Sadržaj

UVOD......................................................................................................................................................2

1. INDIVIDUALIZOVANA NASTAVA..............................................................................................3

1.1. Pojam i definisanje individualizovane nastave.........................................................................3

1.2. Teorijske osnove individualizovane nastave............................................................................3

2. INDIVIDUALNE RAZLIKE MEĐU UČENICIMA......................................................................4

2.1. Razlike u fizičkim svojstvima.......................................................................................................5

2.2. Razlike u mentalnim sposobnostima učenika................................................................................5

2.3. Razlike među učenicima istih opštih sposobnosti.........................................................................5

2.4. Razlike u znanjima učenika...........................................................................................................6

2.5. Pojam diferencijacije u nastavi......................................................................................................6

2.6. Upoznavanje individualnih osobenosti učenika............................................................................7

2.7. Etape individualizovane nastave....................................................................................................8

3. OBLICI PRIMJENE INDIVIDUALIZOVANE NASTAVE.......................................................9

3.1. Individualizovana nastava primjenom zadataka na tri i više nivoa složenosti............................10

3.2. Individualizovana nastava primjenom programirane nastave.....................................................10

3.3. Individualizovana nastava primjenom grupnog oblika rada........................................................11

3.4. Individualizovana nastava primjenom računarskih obrazovnih programa..................................11

3.5. Individualizovana nastava vještačkom inteligencijom i ekspertskim sistemom.......................12

4.UČESNICI INDIVIDUALIZOVANE NASTAVE.........................................................................13

4.1. Daroviti i talentovani učenici......................................................................................................13

4.2. Učenici sa nižim intelektualnim sposobnostima.........................................................................14

5. MOGUĆNOSTI INDIVIDUALIZACIJE NASTAVE..................................................................15

6.OGRANIČENJA INDIVIDUALNE NASTAVE............................................................................16

8. ZAKLJUČAK...................................................................................................................................17

1

UVOD

Činjenica je da su učenici nejednakih sposobnosti. Neki učenici su po svojim

sposobnostima i učenju uspješniji od ostalih u razredu. Intelektualne mogućnosti jednog broja

učenika nisu ni izdaleka iskorištene. Tradicionalna organizacija nastave je ključni razlog

sputavanja učenika u razvoju. Znači, razloge treba tražiti u tradicionalnom obrazovanju

nastavnika za rad u školi. Nastavnici nisu, u dovoljnoj mjeri, osposobljeni za upoznavanje

intelektualnih i drugih sposobnosti i svojstava ličnosti učenika, nisu osposobljeni za

organizaciju nastave kojom bi se sposobnost učenika razvijala i valorizovala bržim

završavanjem pojedinih razreda. Individualizaciju možemo definisati kao spontane ili

standardizovane obrasce aktivnosti kojima se opšta društvena ili grupna očekivanja i zahtijevi

prilagođavaju individui, pojedincu. U psihologiji i pedagogiji se često govori o

individualizaciji procesa učenja. Riječ je o specifičnim postupcima kojima se programski

zahtijevi i didaktičko – metodičko oblikovanje nastave usklađuje sa osobinama učenika koje

su značajne za uspijeh u učenju, na primjer, sa učeničkim predznanjima, sposobnostima i

interesovanjima. Samo individualno učenje predstavlja podešavanje učenja prema

individualnim mogućnostima onoga ko uči. U školi i drugim obrazovnim institucijama to se

obavlja putem individualizacije nastave i drugih oblika učenja (za mlade i odrasle), a u

procesu samo-obrazovanja svaki pojedinac za sebe određuje sadržaj, tempo, oblike, metode i

sredstava sopstvenog učenja. Proces individualizacije nastave prati individualistička

pedagogija koja je usredsređena isključivo na čovjeka pojedinca, njega izdvaja iz sredine i

stavlja iznad zajednice, grupe, društva. Ovo je samo uvodno izlaganje, a ova tema će dalje

biti obrađena u šest poglavlja.

U prvom poglavlju se daje definicija individualizovane nastave, teorijske osnove

individualizovane nastave, zatim se govori o individualnim razlikama među učenicima i o

etapama individualizovane nastave. U drugom poglavlju se govori o oblicima primjene

individualizovane nastave a u trećem poglavlju se navode neke od kategorija učenika koji su

učesnici individualne nastave. Zatim u četvrtom poglavlju o individualizaciji u svijetlu

koncepta inkluzivnog obrazovanja, o dodirnim tačkama individualizacije i inkluzije-

integracije. Nakon toga peto i šesto poglavlje govori o mogućnostima i ograničenjima

individualne nastave i na kraju zaključak rada.

2

1. INDIVIDUALIZOVANA NASTAVA

1.1. Pojam i definisanje individualizovane nastave

Pod pojmom individualizovane nastave podrazumijeva se nastavni rad koji je

usklađen sa individualnim razlikama među učenicima. (Vesna Lazarević, 200: 48) Teorijska i

empirijska istraživanja pedagoga i didaktičara otkrila su postojanje značajnih individualnih

razlika među učenicima. Učenici se razlikuju prema svojim mentalnim mogućnostima, brzini i

tempu učenja, motivaciji, interesovanjima i stavovima, temperamentu, karakteru,

dostignućima - nivou prethodnih znanja i dr. U individualizovanoj nastavi se sve ove razlike

uvažavaju i učenici se postepeno i kontinuirano vode i navikavaju da izvršavaju sve složenije

zahtijeve. U jednom razredu nemoguće je da postoje dva učenika koji iste sadržaje uče na isti

način, istom brzinom i efikasnošću. Razlike između pojedinih učenika istog razreda iznose i

po nekoliko pedagoških godina. Individualizovana nastava je nastala kao reakcija na

tradicionalnu nastavu u kojoj su svi učenici poučavani na isti način, istim tempom. Sve više se

napušta “prosiječni” i “srednji” učenik i nastava usmijerava prema svakom učeniku posebno,

na osnovu njegovih individualnih mogućnosti, potreba i interesovanja.

Individualizovana nastava je takav didaktički sistem u kojem se nastavni zahtijevi

usklađuju sa individualnim mogućnostima učenika; oni uče samostalno, a njihov rad se

kontinuirano prati. Dr. Jovan Đorđević ističe da je glavni cilj individualizacije naučiti učenike

učenju, formirati kod njih pozitivnu motivaciju za učenje i osloboditi potencijalne sposobnosti

svakog pojedinog učenika. Individualizovana nastava poprima sve šire razmijere u našoj

savremenoj školi. Sve više nastavnika ovu vrstu nastave primijenjuje u korelaciji sa ostalim

vrstama nastave i oblicima rada. Ovaj vid nastave se prilagođava urođenim mogućnostima

učenika, snažno razvija skrivene potencijale učenika i doprinosi razvoju stvaralačkog

mišljenja učenika.

1.2. Teorijske osnove individualizovane nastave

Ideja o individualizaciji nastavnog procesa je veoma stara i ona datira sa prvim

raspravama o učenju i nastavi. Začetke ove teorije možemo naći u dijelima Sokrata, zatim u

dijelima Kvintilijana koji ističe da dobra škola mora imati u vidu individualne osobine

3

učenika. Prve oblike individualizovane nastave imamo u robovlasničkom periodu koja je bila

individualna po principu “jedan učenik”-“jedan nastavnik”. Nastavnik je pri zadavanju

zadataka imao u vidu mogućnosti učenika. Komenski u “Velikoj didaktici” daje prvu

tipologiju učenika. Džon Lok i Žan Žak Ruso rade na razvijanju ideje o individualizaciji

vaspitanja i obrazovanja uvažavajući slobodni prirodni razvoj djece. Ideja o individualizaciji

učenja i nastave, pojavila se kao reakcija na tradicionalnu nastavu, u kojoj su svi učenici

poučavani na isti način.

Ovakvo poučavanje ne odgovara svim učenicima jer neki uče brže, a neki sporije.

Individualizovana nastava ima svoju teorijsku podlogu u kognitivnim teorijama u kojima se

ističe značaj saznanja, motivacije, organizovanosti memorije za učenje. Kognitivisti ističu

značaj mentalnih struktura učenika, prethodnih učeničkih znanja i načina (strategije)

savlađivanja novih pojmova. Učenici nisu jednaki – nemaju ni ista prethodna znanja, ni

jednako izgrađene mentalne strukture. Pijaže ističe da je za uspješno obrazovanje potrebno da

nastavnik prilikom organizovanja nastave ima u vidu intelektualni i socijalni nivo učenika i da

tome prilagodi nastavu. Vigotski ističe odgovornost učitelja u procesu učenja.

Učitelj mora da procjeni sposobnosti svakog svog učenika i da utvrdi koje su mu

psihičke funkcije u razvoju, koje su razvijene, koje tek treba da se razviju. U zavisnosti od

dobijenih rezultata, on će učenicima zadavati zahtjeve i uputstva sa ciljem da što brže

ovladaju zonom narednog razvoja. Vigotski ističe da nastava uvijek treba sa se usredsredi na

formiranje onih misaonih odlika koje tek treba da se pojave. Učenje treba da ide ispred

razvoja. Džerom Bruner ističe da se prema karakteristikama učenika utvrđuju i odgovarajući

pedagoški postupci i principi rada.

2. INDIVIDUALNE RAZLIKE MEĐU UČENICIMA

Dok je tradicionalna nastava bila usmjerena na “prosječnog”, ”srednjeg” učenika,

individualizovana nastava usmjerava se prema svakom učeniku posebno, na osnovu njegovih

individualnih mogućnosti, potreba i interesovanja. Razlike među učenicima istog hronološkog

doba najčešće su u mentalnim sposobnostima, obrazovnom nivou, učenici sa teškoćama u

razvoju, potiču iz različitih socio – kulturnih sredina, imaju različita interesovanja i dr.

Učenici istog razreda ne čine homogenu grupu. Razlike među učenicima mogu se posmatrati

u sljedećim obilježjima:

4

- razlike u fizičkim svojstvima,

- razlike u mentalnim sposobnostima,

- razlike među učenicima istih opštih sposobnosti,

- razlike u znanjima.

2.1. Razlike u fizičkim svojstvima

Među učenicima istog hronološkog doba postoje velike razlike u fizičkim

svojstvima. One su lako uočljive i sa uzrastom se povećavaju i svoju kulminaciju dostižu

nakon 14. godine. Poslije toga se razlike smanjuju. Razlike su veće u višim razredima

osnovne škole i u srednjoj školi nego u nižim razredima. Razlike postoje u visini, težini,

kapacitetu pluća, obimu grudi, u razvoju čula sluha i vida. Ove razlike zahtijevaju

individualizaciju nastave fizičkog vaspitanja.

2.2. Razlike u mentalnim sposobnostima učenika

Naučna istraživanja ukazuju na postojanje velikih individualnih razlika u mentalnim

sposobnostima učenika istog hronološkog uzrasta. Učenici mogu biti na nivou tog uzrasta,

ispod tog nivoa i iznad tog nivoa.

Razlike u mentalnim sposobnostima učenika ne mogu se uočiti prostim

posmatranjem. One se najpouzdanije utvrđuju primjenom raznih tehnika objektivnog

mjerenja. Tako, na primjer, razlike u znanjima, brzini čitanja i pisanja moguće je uočiti tek na

osnovu mjerenja. Zahtijevi koji se postavljaju pred učenike treba da budu nešto iznad

mentalnih mogućnosti učenika, odnosno da pripadaju narednoj zoni intelektualnog razvoja.

2.3. Razlike među učenicima istih opštih sposobnosti

Učenici koji su istog stepena mentalnih sposobnosti razlikuju se unutar tih

sposobnosti po mnogim svojstvima: po govornim, numeričkim, matematičkim sposobnostima,

5

logičkom rezonovanju, muzičkim i likovnim sposobnostima. Razlike u pamćenju među

učenicima istog hronološkog doba mogu biti veoma velike i nastavnik mora to imati u vidu i

individualizovati oblike pamćenja.

2.4. Razlike u znanjima učenika

Istraživanja ukazuju na to da postoje velike razlike u razumjevanju pročitanog i da su

te razlike i do 7 uzrasnih godina. Ova razlika utiče na kvalitet učenja, odnosno na brzinu

napredovanja. Razlike postoje i u nivou obaviještenosti iz pojedinih nastavnih tema. Sve ovo

ukazuje na potrebu individualizacije nastave. Mnogi nastavni sistemi su preferirali

individualni oblik nastavnog rada npr. Dalton plan. Ovaj je rad naizgled olakšanje za

nastavnika, ali je u suštini jako složen i podrazumjeva temeljitu pripremu. U našoj nastavnoj

praksi učenici su ‘’ovisnici’’ o frontalnom radu pa je potrebno dosta truda i napora da se

navikavaju na samostalnost u radu, što je imperativ suvremenog vremena da čovjek mora učiti

tokom čitavog života, a zašto će se najbolje osposobiti ako ima više mogućnosti da

samostalno u školi uči i rješava razne zadatke (Refik Ćatić, 2003:2)

Razlike u znanju učenika neizostavno ukazuju na nužnost individualizacije rada. Već

na početku školovanja postoje velike individualne razlike u pogledu predznanja svijest

sedmogodišnjeg djeteta, odnosno školskog početnika nije tabula rasa. Razlike u razumjevanju

pročitanog, neminovno se reflektuju na kvalitet učenja i kvantitet znanja (Mladen Vilotijević,

2000:212)

2.5. Pojam diferencijacije u nastavi

Pod pojmom diferencijacije podrazumjeva se stvaranje različitih uslova i okolnosti

za izvođenje nastave - prema sposobnostima, prethodnim znanjima, iskustvima i

interesovanjma. Diferencijacija predstavlja klasifikaciju učenika po nekim sličnim ili

identičnim obilježjima (sposobnostima, nivou znanja, interesovanjima, stavovima i dr.). Na taj

način se stvaraju homogene grupe po tim obilježjima.

6

Postoje dvije vrste diferencijacije:

spoljašnja

unutrašnja

Spoljašnja diferencijacija je razvrstavanje učenika prema određenim karakeristikama,

nivou sposobnosti, znanja i drugim obilježjima, u specijalno diferencirane homogene grupe

za učenje gdje je za svaku grupu predviđena samostalna nastava. Učenici jedne razredne

zajednice razvrstavaju se na osnovu određenih svojstava u nove nastavne grupe. Ovom

diferencijacijom se stvaraju homogena odjeljenja.

Ovakav vid diferencijacije ima negativne socio – psihološke implikacije pa se ne

preporučuje. Unutrašnja diferencijacija je diferencijacija unutar odjeljenja; strukturišu se

sadržaji, zahtijevi i zadaci u skladu sa sposobnostima, prethodnim znanjima i drugim

svojstvima učenika. Ovom diferencijacijom ne dolazi do promjena u školskoj organizaciji jer

se zadržava uobičajeni heterogeni sastav odjeljenja. Odjeljenja nisu homogena. Osnovna

odlika ovog oblika diferencijacije je, dostizanje ličnog maksimuma. Ovom diferencijacijom

ostvaruju se ciljevi i zahtijevi individualizovane nastave.

2.6. Upoznavanje individualnih osobenosti učenika

Organizovanje individualizovane nastave je veoma složen i delikatan didaktički

poduhvat prije svega zbog teškoća oko upoznavanja individualnih razlika učenika.

Identifikacija individualnih razlika čini osnovu za individualizaciju nastavnog procesa u školi.

Ona se postiže na više načina:

nastavnik posmatra i prati razvoj učenika i vodi određenu dokumentaciju (učenički

dosije, bilješke, protokole),

na osnovu pismenih i usmenih oblika izražavanja učenika (pismeni zadaci, domaći

zadaci, pismene vježbe),

na osnovu razgovora nastavnik učenik,

7

pomoću instrumenata objektivnog vrednovanja (testovi znanja, skale stavova, upitnici,

intervjui, inventari radnih navika…).

Nastavnik pored svakodnevnog situacijskog upoznavanja mora kontinuirano da prati

rad i napredovanje učenika u nastavnom procesu. Osim znanja treba pratiti opšte i specijalne

sposobnosti, potrebe, stavove, istrajnost u radu, radne navike i dr.

Nastavnik treba da prikupi podatke i o materijalnim i ekonomskim uslovima,

porodičnim prilikama, kvalifikaciji roditelja i dr. Bez kontinuiranog praćenja učenika,

vrjednovanja njegovog rada, kumuliranja podataka i vođenja određene dokumentacije ne

može se ostvariti individualizacija nastavnog rada sa učenicima.

Nastavnik je obavezan da permanentno prati napredovanje svojih učenika da o tome

vodi određenu dokumentaciju, dosije, lični karton, posebne bilježnice, anegdotske bilježnice.

On mora dobro da poznaje individualne psihofizičke sposobnosti svojih učenika, odnosno

individualne razlike među učenicima njegovog odjeljenja i da pomogne učenicima da otkriju

svoj stil učenja i bolje upoznaju svoju ličnost. Na osnovu praćenja nastavnik dozira obim

pomoći pojedinim učenicima, stimuliše međusobnu pomoć i saradnju, postepeno uvodi

pojedince u samostalan rad i dr.

2.7. Etape individualizovane nastave

A sada ćemo navesti neke od etapa individualizovane nastave.

1.) etapa - pripremna etapa – Ona obuhvata:

- identifikaciju individualnih razlika među učenicima,

- izbor predmeta i sadržaja koji će biti obrađen na individualizovan način,

- izbor oblika individualizacije (on zavisi od prirode sadržaja, dubine zahtijeva od

ciljeva koji se žele postići, od mogućnosti škole i nastavnika koji izvodi nastavu),

- priprema i planiranje artikulacije časa,

- selekcija gotovih ili izrada novih didaktičkih materijala za rad i evaluaciju uspjeha

učenika na času.

8

2.) etapa – operativna etapa – predstavlja sam tok individualizovane nastave –

ostvaruje se planirana artikulacija časa; učenici samostalno rješavaju zadatke koji su

primjereni njihovim mogućnostima;

3.) etapa – verifikativna etapa – predstavlja prikupljanje podataka o ostvarenim

rezultatima rada i njihova analiza; prati se i vrijednuje individualni rad učenika i dobijeni

podaci se unose u kumulativnu evaluativnu dokumentaciju;

3. OBLICI PRIMJENE INDIVIDUALIZOVANE NASTAVE

Oblici individualizacije su:

- Individualno planirana nastava i nastava putem nastavnih listića

- Zadaci na više nivoa složenosti

- Individualizacija primjenom programirane nastave

- Individualizacija primjenom grupnog oblika nastave

- Individualizacija računarskim obrazovnim softverom

- Individualizacija primjenom expertnih sistema

- Individualizacija primjenom vještačke inteligencije (Vesna Lazarević, 2005:54)

Primjena ovog oblika individualizacije zahtijeva praćenje rada i kontinuiranog

otkrivanja individualnih razlika u procesu učenja. Za izradu zadataka primjerenih svakom

učeniku potrebno je dosta vremena, pa se ovaj oblik individualizacije rijetko koristi u našim

školama. U praksi se obično pripremaju zadaci bez prethodnog utvrđivanja nivoa učeničkih

znanja. Tako pripremljeni zadaci ne povećavaju efikasnost nastavnog procesa.

9

3.1. Individualizovana nastava primjenom zadataka na tri i više nivoa složenosti

Ovaj oblik individualizacije često se koristi u našim školama. Izrada zadataka na tri

nivoa složenosti zasniva se na normalnoj distribuciji sposobnosti u odjeljenju gdje je 25%

nadprosječnih, 25% ispod prosječnih i 50% prosječnih učenika. Kod ovog tipa nastave zadaci

koji se izrađuju podjeljeni su na 3 grupe po težini. Unutar svake grupe zadaci su raspoređeni

postupno i sistematski. Prave se u vidu zbirki zadataka na 3 nivoa, a mogu se praviti i u vidu

serije zadataka na posebnim kartonima koji su obojeni prema nivou složenosti. Učenici se

diferenciraju na bolje, srednje i slabe. Ovakve grupe nisu homogene i unutar njih postoji

diferencijacija po nivou znanja. To zahtijeva i diferencijaciju zadataka unutar svake grupe.

Nastavnici obično omogućavaju učenicima biranje kartona prema nivou složenosti i prelazak

na drugi nivo ako su uspješno rješili prvi nivo. Prilikom izrade diferenciranih zadataka prvo

se definiše cilj (na primjer – uvježbavanje znanja), nakon toga se pristupa izradi zadataka na

tri nivoa složenosti. Kod diferencijacije na više nivoa unutar svake grupe zadataka prave se

varijante po nivoima.

Ove zadatke treba da prave timovi stručnjaka određenog predmeta i pedagog,

didaktičar. Prilikom upotrebe zadataka na tri i više nivoa potrebno je učenike motivisati da

razvijaju svoje sposobnosti, da budu aktivni cijeli čas, odnosno da nakon rješenih zadataka

prvog nivoa prelaze na slijedeći nivo složenosti. Na taj način nije potrebno učenike

razvrstavati u homogene grupe, a oni će biti sve vrijeme časa misaono angažovani.

3.2. Individualizovana nastava primjenom programirane nastave

Primjenom programirane nastave postiže se uspješna individualizacija: svaki učenik

napreduje svojim tempom, dobija povratnu informaciju da li je dobro savladao gradivo, ako

nije vraća se na prethodni članak, a ako jeste ide na naredni; svi učenici stižu do cilja samo u

različito vrijeme. Osim individualizacije u tempu koju obezbjeđuje linearni program,

razgranati program omogućuje da učenici pojedine djelove gradiva dublje prouče i da

rješavaju zadatke primjerene svojim mogućnostima. Učenici stalno dobijaju povratnu

informaciju koja ih stimuliše da istraju u radu. Svaki korak aktivnosti učenika prati povratna

informacija, tako da učenici uvijek znaju na čemu su. Povratna informacija dolazi poslije

10

svakog urađenog zadatka i učenici imaju stalni uvid u sopstvene rezultate, stalno su

motivisani za rad. Izrada programiranih materijala je složena didaktička aktivnost i zahtijeva

dobro poznavanje gradiva i didaktičku osposobljenost.

Ove materijale prave timovi stručnjaka - nastavnik određenog predmeta, pedagog,

didaktičar i dr. Složenost izrade programiranih materijala utiče na smanjenu primjenu ovog

oblika individualizacije.

3.3. Individualizovana nastava primjenom grupnog oblika rada

Ovaj oblik individualizacije nastavnog procesa odvija se u grupama od 3 do 5

učenika. Individualizacija nastave ostvaruje se rješavanjem diferenciranih zadataka.

Nastavnik prilikom izrade zadataka polazi od individualnih razlika učenika unutar grupe (nivo

znanja, tempo, istrajnost, interesovanja za pojedine djelove gradiva). Učenici samostalno

rješavaju zadatke ovladavajući pojedinim djelovima gradiva i zadovoljavajući svoja

interesovanja i potrebe. Zadaci koji se daju grupama mogu biti i isti za sve članove grupe

istovrsni zadaci. Ukoliko su grupe homogene onda su i istovrsni zadaci prilagođeni

subjektivnim mogućnostima učenika, njihovim sposobnostima, interesovanjima i nivou

prethodnih znanja.

Izabrane grupe su, međutim ,veoma rijetko homogene po svim ovim obilježjima.

Diferencirani zadaci obezbeđuju viši nivo individualizacije, ali zahtijevaju i više vremena za

izradu jer je potrebno prvo kontinuirano pratiti rad i razvoj učenika, mjeriti nivo znanja,

sposobnosti, stavova, navika.

3.4. Individualizovana nastava primjenom računarskih obrazovnih programa

Kompjuterski obrazovni programi omogućuju potpunu individualizaciju. Ovaj oblik

individualizacije je novijeg datuma. Ovdje učenici rješavaju zadatke prema svojim

mogućnostima, odgovarajući na pojedina pitanja mogu da konsultuju različite obrazovne baze

i da dobiju informacije iz svih nastavnih predmeta; rješavaju zadatke onim tempom i na onom

nivou koji odgovara njihovim mogućnostima; kontinuirano dobijaju povratnu informaciju i

odmah ispravljaju greške; uvijek znaju šta su naučili, a šta ne, poznavanje rezultata

sopstvenog rada stimuliše njegove dalje aktivnosti; Nastava se sve više temelji na primjeni

11

računara. Računarske obrazovne programe stvaraju timovi stručnjaka, nastavnici praktičari,

pedagozi i posebni stručnjaci programeri. Računarski obrazovni programi će biti sve više

korišteni u nastavnoj praksi uporedo sa modernizacijom škola i osposobljavanjem nastavnika

za njihovu primjenu.

Da bi se ostvarila kompjuterski podržana nastava neophodna je izrada obrazovnih

softvera. Softver omogućuje učenje novog gradiva, ispitivanje usvojenosti i upućivanje na

savlađivanje novog gradiva. Kojom brzinom će učenik napredovati zavisi od njegovih

sposobnosti. Informaciona tehnologija je sve moćnija, a uz to i sve jeftinija. Ova činjenica

ohrabruje i upućuje na mogućnost uvođenja informacione tehnologije i u naše škole i

napuštanje tradicionalnih neefikasnih postupaka učenja.

3.5. Individualizovana nastava vještačkom inteligencijom i ekspertskim

sistemom

Vještačka inteligencija je ključno obilježje tzv. pete generacije kompjutera i njena

primjena dovešće do promijena i u obrazovanju. Izmjeniće se unutrašnja organizacija škole.

Učenici će veoma brzo i ekonomično dolaziti do svježih znanja, koristiće ih u rješavanju

problema i stalno će znati šta su dobro usvojili, a šta treba još da viježbaju. Svaku aktivnost

učenika prati povratna informacija. Učenik će napredovati prema svojim intelektualnim

sposobnostima i drugim mogućnostima.

Negativna strana primjene vještačke inteligencije odnosi se na ljudsku ličnost, ona

smanjuje kontakt čovjek - čovjek, tako da će učenik biti usamljen i otuđen. Ekspertski

sistemi služe brzom dobijanju, razumijevanju i upotrebi specijalizovanih znanja u pojedinim

oblastima nastavnih predmeta. Učenik će moći da kontaktira sa moćnim sistemima iz svih

pozicija: iz stana, škole i drugih mjesta Vještački eksperti i ekspertski sistemi postaju

nezaobilazan izvor znanja. Njihova prednost u odnosu na prirodne eksperte jeste što se stalno

nadograđuju novim svježim znanjima, vječni su i mogu se umnožavati u bezbroj primjeraka.

Uređaji nove informacione tehnologije biće sve moćniji i jeftiniji, a samim tim i dostupniji

većem broju korisnika.

12

4.UČESNICI INDIVIDUALIZOVANE NASTAVE

Već je istaknuto da se više pozornosti u školama posvećuje djeci s teškoćama u

razvoju negoli nadarenima (talentima, darovitim učenicima). Tome je više razloga. Ovi

učenici redovito nisu "problematični", odnosno ne traže da im učitelj stalno bude "pri ruci".

Samostalniji su i snalažljiviji te često svoje edukativne potrebe rješavaju samostalno.

Zbog zanemarenosti brige o nadarenima u desetak godina praćenja osposobljenosti i

motiviranosti učitelja za prilagođeni pedagoški tretman takvih učenika u uvjetima razredno-

predmetno-satnog sustava, nismo mogli pronaći veći broj takvih slučajeva koji zaslužuju

posebnu pozornost. (Milan Matijević, 1996:137,139)

4.1. Daroviti i talentovani učenici

Darovit je onaj učenik kome natprosječne intelektualne sposobnosti (G faktor) i

ostale karakteristike ličnosti omogućuju da tokom dužeg vremena postiže visoko

iznadprosječne rezultate u svojim aktivnostima, što znači da i u nastavi svih predmeta postiže

visoko nadprosječna postignuća. Blaži kriterijum za darovitost na testu verbalnih sposobnosti

jeste ako je količnik inteligencije (IQ) iznad 120, a strožiji kriterijum kada je taj količnik

iznad 140. Međutim, kada je primjenjen neki od testova neverbalnih sposobnosti, blaži

kriterijum darovitosti je 90-ti percentilni rang i iznad njega, a strožiji kriterijum je 98

percentilni rang i iznad njega. Talentovan učenik ima izrazito razvijenu određenu sposobnost

koja mu omogućuje da na području svoje talentovanosti ili obdarenosti (lingvističke,

literarne,matematičke, prirodno-naučne, tehničke, umjetničko-likovne, muzičke, sportske...)

trajno postiže nadprosječne rezultate. Dakle, talentovanost je uvijek specifična, jer se odnosi

na određenu oblast stvaralaštva.

I dalje su otvorena pedagoško-psihološka pitanja o tome u kojoj mjeri su darovitost i

talentovanost uslovljene biološkim (nasljednim, genetskim) faktorima,a koliko zavise od

uticaja socijalne sredine i vaspitno-obrazovnog procesa. U većini savremenih naučnih

istraživanja ustanovljeno je da se darovitost i talentovanost mogu podsticati, podržavati,

13

njegovati i (makar do izvjesne mjere) dalje povećavati u okviru pedagoško-psihološki

utemeljenih i stručno-metodički konkretizovanih programa vježbanja i vaspitno-obrazovnog

rada, kao što je inkluzivna nastava.

4.2. Učenici sa nižim intelektualnim sposobnostima

Razvojne osobitosti učenika sa sniženim intelektualnim sposobnostima odražavaju se

kao ograničenja u intelektualnom funkcioniranju i adaptivnom ponašanju. Odstupanje u

intelektualnom funkcioniranju se očituje i u misaonim operacijama (generaliziranje,

apstrahiranje, analiziranje, povezivanje, zaključivanje, rješavanje problema).

Često su prisutne teškoće u području percepcije, zapamćivanja, pamćenja,

pozornosti, govorne recepcije i ekspresije koje također utječu na proces učenja. Kod

adaptivnog ponašanja manifestiraju se kao ograničenja u dva ili više područja: komunikacija,

briga o sebi, socijalizacija, samousmjeravanje, zdravlje i sigurnost, funkcionalna znanja,

slobodno vrijeme i dr.

4.3. Učenici s posebnim potrebama

U populaciji djece u osnovnoj školi je 10 do 15% djece sa posebnim odgojnim i

obrazovnim potrebama. Njihove posebne odgojno-obrazovne potrebe su raspoređene od

lakših do jako izraženih, te od kratkotrajnih do doživotnih. Među djecu sa posebnim odgojno-

obrazovnim potrebama ubrajamo: djecu sa poremećajima u mentalnom razvoju, slijepu i

slabovidnu djecu, gluhu i nagluhu djecu, djecu s poremećajima u govoru, djecu sa

poremećajima u kretanju, dugotrajno bolesnu djecu, djecu sa smetnjama u ponašanju, djecu sa

problemima u učenju i nadarenu djecu.

Mnogi će vam učitelji u razgovoru o učenicima iz razrednog odjela ponajprije

govoriti o nekom učeniku koji jako odstupa od razrednog prosjeka i u kojega su registrirane

neke teškoće u razvoju. Prednost će u razgovoru dati takvim učenicima, čak i kada u

odjeljenju u postoji neki izrazito uspješan ili talentiran učenik (koji također dosta odstupa od

razrednog prosjeka).

14

Takvi učenici obično traže veću individualnu i specifičnu pedagošku pomoć učitelja.

Uspjeh odnosno napredovanje takvih učenika najčešće ovisi o osposobljenosti i motiviranosti

učitelja da im posvete više vremena i pozornosti od ostalih učenika jer su nesamostalni,

nesposobni, nespretni, sporiji itd. (Stančić, V. 1985:158 , Zovko, G. 1996:99)

5. MOGUĆNOSTI INDIVIDUALIZACIJE NASTAVE

Razmatrajući nastavu kao proces upravljanja dolazimo do zaključka da je za

ostvarenje efikasnog procesa nastave nužno uvažavati osobine učenika, a posebno ove:

mišljenje, pamćenje, sluh, volja, vid, karakter. Kao rezultat različitosti javljaju se potpuno

različite individualne brzine usvajanja jednog te istog nastavnog materijala. (Kurnik-

Varošanec, 2004:96-201)

Individualni pristup susreće se sa ozbiljnim teškoćama. Poučavajući na primjer 30

učenika, nastavnik nije u stanju voditi računa o individualnim brzinama usvajanja. On se

neizbježno orijentira na tzv. prosječnog učenika.To dovodi do negativnih posljedica. Slabiji

učenici ne mogu pratiti nastavu, a s druge strane bolji učenici se počinju dosađivati. Idealni

uvjet bi bio jedan nastavnik-jedan učenik. Taj uvjet je očito nerealan, pa treba tražiti puteve

ostvarivanja individualizacije u postojećoj razrednoj organizaciji nastave.

Neke mogućnosti individualizovane nastave su:

- programirana nastava

- dopunska nastava (slabiji učenici)

- dodatna nastava (bolji učenici)

- izborna nastava

- fakultativna nastava (bolji učenici)

- matematičke i informatičke grupe-grupni rad

- problemska nastava

- mentorska nastava.

15

Boljim učenicima zadaju se i dodatni zadaci, slabijima dopunski, svi dobivaju zadatke

za domaću zadaću, koji mogu biti diferencirani, tj., zadaju se zadaci različitih težina i učenik

sam bira kojeg će izraditi, daju se dodatni neobavezni zadaci za domaći rad ili čak učenik sam

sastavlja zadatke, izrađuje modele, samostalno priprema i izvodi dio nastavnog sata.

6.OGRANIČENJA INDIVIDUALNE NASTAVE

Pored svih prednosti koje individualni rad ima (razvijanje sposobnosti, samopouzdanje

i kreativnost), potrebno je istaknuti i neke nedostatke i ograničenja. Najizraženiji nedostaci i

ograničenja individualnog rada su:

- nemogućnost govorne saradnje sa ostalim učenicima i nastavnikom

- otuđivanje od rada kad se naiđe na teškoće,

- zatvaranje u sebe, izraženo jačanje individualnosti,

- mala djelotvornost pri obradi novih nastavnih sadržaja.( Refik Ćatić i Izet Pehlić,

2004:66)

Individualizovana nastava, ukoliko se suviše potencira, može negativno dijelovati na

socijalno ponašanje učenika:

- može dovesti do pojave akolektivizma,

- individualizma i egoističkog ponašanja,

- do pojave samozadovoljstva i samoprecijenjivanja sposobnosti;

- postoji opasnost da će se učenik usmijeriti ka nevažnim aktivnostima i usvajanju

nebitnih sadržaja. (Vesna Lazarević, 2005:56)

16

8. ZAKLJUČAK

Ključ uspješne individualizacije nastave jeste unutrašnja diferencijacija koja

podrazumijeva strukturisanje sadržaja, zahtijeva i zadataka koji se zasnivaju na poštovanju

razlika među učenicima integrisanih u odjeljenja koja nisu homogena već predstavljaju

zajednicu po sposobnostima i drugim svojstvima različitih pojedinaca. Tako

individualizovana nastava predstavlja jednu od inovacija koja obezbeđuje neke od uslova za

imperativ našeg vremena za planiranje i verifikaciju vaspitno – obrazovnog rada. Ova nastava

podrazumijeva da se nastavnik stalno i veoma savijesno i temeljno priprema i teorijski i

praktično. On mora sam, ili uz pomoć psihologa i pedagoga, da sagleda mentalne i druge

sposobnosti svakog učenika, da utvrdi kakve su razlike među njima u sposobnostima i znanju

i da ih, na osnovu toga, razvrsta, da izrađuje diferencirane zadatke i programirane materijale,

da individualizuje nastavni proces praktikujući različite oblike individualizacije.

Prednost individualizovane nastave je u tome što je učenik doveden u neposredan

odnos s nastavnim sadržajem. Djelujući sam, učenik razvija svoju samostalnost, stječe

samopouzdanje i razvija svoje kreativne sposobnosti, a uspjeh u učenju zavisi o njemu

samom. Nedostatci individualizovane nastave mogu se djelotvorno uklonuti tokom nastave

uspješnim umrežavanjem sa ostalim nastavnim oblicima rada.

Tokom istraživanja i sastavljanja ovog rada, zaključio sam da je kreativnost vrlo

važan element u radu, ali i vrlo poželjna učiteljeva osobina. Učenici izrazito vole

netradicionalne oblike poučavanja. Sudjeljujući u takvim oblicima poučavanja, učenici se

osjećaju vrijednima, sigurnima i slobodnima. Završio bih citirajući slavnu učiteljicu Ellen Key

koja je u svom djelu "Stoljeće djeteta" napisala: " Stvaranje novog naraštaja treba odgajatelja

koji neće savjetovati dijete da čini ono što drugi čine, već će se radovati kad uoči da dijete

odstupa od toga. Postane li nam tuđe mišljenje smjernica počet ćemo se podčinjavati i tuđoj

volji i tako postati smo dio "horde"...".

17

8. LITERATURA

Ćatić, R. (2003). Osnovi didaktike. Zenica: Pedagoški fakultet u Zenici Osmić, I. Tomk, R. (2008) Didaktika, Srebrenik: grafičko-izdavačko društvo

SELIMPEX: Lazarević, V. (2005). Individualizovana nastava. Beograd: Obrazovna tehnologija”

br. 2, Vilotijević, M. (200). Didaktika 1, Beograd: Naučna knjiga Marković, M. (2005). Individualizovana nastava. Beogradu: Stručni rad „Obrazovna

tehnologija” br. 2,. Matijević, M. (1995). Mentorska nastava u osonovnoj školi, Zagreb: Filozofski

fakultet Zagreb Dr. Ilić, M. (2002). Unapređivanje, periodizacija razvoja i perspektive

individualizovane nastave, Banja Luka: Naučni rad ''PEDAGOGIJA'' XL, Kurnik, Z. Varošanec, S. (2004). Individualizacija, Matematika i škola, Zagreb Mara, Đ. (1995). Didaktički činioci individualizovane nastave, Novi Sad: Filozofski

fakultet Mara, Đ. (2003). Didaktičke inovacije kao izazov i izbor, Novi Sad: Savez pedagoških

društava Vojvodine Jovan, Đ. (1981). Savremena nastava, Beograd: Naučna knjiga Prodanović T. i Ničković R. (1974). Didaktika, Beograd: Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva

Zbornici radova

Vodič za unapređivanje inkluzivne obrazovne prakse, (2008). Beograd: Fond za otvoreno društvo

Individualizacija i inkluzija u obrazovanju, (2006). Sarajevo: ZB 1. nerevidirano izdanje

Internet

Inkluzija-razumijevanje koncepta, 2008, dostupno na: www.inkluzija.org

18