo vel Tao fsi qo lo gi ad“. „be lad Tan“ Sex ved ris mo lo-din Si Tur me er Ti -o ri Tve mjda ra mos ko vis er T-erT sas-tum ro Si ba to ni di mit ri. ra Rac mi ze ziT es Sex ved ra ver Sed ga. uz na Ze cocx al -mkvda ri dab run da Sin, rad gan bo-

dimitri uznaZe 111

lo mde ar ico da – ris Tvis iyo da ba re bu li krem lSi. ad vi li Se saZ le be li a, rom am sa Si nel ma stres mac mo-us wra fa mas si cocx le.

ze moT aRv niS neT, rom uz na Zis bi os fe ru li kon-cef cia arc mo niz mi a, arc du a liz mi. mag ram mar-qsiz m-le ni niz mi aris mo-niz mi, Ta nac meb rZo li ma-te ri a lis tu ri mo niz mi, rom lis Tvi sac ab so lu tu-rad mi u Re be lia ra i me „me-sa me re a lo bis“ daS ve ba, ro me lic aSu a lebs fi zi-kur sa (fi zi o lo gi urs) da fsi qi kurs. uz na Zis rwme-niT, yo ve li fsi qo lo gi u ri sis te mis sak van Zo prob le ma

swo red fsi qo fi zi ku ri prob le ma a. gan wyo bis fsi qo lo-gi ac, ro me lic Tav da pir ve lad bi os fe ru li fsi qo lo gia iyo, pir vel rig Si am me To do lo gi u ri prob le mis ori gi na-lur ga daW ras gu lis xmobs. mi si ori gi na lo ba ga Su a le bis pri n ci pis cxad yo fa sa da ga ma Su a le be li rgo lis mo nax va Si mdgo ma re obs. mag ram saq me isa a, rom Ta vis uka nas knel wig-nSi (1949 w.) uz na Zem gan wyo ba cal sa xad fsi qi kur re a lo bad ga mo acx a da. amiT Te o ri is cen tra lu ri cne bis Si na ar si Zir fes vi a nad Se ic va la. fsi qi ku ri gan wyo bis Tval saz ri-si am sxvrevs mTels wi na re fi lo so fi ur -me To do lo gi ur kon struq ci as. Tu gan wyo ba fsi qi ku ri a, igi ve Rar iq ne-ba ga ma Su a le be li rgo li fi zi kur sa da fsi qi kurs an fsi-qi kur sa da fsi qi kurs So ris. ra ki gan wyo bis cne ba eq ce va fsi qi ku ris ka te go ri a Si, igi, cxa di a, aRar ga mod ge ba fsi-qo fi zi ku ri prob le mis ga da saW re lad. Ta vis Ta vad azrs kar gavs gan wyo ba ze, ro gorc axal, „jer mi uk vle vel re a-lo ba ze“ la pa ra kic. da ma fiq re be li isa a, rom uz na Zes arc ga Su a le bis prin cip ze uT qvams ua ri; e.w. uSu a lo bis pos-

d. uznaZe


tu la tis daZ le va kvla vac rCe bo da Zi re ul me To do lo gi-ur amo ca nad. aqe dan ga mom di na re, Te o ri u li po zi cia wi-na aR mde gob ri vi ga xa da da Sem dgom dro in del mkvle va rebs se ri o zu li Tav sa te xi ga u Ci na. ga mo iT qva ram de ni me mo saz-re ba, ri Ti un da yo fi li yo ga mow ve u li po zi ci is es tran-sfor ma ci a. maT ze aq ver Sev Cer de biT. a RvniS navT mxo lod, rom amas uTu od gar kve u li mec ni e ru li sa fuZ ve lic hqon-da, rac, pirvelyovlisa, ganwyobis fenomenis empiriuli kvlevis monacemebs unda ukavSirdebodes, mag ram isic ga-saT va lis wi ne be li a, rom omis Sem deg qveyanaSi mec ni e re bis ide o lo gi u ri re vi zi is axa li tal Ra da iwyo da gan wyo bis fsi qo lo gi is li ders mos Txo ves war mo ed gi na gan ma zo ga-de be li naS ro mi, ro mel sac uTu od Ca u tar de bo da um kac-re si ide o lo gi u ri eq sper ti za. ami tom, di a mat Tan Se u Tav-se be li „on to lo gi u ri plu ra liz mi“, ro me lic re a lu rad edo sa fuZ vlad gan wyo bis Te o ri as, ar un da ga mo Ce ni li yo. am de nad, sa fiq re be li a, rom ide o lo gi ur ma wnex ma aqac iCi-na Ta vi.

am ri gad, sab Wo Ta po li ti ku ri sis te mis gav le na uz na-Zis cxov re ba sa da Se moq me de ba ze uda vo a. am sis te mis ide o-lo gi is ze moq me de bis ga mo did ma qar Tvel ma mo az rov nem: 1. gawy vi ta kav Si ri msof lio sa mec ni e ro sa zo ga do eb ri o bas-Tan; 2. Sewy vi ta kvle va fi lo so fi a Si; 3. Sewy vi ta mu Sa o ba pe do lo gi i sa da fsi qo teq ni kis sfe ro Si; 4. Sec va la Ta vi si Tval saz ri si mi si Te o ri is cen tra lu ri cne bis – gan wyo bis on to lo gi u ri bu ne bis Ta o ba ze.

irak li ime da Ze,Tsu -is pro fe so ri, sa qar Tve los mec ni e re ba Ta

erov nu li aka de mi is wev r-ko res pon den ti

dimitri uznaZe 113

g 12 h

uz na Zis fsi qo lo gi u ri sko la

mas Sem deg, rac fsi qo lo gi am da mo u ki de be li mec ni e re-bis sta tu siT da iwyo gan vi Ta re ba, mi si is to ria Ta vis sak-van Zo mo men teb Si Se iZ le ba da xa si aT des mec ni e ru li sko-le bis kon ku ren ci i sa da cva le ba do bis is to ri ad.

sa mec ni e ro sko lis cne bis Si na ar si ori ter mi nis – `sa-mec ni e ro~ da `sko la~ – mniS vne lo ba Ta ga dak ve Ti dan ga-mom di na re obs. igi aer Ti a nebs mec ni e ru li moR va we o bis Se mec ne biT, kvle viT da sa gan ma naT leb lo- pe da go gi ur as peq tebs. sa mec ni e ro sko la aris mec ni er Ta ise Ti ga er-Ti a ne ba, ro mel Sic or ga nu la daa Ser wymu li ur Ti er To ba da Se mec ne ba, mec ni e ru li Zi e ba da kvle vi Ti os ta to bis swav le ba, axa li ide e bis war moq mna, gan vi Ta re ba da ma Ti Se nax va- dac va. sa mec ni e ro sko la sa mec ni e ro moR va we o bis or ga ni za ci is ise Ti spe ci fi ku ri for ma a, ro mel Sic ga-er Ti a ne bu lia Se mec ne bi sa da cod nis ga da ce mis pro ce se-bi. mi u xe da vad ami sa, sa mec ni e ro sko leb Si, ro gorc we si, er T-er Ti mo men tia win wa mo we u li – sa gan ma naT leb lo an kvle vi Ti. Se sa ba mi sad, ga mo i yo fa sa gan ma naT leb lo sko-la, ro me lic am za debs mo ma val mkvlev rebs gar kve ul ide-ur -Te o ri ul an eq spe ri men tul tra di ci a Si Car Tvis gziT. igi sa mec ni e ro sko lis pir ve li is to ri u li for maa (pi Ta-go ras, sok ra tes, pla to nis, aris to te les da a.S. sko le bi). Sem dgom Si ase Ti sko le bi, Zi ri Ta dad, uni ver si te teb Tan ya lib de bo da ga mo Ce ni li mec ni e ris gar Se mo, ro me lic mo-wa fe ebs ga das cem da Ta vis ga moc di le bas. aseT sko las kla-si kur sac uwo de ben.

sa mec ni e ro sko lis me o re da Zi ri Ta di for maa sko la – kvle vi Ti ko leq ti vi. es aris mec ni er Ta jgu fi, ro me lic li de ris (sko lis me Ta u ris) xel mZRva ne lo biT er Tad amu-Sa vebs mis mi er Se mo Ta va ze bul kvle viT prog ra mas. mar Ta-li a, ase Ti sko lis mTa va ri fun qcia kvle vi Ti a, mag ram igi, gar kve ul wi lad, iTav sebs sa gan ma naT leb lo fun qci a sac, Ta nac am fun qci as, li de ris gar da, sko lis uf ro si da ga-


moc di li wev re bic axor ci e le ben. kvle vi Ti sko lis pro-duq ti u lo bis gan msazR vre lia kvle vi Ti prog ra mis mec-ni e ru li Ri re bu le ba. sko lis Sig niT kvle viT ko leq tiv Si ya lib de ba am sko lis Tvis spe ci fi ku ri pi rov ne baT So ri si ur Ti er To be bi, nor me bi, stan dar te bi. es yo ve li ve da mo-ki de bu lia sko lis li de ris or ga ni za ci ul da pi rov nul unar -Tvi se beb ze.

fsi qo lo gi a Si kvle vi Ti sko lis ti pu ri ma ga li Tia vun dtis sko la. igi la if ci gis fsi qo lo gi is in sti tut-Si fun qci o ni reb da da fsi qo lo gi is age bis vun dti se ul prog ra mas axor ci e leb da. kvle va- Zi e bas vun dtis uSu a lo xel mZRva ne lo biT mi si mo wa fe e bi ewe od nen. bev ri maT ga-ni Sem dgom Si da mo u ki de be li sko le bis li de re bi gax dnen. maT So ris iyo di mit ri uz na Zec.

sam Sob lo Si dab ru ne bu li uz na Ze mxo lod uni ver si-te tis da ar se bis Sem deg iwy ebs fsi qo lo gi a Si mu Sa o bas . Aim dro is Tvis igi sa qar Tve lo Si er Ta der Ti fsi qo lo gia da Ta vis Tav ze iRebs qve ya na Si fsi qo lo gi u ri mec ni e re bis or ga ni za ci is saq mes. upir ve le si amo ca na kad re bis mom za-de ba a. aq Tavs iCens uz na Zis, ro gorc pe da go gis, ga mor Ce u-li Tvi se be bi. Tav da pir ve lad uz na Zis sko la wmin da sa gan-ma naT leb lo xa si aTs ata rebs. mar Ta li a, uni ver si tet Si uk ve fun qci o ni rebs uz na Zis mi er da ar se bu li fsi qo lo-gi u ri la bo ra to ri a, mag ram igi sas wav lo pro ce sis uz-run vel yo fis, cde bis de mon stra ci i sa da mo ma va li fsi-qo lo ge bis eq spe ri men tSi da os ta te bis saq mes em sa xu re ba. Sem dgom Si la bo ra to ria kvle viT fun qci a sac Se i Zens. da-ar se bi dan xu Ti o de wlis me re uz na Ze aq iwy ebs fsi qo lo-gi is sxva das xva sa kiTx is eq spe ri men tul Ses wav las (mniS-vne lo bis wvdo ma, sa xel de ba, sas ko lo in te re se bi, cne bis for mi re ba da a.S.). aq mi si mo wa fe e bi cdis pi re bi sa da la-bo ran te bis rol Si gvev li ne bi an.

pa ra le lu rad iwy e ba ori gi na lu ri Te o ri u li sis te-mis Ca mo ya li be bis pro ce si. ga mo ik ve Ta Te o ri is sak van Zo cne ba – gan wyo ba. ga mo xa tavs ra az ris gar kve ul mi mar Tu-le bas, nam dvi li sa mec ni e ro sko la yo vel Tvis kon so li di-re bu lia axa li Se xe du le bis, ide is, kon cef ci is gar Se mo. am kuTx iT uz na Zis kvle vi Ti sko la, ro gorc da mo u ki de-

dimitri uznaZe 115

be li sa mec ni e ro -or ga ni za ci u li er Te u li, sa bo lo od ga-for mda 30-i a ni wle bis da sawy is Si. swo red ma Sin gan wyo bis Te o ri am eq spe ri men tul ni a dag ze aSe ne bu li swav le bis sa xe mi i Ro. am pro ces Si ba to ni di mit ris pir ve li Ta o bis mo wa fe e bi aq ti u rad mo na wi leob dnen. am mov le na Ta TviT-mxil ve lis da uz na Zis yve la ze av to ri te tu li bi og ra fis n. be ru la vas cno biT, à mo ca nis da me To dis gan sazR vra da zo ga di xel mZRva ne lo ba d. uz na Zes ekuT vno da: gan wyo bis yve la eq spe ri ments igi Ta vi si Zi ri Ta di ide is mi xed viT aya li beb da da mo po ve bu li faq ti gan wyo bis cne bis sa er To kon teq stSi Seh yav da; mag ram Ca ta re bul eq spe ri men tze ga-we ul Sro mas igi cdis uSu a lo mwar mo e bel Ta nam Sro mels akuT vneb da da am sa kiTx is av to ro bas mas akis reb da~.

Tav da pir ve lad sko lis wev re bis udi de si na wi li uni-ver si te tis fsi qo lo gi is ka Ted ra sa da la bo ra to ri a Si mu Sa ob da. 1941 wels da fuZ nda sa qar Tve los mec ni e re ba Ta aka de mi a, sa dac uz na Zem Ta vi dan ve gax sna fsi qo lo gi is seq-to ri, ro me lic or we li wad Si fsi qo lo gi is in sti tu tad ga da keT da. ami e ri dan sko lis kvle vi Ti cen tri in sti tu ti xde ba.

sab Wo Ta ide o lo gia di mit ri uz na Zissko lis wi na aR mdeg

uz na Ze spe ci a lu rad zru nav da sa ku Ta ri sa mec ni e ro sko lis Seq mna ze, rac Sem dgo mi mov le ne bis fon ze Zal ze Sor smWvre te lu rad ga mo i yu re ba. saq me isa a, rom uz na Ze gar da ic va la Se moq me de bi Ti aq ti vo bis ze nit Si. mi si gan-wyo bis Te o ria ar iyo das ru le bu li, is swo red ma Sin ga-vi da gan vi Ta re bis axal etap ze. sko lis sa mec ni e ro prog-ra mis far gleb Si far To kvle vi Ti saq mi a no ba iyo gaS li li sxva das xva mi mar Tu le biT. kvle viT mi mar Tu le bebs uz na-Zis ga moz rdi li, uk ve sa xel mox ve Wi li da av to ri te tu li mec ni e re bi ed gnen sa Ta ve Si. ami tom gan wyo bis fsi qo lo gi-is sa mec ni e ro prog ra mis da mu Sa ve ba uz na Zis was vlis me-rec gag rZel da. da ma ar seb lis da ual ter na ti vo li de ris ga re Se dar Ce ni li sko la ar daS li la. in sti tu ti da uni-


ver si te tis ka Ted ra ga nag rZob da gan wyo bis fsi qo lo gi is gan vi Ta re bas. sko lis kon so li da ci as ima nac Se uwyo xe li, rom, uz na Zis gar dac va le bis Sem deg, 1950-1960-i an wleb Si da iwyo qar Tul fsi qo lo gi ur sko la ze ideolo gi u rad mo-ti vi re bu li Se te va. uz na Zis cxov re bis um Tav re si saq mis – gan wyo bis Te o ri is – dac va mra val ricx o va ni Tav das xme bis-gan, ise ve ro gorc am kon cef ci is Rir se ba Ta de mon stra cia far To sa mec ni e ro sa zo ga do eb ri o bis Tvis, ume tes wi lad, am sko lis war mo mad gen lebs mo u wi aT. sa er To saf rTxem ki-dev uf ro Se a du Ra ba qar Tve li fsi qo lo ge bi.

yo ve li ve es di mit ri uz na Zis gar dac va le bis (1950 w.) Sem deg da iwy o. az rTa sxva das xva o ba sko lis Sig niT, cxa-di a, ma nam dec ar se bob da, mag ram am Ja mad Sev Cer de biT ara sko lis Sig niT ar se bul az rTa sxva das xva o ba ze, ara med sko lis ga re dan mom di na re kri ti kul Se fa se beb ze. isi ni ga mo iT qmo da sxva das xva dros da sxva das xva for miT, maT So ris, spe ci a lu ri TaT bi re bi sa da dis ku si e bis sa xiT. pir-ve li ase Ti dis ku sia mo ewyo Tbi lis Si, sa qar Tve los mec-ni e re ba Ta aka de mi is ini ci a ti viT 1952 wlis 8-11 ap rils sa xel wo de biT `sab Wo Ta fsi qo lo gi is zo gi er Ti sa kiTx i~.

akademikosi revaz naTaZe akademikosi angia boWoriSvili

dimitri uznaZe 117

igi ga mo Za xi li iyo mec ni e-re bis ide o lo gi u ri ga kon-tro le bis mo ri gi kam pa ni i-sa, ro me lic agor da 40-i a ni wle bis bo los. igi uSu a lod Se e xo fsi qo lo gi as da ga mo-i xa ta mi si uf ro me tad ga-mar qsis te bis da pav lo vi a-nur fi zi o lo gi a ze day va nis mcde lo ba Si. uSu a lo biZ-gi am dis ku si as mis ca er Ti TviT ad re `li te ra tu rul ga zeT Si~ sa qar Tve los mec-ni e re ba Ta aka de mi is wev r-ko res pon den tis, fi zi o log di mit ri ge de va niS vi lis we-ril ma – èr Ti ide a lis tu ri kon cef ci is Se sa xeb fsi qo-lo gi a Si~. we ri li mi mar Tu li iyo di mit ri uz na Zis gan wyo-bis fsi qo lo gi is wi na aR mdeg. mas sag rZno bi re zo nan si moh yva mec ni e rul wre eb Si – gan sa kuT re bu li ga Ri zi a ne ba da SeS fo Te ba ga mo iw via qar Tu li fsi qo lo gi u ri sko lis war mo mad gen leb Si. we ril Si ga moT qmu li Se fa se be bi da bral de be bi, ise dac mwva ve ide o lo gi ur fon ze, au ci leb-lad mo iTx ov da pa suxs. re a gi re bis yve la ze op ti ma lur da efeq tur for mad mi iC ni es sa ja ro dis ku si a. igi iS vi a Ti ope ra ti u lo biT mom zad da. erT Tve Si mec ni e re ba Ta aka-de mi is ga mom cem lo ba Si da is tam ba dis ku si is mox se ne be bis Te zi se bi. am mci re zo mis kre bul Si war mod ge ni lia sul 5 av to ris (a leq san dre (va so) fran giS vi lis, re vaz na Ta Zis, an gia bo Wo riS vi lis, da re jan ra miS vi lis, io seb bJa la vas) gaS li li Te zi se bi. dis ku si a Si sul 28 mec ni e ri ga mo vi da. Zi ri Ta di mom xse neb le bis gar da ga mo vid nen sko lis TiT-qmis yve la wam yva ni war mo mad ge ne li: Sal va Cxar tiS vi li, vla di mer (mi to) no ra ki Ze, zo si me xo ja va, bar nab xa Wa pu ri-Ze, erek le aba Si Ze, aka ki ava liS vi li, a. mo si a va.

TviT mxil vel Ta gad mo ce miT, sxdo meb ma mTe li Tbi li-sis in te li gen cia aa fo ri a qa. fur ce la Zis qu Ca ze mde ba re

ioseb (soso) bJalava


e.w. `mas wav le bel Ta sax lis~ dar ba zi msme nels ver itev-da. at mos fe ro uki du re sad da Za bu li iyo. ama ze mow-mobs ara mxo lod TviT mxil-vel Ta gad mo ce ma, ara med ste nog ra fi u li Ca na we re-bic (rep li ke bi sav se dar ba-zi dan, Ta nac im de nad mwva-ve ur Ti er Tbral de be bi da Se fa se be bi, rom sxdo me bis wam yva ne bi iZu le bul ni xde-bod nen Ses ve ne be bi ga mo ecx-a de bi naT). yve las es mo da, rom sas wor ze iyo Se mo de-bu li ara mxo lod sa Tay va-ne be li mec ni e ris – di mit ri uz na Zis sa xe li da Rir se ba, ara med, Se saZ lo a, mTe li fsi qo lo gi u ri sko lis be di. dis-ku si a ze, ar se bi Tad, ori sa kiTxi ga ni xi le bo da: 1) i. pav-lo vis moZR vre ba da fsi qo lo gia da 2) d. uz na Zis gan wyo-bis fsi qo lo gi is ide o lo gi u ri ko req tu lo ba. vi na i dan me o re sa kiTxi pir vel Tan kav Sir Si ga ni xi le bo da, ami tom ga mom svlel Ta di di na wi li, ar se bi Tad, ori ve sa kiTxs Se-e xo. dis ku si is yve la ze mwva ve Te ma iyo gan wyo bis Te o ri is gan xil va fsi qo lo gi is gar Se mo mim di na re ka ma Tis kon teq-stSi. da is va kiTx va, uz na Zis sko la Si mim di na re kvle va- Zi-e ba Tu ram de nad Se e sa ba me ba im kri te ri u mebs, rom leb sac sab Wo Ta ide o lo gia mec ni e re bas uye nebs. ase das va sa kiTxi Zi ri Tad ma `mbral mde bel ma~ ge de va niS vil ma. ase Ti ve iyo dis ku si is ki dev ori fi gu ran tis, fi lo so fo se bis aleq-san dre qu Te li a sa da kon stan ti ne ak bar di as mox se ne bis mi-zan da sa xu lo bac. kri ti ku li iyo, ag reT ve, si mon yif Si Zis ga mos vle bic. ge de va niS vi lis yve la kri ti ku li mo saz re ba, sa bo lo od, mTa va ri bral de bis – gan wyo bis fsi qo lo gi is ide a lis tu ro bis dam tki ce bas em sa xu re ba. Zi ri Ta di ar gu-men ti Sem deg Si a: uz na Zem mo i po va sa in te re so faq te bi, rom-le bic aR qmis ilu zi ebs exe ba. mag ram am faq te bis am xsne li

i. pavlovi

dimitri uznaZe 119

ùz na Zis fsi qo lo gi u ri kon cef cia Ta vis sa fuZ vel Si aris ide a lis tu ri, an ti pav lo vu ri~.

qar Tu li fsi qo lo gi u ri sko lis pir ve li Ta o bis Se-sa niS nav ma war mo mad gen leb ma da ma je reb lad da ic ves gan-wyo bis Te o ri is mec ni e ru li Rir se ba aS ka rad ide o lo gi-u ri xa si a Tis mqo ne kri ti kis gan. am sa xis kri ti ka yve la ze sa xi fa To a, vi na i dan Ta vi si ar siT dog ma tu ria da po li ti-ze bu li. sa yo vel Ta od cno bi li a, Tu ra sa va la lo, xSi rad tra gi ku li Se de ge bi Se iZ le ba moh yo lo da aseT bral de-bebs im dro in del sab Wo Ta im pe ri a Si. am dis ku si as ga mo ex-ma u ra ofi ci o zi da Tbi lis Si Ca mo vi da spe ci a lu ri ko mi-sia mos ko vi dan, ro mel sac cen trSi un da wa red gi na das kvna uz na Zis fsi qo lo gi u ri sko lis mec ni e ru li da po li ti-ku ri sa xis Se sa xeb. sul ma le qar Tu li fsi qo lo gia re a-lu ri saf rTxis wi na Se dad ga. 1955 wlis iv lis Si mos kov Si Ca tar da TaT bi ri gan wyo bis Te o ri is gar Se mo, ro mel Sic mo na wi le ob da im dro in de li sab Wo Ta fsi qo lo gi is yve la wam yva ni fi gu ra. mox se ne beb Si, er Ti Se xed viT, mec ni e ru li sa kiTx e bi ga ni xi le bo da, mag ram bevr ga mos vla Si, Ri ad an qve teq stis sa xiT, eW vis qveS dge bo da uz na Zis Te o ri is ide-o lo gi u ri ko req tu lo ba. es ki dev uf ro cxa dad ga mov lin-da im dis ku si a Si, ro me lic ram de ni me wels grZel de bo da cen tra lu ri fsi qo lo gi u ri Jur na lis fur cleb ze. mok-led Se iZ le ba imis Tqma, rom in te leq tu a lur plan Si 1952 wlis dis ku si am Se as ru la er Tgva ri po li go nis fun qci a, sa dac ga mo i ca da, da zus tda da da ix ve wa ar gu men ta cia se-ri o zul opo nen teb Tan sa ka ma Tod bev rad uf ro rTul si-tu a ci a Si da so ci a lur ga re mo Si. aR sa niS na vi a, rom Tbi-lis Si au di to ri is udi de si na wi li qar Tvel fsi qo lo gebs Ta na ug rZnob da. es ar iyo mos ko vis dis ku si a ze (TaT bir ze) 1955 wels, sa dac au di to ria Se u da reb lad uf ro kri ti ku-li iyo da rom lis ga dawy ve ti le be bi, pir da pi ri mniS vne-lo biT, sa be dis we ro Se iZ le bo da gam xda ri yo d. uz na Zis sko li saT vis. mag ram is ki cxa di iyo, rom am pa eq ro bam xe li Se uwyo qar Tu li fsi qo lo gi u ri sko lis kon so li da ci as. qar Tve li fsi qo lo ge bi sak ma od mom za de bu le bi dax vdnen am gan sac dels da uz na Zis moZR vre ba da sko la ga dar Ca...

ra Tqma un da, ro gorc yvel gan, uz na Zis sko lis Sig ni-


Tac iyo pi ra di rTu li ur Ti er To be bic, am bi ci e bis Wi di li da sxva. ada mi a nis bu ne bas ra Sec vlis... mag ram mTli a no ba Si su fev da sko lis fu Zem deb lis mi er dam kvid re bu li ko le-gi a lu ri, in te leq tu a lu ri, de mok ra ti u li, Se moq me de bi-Ti at mos fe ro. iyo imis gan cda, rom keT de ba di di sa er To saq me da rom qar Tve le bi cod nis am dar gSi mec ni e re bis pir vel ri geb Si vim yo fe biT. am kon teq stSi aR sa niS na via aleq san re (va so) fran giS vi lis wvli li, ro me lic sa mi aTe-u li we li xel mZRva ne lob da uz na Zis sa xe lo bis fsi qo lo-gi is in sti tuts. sa bo lo od, gan wyo bis Te o ria da mis da mu-Sa ve ba ze ori en ti re bu li sa mec ni e ro sko la ara ub ra lod ga dar Ca, ara med 1970-1980-i an wleb Si mi aR wia yve la ze met aRi a re bas ro gorc sab Wo Ta kav Sir Si, ise sazR var ga reT.

er Tgu li mim de va ri mec ni e ri uz na Zis Te o ri ul sis te-mas am Ja ma dac hyavs

sko lis daS la 1990-i a ni wle bis da sawy i si dan da iwy o. ama Si ga dam wyve ti ro li eq ster na lur ma (garegani) faq to-reb ma iTa ma Sa – um Zi mes ma po li ti kur ma da eko no mi kur ma

d. uznaZe fsiqologiuri skolis pirveli TaobiswarmomadgenlebTan erTad

dimitri uznaZe 121

pi ro beb ma. yo fiT prob le meb Si Ca Zi ru li mec ni e re bi, praq-ti ku lad da fi nan se bis ga re Se dar Ce ni li in sti tu ti, ome-bi, Si Si sa da ui me do bis at mos fe ro fun da men tu ri mec ni e-ru li kvle vis pi ro bebs nam dvi lad ar qmni da. fsi qo log Ta udi de si um rav le so ba praq ti kul saq mi a no ba ze ga da er To, rom lis mi marT moTx ov na sag rZnob lad ga i zar da.

sa mec ni e ro sko le bi iba de bi an, vi Tar de bi an da kvde-bi an, mag ram isi ni mec ni e re bis, ker Zod ki fsi qo lo gi is is-to ri a Si im kvid re ben ad gils, rad ga nac met -nak leb kvals to ve ben mec ni e re bis gan vi Ta re ba ze. maT Sem deg rCe ba Te o-ria da mec ni e ru li tra di ci a. asea uz na Zis sko lis Sem Txve-va Sic. dar wmu ne biT ki imis Tqma Se iZ le ba, rom gan wyo bis fsi qo lo gi is, ro gorc Te o ri u li sis te mis, gan vi Ta re bis re sur si su lac ar aris amo wu ru li da ram de ni me er Tgu li mim de va ri mec ni e ri mas am Ja ma dac hyavs.

irak li ime da Ze,Tsu -is pro fe so ri, sa qar Tve los mec ni e re ba Ta

erov nu li aka de mi is wev r-ko res pon den ti


g 13 h

di mit ri uz na Ze da xe lov ne ba

di mit ri uz na Ze po e zi is Se sa xeb

ga da War be bis ga re Se Se iZ le ba iT qvas, rom xe lov ne bi sa da mxat vru li Se moq me de bi sad mi in te re si qar Tu li fsi qo-lo gi u ri sko lis dam fuZ ne bel sa da gan wyo bis fsi qo lo gi-is av tors yo vel Tvis Tan ax lda da ara so des ga ne le bi a. igi ara erT naS rom Si gvev li ne ba, ro gorc xe lov ne bis mkvle-va ri da xe lov ne bis Te o re ti ko si. ga nu zo me lia di mit ri uz na Zis Rvaw li qar Tu li xe lov ne bis fsi qo lo gi is Ca mo ya-li be ba Si.

jer ki dev 1909 wels, la if ci gis uni ver si te tis kur-sdam Tav re bu li, 23 wlis di mit ri uz na Ze ga zeT Si „dro e ba“ beW davs eses, sa Ta u riT „n. ba ra TaS vi lis li ris mo ti ve bi“. axal gaz rda mec ni e ri fi lo so fi ur es e Si ba ra TaS vi lis ge ni a lur „me rans“ im ma ra di u li fi lo so fi u ri prob le-mis sa i lus tra ci od mi mar Tavs, ro go ri caa da pi ris pi re-ba- wi na aR mde go ba Se moq med go ne ba sa da vne bebs („grZne ul grZno bebs“) an ma ra di ul sa da war ma vals So ris.

e se Si „n. ba ra TaS vi lis li ris mo ti ve bi“ d. uz na Ze es-Te ti ki sa da xe lov ne bis fsi qo lo gi i saT vis iseT um niS vne-lo va nes sa kiTx zec Cer de ba, ro go ric es Te ti ku ri tkbo bis an mxat vru li aR qmis sa kiTx i a. pla to ni se u li gan mar te bis Se sa ba mi sad, av to ri es Te ti kur tkbo bas „grZne ul grZno-ba Ta gan“ an bi o lo gi ur vne ba Ta gan (xor ci e lis gan) gan-Ta vi suf le bas ukav Si rebs („vin mo gi xi los, ro mel myis-ve Tvis Ta fiq rTa Sve ba ara ipov nos da ar dax snas gul sa va e ba“. leq si „Se mo Ra me ba mTaw min da ze“). uz na Zis ga ge biT, mxat vru li aR qma Se moq me de bis aq ti ur pro ce seb Tan un da iq nes da kav Si re bu li, ro gorc Se moq me de bis Ta vi se bu ri sa-xe da for ma.

d. uz na Zis yu radR e bis fo kus Si ase ve mo eq ca mxat vru-li Se moq me de bis mo ti vi re bis prob le mac; uz na Ze Se moq me-

dimitri uznaZe 123

de biT im pulss sim bo los Tan akav Si rebs – sim bo los or-ma gi bu ne ba, mas Si kon kre tu li sa da zo ga dis gam Tli a ne ba, sim bo los Se moq me de bis sti mu la to rad aq cevs; sim bo lo, mi si wi na aR mde gob ri vi bu ne biT, Ta vad ve ubiZ gebs xe lo-vans Se moq me de bis ken. un da aRi niS nos, rom am mo saz re biT di mit ri uz na Ze karl iun gis xe lov ne bis ana li zu ri Te o-ri is er TerT amo sa val de bu le bas ex mi a ne ba.

mom dev no wleb Si da we ril fi lo so fi ur Txzu le beb-Si („gan dgo mi lo bis prob le ma ilia Wav Wa va Zis „gan de gil-Si“ (1911 w.), „a ba Se lis po e zi a“ (1913 w.), „o mis fi lo so fi a“ (1914 w.), „n. ba ra TaS vi lis Se moq me de bis gan vi Ta re ba“ (1922 w.)) – d. uz na Ze fi lo so fi ur prob le meb Tan er Tad es Te ti-kis sa kiTx eb Tan mi mar Te bi Tac aya li bebs sa ku Tar Se xe du-le bas. am mxriv cal ke un da aRi niS nos e se „n. ba ra TaS vi lis Se moq me de bis gan vi Ta re ba“, ro mel Sic av to ri ba ra TaS vi-lis fsi qo lo gi ur por trets agebs. es qar Tu li xe lov ne-bis fsi qo lo gi a Si xe lo va nis fsi qo lo gi u ri por tre tis age bis pir ve li war ma te bu li mcde lo ba a. ba ra TaS vi lis fsi qo lo gi u ri por tre tis qva kuTx e dad d. uz na Zem po e-ti- ro man ti ko sis emo ci o na lu ri sfe ro war mo ad gi na; mi-si grZno be bi da emo ci e bi. fsi qo lo gi u ri Zi e bis pro ces Si ori en ti re bad ga mo i yo ba ra TaS vi lis Se moq me de bis la it-mo ti ve bi an sim bo lo- niS ne bi, ro go ri caa „lur ji fe ri“, „xma idu ma li~, `su li bo ro ti“, „be di“, „kac Ta si a ve“ da „sawy a u li aRuv se be li“.

di mit ri uz na Ze fan ta-zi a- war mo sax vis Se sa xeb

naS rom Si „Zi li da siz ma-ri“ (1936 w.) d. uz na Ze po le-mi ka Si Se dis fsi qo lo gi is iseT ko ri fe eb Tan, ro go-ric ari an zig mund fro i di, karl iun gi, al fred ad le-ri da sxv. da siz mris sa ku-Tar Te o ri as agebs. swo red


am naS rom Si aRi niS na pir ve lad arac no bi e ri gan wyo bis gan-msazR vre li ro li Se moq me de bi Ti fan ta zi is sti mu li re-ba- re a li ze bis pro ces Si; su bi eq tu ri gan wyo ba qmnis Ta vis sa gans, siz mris an war mo sa xu li xa te bi sa da war mod ge ne bis Si na ar si da mi mar Tu le ba swo red su bi eq tu ri, ara re a li-ze bu li an ga nu xor ci e le be li gan wyo be bis fun qciaa da ma-Ti am sax ve li.

naS rom Si „Zi li da siz ma ri“ d. uz na Zem Ta vi su fa li fan ta zi is moq me de bas ka Tar zi sis fe no me ni da u kav Si ra; am fun da men tu ri es Te ti ku ri ka te go ri is uz na Zi se u li ga ge-biT, war mo sax viT sfe ro Si gan wyo be bis gan xor ci e le ba ada-mi a nis Tvis ka Tar zi sis, sa si a mov no Sve bis an dak ma yo fi le-bis mom ta ni a.

Ta ma Sis gan wyo ba da xe lov ne ba

Ta ma Sis fe no me ni yo vel Tvis war mo ad gen da xe lov ne bis Te o ri is er TerT cen tra lur sa-kiTxs da mas arc d. uz na Zem au a ra gver di. ada-mi a nis qce vis for me bis kla si fi ka ci a Si („a da-mi a nis qce vis for me bi“,1944 w.) Ta maSs, ro gorc qce vis for mas, d. uz na Zem gan sa kuT re bu li ad gi li mi u Ci na; e.w. in ro ge nul qce vebs an fun-qci o na lu ri ten den ci iT, ada mi a nis Si na ga ni im pul siT aR Zrul qce vebs, zo ga dad, Ta ma Si uwo da.

d. uz na Zis ga ge biT, Ta ma Si fsi qi kis Ta vi su fa li TviT-ga mov le nis for maa da, qce vis sxva for meb Tan er Tad, mi-si ker Zo sa xe e bia mxat vru li Se moq me de ba da es Te ti ku ri tkbo ba. „nam dvi li Ta ma Si“ yo vel Tvis ilu zi is Ta ma Si a; Ta-ma Si fan ta zi a sa da sim bo lo ebs ukav Sir de ba. yve la ze mar-ti vi for miT ilu zi e biT Ta ma Si bav Svis moq me de ba Si iCens Tavs; ma ga li Tad „man qa no ba nas“ Ta ma Sis dros ska mi av to-mo bi li a, bur Ti – sa We, sa Ta ma So daT vi – mgzav ri... war mo-sax vas Tan da sim bo lo eb Tan aq ti u ri kav Si ris ga mo, Ta ma Si Ta vi siT, bu neb ri vad ga da dis mxat vrul moq me de ba Si.

dimitri uznaZe 125

d. uz na Ze aR niS navs spe ci fi ku ri Tan da yo li li gan wyo-bis, e.w. Ta ma Sis gan wyo bis ar se bo ba sac ada mi an Si; es Tan-da yo li li da uni ver sa lu ri gan wyo ba mxat vru li Se moq me-de bis sti muls iZ le va; ada mi ans mxat vru li aq ti vo bi sa da xe lov ne bi sad mi ubiZ gebs.

mxat vru li pro duq ti – xe lo va nis gan wyo bisgan sa xi e re bis for ma

gan wyo bis Te o ri is av-to ris mi xed viT, xe lov ne ba Se moq me dis pi rov nul gan-wyo ba Ta ga mo xat va- gan xor-ci e le bas em sa xu re ba. xe-lov ne ba, ro gorc ada mi a nis Si na ga nis gan sa xi e re bis for-ma, „xe lo va nis gan wyo ba Ta adek va tu ri gan xor ci e le-bi saT vis brZo la Si mdgo ma-re obs“. xe lov ne ba ar iZ le va si nam dvi lis fo tog ra fi ul su raTs da es arc war mo ad-gens mis amo ca nas. xe lov ne-ba si nam dvi lis axal for mebs qmnis, ro gorc xe lo va nis gan-wyo ba Ta obi eq ti va ci as. d. uz na Zem xa zi ga us va xe lov ne bis pro duq tis mniS vne lo ba sac; mxat vru li Se moq me de ba sxva in tro ge nu li (Si na ga ni im pul siT aR Zru li) qce ve bis gan imi-Tic gan sxvav de ba, rom mxat vru li pro duq ti obi eq tur, mi si Se moq me dis gan da mo u ki de bel Ri re bu le bas iZens.

wle bis man Zil ze ya lib de bo da xe lov ne bis uz na Zi se u-li, ori gi na lu ri kon cef ci a, ro me lic av tor ma gan wyo bis Te o ri a ze da a fuZ na da qar Tul xe lov ne bis fsi qo lo gi as da u do da sa ba mi.

ru su dan mir cxu la va,ili as uni ver si te tis pro fe so ri


g 14 h

la do gu di aS vi li di mit riuz na Ze ze

po le mi ki dan aRi a re bam de

cno bi li qar Tve li mxat va ri la do gu di aS vi li, ro me-lic di mit ri uz na Zis fsi qo lo gi ur cdeb Si, ro gorc mxat-va ri, mo na wi le o bas iReb da, Sem deg uk ve di di fsi qo lo gis por tre tis av to ric gax da. mxat var ma uni ver si te ti sa da sa qar Tve los mec ni e re ba Ta aka de mi is er T-er Ti dam fuZ ne-be li, ro gorc ra in di, ise ga mo sa xa... es iyo 1945 wels. ma-Sin uz na Zis moR va we o ba, mar Tlac, ra in do bis tol fa si iyo. yve la ze mniS vne lo va ni ma inc fo nia – mu qi far de bi, Cab ne-le bu li da mo Ru Su li ga re mo, ro mel Sic gu di aS vil ma mec-ni e ri ga mo sa xa. di mit ri uz na Ze xom mTe li cxov re ba am sib-ne les eb rZo da...

cno bi lia la do gu di aS vi lis Ca na we ri imis Se sa xeb, Tu ro gor Se iq mna di mit ri uz na Zis por tre ti.

`mar Tlac gar kve u li droa sa Wi ro, rom ma yu re-bel ma esa Tu is na war mo e bi mi i Ros, an pi ri qiT, ar mi i-Ros. rac Se e xe ba di mit ri uz na Zis por trets, me igi wi nas war ga vaf rTxi le: – es tra di ci u li por tre ti ar iq ne ba. iq neb, zus ti msgav se-ba ver ipo voT, mag ram es iq-ne ba Ce mi Tva liT da na xu li Tqve ni zo ga di por tre ti- meT qi.

_ vi ci, vi ci, xe lov ne-bis SezR ud va da mi si ro me-li me erT for ma Si moq ce va ar Se iZ le ba o, – miTx ra.

l. gudiaSvilis mier Sesrulebuli dimitri uznaZis portreti

dimitri uznaZe 127

su raT Si Se vi ta ne ise Ti ele men te bi, rac tra di ci u li iyo mi si xa si a Ti sa da cxov re bi saT vis – Cac mu lo ba, wa mo-sas xa mi, xa la Ti... mTli a no ba Si mxo lod sa xe dar Ca re a lis-tu ri. mag ram ga re mo, al baT, ar uq mni da mas sa er To re a-lis tur xa si aTs, ris ga moc Se iq mna sxva das xva az ri. zogs mos won da, zogs ara... uf ro ar mos won daT, gan sa kuT re biT, mis na Te sa vebs, mag ram un da vTqva, rom me, pi ra dad, kma yo-fi li vi ya vi. ase Ti ram arc ise xSi rad me mar Te ba. bo los es por tre ti yve lam aRi a ra~, – vkiTx u lobT la do gu di-aS vi lis Ca na we re bi dan, rac er Tgvar war mod ge nas gviq mnis fsi qo lo gi sa da mxat vris ur Ti er Tda mo ki de bu le ba ze. mxat va ri Ta vis we ril Si aRi a rebs ima sac, rom di mit ri uz-na Zi sad mi siy va rul ma Se aq mne vi na mi si por tre ti.

`did pa tivs vcem di di mit ri uz na Zes. Za li an miy var-da. ami to mac ga dav wyvi te mi si por tre ti Se meq mna. fa qi zi grZno be bis, di dad ke Til So bi li ada mi a ni iyo. man Tvi Ton mo i sur va Ce mi gac no ba. ewa da, Se ec no Ce mi fsi qo lo gi u ri sam ya ro da am gan zrax viT da iwyo Ce mi gra fi ku li na mu Sev-re bis Ses wav la. da mi Za xes fsi qo lo gi is in sti tut Si. Ca mi-ta res ram de ni me cda. cda ase Ti iyo: far dis ukan dad ga vi-Rac ma ma ka ci. miTx res: – Tqven mas ar ic nobT, igi wa i kiTx avs leqss an nawy vets moTx ro bi dan, an moy ve ba ra i mes, Tqven ki xmis moZ ra o bis mi xed viT da xa teT mi si sa xe o... dav xa te er-Ti... me o re... me sa me... war mo id gi neT, sa oc rad da em Txva xa-ze bic, moZ ra o bac, xa si a Tic... Tva le bis ga mo mety ve le bac zus ti ga mo vi da... ra Tqma un da, es nam dvi li por tre ti ar iyo. uf ro mi a niS neb da xa si aTs~, – aR niS nu lia we ril Si, rac gvaZ levs im fiq ris sa fuZ vels, rom la do gu di aS vi lis mo-na wi le o biT Ca ta re bul ma eq spe ri men tma mec ni er sac mis ca gar kve u li das kvne bis ga ke Te bis sa Su a le ba.

maia toraZeTsu-is gazeT `Tbilisis



g 15 h

di mit ri uz na Zis saf lavs gi or gi oCi a u ris xe liT ga ke Te bu li

bi us ti am Sve nebs

di mit ri uz na Zis bi us ti, va Ja- fSa ve las Zeg li, `da Ce-xi li sa qar Tve lo~, à jan ye bu li gu ru li~, `Sin mo us vlel-Ta me mo ri a li~, `wyal qve Sa kol xi da~ – es gi or gi oCi a u ris qan da ke be bis mxo lod mci re Ca mo naT va li a. mi si Se moq me de-ba qva Si, brin ja o Si, mar ma ri lo sa Tu xe Si ga mo sa xu li sa-qar Tve los is to ri a a, rom lis `ga da kiTx vi sas~ isic kar gad Cans, Tu rad da ud ga Zeg li qar Tul ma sa zo ga do e bam di mit-ri uz na Zes. gi or gi oCi a ur ma, jer ki dev sam xat vro aka de-mi is stu den to bi sas, Ca mo as xa di mit ri uz na Zis por tre ti brin ja o Si, uf ro mog vi a ne biT ki mec ni e ris bi us ti Tsu --is pan Te on Si gan sa Tav seb lad Seq mna. mo qan da kes qar Tu-li fsi qo lo gi u ri sko lis fu Zem deb lis xsov ni sad mi yo-vel Tvis gan sa kuT re bu li da mo ki de bu le ba hqon da, rad gan mec ni e ris naS ro me bis kar gad cod nis gar da, igi pi ra dad ic nob da di mit ri uz na Zis mos wav le eb sac, rom le bis ga nac did mec ni er ze bev ri sme ni a.

`sam xat vro aka de mi is me oTxe kur sis stu den ti vi ya-vi, ro de sac di mit ri uz na Zis sa xe lo bis fsi qo lo gi is in-sti tut ma mi si por tre ti Se mik ve Ta. es iyo, da ax lo e biT, 1950 we li. Ce mi na mu Se va ri Za li an mo e wo naT. ma Sin am in sti-tu tis di req to ri va so fran giS vi li gax ldaT da ro de-sac mas Sev xvdi, amix sna, Tu ra tom da me va la me, jer ki dev stu dents, ase Ti di di mec ni e ris por tre tis ga ke Te ba. ro-gorc ga ir kva, pro fe si o na li mo qan da ki saT vis na mu Se var Si ga ci le biT me ti un da ga da e xa daT, me ki 400 ma ne Ti mom ces da es gax ldaT Zi ri Ta di mi ze zi. Tum ca ba ton ma va so fran-giS vil ma iq ve aR niS na, rom Ce mi na mu Se va ri, mar Tlac, sa u-ke Te so iyo. ma Sin ba ton va sos Tan sa u ba ri xan grZli vi ga-mod ga, me la pa ra ke bo da xe lov ne ba ze da miTx ra ise Ti ram, rac Sem deg Ce mi cxov re bis de vi zad iq ca. es aris frid rix nic Ses ga mo naT qva mi, rom ar ga da vux vi oT sa ku Tar rwme nas

dimitri uznaZe 129

da vid geT rwme nis sa da ra-jo ze. am dro is Tvis me nic Se uk ve wa kiTx u li mqon da da ga mik vir da, rom ga qa ne bu li ko mu niz mis dros ba to ni va-so fran giS vi li ase Ta ma mad da me la pa ra ka am Te ma ze. igi gax ldaT di mit ri uz na Zis er T-er Ti sa u ke Te so mo wa-fe~, – ase ix se nebs mo qan da ke gi or gi oCi a u ri stu den to-bis dro in de li war ma te bis pir vel na bi jebs.

Tbi li sis sa xel mwi fo uni ver si te tis pan Te o nis-Tvis di mit ri uz na Zis bi us-ti mo qan da kem mog vi a ne biT, da ax lo e biT, 1960-1970-i an wleb Si ga a ke Ta. Sem deg mas mec ni e re ba Ta aka de mi a mac Se uk ve Ta saf la vis Tvis me-da li o nis dam za de ba. `max-sovs, ro de sac Ce mi na mu-Se va ri mec ni er Ta sab Wos wev rebs: aka ki Sa ni Zes, gi or gi Cu bi naS vils vaC ve ne, Za li an mo e wo naT, Tum ca di di qar Tve-li ge o lo gis – aleq san dre ja ne li Zis re aq cia sxvag va ri iyo. man Tqva, rom am me da li on ze ar se bul ga mo sa xu le ba sa da di mit ri uz na Zes So ris ara vi Ta ri sa er To ar gax ldaT~, – aR niS navs gi or gi oCi a u ri Cven Tan sa u bar Si da das Zens, rom am kri ti kas mis Tvis xe li ar Se uS li a, kvla vac en Tu zi-az miT ga eg rZe le bi na Ta vi si saq me.

rad gan Cve ni yu radR e ba gi or gi oCi a u ris im na mu Se var-Ta Se fa se ba ze Se va Ce reT, rac di mit ri uz na Zis sa xel Ta naa da kav Si re bu li, ami tom mxo lod am Te ma ze sa ub riT Se mo vi-far gleT da mas mec ni e ri sad mi da mo ki de bu le ba zec da gan-wyo ba zec Ca ve kiTx eT.

`di mit ri uz na Zis mi marT Ce mi da mo ki de bu le ba jer ki dev stu den to bis pe ri od Si Ca mo ya lib da. me Ta vi dan

d. uznaZis biusti Tsu-is panTeonSi


Tbi li sis sa xel mwi fo uni ver si te tis fi lo lo gi is fa-kul tet ze vswav lob di. Ce mi leq to re bi iy vnen erek le ta-tiS vi li da Aar nold Ci qo ba va. sak ma od ga naT le bu li axal-gaz rda gax ldiT da Cem Tvis uz na Zis pi rov ne ba sa ma ga li To iyo. Ce mi stu den to bis dros ar se bob da mas wav le bel Ta sax li, sa dac mec ni e re bi xSi rad ik ri be bod nen da sxva das-xva sa kiTx eb ze msje lob dnen. mec ni er Ta gar kve u li na wi-li aq ti u rad eb rZo da uz na Zis mi er Se mu Sa ve bul Te o ri ebs da em xro bod nen pav lo vis swav le bas. max sovs, er Txel ori dRis gan mav lo ba Si grZel de bo da leq ci e bi fsi qo lo gi is Se sa xeb. di mit ri uz na Zis mo wa fe e bi med grad id gnen, au-di to ri as ga nu mar tav dnen, Tu ra iyo fsi qo lo gia da ra wvli li Se i ta na mis gan vi Ta re ba Si am did ma mec ni er ma. sul ara fe ri rom ar mcod no da mis Se sa xeb, am leq ci e bis Sem deg ma inc ga vi geb di, Tu ras war mo ad gen da di mit ri uz na Ze. mis bi us tze mu Sa o ba Cem Tvis di di pa ti vi da pa su xis mgeb lo ba iyo, Tum ca brin ja o Si por tre tis ga ke Te bi sas jer ki dev stu den ti vi ya vi da es bo lom de ga Ta vi se bu li ar mqon da~, – am bobs gi or gi oCi a u ri, ro me lic ama yobs imiT, rom Tsu --is pan Te on Si di mit ri uz na Zis saf lavs mi si xe liT ga ke Te-bu li bi us ti am Sve nebs.

na to obo la ZeTsu-is gazeT `Tbilisis


dimitri uznaZe 131

g 16 h

re por ta Ji di mit ri uz na Zissax li dan

sax l-mu ze u mis gax snis idea je rac ide ad rCe ba

di mit ri uz na Zis qu Cis #91-Si dRes di di mec ni e ris STa mo mav le bi cxov ro ben. sax li, sa dac msof li o Si er T-er Ti di di fsi qo lo gi cxov rob da da mu Sa ob da, rom lis wi aR Sic di mit ri uz na Zis sa xe lo bis fsi qo lo gi is in sti-tu ti Se iq mna, sxva das xva oja xis mi er aris pri va ti ze bu li. uz na Zis STa mo mav le bis sa kuT re ba Si sax lis mxo lod me o re sar Tu li a. pir vel sar Tul ze ki, sa dac sa qar Tve lo Si pir-ve li fsi qo lo gi u ri la bo ra to ria funq ci o ni reb da, Cve-u leb ri vi ofi sia gax sni li. di mit ri uz na Zis Svi liS vi lis, a w. gar dac vli li du da SiS ni aS vi lis ide a, rom am sax lSi sax l-mu ze u mi gax sni li yo, di di mcde lo bis mi u xe da vad, sam wu xa rod, mxo lod ide ad dar Ca. fsi qo lo gi u ri la bo-ra to ri is apa ra tu ra ki di mit ri uz na Zis sa xe lo bis fsi qo-lo gi is in sti tuts ga da e ca.

di mit ri uz na Zis qu Cis #91-Si, me o re sar Tul ze, di-mit ri uz na Zis STa mo mav le bi cxov ro ben, sa dac dRem de ina xe ba mec ni e ris pi ra di niv Te bi: Sla pa, `por tfe li~, qi sa, sa var cxe li, Ji le ti da mi si say va re li sa var Ze lic.


di di mec ni e ris Svi liS vi lis – du da SiS ni aS vi lis me uR-le da mi si Svi le bi – ni no da iri na SiS ni aS vi le bi sa Tu Tad uf rTxil de bi an di mit ri uz na Zis ka bi net Si gan Tav se bul mec ni e ris sa mu Sao ma gi das, ka ra debs, ger ma ni i dan Ca mo ta-

d. uznaZis piradi nivTebi

dimitri uznaZe 133

dimitri uznaZis meuRle susana butulaSvili da Svilebi - eTeri

da medea uznaZeebi

susana butulaSvili

d. uznaZe da susana butulaSvili


nil mec ni e ris pi rad bib li o Te ka sac. es niv Te bi oja xis re-liq vi e bi a.

aq ve ina xe ba du da SiS ni aS vi lis mi er xel me o red ga mo-ce mu li di mit ri uz na Zis mniS vne lo va ni naS ro me bi: `bav-SvTa fsi qo lo gi a~, `bib li og ra fi a~, `gan wyo bis fsi qo lo-gi a~, `Zi li da siz ma ri~...

dimitri uznaZe 135

g 17 h

is, rac di di ba bu as Se sa xeb sme ni a...

ram de ni me wlis win di-di qar Tve li fsi qo lo gis di mit ri uz na Zis Svi liS vi-li du da SiS ni aS vi li uca-be dad gar da ic va la. igi ba-bu is gaz rdi li gax ldaT da mas Tan ara er Ti mo go ne ba akav Si reb da. mar Ta li a, yve-laf ris mo yo la ver mo as-wro, mag ram di di ba bu is Se-sa xeb Svi lebs gar kve u li war mod ge na ma inc Se uq mna. sam wu xa rod, di mit ri uz na-Zis cxov re bi se u li de ta le-bis Se sa xeb di dad mo sa ub re dRes mis STa mo mav leb Sic aRa ra vi na a, mag ram uz na Zis Svil TaS vi le bi – ni no da iri na SiS ni aS vi le bi sa Tu Tad ina xa ven di mit ri uz na Zis xsov nas. Cven Tan sa u ba ri di mit ri uz na Ze ze mxo lod ni nom isur va da Se e ca da ise da e xa ta Cven Tvis di di mec ni e ris pi rov ne ba, ro gorc Ta vad mas aqvs gad mo ce miT war mod ge ni li.

ni no SiS ni aS vi li,di mit ri uz na Zis Svil TaS vi li:

_ di mit ri uz na Zes ori qa liS vi li hyav da, me dea da eTe ri. Cven eTe ri uz na Zis Sto varT. pi ra dad me mas Tan viz rde bo di. me dea da eTer uz na Ze ebs ma ma ze sa u ke Te so mo-go ne be bi hqon daT. yo vel Tvis ama yob dnen mi si pi rov ne biT. di mit ri uz na Ze ga mor Ce u li ada mi a ni gax ldaT. be bia miy ve-bo da- xol me, rom Ce mi di di ba bua Za li an Tbi li, yu radR e-bi a ni da mo siy va ru le ma ma iyo. mi u xe da vad imi sa, rom bevrs mu Sa ob da da ga ta ce bu li iyo Ta vi si saq mi a no biT, Svi lebs

d. uznaZe


yu radR e bas ar ak leb da. maT Tur me xSi rad esa ub re bo da xe-lov ne ba ze, mxat vrul li te ra tu ra ze, ada mi a ne bis bu ne ba-ze, unar -Cve veb ze...

di mit ri uz na Zes Za li an kar gi me uR le hyav da. Su Sa na bu tu laS vi li pro fe si iT eqi mi gax ldaT – araC ve u leb ri vi da Zli e ri pi rov ne ba. ojax Si yve lam ico da ger ma nu li. sam-wu xa rod ma ma Ce mi, eTer uz na Zis va Ji – du da SiS ni aS vi li am ram de ni me wlis win uca be dad gar da ic va la da Tan uam ra vi mo go ne ba wa i Ro, rad gan mas xSi ri ur Ti er To ba hqon da ba-bu as Tan – di mit ri uz na Zes Tan. mis ga nac vi ci, rom ba to ni di mit ri Za li an sa in te re so ada mi a ni iyo.

di mit ri uz na Zis qa liS vi lis gan – me dea uz na Zis gan isic vi ci, rom 1979 wels, ro de sac sa er Ta So ri so sa mec ni-e ro sim po zi u mi à rac no bi e ris~ Te ma ze Ca tar da, man zig-mund fro i dis qa liS vi lis gan, ana fro i dis gan mi sa sal-me be li we ri li mi i Ro, sa dac igi mwu xa re bas ga moT qvam da, rom ver Ca mo vi da msof li o Si er T-er Ti sa u ke Te so fsi qo-lo gis, di mit ri uz na Zis sam Sob lo Si. es faq ti ma Sin Za li an gax ma u re bu la.

nino da irina SiSniaSvilebi SvilTan erTad

dimitri uznaZe 137

me pro fe si iT bi o lo gi var, fsi qo lo gi iT yo vel Tvis vi ya vi ga ta ce bu li, mag ram Rrmad ar Se mis wav li a. Tum ca isic kar gad maqvs gac no bi e re bu li, rom ro de sac di mit ri uz na Zis STa mo ma va li xar da pro fe si ad fsi qo lo gi as air-Cev, amis ga mo Za li an di di pa su xis mgeb lo ba ge kis re ba.

na to obo la ZeTsu-is gazeT `Tbilisis



g 18 h

di mit ri uz na Zis ù ka nas kne lias pi ran tis~ mo go ne ba ni

1948 wels, ro ca Tbi li sis sa me di ci no in sti tu tis stu den tma uka nas kne li sa xel mwi fo ga moc da Ca va ba re, Sem-Txve viT ga vi ge, rom fsi qo lo gi is in sti tu tis di req tors, ba ton di mit ri uz na Zes mis Tvis sa in te re so sa kiTx eb Tan da kav Si re biT in sti tu tis as pi ran tad eqi mis mi Re ba un-do da. am ga re mo e bam Za li an da ma in te re sa, miT uf ro, rom di mit ri uz na Zis sa xe li Cem Tvis ucxo ar iyo. vi co di, rom igi di dad Rvaw lmo si li, sa qar Tve lo sa da mis far glebs ga reT sa xel mox ve Wi li mec ni e ri iyo, av to ri fsi qo lo gi u-ri kon cef ci i sa, ro me lic gan wyo bis Te o ri is sa xe liT iyo cno bi li. isic vi co di, rom mi si Ta os no biT Tbi lis Si sak-ma od Zli e ri qar Tu li fsi qo lo gi u ri sko la ya lib de bo-da. yo ve li ve aman Ce mi in te re si ki dev uf ro ga zar da. Cve ni oja xis er Tma uax lo es ma me go bar ma, um Sve ni e res ma mag da ami lax var ma, ro me lic fsi qo lo gi iyo, mi miy va na in sti-tut Si da ga ac no Ce mi Ta vi ba ton di mit ris. ma nam de me di-mit ri uz na Ze ar me na xa. ax lac kar gad max sovs am Sex ved ris pir ve li ram de ni me wa mi: fex ze wa mom dga ri, Ta va zi a ni ba to-ni di mit ri, mi si ga sa oc rad go ni e ri, Zli e ri da er Tgva rad gam Wo li mze ra. wa mi e rad ga mi el va – ax la mec kip lin gis im cxo ve le bi viT ar da me mar Tos, ma ug lis Tva lebs rom ver uZ leb dnen da Ta vebs gan ze ab ru neb dnen. ba ton ma di mit rim ma Sin rac Se iZ le ba mar ti vad amix sna, ra Si mdgo ma re ob da mi si mec ni e ru li in te re se bi, ra tom sWir de bo da eqi mi da ro gor war mo ed gi na kvle vis is sfe ro, is sa kiTx e bi, ro me-lic Se iZ le bo da So re ul mo mava lSi Ce mi da mo u ki de be li kvle vis sa ga ni gam xda ri yo. ma nam de ki me as pi ran tu ra Si mi-sa Re bi ga moc de bi un da Ca me ba re bi na da maT So ris zo ga di fsi qo lo gi ac, ro mel zec sak ma od bun do va ni war mod ge na mqon da, mag ram ba ton ma di mit rim da mam Svi da, miTx ra, rom es arc ise Ti ga nu xor ci e le be li amo ca na a. man mi mi Ti Ta umaR le si sas wav leb lis stu den te bi saT vis gan kuT vni li

dimitri uznaZe 139

zo ga di fsi qo lo gi is sa xel mZRva ne lo, rom lis av to ric Tvi Ton iyo da miTx ra, rom me es wig ni sa fuZ vli a nad un-da da me mu Sa ve bi na da Se mes wav la; iq ve das Zi na, rom uri go ar iq ne bo da, Tu ki Tvals ga da vav leb di ru seT Si moR va we cno bi li fsi qo lo gi sa da fi lo so fo sis ser gei ru bin Ste-i nis zo ga di fsi qo lo gi is kurss. saq me isa a, rom ba to ni di-mit ri uz na Ze da Tvi Ton ru bin Ste i ni sru li ad sxva das xva Tval saz ris ze mdgo mi fsi qo lo ge bi iy vnen, sxva das xva mi-mar Tu le bi sa ni. Se sa ba mi sad, ma Ti sa xel mZRva ne lo e bi sak-ma od gan sxvav de bo da er Tma ne Ti sa gan. im zaf xu lis sa mi Tve di mit ri uz na Zis wig ni dan Ta vi ar ami Ri a. zo gi sa kiTxi Se da re biT ad vi lad dav Zli e, zo gi er Tis ga ge ba ga mi Wir-da. aseT Sem Txve veb Si ima ve sa kiTx is Se sa xeb ru bin Ste i-nis wig nSi vkiTx u lob di da ma Ti Se da re ba da maT So ris sxva o ba mi ad vi leb da, ukeT Cav wvdo mo di ba to ni di mit ris Tval saz riss. ami tom vfiq rob, rom di mit ri uz na Zis rCe va ru bin Ste i nis wig nTan da kav Si re biT mis mi er kar gad mig ne-bu li pe da go gi u ri xer xi iyo. ase iyo Tu ise, bo los da bo-los zo ga di fsi qo lo gi ac Ca va ba re da ase gav xdi fsi qo lo-gi is in sti tu tis as pi ran ti. ba ton di mit ris as pi ran teb Tan mu Sa o ba se mi na ru li me ca di ne o bis sa xiT mih yav da. kvi ra Si er Txel mov di o di ba ton di mit ris Tan da mi tar de bo da es se mi na ri. xo lo kvi ri dan kvi ram de un da da me mu Sa ve bi na da Se mes wav la is sa mec ni e ro li te ra tu ra, ro mel sac ba to ni di mit ri Se mir Cev da. Se mdeg se mi nar ze ki, ase vTqvaT, pa ta-ra ga moc das va ba reb di mas. mi u xe da vad imi sa, rom ba to ni di mit ri ara so des mag rZno bi neb da, mo e wo na Tu ara Ce mi na-mu Se va ri am kvi ris gan mav lo ba Si, me yo vel Tvis kma yo fi li, TiT qos od nav uf ro Wkvi a ni, od nav uf ro gam did re bu li ga mov di o di iqi dan, mag ram erT se mi nar ze, Se iZ le ba iT qvas, di di tra vma mi vi Re. se mi na ri TiT qmis dam Tav re bu li iyo, ro ca ga max sen da, rom wig nSi Sem xvda er Ti sity va, rom lis mniS vne lo ba ar vi co di da Cem Tvis xel mi saw vdo mi verc er-Ti leq si ko niT ver da vad gi ne. ba ton ma di mit rim miTx ra, aba maC ve ne es ad gi li o, me da viwye Zeb na, mag ram Rel vi sa gan ver vi po ve da ba ton di mit ris vuTx a ri – ara uSavs, Sem deg se mi nar ze rom mo val, ma Sin gety viT -meT qi. – ara, ka te go ri-u lad miTx ra man, ax la ve mo Zeb ne o. me, ro gorc iq na, vi po ve.


ba ton ma di mit rim amix sna, ra Si iyo saq me da das Zi na: – ici, me dro da vi niS ne, Sen sity vis Zeb nas 12 wu Ti mo un di, sxva dros ase rom ar mox des, wig nSi sa niS ni un da ga i ke To o. sa-Sin lad Sem rcxva, la mis in sti tut Si mis vla sa er Tod aRar min do da. me o re di las ki ba ton ma di mit rim sa ku Ta ri bib-li o Te ki dan mo i ta na da maTx o va di di xnis win ga mo ce mu li, xma re bi sa gan sak ma od Se la xu li wig ni, rom lis sa Ta u ric gax ldaT `Как правильно работать над научной книгой~. av to ris gva ri ar max sovs, mag ram im wig nma Za li an di di sam sa xu ri ga mi wi a. min da vTqva, rom mTe li im xnis gan mav lo ba Si, rac es se mi na re bi tar de bo da, ar max sovs arc er Ti ise Ti Sem-Txve va, mov su li ya vi in sti tut Si da niS nul dRe sa da sa aTs da ba to ni di mit ri ad gil ze ar dam xved ro da. er Ta der-Txel, isic ra sax se ne be li a, mi ve di in sti tut Si da ba to ni di mit ris sa mu Sao oTa xis ka ri da ke ti li dam xvda. er Txans Sev Cer di, mag ram am dros ba to ni di mit ri ga mo vi da me zo be-li oTa xi dan, ga a Ro Ta vi si oTa xis ka ri, co ta ukan da i xia

d. uznaZe

dimitri uznaZe 141

da Jes tiT ma niS na – mib rZan di o. me, Ce mi mxriv, ukan da vi xie da mas da vuT me gza. man kvlav ga i me o ra es Jes ti da co ta ga-mom wve vi Ri mi liT miTx ra: – mib rZan di, ba to no, aba sxva ra upi ra te so ba gaqvT qa leb so. au ci leb lad un da aR vniS no, rom ba ton di mit ris gan sa kuT re biT ga max vi le bu li hqon da pa su xis mgeb lo bis, mo va le o bis grZno ba in sti tu tis yve-la na i ri saq mi a no bi sa da, upir ve les yov li sa, sa mec ni e ro sa mu Sa os mi marT.

oTx Sa ba To ba

in sti tu tis gax snis Ta na ve ba to ni di mit ris mi er im-Ta viT ve da wes da e.w. oTx Sa ba To ba. yo vel oTx Sa baTs iniS-ne bo da sa mec ni e ro sxdo ma da yo vel oTx Sa baTs, gax de bo-da Tu ara 10 sa a Ti, ba to ni di mit ri uk ve Se mo su li iyo im oTax Si, ro me lic, ase vTqvaT, au di to ri is fun qci as as ru-leb da, To rem yve la fe ri Se iZ le bo da mis Tvis da ger qva au-di to ri is gar da. es iyo ar cTu ma in cda ma inc di di, me o ra di Su qiT ga na Te bu li oTa xi, ro mel Sic Zlivs ete o da TiT qmis er Tma neT ze mij ri li eq vsi sa we ri ma gi da. ba to ni di mit ri yo vel Tvis er Tsa da ima ve or ma gi das So ris Cak ve xe bul skam ze ij da xol me. aR niS nu li sxdo me bi me tad sa yu radR e-bo da sa sar geb lo iyo. am sxdo meb ze mo is mi ne bo da ro me li-me fsi qo lo gis uk ve wi nas war da geg mi li mox se ne ba ama Tu im Te ma ze. mox se ne be bis ir gvliv, cxa di a, imar Te bo da ka-ma Ti, gan xil va, Se kiTx ve bi. am pro ces Si aq ti u rad mo na wi-le ob da ba to ni di mit ric. es sxdo me bi am did reb da fsi qo-lo ge bis cod nas, aR rma veb da maT in te re sebs, xSi rad axal prob le mas wa moW ri da maT wi na Se. sxdo mebs, gar da in sti-tu tis Ta nam Srom le bi sa, es wre bod nen sxva da we se bu le beb-Si mo mu Sa ve fsi qo lo ge bic – uni ver si te tis ka Ted ris Tu pe da go gi u ri sas wav lo in sti tu tis ka Ted ris Ta nam Srom-le bi, fsi qi at ri is in sti tut Tan ar se bu li fsi qo lo gi u ri gan yo fi le bis Ta nam Srom le bi, fsi qo lo gi is fa kul te tis stu den te bi, sa qar Tve los sxva qa la qeb Si moR va we fsi qo-lo ge bi, ro ca ki maT amis Se saZ leb lo ba mi e ce mo daT. arc Tu iS vi a Tad es wre bod nen xol me fsi qo lo gi is mo na Te sa ve


ro me li me dar gis war mo mad gen le bic – xan enaT mec ni e re-bi, xan fi zi o lo ge bi, xan fi lo so fo se bi, xan fsi qi at re bi, fsi qo nev ro lo ge bi da sxva. ama ve oTx Sa ba To beb ze mo is mi-ne bo da fsi qo lo gi is in sti tu tis Ta nam Sro mel Ta mox se ne-be bi, rom le bic exe bo da maT mi er geg miT gaT va lis wi ne bu-li naS ro mis Ses ru le bas. mag ram es ar iyo ub ra lo an ga ri Si – mom xse ne bels an Ta vi dan bo lom de un da wa e kiTxa es Sro-ma, an da ze pi rad, mag ram Za li an daw vri le biT gad mo e ca mi-si Si na ar si. amis me re iwy e bo da Se kiTx ve bi, ka ma Ti, ra Ra cis mo wo ne ba, ra Ra cis da wu ne ba. ba to ni di mit ri ama Sic iReb-da mo na wi le o bas. sa bo lo od, bo lo sity va ba ton di mit ris ekuT vno da. igi wyvet da sa kiTxs – Ca iT va los naS ro mi Ses-ru le bu lad Tu ara. ama ve dros igi yo vel Tvis axer xeb da Za li an moq ni lad da sxar tad wa mo e wia win am naS ro mis is bir Tvi, ro me lic mi si az riT uf ro mniS vne lo va ni iyo da am bir Tvis Tvis mi e Ci na sa Ta na do ad gi li im zo gad prob le ma-ti ka Si, ro mel ze dac sa er Tod mu Sa ob da fsi qo lo gi is in-sti tu ti. min da sa gan ge bod aR vniS no, rom amas yve la fers igi ise axer xeb da, rom ara so des ar ax se neb da da ar exe bo da Tvi Ton naS ro mis av tors, av to ris gan gan ye ne bu lad ga ni-xi lav da mis mo saz re bebs. e.i. uf ro ga sa ge bi rom iyos, ras vgu lis xmob – igi ara so des ga mo xa tav da av to ris mi marT Ta vis da mo ki de bu le bas, ara so des Se a qeb da av tors, ar ety-o da, yo CaR Za li an kar gi naS ro mi ga mo gi vi da o; an da pi ri-qiT, ar usay ve du reb da, wels ra Rac Se ni naS ro mi ise Ti ar aris, ro go ric sxva dro so. am mxriv ba to ni di mit ri sity-va Zun wi iyo. aseT sity va Zun wo bas iCen da igi, ra Tqma un da, Ta vi si as pi ran te bis mi mar Tac. co ta dro rom ga vi da, ro ca co ta ra Ra ca Si ga ver kvi e, vi go neb di, ra az ri ga mo miT qvams ba ton di mit ris Tan se mi nar ze, an da ro go ri pa su xi ga mi cia mis ama Tu im Se kiTx va ze, an da me Tvi Ton ro go ri Se kiTx va da mis vams mis Tvis – Rmer To Ce mo, ram de ni mtkna ri si su le-le miT qvams, mag ram es Cem Tvis ba ton di mit ris aras dros ug rZno bi ne bi a. mas pi rov ne bis es ra Rac na i ri gaf rTxi le-ba, pi rov ne bis Rir se bas Tan fa qi zi da mo ki de bu le ba yo-vel Tvis axa si a Teb da. ma Si nac ki da im Sem Txve va Sic, ro ca igi ama Tu im vi Ta re ba Si iZu le bu li iyo sa ja rod kri ti kiT ga mo su li yo vi si me naS ro mis mi marT. mag ram igi ise axer xeb-

dimitri uznaZe 143

da, rom av tors aras dros exe bo da, mas aras dros Se u racx-yof da. ba to ni di mit ri mec ni e ris Tvis da ma xa si a Te bel eTi kas ise mkac rad icav da, rom ub ra lod ga gik vir de bo-daT. aseT da mo ki de bu le bas ma Si nac inar Cu neb da, ro ca sa-ku Ta ri Ta vis mi marT xSi rad sak ma od aR vi rax snil kri ti-kas da Tav das xmas is men da.

saq me is aris, rom Cve ni xe li suf le ba di mit ri uz na-Zes sak ma od al ma ce rad uyu reb da. ar en do bo da mas da bevr gzas mi mar Tav da imi saT vis, rom ro gor me mi si Te o ri is ide o lo gi u ri Zi re bis mav ne xa si a Ti, mi si ara ma te ri a lis-tu ri bu ne ba em xi le bi na. sxva Ta So ris, amas zo gi er Ti ru-si fsi qo lo gic cdi lob da. min da vTqva, rom Za li an bev ri ru si fsi qo lo gi, Se iZ le ba iT qvas, Tay vans scem da di mit ri uz na Zes, mag ram ise Te bic mo i Zeb ne bod nen, rom le bic cdi-lob dnen, eC ve ne bi naT, rom es Te o ria ar war mo ad gens ma te-ri a lis tur Te o ri as. sa in te re so a, rom, ma ga li Tad, er Tma aseT ma rus ma fsi qo log ma Ta vis qar Tvel ko le gas uTx ra: `конечно, у теории установки очень сомнительные идеологические корни, но она так хитро и так умно ïîbgaî åía, что подкапаться под неё очень не легко~. mi u xe da vad ami sa, sa qar Tve lo Si da mis far-glebs ga re Tac yo vel Tvis mo i Zeb ne bod nen am „pad ka pa va ni-es“ os ta te bi, rom le bic cdi lob dnen, rom Zi ri ga mo eTx a-raT ra i me Te o ri is Tvis. max sovs, al baT 1949 we li iyo, ro ca ga mo i ca ba to ni di mit ris axa li naS ro mi. es iyo did ta ni a ni mo nog ra fia – `gan wyo bis fsi qo lo gi is eq spe ri men tu li sa-fuZ vle bi~. uni ver si tet Si da i niS na am wig nis sa ja ro gan-xil va. min da er T-erT ga mos vlas Se ve xo. sity va ai Ro er Tma qar Tvel ma fi lo so fos ma, ro me lic mu Sa ob da di a leq ti ku-ri ma te ri a liz mis sa kiTx eb ze. mas ram de ni me ga mok vle vac hqon da ga moq vey ne bu li, mag ram, ama ve dros, igi aq ti ur po-li ti kur moR va we o ba sac mis dev da. im xa nad mas ce ka Si sak-ma od di di Ta nam de bo ba eka va. Ta vis ga mos vla Si man mo i ta-na mar qsis, en gel sis, le ni nis, sta li nis mi er ga moT qmu li mTe li ri gi az re bi da de bu le be bi, rom leb sac sru le biT ver egu e bo da gan wyo bis Te o ri a, an pi ri qiT, is ar egu e bo da gan wyo bis Te o ri as. amiT igi cdi lob da, da em tki ce bi na gan-wyo bis Te o ri is ide a lis tu ri xa si a Ti. amis Sem deg, ra Tqma un da, sa pa su xo sity viT un da ga mo su li yo ba to ni di mit ri.


man ai Ro sity va da Za li an mSvi dad, dar ba is lu rad mi mar Ta am av tors – iciT saq me ra Si a, mar qs-en gel s-le nin -sta li-nis naS ro me bi dan Tqven mi er mo ta ni li de bu le be bi da ide-e bi pi ra dad me mar qsiz m-le ni niz mis kla si kos Ta Cem Tvis xel mi saw vdom li te ra tu ra Si ar amo mi kiTx avs da ami tom Cem Tvis pa su xis ga ce ma Za li an Zne liao (da amiT da am Tav-ra). ase Ti sim Svi de, ase Ti da mo ki de bu le ba mis ken mi mar Tu-li kri ti kis Sem Txve va Si ba ton di mit ris sxva dro sac ga-mo uv le ni a. mag ram ma inc min da, me o re Sem Txve va ga vix se no, ro me lic bev rad uf ro me tis mTqme lia ba ton di mit ris pi-rov ne ba ze. es er T-erT oTx Sa baTs mox da. im dRes mox se ne ba Ta vi si wli u ri Sro mis Se sa xeb hqon da Tvi Ton ba ton di mit-ris, ro gorc da we se bu le bis Ta nam Sro mels. mox se ne ba me-tad mniS vne lo va ni da yu rad sa Re bi aR moC nda – aq mo ta ni li de bu le be bis mi xed viT igi gan wyo bis Te o ri is Sem dgo mi gan-vi Ta re bis gza ze, Se iZ le ba iT qvas, axa li eta pis da sawy iss war mo ad gen da. imi saT vis, rom es de bu le ba ga nem tki ce bi na, ba ton ma di mit rim mo iS ve lia er Ti ma ga li Ti pi ra di ga moc-di le bi dan, aR we ra mov le na, ro me lic Tvi Ton man ga ni ca da ise, ro gorc pir ve lad swo red mis mi er Sem Cne u li. da ai, aq, uceb, er T-er Tma fsi qo log ma, sak ma od ni Wi er ma, Rvaw lmo-sil ma, ro me lic yo vel Tvis u kir ki teb da ba ton di mit ris, ad gi li dan wa mo i Za xa – eg, ba to no, me ser sac aq vso. me, ma-Sin 22 wlis go go na, ise Sev wux di, ise Sev cbi, jer Tvi Ton am fsi qo lo gis qce vam ga mak vir va, rad gan mas niS nis mo ge bis to ni hqon da. me o rec, ma Sin ver war mo med gi na, Se iZ le bo da ki vin mes scod no da ra Rac ise Ti, rac ar ico da ba ton ma di-mit rim? ba ton di mit ris ki uceb sa xe ga ub rwyin da da uTx-ra – me ser sac aq vso? ar max sovs, Za li an kar gi, e.i. nam dvi-lad ase yo fi la o. da me Tan xmeT, rom ne bis mi e ri mkvle va ri, ro me lic Ta vi si kvle vis pro ces Si Tun dac um niS vne lo si-ax les mi ag nebs, usa Tu od ga xa re bu li da kma yo fi li a. da Tu igi amis Sem deg Se ity obs, rom Tur me mas ama Si wi na mor be di hyo li a, ra Tqma un da, pir ve li emo ci a, ro me lic mas ga uC-nde ba, wye na da gu lis tke na iq ne ba. ba to ni di mit ris ase Ti re aq ci iT ki miv xvdi, ra si maR le ze id ga igi ara mar to ro-gorc mec ni e ri, ara med ro gorc pi rov ne ba.

dimitri uznaZe 145

ada mi an Si ve Ze boT kar gi

max sovs, er Txel ba ton di mit ris Tan oTax Si Se mo vi da er Ti mi si Ta nam Sro me li, Za li an aRel ve bu li da ga moT-qvam da Za li an did say ve durs ro me li Rac me o re ko le gis mi marT, ro me lic, mi si az riT, sa Si ne li pi rov ne ba iyo, xSi-rad Se u racx yof da ma sac da sxva Ta nam Srom leb sac. ba ton-ma di mit rim us mi na da me re mSvi dad hkiTx a: – es miTx a ri, mag kacs ara fe ri kar gi ar aq vso? es qal ba to ni Se Cer da da uTx ra: – kar gi ro gor ar aqvs, jer er Ti Za li an ni Wi e ria da me re war mo ud gen lad xel gaS li li ka ci a, mas Za li an uy-vars sxva ada mi a ne bi saT vis ga Wir ve ba Si mxar Si amod go ma, mis Tvis niv Ti e ri, ma te ri a lu ri dax ma re bis ga we va o. ma Sin ba ton ma di mit rim uTx ra: – ici, ra qe ni , mi si eg kar gi Tvi se-be bi, mo di, win wa mo wie da is, rac cu di a, fo nad da to veo da mas Tan, ro gorc am kar gi Tvi se be bis ma ta re bel pi rov ne bas-Tan, da am ya re ur Ti er To ba o. isic min da mo gax se noT, rom es pi rov ne bis Rir se bis da fa se ba Tu an ga ri Sis ga we va zog jer, Za li an iS vi a Tad, er Tgvar si sus te Sic ki ga da su la. ise Ti Sem Txve vac mom xda ra, ro ca ba ton di mit ris kom pro mi su li ga dawy ve ti le ba mi u Ri a. amis mom swre me ar vyo fil var, mag-ram Cem ma uf ros ma ko le geb ma mi am bes. Ta vis Ta vad is Ta nam-Sro me li, ro mel sac ax la me Se ve xe bi, Cem dro sac mu Sa ob da, mag ram am ba vi, ro me lic amas win us wreb da, Ce mam de mox da. es Ta nam Sro me li, ro me lic uk ve ma Si nac ar iyo mTlad axal-gaz rda, mu Sa ob da sa kan di da to di ser ta ci a ze, da wer da am di ser ta ci as, mo i tan da ba ton di mit ris Tan, wa i kiTx-av da ba to ni di mit ri, mis cem da mas ra Rac Se niS vnebs, mi u-Ti Teb da – ro me li ad gi lia sa er Tod Ta vi dan da sa we ri; ga vi do da ram de ni me xa ni; es Ta nam Sro me li xe lax la da wer da di ser ta ci as, isev mo i tan da, mag ram igi ve me-or de bo da, ba to ni di mit ri kvlav ukan ub ru neb da da ase gan me or da ram den jer me. bo-los ba ton ma di mit rim mo-


iw via in sti tu tis xa ris xis mim ni We be li sab Wos wev re bi da uTx ra: – me ada mi ans ver vety vi, rom mec ni e re ba mi si saq me ar aris. igi amas Ta vad un da mix vdes, mag ram Tu ki ver xvde ba?! Za li an gTxovT, Tu gin daT, rom co ta xans ki dev vi cocx lo, mi a ni WeT mas kan di da tis xa ris xi o.

sxva Ta So ris, ai ase Ti Tav da We ri lo ba, ga wo nas wo-re bu lo ba zo gi erT ada mi an-ze, vinc ax los ar ic nob da ba ton di mit ris, iseT STa beW di-le bas ax den da, TiT qos igi ram de nad me gul CaTx ro bi li Tu Ta vis Tav Si Ca ke ti li pi rov ne ba iyo, an pi ri qiT zed me tad gul gri li. ara da si nam dvi le Si ase nam dvi lad ar yo fi la. xom ar se bo ben ise Ti mkvlev re bi, ro mel TaT vi sac gar da mec ni e re bi sa, gar da imi sa, ra sac Tvi Ton isi ni ik vle ven, sxva ara fe ri ar se bobs am qvey nad. ma Ti cno bi e re ba TiT qos Se viw ro ve bu lia da mxo lod er Ti mi mar Tu le biT mu Sa obs. ba to ni di mit ri nam dvi lad ar ga ne kuT vne bo da mkvle var Ta aseT ka te go ri as. pi ri qiT, mas Za li an uy var da ada mi a neb Tan ur Ti er To ba, Za li an uy var da ada mi a ne bi. mas sak ma od bev ri me go ba ri hyav da. me, ra Tqma un da, yve la mis me go bars, ro-me lic mas gim na zi is wle bi dan ga moh yo li a, an stu den to bis wle bi dan, an gan sa kuT re biT qu Ta is Si xan grZli vi pe da go-gi u ri moR va we o bis dros Se u Ze ni a, ar vic nob di, mag ram, ma ga li Tad, nam dvi lad vi co di da vi ci, rom mi si uax lo e si me gob re bi So re u li Wa bu ko bi dan si cocx lis bo lom de iy-vnen ba to ni gi or gi ax vle di a ni da ba to ni aleq san dre ja-ne li Ze. me ve ra ze vcxov rob di, ba to ni aleq san dre ja ne li-Ze Cem pir da pir da me xSi rad da mi na xavs, gvi an Ra miT mis gan mo ma va li ba to ni di mit ri. uax lo e si me gob ro ba hqon da mas ba ton vu kol be ri Zes Tan (Tqven Tvis kar gad cno bi li, aw gan sve ne bu li ba to ni vax tang be ri Ze mi si mo naT lu li iyo); gi or gi Cu bi naS vil Tan da ge ron ti qi qo Zes Tan, rom leb Tan er Ta dac swav lob da igi ger ma ni a Si. Za li an ax lo ur Ti er-

dimitri uznaZe 147

To be bi hqon da mas ase ve Ta vis mo wa fe eb Tan in sti tu tis ga reT. isi ni xSi rad stum rob dnen mas ojax Si, xo lo mis da-ba de bis dRes ik ri be bod nen ba ton di mit ris Tan, sa dac maT yo vel Tvis xvde bo daT Za li an kma yo fi li da mxi a ru li iu-bi la ri da araC ve u leb ri vi ga mas pin Zle ba.

la dos Tan sa xe los no Si

ba to ni di mit ris mo wa fem, in sti tu tis Ta nam Sro mel-ma ba ton ma erasti vaC na Zem la do gu di aS vi lis gan ico da, rom mas Za li an un do da ba to ni di mit ris da xat va. ve ra vin be dav da ba to ni di mit ris Tvis amis Tqmas. ba to ni di mit ri ki di di xa li siT da Tan xmda da, er Ta der Ti, rac man ba ton erastis uTx ra, is iyo, rom Sen la dos uTx a ri, ise dam xa-tos, ro gorc Tvi Ton mas sur so... da amiT gu di aS vils man sru li Se moq me de bi Ti Ta vi suf le ba mi a ni Wa. igi di di xa li-siT da di o da la dos Tan sa xe los no Si. ar vi ci, ram den xans, mag ram ij da xol me im po za Si, ro mel sac mis gan ba to ni la-do mo iTx ov da. swo red amis wya lo biT aris, rom la do gu-di aS vi lis es uaR re sad sa in te re so, Za li an Ta vi se bu rad ga dawy ve ti li xe lov ne bis mSve ni e ri ni mu Si dRe sac am Sve-nebs ke dels.

ba ya yu ri da ba to ni di mit ri?!

er Txel, erT zaf xuls zRvi dan Ca mo sul ma ba ton ma so-so bJa la vam, ro me lic, sxva Ta So ris, Sem deg Ce mi xel mZRva-ne lic iyo da Ce mi uf ro si me go ba ric, mi am bo, rom zRva ze is ve neb da ba to ni di mit ric da da a yo la: – gan cvif rde biT, ro gor cu ravs ba to ni di mit ri o, gan sa kuT re biT ba ya yur-so! ba ya yu ri da ba to ni di mit ri?! iciT, ro gor ga mik vir-da? ma Sin ga vi fiq re, rom ara fe ri wmin da ada mi a nu ri am ka-cis Tvis ucxo ar aris. isic min da giTx raT, rom mas Za li an uy var da Cac ma; yo vel Tvis Za li an ele gan tu ri iyo. sxva Ta So ris, me isic ki da mi na xavs, ro gor ga u yo le bia ba ton di-mit ris ma ma ka cu ri mze ra ro me li me war mo sa de gi, efeq tu ri


ga reg no bis mqo ne man di los-nis Tvis. avi ene bi, me ki ara, avi ene bi ima sac ki am bob-dnen, rom mas ara er Ti ga ta-ce bac hqo nia si cocx lis bo-lom de, bo los da bo los igi Za li an axal gaz rda, 65 wli-sa gar da ic va la. yve la fe ri es imis maC ve ne be li iyo, rom mas im nam dvi li mec ni e ri-saT vis da ma xa si a Te be li mo-na ce me bis gar da – uaR re sad gan vi Ta re bu li in te leq tu-a lu ri Se saZ leb lo be bis, di di Se moq me de bi Ti po ten-ci a lis, mec ni e re bis da u o-ke be li sam sa xu ris gver diT Cve u leb ri vi, mi wi e ri moTx-

ov ni le be bi da mis wra fe be bi, cxov re bi sa gan si a mov ne bis mi Re bi sa ken ltol vac hqon da. da ai, am ori ra mis Ser wyma mas gan sa kuT re bul xibls ani Web da, mis gan me tad har mo-ni ul pi rov ne bas qmni da. da ami tom iyo, rom mis ir gvliv myof ni mas, er Ti mxriv, udi des Tay vans scem dnen, ro gorc mec ni ers, mag ram, amas Ta na ve, gan sa kuT re biT uy var daT igi, ro gorc ada mi a ni. ai ax la, ro ca me uk ve rva aTe uls kar ga xa nia ga da va bi je, ax la, ro ca kar gad vi ci, rom Ce mi am qvey-ni dan wa say va nad, er Ti po e tis sity ve biT rom vTqva, ùk ve gaS li lan ial qa ne bi~, ukan vi xe de bi xol me, Tvals ga da vav-leb gan vli li cxov re bis gzas. ra Tqma un da, me mra va li Sav bne li dRe ga mo miv li a, bev ri sim wa re ga mo mic di a, mag ram amis gver diT arc si xa ru li da arc ga na Te bu li da la ma zi wle bi mom kle bi a. ai, aseT dros xSi rad mi fiq ri a: – Rmer To ma Ra lo, ra bed ni e re baa Tun dac is, rom cxov re bam di mit ri uz na Zes Se max ved ra, rom me, cu di Tu kar gi, ma inc di mit ri uz na Zis mo wa fe vi ya vi da rom dRes di mit ri uz na Zis uka nas-kne li as pi ran tis sa xe li mqvi a.

d. uznaZe

dimitri uznaZe 149

qar Tu li fsi qo lo gi u ri sko la uz na Zis mo wa fe e bis prin ci pu lo bam ga da ar Ci na

ba to ni di mit ri Ta vi si ve da ar se bu li in sti tu tis Se-no ba Si gar da ic va la. 1950 wlis oq tom ber Si, oTx Sa baT dRes Ta vi si mox se ne bis kiTx vis dros igi cu dad gax da, ga-nu vi Tar da in sul ti. eqi meb ma mi si ad gi li dan daZ vra Se uZ-leb lad scnes. ami tom mo i ta nes sa wo li da ba to ni di mit ri am sa wol Si ga da aw vi nes, eqi me bi gver di dan ar Sor de bod-nen. in sti tu tis Ta nam Srom lebs mas Tan oTax Si ar gviS-veb dnen, mag ram Cven in sti tu ti dan ar wa mov sul varT, iq ve va Te neb diT. di mit ri uz na Zem ori dRe icocx la da 4 oq-tom bers gam Te ni i sas gar da ic va la. ba to ni di mit ris mo wa-fe eb ma bev ri ib rZo les imi saT vis, rom igi ro me li me pan Te-on Si da ek rZa laT, sab Wo Ta xe li suf le bam ki amis uf le ba ar mis ca – di mit ri uz na Ze ga mo as ve nes sa ku Ta ri bi ni dan da va kis sa saf la o ze dak rZa les. mag ram, mo gex se ne baT, dro ni me fo ben... TiT qmis 50 wlis Sem deg ima ve sab Wo Ta mTav ro bis dad ge ni le biT, di mit ri uz na Ze iv. ja va xiS vi lis sa xe lo bis Tbi li sis sa xel mwi fo uni ver si te tis ezo Si gad mo as ve nes da cno bi li mec ni e re bis gver diT dak rZa les.

vid re sa bo loo wer tils dav svam di, Se uZ leb lad mi maC-ni a, ar Se ve xo erT ga re mo e bas. mo gex se ne baT, 50-i a ni wle bis da sawy is Si, ro ca ba to ni di mit ri uk ve cocx a li aRar iyo, sab Wo Ta kav Sir Si da iwyo eg reT wo de bu li pav lov SCi nis kam pa ni a, ro me lic did sa SiS ro e bas uq mni da mec ni e re bis bevr dargs da gan sa kuT re biT fsi qo lo gi as. da Tu mi u xe-da vad ami sa, qar Tu li fsi qo lo gi u ri sko la, di mit ri uz-na Zis sa xe li da sa er Tod fsi qo lo gia wa lek vas ga da ur Ca, ama Si udi de si wvli li di mit ri uz na Zis mo wa fe e bis prin ci-pu lo ba sa da mo qa la qe ob riv gam be da o bas mi uZR vis. amis da-viwy e ba Se uZ le be li a.

ma ri ne say va re li Ze,fsiqologiis doqtori, profesori


g 19 h

di mit ri uz na Zis sa xe lo bispir ve li sti pen di a ti

ia To ko te tiS vi li,fsi qo lo gi is mec ni e re ba Ta doq to ri, pro fe so ri:

_ di mit ri uz na Ze 1950 wels gar da ic va la da uk ve bib-li og ra fi ul iS vi a To bad qce u li uam ra vi sa mec ni e ro naS-ro mi da to va. mi si Svi liS vi li du da SiS ni aS vi li pro fe-si iT fi zi ko si gax ldaT. du da sul xan -sa ba or be li a nis sa xe lo bis uni ver si tet Si ga vi ca ni da iqe dan da iwyo Cve ni me gob ro ba. igi iyo Za li an ga naT le bu li da in te li gen ti ada mi a ni. mas Sev Ta va ze, rom ga mo e ca di mit ri uz na Zis naS-ro me bi. me vur Cev di, Tu ro me li naS ro mi iyo uf ro moTx-ov na di. mar Tlac, mi si Ta os no biT ara er Ti wig ni xel me o-red ga mo i ca. ma ga li Tad: `zo ga di fsi qo lo gi a~, `bav Svis fsi qo lo gi a~, `gan wyo bis fsi qo lo gi a~... me sa ja ro bib li-o Te kis xSi ri stu ma ri vi ya vi da iq mi va ge ni di mit ri uz na-Zis is to ri is sa xel mZRva ne lo ebs, sa dac araC ve u leb ri vad aris ga Su qe bu li xe lov ne bis sa kiTx e bi. ga dav wyvi teT, rom cal ke ga mog ve ca am Sro meb Si ar se bu li xe lov ne bis is to-ri is mo nak ve Te bi, Se vad gi ne sar Ce vic, mag ram ba ton ma du-dam am saq mis das ru le ba ve Rar mo as wro, gar da ic va la.

Tbi li sis sa xel mwi fo uni ver si tet Si swav li sas di mit-ri uz na Zis mo wa fe e bi mas wav lid nen: re vaz na Ta Ze, da re-jan ra miS vi li, va so fran giS vi li, var lam xa Wa pu ri Ze, ni no eli a va. yve la maT ga ni qar Tu li in te li gen ci is sa xe lo va ni war mo mad ge ne li gax ldaT. swo red maT ga nag rZes di mit ri uz na Zis mi er dawy e bu li saq me. max sovs, praq ti ku li sa mu-Sa o e bi uz na Zis sax lSi pir vel sar Tul ze gvi tar de bo da, sa dac mis mi er Ca mo ta ni li apa ra tu riT la bo ra to ria iyo mowy o bi li.

sam wu xa rod, di mit ri uz na Zes Cem Tvis leq ci e bi ar wa u-kiTx avs, rad gan me o re kur sze vi ya vi, ro de sac gar da ic va-la. me sa me kur si dan iwy eb da igi leq ci e bis kiTx vas, Tum ca

dimitri uznaZe 151

mo mis me nia mi si mox se ne be bi – mec ni e re ba Ta aka de mi a Si ga-mo di o da da max sovs, rom yve la mox se ne bis Sem deg aR ta ce-bu li vrCe bo diT. er Ti Sem Txve va max sen de ba: er Txel Cem ma mas wav le bel ma re vaz na Ta Zem stu den tebs gvi say ve du ra: – Tqven ar swav lobT ise Ti mon do me biT, ro gorc Cven vswav-lob di To. me kiTx viT Se ve pa su xe: – ba to no re vaz, aba ga-ix se neT, vin iyo Tqve ni mas wav le be li- meT qi? sxva Ta So ris da me Tan xma, rad gan mi si mas wav le be li, anu di mit ri uz na Ze, mar Tlac, ga mor Ce u lad araC ve u leb ri vi pe da go gi u ri ni-WiT iyo da jil do ve bu li. mi si sa xe liT re vaz na Ta Ze xSi-rad gvir Cev da, rom fsi qo lo gebs jer ger ma nu li ena un da gves wav la kar gad, rad gan swo red ger ma ni a Si Ca mo ya lib da fsi qo lo gi a, ro gorc da mo u ki de be li mec ni e re ba.

Za li an me a ma ye ba, rom me da fsi qo lo gi la li ger sa mia vi ya viT di mit ri uz na Zis sa xe lo bis pir ve li sti pen di a te-bi. amis Sem deg pas u xis mgeb lo ba swav lis mxriv uf ro me tad vig rZe niT.


g 20 h

uc no bi a, sad ga ag rZe lebssaq mi a no bas d. uz na Zis

saxelobis fsi qo lo gi is in sti tu ti

ra maz say va re li Ze,Tbilisis saxelmwifo samedicino universitetis pro-fesori, fsi qo lo giis mecnierebaTa doqtori:

_ di mit ri uz na Zis sa xe lo bis in sti tu ti ili a un Si dRes mxo lod for ma lu rad ar se bobs. prob le ma a, rom am in sti tut Si gan wyo bis fsi qo lo gi a ze ara vin mu Sa obs. qar-Tu li kul tu ris mec ni e rul Wril Si er T-er Ti wam yva ni ad gi li uka via qar Tul fsi qo lo gi ur sko las, rad gan sxva fsi qo lo gi u ri sko le bis gver diT igi mniS vne lo van ad gils ika vebs. Tu ki gvin da, rom qar Tu li kul tu ris speq tri iyos rac Se iZ le ba mra val fe ro va ni da STam beW da vi, al baT, un da Se vi nar Cu noT is yve la fe ri, rac qar Tul kul tu ra Si aris mo ce mu li. am mxriv Se sa nar Cu ne be lia ro gorc sve ticx o ve-li, jva ri, qar Tu li mra val xmi a ni sim Re ra, qar Tu li rew va da a.S., ase ve, qar Tu li fsi qo lo gi u ri sko lac, rad gan igi ata rebs kul tu ris ar se biT niS nebs da em sa xu re ba am kul-tu ris Sem dgom gan vi Ta re bas. mo va xer xebT Tu ara amas, es uk ve bevr ra me zea da mo ki de bu li, rad gan sve ticx o ve li, jva ri, qar Tu li mra val xmi a ni sim Re ra, qar Tu li rew va da a.S. Se iZ le ba Se i na xo, mag ram mec ni e re bas ver Se i nar Cu neb uc vle li sa xiT – is au ci leb lad gan vi Ta re ba di un da iyos da un da pa su xob des Ta na med ro ve o bis moTx ov nebs. ami tom, mec ni e ru li sko li saT vis au ci le be li a, rom is mu Sa ob des aq tu a lur prob le meb ze da ar iq ces mxo lod sa mu ze u mo eq-spo na tad. am Tval saz ri siT dge ba sa kiTx i, rom gan wyo bis fsi qo lo gia amu Sav des kon kre tu li jgu fis mi er da gan-vi Tar des, ro gorc Ta na med ro ve fsi qo lo gi is er T-er Ti Se mad ge ne li na wi li. dRe van de li re a lo ba ki ase Ti a: ada-mi a ne bi, rom le bic mu Sa o ben gan wyo bis fsi qo lo gi a Si, maT

dimitri uznaZe 153

aRar aqvT sak vle vi cen tri, ami tom dRis wes rig Si dad ga kvle vis cen tris aR dge nis amo ca na. es pi ro ba mi Re bu lia jer ki dev im dro i dan, ro ca gi or gi mar gve laS vi li ga-naT le bis mi nis tri iyo. dRe van de li mi nis tri aleq san dre je je la vac ima ve po zi ci as ika vebs, mag ram vis Se mad gen lo-ba Si, ro gor da ra na i rad aR dge ba d. uz na Zis saxelobis in-sti tu ti (in sti tu ti faq tob ri vad ga uq mda 2012 wels), am etap ze ga ur kve ve li a.

uz na Zis mem kvid re o ba kvlav rCe ba isev upat ro nod. ami tom un da Ca mo ya lib des ise Ti struq tu ra, ro gorc ad-re iyo, ro de sac gan wyo bis Te o ri a ze mu Sa ob dnen isi ni, vi-sac hqon daT amis in te re si da sur vi li.


d. uznaZis medaligamoSvebuli d. uznaZis 100 wlisTavTan dakavSirebiT

gazeT `Tbilisis universitetis~

redaqcia, 2016

Documents

dimitri uznaZenewspaper.tsu.ge/uploads/other/Dimitri Uznadze.pdf · da saqmis Semonaxva, mxolod am krebuliT ar Semoifargleba. ... dimitri uznaZe mravalmxri vi adamiani iyo rogorc