• • D.INI DANI·~MANLII(

.vE · 0 • •

DIN HIZMETL.ERI

Editorler:

Prof. Dr. Nurullah 1\LTA~ Prof. Dr. Mustafa KOYLU

•• •• GUNDUZ EGiTiM ve YAYINCILIK

ISBN: 978-605-5584-41-2

©Tum haklan GONDOZ EGITiM ve YAYINCILIK, TURIZM SANAYI TICARET LTD. ~tne aittir. Bu kitabm tamamr ya da bir krsmr 5846 sayrh yasanrn hukumlerine gore, GONDOZ EGITIM ve YAYINCILIK, TURIZM SANAYI TICARET LTD. ~l:nin izni olmaksrzm elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayrt sistemi ile ~ogaltrlamaz, yazrh, sozJG, gorsel-i~itsel kitfe ileti~im ara~lan yoluyla yayrnlanamaz, depolanamaz.

Baskt HaZJrltk: Turker $enaltun

Ilk Baskr: 2012

Baskt: HERMES TANITIM OFSET Buyuk Sanayi 1. Cad. No: 1 0.? lskjtler- ANKARA Tel: 0312 384 34 32

GUNDUZ EGiTiM ve YAYINCILIK TURiZM SANAYi TiCARET LTD. :?Ti. Gevizlidere Mahallesi 1218. Gad. 6/8 Balgat- ANKARA Tel: 0312.472 66 62 • Faks: 0312.472 66 08 www.gunduzyayincilik.com bilgi@gunduzyayincilik.com

CEZAEVLERiNDE DiN EGiTiMi VE DiNi DANI~MANLI~(

$uayip 6ZDEMiR

Sue;, tarih boyunca her donemde ve her toplumda var olan ve bugiin de bir

problem olarak varllglill devarn ettiren bir olgudur. Sue;, toplum diizenini

bozup, insanlar aras1 ili~kileri olumsuz yonde etkilemektedir. Son yillarda

toplumumuzda sue; i~leyip cezaevlerine1 giren ki~ilerin saytsmda siirekli ar~

h~ ya~anmaktadtr.2 Suc;lardaki artJ~larm yarn srra sue; i~leme bic;irnlerinde de

de~iklikler meydana gelmektedir.

Sue; ~lemenin ve suc;lardaki arh~m ~iiphesiz c;ok c;e~itli nedenleri vardtr.3

Genelde sue;, failin genetik, ki~ilik ve c;evre faktorlerinin bir sonucudur.4 Fa~

Birbirinden olduk~a farkh mekanlara ve standartlara sahip cezaevleri bulunmaktad1r. Bunlan

~ocuk ceza ve 1slahevleri, a~1k, yan a~1k ve kapah cezaevleri olmak Ozere dort gruba ay1rabiliriz.

(Ceza lnfaz Kurumlan ile Tevkif Evlerinin Yonetimine Dair 13.7.1965 tarih ve 647 sayi11 kanun,

luzOk md. 110, Resmi Gazete, 01.08.1967 tarih ve 12662 No'lu.)

2 Ocak 2011 tarihi itibariyle cezaevlerindeki hOkiimiO ve tutuklu say•s• 122.404'tiir. Bunlarm

35.183'0 tutuklu, 20.224'0 hiikmen tutuklu, 66.997'si hOkOmiOdOr. http:// www.cte.adalet.gov.

tr /. 05.04.2011.

3 Manuel Lopez Rey, Tiirkiye'de Sut;lularm lslaht Ozerine Rapor, <;ev. Mustafa T. Yucel, Van A~•k

Cezaevi Matbaas1, Ankara, 1967, s. 38.

4 Wilhelm Bernsdorf, Friedrich Bulow, Worterbuch der Sozio/ogie, Stuttgart, 1955, s. 593.

Vini 'Dom,frrum/rk ~e 'Din Hizmet/eri I 305

kat suc;:luluk sebeplerinin c;:evredeki sosyal ve siyasal degi~imler kadar, ki­

~ide de aranmas1 hususunda kriminologlar arasmda geni~ bir gorii~ birligi

bulunmaktadLr. 5

Sue;: i~leyen ki~ileri oncelikle, biitiin ozellikleriyle tarumak_gerekir. Zira, bu

~ahlslarm sue;: i~lemelerinde etkili olan nedenler ara~tmlmadan ve psikolojik

durumlar1 incelenmeden cezalandmlmalar1 ve suc;:u olu~turan faktorlerin

ortadan kaldLrllmayt~l, problemleri daha da artlrmakta ve ic;:inden c;:llolmaz

hale getirmektedir.

Bugiin biiyiik bir kitleyi ic;:erisinde tutan cezaevleri, toplumsal bir problem

haline gelmi~tir. Bu kalabalik kitle her gec;:en giin agrrla~an sorunlara sebe­

biyet vermektedir. Yer darhg1, fazla saytda personelin gorev yapma zorun­

lulugu, cezaevlerine daha fazla kayn~ aktarma, mahkUmlarm egitimi ve

uyumu c;:ah~malar1, bu sorunlardan one c;:Il<anlard1r.

Cezaevlerinde on plana c;:lkan problemlerin c;:oziimiinde oncelild! olan hu­

sus; mahkiunfarm egitimi, i~ledikleri suc;:tan pi~manhk duymalar1 ve uyum­

lu bir ki~ilik yap1sma sahip olabilmeleridir. <;:e~itli nedenlerden dolayt sue;:

i~leyip cezaevlerine giren bu l<.i~ilerin egitirni ve uyumlu bir ~ekilde topluma

kazan~Ilmalar1, hem kendileri hem de toplum ac;:1smdan onemlidir. Mah­

kt1mlarm egitimi konusunda sadece ceza ile yetinilmemelidir. $u bir gerc;:ek­

tir ki, mahkt1mlarm egitimi, cezalandumak ve dart duvar arasma mahkUm

etmekle degil, yol gosterici ve sorumluluk duygusunu kazandu1c1 egitimi

onlara vermekle miimkiindiir.

Mahkumlarm egitirninde klinik terapi, davraru~ degi~tirme ve daru~manhk

~eklindeki miidahalelerin yaru srra moral ac;:1smdan da mahkllmun ya~am1n1

degi~tirebilmek ic;:in dine ihtiyac;: oldugu bilinen bir gerc;:ektir.6

~odern infaz anlayt~mm kurucusu olarak kabul edilen John Howard'a gore

iyi bir hapis sisteminin ana unsurlar1 arasmda ahlal<.i ve dini terbiye de yer al.:.

malctadJi. Diger unsurlar ~unlardu: a- Mahkt1mlarJii saghldarmm korunmas1,

b- Disiplin, c- Ahlaki ve dini terbiye, d- <;:ah~marun zorunlu tutulrnas1 ve mes­

lek ogretilmesi, e- iyi ~al esaslarma bagh olarak hafi.fletilen h_iicre cezas1:1

5 Mustafa T. YO eel, Kriminoloji, Su~ ve Ceza, Ada let Te~kilatm1 GO~Iendirme Vakf1, Ankara, 1986, s. 158.

6 TOlin Giin~en l~li, TOrkiye'de Cezaevlerlndeki Rehabilitasyon Faaliyetlerlyle ilgili Sasyolojik Sir

Analiz, T. C. Adalet Bakanhgr Yana~1k Cezaevi Matbaas1, Ankara, 1999, s. 53.

7 Mehmet Kurt, Cezalarm lnfaz1 ve Ceza lnfaz Kurumlarmm Sorunlafl, Adalet Yay1nevi, Ankara, 2007,s.29.

306 I Vini 'Donfimanlrk l'e 'Din Hizmet/eri

MahkCunlarla ilgili yap!.lacak c;:ab.~malarda amac;:lanan, onlarm egitimi ve

uyumudur.8 Bugiin cezaevlerinde mahkCunlarm egitimine ve uyumuna

yonelik olarak "Din ve Ahlak Bilgisi" dersi adl altmda din egitimi faaliyeti

yiiriifi:ilmektedir. Bu sayede, onlar1 milli, ahlaki, insani, manevi ve kti.ltiirel

degerleri benimseyen, koruyan ve geli~tiren, ailesini, vataruru ve milletini

seven, beden, zihin, ahlak ve duygu bakml.mdan dengeli ve sagllkl.t bir yapt- ·

ya sahip, insan haklarma ve onuruna saygtlt, yaptct, yarabct ve verimli ki~iler

olarak yeti~tirmek,9 boylece ic;: varhldarma niifuz ederek bir daha sue;: i~le­

melerinin 6niine gec;:mek, onlart uyumlu ve topluma yararlt bir fert olarak

serbest btrakmak amac;:lanmaktadtr.

MahkCunlarm uyumlu bir ki~ilik yap1Sma sahip olmast "pedagojik" bir f~a­

liyeti gerektirir. Bunun ic;:in oncelikle mahkCunlarm psikolojilc hallerinin iyi

bilirunesi gerekir. Ancak bu sayede, onlara yeni bir ruh a~tlamak miimkiin

olabilir. Cezaevlerinde din egitiminin pedagojil< ilkelere uygun, diizenli ve

programlt bir ~ekilde verilmesi, din egitiminde mahkCunlarm psikolojik hal­

lerinin dikkate almmas1 ve din egitimcilerinin mahkCun psikolojisiyle ilgili

·azel egitimden gec;:mesi, bu egitimden daha iyi sonuc;:lar almmasma ve mah­

kfunlarm i~ledikleri suc;:lardan pi~manhk duyarak uyumlu bir ~ekilde toplu­

ma donmelerine son derece olumlu katktlar saglayacakttr.

Bu boliimde, cezaevlerinde yiiriitiilen din egitimi ve ogretimi ele almacak­

ttr. Boliim genel olarak dart kts1mdan olu~acal<ttr. Birinci ktsunda cezaevle­

rindeki mevcut Din ve Ahlak Bilgisi dersi uygulamasr ele almacakttr. ikinci

ktsrmda mahkCunlarm uyumu ve topluma kazandtrtlmasmda din egitiminin

rolii iizerinde durulacakttr. Oc;:iincii klsunda cezaevlerinde "Din ve Ahlak

Bilgisi" dersine giren Diyanet gorevlilerinin, mahkCunlarm egitiminde dik­

kat etmeleri gereken hususlara yer verilecektir. Dordiincii klsunda ise ceza­

evlerinde din egitiminin temel problemleri iizerinde durulacakttr.

8 Michel Foucalt, Hapishanenin Dogusu, <;ev., Mehmet Ali Kdr~bay, lmge Kitabevi, Ankara, 1992, s. 343.

9 Ceza lnfaz Kurumlan ile Tevkif Evlerinin YOnetimine Dair 13.07.1965 tarih ve 647 sayrh kanun, Tiizuk md. 110, Resmi Gazete, 01.08.1967tarih ve 12662 No'lu.

'Dini 'Dan~manlrk Ve 'Din Hizmelleri I 307

A. Cezaevlerinde Din ve Ahlak Bilgisi Dersi Uygulamast

Cezaevlerinde Uygulanan ilk Din ve Ahlak Bilgisi Dersi Miifredat

Program.t ve Faaliyetleri

Olkemizde cezaevlerindeki din egitiminin tarihi c;:ok eskilere gitmemekte­

di.J;. 1950'li yillarda cezaevlerinde ahlaki ic;:erikli dini sohbetlerin yapilma­

sma yonelik olarak Adalet Bal<arlligt ile Diyanet i~Ieri Ba~karlligt arasmda

yazt~malar yap~tlr. Yaptlan bu yaz1~malarda10 vaizlerin haftada en az 2

defa cezaevlerinde vaaz vermesi isten~tir. Vaizlerin yapacagt telkinlerle, ,

mahkumlarm i~ledikleri suc;:lardan pi~manhl< duymalar1 ve topluma kazan­

drrilmalart amac;:lanmt~tlr.

1960'11 yillarda, vaizlerin cezaevlerinde gorevlendirilmeleri konusu tekrar

giindeme ge~tir. Diyanet i~leri Ba~kanll~1 miiftiiliildere gonderdigi 7 Ha­

ziran 1963 tarih ve 15848 sayili genelgede, cezaevlerinde ahlaki ic;:erikli kon­

feranslart oncelikle vaizlerin vermesini, vaizi olmayan yerlerde miiftiilerin

gorev almasllli, mahkUmlara hitabette nazik ve yumu~ak bir uslup kullarul­

mastru ve onlarm tslahmm hedef almmasllli istemi~tir.11

Adalet Bakanllgt 24.01.1964 giin ve .2828 sayili yaz~s1 ile, Diyanet i~leri Ba~­

karillgmca gorevlendirilen vaizlerin cezaevlerinde, 1963 yilindaki faaliyetle­

rinden olumlu sortuc;:lar almdtgllli belirtmi~ ve Devlet Bakanllgma gonder­

digi 18.03.1964 tarih ve 8521 sayili yaz1 ile, vaizlere 1964 yilinda da biitiin

il ve ilc;:e cezaevlerinde, haftada 2 giin olmak iizere dini ve ahlaki ic;:erikli

konferanslar verdirilmesini istemi~tir.12

Diyanet i~Ieri Ba~kariligt 7 Haziran 1963 tarih ve 15848 sayili genelgeye ek

<;>larak yaytnladtgt 1 Nisan 1964 tarih ve 8118 sayili genelgede, cezaevlerinde

:verilen vaaz ve dini konferanslarm Adalet Bakarlligmca takdir edildigini du­

yurmu~ ve bu c;:all~malarm daha verimli bir ~ekilde siirdiiriilmesini istemi~tir . .

1964'te Ankara'da Vaizler Semineri'nin sona ermesi dolaytstyla diizenlenen

to rene kattlan donemin Adalet Bakaru Vedat <;umrall, vaizlerin cezaevlerin-

10 Adalet Bakanhgrmn Diyanet l~leri Ba~kanhgrna gonderdigi 05.08.1950 tarih ve 17565 sayr;

02.09.1950 tarih ve 19300 sayr; 27.11.1950 tarih v~ 24356 sayr ve Diyanet l~leri Ba~kanhgrnrn Adalet Bakanhgrna gonderdigi 8 Mart 1951 tarih ve 4559 sayrh yaZJian.

11 Bkz., Mehmet Bulut, Diyanet f~teri Ba~kanftgt'nm Yaygm Din Egitimindeki Yeri, Ankara Oniversitesi

Sosyal Bilimler EnstitOsO, (Yayrnlanmamr~ Doktora Tezi), Ankara, 1997, s. 53.

12 Diyanet Dergisi, C. 3, Sayr:4, Ankara, 1964, ss. 101-102.

308 I 'Dini 'Dan~Smanlrk Ve 'Din Hizmetleri

deki hizmetlerinden dolaYJ. te~ekkiir etmi~, yaptigl konu~mada ozetle ~unla­

n soylemi~tir: Tiirkiye cezaevlerinde 40 bin su<;lu vardrr. Ancak bunlarm %

10'u bile potansiyel su<;lu degildir. Yani bunlar su<;u meslek edinmemi~tir.U

Adalet Bakanhgmm v.iizlerce cezaevlerindeki mahkfun.lara diizenli bir ~e­

kilde dini ve ahlaki i<;erildi konferanslar verilmesi yoniindeki 1srarh talebine,

baz1 cezaevi yoneticilerinin gereken ilgiyi gostermedigi goriilmii~tiir.

Yargttay'm 28 I 01 I 1974 tarih ve 5 I 1 saylli kararmda, bu hususa ~u ~ekilde

deginilmektedir:

"Din adamlarmm cezaevlerinde gorevlendirilmeleri hakkmda Diyanet i~leri

Ba~kanhgmdan alman 09/02 I 1974 giin ve 74-28 saylli yaz1 ile ekleri ili~ikte

gonderilmi~tir.

Diyanet i~leri Ba~kanhgt'nm sozii ge<;en genelgesi ile eklerinde de belirtil­

digi gibi, genel af kanununun <;lkarl1masmm pek yal<m.oldugu bu giinlerde

topluma iade edilecek olan hiikiimlii ve tutuklularm yeniden su<; i~leyerek

cezaevlerine donmesini onlemek ve nedamet gostermi~ bulunan bu vatan­

da~laruruzm yararh bir ki~i olaral< cemiyete intibaklar1n1 saglamak maksa­

dtyla Diyanet i~leri Ba~kariligt ile BakanhglnlZ arasmda varuan mutabakat

sonucu, kendilerine dini, ahlak.i ve i<;timai konferanslar vermek iizere se<;kin

din adamlar1 gorevlendirilmi~ bulunmal<tadtr.

Ancal<, olumlu neticeler verme.kte oldugu mii~ahede olunan bu konferans­

lara, sayliar1 mahdut da olsa bir l<1Slffi cezaevi savcuar1 ile cezaevi miidiirle­

rinin gereken ilgiyi laylk-i ve<;hiyle gostermedikleri istihbar olunmal<tadrr.

Bu itibarla; su<;lulugun buyiik ol<;iide onlenmesi ve bahis konusu kader

kurbanlarmm tekrar su<; i~leyerek ozgiirliiklerinin lGsttlanmasma meydan

verilmemesi ve onlarm topluma yararh bir insan olarak intibaklatmm sag­

lanmast bak1mmdan, din adamlaruruzm cezaevlerine gelerek verecekleri

konferanslara gerek~n yal<m alakanm gosterilerek hiikiimlii ve tutuklularm

tamam1n1n kortferansta haztr bulunmalar1n1n teminini, evvelki genelgeleri­

mizde de teblig oldugu iizere konferans metninin her ay bal<anhga gonderi­

len faaliyet raporlar1 ile birlil<te gonderilmesini"14

13 Diyanet Dergisi, C. 3, Say1: 8-9, Ankara, 1964, ss. 198~203.

14 Miita/aa ve Tamimler, Yan A~1k Cezaevi Matbaas1, Ankara, 1976, ss. 149-150.

'Di11i 'Donl/monlrk ~e 'Din Hizmelleri I 309

Diyanet i~leri Ba~kanhgmdan ahnan 09 I 02 I 1974 giin ve 74-28 sayili go­

revlend.irme yazlSr, Ceza ve Tevkifevleri Genet Mi.idiirli.igi.iniin 15 I 02 I 1974 tarih ve 11-19 sayili tamimiyle cezaevlerine gonderilmi~tir.15

Adalet Bakanhgr 1975'de yaymladtgr bir tamimle de cezaevlerinde din egiti­

mi i~in gerekli ti.im ara~ gere~ teminini ve finanstru iizerine alnu~tlr. Bakan­

ltk "Cezaevlerinde Egitim ve Manevi Kalkmma" adt altlrlda, manevi kalkm­

ma yani din egitimi ile ilgili tutumunu ~u ~ekilde ortaya koymu~tur:

"Hi.iki.imli.i ve tutuklularm moralmen kalkmmalartru saglamak, onlardaki

nedamet duygulartru artumak amacryla, Cumhuriyet savcrlarr ve cezaevi

mi.idiirlerinin her tiirli.i vasrtadan yararlanmaya bi.iyiik gayret sarfetmeleri

icab etmekted.ir.

Yme hiiki.imli.i ve tutuklularm moralmen kalkmmalarr i~in, sinema makinasr

bulunan cezaevlerinde, egitici ve ogretici kiiltiir filmlerinin temini suretiyle

gosterilmesi ve aynca, Bakanlrl<tan gonderilecek kitaplarm dt~mda halk egi­

tim merkezleri ve diger kurulu~larla temasa ge~ilerek onlara yararh kitap ve

eserlerin mahallen saglanmasmda bi.iyiik faydalar bulundugu a~ikardrr:'16

· Daha sonraki yillarda Adalet Bakanhgr ve Diyanet i~le~i Ba~kanhgr arasmda,

cezaevlerinde din hizmetlerinin yiiriitiilmesi ile ilgili i~birligi devam eder.

Fakat tam olarak arzu edilen bir di.izenleme saglanamaz. Bununla beraber,

cezaevlerinde din egitiminin ciddi ~ekilde ele almmasr, 1980'li yillara rastlar.

"Ceza ve Tev_!<ifEvleri"ni hirer "Egitim Yuvasr" haline getirebilmek amacryla,

1981 yrlmdan itibaren buralarda egitim ve ogretim faaliyeti ba~latrlrr.

Bununla ilgili olarak ilk once, 22 Nisan 1981'de Ceza ve Tevkif Evleri Genel

Mi.idiirli.igii Egitim Birimi kurulur. Birimin ama~larr: Hi.iki.imli.i ve tutuklula­

trn egitimi-ogretimi, manevi kalkmmalarmrn saglanmasr ve rslah edilmeleri

konusuyla ilgili icra planlartru yap mal<, mi.ifredat programlartru hazrrlamal<,

egitim ve ogretim ~ah~malartru sevk ve idare etmek, denetleyip sonu~lan­

drrmak, takip edip yonlend.irmek, tiirn kamu kurulu~larr ile i~birligi yap­

mak, gerekli yonetmelikleri hazrrlamak ve bu sahada her tiirli.i ~ah~mayr

yiiri.itmektir.

Sonraki a~amada cezaevlerinde, i~inde Din ve Ahlak Bilgisi dersinin de yer

aldrgr, genel ki.iltiir derslerinden olu~an bir egitim programr yiiriirli.ige gi-

15 Miitalaa veTamimler, C.T.G.M. 15/02/1974 tarih ve 11-19 saylltTamim, ss. 149-150.

16 Miita/aa veTamimler, C.T.G.M. 15/02/1974 tarih ve 11-19 saYJhTamim, s. 176.

310 I 'Dini 'Doni/IIIOIIIrk ve 'Din Hizmetleri

rer.17 Egitim prograrmnda yer alan derslerden Din ve Ahlak Bilgisi dersini

okutmal< i~in Diyanet i~leri Ba~kanltgma bagll miiftiiliiklerce gorevlendiri­

lecek yiiksek tahsilli miiftti, vaiz ve din gorevlilerinin, diger dersler i~in de

Milli Egitim Bakanltgma bagll okullarda go rev yapan bran~ ogretmenlerinin

gorevlendirilmesi kararla~t:mlnu.~ttr.18

Cezaevlerinde boyle bir egitim prograrm uygulanmaslnll1 amact, yiiriirliikte

olan derslerin miifredat prograrnlarlill ba~artya ula~ttrmak, okuma-yazma,

ilkokul, ort:aokul ve liseyi bitirme kurslarlill. yaygtnla~ttrmak, hiiki.im.J.i.i ve

t:ut:uldulan tslah edip topluma kazandtrabilmek, bran~ ogretmenlerini, mi.if­

t:i.i, vaiz ve her t:i.irli.i egiticileri cezaevine ~ekebilmek ve onlart riskli, i.irki.it:i.i­

ci.i ~artlara ragmen burada t:utabilmektir. 19

Cezaevlerinde kadrolu vaizlerce Din ve Ahla.k Bilgisi dersinin verilmesi ka­

rarlnll1 ardmdan, bu dersle ilgili miifredat progranu. haztrlanmast gi.indeme

gelmi~tir.

Genelkurmay Ba~kanltglilln 16 Eyli.il1981 gi.in ve 7130-818-81 sayili emir­

led uyarmca, Adalet Bakanltglilln "Egitim Birimi" ile "Bilirnsel Kurul" tara­

fmdan Din ve Ahlak Bilgisi· mi.ifredat prograrm haztrlannu.~ttr. Bu program

Diyanet i~Ieri Ba~kanlt~ 1 Nisan 1982 tarih ve D I 4-2 I 552 sayili gori.i~­

leri ve Gene! Kurmay Ba~kanltgmm 24 Mart 1982 tarih ve 1700-19-82 sayili

tensipleriyle cezaevlerinde uygularuru~ttr. 20

Genel Prensipler, ama~lar, a~Iklamalar ve mi.ifredat ~eklinde di.izenlenen

mi.ifredat prograrm, sekiz kademeden olu~mu~tur. Bu kademeler i~erisinde

toplam 74 i.inite yer ~ttr. inan~ ve ibadet konulart, ailemiz-evirniz ve

~evremiz, Atat:i.irk'i.in dinimiz ve lai.klil< ile ilgili gori.i~leri, temizlik ve dogru­

luk, islam'da ~~maya verilen onem, savurganhk, laiklik ve islam, vatan ve

millet sevgisi, milli birlil< ve beraberlik, vatanda~W< gorevleri, ahlal<i gorev­

ler, devlete kar~1 gorevler, ~evremizdeki insanlara kar~1 sorumlululdar, tore

ve geleneklerimiz, Ti.irkler ve Mi.isli.imanhk, dinler hakkmda gene! bilgiler,

17 Bu egitim programmda yer alan dersler ~unlardrr. TOrkc;e, Turk Dili ve Edebiyatr, Tarih ve TUrk lnkrl~p Tarihi, Yurtta~hk ve Medeni Bilgiler, lurk Sanau ve Medeniyeti Tarihi, Sosyoloji, Psikoloji,

Din ve Ahlak Bilgisi, Beden Egitimi, I~ ve Meslek Egitimi, Muzik, Resim-1~. (13 Ekim 1983 Tarih ve

18190 Sayrh Resml Gazete, Madde: 6, 5. 11.)

18 13 Ekim 1983Tarih ve 18190 Sayrh Re5mi Gazete, Madde: 6, s. 11.

19 13 Ekim 1983Tarih ve 18190 Sayrh Re5ml Gazete, Madde: 1, 5. 9.

20 Bkz., Din ve Ahldk Bilgisi Mufredat Programt, Ada let Bakanl@ Yaymr, Ankara, 1982;ss. 2-3.

Vini Vanl[manlrk ~e Vin Hizmetleri 1311

gorgii kurallan, ogretmenlik, dini giinler, aylar ve geceler, miifredat progra­nunda one c;Ikan iinite ba~Wdaru:hr.21

Boylece cezaevlerinde Din ve Ahlak Bilgisi dersi adl altmda, yiiksek tahsil­Ii vaizler tarafmdan yiiriitiilen, planh ve programh bir din egitimi faaliyeti

ba~larru~tlr.

Cezaevlerinde Din ve Ahlak Bilgisi dersine girmek ic;in miiftiiliiklerce ge­nelde, vaizler gorevlendirilmi~tir. 1986 yllinda vaizlerin cezaevlerindeki sta­tiileriyle ilgili mii~terek esaslar ~oyle tespit edilmi~tir:

"1- Cezaevi vaizlerine, cezaevi idaresince gorev yaptr.gz cezaevinde

mahkUm ve tutuklularla ferdi goru~meler yapmak, din fi~lerini

doldurmak ve derse hazzrlanmak amaczyla, masa ve sandalye gibi

luzumlu e~yasz bulunan mustakil bir 9alt~ma odasz tahsis edilir.

2- Cezaevi vaizlerine Diyanet i$leri Ba~kanlzgz ilgili mevzuatr.na gore

maa~ kar~zlzgz olarak r;alz~mak zorunda olduklan saatten fazla fa­

lL~malarma kar~tlzk, 13 Ekim 1983 tarih ve 18190 saytlz Resmi Ga­

zete ile yayzmlanarak yurur/Uge konulan 1'Adalet Bakanltgz Ders ve

Ek Ders llcretlerine ili~kin Kanun" hukUmlerine gore ek ders ucreti

odenir.

Aynca, personelin hizmet ifi egitim falt~malarmda ogretim gorev­

lisi olarak da gorev verilebilir. Bu go rev kar~zlzgz ucret, Butr;e Kanu­

nu'nun ilgili maddesinden kar~Llamr.

3- Cezaevi vaizleri, C. Savczlzgz ve muftiinun cezaevi vaizi ile birlikte

hazzrladzklan program r;err;evesinde gorev yaparlar. Bu program­

da;

a. Vaaz ve konferansa,

b. Derse,

c. Ferdi goru~melere yer verilir.

4- Cezaevi vaizleri, cezaevlerinde go rev yaparlar. Ancak, Cuma gun­

leri muftU/Ukr;e programlanan camilerde vaaz ederler. Bunlar haf­

tada 6 saat maa~ kar~zlzgt gorev yaparlar. Diger saatler ir;in ilgili

kararnameye gore ek ders ucreti alabilirler.

izinleri, r;alt!jtr.klan cezaevi Cumhuriyet Savcllzgzmn olumlu goru­

~u uzerine muftU!Ukr;e verilii'22

21 Din ve Ahlak Bilgi5i Miifredat Programr, 55. 1-20.

22 Bkz., Oiyanet l~leri Ba~kanlrgr Ta~ra Te~kilatr Gorev ve <;alr~ma Y6nerge5inin Bazr Maddelerinin

312 I 'Dini 'Datzljmanlzk Ve 'Dir1 Hizmetleri

Goriildiigii gibi, cezaevlerinde go rev yapan Diyanet personeli, Din ve Ahlak

Bilgisi dersine girmek, vaaz etmek, <;:e~itli dini konularda konferans diizen­

lemek, tutuldu ve hiil<iimliilere dini d~manhl< hizmeti sunmak gibi go­

revleri yerine getirmek durumundadrr.

Cezaevlerinde yiiriirliige konan Din ve Ahlak Bilgisi dersi, diger genel kiil­tiir dersleriyle birlikte, 1981-1991 yillan arasmda, tiim tutuldu ve hiil<iim­

liiler katJlacak ~ekilde yiiriitiilmii~tiir. Din ve Ahlak Bilgisi dersiyle birlikte

okutulan genel kiiltiir dersleri, 1991 yilinda uygulamadan kaldmlml$tll'.

Boylece, cezaevlerinde uygulanan egitim programmdan sadece Din ve Ah­

lak Bilgisi dersi istege bagll olarak, 1991 yllindan itibaren giiniimiize kadar

devam etmi~tir.

1993 yilinda, 1982 yilindan itibaren uygulanan Din ve Ahlak Bilgisi miifre­

dat programma ilave olarak, din dersinde hangi konulara ag1rllk verilmesi

gerektigine clair cezaevlerine "Yavuz Harekat Plaru" ach altmda bir genelge

gonderilmi~tir.23

Cezaevlerinde Din ve Ahlak Bilgisi Dersi Uygulamasmda Diyanet i~leri Ba~kanhgmm Ostlendigi Fonksiyon

Diyanet i~Ieri Ba~kanllg1 Tiirkiye'de din i~lerini yiiriitmekle gorevli bir kuru­

lu~tur. Genel idare i<;:erisinde yer alan Diyanet i~leri Ba~kanlig1, ozel kanun­

da belirtilen gorevleri yerine getirir. Bu husus Anayasa'nrn 136. maddesinde

~oyle belirtilmektedir:

"Genel idare i<;:inde yer alan Diyanet i~leri Ba~kanllg1, laildik ilkesi dogrul­

tusunda, biitiin siyasi gorii~ ve dii~iinii~lerin ch~mda kalarak ve millet<;:e da­

yaru~ma ve biitiinle~meyi ama<;: edinerek, ozel kanunda gosterilen gorevleri

yerine getirir:'24

Anayasada ifadesini bulan ozel kanun, Diyanet i~Ieri Ba~kanllgmm so­

rumluluk alanm1 ~u ~ekilde ortaya koymaktadll': "Diyanet i~Ieri Ba~kanll­

gl islam dininin inan<;:lan, ibadet ve ahlak esaslar1 ile ilgili i~leri yiiriitmek,

din konusunda ceiniyeti aychnlatmal< ve ibadet yerlerini yonetmek il~

gorevlendirilmi~tir:'25

De!:ji~ikligine Dair 19.06.1986 tarih ve 491 say1h yaz1, Madde:28, Madde:30.

23 16.02.1993 tarih ve 6640 say1h genelge. (Bu genelgede din dersinde Turkiye:nin birlik ve

beraberligine ag1rhkh olarak yer verilmesine ve zararh cereyanlara dikkat c;ekilmesine vurgu

yapdmaktad1r.)

24 Tiirkiye Cumhuriyeti Anayasas1 1982, Madde:136, Kurti~ Matbaas1, Istanbul, 1990, s. 104.

25 22 Haziran 1965 tarih ve 633 say1h Diyanet l~leri Ba~kanhg1 Kurulu~ ve Gtirevleri Kanun, Madde: 1,

Vini Van!fmanlrk ~e 'Din Hizmet/eri 1313

Olkemizde, din i~lerini diizenlemek ve halkm dini problemlerini <;:oziime

kavu~turmakla gorevli Diyanet i~leri Ba~kanhg1, yaygm din egitimi alanla­

nnda faaliyet gostermektedir. Diyanet i~leri Ba~kanhgt onci.iltigiinde ger­

<;:ek.le~tirilen I. Din $urasmda, yaygm din egitiminin alaru camiler, egitim

merkezleri, Kur'an kurslan, hastane, cezaevi ve <;:ocuk tslahevleri, i~yerleri,

aile ve anaokullan olarak belirlenmi~tir.26

Diyanet i~leri Ba~kanhgmca ger<;:ekle~tirilen yaygm din hizmetleri uygula­

masmda, cezaevleri onernli bir yer tutmaktadtr. Cezaevlerinde din egitimi

ve dini daru~manhk hizmetlerini ytirtiten ve buralara gorevli temin eden

kurum Diyanet i~leri Ba~kanhgt'dtr.

Cezaevlerinde din egitimini ytirliten vaizlerin yapacal<lar1 i~ler, kanunda

a<;:lk bir ~ekilde belirle.nmi~tir:

"Din adarm, htikiimlti ve tutuklulara vaaz etmek, dini egitim ve telkinde bu­

lunmak, manevi yonden kalkmmalar1 i<;:in <;:ah~makla gorevlidir:'27

"Din adarm, htikiimliiniin manevi kalkmma yoniinden gosterdigi geli~meyi,

sicil ve mti~ahede fi~inin din durumu boltimiine kaydeder:'28

2000'li yillara kadar cezaevle~inde din egitimi uygulamasuun, genelde ce­

zaevi yonetimi ve miifti.ili.i.klerin i~birligi sonucu gorevlertdirilen vaizler ta­

rafmdan ytirtitiildtigti, bu vaizlerin mahktlm psikolojisiyle ve din dersinin

cezaevi ~artlarmda nasd verilebilecegiyle ilgili olarak hizmet-i<;:i egitime tabi

tutulma~~.n gorillm~ttir. Bu durum cezaevi vaizlerinin, mahktlmlarla is­

tenilen dtizeyde ileti~u:n kuramamalarma ve bunun sonucu olarak cezaevle­

rinde go rev yapmakta <;:ekingenlik gostermelerine sebep olrnu~tur.

Bunun bir eksiklik oldugunu fark eden Adalet Bakanhg-t, Diyanet i~leri Ba~-

' · kanllgt ile birlil<te 2001 ydmm ilk aylarmda, cezaevlerinde din egitiminin

yeniden gozden ge<;:irilmesi ve bu konuda iyile~tirici dtizenlemelere gidil­

mesi yoniinde <;:alt~ma ba~la~tlr. Ba~lattlan bu <;:alt~ma dogrultusunda

Adalet Bakanhgt ile Diyanet ~leri Ba~kanllg1 arasmda,: tutuklu ve htikiim­

li.ilerin dini ve ahlaki geli~melerini saglamaya yonelik i~birligi yapmak ii~e­

re bir protokol im-zalanmt~tlr. ProtokollS Mayts 2001 tarihinde ytirtirltige

girmi~tir.

26 I. Din ~urasr Teblig ve MOzakereleri I, Diyanet l~leri Ba~kanhgr Yayrnlan, Ankara, 1995, s. 62·64.

27 02 I 08 I 1983 tarih ve 83 I 6920 Sayrh Kanun, Madde: 36 I A.

28 02 I 08 I 1983 tarih ve 836920 Sayrh Kanun, Madde: 36 I 8.

314 I 'Dini Van~Imanlrk 'le Vin Hizmelleri

Bu protokoliin amac1, ceza infaz kurumlan ve tutukevlerin:de bulunan hii­

kiimlii ve tutuklularm dini ve ahlaki duygularllll geli~tirerek, yeniden toplu­

ma kazandmlmalarllll saglamakt:Ir.29

Protokol'de Adalet Bakanhg1 ile Diyanet i~leri Ba~karilig1'nm gorev ve yii­

kiimlilliikleri ~oyle belirlenmi~tir.

Adalet Bakariligmm Go rev ve Yiikiimlilliikleri:

1- Kurum ic,:inde derslerin i~lenmesine uygun bir yerin dershane ha­

line getirilmesini saglamak ve imkanlar olc,:iisiinde egitici arac,: ve

gerec,:leri temin etmek,

2- Derslerin belli bir diizen ic,:erisinde yiiriitillmesi ic,:in gerekli on­

lemleri almak,

3- Derslerde gorevlendirilecek mi.iftilliik personelinin, emniyetli ye huzurlu bir ortamda c,:a.Lt~malar1 ic,:in gerekli onlemleri almal<,

4- Derse katllacak hiikiimlii ve tutuklularm, sue,: ve ogrenim durum­

larma gore gruplandmlmalarUll saglarnal<,

5- Kadrolu olarak kuruma atanan mi.iftilliik personeline giinde il<i

saat, dl~ardan gelen personele fiilen girdilderi ders saati kadar "ek

ders" iicreti odemek.

6- Ders ve konferans vermek ve rehberlik yapmakla gorevlendirilen

mi.iftilliik personelinin kurum arac,:larmdan yararlanmalarUll ve bu

elemanlara kurumlarda iml<aruar olc,:iisiinde ayn mekanlar sagla­

mak,

7- Hiikiimlii sicil mii~ahede fi~lerinde yer alan "Din" boliimiiniin,

kurumda gorevlendirilen mi.iftilliik personeli tarafmdan doldurul­

masUll saglamalc,

8- Kurumlarm ya}'Ul sec,:ici kurulun~a mi.iftilliik personelinin de go­

rev alaral<, kiitiiphanede bulunan dini l<itaplarm gozden gec,:irilme­

sini ve bagt~ yoluyla kurumlara alman dini l<itaplarm bu gorevliler

tarafmdan incelenmesini saglamal<. 30

29 Adalet Bakanhgr lie Diyanet lsleri Ba~kanhgr Arasrnda Tutuklu ve Hukiimlulerin Dini ve Ahlaki

Geli~melerini Saglamaya Yonelik l~birligi Protokolu, Madde: 1.

30 Adalet Bakanhgr lie Diyanet lsleri Ba~kanhgr Arasrnda Tutuklu ve HukumiOierin Dini ve Ahlaki

Geli~melerini Saglamaya Yonelik l~birligi Protokolii, Madde: 4.

Vini 'Danijmanhk ~e Vin Hizmelleri I 315

Diyanet t~leri Ba~kanllgmm Go rev ve Yi.ikiirnliiliilderi:

1- Kurumlann biiyiildiigu ve niteligi goz online almarak, kurumlara

"Dini Daru~man" olarak miiftiiliil< personelini gorevlendirmek,

2- Miiftiiliik personelince, tutuklu ve hiikiirnliilere dini ve ahlaki

bilgiler vermek, bu konulardald yanli~ bilgilerini diizeltmek, dini

duygu ve d~iincelerini geliljtirerek, insan, aile, millet ve vatan sev­

gisini aljtlamak,

Bunu saglamal< ic;:in kururnlarda haftada en az iki giin Din Kiilti.iri.i

Ahlak Bilgisi Dersi ve dini sohbetler ile ayda bir kez konferans ver­

mek iizere, "Din ve Moral Hizmetleri" gorevini yiiriitmek,

Sosyal ve kiiltiirel faaliyetler kapsanunda, istek halinde Kur'an-1

Kerirn ogretirni ve dini vecibelerin yerine getirilrnesini saglamak,

3- Ders verecek olan miiftiiliil< personelinin, Unite alt ba~W<laruu ay­

rmtili olarak hazulayarak, kurum idaresine iletmesini temin etmek,

4- Ders konularmm sec;:imini, hi.ikiirnlii ve tutuklularm ozellikleri,

Adalet Bal<anllgmm Miifredat Programt ve Milli Giivenlik Kuru­

lunun Tavsiye Kararlarrm da dikkate alaral< yap mal<, ·

5- idareye verilecek dilekc;:elerle, hiil<iimlii ve tutuklularm dini konu­

lardaki ozel goriiljme taleplerini karljllamal<,

6- I(ururnlarda gorevlendirilen miiftiiliik personelinin denetirnleri­

nin yapllarak, diizenlenen raporlardan bir ornegini Ceza ve Tevki­

fevleri Genel Miidiirliigiine ulaljtlrmak,

7- Kururnlarm yaym sec;:ici kurullarmda, miiftiiliik personelinin de

go rev almasrm, l<iitiiphanede bulunan dini kitaplarm gozden gec;:i­

rilrnesini ve bagt~ yoluyla kuruma alman dini kitaplarm bu gorev- .

tiler tarafmdan incelenmesini saglamak,

8- Ba~kanhk ve Diyanet Vakfi. yayullar1 ile Adalet Bakanllgt ki.itiipha­

nelerini irnl<anlar olc;:iisiinde iicretsiz olarak desteklemek.31

Cezaevlerinde Din ve Ahlak Bilgisi dersi, genelde vaizler tarafmdan yiiri.i­

tiilmektedir. Bunlarm bir losrm cezaevlerinde tam giin <;:alt~makla birlikte,

31 Ada let Bakanhg• lie Diyanet 1$1eri Ba$kanhg• Aras1nda Tutuklu ve HiikOmiGierin Dini ve Ahlaki Geli~melerini Saglamaya Yonellk l~birligi ProtokoiO, Madde: 4.

316 I 'Dini 'Danijt1111nbk ie 'Din H~zmtlleri

bi.iyiik c;:ogunlugu haftanm belli gi.inlerinde gelip mahkU.mlara ders vermek­

tedir. Gerekli hallerde mi.ifti.i, muraklp, din gorevlisi vb. Diyanet personeli

cezaevlerinde derse girmektedir.

Adalet Bakanhgt ile Diyanet i~leri Ba~kanltgt arasmdaki yeni'yapuanma c;:er­

c;:evesiride, oncelikle cezaevlerinde gorev alacak din gorevlilerine, bir takun

hizmetler ic;:in egitim verilerek, Diyanet personelinin bu alandaki eksiklikle­

ri giderilmeye c;:al1~1lnn~trr.

Diyanet i~leri Ba~kanhgt ile Adalet Bakanhgmm birlikte ba~lattlgt bu tiir

c;:all~malar cezaevlerinde gorev yapacak Diyanet personelinin egitimi ac;:t­

smdan son derece onemli bir geli~medir. Cezaevi vaizlerinin, cezaevlerinde

din dersinde takip edecekleri yontem, mah.kfun psil<Olojisi ve dersin cezaevi

~artlarmda nasu i~lenebilecegi yoni.inde hizmet-ic;:i egitime tabi tutulmasl,

buralarda yi.iri.iti.ilen din !hizmetlerini olumlu yonde etkileyecektir. Cezae­

vi vaizleri boylece, cezaevlerinde kendilerini beldeyen iyi ve koti.i ~artlart

bi.iti.ini.iyle kavrayacak, goreve hazuhkh olarak ba~layacak ve mahkt1mlarla

istenilen di.izeyde ileti~im kurabileceklerdir.

Cezaevleri Din ve Ahlak Bilgisi Dersi Miifredat Programmm Yeniden

Hazt.rlanmas1 ve Genel Prensipler

Adalet Bakanhgt ile Diyanet i~leri Ba~kariligt arasmda imzalanan ve

15.05.2001 tarihinde yi.iriirli.ige giren ~birligi Protokoli.i uyarmca yeni bir

mi.ifredat program1 hazulanmt~ ve bu program 26.09.2002 tarihinde uy­

gulamaya konulmu~tur. Din i~leri Yi.iksek Kurulu'nun teklifleri de dikkate

almarak, daha once hazulanm1~ olan taslak mi.ifredat programmda, Diya­

net i~leri Ba~kanhgt, Emniyet Genel Mi.idiirli.igi.i ve Adalet Bakariligt tem­

silcilerinden olu~an bilimsel kurul tarafmdan gerekli degi~iklikler yapllm!~

ve bu mi.ifredat programt Cumhuriyet Ba~savciliklarma, ti.im ceza ve infaz

kurumlart ile tutukevlerine, Diyanet i~leri Ba~kariligt ile ti.im miifti.ili.iklere

gonderilmi~tir. Genel Prensipler, Amac;:lar, Ac;:tklamalar ve Mi.ifredat ~eklin­

de di.izenlenen bu programda, bir ylia dagttllacak ~ekilde otuz yedi Unite

onerilmi~tir.32

Programm uygulaiunasmda dikkat edilmesi gereken genel prensipler ~oyle

belirlenmi~tir:

32 Bkz. Din ve Ahlak Bilgfsl Miifredat Program1, Adalet Bakanhg1 Yaym1, Ankara, 2002, ss. 1-10.

Vini Vam~manlrk ~e 'Din Hiznretleri j317

1- Bu progranu uygulayacak egiticinin, tutuklu ve hiiktimli.ilerin psi­

kolojik durumlarma uygun yakla~un sergileyebilmeleri ic;:in hizmet

oncesi kurstan gec;:irilmesi gereklidir.

2- Dershane, mescit ve kutiiphane gibi egitim ve ogretirnin yaptlacag1

veya mahkfunlarm yararlantlacag1 yerler temin edilmeli, ustllune

uygun olarak diizenlenmelidir.

' 3- Din ve Ahla.k Bilgisi ogretimi diger konulara gore daha agrrhkll ol-

mahdrr.

4- Egitimi ve ogretimi yaptlan konular, birbirini destekler nitelikte ol­

mahdJ.r. Egiticiler de ders konularu:u i~lerken bu hususa ozen gos­termelidir.33

Din ve Ahlak Bilgisi Dersinin Amac;:lan

1- Ceza ve tutukevlerinde bulunan tutuldu ve hiikiirnli.ilerin ruh de­

rinliklerine inilerek manevi yonden onlar1 yi.il<seltmek, pi~manW<

duygularrru geli~tirmek ve yeniden topluma kazandrrtlmalarrru

saglamak,

2- Tutuldu ve hi.il<iirnlilleri din konusunda aydJ.nlatmak, eksik bilgile­

rini tamarnlamak, yanl1~ bilgilerini duzeltmek, dini duygu ve du­

~iincelerini geli~tirerek insan, aile, millet ve vatan sevgisi ile milli birlik ve butiinli.il< ~uuru a~tlamak,

-3- Genel anlamda "Din'; ozel anlamda "islam, Mii'min ve Miisluman"

kavrarnlar1 ile bunlara bagll diger dini terimleri, bilgi, dii~iince ve

davraru~ ac;:1smdan kazandrrmak,

4- . insaru "iistiin varhk" oldugunun bilincine erdirmek ve bunun yi.il<­

ledigi sorurnlululdan ogretmek, insanm ve diger canl!larm hayau­

ru korumanm onemini benimsetmek,

5- insanm dine olan ihtiyacrru ogretmek,

6- islam'm en son din oldugunu kavratmak,

7- islam Dini'nin, iman, ibadet ve ahlak esaslarrru ogretmek; bu esas­

lcrrm davraru~ haline donu~mesine yardunc1 olmak,

8- Dini geleneklerimizi tarutarak benimsetmek,

33 Din ve Ahlak Bilgisi MOfredat Programr, s. 1.

318 I Vi11i Van11manlrk ~e Vin Hizmetleri

9- islam Dini'nin hurafe ve batil inaru~lardan uzak, toplumda birlik

ve ahengi saglayxc1 bir din oldugu gerc;:egini kavratmak,

10- Tutuklu ve htikfunliilerin, dengeli ve uyumlu bir ki~ilik kazanmala­

nru saglamal<,

11-· isteyenlere ibadetleri yerine getirme ve Kur'an okuma gibi becer_i­

leri kazandtrmak,

12- brnek bir insan olaral< Peygamberimizin hayahru, gtizel ahlaktru

ve bu konudaki ogtitlerini ogretmek. 34

Din ve Ahlak Bilgisi Dersinin Egitim ve Ogretiminde Uyulmas1 Gete­

ken Hususlar

Din ve Ahlak Bilgisi Dersinin egitim ve ogretiminde, amac;:lar boliirntinde

belirtilenlere ula~Ilabilmek ic;:in a~ag1daki hususlara dikl<at edilmelidir.

1- · Konular ~lenirken tutuklu ve hiil<iimliilerin genel kiiltiir dtizeyi ve bu

dersin ozel ogretim ilkeleri goz 6niinde bulundurulmahdrr. Yeri gel­

dikc;:e; 6grenmenin, bilmenin bir c;:e~it ibadet oldugu tutuklu ve hti­

kiimliilere ac;:Ildanmah, islam Dini'nin miisliirnanlart ilme te~ etti­

gi, Din ve Ahlak Bilgisi derslerinde ogrenilen konul~m genel kiiltiir

konular1 ile hlc;:bir ~ekilde c;:eli~kili olmadtgt 6zenle be~elidir.

2- Konular i~lenirken tutuklularm giinliik hayatlar1 ve psikolojik du­

rumlart dikl<ate almmahdrr.

3- Konular i~lenirken yeri geldikc;:e konu ile ilgili ayet-i kerime ve ha­

dis-i ~erif meallerine yer verilmeli ve pedagojik durumlara gore

dtizenlenmi~, hlkaye, masal, .klssa, hatlra ve benzeri metinlerden

yararlarularak tutuklu ve hiikiimliilerin ruh yaptsma uygun bir

yakla~rm izlenmelidir.

4- Tutuklu ve hiil<timliilerin dini ve milli degerlerimize sayg1 duyma­

lart temin edilmeli ve dini hayata ilgileri c;:ekilmelidir.

5- Allah'a ibadet etmenin insan tabiatma uygunlugu, Allah'a kar~1

~iikran duygularmm ifadesi · olan ibadetin; insanm maddi-mane­

vi sagllgmm devamma, toplum fertlerinin kar~ili.kll sevgi ve sayg1

duygular1 ile birbirlerine baglanmalarma, yardtmla~malarma ve

dayaru~malarma yarayan davraru~lar oldugu ac;:lklanmahdrr.

34 Din ve Ahlak Bilgisi Mufredat Programr, s. 1.

'Dini 'Dam~manlrk ~e 'Din Himretleri J319

6- Konularm daha iyi kavranmasllll saglamak ic;:in kiitiiphane, mes­

cit, film, s~ayt, fotograf, ses bandl gibi hem goze, he~ kulaga hitap

eden arac;: ve gerec;:Ierden yararlarulmahdlr.

7- bzel ihtisas gerektiren baz1 konular, konferans ve seminerler ha­

linde alanmda uzman olan ki~iler tarafmdan verilmelidir.

B. Mahkiimlann Uyumu ve Toplum.a Kazandmlmasmda Din Egitimi­

nin Rolii

Cezaevine giren ki~iler, genellikle topl~m tarafmdan ru~landlklar1 ve bir

daha toplurna kabul edilmeyecekleri korkusunu ya~arlar. Oysa, cezaevi­

ne dii~mii~ bu insanlarm i~ledikleri suc;:tan pi~manhk duymas1 ve uyumlu

bir ~ekilde yeniden toplurna kazandlrlimas1, hem kendileri hem de toplum

ac;:tsmdan onem arz eder. Bu ki~ilerin u~mu dort duvar arasma mahkfun

etmekle ve cezalandlrmakla degil, onlara yol gosterecek, pi~manhk duy­

gularllll geli~tirecek ve sorumluluk duygusunu kazanduacal< dini egitimle

miimki.in olur.

Din egitirninin amac1, ki~ilerin benliklerinde, her tiirlii miispet ya da menfi

~artlara ahenkle uyumu saglayacak bir giicii olu~turmalct1r.35 Bu giice ise en

c;:ok cezaevlerindeki mahkfunlar ihtiyac;: duymalctadirlar. Nitekirn Karade­

mir'in 450 mahkfun iizerinde yaphgt ara~t:lrmada, mahkfunlarm %69,33'ii

cezaevlerinde din egitimine ihtiyac;: duyduklarllll belirtmi~lerdir.36 Cezaevi

~artlarmda.bunalan, yalruzhl< c;:eken, c;:aresiz kalan, belki bir anhk hata sonu­

cu i~ledigi suc;:tan dolayt farkll ruh hall ic;:erisinde bulunan ve hayata karam­

~ar bakan mahkfunlarm b!i~ta gelen teselli kaynaklarmdan birisi dindir. Din,

. insanm huzurunu sagla)'Ict, yalruzhktan kurtariCI, ruh saghgllll koruyucu,

, ya~ama giicii kazandlrici ve sue;: i~lediginde pi~manhk duyup kendini topar­

l~a giicii verici bir etkiye sahiptir.

"Kalpten 1srar diigiirniinii c;:ozerek Allah'a donmek, kotii i~lerden vazgec;:ip

iyi i~lere hemen yonelmek, itiraf, pi~manhk ve kotiiliikten sakmmak"37 an-

35 Halls Ayhan, "Din KUituni ve Ahlak Bilgisi Ogretiminin Ba~lrca Meseleleri~ Din Ogretimi ve Din

Hizmetleri Semineri, Diyanet l~leri Ba~kanhgr Yaymlan, Ankara, 1991, s. 342.

36 Kemal Karademir, Su~lularm Topluma Kazandmlmasmda Din Egitiminln Rolii (Yaymlanmamr~

Doktora Tezi), Dokuz EyiOI Oniversitesi Sosyal Bilimler Enstitusu, lzmir, 1997, s. 93.

37 Ibn Manzur, L/sanu'l Arap, C. 2, Bey rut, trs., s. 61, Ragrb el-lsfehani, ei-Milfredat fi Garibi'I-Kur'an,

Kahraman Yayrnlan, Istanbul, 1986, s. 76:

320 I 'Dirti 'Dan~Imanlrk Ve 'Din Hizmetleri

lamlarma gelen ve pi~man olmayla e~deger goriilen tevbe38, "dinde ozel bir

yere sahiptir. Pek c;ok ayet-i kerimede39 ve hadiste40, i.~ledikleri kotiiliik­

lerden tevbe edip, pi~manhk duyanlarm tevbelerinin kabul edilecegi ve bu

kimselerin hie; sue; i~lemerni~ gibi olacag1 ifade edilmektedir.

Sarnimi olarak tevbe eden bir ki~inin gec;mi~ giinahlan affolunur.41 Tevbe­

deki en onemli nokta, Allah'm istemedigi bir hareketi yapnu~ olrnas1 ne­

deniyle ki~inin, Allah'la ili~kilerinin olumsuz yonde etkilendiginin ~uuruna

varmas1, Allah'm nzaslill kazanmak ic;in bu hareketten vazgec;mek istemesi

ve pi~manhk duymas1d.lr.42 Buna gore pi~manhk tevbenin ilk ~articill. Hz.

Peygamber "Tevbe pi~ma.n.hkbr"43 buyurarak pi~manhgm onemini vurgu­

lamaktachr.

Cezaevi vaizlerinin mahkfunlara ders anlatlrken agu:l.tk.Lt olarak tevbe ile il­

gili ayet ve hadislere yer v~rmeleri ve p~man olduklarmda Allah'm onlar1

affedecegini slkc;a vurgulamalan, mahkfunlarm pi~inanhk duymalarmda ve

ic; huzura kavu~malarmda son derece etkili olacaktlr.

Tevbe konusu, i~lenen suc;un ti.iri.ine gore bire bir gorii~meler yoluyla ya da

toplu halde giindeme gelebilir. Ornegin adam oldiirme suc;unda, bire bir

gorU~meler yoluyla giindeme gelmesi daha uygundur. <;:UnlcU adam oldiir­

me suc;u i~leyen mahkfunlar, ic;inde bulunduklan ruhsal durumdan dolayt

gergin olduklar1 ic;in, bu konunun toplu halde giindeme gelmesi onlar1 daha

da uyumsuzla~tlrabilir.

Cezaevlerinde mahl<tlmlara, Diyanet i~leri Ba~kanhgmdan saglanan vaizler

vas1tas1yla Din ve Ahlak Bilgisi dersi c;:erc;:evesinde verilen din egitimi dl­

~mda, dini bayramlar ve gi.inlerde dini sohbetler yapllrnakta ve mevlit me­

rasirnleri diizenlenmektedir. Aynca mahl<timlara Kur'an okumayt ogrenme

ve ibadetlerini yerine getirme iml<aru saglanmalctachr. Biiti.in bu dini ic;:erikli

38 Tevbe konusunda bkz., Erdogan Frrat, ~ahsiyetGe/i~iminde Tevbenin Fonksiyonu (Yayrnlanmamr~ Dor;entlikTezi), Ankara Oniversitesi llahiyat Fakiiltesi, Ankara, 1982, ss. 93-112.

39 Tevbe ile ilgili ayetler ic;in bkz., Bakara, 2/160, Nisa, 4/17, Maide, 5/39, Enam, 6/54, Nahl, 16/ . 119, lsra, 17/25, Meryem, 19/60, Taha, 20/82, Furkan, 25/71, Kasas, 28/67, Furkan, 77/70.

40 Tevbe ile ilgili hadisler ic;in bkz., Buhari, Enbiya, 50, Ibn Mace, ZOhd, 30, Muslim, Tevbe, 9, 32, 46, Zikr, 43, Tirmizi, Klyamet, 50, Da'avat, 103, Ebu Davud, Salat, 361.

41 Muhammed Hamdi Yazrr, Hak Dini Kur'an Dili, C. 5, Eser Kitapevi, istanbul, trs, s. 3131.

42 Huseyin Peker, Din Psiko/ojisi, <;:amhca Yayrnlan, Istanbul, 2010, s. 133.

43 Ibn Mace, Zuhd, 30.

'Dini 'Dalllfi/IOII!.k Ve 'Din Hizmetleri I 321

faaliyetlerle mahktlmlara cezaevi ko~ullannda moral destek saglamak, suc;:­

Iuluk psikolojisinden kurtulmalanna yardimCl olmak, hayata baglllik duy­

gulanm geli~tirmek, kurallara uygun ya~ayabilmelerini ogretmek ve uyum­

lu bir ~ekilde topluma donmelerini saglamal< arnac;:lanmal<tadt~.

Ancal< burada kar~lmiza ~u sorular c;:Ilanal<tadlr: Cezaevlerinde mahktlm­

lara topluma kazandrrllmalan yoniinde nasll bir din egitimi verilmelidir?

Adam oldiirme, hirsizllk, zina, gasp vb. suc;:lan i~leyenlere, dinin bu suc;:larla

ilgili balu~ ac;:Isi nasll anlatllmalld1r? Cezaevi vaizleri, cezaevine girmelde ka­

ramsarllga dii~en mahktlmlara ders verirl~en gelebilecek tepkiler kar~1smda

nasll hareket etmelidir? i~te bu sorulara, cezaevlerinde gorev yapan vaizle­

rin mahktlmlarm egitiminde nelere dild<at etmeleri gerektigi ba~llg1 altmda

cevap aranmaya c;:ali~Ilacakt1r.

C. Cezaevlerinde "Din ve Ahlal< Bilgisi" Dersine Giren Cezaevi Vaizle­

rinin Mahktlmlann Egitiminde Dildcat Etmeleri Gerelcen Hususlar

Cezaevlerinde go rev yap an vaizler din egitiffi!. ad1 altmda, din dersinin ~gre­

timi, islam dini haldunda mahktlmlar1 aydmlatma, Kur'an ogretme, ilmihal

bilgileri verme ve diger dini gorevleri yerine getirme ~eldinde c;:ok yonlii bir

c;:all~ma ic;:erisindedirler. Cezaevlerinin farkll bir ortarna sahip olmasmdan

dolay1, zor bir gorevle kar~I kar~1ya. kalan cezaevi vaizlerinin, mahktlmlarm

egitimine yonelik c;:all~ma.l?rdan verim alabilmeleri ic;:in dil<kat etmeleri ge­

reken hususlan ~u ~ekilde s1ralayabiliriz:

1- Cezaevi vaizleri mahktlmlar1 hirer potansiyel suc;:lu olaral< gorme­

meli, "suc;:lu yoktur, suc;:a itilen bireyler vardrr" ilkesini devamll goz

oniinde bulundurmalldlrlar. Cezaevi vaizleri bu ill<eden hareketle

mahktlmlara deger vermeli, yumu~al< davranmab, onlarm giiveni­

ni kazanmall, gerektig~nde ozel sorunlar1yla ilgilenmeli ve onlarla

hire bir gorii~meler yapmaltdrrlar. Ancal< bu sayede onlar1 anlaya­

bilir ve ic;: hallerine niifuz edebilirler.

2- Cezaevi vaizleri Din ve Ahlal< Bilgisi dersini k?gu~larda degil de,

belli saaclerde ve bir program dahilinde smil ortammda i~lemeli­

dirler. <;iinl<ii kogu~lar, mahktlmlarm yatt1g1 yerler olup, egitim­

ogretirne uygun mekanlar degildir. Mahktlmlarm kogu~larda ken­

dilerini derse vermeleri ve boyle bir ortamda yapllan _ogretimden

verim almmas1 miimkiin degildir. Cezaevi vaizleri Din ve Ahlak

Bilgisi dersinin i~lenmesine yonelik uygun ogretim mekanlarmm

322 I Vini Vamjmanlrk ~e 'Din Hizmetleri

olu~turulmast i~in cezaevi yonetimiyle i~birligi i~erisinde olmah­

dtrlar.

3- MahkfunJar hapis cezasmm dogal sonucu olan hiirriyetin klSlt­

lanmast yarunda, hapsin ki~i iizerinde olu~turdugu elem, tzdtrap

ve mahrumiyetlerden dolayt, cezaevlerinde psikolojik problemler

ya~amaktadtr. Aynca ailelerine duyduklan hasret, mahkumlarm

farkh duygular hissetmelerine sebep olmaktadtr.

Mahktimlar cezaevlerinde ya~adtklar1 psikolojik problemler ve

ta~tdtklan farklt duygulardan dolayt hazen ktrtct olabilir, olumsuz

davraru~lar sergileyebilir ve dersin huzurunu bozabilirler. Cezaevi

vaizleri boylesi durumlarda sabrrh, ho~goriilii olmah, onlart anla­

maya ~ah~mah, din dersini mahktimlarm stresten kurtulacaldart

ve kendilerini ifade edecelderi bir ortama donii~tiirmelidirler.

4- Cezaevi vaizlerL haftarun belli giinlerinde degil de, tiirn giinlerin- ·

de gorev yapmalldtrlar. Cezaevlerinde gorev yapan vaizlerin biiyiik

~ogunlugu haftanm belli giinlerinde derse girmektedirler. 2009 ylli

itibariyle cezaevlerinde gorev yapan kadrolu cez!'levi vaizi 52'dir.

Gorevlendirme ile bu hizmeti yiiriiten Diyanet personelinin saytst

ise 400'diir.44 Mahktimlarla bire bir gorii~meler yapmalart, siirekli

onlarla i~ i~e olmalart ve onlan daha yalnndan tanlffialart a~tsm­

dan vaizlerin cezaevlerinde tam giin gorev yapmalart son derece

onemlidir.

5- Cezaevi vaizleri derse haztrhklt girmelidirler. Bu yiizden bir giin

oncesinden, anlatacaklart konuyla mahkfunlara neler kazandtrma­

Yl ama~ladtklarrm, konuyu hangi yontemle i~leyeceklerini, derste

kullanacaklart ayet ve hadisleri, verecekleri ornekleri, vurgu yapa­

caklart hususlart ve yararlanacaklart materyalleri belirlemelidirler.

Verecelderi ornelderin mahktimlarm anlayacagt ~ekilde olmast­

na ozen gostermelidirler. Ders esnasmda mahkumlarm zihninde

olu~mast muhtemel sorularm neler olacagrm dii~iinerek, onceden

bunlara cevap hazrrlamahdtrlar.45

44 http://www.diyanetgov.tt/turkish/dinhizmetleriweb/giris.htm. 05.04.2011.

45 Vaizlerin yeterlilikleri hususunda bkz., Nevzat Ya~ar ~1koglu, 'Vaizlerde Aranacak Temel

Yeterlilikler Ozerine: Cumhuriyet Oniversitesi llahiyat F. Dergisi, C. 8, Say1: 2, Sivas, 2004, ss. 17-24:

Vini VanJfmanllk ve Vin Hizmetleri I 323

6- Cezaevi· vaizleri dersi bir vaaz ~eklinde i~lememeli, m$kfunlarm

derse ilgi duymasm1 saglayacak yonternlere ba~vurmahdlrlar.

Yaygm din egitirninde agrrl..t.kh olarak anlatlm yonteminden yarar­

larulmaktadlr. ilginin dag!lmamas1 i<;in anlanm yonterni diger baz1

yonternlerle desteklenmelidir. <;:ii.nkii yeti~kinlerin ilgi ve dikkat

siireleri 15 dakil<adlr ve baz1 dururnlarda bu siire daha da azalmak­

tadlr.46

Bir ders siiresinin 40 dakil<a oldugu ger<;eginden hareketle vaizler,

ilgiyi canh ve siirel<li tutmak amac1yla soru cevap yontemini kulla­

narak anlatacag. dersi zenginle~tirmelidirler. Dersin herhangi bir

yerinde yoneltilecek etl<ili bir soru, mahkfunlarm toparlanmalarl­

na ve kendilerini derse vermeler~e yardlmc1 olur.47

Aynca, vaizler mahkurnlarm derse katllmalaruu saglamal< ve ilgi­

lerini canh tutmak i<;in, Kur'an'da ve Hz. Peygamberin uygulama­

larmda da rastlarulan soru, tembih, yemin vb. uygulamalar ve dil<­

kat <;ekici hi tap ciimlelerine yer vermeli, yeri geldil<c;:e mahktlrnlan

egitici ve onlara ders verici ktssalardan48 yararlanmahdlrlar.

7- Cezaevi vaizleri mahkurnlarla iyi bir ileti~im kurmahdlrlar.

ileti~im, gondericiden ahc1ya bilgi ve duygu nal<li vas1tastyla anlam

yaratma siirecidir. Vaizlerin ba~arili bir. ileti~im gerc;:ekle~tirmele­

ri, hitap ettilderi kitleyi dogru tanunalarma ve dogru tespitlerde

bulunmalarma baghdlr. Bu yiizden mahktlrnlar1 ya~, cinsiyet, egi­

tim, inan<;, tutum, degerler ve kiiltiirel farldilildar ac;:1smdan, bliti.in

yonleriyle dil<kate almahdlrlar. "Mahkumlar kimlerdir'; "bzellikle­

ri nelerdir'; "Ben ve anlattlklartm hakkmda ne dli~iiniiyorlar" gibi

sorulara cevap bulmahdlrlar.49

46 Leyla Kuc;ukahmet, Ogretim like ve Yontemleri, Ankara, 1992, s. 87.

47 Vaazda uygulanacak yontemler konusunda bkz.., Cemal Tosun, "llahiyat FakUitelerinde Vaiz.lik

Egitimi~ Ankara Oniversitesi itahiyat Fakiiltesi Dergisi, C. 36, Ankara, 1997, ss. 188-203.

48 K1ssanm egiticiligi ve Kur'an'dan k1ssa ornekleri konusunda bkz., Abdullah bzbek, Bir Egitimci

0/arak Hz. Muhammed, Esra Yaymlan, Konya, 1991, ss. 195-210.

49 Ba~anh bir ileti~imin saglanmasmda bilinmesi gerekli olan hususlar ic;in bkz., Mustafa Koylu, "Dini lleti~imde Hedef Kitle Sorunu: Degerler Egitimi Dergisi, C. 1, Say1: 1, istanbul, 2003, ss. 111-

133.

324 I 'Dini 'Dam.smanlrk Ve 'Din Hizmetleri

8- Cezaevi vaizleri ders i~lerken mahkumlann seviyelerini gozetmeli­

dirler.

Eger cezaevi vaizleri konulan anlattrken mahkumlarm seviyeleri­

ni yakalaya~az ve konulann i~erigini mahkumlann ilgi, istek ve

ihtiya~larma gore diizenleyemezse, onlarm ilgilerini ~ekmede ve

derse motive etmede biiyiik zorluk ya~arlar.

Cezaevi vaizlerinin mahkfunlarm seviyelerini gozetmeleri, onlann

egitim diizeylerini bilmeleri ve buna uygun bir ogretirn yontemini

takip etmeleriyle miimkiindiir. Bu duruma bizzat Peygamberimiz,

insanlann anlay1~ derecelerine gore meseleleri a~tklamarruz gerek­

tigini vurgulayaral< dikkat «;:ekmektedir.50 Peygamberirniz .ayru tip

sorulara dahl degi~il< cevaplar vererek, hitap ettigi kitlenin anlaYI~

fark.hllklanru daima goz oniinde bulundurmu~tur.51

9- Cezaevlerinde mahkumlara nastl bir din egitimi verilmelidir?

Adam oldiirme, hlrstzW<, zina, gasp vb. su«;:lart i~leyenlere dinin

bu su«;:larla ilgili bala~ a~1s1 nasll anlatllmahdtr? Derse girecek go­

revWer zaten cezaevine gi.rmekle karamsarhga d4~en mahkumla­

ra dinin suc;:larla ilgili hiikiimlerini anlattrken gelebilecek tepkiler

kar~tsmda nasll hareket etmelidir? Cezaevlerinde gorev yapacak

vaizler bu ve ·benzeri sorulara ve muhtemel olumsuzluklara kar~1

haztrW<li olmaltdtr.

Oncelikle mahkumlar i~ledikleri su~lara gore suu.flara aynlmah, i~­

ledikleri su~ «;:e~idirle gore egitim-ogretim yontemleri52 geli~tiril­

melidir. Cezaevi vaizleri mahkumlarm i~ledigi su~ tiirlerine gore,

anlatlmlarmda i«;:eril< ac;:tsmdan degi~iklige gitmelidir. Ornegin

adam oldiiren mahkfunlarla, lurstzhl< suc;:u i~leyen mahkllmlara

verilecek ders farklt olmahdtr.

SO Ebu Davud, Edeb, 23, Muslim, Mukaddime, 3.

51 Bu konuda c;e~itli ornekler ic;in bkz., Buhari, Talak, 26, Muslim, Lian, 18, Ebu Davud, Talak, 28,

lirmizi, Vela, 4, Ibn Mace, Nikah, 58, Ahmed b. Han bel, C. 2, s. 233.

52 Derslerde degi~ik yontemleri kullanmanrn etkin bir ogretimi saglamadakl etkisi lie ilgili olarak bkz., Mustafa Ocal, Din Egitimi ve Ogretlminde Metodlar, Ankara, 1991, Mehmet Zeki Aydm, Din

Ogretiminde Yontemler, Nobel Yayrn Dagrtrm, Ankara, 2004.

'Dini 'Danljmanlzk Ve 'Din Hianetleri I 325

10- Cezaevi vaizleri goreve ba~lamad~n once, mahkurnlara dinin

sw;:larla ilgili hiikiirnlerini rni . anlatmall yoksa dinin mahkurnla­

nn 1slahmdaki etkinliginden rni yararlanmalldtrlar? Sorusunu zi­

hinlerinde cevaplandrrmahdtrlar. Cezaevi vaizlerinin yapacagt i~,

mahkurnlann 1slahmda dinin etkinliginden yararlanmak olmahdtr.

Mahkurnlar psil<Olojil< olarak zaten bir a<;mazm i<;erisiride bulun­

duldanndan, cezaevi vaizler'inin anlatlrnlannda su<; konusuna gir­

mesi ve bu konudaki hiikiirnlerden soz etmesi, onlarm yaralarrm

de~er ve gerginlilderini arttlnr.

11- Cezaevi vaizleri cezaevlerinde mahkUrnlara ders anlatrrken konu­

larm ozelligine gore yardrmct ders ara<; gere<;lerini kullanmalldrr­

lar. Zira, ogretim esnas~nda ders ara<; gerec;:lerini kullanmak egitim

ya~antllarrm zenginle~tirir, daha fazla duyu organma hitap etme

irnlcaru saglar, konulara ilgiyi artrrrr, bunun sonucu olarak ogren­

me daha c;:abulc gerc;:ekle~ir ve ogrenileriler daha uzun siire hatuda

kallr.

Ancal< bu noktada hemen belirtmek gerekir ki, derste kullamlacak

arac;: gerec;:lerden gerekli rararm saglanma~~· uygun aracm, uygun • • • ~ • • • p .. + •

yer ve zamanda, uygun bic;:imde kullanilmasma baghdtr. Cezaevi

vaizlerinin konulart i~lerken yeri geldik<;:e Kur'an meilinden, hadis

kit~plarmdan ve islam bilglnlerinin temel eserlerinden yararlan­

masl, abdestin . altm~ ve namazm lahru~ ~~killerini slaytlarla gos­

termesi, dini bayrarnlar ve hacla ilgili filrnleri izlettir~esi; gerekli

hallerde degi~il< gorsel ve i~itsel arac;:lar1 kullarunas1 mahkUrnlar1 . . . . .. . : ; . derse motive etmede son derece etkili olabilir. ·

. ·. !·- :.

12- Cezaevi vaizleri kullandtklart dilin, kelirp.e ve .terkiplerin sade·ve

anla~llir olmasma ozen gostermelidirler. Vaaz yoluyla egitimde dil,

neredeyse tek ileti~im vasttasidrr. Bu itibada; r~:uilikUrnlar~ vaizl~­rin derslerde kullandtklar1 dill rah.athkla 3.nlamast~ ' yiiriitiil~n ~~i­

tim faaliyetinin ba~artst a<;1smdanoneri:ilidir.53

. . .. 13- Cezaevi vaizleri yaptlklart faaliyetin ba~ar1 ile:yiiriiyiip yiiriimedi-

gini anlama ve beldenenhedefdavram~larmger<;ekle~ip gerc;:ekle~­

medigini kontrol edebilme ac;:ismdan kendilerini degerlenclirmeye . ;; . ·.•. ~~·-

53 Vaazlarda dilin anla~1hrhg1 konusunda bkz., Cerna I Tosun, »iJahiyat Fakiilte!erinde Vaizlik Egitimi~

Ankara Oniversitesi llahiyat Fakiiltesi Dergisi, C. 36, s. 203.

326 I 'Dini Vanqmanl1k 1'e 'Din Himetleri

tabi tutmahdrrlar. Bu amac;:la ders esnasmda mahkum.lan kontrol

ederek, anla1:tlldan konunun, verdikleri orneklerin, hitap ciimle­

lerinin, jest ve rnimilderinin, kullandlklan arac;: ve gerec;:lerin, yon­

tern ve tekniklerin nas.tl kar~.tlanchguu test etmeli; uygun olanlarla

· olmayanlart, kendilerine yol gosterici bir ~ekilde not almahdrrlar.

Aynca mahkfun.lart izleyerek, anlatb.klaruun onlar i.izerinde etkili

olup olmachguu ara~t:Irmahdtrlar.54

14- Cezaevi vaizleri mahkum.lart clini, ahlaki ve sosyal ic;:erikli kitaplar

okurnaya te~vik etmelidirler. Bazen mahktimlara okuduklart kitap­

lart derslerde anlatttrarak derse kat.tlmalaruu saglamahdrrlar.

15- Cezaevi vaizleri Din ve Ahlak Bilgisi dersine girmenin yant stra

mahkllm.lara Kur'an okurnayt ogretmeyi ve ibadet gorevlerini ye­

rine getirmelerine yarchmct olmayr, onlarm uyumu ac;:ISmdan bir

fusat olarak gormelidiiler. Dini gi.inlerde ve kandil gecelerinde

mahktimlarm kat:J.lururu saglaytct yonde mevlit program.lart di.i­

zenlemelidirler. <;i.inki.i bu sayede mahkUm.lara daha yalnn olacal<

ve onlarm gi.ivenini kazanacaklardrr.

D. Cezaevlerinde Din Egitiminin Tem el Problem.leri

Cezaevlerinde din egitirnini olumsuz yonde etkileyen pek c;:ok problem bu­

lunmaktadrr. Bu problemleri ~u ~ekilde ele alabiliriz.

Din ve Ahlak Bilgisi Dersinin Kogu~larda Menmesi: Yer darhgt, cezaevlerin­

de on plana c;:Ikan onemli sorunlardan biridir. Mevcut cezaevlerinin bi.iyiik

c;:ogunlugu oldukc;:a eski bir gec;:~e sahiptir. Son yillarda sue;: i~leyip cezaev­

lerine giren ki~ilerin saytsmdaki arb~, cezaevlerinde yer probleminin ortaya

c;:tkmasma sebep olmu~tur.

Yer darhguun yaru stra gi.iven).ik gerekc;:esi, ders saati .retersizligi, mahl<fun­

larm din dersi almak ic;:in cezaevi yonetirnine dil~kc;:e vermemeleri gibi

sebeplerle Din ve Ahlak Bilgisi dersi genelde, kogu~ veya oda ortammda

yap.tlmaktadrr.55 Burada saychgtrruZ sebepler cezaevlerinde yi.irtiti.ilen egi-

54 Vaizlerin kendilerini degerlendirmeleri konusunda bkz., Cemal To5un, •lfahiyat Fakultelerinde

Vaizlik Egitimi~ Ankara Oniversitesi llahiyat Fakiiltesi Dergisi, C. 36, 55. 195-196.

55 Abdullah Demir, •ceza lnfaz Kurumlannda Din Egitimi: Diyanet llmi Dergi, C: 45, Say1: 4, Ankara,

2009,s.Sl.

'Dini 'Danl(manlrk 'le 'Din Hiznrelleri I 327

tim faaliyetlerini olumsuz yonde etkilemekte56 ve egitim-ogretime yonelik

smlflann olu~masllli engellemektedir. Smrllar olu~turulamachgt ic;:in cezaevi

vaizleri kogu~larda mahkumlara dini sohbetlerde bulunmaktadirlar.

iyi bir ogretim ancak belirli ve uygun ~artlara sahip olan bir c;:evrede gerc;:ek­

le~ir. Ogretimin etkili bir ~ekilde gerc;:ekle~mesinde rol oynayan onemli oge­

lerden biri c;:evredir. Ogretimde c;:evre, ogrenme srrasmda fiziksel, zihinsel,

duygusal ve toplumsal yonlerden etl<ile~imde bulunulan alan ve ~artlarm

tiimi.idiir.57

Kogu~lar mahkU.mlarm yatt1g1 yerler olup, egitim-ogretime uygun mekan­

lar degildirler. Mahktimlarm kogu~larda kendilerini derse vermeleri ve boy­

le bir ortamda yaplian .ogretimden verim almmas1 miirnkii? degildir. Ders­

lerin s1ruf ortanu yerine kogu~larda i~len!'Ilesi, cezaevlerinde yiiri.iti.ilen din

egitim ogretim faaliyetlerini olumsuz yoride etkileyen temel fal<tor olmak­

tadrr.

Ders Saatinin AzlLgt: Cezaevlerinde din dersinin yarn srra isteyen mahkUm­

lara Kur'an ogretme, namaz kllmayt ogretme, ilmihal bilgilerini verme ve

degi~il< dini, sosyal ve ozel konularda rehberlil< etme soz koriusudur. iki sa­

atlik bir sure, hem "Din ve Ahlak Bilgisi" dersinin ogretimi hem de diger go­

revlerin yerine getirilmesi ic;:in yeterli degildir. Burada saychglffilz diger go­

revleri yerine getirmeye yonelik ayn bir ders saati planlanmahdrr. Nitekim

1995-1998_yillarl arasmda 450 mahkUm iizerinde yaptlglffilZ ara~trrmada,

mahkumlarm yandan fazlast (% 55,11) cezaevleri11de verilen din dersinin

saatinin yeterli olmachgmt belirtmi~lerdir. Ayru ara~trrmada cezaevi vaiz­

lerinin % 52'si, cezaevi yoneticilerinin % 54'i.i, din dersinin saatinin yeterli

· olmachgllli ifade etmi~lerdir.58

Adalet Bakanl1g1, cezaevlerinde din egitimi_ ve dini daru~marllll< hizmetle­

rinin yogunlugup.u, ~p.ahkUmlarm, cezaevi yoneticilerinin ve vaizlerin bu

yondeki taleplerini dikkate alarak din dersine ayrlian siireyi artrr1c1 di.izen­

lemede bulunmahdrr.

56 Diger ara~1rmalarda da kogu.~larda ders yap1lmasmdan dolay1 istenilen ba~anya ula~llamad1g 1

sonucuna vanlm1~t1r. Ula~llan bu. sonuc;la llgili olarak bkz. Harun 1~1k, •ceza lnfaz Kurumlannda Din Hizmetlerl~ Uluslararast Sosya/ Arasttrmalar Dergisi, C. 3, Say1: 12, 2010, s. 255.

57 Sava~ Biiyiikkaragoz. Cum a <;:ivi, Gene/ Ogre tim Metotlafl, Konya, 1994, s. 40.

58 ~uayip 6zdemir, CezaevlerindeDin Egitimi, An SanatYaymevi, Istanbul, 2006, S: 115,137.

328 I Vini Vam.smonlrk ~e Vin Hizmellt ri

Cezaevi Vaizlerinin Takip Edecegi Ders Kitabmtn Olmayz~z: Cezaevi vaiz­

lerinin mahktlmlara ders verirken takip ettikleri bir ders kitabt bulunma­

maktadtr. Henuz boyl_e bir kitabm hazrrlanmasma yonelik c;:ah~ma da s6z

konusu_ degildir. Bu yiizden vaizler, cezaevlerine yonelik olarak hazrrlanan

Din ve Ahlak Bilgisi miifredat progranuru temel ahp, degi~ik kaynaklardan

haztrltk yaparak mahkurnlara din egitimi vermektedirler. Oysa ders kitabt,

6gretme 6grenme ortammt olu~turan ve etkili bir ogretirnin gerc;:elde~me­

sini saglayan en temel arac;: gerec;:lerdendir.59 Cezaevlerinde "Din ve Ahlak

Bilgisi" dersinde ders kitabmm kullarulmayt~l bu dersin ogretimi ac;:Istndan

bir dezavantajcbr. Cezaevlerinde din dersine giren cezaevi vaizleri, ders ki­

tabmm olmayi~Iru, din dersini birinci derecede olumsuz etkileyen faktorler

arasmda (% 38) ilk Sirada g6rmektedirler.60

Cezaevlerinde yiirutiilen din egitimi c;:ah~malarmda ders kitabmdan yarar­

larulmayt~mdan hareketle diger yardunc1 ders arac;: gerec;:lerinin de yeterince

kullarulmadtglill soyleyebiliriz.

Cezaevi Vaizlerinin Kadrolu Gorev Yapmayz~z: 2009 ytl1 itibariyle cezaevle­

rinde gorev yapan kadrolu cezaevi vaizi say1s1 52'dir. Gorevlendirme ile bu

hizmeti yiiruten Diyanet personelinin saytst ise 400'diir.61

Cezaevi vaizlerinin, cezaevi kadrosunda olmadlldari ic;:in, belli bir siire son­

ra Diyane.tin degi~ik kademelerinde gorev almalan veya yurt dt~mda gorev­

lendirilmeleri dll.rumunda·, hizmette uzun siireli aksamalar ya~anmal<tadtr.

Cezaevi vaizleri haftanm belli giinlerinde degil de, cezaevlerinde kadrolu ve

tam giin gorev yapmahdtrlar. <;:i.inki.i mahktlmlar vai.zlerle siirekli muhatap

olmak istemektedirler.62 Vaizlerin cezaevler~de tam giin gorev yapmalar1;

mahkfunlarla siirekli ic;: i~e olmalar1, hire bir gorii~meler yapmalan ve onlan

daha yakmdan tanrrnalar1 ac;:1smdan son derece onemlidir.

59 Ali~n Hizal, Programh Ogretim Yonteminin Etkinligi, Karitlaittrmaft-Uygulamaft Araittrma,

Ankara Oniversitesi Egitim Bilimleri Fakultesi Yaymr, Ankara, 1982, s. 24, lzzettin Ahcrguzel, llkve

Orta Derece/1 Okullarda Ogretim, lnkrlap ve Aka Kitap~vleri, Istanbul, 1979, s. 81, Nurettin Fidan, MOnire Erden, Egitime Giril, Ankara, 1993, s. 188, Fatma Van~, Egitim Bilimine Giri~, Atlas Kitapevi,

Konya, 1994,s.17. · ---~-- - --

60 Ozdemir, Cezaevlerinde Din Egitiml, s. 142.

61 http: I I www.diyanetgov.tr I turkish I dinhizmetleriweb I giris.htm. 05.04.1011.

62 Ozdemir, Cezaevlerinde Din Egitimi, s. 131.

Vini Van!lmanltk ~e 'Din Hizmetleri I 329

Cezaevi Vaizlerinin Cezaevlerinde Derse Girmede lsteksiz Davranmalart:

Bazt cezaevi vaizleri cezaevlerinde derse girmekte isteksiz davranmaktadtr­

lar. Cezaevlerinde bazen kendilerini emniyette hissetmeyi~leri, ders i.icret­

lerinin d~i.ik olu~u, bazt cezaevi mi.idi.irlerinin cezaevlerinde tam bir ders

ortamtru saglamayt~l, bazt cezaevi vaizlerirtin etkileme kabiliyetlerinin ol­

mayt~l, mahkUmlarla·istenilen di.izeyde ileti~im kuramamalan, cezaevlerin­

de derse girebilmek i<;in yeterince egitim gormeyi~leri, cezaevlerinde gorev

yapabilmek i<;in tam bir formasyona sahip olmayt~lanrun ders anlatlmt ve

mahkfunlarla kurulan ili~kilere olll!l'suz ~ekilde yanslffiast, vaizlerin cezaev­

lerin~e go rev yaparken isteksizlik duymalarmda onemli rol oynamal<tadtr.

Vaizler cezaevlerinde din dersine girerken istekli olmah, mah.kUmlara iyi

davranmah, mahkfunlarm sordugu soru,lara onlarm cezaevi ~artlarmdaki

ruh hallerini de dild<ate alaral< tatmin edici cevaplar vermeli, dersi aksata­

cak problernlerin <;ozi.imi.inde cezaevi yonetimi ile tam bir i~birligine gitmeli

ve di.izenli olaral< ders yapmahdtrlar.

Nitekim mahktlrnlarm cezaevi vaizlerinden bu yonde beldentileri bulun­

maktadrr. Cezaevi vaizlerirtin dini konulardq daha bilgili olrnalart, derste

ktnc1 olmamalart ve kendilerine iyi davranmalart, mahkUmlarm bu yondeki

beldentileri arasmda yer almaktadtr.63

Dersin lstege Bagll Ol~u Nedeniyle Katzlz111m Smzrlz Kalmasz ve MahkUm-

_[ara Derse-Katzlmalan- YOnunde Te~vikin Yqpzlmayz~z: Cezaevlerinde din

dersi zorunlu olmaytp, mahktlmlar derse kendi istelderiyle katdmal<tadtrlar.

Bundan dolayt hazen derse slrllrh saytda mahktlm katllmaktadtr. Cezaevi

yonetimi ve vaizler bu ger<;ekten hareketle mahktlmlarm derse katiliml ve

dersin si.ireldiligi ile ilgili olarak ~u onlernleri almahdtr:

Cezaevi yonetimi, cezaevi vaizleri ile mahkfunlarm derse ilgilerini artlrtCI

yonde tarn bir i~birligi i<;erisinde olmahdtr.

Cezaevi vaizleri m~ara deger vermelidir

Cezaevi vaizleri mahktlmlarla ozel olarak ilgilenmelidir.

Cezaevi vaizleri z~an zaman gililcel konulara yer vererek dersi ilgi <;ekici . . . ve cazip hale getirmelidir.

Ders, mahkUrnlarm yattlgt kogu~lar yerine, smtf ortammda yapJ.4nahdtr.

63 Bkz. 6zdemir, Cezaevlerinde Din Egitimi, s. 131.

330 I Vini Vamjmanlrk it 'Din Hizmetleri

Derse diizenli olarak kahlan mahkumlar bir ~ekilde odiillendirilmelidir.

Yeri geldik~e konularm ozelligine gore gorse! ve i~itsel ara~ ve gere~lerden

yararlamlarak mahl<Umlara egitici mahiyette filmier seyrettirilmelidir.

Cezaevi vaizleri i~lenen konularm ozelligine gore farklt ogretim yontemleri

kullanrilak suretiyle mahldimlarm derse ilgi duymalanm, derse al<tif bir ~e­

kilde kat:J.lmalaruu ve kendilerini ifade etmelerini saglama yoniinde gayret

gostermelidir.

Cezaevi vaizleri mahkfun.larm cezaevlerindeki ruh hallerini ve i~inde bulun­

duldarl ESikolojil< durumu dil<l<ate almahdlr. Bu dersin ogretimi a~lsrndan

onemli alan husus mahkUmlarm derse katillmlarmm saglanmas1, dikkatle­

rinin derse verilmesi ve derste tartl~ma ortammm olu~turulmas1d1r. Ders­

lerin daha canh ge~mesi ve siirekli olarak egitici mahiyette giinliik ya~amla­

nndan ornekler sunulmas1, mahkumlann kendilerini ifade edebilmelerine

ve bu vesileyle stresten kurtulabilmelerine olumlu katkJ.lar saglayacal<t1r.

Nitekim ara~t1rmam1zda, derse katlld!g1mzda neler hissediyorsunuz diye

sordugumt.iz soruya, mahkUmlarm yar1ya yakuu (% 46,66) ruhi slkmtllar­

dan kurlulduklar1 ~eklinde cevap vermi~lerdir.64

Bazt Cezaevlerinde Temizlik Ko~ullarmm Uygun Olmayt~L: 1995-1998 yUla­

n arasmda yaptlgiffilZ ara~ttrmam1zda, cezaevlerinde banyo ve tuvalet gibi

ko~ullarm son derece saghks1z oldugu goriilmii~tiir. Aynca mahkUmlarm

yakmdlklan en onemli husus, dini manada temizlil< i~in banyo yapmada Sl­

kmtl ya~affil~ olmalarid!r.

Vaizler cezaevi yoneticileri ile i~birligi yaparak, cezaevlerinde mahkumlara

dini manada temizlil< i~in banyo yapma imkaru sunulmasuu saglamahdlrlar.

Bazt Cezaevlerinde Mescit Olmayt~t: Mescit, cezaevlerinde mahldimlarm

ibadetlerini yerine getirmeleri, I(ur'an okumalar1, dini sohbette bulunma­

larl ve cezaevi vaizlerinin ~e~itli dini programlar diizenlemeleri a~1smdan

son derece onemli bir i~leve sahiptir. Cezaevlerini.O. onemli bir lasmmda

mescit olmayt~l bir eksiklik olarak goze ~arpmaktadlr. Cezaevi yoneticileri,

mescidin cezaevindeki din egitimi ve dini daru~manhk hizmetlerindeki ~ok

yonlii fonksiyonunu dikkate alarak, uygnn bir alaru ibadet mekam olarak

d iizenlemelidirler.

64 Ozdemir, Cezaevlerinde Din Egitimi, s. 125.

'Dini 'Dan~Imanlrk ~e 'Din Humetleri I 331

Cezaevi Vaizi SayZStmn Yetersizligi: Vaizler cezaevlerinde din dersine gir­

menin yaru sua, isteyen mahktimlara Kur'an ogretmekte, dini bilgiler v~r­

mekte, mahktimlarm dini konulardaki <;:e~itli sorularm1 cevaplandumakta­

du. Cezaevlerinin kalabahk olu~undan dolayt tiim mahktimlara ula~mal<­

ta, onlara rehberlik etmekte ve onemli dini gun ve gecelerde programlar

diizenlemekte zorlul< ya~amaktadular. Bu yiizden cezaevlerinde mahktim

saytst ile orant:tl.t olarak birden fazla Diyanet personeli gorevlendirilmelidir.

Bazz Muftii.lerin Cezaevlerinde Vaizlerin Derse Girmesine Gereken Onemi

Vermemesi: Cezaevlerinde derse giren Diyanet personeli, miifti.i.liikler ta­

rafmdan gorevlendirilmektedir. Bazt mi.iftiiler, cezaevlerinde yiiri.itiilen din

hizmetlerine gereken ilgiyi gostermemektedir. Nitekim I~tk'm ara~tll'ma­

smda (2010) cezaevlerinde din dersine giren Diyanet gorevlileri, bazt il ya

da il<;:e miifti.i.lerinin, miifti.i.liik personelinden herhangi birinin ceza infaz

kurumlarmda gorevlendirilmesine s1cak bal<madtklarrm ifade etmi~lerdir.65

Bazz Cezaevi YOneticilerinin Din Dersine Gereken Onemi Vermeyi~i ve Der­

sin i~leni~inde Gerekli Ortamz Saglamayz~z: Baz1 cezaevi yoneticileri din

dersine gereken onerni vermemekte, cezaevlerinde dini gtin ve gecelerde

mevlit vb. dini etkinlikler di.izenlemeyi gereksiz gormekte, cezaevi vaizleri­

riin mahktimlarm egitirnine yonelik ahnmasl gerekli onlernlerle ilgili gori.i~

ve onerilerini dikkate almamakta ve dersin i~leni~inde gerekli ortamt sagla­

mamaktadu. Bazen dersin yapilacag1 gtin ve saatlerde degi~il<lil< yapmakta

veya ders saati si.iresini azaltmaktadu. Bunun yaru sua, ders esnasmd.a tu­

tuklu ve hiikiimliileri ba~ka i~lerde gorevlendirmektedir.66

Bu durum uygulamaya olumsuz ~ekilde yansrmakta, diizenli ders yapilma­

sml ve mahktirnlarm egitimi ve uyumu konusunda arzu edilen ba~artya ula­

~ilmastru olumsuz yonde etkilemektedir.

Cezaevi yonetirni din dersine gereken onerni vermelidir. Sivil hayattan bi- .

riyle konu~mak mahktirnlarm en <;:ok arzu ettigi husustur. Cezaevi yonetimi

oncelikle bu durumu en iyi ~ekilde degerlendirmek yoluna gitmeli, cezaev­

lerinde din dersi ile ilgili olarak Adalet Bakariligt ile Diyanet i~leri Ba~kanllgt

arasmda imzalanan protokoli.i titizlilde uygulamahdu.

65 Bkz. l~1k, "Ceza infaz Kurumlannda Din Hizmetleri~ Uluslararas1 Sosral AraJt~rmalar Dergisi, C. 3,

5ayl: 12, s. 255.

66 Bu konuda bkz. Ozdemir, Cezaevlerinde Din Egitimi, s. 143; l~1k, •ceza lnfaz Kurumlannda Din

Hizmetleri~ Uluslararas1 Sosyal Ara$tlrmalar Dergisi, C. 3, Say1: 12, s. 255.

332 I Viui Vau!fmauilk ~e Viu J-!izmetleri

Mii.fredat Programz: Cezaevlerinde ilk uygulanan miifredat prograrru 1981

ytlmda yiiriirliige girmi~tir. Bu programm yetersizligi goz oniinde bulundu­

rularak, 2001 yllmda miifredat program1 yeniden haz1rlanrm~t!r.

2001 yllmda yiiriirliige giren miifredat program1, ceza infaz kurumlan ile

tutul<lu ve hiikiimliiler degil, orgiin egitim esas almaral< haz1rlanan bir prog­

ram olmas1 sebebiyle, hedef kitlenin bel<lenti ve ihtiyac;:larma tam olarak ce­

vap verememektedir.67

Program haz1rlamrken oncelikle ~u sorunun cevab1 aranmallrur: Programla, . .

mahkfunlara genel bir dini bilgi mi kazandlrllmalldlr yoksa mahl<tlmlarm

i~ledil<leri suc;:lar goz oniinde bulundurularal< genel anlamda bu suc;:larla

miicadelede temel te~kil edecek ve mahkumlarm uyumlu bir ~ekilde toplu­

ma kazand1rllmasma katk1 saglayacak konulara rm yer verilmelidir?

Mahkumlarm c;:e~itli giincel problemlerini ele alan, bu problemlerle ilgili

c;:oziim onerileri sunan ve i~ledikleri suc;:lardan pi~manhk duymalaruu sag­

laytcl konulara yer veren yeni bir miifredat pJ;ograrm haz1rlanmas1, progra­

ma egitsel·bir zengirilik katacak ve uygulamada olumlu sonuc;:lar allnmasma

onemli katl<1 saglayacakt1r.

Vaizlerle Diger Cezaevi Gorevlileri Arasznda MahkUmlarm Egitimine YOne­

lik Uyumun Olmayz~z: Mahkfunlarm egitirni ve uyumlu bir ki~ilil< yap1sma

sahip olmasmda cezaevi vaizleri ile diger gorevliler arasmda bir uyum olma-. '

hdlr. Bu konuda cezaevi vaizi, psil<alog ve diger gorevliler arasmda tam oir

koordinasyon saglanamamaktadlr. Diyanet personeli ile cezaevi gorevlilei:i .

arasmdal<i uyumsuzluk, cezaevlerinde din egitirnini olumsuz yonde etkile­

yen onemli bir faktor olmalctad1r.

Bayan MahkUmlarzn Dini Programlara Katzlmasma izin Verilmemesi: Ce­

zaevlerinde dini bakrmdan ozel giin ve gec~lere·yonelik haz1rlanan program­

lara veya konferanslara, bayan tutuklu ve hiikiimliller giivenlik gerekc;:esiyle

dahil edilmemektedir. Bun{uua birlikte ayru bayan tutukl~ ve hiikiimlillerin

ba~ka prograrnlara katllmalarma ise miisaade_edilmektedir .. Bu durtim ba­

yan mahkfunlarm din egitimi ve c;:e~itli dini etkinliklerden yararlarunalar1

a·c;:1smdan bir problem te~kil etmektedir.

67 l~rk, •ceza infaz Kurumlarrnda Din Hizmetleri~ Ufusfararast Sosyaf Ara1tlfmafar Dergisi, C. 3, Sayr:

12, s. 256.

'Di11i 'Damjma11lrk Ve 'Dill Hizmelleri I 333

Cezaevi Vaizlerine Oda Tahsis Edilmeyi$f: Baz1 cezaevlerinde din hizmet­

leri personeli tarafindan kullamlmak iizere vaiz odas1 tahsis edilmemekte­

dir. Oysa cezaevlerindeki din hizmetleri personeli, tutuklu ve hiiktimli.ilere

sadece din hizmeti sunmamakta, ki~isel ya da ailevi problemleri olanlara

manevi rehberlik de yapmaktadu. Vaizler kendilerine ait bir oda bulunma­

mast nedeniyle gorii~melerini diizel!li bir ~ekilde yapamamakta, bir odadan

digerine dola~mak zorunda kalmaktadular. Diyanet gorevlilerine cezaevle­

rinde rahat bir ~ah~ma ortarrumn saglanmayt~l, buralarda dini dam~manhk

hizmetlerinin saghld1 bir ~ekilde yiirlimesini ve bu hizmetlerden verim ahn­

masmt engellemektedir.

E.Sonu~

Olkemizde cezaevlerinde ciddi manada din egitimi uygulamasma ve dini

daru~manllk hizmetlerine 1980'li yillarda ·ge~ilmi~tir. 0 donemde cezaevle­

rinin birer tslah yuvas1 haline getirilmesi, mahkumlann egitirni, uyumu ve

i~ledilderi su~tan pi~man olmu~ ~ekilde topluma 9-onmelerinin saglanmas1

hususunda dinden yararlarulmas1 fikri kendini iyiden iyiye hissettirmi~tir.

1982 yllmdan 1991 ythna kadar ge~en siirede, cezaevlerinde.din dersine tiirn

mahkumlarm katllmas1 zorunlu tutulmu~tur. 1991'de yapuan bir dtizenle­

meyle, din dersine katllma zorunlulugu kaldmlrm~tu. Bu tarihten itibaren

gliniimlize kadar, sadece isteyen mahkfunlara din egitirni verilmektedir.

Cezaevlerinde ilk uygulanan mii.fredat prograrru 1981 ythnda yiirtirliige gir­

mi~tir. Bu programm yetersizligi goz oniinde bulundurularal< 2001 yllmda

mii.fredat program1 yeniden haztrlannu~tlr. 2001 yllinda yiiriirltige giren

miifredat program1, ceza infaz kurumlan ile tutuldu ve hill<iimliiler degil,

orglin egitim esas almarak hazulanan bir program oldugu i~in hedef kitle­

nin beklenti ve ihtiya~larma tam olarak cevap verememektedir.

Cezaevlerinde din egitimini ve dini daru~manhk hizmetlerini olumsuz yon­

de etkileyen pek <;:ok problemden soz edebiliriz. Baz1 yoneticilerin derse ge­

reken onemi vermeyi~i, dersin zorunlu olmay1~1 ve hiikiimli.ilerin bu derse

kahltml yoniinde te~vikin olmay1~1, dersin s1ruf ortammda i~lenmeyi~i, ders

esnasmda gorii~e izin verilmesi ve mahkurnlarm degi~il< i~lerde gorevlen­

dirilmesi, cezaevi vaizlerinin cezaevlerinde kadrolu gorev yapmay1~1, baz1

cezaevi vaizlerinin mahkfunlarla istenilen diizeyde ileti~im kuramayt~lar1,

ders saatirlin az olu~u, kalabahk olmalarmdan dolayt bir cezaevi vaizinin

tiirn mahkfunlara ula~makta yetersiz kalmas1, mahkfunlarm takip edecegi

334 I 'Dini 'Damp11anlrk 1'e 'Din Hizmelleri

bir ders k:itabtrun olrnayt~I, yardunc1 ders ara«;: gere«;:lerinden ·yararlarulma­

Yl~l, baz1 mi.iftiili.iklerin cezaevlerine gorevli gander me de hassas davranma­

yt~larl ve mahkumlarm egitimi konusunda cezaevi vaizi, psikolog ve diger

gorevliler arasmda koordinasyonun saglanamayt~l, cezaevlerinde din egiti­

mi uygulamalarmda ortaya «;:tkan 6nemli problemlerdendir.

Tiim bu olumsuzluklar kar~tsmda, cezaevlerindeki din egitimi uygulamas1

ve dini daru~manltk faaliyetlerinde daha iyi hizmet sunabilrnek i«;:in ~u 6ne­

rilerde bulunabiliriz:

1- Cezaevlerine atanan gorevWer cezaevi ~artlarma uyum saglamala­

n ve mahkfunlarm psil<olojik durumlarma valaf olrnalar1 ac;1smdan

hizmet i«;:i egitirne tabi tutulmal!drr. Vaizler bu egitimde, cezaevle­

rinde kendilerini bekleyen iyi ve kotii ~artlan btitiintiyle kavramah

ve goreve haztrWch olarak ba~lamal!drr. Hizmet i«;:i egitim faaliyet­

leri imkanlar dahilinde belli aral!klarla tekrarlanmal! ve cezaevle­

rinde din dersine giren tiim gorev~eri kapsamal!du:

2- Cezaevlerinde din egitiminde takip edilen Din ve Ahlak Bilgisi

dersi mtifredat program1 geli~tirilmeli ve konular ac;1smdan, mah­

kt1mlara hitap edecek ~ekilde zenginle~tirilrnelidii." Bu programm

geli~tirilmesinde mahkUmlarm hirer yeti~kin olduklar1, i~ledikleri

su«;:tan dolayt farkh bir ruhi yap1 i«;:erisinde bulunduklar1 ve dini

a«;:Idan rehberlige ihtiya<; duyduldar1 goz ontinde bulundurulmal!­

drr. Miifredat programmda mahkUmlarm c;e~itli giincel problem­

lerinin goz 6niinde bulundurulmas1; programa i<;eril< a<;IStndan

egitsel zenginlik katacak, i~lenen su«;: tiiriine gore egitim ogretim

yontemlerinin geli~tirilmesine ve uygulamada daha olumlu sonu«;:­

lar al!nmasma katkl saglayacal<ttr.

3- Cezaevi vaizlerinin derslerde takip edebilmeleri i«;:in, mahkCun­

larm seviyelerine uygun, problem ve ihtiyac;larma yonelik, onlar1

egitici, pi~manltk duygularm1 geli~tirici ve hayata haztrlaytCl k:itap­

lar yazllm.al!drr. Kitaplar yazilirken, ilkogretim okullan ve liselerde

okutulan din dersi k:itaplarmdan farkl! olaral<, mahkumlarm se­

viyeleri ve cezaevi ~artlarmdal<i psil<alojil< durumlar1 goz on~de

bulundurulmal!du:. Onite sonlarmda mahkUmlara ders verici, on­

larl egitici ve i~ledikleri su«;:lardan pi~manl!ga sevk edici klssalara

yer verilmelidir.

'Dini 'Danljmanltk ~e 'Din Hizmetleri j335

4- "Din ve Ahlak Bilgisi" dersinin verimli hale gelebilmesi ic;:in ceza­

evlerine, goze ve kulaga hitap eden tepegoz, slayt, harita, fotograf,

video, bilgisayar ve film makinas1 gibi yardimc1 ders arac;: gerec;:leri

temin edilmelidir. Mahkfunlart egitici, ruh hallerine hitap edici,

onlart pi~manhga sevk edici ve hayata hazrrlaYICI mahiy~tte filmier

hazrrlanmall ve belirli arahklarla onlara izlettirilmelidir.

5- Cezaevlerinde din egitiminin yi.i.riitiilmesine yoneW< egitim-ogretim

mekanlart olu~turulrnaltdir. Dersler, kogu~lar yerine slrllf ortammda

yaptlmalldir. Cezaevi vaizleri mahl<Um.l.arla ozel olarak ilgilenmeli,

giiven verici olmalt, klrmadan, onurlarrm zedelemeden, ikna edici

ve onlarm ruh hallerine hitap edici bir yontem takip etmelidir. Dersi

vaaz ~e~de ~lememeli, mahkCunlarm derse ilgisini c;:ekmek ic;:in

konularm ozelligine gore c;:e$itli ogretim yontemlerini kullanmalt ve

derste pedagojik ilkelere uymalldir. Cezaevi vaizleri mahkCunlarm

i~ledilderi sue;: c;:e$idine gore tslah projeleri geli$tirmeli ve anlattmla­

rmda ic;:erik ac;:tsmdan degi~ildige gitmelidir.

6- Din egitiminde siireklilik saglanmast ac;:1smdan vaizler haftarun

belli giinlerinde derse girmek yerine cezaevlerinde kadrolu gorev

yapmalldrr. Bu sayede mahlaimlarla siirekli ic;: ic;:e bulunacak, bire­

bir gorii$meler yapacak, onlart yakmdan taruyabilecek ve sorunla­

rmm c;:oziimiinde daha etkin olabileceklerdir.

7- Cezaevlerinde Din ve Ahlak Bilgisi dersinin saati artmlmalidir.

Hem dersin i~lenmesi hem de isteyen mahlalmlara Kur'an ogretil­

mesi ve ilmihal bilgilerinin verilmesi ic;:in daha c;:ok zamana ihtiyac;:

bulunmaktadir.

8- Cezaevlerinde derse giren vaizlerin saYISI yeterli degildir. Cezaev­

lerine mahkum saYISI ile orantili olaral<, birden fazla kadrolu go­

revli atanmalldir. <:;:ok kalaballk olan cezaevlerinde sadece bir vai­

zin ders vermesi ve ba~anya ula~mas1 oldukc;:a zor goziikmektedir.

Bir vaizin tiirn mahl<tlmlara ula~mast, onlarla tek tek ilgilenmesi,

dersin dt~mda Kur'an o"grenmek isteyenlerin bu istegini yerine

getirmesi ve yiiriitiilen dini d~manhk prograrrundan istenilen

diizeyde verim almmas1 miimkiin degildir.

9- Cezaevi yoneticileri din egitirnine gereken onerni vermelidir. Bu

manada, cezaevi yoneticileri, cezaevi vaizine yardtmct olmalldir.

336 I Vini Vam~manlzk ve 'Din Hizmetleri

Ti.im mahkumlan derse katllrnaya teFik etmeli, dersi gori.i~ saati

d1~mda yaptlrmah ve mahkumlan ders esnasmda herhangi bir i~te

gorevlendirmemelidir. Cezaevi yoneticileri, infaz koruma ·memur­

lan, psil<olog, sosyolog gibi gorevliler ve vaizler, mahkumlara yo­

nelil< egitici c;:ali~malarda tam bir i~birligi ic;:inde hareket etmelidir.

10- Mahkumlarm okumalarr ic;:in cezaevi ki.iti.iph~elerine sosyal ve

dini ic;:erildi egitici mahiyette Iotap ve dergil.er i:einln edilmelidir.

Bu konuda ba~ta Diyanet Vakfi olmak i.izere diger yaymevi ve ku­

rulu~larla i~birligi yapumalrd1r.

11- Ti.im cezaevlerine, _mahkumlar~n ibadetlerini rah~tlllda yerine ge­

tirebilmeleri ve onemli dini gi.in ve gecelerde c;:e~itli ·dini program­

Jar di.izenleyebilmeleri ic;:inmescit ac;:umalrd1r. ·

12- Ti.im cezaevlerinde hijyen ve temizlil< ko~ullarr en iyi ~ekilde su­

nulmal1d1r. Mahkufl:!lara ozellilde dini wanada temizlil< ic;:in banyo

irnl<aru saglmmahdlr.

13- Cezaevlerinde erkek mahkt1mlar c;:ogunlul<ta olmalda beraber, belli

oranda bayan mahkfun da bulunmal<tadlr. ihtiya9 duyulan cez_a infaz

kurumlarma, tam gi.in go~evli_ bay~ cezaev! vaizeleri,_ata_nmalidlr.

14- Televizyon kanall.armda, mahkt1mlarm egitimi ve uyumlu olarak

topluma kazand1rilmalarma yonelik olai:al< egitici prograrnlar, di­

ziler ve filmier yer almaltdlr. Ozellilde TRT'de haftarun belli gi.inle­

rinde yayma girecek olan "cezae~i saatine" yer ver~elidir. Belir­

lenen bu saatte, mahkumlann egitim~ne ve d1~an c;:il<tu~tan sonra

topluma uyum saglamalarma yonelil< olarak sahasmda uzman ki­

~ilerce sohbetler di.izenlenmelidir.

Vini Vanqmanllh ~e Vin Hizmetleri 1337

Kaynakc;a

Adalet Bakanhgt, SO. Yil, Yan Ac;:Ik Cezaevi Matbaast, Ankara, 1973.

ALICIGDZEL, izzettin, ilk ve Orta Dereceli Okullarda Ogretim, ink-Aka,

istanbul, 1979.

A~ll<OGLU, Nevzat Ya~ar, "Vaizlerde Aranacak Temel Yeterlilikler Dzeri­

ne'; Cumhuriyet Universitesi ilahiyat FakUltesi Dergisi, C. 8, SaYJ: 2, Sivas,

2004.

AYDIN, Mehmet Zeki, Din Ogretiminde YOntemler, Nobel Yaym Dagttun,

Ankara, 2004.

AYHAN, Halls, "Din Killtiirii ve Ahlak Bilgisi Ogretiminin Ba~I.Ica Mese­

leleri'; Din Ogretimi ve Din Hizmetleri Serrzineri, Diyanet i~Ieri Ba~kanhgt Yaymlar1, Ankara, 1991.

BAYRAKTAR, M. Faruk, Turkiye'de Vaizlik, Marmara Dniversitesi ilahiyat

Fakilltesi Vakft Yaymlan, istanbul, 1997.

BERNSDORF, Wilhelm, Billow, Friedrich, Worterbuch der Soziologie,

Stuttgart, 1955.

BULUT, Mehmet, Diyanet i~leri Ba~kanhg1'nm Yaygm Din Egitimindeki

Yeri, AUSBE, Ank. 1997.

BDYDKK~~GOZ, Sava~, <;ivi, Cuma, Gene! Ogretim Metotlan, Konya,

1994.

DEMiR, Abdullah, "Ceza infaz Kurumlarmda Din Egitimi'; Diyanet ilmi

.Dergi, C: 45, SaYJ: 4, Ankara, 2009.

,Din ve Ahlak Bilgisi Mufredat Program£, Adalet Bakanhgt Yayuu, Ankara,

1982.

Din ve Ahlak Bilgisi Mufredat Program£, Adalet Bakanllgt Yayuu, Ankara,

2002.

EREM, Faruk, Adalet Psikolojisi, Ankara Dniversitesi Hukuk Fakilltesi Ya­

ymt, Ankara, 1950.

FIRAT, Erdogan, $ahsiyet Geli$iminde Tevbenin Fonksiyonu (Doc;:. Tezi),

ADiF, Ankara, 1982.

FiDAN, Nurettin, Erden, Miinire, Egitime Giri$, Ankara, 1993.

338 I 'Dini 'DatJijmanllk '/e 'Din Hizmelleri

FOUCALT, Michel, Hapishanenin Dogu$U, c;ev.,Kllic;:bay, imge Kitabevi,

Ankara, 1992.

HIZAL, Ali~an, Programlt Ogretim YOnteminin Etkinligi, Kar$tla$ttrma­

lt-Uygulamalt Ara$ttrnia, Ankara Universitesi Egitim Bilimleri Fakiiltesi

Yayuu, Ankara, 1982.

I~IK, Harun, "Ceza infaz Kurumlarmda Din Hizmetleri'; Uluslararast Sos­

yalAra$ttrmalar Dergisi, C. 3, Sa}'l: 12,2010.

iSFEHANi, Ragtb, el-Mii.fredat fi Garibi'l-Kur'an, ._Kahraman Yaymlart,

istanbul, 1986.

ic;Li, Tiilin Giin~en, Tii.rkiye'de Cezaevlerindeki Rehabilitasyon Faaliyet­

leriyle j[gili Sosyolojik Bir Analiz, T. C. Adalet Bal<anhgt Yarta~Jl< Cezaevi

Matbaast, Ankara, 1999.

KARADEMiR, Kern~, Suc;lularm Topluma KazandrrJ.l.masmda Din Egiti­

minin Rolli (Ya}'lfllanmarm~ Doktora Tezi), Dokuz Eylii.lUniversitesi Sosyal

Bilimler Ens, izmir, 1997.

KOYLD, Mustafa, "Dini ileti~imde Hedef Kitle Sorunu'; Degerler Egitimi,

C. 1, Sa}'l: 1, istanbul, 2003.

KURT, Mehmet, Cezalarm infaz1 ve Ceza infaz Kurumlarmm Sorunlart,

Adalet Ya}'lflevi, Ankara, 2007.

KDc;DKAHMET, Leyla, Ogretim j[ke ve YOntemleri, Ankara, 1992.

PEKER, Hiiseyin, Din Psikolojisi, c;amhca Ya}'lfllart, istanbul, 2010.

OCAL, Mustafa, Din Egitimi ve Ogretiminde Metodlar, Ankara, 1991.

OZBEK, Abdullah, Bir Egitimci Olarak Hz. Muhammed, Esra Ya}'lfllart,

Konya, 1991.

OZDEMiR, $uayip, Cezaevlerinde Din Egitimi, An Sanat Ya}'lflevi, istan­

bul, 2006.

REY, Manuel Lopez, Tii.rkiye'de Suylularm Islaht Uzerine Rapor, c;ev. Mus­

tafa T. Yiicel, Yart A~tk Cezaevi Matbaas1, Ankara, 1967.

TiRMiZi, Ebu isa Muhammed b. isa b. Sevre, Sii.nen, c;agn Ya}'lfllart, is­

tanbul,1993.

TOSUN, Cemal, "ilahiyat Fakiiltelerinde Vaizlik Egitimi'; Ankara Universi- .

'Dini 'Dan(/manlrk -le 'Din Hizmetleri I 339

tesi ilahiyat Fakultesi Dergisi, C. 36, Ankara, 1997.

Tiirkiye Cumhuriyeti Anayasas1 1982, Madde:136, Kurti~ Matbaas1, istan­

bu1, 1990.

VARI$, Fatma, Egitim Bilimine Giri~, Atlas Kitapevi, Konya, 1994.

YARSUVAT, Duygun, "Bir Sosyolojik ve Kiiltiirel Alt Grup Olarak Cezaevi

Toplumu'; istanbul Universitesi Siyasal Bilgiler Fakultesi Dergisi, SaYI: 2,

istanbu1, 1984.

YDCEL, Mustafa T., Kriminoloji, Su9 ve Ceza, Adalet Te~kilattru Gii~len­

dirme Val<.fi, Ankara, 1986.