Embed Size (px)
Citation preview
DIR 101:DIR®-DIRFloortime®
Temel Eğitim Kursu
Çocuklarımıza öğretebilmek
2
Kedi ve köpekler yavrularına nasıl öğretirler—Video
DIR ve DIRFloortime• Kuram: Dr. Stanley Greenspan’ın yaratıcısı
olduğu DIR, gelişimsel, bireysel farklılıklarıdikkate alan ve iletişim temelli bir modeldir.
• Uygulama: DIRFloortime, DIR kuramsalçerçevesinin uygulamaya dökülmüş halidir. Gelişimsel sorunları gidermek için bir terapiyalaşımı olarak kullanılabilir.
3
DIRFloortime®: Önemli Özellikler
4
v Çeşitli gelişimsel sorunlar ve eğitseluygulamalara “İçten-dışa” yaklaşımı.
v Duygusal bakımdan yüklü/anlamlı ilişkiler, gelişim için elzemdir.
v Herkes farklıdır. Bireysel farklılıklar istisnadeğil, kaidedir.
v Bireyin güçlü yanlarına dayalı bir modeldir.
Psikolojinin ABECEsiDuygulanımı Anlamak
3 “Kapı” ya da “Kanal”Duygu
DavranışBiliş
5
DIRFloortime: Önemli Özellikler (dev.)
• Anne-babalar belirleyicidirler. Ebeveynodaklı bir modeldir.
• Bir çocuğun disiplinlerarası ekibi veterapi program, çocuğun bireyselprofiline göre hazırlanır.
• Süreç, içerikten önemlidir. • Yüzeyde gözlemlenen davranışlar ve
uyumluluk hali önem arz etmez.6
Bu dersimizde kullandığımız örnekler çoğunluklaOtizm ve küçük çocuklar üstüne yoğunlaşmaktadır
Ancak bu, sadece giriş düzeyinde olan bu dersin makulbir çerçeve içerisinde akmasını sağlamak için yapılmıştır
Floortime, tüm yaşlarda diğer gelişimsel sorungruplarında ya da gözlemlenen hiçbir gelişimsel sorunu
olmayan bireyler için de kullanılabilir.
7
DIRFloortime: Geniş Uygulama Alanı• Yenidoğan ve bebekler• Çocuklar ve yetişkinler• Okullar• Sosyal topluluklar• Aileler• Nörotipik - Nöroçeşit• Risk Grubu• Gelişimsel Güçlükleri olan• Çok çeşitli güçlük ve tanılarda• Çok çeşitli yaşlarda
8
Tanı Ölçütleri mi Bireysel Özellikler mi?: Otizm ve ilgili güçlüklerin özeti
Otizm tanılama sürecini kısaca inceleyeceğizancak “bireysel profil” çerçevesi kullanıp tanıölçütlerinin dışında kalan konularda da anlayışımızı güçlendirme ilkesi ADHD, kaygı yada diğer mod bozuklukları, travma ve de ilgilidiğer gelişimsel ve davranışsal güçlükler de dahil bir çocuğa konacak her tür tanı sürecindeyol göstericimiz olmalıdır.
10
Özet: Otizm…
• Bir spektrum bozukluğudur• Her yerdedir• Nörobiyolojik bir temele dayanır• Erken tanı ve tedavi hayati önem taşır.
11
DSM 5 (2013)Otizm Specktrum Bozukluğu (299.00)
• Sosyal iletişim ve etkileşimde kalıcıeksiklikler
• Sınırlı ve tekrarlı davranış örüntüleri, ilgi ve etkinlikler
12
Otizm Nedir?DSM 5 Tanılama Ölçütleri
13
• Şimdi veya geçmişte farklı şekillerde görülen toplumsal iletişim ve toplumsal etkileşimde sürekli yetersizliğin olması.
--Sosyal -duygusal karşılık vermede yetersizlik (örn. sıradışı toplumsal yakınlaşma, karşılıklı konuşmada güçlük; ilgilerini, duygularını veya duygulanımını paylaşmada yetersizlik, sosyal etkileşime cevap vermeme gibi yetersizlikler.) --Sosyal etkileşim için kullanılan sözel olmayan iletişimsel davranışlarda yetersizlik (örn. sözel ve sözel olmayan iletişimde yetersizlikler, sıra dışı göz kontağı, beden dili veya jestleri anlamakta ve kullanmakta yetersizlik; yüz ifadesi ve beden dilinde bariz eksikler.) ---İlişkileri geliştirmekte, devam ettirmekte ve anlamakta güçlük, Örneğin farklı toplumsal ortamlara uygun davranamamak, hayali oyunda yetersizlik, arkadaş edinememe ve arkadaşa ilgi duymama gibi. Şu anki şiddeti: Şiddet sosyal iletişimsel alanda yetersizlikler ve kısıtlı, tekrarlayıcı davranışlara göre belirlenir
• Aşağıdakilerden en az ikisinin varlığı ile kendini gösteren, şu an veya geçmişte sınırlı, tekrarlayıcı davranışlar, ilgiler ya da etkinlikler.
--Basmakalıp veya tekrarlayıcı motor hareketler, nesne kullanımı veya konuşma (Basit motor stereotipiler, oyuncakları dizme veya çevirme, ekolali, kendine özgü cümleler)--Aynılıkta ısrarcılık, rutinlere sıkı sıkıya bağlı olma veya ritüelleşmişsözel ve sözel olmayan davranışlar, (önemsiz değişikliklerde aşırı kaygı, geçişlerde zorlanma, katı düşünce tarzı, selamlaşma ritüelleri, her gün aynı yolu veya aynı yemeği tercih etme gibi.) --Konu veya yoğunluk açısından sıradışı sınırlı, sabit ilgiler (sıradışınesnelere anormal aşırı bağlılık, aşırı tekrarlayıcı veya sınırlı ilgiler.) --Duyusal olarak aşırı ya da az duyarlılık veya uyaranların duyusal boyutuna aşırı ilgi (acıya/sıcağa aşırı duyarsızlık, belirli ses veya dokunuşlara karşı beklenmeyen tepki, nesneleri aşırı koklama veya onlara aşırı dokunma, ışık veya hareketle görsel olarak çok meşgul olma.)
14
Otizm Nedir?DSM 5 Tanılama Ölçütleri
DSM 5 (2013)Otizm Spektrum Bzoukluğu (299.00)
• Belirtilerin erken gelişimsel dönemdegözlenmesi gerekir
• Belirtiler sosyal, mesleki ya da mevcutdiğer işlev alanlarında klinik anlamdaciddi sorunlara neden olurlar.
15
OSB Başlangıç ÖrüntüleriErken Ortaya Çıkması• En yaygın olandır – belirtiler 12-18 aydan daha önce
gözlemlenir
Geç Ortaya Çıkması• 18-24 aya kadar görünürde normal gelişim, sonrasında
gerileme ve/veya beceri düzeylerinde sabitlik
Bunlar birbirlerinden tamamen farklı ortaya çıkış şeklideğillerdir. Pek çok ortaya çıkış özelliği bu ikisinin arasındakalmaktadır.
16
DSM 5 (2013)Otistik Spektrum Bozukluğu(299.00)
• Çok boyutlu (daha az kategorik)• Artık Asperger Sendromu tanısı
konmuyor• Artık Yaygın Gelişimsel Bozukluk (PDD)
tanısı konmuyor• Günümüzde duyusal güçlükler eşlik eden
bir özelik olarak kabul ediliyor– amabirincil özellik değil
17
Klinik Tanı Sınırlılıkları§Tanı ölçütleri ağırlıklı olarak gözlemlenebilen
davranışlara odaklanmış haldedir ki bu da oldukça sorunludur. Çocuk otistik olduğu için mi tekrarlı davranışlar sergiliyor yoksa tekrarlıdavranışlar sergilediği için mi otistik?
§Ortaya çıkan nörolojik profil, söz konusu alanlarıda aşan farklılıklara işaret etmektedir.
§Bu sınıflamalar son dönemde yapılan beyinaraştırmaları ile paralellik göstermemektedir.
§Daha “temel” ve ilişkili “türev” konularayeterince odaklanılmamaktadır.
18
Belirtilerden Bireysel Profile Geçiş
Bireylerin birbirlerinden farklılık gösterdiği bazı konular aşağıdalistelenmiştir
• İnce ve kaba motor becerilerde ve yaşanılan sorunlarda§ Düşük kas tonusu§ Kusurlu motor planlama
• Duyusal işlemleme profillerinde• Sağlık/Tıbbi öykülerinde
§ Bağışıklık sistemi sorunları§ GI sorunları
• Etkinlik düzeyi, ruh hali ve dikkat de dahil düzenleme becerisiprofilinde
• İfade edici ve alıcı dil becerilerde ve yaşanılan sorunlarda• Görsel uzamsal becerilerde ve yaşanılan sorunlarda
19
Video Kayıtlarına Saygı Gösterelim
• Bir videoda anne-baba ya da bir uzmanı izlerken, lütfen çocuklarla çalışmanın ne kadar karmaşık birsüreç olduğunu ve pratik yaşamın gerçeklerini gözardı etmeyin. Unutmayalım, bizlere neler yaptıklarınıizleyip tartışma fırsatı veriyorlar.
• İzlediğimiz uygulamaların hangi yönlerinin geliştirilipdaha etkin hale getirilebileceğini söylerken aynızamanda başarılı yanlarını da belirtelim.
20
• İzlediğiniz çocuk, ebeveyn ya da uzmanı sadece sınırlı bir süregözlemlediğimizi aklımızda tutalım. Büyük ihtimlalle, gördüğümüz uygulamaya dair yaptığımız yorumlar üzerindeetkili olabilecek çok daha geniş ve kapsamlı bir bağlam vardır.
• Dil, giyim-kuşam, beklentiler, davranış biçimleri ve diğerkonularda gözlemlediğimiz kültürel değişiklikleri saygıyladikkate alalım.
• Çalıştığımız çocuklar ve ailelerine etkin şekilde yardımcı olmaçabalarımızda karşılaştığımız güçlükleri referans alarak eleştiriya da önerilerimizi nezaketi elden bırakmadan dile getirelim.
21
Video Kayıtlarına Saygı Gösterelim
Video: 14 aylıkken Otizm
1. Bu bir dakikalık videoda DSM 5’teki otizm tanı kriterlerinden hangisinigörüyorsunuz?
2. Daha geniş anlamı ile bireysel profiligöz önünde bulundurduğunuzda, DSM 5’te belirtilen otizm tanı ölçütleriarasında yer almayan işlevleri için nelersöyleyebilirsiniz?
22
Autism at 14 months alt
Geleneksel Terapi Yaklaşımları
• Gözlemlenebilen ve ölçülebilene odaklanırlar. Eğerbir olgu gözlem dışı ve ölçülemezse, incelenmeyedeğmez.
• Uyum ve de çok kolay gözlemlenen becerilere önemverirler.§ İstendik davraışı artırmak için: ödül.§ İstenmeyen davranışı azaltmak için: ceza ya da
görmezden gelme.§ Becerilerin ayrı ayrı çalışılması ile toptan iyileşme
olacağına inanırlar.
23
Geleneksel Terapiler: Potansiyel Sorunlar
• Çocuk ceza veren kişiden kaçınmayı öğrenir.• Çocuk, sadece dışsal bir ödül olduğunda uygun
davranır.• Çocuk, soyut akıl yürütme becerisi değil mekanik
beceriler öğrenir.• Ayrık beceri çalışmaları ile temel sorunlar
giderilemez.• Olası durum sayısı son derece fazla olduğundan
özellikle pragmatic/edimsel iletişim becerisindebecerilerin genellenmesi gözlenmez.
• Çocuğun hevesi kırılır (çünkü imkansız şeyleriyapması istenir).
24
Gelişimsel ve İlişki Temelli TerapiYaklaşımları (1)
• Asıl amaç, yüzeyel davranış değişiklikleri değiliçsel değişikliklerdir.
• İzole şekilde beceri çalışması ve uyum artırmaetkinlikleri önemli değildir.
• İlişkilerden zevk almaktan başlayarak hedefiçsel ödül ve motivasyondur.
• Duygulanım sürecin her anında en önemliunsurdur.
25
• Dışsal belirtiler ve davranışlardan ziyadetemel eksikliklerin anlaşılması hedeflenir.
• Bağ kurma, iletişim, muhakeme ve düşünmetemel işlevlerinde destek ve gelişmeamaçlanır.
• Temel engeller ortadan kaldırılır ya da alternative yollar bulunur.§ (ör: işitsel işlemleme sorunları olan bir çocukla
yavaş bir şekilde konuşmak; çocuğun hassasolduğu duyulardan kaçınma)
26
Gelişimsel ve İlişki Temelli TerapiYaklaşımları (2)
• Çocuk, ailesinin içinde ‘büyük resmin’ içindedüşünülür.
• Anne babalara çocuklarına em uygun uzmanlarıseçme konusunda yardımcı olunur.
• Ebeveynlere bulundukları tarafta etkin olmaya çalışılır.• Anne babalara çocuklarının gelişimini detekleme
konusunda yardım edilir.• Ebeveynlere çocuklarını anlamaları konusunda yardım
edilir.• Ebeveynlere, bakıcılara, öğretmenlere ve trapistlere
çocukla tam manasıyla etkileşmeleri konusundayardım edilir.
27
Gelişimsel ve İlişki Temelli TerapiYaklaşımları (3)
Gelişimsel ve İlişki Temelli TerapiYaklaşımlarının Olası Sorunları
• Başlangıçta gelişimi fark etmek ve ölçmekzordur.§Vurgu çocuğa öğretmek konusu üstünde değildir.
Vurgu, entelektüel gelişimin temelinde yatannoktalar üstündedir—yani bağ kurabilme süreci le başlayan öğrenme süreci üzerinde.
§ İçsel değişiklikler deneyimlenmesine ragmen, birsüre için dışardan bakıldığında herhangi bir farklılıkgözlenmez.• Unutmayın: İçeriden dışarı doğru!
28
2929
BEYİN ve OTİZME Dair
The Growing Field of Neurological Findings in ASD:
Otizmle olası ilgisi bilinen birkaç beyin farklılığına kısaca değinelim. Daha sonra bakacağımız beyin çalışmalarına da bir giriş yapmışoluruz. Alanda bilinen tüm bilgileri tekrarlama gibi bir şansımız yok elbette ama farklı insanların beyinleri nasıl farklı olarak işlevleriniyerine getirirler ve bunu “içten dışa” olacak şekilde nasıl kullanabilirizgibi konuları kısaca da olsa konuşabiliriz. Böylelikle sadece davranışsalgözlemler yapmanın ötesine geçmeye başlayabiliriz. Bazı Çalışmalarda Bulgulanan Beyin Farklılıkları (Detaylar ilerleyenslaytlarda)• Kimi çalışmalar ayna nöron sistemindeki farklılıklara işaret
etmektedir ancak yeni dönemde yapılan çalışmalar bunun doğruolup olmadığını tespit etmeye odaklanmıştır. Kesin bir sonuç olmasada kavramsal olarak tartışmak adına önemli bir konu.
• Özellikle amigdala’da artan büyüme oranı ve hareketlilik baştaolmak üzere limbik sistemdeki farklılıklar
• Son yapılan çalışmalar beyinde belli bölgelerdeki hareketliliğeodaklanmaktansa, beyinde olası “bağlantı” sorunlarına dikkatçekmetedirler.
30
Dan Siegel – Helping Us Understand the Brain with a“Hand Model of the Brain” (Mindsight, 2010)
Dan Siegel – Brain and Relationships: Being vs Doing (alt)
Dan Siegel – Hand Model of the Brain (alt)
321/18/20
Otizmli çocuklarda Amigdala
Araştırmacılar, otizmli olmayan kontrol grubundakiakranlarıyla karşılaştırdıklarında otizmli küçükçocuklarda amigdalanın ortalama %13 oranındadaha büyük olduğunu tespit etmişlerdir. 2010 yılında Archives of General Psychiatry’deyayınlanan çalışmada otizmli 50, otizmli olmayan33 çocuğu 2 ve 4 yaşlarında MR taramasındangeçirmişlerdir. Çalışmada yaş, cinsiyet ve IQ eşitliğigözetilmiştir.
Amigdala ve OSB
Çocukluktaki hızlı büyüme oranı veyüksek etkinlik düzeyi sosyal işlemlemesüreçlerini olumsuz etkiliyor olabilir.
1/18/20
Amigdala Fazla Aktif Olduğunda• Bu durumda, çocukta normal/tipik
deneyimlerin çok daha güçlü ve tehlikelibiçimde anlaşılmasına yol açannörobiyolojik hassasiyetler olabilir vebunlar da çocuğun duygularını vedavranışlarını düzenleme kapasitesiniolumsuz etkileyebilirler.
• Otizmli çocuklarda “normal” olaylarıtehlikeli ve travmatik şekildealgılamalarına yol açan beyin farklııklarıolabilir.
351/18/20
Ayna Nöronlarİnsanlardaki ayna systemin işlevi tartışmalı bir konudur. Bilişselsinirbilim ve bilişsel psikoloji alanındaki uzmanlar bu sistemin, algıve eylemler arası ilşkilerin kurulabilmesi için gerekli fizyolojikmekanizmanın ayna nöronlar ile sağlandığını ileri sürmektedirler. Onlara göre, ayna nöronlar özellikle diğer insanların eylemlerinianlamak ve de taklit yöntemi ile yeni beceriler edinmek için önemliunsurlardır. Bazı araştırmacılar ayna sistemlerin gözlemlenendavranışları taklit edebileceklerini, böylelikle de akıl becerileriteorisine katkı sunabilceklerini ileri sürmektedir. Marco Iacoboni(UCLA) gibi sinirbilimciler, insan beynindeki ayna nöronların diğerinsanların davranışlarını ve niyetlerini anlamamıza yardımcıolduğunu düünüyorlar. 2005 Mart ayında yapılan bir çalışmadaIacoboni vd., ayna nöronların masadan bir çay fincanı kaldırankişinin o çayı içmeye mi niyetli yoksa masadan kaldırmaya mı niyetliolduğunu ayırt etmemizi sağladığını bulgulamışlardır. Ayrıca, Iacoboni insanların empati kapasitelerinin altta yatan aynanöronlara bağlı olduğunu savunmaktadır.
361/18/20
Ayna Nöronlar ve OtizmTartışmaların bir tarafı, ayna nöron sisteminin otizmli bireylerdefarklı şekilde çalıştığını öne sürmektedir. Bu sonuç, henüz teyitedilmiş değildir ancak sinir-gelişim açısından sağlıklı bir bireyinbaşka insanların davranışlarını işlemleme sürecinin otizmli bireyenazaran daha kolay olduğuna dair elde veriler olduğununsöylenmesi üstünde durulmayı hak eden bir noktadır. Ayrıca, beyindeki bağlar üzerine yapılan son çalışmalarla da yakında ilişkilibir konudur. Her iki durumda da, şu bir gerçektir ki beynimizdebizim farkında bile olmadığımız ve başkaları ile duygusal anlamda(duygulanım açısından) etkileşime geçmemizi sağlayan süreçlervardır. Eğer birisinde bu süreçler olması gerektiği gibi işlemiyorsabaşkaları ile etkileşime girmek çok daha zor olabilir. Bu da başarılıve anlamlı bir etkileşim için “zemin hazırlayan” etmenin sadeceetkileşimin davranışsal boyutlarıyla ilgili olmayıp ayrıca beyindedenge ve bağlantıların sağlanmasıyla ilgili olduğuna işaretetmektedir.
371/18/20
Beyindeki Bağlar
• Dr. Greenspan sık sık beynin bağlantılarının“yenilenmesinden” ve duygulanım açısından yüklükarşılıklı etkileşim aracılığıyla gücünü yitirmişbağları tekrar canlandırabileceğimizdenbahsetmiştir
• Dr. Greenspan’in fikirleri yapılan son beyinçalışmaları ile de destenlenmektedir. Söz konusuçalışmalar, otizmli bireylerin beyinlerindekisiniryolları bağlantılarının farklı olduğuna işaretetmektedir.
381/18/20
Beyindeki Bağlar
• Erken çocukluk döneminde, çocuğun gelişmekte olanbeynindeki nöronlar beynin farklı alanları ile bağlarkurarlar.
• San Diego State Universitesindeki bilişselsinirbilimciler otistik spektrumdaki çocuk veergenlerde serebral korteks ve serebellum arasındakibağın fazlaca gelişmiş olduğunu ve bununda beyningduyu-motor alanlarını etkilediğini bulgulamılardır.. Bu fazla gelişmişlik daha üst düzey bilişsel işlevlerle ilgilibağlantıların gelişmesini engellemektedir.
391/18/20
Beyindeki Bağlar
• Alabama Universitesindeki araştırmacılar, OSB olanbireylerde, normal gelişim gösteren control grubuna oranla, unimodal-subkortikal bölgedeaşırı düzeyde bağlantı ve supramodal-subkortikalbölgede bağlantı zayıflığı tespit etmişlerdir; bu da beyindeki bağlantılar ile OSB arasında bir ilişkiolabileceğini düşündürmektedir.
401/18/20
Beyindeki Atipik Bağlantılar
• Utah Universitesinde, OSB olan bireylerin beyinlerinde, olmayan bireylere göre, olmaması gereken bağlantılarınsürdüğünü bulgulamışlardır.
• Bu süregelen ilişkiler bir şeyden başka bir şeye geçmeyizorlaştırmaktadır. Bu da ilk bağlantı “kopmamış” olduğundan, beyin açısından bunaltıcı bir hal almaktadır. Teoriye göre, bu durum işlemlemede ”aşırı yüklemeye” neden olabilmektedir.
411/18/20
Siniryolları ve Bağlantılar• 2017 yılında yapılan bir çalışmada işlevsel beyin görüntüleme
yöntemi kullanarak (fMRI) OSB olan bireylerin işlevsel bağlantıörüntüleri tarandı ve bu görüntüleme aracılığıyla nöralkalıpların belirlenebileceği iddiası ortaya atıldı. Sonuçlara göre, bu yöntem ile OSB olan bireyler %70 oranında bir doğruluklacontrol grubundaki katılımcılardan ayırt edilebildir. Elde edilenbulgular, beynin ön ve arka alanlarındaki işlevleri arasında biranti-korelasyon olduğunu ortaya koydu ve bu anti-korelasyonOSB’da beynin ön-arka alanları arasındaki bağlantılarda birbozulma olduğunu işaret eden güncel denysel verilerle de örtüşmektedir.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5635344/
421/18/20
Tüm bunlar ne anlama geliyor? • Otizm yüzeyde görünen davranışlardan fazlasıdır. Giderek
anlaşıldığı üzere beyin yapılarında farklııklar vardır.• Limbik Sistemde artan hareketlilik, özellikle Amigdala’da, beyni
“aşırı yükleyebilir” ya da “ele geçirebilir”.• Her geçen gün daha çok çalışma tarafından siniryolları
arasındaki bağlantıların farklı olduğunu gösteriyor. Dr. Greenspan’in de sıklıkla altını çizdiği gibi, duygu/duygulanımaçısından zengin, karşılıklı ve dinamik etkileşimler aracılığıylabeynin bu siniryollarındaki bağlantıları “kurmasını” sağlayabiliriz.
• Beyin, bağlantı ve denge gereksinimi duyan bir sistemdir. Birkaç slayt sonra bakacağımız ve York Universitesinde yapılançalışma söz konusu bu dengeyi Floortime program aracılığıylakurabileceğimizi gösteriyor.
43
DIRFloortime ve Beyin Araştırmaları
• York Universitesi: Casenheiser, Shanker, veSteiben. ”Otizmli Çozuklarda Etkileşim Yolu ileÖğrenme : “Sosyal İletişim Temelli bir TerapidenElde Eldilen İlk Bulgular.” (Learning Through Interactions In Children With Autism: “Preliminary Data From a Social-Communication-Based Intervention." Autism (2011).
Otimzde Oyun Terapisi York Üniversitesi BeyinAraştırmaları: (CBC haberi)
44
DIRFloortime Kanıta Dayalı Bir Yaklaşımdırwww.icdl.com/research
Neden kanıta dayalıdır?1. Çoklu, yansız ve kontrollü denek çalışmaları
yayınlanmıştır.2. Yayınlanan çok sayıda örnek olay çalışması vardır3. Grup desenli çalışmalar yapılmıştır.4. Kısa süre önce, DIRFloortime da dahil Gelişimsel
Sosyal Pragmatik (Edimsel) Yaklaşımları inceleyensistematik değerlendirme yayınlanmıştır.
5. İlgili daha birçok çalışma Floortime sürecininkazanımlarını desteklemektedir.
6. Yeni yapılan çalışmalar Floortime yaklaşımını“gelecek vaadediyor” derecesinden “kanıta dayalı” derecesine yükseltmiştir.
45
Güncel DIR Araştırmaları• Solomon, R., Van Egeren, L., Mahoney, G., Quon Huber, M., Zimmerman, P. (2014). PLAY Project
Home Consultation Intervention Program forYoung Children With Autism Spectrum Disorders: A Randomized Controlled Trial. Journal of Developmental and Behavioral Pediatrics, 35(8),475-485. http://www.playproject.org/assets/PLAY_Project_Home_Consultation_Intervention.1.pdf
• Casenhiser D.M., Shanker, S., Stieben J. Learning Through Interaction in Children with Autism: Preliminary Data from a Social-Communication-Based Intervention. Autism, published online September 26, 2011.
• Lal,R. and Chhahbria, R (2013) Early Intervention of Autism: A Case for Floor Time Approach. InTech Recent Advances in Autism Intervention, 691-717. http://dx.doi.org/10.5772/54378
Pajareya K, Kopmaneejumruslers K. A pilot randomized controlled trial of DIR/Floortime parent training intervention for pre-school children with autistic spectrum disorders. Autism, published online before print, June 13, 2011.
Dionne M, Martini R. Floor Time play with a child with autism: A single-subject study. Revue canadienned'ergotherapie, juin 2011, 78(3)
Casenhiser DM, Binns A, McGill F, Morderer O, Shanker SG. (2015). Measuring and supportinglanguage function for children with autism: evidence from a randomized controltrial of a social-interaction-based therapy. Journal of Autism and Developmental Disorders, 2015 Mar; 45(3):846-57
Sealy, J. and Glovinsky, I. P. (2016), Strengthening the Reflective Functioning Capacitiesof Parents Who have a Child with a Neurodevelopmental Disability through a Brief,Relationship-Focused Intervention. Infant Mental Health Journal. Doi: 10.1002/imhj.21557.
Christian, G (2011). A Person-Centered Approach to Problem Behavior: Using DIR®/Floortime with Adults Who Have Severe Developmental Delays. The NADD Bulletin, 2011, March/April, 14(2), 21-31.
Mok, J.W.S. and Chung, K.H. (2014). Application ofDIR/Floortime Model in the Psychiatric Service for Very Young Children with Autism in Hong Kong. Hong Kong Journal of Mental Health. 2014, 40(1), 23-30.
46
Araştırmaların SınırlılıklarıSadece Floortime üzerine yapılan bir sistematik
değerlendirme çalışması bulunmamaktadır(Autism & Developmental Language Impairments
Volume 4(1): 1–18 in 2019’da yayınlanan tek sistematikdeğerlendirme “Gelişimsel Sosyal Edimsel Yaklaşımlar”
adı altında daha geniş kapsamlı bir odağa sahipti.)
UDA (ABA) ile direkt karşılaştırmalıbir çalışma yoktur.
47
Ebeveynleri Güçlendirme &Streslerini Azaltma
• Araştırmalara göre, anne-babalardesteklenip danışmanlık hizmetialdıklarında çocuklar daha fazla faydagörmektedirler.
• Floortime çalışmaları anne-babalrınstress seviyelerinde düşüş olduğunugöstermektedir.
48
DIRFloortime Uygun Maliyetli ve Etkindir
DIRFloortime temelli haftalık bir terapiprogramının maliyeti, Casenhiser vd. (2012) tarafından a analiz edildiği gibi, yaklaşık olarakçocuk başına yıllık 5000 dolardır ki bu da genelde haftada 20-30 saat olan ve therapist tarafından yürütülen pek çok terapiprogramından çok daha düşük bir maliyettir(Flanders et al., 2005; Motiwala et al., 2006).
49
Önyargılı Değerlendirmeler Hakkında Bir İkaz
Bazı araştırma değerlendirmelerinde önyargılar olduğu bilinmektedir. Çoğumuzun kafasını karıştıran bu tutum ‘Center for Autism” tarafındanda sergilenmektedir. Floortime uygulamasını “henüz oturmamış” biryaklaşım olarak sınıflandıran Ulusal Otizm Merkezi-Ulusal StandartlarProjesi (National Autism Center's National Standards Project) hakkındabirçok soru cevaplamak zorunda kalıyoruz. Ulusal Otizm Merkezi’ninMay enstitüsünün bir parçası olduğunu ve bağımsız olmadığınıunutmamak gerek. Amerika’nın dört bir yanında ağırlıklı olarakdavranışsal yaklaşımların kullanıldığı ve yıllık 103 milyon doları bulanbütçesi olan bir kuruluştan bahsediyoruz. Ulusal Standartlar Projesiyönetim kurulu başta UDA olmak üzere daha çok davranışsal biryaklaşımı benimseyen uzmanlardan oluşmaktadır. Dolayısıylaraporlarında pek çok hata var ve de nesnel değiller. 2015 yılı raporlarıda son yıllarda DIR odaklı yapılan hiç bir çalışmayı kapsamayan ve eskibir rapor. Adları “Ulusal Otizm Merkezi” diye bağımsız bir kuruluşolduğunu düşünmeyin lütfen. May Enstitüsü çıkar çatışmaları olan vedevasa bir hizmet sağlayıcıdır.
50
Davranışsal AraştırmalarınSınırlıklıkları
• Sadece kolayca gözlemlenebilendavranışları ölçerler.
• Sorunun kaynağına odaklanmazlar.• Peki, ölçülebilen şey gerçekten önemli
midir? • Hayat kalitesindeki artışla araştırma
sorunçları örtüşmekte midir?51
Floortime: İlgili Diğer Araştırmalar
Sadece Floortime ile ilgili değil aynızamanda Floortime yaklaşımının veDIRFloortime modelinin üzerinekurulduğu temel ilkelere ilgili yapılançalışmalara da bakmak gerekir.
52
McGovern Beyin EnstitüsüMIT Araştırması
Karşılıklı etkileşim çocukların dile karşıverdikleri tepkileri ciddi düzeyde
artırmaktadır.Çalışma, çocukların tepesinden aşağı “sözcükboca etmekten” daha çok onlarla etkileşimegirmenin beyin gelişimi açısından çok dahaönemli olduğunu bulgulamıştır. Çocuklarla
konuşmak, onlara bir şeyler söylemekten dahaönemlidir.
53
Daha fazla bilgi için bkz.
www.icdl.com/research
54
DIRFloortime Modeli
• (D) Gelişimsel• (I) Bireysel Farklılıklara karşı hassas• (R) İlişki temelli
55
İşlevsel Duygusal Gelişim Kapasiteleri(FEDCs): “D”
1.Öz düzenleme ve Dünyaya Karşı İlgi- 0 / 3 ay
2. Etkileşme ve Bağ Kurma- 2 / 7 ay
3. Karşılıklı ve Amaçlı İletişim- 3 / 10 ay
4. Karmaşık İletişim ve Ortak Problem Çözme- 9 / 18 ay
5. Sembol Kullanma ve Duygusal Düşünceler Üretme- 18 / 48 ay
6. Mantıklı Düşünme ve Düşünceler Arası Köprü Kurma- 3 / 4,5 yaş
56
FEDC 1: Öz Düzenleme ve DünyayaKarşı İlgi
“Çocukların, soysal biçimde etkileşmeyiöğrenmek için, odaklanmaları, sakinkalmaları ve diğerleriyle olandeneyimlerinden aktif şekilde öğrenmelerigerekir; yani gördüklerinden, duyduklarından, dokunduklarından, tatdıklarından ve hareket etmebiçimlerinden öğrenmelidirler.”
57
From Engaging Autism, p 43
FEDC 1 – Önemli Özellikler
İlgisi ve öz düzenleme becerisi yerinde olan bir çocuk :
• İç ya da dış uyarana karşı tepki verirken düzenlihalini koruyabilir (yani aşırı tepki vermez ya da tepkisiz kalmaz)
• Hemen içine kapanmadan, etkileşimden zevk alır.• Rahatlatılmaya ve ilgilenilmeye tepkisiz kalmaz• Giderek uzayan etkileşim sürelerini koruyabilir• Bakan kişiyi giderek daha derinden etkiler ve
“kendine aşık” eder.”
58
FEDC 1 - Olası gelişimsel sorunlar
Bakıcı ve çocuk arasındaki senkron, çocuğun öz düzenlemebecerisi geliştirmesi bakımından önemlidir. Örneğin:
• Ses ve dokunmaya karşı hassas olan bir çocuk, okşayaraksevmeye kalkan ya da şarkı söyleyerek kucakta sallamakisteyen anne-babadan kaçınabilir. Ebeveynler kendilerinireddedilmiş, üzgün ve beceriksiz hissedebilir.
• Dünyayla ilgili görünmeyen sakin bir bebek, kendisi gibi sakinve ılımlı tavırları olan anne-babaya karşı tepkisiz kalabilir. Onlarda çocuğun kendi kendine daha mutlu olduğunu düşünebilirler.
59
FEDC 2 – Kimi zaman “Aşık Olma” da denilenEtkileşme ve Bağ Kurma
“Çocuğun keyif ve sıcaklık açısından farklıderinliklere sahip ve aynı zamanda etkileşiminkalitesi ve tutarlılığı üzerinde etkili olan baskınlık, üzüntü, öfke vb gibi ilgili duyguları da barındıranilişkiler kurma becerisi” anlamına gelir.
60
From The Child with Special Needs, p 455
FEDC 2 – Önemli ÖzelliklerEtkileşen ve bağ kuran bir çocuk:• Bakıcısını tanır• Onu beklediğini belli eder• İletişimde kullanabileceği jestler geliştirir• Bakıcısına mutlu mutlu güler/gülümser; karşılıklı
sosyal gülümseme /mırıldanmalar– hem iletişimbaşlatır hem uygun tepkiler verir
• Sürekli genişleyen duygusal deneyimlerle ve hislerlebaşa çıkabilir ve başkalarının duygularını tanımayabaşlar (gülümseme, kaş çatma, heyecan gibi)
• Motor planlama, dil vb gibi zor olabilecek alanlardagelişim gösterir.
61
Video: İlk Kapasiteler
• FEDCs 1 ve 2 bariz şekilde frk ediliyor.• Yenidoğan döneminde bile bebekler bakıcılarının sesi
sayesinde eş-düzenleme becerisi gösteriri ve basit karşılıklıetkileşimler gerçekleştirirler.
62
Video: Happy Twins (alt)
Baby Reciprocity (alt)
FEDC 2 - Olası gelişimsel sorunlar
Aşağıdaki durumlarda çocuğun etkileşimegirmesi ve bağ kurması güç olacaktır:• Alakalı ve alakasız uyaranları
birbirindeduyusal bir sistemi varsa.• Sakin kalma ve öz düzenleme becerisi
yoksa (FEDC 1 yeterli düzeydegelişmemişse).
63
FEDC 3— Amaçlı ve Karşılıklı İletişim
“Bebekler altı aylıkken duyguları iletişimdekullanılacak sinyallere çevirmeye başlarlar. Bunun olabilmesi için de bakıcılar, bebeklerin sinyallerinianlamalı ve uygun tepkiler vermeli, aynı zamandabebeği de kendilerinin verdiği sinyalleri okuyuptepkiler verme konusunda cesaretlendirmeliler. Bu alış-veriş sırasında bebekler, duygusal işaretlergöndermeye ve bu işaretleri okumaya, yani karşılıklıiletişime, başlarlar.”
64
From Engaging Autism, p 44
Çocuğun başlattığı
İletişim Döngüleri
BAŞLATMAÇocuk, kendi ilgisine göre bir iletşim döngüsü
başlatır ya da “açar”
65
TEPKİBakıcı, çocuğun konuyu genişletmesini ve tepki
vermesini sağlar
SONLANDIRMAÇocuk uygun tepkiler verir ve “döngüyüsonlandırır”, sonra yeni bir döngü açar
İletişim DöngüleriEğlenceli bir örnek
alt file66
FEDC 3 – Önemli ÖzelliklerBu seviyedeki bir çocuk şunları yapabilir:
• İstedğini elde etmek için amaçlı şekilde jestleri kullanır(uznma, konuşma, çekme, gösterme, ses çıkarma)
• Bakıcı ile etkileşim halindeyken nesnelerle oyununusürdürebilir
• Bakıcının ipuçlarına tepkiler verir; örneğin, baba bir oyuncakgösterdiğinde, çocuk oyuncağı alıp bir kutuya koyar
• Yakınlık, keyif, itiraz, korku gibi duyguları yaşadığınıgösterebilir
• Nesnelerin ve insanların tepki vermesine yol açabildiğinianlar (Anne de kendisine mırıldanır, elinden bıraktığındalego düşer)
67
Video: Hani nerdeler?
vBu videoda 18 aylık bir bebek oyuncakları saklama vebulma oyunu oynuyor.
vŞunlara dikkat ediniz:§ Karşılıklık ilgi§ Ortak keyif§ Sözel olmayan ipuçları ve tepkiler§ Zengin duygulanım ve jest kullanımı§ Motor planlama
68Video: Where’d they go? (alt)
FEDC 3 – Olası gelişimsel sorunlar
• Karşılıklılık ilkesi gelişmemiş ya da diğerinsanların duygulanım durumlarını nasılokuyacağını öğrenmemiş bir çocuk, amaçlıiletişim kurma konusunda zorlanacaktır.
• Eğer çocuğun kendi vücudunu algılama düzeyigelişmemiş ya da az gelişmişse, yani uzamsalolarak konumlandıramıyorsa vücudunu, jest kullanımına başlaması güç olacaktır.
69
Video: Tüneldeki Timsahv2,5 yaşındaki Jack, 25 haftalıkken doğdu. Yaşadığı sorunlar,
bağ ve iletişim kurma, düzenleme ve duyusal işlemleme.
vSizce bu güçlükler annesi ile olan ilişkisini nasıletkileyecektir?
vAnne, Jack’in yaptığı şeyden bir anlam çıkartmasına nasılyardımcı oluyor? (yani, daha kasıtlı olmasına nasıl yardımcıoluyor)?
vAnne, Jack’in kendisiyle etkileşmesini sağlayacak ne yapıyor?
70
Video: Alligator in Tunnel (alt)
FEDC 4: Karmaşık İletişim ve BirlikteProblem Çözme
Bu kapasite problem çözmek için etkileşime geçmeyiöğrenme ve benlik algısı oluşturmakla ilgilidir.
FEDC 4, kesintisizi iletişim kurabilme becerisini kapsar: çocuk, yüz ifadeleri, sesler ve jestler kullanarak bakıcıylakarşılıklı ve seri şekilde çok sayıda döngüyü başlatır vesonlandırır.
71
FEDC 4: Önemli Özellikler (1)
Bu seviyedeki bir çocuk şunları yapabilir:
• İstek ve ihtiyaçlarını ifade edebilir• Duygusal örüntüleri tanıyabilir
• Geniş bir duygusal yelpazede oyunlaroynayabilir
• Bakıcının gösterdiği yeni bir şeyi taklit edebilir
• Bir ihtiyaç ya da düşüncesi için hareketlerisıralayabilir—motor planlama.
72
Video: Daha fazla cips
• Cole, 10 aylık tipik gelişim gösteren veyeni yeni Amaçlı Sosya Problem Çözümüne Dair İletişim kurmaya başlayanbir bebek (FEDC 4).
• FEDC 1-3 kapasitelerinin sağlıklı gelişmişolması annesinden istediği şeyi almasınımümkün kılıyor.
73
Video: More Crunchies (alt)
FEDC 4: Olası gelişimsel sorunlar• Bu aşamada sorunları olan çocuk bakıcının sözlerini ve
jestlerini doğru yorumlamakta zorlanabilir ki buetkileşimi eğlenceli/keyifli olmaktan çok kafa karıştırıcıbir hale getirir.
• Motor planlama eksikleri olan bir çocuk uzun etkileşimsüreleri için gerekli olan sesleri ve hareketleri sırayakoyma sürecinde zorlanabilir.
• Bu aşamada zorlanan bir çocuk güçlü duygularhissettiğinden etkileşimi sürdürme konusundagüçlükler yaşayabilir. Kızgınlık nöbetleri sıklıklagörülebilir.
74
Video: Büyük Kırmızı Top
• 2 ½ yaşında ve kendini sözel olarak ifade etmektegüçlükler yaşayan Thomas’ın kızdığında etrafıylabağını koparmak gibi bir öyküsü var.
• Şu noktalara özellikle dikkat:–Thomas nasıl da annesini kendi istediği gibi oynatmak
için tekrar tekrar girişimde bulunuyor. –Sürecin düzenlenmesi açısından duyguların gücü
75
Video: Big Red Ball (alt)
FEDC 5: Sembol kullanma ve DuygusalDüşünceler Yaratma
“Bu noktada çocuklar, evcilik ya da super kahramanlargibi gerçek ya da hayali olayları sembolize edecekşekilde hayali oyun oynarlar. Aynı zamanda, gerçekteneylemleri yapmak zorunda kalmadan düşüncelerimanipule edebilmek için sembolleri kullanırlar. Bu durum muhakemede, düşünce sistematiğinde veproblem çözmede esneklik sağlar. Bu aşamanınbaşlangıcından diğer aşamanın sonuna kadar dil vesembol kullanımı giderek karmaşıklaşarak gelişir …”
76From Engaging Autism, p 48
FEDC 5 – Önemli Özellikler (1)FEDC 5 seviyesindeki bir çocuk şunları yapabilir:
• Çok çeşitli duyguları ifade eden duygusal ipuçlaını ve yüzzifadelerini anlar (ör: kıskançlık, hayal kırıklığı)
• Başkalarının deneyimlerini anlamaya ve onların içindebulundukları duygu durumlarına uygun tepkiler vermeyebaşlarlar (ör: düştüğü için arkadaşım üzgün)
• Neler düşündüğünü, hissettiğini ya da istediiğini ifade edecekdiyaloglara girerek duygu ve dürtülerini düşüncelere çevirebilir
• Sosyal durumlarda çatışmaları çözebilir
• Mizah anlayışı gelişir (bu, FEDC 4 düzeyinde de başlayabilir. )
77
Önemli Özellikler (2)Hayali oyunun içeriği:• Bir şeyleri temsil etmek üzere sembolleri kullanma• Kendi düşünce ve duygularını oyun karakterlerine
yansıtma• Genişletilmiş hayali oyun süresince düşüncelerin
detaylandırılması• Duyguları yansıtan düşünceleri ifade etme• Yakınlık, bağımlılık, baskınlık ve mizah da dahil
duygusal temaların giderek çeşitlenmesi
78
Hayali Oyun Neden Bu Kadar Önemli?
• Deneyimleri ve anlayışı geliştirir§ Hayali oyun, gerçek dünyaya ait duygu,
beceri, düşünce, ilişki ve durumlarla ilgiligüvenli bir ortamda pratik yapılmasını sağlar.
• Soyut düşünebilme yeteneğinin kritik bir önşartıdır§ Hayali oyun, çocuk “sembolik merdiven
basamaklarını çıkarken” giderek daha da detaylı hale gelen sembolleri kullanır
79
Oyunlardaki Yaygın Duygusal Temalar *• Besleme ve bağımlılık• Keyif ve heyecan• Merak• Güç ve baskınlık• Öfke ve saldırganlık• Sınır koyma (saldırganlık, heyecan, özlemle
ilgili duyguları kontrol etme)• Korku ve endişe• Sevgi, eşduyum ve başkalarını düşünme• Kontrol
80*The Child with Special Needs, pp. 206-208
FEDC 5: Olası gelişimsel sorunlar
• Bu noktada sorunları olan çocuk, düşünce vedavravışlarını organize etmek için duygularınıetkin şekilde kullanamayabilirler. Çok düz vegerçek-odaklı birisi gibi görünürler (duygularıyok gibidir).
• Farklı duygular içinde kendini rahathissetmeyen bir çocuk hayali oyun esnasındakorkabilir ya da kaygı düzeyi artabilir (duygulardüzen becerisini bozabilir) ya da oyun çocuğunrahat ettiği bir iki senaryoyla sınırlı olabilir.
81
FEDC 5: Ergenlerle Hayali OyunHayali oyundan dah büyük çocuklar ve ergenler de fayda sağlamaktadır ama yaşa uygun düzenlemeleryapılmak koşuluyla. Örneğin:
–Çeşitli oyuncaklarla yerde oynamak yerine, ergenlerkısa drama etkinliklerine ya da doğaçlama oyunlarakatılabilirler.
–Bir ergenin müziğe, sanata, sinemaya vb konulara olanilgisi Floortime oturum için güzel bir başlangıç aracıolabilir (artık yerde oynamadan tabi).
–Terapistle yapılan canlandırma oyunları “gri alan” denilen mantıklı düşünme becerisine götürenetkinlikler olarak işe yarayabilir.
82
Video: Daha fazla kahve
• Alex, işitsel işlemleme sorunları olan 3 yaşındabir çocuk.
• Babasının da yardımıyla basit hayali oyunlaroynayabiliyor.
83
: More Coffee (alt) and V More Coffee (Coaching) (alt)
Video – Oyun Yönetmek
• Belle, 23 aylık normal gelişim gösteren bir çocukve köpeğin kulağını çekmeye ve kendi kulağınıçektirmeye (can yakıcı olmasına rağmen) bayılıyor.
• Belle’in annesi nasıl yönetmenin Belle olmasınaizin veriyor dikkat edin.
• Tanımlayabildiğiniz işlevsel duygusal kapasitelerneler?
84
Video: Directing the Drama (alt)
FEDC 6: Mantıklı Düşünme veDüşünceler Arasında Köprü Kurma
• FEDC 5 duygusal düşünceler üretebilme ve ifadeedebilmeyle ilgiliyken, FEDC 6 duygusaldüşünceler arasında köprüler kurabilmekleilgilidir.
• “Mantıklı düşünmek, tartışma, matematik vebilimsel muhakeme gibi yeni becerilereulaşınlmasını sağlar. Çocuklar artık yeni bir oyuntüretmek gibi buluşlar yapabilir ve oyunlarıkurallarına göre oynayabilirler.” (Engaging Autism, p 49)
85
FEDC 6: Önemli ÖzelliklerBu aşamadaki bir çocuk şunları yapabilir…• Kendi duygularını analiz edebilir• Bilgi soruları sorar ve cevaplar (kim, ne, neden,
nerede, nasıl vb)• Hisleri ve eylemleri için sebepleri vardır• Mantık ve soyut düşünme becerisine sahiptir• Seçenekleri tartışabilir, uzlaşabilir ve ifade edebilir• Benlik algısı ve diğer kişileri algılaması süreklilik
gösterir
86
FEDC 6 düzeyindeki bir hayali oyunun içinde:
• Mantıklı ve duygusal bağlantılar (gerçekçiolmak zorunda değildir)
• Zaman ve mekan kavramları• Bilindik konularda detaylı ve karmaşık
dramalar• Çatışma, yalnızlık, saldırganlık, kızgınlık, ahlak
da dahil her türlü duyguyla ilgili temalarvardır.
87
FEDC 6: Olası gelişimsel sorunlar
• Düşünceler arası köprüler kuramayan bir çocuktekrarlı davranışlar sergileyen ve mekanik görünenbir çocuk olup oyun esnasında kopukluklaryaşayabilir.
• Bu aşamada sorunları olan bir çocuk düşüncelerinarkasındaki soyutlama ve mantığı görmeyebilir.
• Bu kapasitede sorunlar yaşayan bir çocuk zaman ve mekan kavramları ile ilgili gülükler yaşayabilir.
88
Video: Kral Goril
• Luke ve Anthony (yaklaşıl 11 yaş) bir hayvansürüsünü goril çetesinden korumak için hayalibir oyun oynarlar.
• Uzlaşma, detaylandırma, muhakame ve çoklubakış açısı becerilerini nasıl kullandıklarınadikkat edin.
89
Video: Gorilla King (alt)
Daha üst düzey FEDC: 7, 8 ve 9v FEDC 7 – Çoklu perspektif
–Çocuk basit mantıklı düşünmeden üçlü çokludüşünmeye geçer
• FEDC 8 – Gri alanda düşünme–Çocuk dünyayı ya hep ya hiç mantığından
ziyade görecelilik penceresinden görmeyebaşlar.
• FEDC 9 – İçsel benlik standardı–Çocuk günlük yaşantılarını içsel benlik
standardıyla karşılaştırmaya başlar. 90
Video: Üst düzey FEDC• 5 yaşındaki bu kız çocuğu FEDC 6 ve daha üst düzey
kapasiteleri başarıyla kullanıyor.Özellikle şunlara dikkat edin:
–Düşünceler arası köprüler–Öz-yansıtma–Sıralam–Düşüncelerini organize etmek için duygu kullanımı–Çoklu perspektifler– İçsel benlik standardı
91Video: Comedian (alt)
Video: Job before Marriage (alt)
Bireysel farklılılar: DIR’ın ‘I’sı
• Her çocuk çevreden, diğer insanlardan vekendi vücudundan gelen duyusal girdilerikendine özgü bir şekilde alır, entegre eder, yönetir ve öylece tepki verir.
• Otistik hiç bir çocuğun ilişki kurma ya da iletişimle ilgili güçlükleri birbirine benzemez
• Hiç bir yöntem “bütün vakalara uygun” değildir. Çoklu terapi ve tekniklerinkullanılması gerekir.
92
Bireyler birçok yönden farklıdır
• Sağlık• Duyusal-Motor İşlemleme• İşitsel İşlemleme• Göresel İşlemleme• Destek Sistemleri§ Aile/terapistler/Toplumsal kaynaklar
93
Bireysel Farklılıklar
STAR Enstitüsü, Eş-Yönetim KuruluBaşkanı Virginiz Spielmann
tarafından yapılan bir DIR 101 Sunus
94
Sağlık
•Kronik hastalılar, zayıf bağışıklıksistemi§ Alerjiler§ Kulak enfeksiyonları§ Gastro-Intestinal Sorunlar§ Kronik Antibiyotik Kullanımı
95
Duyusal Sistemler• Olfactory (koku duyusu)• Görsel (görme duyusu)• İşitme (duyma duyusu)• Yemek (Tat alma duyusu)• Dokunma (dokunma duyusu)
• Vestibular Sistem (dengesistemi)
• Proprioceptive Sistem (kasların, tendonların ve eklemlerinhissedilmesi )
96
� Her duyusalsystemin ayırt ediciolma özelliği gibiaynı zamandakorumamekanizması da vardır.
� Her system aşırıduyarlı/duyarsız yada sağlıklı olabilir
Duyu Sistemlerimiz Sayesinde:
• Uzam içerisinde amaçlı hareketler planlayıpuygulayabiliriz.
• Kendimize ve çevremize dair bir algıgeliştirebiliriz.
• Hareketlerimizi daha ayırıcı ve kontrollüşekilde yapabiliriz.
• Optimal bir uyarılma seviyesi geliştiripkoruyabiliriz.
97
Duyusal İşlemleme: Girdi• Sinir sistemi gelen bilgileri süzer ve
tepkilerimizi hazırlar.• Gelen bilginin tanınması, ayırt edilmesi,
sınıflandırılması ve değerlendirilmesi gerekir.• Sinir sisteminin hem hızlı hem de doğru
şekilde tepki vermesi gerekir: Svaş ya da Sıvış• Duyusal system sorunlu ise Savaş ya da Sıvış
seçeneği gereğinden fazla tercih ediliyorolabilir. Ayrıca, ruh halinde bozulmalar veaşırı tepkisellik de sıklıkla görülür.
98
Duyusal Modülasyon
• Duyusal system uyaranlara karşı nasıl tepkivermektedir.
• Bireyin duyu eşiği sinir sistemlerininuyarılmaya karşı tepki verdiği noktadır. Eşiklerkişiden kişiye ve bir duyu sisteminden diğerinefarklılık gösterir. Duyu eşiği kavramı, çocuklarınduyuları ile nasıl başa çıktıklarını anlamamızafayda sağlar.
99
Düzenleme
• Düzenleme, “kişinin kendi tepkilerinindoğasını ve yoğunluğunu kontroletme kapasitesi” anlamına gelir, bunuda uyarılma, dikkat, duygulanım veeylem düzeylerini düzenleyerekyapar.
100(Dunn, 2007; Williamson and Anzalone, 2001)
İşitsel Beceriler
• Sesin yerini tespit etme, hedef ses vearkaplan seslerini birbirinden ayırt etme
• Seslere tepki verme• Sesleri sözcük oluşturacak şekilde bir araya
getirme• Duyduğunu hatırlama/çözümleme ve
duyduğundan anlam çıkarma• Dilin kural ve anlamlarını anlama
(anlambilim)
101
Göresel Beceriler
• Vücut hareket halindeyken nesneleri odağındatutabilmek için çabuk göz hareketleri yapma
• Hareket ve uyum: odaklanılan hareketlinesnelerde odağı kaybetmeme
• Görme ve diğer duyuları koordine etme• Hatırlama/zihinsel manipülasyon• Aşina yüzleri, vücut dilini ve yüz ifadelerini
tanıma• Fiziksel çevrenin zihinsel bir haritasını oluşturma
102
Uygulama ve Sıralama: Çıktı
103
düşünme
başlatma
yürütme
uyum
Biliş tarafınfan motor eylemlerin yönlendirildiğinörolojik sürece praxis (uygulama) denir.(Ayres, 1985)1985).
Aileler farklıdır (1)
• Kültürel Değerler• Kuşaklar Arası Çatışma• Sosyal Destek• Aile Öyküsü (ör: ihmal, istimal, travma
öyküsü)• Başa Çıkma Becerileri
§ Duygusal hazır bulunuşluk ve tepkisellik§ Keder (şok, inkar, suçluluk)§ Baş etme tarzları§ Uyum iyiliği (ör: favori oyun arkadaşları)
104
Aileler Farklıdır(2)
• Kontrol etme/koruma ihtiyacı• Sıcaklık ya da otorite• Daha fazla ya da az bilgi isteği• Aile içi takım çalışması§ İletişim stilleri§ İş bölümü§ Duygusal destek§ Problem çözme becerisi
105
Terapistler de Farklıdır
• Bilgileri• Terapi yaklaşımları• “Kimyaları”
106
Toplumlar Farklıdır
Toplumlar sahip oldukları kaynaklar, kaynakların türleri ve aileleresağlayabildikleri desteğin toplamıaçısıdan farklıdırlar
107
Duyguların Gücüni Unutmayın
• Duygu DIRFloortime’ın temel birunsurudur
• Duygu yüklü ilişkiler gelişim için son derece gereklidir
• Her zaman için çocuğun ilgilerinegöre ayarlanmış keyif alınan duygudurumunun altı çizilmektedir.
108
Duygulanım ve Duyusal İşlemleme
• Duygu yüklü etkileşimler, çocuklarınetraflarındaki duyusal deneyimlere görekendilerini düzenleyebilmelerini sağlar.
• Duygu yüklü etkileşimler ve denetimlerçocuğun duyusal olaylardan anlamçıkarmasını sağlar.
109�Rosemary White, 2009; Beth Osten, 2006.
Bilginin İkili Kodlanması• Duygusal deneyimler bir duyu olarak
algılanırlar.• Çocuk tarafından kaydedilen her bir duyu bir
duygunun oluşmasına yol açar.• Deneyimin bu şekilde ikili kodlanması,
duyguların entelektüel kapasiteyi nasılorganize ettiğini ve benlik algısının nasılyaratıldığını anlamanın en önemli yoludur.
110�Dr. Jerry Lindquist www.drlindquist.com/greenspan.html
Duygu veBilişsel/Bilgi İşlemleme
• Duygu, zor ve insanı kızdıran öğrenmealanlarından başarıyla geçebilme arzusunuyaratır.
• Duygusal etkileşimler düşünürken sakin kalmamotivasyonunu sağlayabilirler.
• Duygusal etkileşimler, aklın hafıza, motor, görsel-uzamsal vb gibi farklı gelişim alanlarıarasında bağlantı kurmasına yardımcı olur *
111*Rosemary White, 2009; Beth Osten, 2006.
Duygu ve Uygulama/Sıralama
• Duygu, zor olan motor beceriler üzerinde dahaçok çalışma isteği uyandırır.
• Duygusal düşünceler, planların yapılmasını veuygulanmasını kolaylaştırabilir.
• Duygusal etkileşimler, hareket halindeykensakin kalma motivasyonunu yaratabilir.
• Duygular, işlemsel uyum tepkileriningelişmesini sağlar.*
112*Rosemary White, 2009; Beth Osten, 2006.
Video: Kendiyle İlgilenme
• 3 ½ yaşındaki Grayson gelişimini etkileyenduyusal tepki azlığı, işitsel işlemleme vemotor sorunlar yaşamaktadır.
• Bu klipte yaşadığı bu sorunların nasıl ilgisiz vekendi dünyasında kaybolmuş görünmesineyol açtığını izleyeceğiz.
113
Video: Self-absorption (alt)
Duyusal İşlemleme Videosu
• Bir çocuğun duyusal işlemleme hali§ Dale’in güçlü yanları ve sorun yaşadığı alanlar nelerdir? § Dael’in duyusal profilinin bundaki rolü ne olabilir? § Öğretmenler/Uzmanlar, onun duyu profilinden nasıl
yararlanabilirler? § Kendisinin duyu profilini anlamayan birileri Dale’e nası tepkiler
verebilirler? Kendisinin farkında olmadan ve diğer insanlar
anlayış göstermezse Dale kendisini nasıl hisseder?
114
Video: A Child’s View of Sensory Processing (alt)
Hızlı Bir Özet
• Bu noktaya kadr deindiğimiz noktalar§D (İşlevsel Duygusal Gelişimsel Kapasite),
size nereden başlamanız gerektiğini söyler.§I (Bireysel Farklılıklar), oyun oynaren ve
etkileşim kurarken nelerden yolaçıkabileceğinizi ve nelerden kaçınmanızgerektiğini söyler.
§Ve D ve I’nın sağladığı bilgilerle, siz de R’yi(İlişki) oluşturursunuz.
115
Duygu-Yüklü İlişkilerle “Oluşan TemelDeğişimler”
İlişki:• Çocuğu, ortak dünyaya çeker• Çocuğu ilgilenmek ve iletişim kurmak için motive
eder• Öz-düzenlemeyi destekler• Amaç edindirir• Uzamsal becerileri geliştirir• Matematik konularını ve okuma becerisini
öğrenmek için temel sağlar.
116
From Engaging Autism, Chapter 6: Fostering Attention and Engagement, page 65-77
Duygu Olmadığında
Peki bir ilişkide duygular olmadığında ya da taraflardan birisi sessiz kaldığında ya da ortadan kaybolduğunda ne olur?
117
Video: Donuk Surat (Dr. Ed Tronick)
vBebek, annesini tekrar kazanabilmek içinelinden gelen her şeyi yapar: gülümser, işaret eder, ellerinin ikisini de kaldırıpsanki “neler oluyor” der, çığlık atar.
vAnne, kısa bir süreliğine bile olsa, tepkivermediğinde, bebek ciddi düzeylerdestress yaşar.
118
Video: Still Face (alt)
R’yi (İlişki) Oluşturma: NeredenBaşlamalı
119
Duygunun, yolgösterici birşef olduğu..
Bir orchestra düşünün…
Video: İlişki (Seni gıdıklayacağım!)
§ Duygu ilişkinin kalitesini nasıl etkilemektedir?§ Anne çocukla oynarken “Bireysel Farklılıkları”
(I) nasıl göz önünde bulunduruyor? § “R”nin (İlişkinin) rolü nedir?
120
Video: Related (Tickle) (alt)
Bakıcıları Destekleme
• DIR’a göre, anne-babalar (çocukla ilgilenen kimse) çocuğun terapisinde en önemli aktörlerdir.
• Çocuğun gelişimsel eksikliklerinin tümü içinebeveyn-çocuk ilişkisi hayati önem taşır.
• DIR şunu sorar: Bu ilişki nasıl desteklenipgüçlendirilebilir?
• DIR, aebeveynlerin zaten güçlü olan yanlarındanyola çıkarak onları daha da güçlendiren biryaklaşımdır.
121
Diğer ilişkiler de önemlidir• Çocuk ve aile (çekirdek ve geniş)• Terapist(ler) ve çocuk• Terapist(ler), ebeveynler ve diğer takım üyeleri
§ Anne-babalar hem destekçi hem de takım arkadaşıdır. Uzmanlarve ebeveynler birbirlerinden öğrenirler.
§ Terapistler etkin stratejilerin neler olduğunu anlatabilir veçocukla ebeveyn arasındaki ilişkiyi güçlendirebilirler.
§ İlişki, tüm takım üyelerinin birlikte gerçekleştirdikleri işlerintemelini oluşturur.
• Çocuk ve akranları§ Çocuk büyüdükçe, gelişiminin küçük ya da büyük gruplar
içerisinde desteklenmesi de önemlidir.
122
Yetişkin Gelişimi ÜzerineHarvard Çalışması
Mutluluk ve uzun-sağlıklı bir yaşamın sırr?İlişkiler
Modified from Hubble, Duncan, and Miller (2000) and Asay and Lambert (1999)
40% 30%
15%15%
Terapide sağlanacak gelişmenin işaretleri
İLİŞKİ AİLE ve OKUL
UMUTTEKNİK
D, I ve R kendi arasında da ilişkilidir!
• D ve I, size R’yi nasıl şekillendireceğinizi söyler§D, nereden başlayacağımızı gösterir…§ I, kendine has belli özellikleri olan bir çocukla
neyin üzerinde durmanızı neyden kaçınmanızgerektiğini söyler…
• D (gelişimsel) ve I (bireysel farklııklar) alanlarında gelişme olabilmesi için güçlü bir R (İlişki) lazımdır.
125
Hayatımızda Oyunun Rolü• Oyun önemsiz değildir, pek çok amaca hizmet eder• Her zaman için oyuncak olması gerekmez, en iyi oyuncak kendiniz
olabilirsiniz!• Oyunların temalarının illa mantıklı olması beklenmez• Filmin yıldızını destekleyen en iyi yardımcı oyuncu olun• Oyunun amacı o oyunu bitirmek değildir, o oyun aracılığıyla karşımızdaki
ile ilişki kurmaktır• Bir şeyleri “yerine getiriyormuş” gibi değil de oynadığınız kişiyle “birlikte
vakit geçirdiğinizi” düşünün.• Oyunlarda, “arabanın rengi ne” gibi cevabını bldiğiniz sorular sormayın.
Öyle bir soruya verilen cevap boştur. Onun yerine, “Bu araba nereyegidiyor?” diye sorabilirsiniz, böylelikle soruyu sorduğunuz kişinin bir fikirüretmesi gerekir.
• Floortime oyununda da belli güvenlik ve sosyal nezaket sınırları vardır.
“Oyun, bir çocuğunideal şekildeyetişmesinde o kadarönemli bir role sahiptirki Birleşmiş Milletlerİnsan Hakları ÜstKomisyonu tarafındanher çocuğun hakkıolarak tanınmıştır”
Kenneth R. Ginsburg, MD, MSEd, ve İletişim Komitesi ile Çocuk ve AileSağlığının Psikosoyal Boyutları KomitesiPEDIATRICS Volume 119, Number 1, January 2007
Dünya Sağlık Örgütü• “Sağlıklı gelişebilmeleri için çocukların daha az oturması ve daha çok oynaması
gerekir.”• “Beş yaş altı çocukların sağlıklı bir şekilde gelişmeleri bekleniyorsa ekran
karşısında oturarak ve bebek arabalarına ya da koltuklara bağlanmış şekildegeçirdikleri zaman kesinlikle azaltılmalı, uyku kaliteleri iyileştirilmeli ve aktifoyun oynayarak geçirdikleri zaman artırılmalıdır”
• Dünya Sağlık Örgütü çocukluk çağı obezite ve fiziksel etkinlik çalışmagrubundan Dr. Juana Willumsen diyor ki “Aslında tek yapmamız gereken, çoçuklarımızın tekrar oyun oynamasını sağlamak. Bundan kastım, uyku süresinidikkate alarak oyun süresinin hareketsiz kalınan süreden uzun olmasınısağlamak.”
• “24 saatlik genel hareket alışkanlıkları belirleyicidir: uzun süre, hareketsizşekilde ve pasif kalarak ekran önünde geçirilen zaman daha aktif oyunlarlageçirilmeli, özellikle küçük çocukların uyku kalitesine özen gösterilmeli. Hareketsiz kalınan sürelerde, okuma, masal anlatma, şarkı söyleme, yap-bozyapmak gibi bakıcıyla etkileşim temelli oyunlar oynanıp ekran önündeoturulmaması çocuğun gelişimi açısından son derece önemlidir.”
• https://www.who.int/news-room/detail/24-04-2019-to-grow-up-healthy-children-need-to-sit-less-and-play-more
Bol Oyunlu Okulöncesi
• Araştırmalar sıklıkla, bol oyunlu okul öncesi ortamlarda yetişen 5 yaşındaki çocukların IQ’sunun akademik açıdan zengin ortamlarda yetişen akranlarından daha yüksek olduğunu göstermektedir.
• Ekran, sevilen bir oyun arkadaşının yerini tutamaz.
129
Çocuğun gelişimi açısından hayati olan oyun, aynı zamanda tüm yaşlardan bireyler için
faydalı bir etkinliktir. Oyun hayata neşe katar, stresi azaltır, öğrenmeyi geliştirir ve
etrafınızla ve dünyayla iletişim kurmanızısağlar. Yanı sıra, oyun daha eğlenceli ve
verimli çalışmanızı sağlar.
DIR Programı Öğeleri*
• Floortime • Yarı yapılandırılmış etkinlikler• Yapılandırılmış/Amaca yönelik
Müdahale (çocuğun özelliklerine vedisiplinler arası bir yaklaşıma dayalı)
• Biomedikal girişimler• Aile desteği
131*ICDL Clinical Guidelines
Her bir öğenin ortak noktası…Duygulanım(Duygu, Arzu, Niyet)
• Duygusal açıdan yüklü etkileşimler, çocuğun duyusaldeneyimlerini düzenlemesine yardımcı olurlar.
• Duygulu etkileşimler, çocuğun duyusaldeneyimlerinden anlam çıkarmasını sağlarlar.
• Duygulanım aklın hafıza, motor, bilişsel,ve görsel-uzamsal alanlar gibi farklı gelişimsel alanlar arasındabağ kurmasına yardımcı olur.
• Duygulanım, işlevsel uyumlu tepkileringeliştirilmesini sağlar.
132Rosemary White, 2009; Beth Osten, 2006.
Duygulanım karşı tarafa nasıl iletilebilir?
• Duygulanımın hissettirilmesi iletişimintemelidir.
• Bu hissettirme, ses kullanımı ve motor hareketlerdeki örtük mesajlarla kişininniyetinin ve duygusal durumunun karşıtarafa iletilmesi şeklinde gerçekleşir ve aynızamanda karşı taraftan yine ses ve motor eylemler aracılığıyla niyet ve duygudaldurumla ilgili iletilen örtük mesajlarınçözümlenmesini gerektirir.
133
Floortime nedir?
• Özgün bir müdahale yöntemidir…
§Her biri 20-30 dakika bire bir şeklinde süren çoksayıda yoğun oyun etinliğidir
• Ilişki temelli bir felsefeye sahiptir.
§Etkileşimi sağlamaya ve gelişimi desteklemeyedönük teknik ve ilkelere dayanır ; seçili biretinlikte çocukla etkileşim kurma biçmidir.
134
Çalışmak, çalışmak, çalışmak
• “Özel geeksinimli çocuklar niyetleri ya da duyguları ile davranışlarıarasında bağ kurabilmek için çok yoğun şekilde çalışmaya ihtiyaçduyarlar. Sağak bir insanın sol ayağıyla falsolu bir şut çekmeyiöğrenmesi gibi, söz konusu beceriyi tekrar tekrar çalışmakdurumundadırlar.”*
• Tekrar elbette gereklidir, ancak daha dinamik ve sürekli farklılaşanilişki süreçlerinden faydalanarak çocuğun daha dinamik ve esnekbir gelişim göstermesini sağlayabiliriz.
• DIR, çocuk ve anne-babası arasında olumlu duygusal bağlarınoluşturulduğu yoğun ve erken bir müdahale sürecinin çok önemliolduğunu vurgular.
*The Child with Special Needs
135
Floortime: DIR programının kalbi
• Genelde günde 6-8 oturum yapılır.• Her bir oturum 20+ dakika kesintisiz oyun
etkinliği anlamına gelir, tercihen evde veengellerin olmadığı bir ortamda yapılır.
• Ebeveynler ve uzmanların Floortime’ınhem bir strateji hem de bir felsefeolduğunu anlamaya başlamasıyla, yüzlerce mini an ve deneyim “her zaman her yerde Floortime” anlayşına dönüşür.
136*Engaging Autism
Floortime D, I ve R’yi birleştirir
• Gelişimsel – Sosyal, duygusal ve zihinselkapasitelerin (FEDCs) gelişimini destekler.
• Bireysel Farklılıklar –Çocuğun uyaranları vehareketleri nasıl algılayıp tepki vereceğinişekillendirir (duyu-motorsal profil)
• İlişki temelli- İlişki içerisindeki duygulanımaçısından yüklü etkileşimleri gelişmin itici gücüolarak kullanır.
137
Yarı yapılandırılmış etkinlikler*
• İlk Amaç: jest, problem çözme ve daha karmaşıkeylemlerin taklit edilmesi. Yapılandırılmış alaıştırmalaryapılmasını gerektirir:– Motor planlama ve sıralama– Görsel uzamsal işlemleme– Duygu jestleri
• İlk amaç gerçekleştirildikten sonra, yarı yapılandırılmışöğrenmenin amacı dinamik problem çözmeetkileşimleri olur.
138*ICDL Clinical Practice Guidelines
Yapılandırılmış/Amaçlı Girişimler
• İş Uğraşı Terapisi•Konuşma Terapisi•Fizyoterapi•Danışmanlık•Rekreasyon Terapisi•Eğitsel Etkinlikler
139
Biomedikal girişim vb.
•İlaç tedavisi•Beslenme desteği•Özel diyetler•Bağışıklık sistemi desteği
140
Aile desteği
• Uzmanlar, çocuk hakkında genel ve detaylı bilgiverirler.
• Aileler, sadece belli bir çocuğa özgü ve başkakimsenin bilemeyeceği bilgileri sunarlar
• Bu ikisi birleşip:§ Çocukla olan ilişkiye derinlik kazandırır§ Anne-babaların, güçlü ve zayıf alanları tanımlamasını
sağlar§ Anne-babaların, çocuğun haklarını savunma konusunda
yardımcı olur§ Ebeveynlere ihtiyaç duydukları desteği verir 141
Floortime Oturumlarına Tekrar BakalımOyuncaklar/Malzemeler: Yeni doğan ve
Bebekler• Sembolik:
§ Oyuncak telefon,§ Büyük oyuncak bebek, biberon, § Oyuncak arabalar, oyuncak gemi,§ Plastik tabak çanak
• Duyusal, Duyu-Motor:§ Kendinizi kullanın (ör. ce-ee)§ Köpük, balom,§ Tüy, şal§ Plastik kirpi ve diğer dokulu toplar, § Tüylü hayvan kuklaları§ Boya fırçası, ağır ve toptan tekerleği olan müzik aletleri§ Salıncak gibi çocuğun oynayabilmek için yetişkine ihtiyaç duyduğu
oyuncaklar§ Büyük sağlık topu/plates topu, fındık büyüklüğünde toplar
142
Oyuncaklar/Malzemeler: Okulöncesi veDaha Sonraki Dönemler
• Sembolik:§ Ulaşım araçları- arabalar, kamyonlar, trenler, garaj§ Yiyecek- Oyuncak yiyecekler,, fırın ve kuklalar, § Empati oyuncakları- bebekler, biberon, aile üyeleri figürleri,
doctor çantası, alet çantası, bebek evi§ Fantazi Oyun-hayvanlar, dinozorlar, okulla ilgili oyuncaklar§ İletişim araçları-telefon, tahta, kitap§ Saldırganlık/Fantazi –askerler, ninja kamplumbağalar§ İnşaat -- bloklar, Lego§ Yapılandırmacı - toplar, köpükler, kağıt, örtü
• Duyusal, Duyu– Motor:§ Dışarı oyunları- kum, su, salıncak/kaydırak§ Kapalı mekan oyunları – terapi topu, salıncak, fırıldak, armut
koltuk§ Matlar§ Sanat/Duyusal - boya, boya kalemi, oyun hamuru vb.
143
En Önemli Oyuncak
SİZSİNİZ!
144
Floortime’ın Önemli İlkeleri• Çocuğn duygu durumuna ayak uydurun ve duygusal
açıdan zengin etkileşimler kurun• Eş-düzenleme yapın ve öz-düzenlemeye yardımcı olun• Çocuğuun lider olmasına izin verin, ilgi ve motivasyon
noktalarından hareket edin• Sürekli gelişimsel kapasiteleri derinleştirerek ve artırarak
gelişimsel merdivenden aşağı ve yukarı doğru ilerleyin• Kesintisiz iletişim döngüleri kurun• Her bir çocuğun bireysel farklılıklarını dikkate alıp saygı
duyun ve kendinizi ona göre ayarlayın• Gelişimsel kapasiteleri genişletip detaylandıracak şekilde
çocuğu zorlayın• Öz-yansıtma yapmayı unutmayın
145
Uyum: Çocupun bulunduğu yerdenbaşlayın
• İzleyin, gözlemleyin ve “çocukla olun”.
• Çocuğun işlevsel gelişimsel kapasitelerini tespit edin.
• Çocukla empati kurun.
• Çocuğun duygu değişimlerine tepkisiz kalmayın, siz de vücutdilinizi ve gönderdiğiniz duygu ipuçlarını değiştirin. Çocuğun o an orada ve onunla olduğunuzu anlamasını sağlayın.
146
Uyum: İpuçlarını iyi değerlendirin
• Çocuğun yönlendirmesini takip etme, eş-düzenleme ve uygun zorluklarla optimal biretkileşim deneyimi yaşayabilmek için ipuçlarıçok önemlidir.
• İpuçlarının tanınması, anlaşılması ve uygunşekilde tepki verilmesi gerekir.
• Çocuğun kendi duygulanım halinidüzenlemesine yardımcı olmak için yetişkininkullandığı duygulanım ipuçlarını değiştirmesigerekebilir.
147
Eş Düzenleme• Çocuğun duygulanım ve uyarılma düzeyini
belirleyebilmek için ipuçlarını kullanın. • Zengin ve çeşitli iletişim yöntemleri kullanın: jestler,
yüz ifadeleri, sesler, dokunma ve de sözcükler.• Çocuğun mevcut duygusal durumu ve genel duyu
profilini dikkate alın. • Etkileşimleri, çocuğun bireysel farklılıklarına uyacak
şekilde düzenleyin. • Duygulanım ya da duyu-motorsal
hareketler/etkinlikler kullanarak çocuğun kendisinidüzenlemesine yardımcı olun.
• Çocuğu optimal uyarılma seviyesine ulaştırabilmekiçin aranızdaki bağı ve ortak ilginizi sürdürün. 148
Çocuğun Motivasyonundan Yola Çıkın• İlgilendiği şeyle başlayın. • Hedefinizi gerçekleştirebilmek için duygulanımı
”yüksek” tutun. § Jest, ses ve hareket kullanın. §Ritm, ses tonu, tempo vb aracılığıyla iletişimi
zenginleştirin.• Ortak ilgiyi sürdürün.• Çocuğun, oyunun idarecisi olmasına izin verin.• Duygusal çeşitliliği artırmaya çalışarak çocuğun
hislerini takip edin.• Sürekli olarak “Doğal olarak yaptığı şeyi nasıl
etkileşimsel ve dinamik bir oyuna dönüştürebilirim?” diye düşünün. 149
Gelişimsel basamaklardan aşağı ve yukarıilerleyin
vOrtak bir dünyada iletişimi sürdürebilmek için, etkileşimin odak noktasını merdivenbasamakların aşağı ve yukarı hareket ettirin.
§ Çocuğun size götürdüğü yerden başlayın. § Mümkün olan her an gelişimsel basamaklar
bakımından yukarı doğru ilerleyin.§ Öz düzenleme, ilgi ve etkileşimi kaybettiğinizde tekrar
aşağı basamaklara doğru ilerleyin.§ Çocuğun ilgisini takip etmeye devam edin.
150
Kesintisiz İletişim Döngüleri Kurun
• Eş düzenlemeyi sürdürün.• Mümkün olan her an, belli bir konu etrafındaki seriyi
artırarak iletişim döngüleri başlatın ve sonlandırın. • Sözel ve sözel olmayan karşılıklı iletişimi devamlı
sürdürmeye çalışın (amaç 20+ döngü).• Karşılıklılığı hızlandırın (Yeterli tepki zamanı
verdiğinizden emin olun ama).• Anda ve esnek olun.• Gerektiğinde iletişimi onarın.
151
Çocuğu Geliştirin ve Zorlayın• Oyun esnasında, gelişimsel olarak uygun zorlama yapın.
• Duygusal içeriği hem genişletin and de bütünleştirin: hayatadaiir temalar, etkileşim türleri/stilleri, duyular (hepsi), motor gereksinimler/hareket ve işlemleme kapasiteleri.
• Çocuğun tepkilerine uygun şekilde, gelişimsel merdiveninbasamaklarından aşağı ve yukarı ilerlerken birden çok FEDC’yiaynı anda harekete geçirmeye gayret edin.
• Ağırlıklı olarak yapabildiklerinin üzerinde dururken, yavaş yavaşda yaşadığı güçlükleri hedefleyin. Rızası olmadığındazorlamayın.
• KEŞFEDİN! Yaratıcı olun! İyi bir oyun arkadaşı olun! Unutmayındeğişimin anahtarı İLİŞKİ’dir!
152
Öz-Yansıtma
• Ne düşündüğünüze ve hissettiğinizedikkat edin.
• Kendinize karşı acımasız olmayın.• Her an o anda ve o yerde kalın.• Kendinize, size andan uzaklaştıran
şeyin ne olduğunu sorun.
153
Video: Ayı ve FilvDört uçuk yaşındaki Cole sıcak ve sevecen şekilde
etkileşime girip yaratıcılığını kullanabiliyor ama işitselişlemleme, kendi içinde kaybolma ve oynarkentekrarlayan davranışlar sergileme gibi sorunları var..
§ Cole’u motive eden şey ne?? § Cole ve annesinin duygulanım durumları hakkında ne
söyleyebilirsiniz? § Cole’un annesiyle etkileşim halinde kalmasını kolaylaştıran ve
zzorlaştıran şey ne? § En kesintisiz akış hangi anda yaşanıyor?
154
Video: Bear and Elephant (alt)
FEDCs 1 ve 2: Öz-düzenleme, Dünyaya Karşı İlgi,
Etkileşim ve Bağ Kurma
• Ortak ilgi, bağ ve karşılıklı etkileşim içinortam hazırlayın– ilk oyuncak “sizsiniz!”
• Çocuğun yönlendirmesine izin verin–Çocuğun gelişimsel seviyesine inin ve ilgialanlarından hareket edin.
155
FEDC 1 ve 2’de Yaşanan Güçlükler• Zayıf bağ ve etkileşim§Kopuk§Karşılıklı eğlenme yok§ Içe kapanık§Çekingen
• Zayıf uyarılma ve uyum§Asabi/Aşırı heyecanlı§Kolay dikkati dağılan§Duyusal açlık
156
Video: Bunalmış
• 5 yaşındaki Danny’nin tüm gelişimsel aşamalarda güçlükleryaşamasına neden olan duyusal düzenleme, duyusal işlemlemeve motor planlama sorunları var.
• Bu klipte, Danny’nin düzensiz, kaygılı ve ilgisiz olmasına nedenolan FEDC 1 ve 2 sorunlarını izleyeceğiz.
157
Video: Overwhelmed (alt)
Öz-düzenleme ve Etkileşimi Desteklemek• Optimal uyarım ve düzenlemeyi destkleyen
etkinlikler yapın.• Davetkar bir çevre düzenlemesi yapın.• Oyuna katılın ve oyunu sürdürün– etkileşimli
bir hale getirin.• Taklitler yapın.• Etkinliklerde ve ilgi alanlarıyla ilgii olarak
çocuğa yardım edin.• Konuyu ilgi alanlarından birine bağlayın.
158The Child with Special Needs
Video: Danışmanlık ve Dinlenme hali
• Çocuğun ruh halinin ve o anda neredeolduğunun farkında olun.
• Üst düzey kapasitelerde zorlanırsa, FEDC 1 ve 2 alanlarına dönün.
159
Video: Overwhelmed (coaching) (alt)
FEDC 3. Amaçlı ve karşılıklı İletişim
• Hem bir arka plan oluşturma çalışmalarıesnasında hem de sembolik oyunsırasında duygularla ilgili jestleri karşılıklıve sürekli şekilde kullanın.§Çocuğun da bu karşılıklılık içerisindekendi payını yerine getirmesi gerekir!§Amaçlı iletişimi arttrın.
160The Child with Special Needs
FEDC 3 SorunlarıÇocuk:• Kucağa alınmak için kollarını
kaldırmayabilir• Siz sarılsanız da o size sarılmayabilir• İstekleri görmezden gelebilir / tepisiz
kalabilir• İlgilerini başkalarıyla paylaşmayabilir• Vücut dilini okuma becerisi zayıf olabilir161The Child with Special Needs
Video: Dikkati dağınık
• Gary, oyun esnasında ilgisizgörünmesine ve dikkatinin hemendağılmasına yol açan FEDC 1-3 arasısorunları olan 22 aylık bir çocuk.
162
Video: Easily Distracted (alt)
İletişimi ve Temel Niyet İfadeleriniArttırmak
• Basit bir dil kullanın• Duygulanım ortamını çekici ve cazip hale
getirin• Tepki alma konusunda ısrarcı olun• Tepki beklediğinizi belli edin• “Büyük” jest ve mimikler kullanın• Çok canlı ve neşeli olun
163
Video: Danışmanlık• Bu videoda, Gary’nin FEDC 1-3 alanlarında
zoruluklar yaşadğını ama aynı zamanda kimigüçlü yanları olduğunu görüyoruz: § İyi düzeyde düzenleme ve dikkat§ Etkileşim ve bağ kurma yeteneği§ Jestleri kullanma, iletişim kurma ve problem çözme
yeteneği.
164
Video: Easily Distracted (Coaching) (alt)
Video: Crown (Engaged) (alt)
Ek Videolar
165
Video: Rapid Back and Forth
Video: Before
Video: After
FEDC 4. Karmaşık İletişim ve Ortak Problem Çözme
• Çocuk, uzun döngü serileri, sosyal-sosyalolmayan ve sözel-sözel olmayan araçlarıda içine alan problem çözem stratejilerinikullanır.
• Sürekli olarak, canı sıkkın ya da kızgınolduğunda bilr, çocuk etkileşimde klamayısürdürür.
166
FEDC 4 Sorunları
Çocuk:• Etkinliklere ilgisini çok çabuk kaybedebilir• Dikkati devamlı bir noktadan diğerine
kayar• Amacı unutmuş gibi görünür• Amacını gerçekleştiremezse çok çabuk
sinirlenir• Motor planlama güçlükleri vardır
167
İletişim Amaçlarını Çoğaltmak içinTeknikler
• Çocuğun motivasyonunu sürdrmek içinduygulardan yararlanın.
• Oyun oynar havada engeller çıkartın/birşeyleri yeniden yapmasını isteyin.
• Birlikte bir strateji oluşturun.• A planı işe yaramadığında, birlikte bir B planı
yapın.• Çeşitli duygulara açık olun.• Hazine avı / saklambaç gibi oyunlar hazırlayın.
168
Curt ve Babası
• Sizce Curt neler düşünüyor? • Duygulanım halini nasıl tanımlarsınız?• Onunla oynayan siz olsaydınız, oyununa nasıl
dahil olurdunuz?• Uyarılma seviyesini artırmak için neler
yapabilirsiniz? • Babasının, hangi alanlarda yardıma ihtiyacı
var?
169
Video: Dad and Curt (alt)
Video: Gelişmiş Etkileşim
• Curt’te ne gibi değişikliklergözlemliyorsunuz?
• Babası öncekinden farklı olarak neleryapıyor?
170
Video: Improved Engagement (alt)
5. Sembol ve Duygusal DüşünceKullanımı
“Soyut düşünme becerisi sayesinde, hayalkurabiliriz, başkalarını anlayabiliriz vegözümüzün önünde olmayan nesnelerikavramsallaştırabiliriz;… Soyut düşünmebecerisi olmadan, sadecegörebildiklerimizle sınırlı oluruz, plan yapamayız ve sadece tepkiler verebiliriz.”
171
Child with Special Needs
FEDC 5 Sorunları
•Mekanik/kalıplaşmış oyun•Hayali oyun yoktur•Sembol kullanımı az ya da yoktur
•Kimi duygular tolere edilemez172
Duygusal Düşüncelerin İletilmesiniSağlamak
§ Oyun esnasında soyut kavramlarkullanın.
§ Sembolik şekilde / bir karakterinkimliğinde tepkiler verin.
§ Karakterlerin tutumlarını abartın.§ Duygusal temalara sadık kalın.
173The Child with Special Needs
Video: Korkunç şeylerden bahsetmek
• Bu klipte, korkunç şeylerden bahsederkenSpencer’ın bir dizi bilgi sorusuna (neden, nerede vb) cevap verebildiğinigöreceksiniz.§Bu korkunç duyguları keşfedip tolere
edebilmesi için Dr. Greenspan ve annesineler yapıyor?
174
Video: Talking about Scary Things (alt)
FEDC 6. Mantıklı Düşünme veDüşünceler Arası Köprü Kurma
Tema ve duyguların çeşitliliğini arttrın: bağımlılık, ayrılma, bedensel yaralanmalar, korkular, anger, kızgınlık, hayal kırıklığı, üzüntü, eğlence, sürpriz, kıskançlık, rekabet, yarışma, saldırganlık, güç, intikam, arkadaşlık, sadakat, ölümlülük, adalet, ahlak.
175The Child with Special Needs
FEDC 6 Sorunları
• Bağlantısızlık• Birçok düzensiz düşünce• Mantıklı olmayan konuşmalar• Düşünceleri ilişkilendirme sıkıntısı• Başka insanların motivasyonunu anlama
güçlüğü
176
Video: Kurtlar
Beş buçuk yaşındaki Grace duyusal, motor planlama ve görsel-uzamsal sorunlaryaşarken bir yandan da alt düzeykapasitelerde son derece katı vekalıplaşmış görünmesine neden olangüçlüklerden muzdariptir.
177
Video: Wolves (alt)
İletişimde Nedenlerin AktarılmasınıSağlamak
• Açık uçlu bilgi soruları sorun (ne, nedenvb).
• Adil olma ya da adalet gibi büyükdüşüncelerin onun için ne anlamageldiği hakkında konuşun.
• Düşünceleri ilişkilendirmesine yardımcıolun.
• Duygu geçişlerine karşı anlayışlı olun.
178The Child with Special Needs
Video: Danışmanlık ve DüşümceOluşturma
• Grace hangi bilgi sorularınıcevaplayabiliyor?
• Grace’in düşünceleri neler?
179
Video: Wolves (Coaching) (alt)
Video: Creating Ideas (alt)
Video: Tüm FEDC’leri Hedeflemek
• Dr. Greenspan, bu annenin bütünFEDC’ler üzerinde nasıl çalışabileceğinianlaması için bir “WAA” modeli kullanıyor.
180
Using WAA Concept in Floortime
Unutulmaması Gerekenler
• Rahat ve sakin kalın.• Eş düzenlemenin farkında olun.• Bireysel farklılıkları dikkate alın.• Ortak ilgiyi dikkate alın.• Oyunu eğlenceli ve keyifli bir hale getirin.• Kesintisiz akışısürdürmeye çalışın.
181
Yetişkin Amaçları• Gerektiği şekilde aynı anda birden çok kapasite
alanında çalışırken gelişimsel merdiveninbasmaklarından aşağı ve yukarı doğru harket edin.
• Hep daha fazla döngü elde etmeye çalışın.• Unutmayın: Söz-Eylem-Duygu.• ‘İlgi çekici’ (sıkıcı ya da tanımlamaya yönelik olmayan)
sorular sorun.• İyi davranıştan ziyade bağlantı kurmayı hedefleyin.• Çocuğun çeşitli duyguları tolere edebilmesine yardımcı
olun.• Empatiyi sürdürün.
182
Video: Daha Büyük Sorunlar
• Caroline motor planlama, düşük kas tonusu, işitsel, görsel-uzamsal ve dilselpek çok sroun yaşamaktadır.
183
Video: Greater Challenges (Coaching) (alt)
Video: Mom Inserts Herself (alt)
Video: Fence (alt)
Üst Düzey FEDCs
•Mümkün olduğu her an, çocuğuüst aşamalara doğru yönlendirin.§Çocuğu düşünüp detaylandırmasıiçin zorlayın.§Soyut sorular sorun.
184
Video: Yıkıcı Mod
• Neden Spencer’la “Yıkıcı Modda” kalmak çok önemli?
185
Video: Destructive Mode (alt)
Video – Hayalet ve Timsah
• Hayaletler ve Timsahlar§Daha önce izlediğimiz ”Küçük Domuzlar”
videosunu düşünün. Bu videoda farklı olanne var?
§Başka hangi kapasiteleri gözlemliyorsunuz?§Buradaki “sihirli an” hangisi? O an neden bu
kadar önemli?
186
Video: Ghost and Alligator (alt)
En Önemlisi
Eğlenin!
187
Tüm çocukların içinde muhteşemçocuk olma potansiyeli vardır. Bu potansiyelin ortaya çıkabileceğimuhteşem dünyayı inşa etmek de bizim işimizdir.
Stanley Greenspan, MD 1941-2010
www.icdl.com
