) r i e n t a l i a e t C l a s s i c a

Russian State University for the H u m a n i t i e s rientalia etClassica Papers o f the Institute o f Oriental and Classical Studies Issue X V

D

I

S

C

I

P

V

U

M

A

G

I

S

T

R

O

Festschrift for . Fedorov on his Eightieth Birthday

M so oc w 2008

rientalia etClassica XV

D M

I A

S G

C I

I S

P T

V R

U O

80- H.A.

2008

800(091) 8043 D611

ISBN 978-5-7281-1050-7

, 2008

DISCIPVLI MAGISTRO - DE LITTERIS LATINIS A.B. H.H. . A.M. . ( ) .. . .. . . . IV .. . : 4.8 .. . ratio ( De Lingua Latina) 17 53 74 82 110 130 11

150

.. . . (Suet. Dom. 10, 4) 162 Uli. . ( ) 170

DE LITTERIS GRAECIS

H.K. . .. . : A.B. . . . (Soph. 892-893: ) .. . : .. . , : .. . ( ) .. . .. . . DE POSTERIS

183 193 207 224 232

248 270 278 292

. . : Ar. Poet 49b27 (... ' ) - 333 A.B. . .. . analogia entis: XVI .. . 345 370 393

.. . , : .. . .. .. .. . . , .. A.B. . , . . VERSIONES .. (Dionysius Keyer). . -. ( 863-910) . . . (). . .. . I 7, II14. .. . . (). . .. [ ]. ( , 13). . .. . , . ., .. , ... H.A.

416 438 448 473 482 500

511 513 515 521 523 528 543

558

N I C O L A O F J O D O R O V A. F. O C T O G E N A R I O D O N V M NATALICIVM A DISCIPVLIS VIRO INGENIOSO GRAMMATICO PERITISSIMO MAGISTRO VENERABILI GRATO ANIMO OBLATVM

11

- , , . , , . . , , , - , ( ) . - , . , , , , , . , : , .... ( ) , - Lupus, . , . , , Lupus in fabulis, . . , . , ; : ? ( . ., ),

12

? ( - ). , , , , , . - , H.A. , , , , . - . , - : - . - - , , , , , urbi et orbi , 1, . , , , , . - , , , ( , ), ( , ) - , , , , , , , . ,, , , , . .1

13

, - , , , , . - , , , - . H.A., - ! -, , , . -, , , , , , H.A. , , . ( ); . , H.A. , , , , , , . , , H.A. , , - ; - . , , , - H.A. ! (, !). - , , , , , , ! , . : , , ; -

14

. , , , . , , , : , . [] , , 2. - . : , - , . - , . , , , , ...

2

.: . Studia classica et mediaevalia. M.: . 3. 2006. . 382.

D E L I T T E R I S LATINIS

17

A.B. , H.H.

- . , , . , , . , , , , , , - , . - - . , - , . , , - - 1 .: - . (., 1849), : . ., 1795; . . 1-2. ., 1796; 1

\g

De litteris latinis

- 2, 3, . . , , , - , - .

ABESSE ( , ) - . ADESSE (, ) ABNUERE ( ) - . ADNUERE, NUERE ( , ) ... . ... . 2. ., 1805; - ... . ... . 4. ., 1841; - , . ... . 2. ., 1841; - . 6 .. . ., 1841 ; - , , (), (), (), . ., 1847. : , , . ., 1862. : . - . , 1877; . - . . 9. ., 1914 ( - ., 1994). : - / . A.M. . 2- . ., 1961; - .. .. . , 1949; . - . 2- . , 1976. 2 .. - . ., 1876; . - . 2- . ., 1900 ( - ., 2003); Lingua latina. - / A.B. , A.M. . 2- . ., 2004; .. - . 2- . , 2004. .. : .., . - . ., 1977. 3 , . ., 1845 ( , ); / . . (. .). ., 1890.

A.B. , H.H. . ...

\9

ABOMINARI ( ) . OMEN ACCIPERE ( ) ABSOLVERE (, ) . INCHOARE ( ) ABUNDANTIA (, ) - . EGESTAS ( ) ABUNDARE ( ) - . EGERE, INDIGERE ( ) ACCLIVIS (, ) - AEQUUM ( , ) ACER ( , ) - . LENTUS ( , ) ACER (, , , ) . FRIGIDUS ( ) ACERBUS (, ) - . MITIS (, ) ADDERE (, ) - . DEMERE ( ) ADDICERE ( -) - . INTERDICERE ( ) ADESSE (, ) - . ABESSE ( , ) ADHIBERE (, ) - . PROHIBERE ( , ) ADIICERE (, ) - . DEMERE ( ) ADIMERE ( - ) - . DARE (), REDDERE () ADIUVARE () - . IMPEDIRE (, ) ADMIRARI (, ) - . DESPICERE, DESPECTARE ( ) ADMITTERE (, ) - . ARCERE (, )

20

De litteris latinis

ADNUERE ( , ) - . ABNUERE, RENUERE ( ) ADSCENDERE (, ) - . DESCENDERE (, ) ADVENA ( , ) - . INDIGENA ( , ) ADVENIRE (, , ) - . REVENIRE (, ) ADVERSARI ( , ) - . ASSENTARI ( ) AEGRE ( ) - . FACILE () AEGRITUDO () - . SANITAS ( ) AEQUUM ( , ) - SUPERIOR (), INFERIOR () ACCLIVIS (, ) AEQUUS ( ) - . VARIUS (, ) AESTUARE ( ) - . ALGERE ( ) AFFIRMARE ( ) - . DUBITARE ( , ) AGER ( , , , ) - . URBS, OPPIDUM (), RUS, VICUS (), HORTUS (), SILVA () AGRESTIS (, ) . HUMANUS (, ) ( , , -) - . NEGARE ( ) ALACER ( , ; alacritas , ) - . TERRITUS ( ) ALBUS () - . ATER () ALGERE ( ) - . AESTUARE ( )

A.B. , H.H. . ...

21

ALIENIGENA ( , ) . INDIGENA ( , ) ALIENUS () - . PRIVUS () ALIQUANDO ( ) - . SEMEL () ALIQUOT () - . OMNES ( ) ALITES (, ) - . OSCINES (, ) ( ) ALTUS ( ) - . HUMILIS ( ) AMARUS ( ) - . DULCIS () AMBULARE () - . INCEDERE ( ) AMBULARE ( ) - . STARE ( ), CUBARE (), CURRERE (), SALIRE () AMICUS () - . INIMICUS () AMITTERE (, ) - . RETINERE () AMNIS ( ) - . MARE () AMOR () - . ODIUM () AMPLUS ( , ) - . EXIGUUS ( ) ANGUSTUS () - . LATUS () ANIMAL ( , ) - . INANIMUS (, ) ANIMANS (, ) - . EXANIMUS (, ) ANIMUS ( ) - . TIMOR (, ) ANTE PROVISUS ( ) - . SUBITUS (, ) ANTIQUUS (; , , ) - . NOVUS () APERIRE () - . OBTEGERE, OCCULERE, OCCULTARE ( - )

22

De litteris latinis

APERTE (, , , ) - . OCCULTE () APERTUS ( : , ) - . OPACUS (, ) APPETERE ( -, -) - . SPERNERE, SPERNARI, ASPERNARI ( -, , ) APRICUS ( ) - . OPACUS (, ) ARCERE (, ) - . ADMITTERE (, ) ARCTUS (, ) - . LAXUS () ARDUUS () - . PRONUS (, - ) ARID US ( ) - . HUMIDUS (, ) ARTITUS (, . ) - . INERS (, , ) ARVUM (, , ) - . PABULUM, PASCUUM (), PRATUM (), OLIVETUM ( ) ASPERNARI ( -, ) - . APPETERE, CONCUPISCERE ( -, -) ASSENTARI ( ) - . ADVERSARI ( , ) ASSENTIRI (, ) - . NEGARE ( ), DISSENTIRE ( ) ASSERERE (, ) - . OMITTERE (, , ) ASSEVERARE ( ) - . IOCARI ( ) ASSUMERE () - . REPUDIARE () ATER () - . ALBUS () AUSTERITAS (, ) - . HILARITAS ( )

A.B. , H.H. . ...

23

AUSTERUS ( , , , , ) - . IUCUNDUS ( ) AUXILIUM () FERRE ( ) - . DESERERE, DESTITUERE (, ) BALBUTIRE (, ) . FARI (, ) BELUA ( ) - . HOMO ( , ) BENIGNITAS ( , - ) - . MALIGNITAS (, ) BONUS () - . MALUS ()

CALERE ( ) - . FRIGERE ( ) CALIDUS ( ) - . FRIGIDUS ( ) CALVUS () - . CAPILLATUS () CAMPUS ( ) - . MONS () COLLIS () CANDIDUS (-) - . NIGER ( ) CAPILLATUS () - . CALVUS () CARERE ( -, , ) . HABERE (, ) CARMINA () - . PROSA ( )

24

De littens latinis

CASU () - . SUA SPONTE ( , ) CASUS ( ) - . CULPA (, . . peccatum, delictum, maleficium, scelus, flagitium nefas, ) CELARE (, ) - . FATERI (, , ) CELEBRIA (, ) - . TESCA (, ) CELER () - . TARDUS () CESSARE ( - , -) . INCIPERE, COEPISSE () CESSARE (, ) - . PROPERARE ( - ) CIBUS () - . () CICUR (, ) - . FERUS () CIS ( ) - . TRANS, ULTRA ( ) CITUS () - . TARDUS () CIVIS ( ) - . EXTRANEUS, EXTERNUS (), PEREGRINUS, HOSPES ( - ) CIVIS () - . LIBERTINUS () CLAM, CLANCULUM (, ) - . PLANE, PALAM (, , ) CLAMARE () - . TACERE () CLEMENTIA ( ) - . CRUDELITAS () CLIVUS (, - ) - . AEQUUM ( , ) COEPISSE () - . CESSARE, DESINERE, DESISTERE ( - , -), FINIRE () COLLIS () - . CAMPUS ( ) COLONUS ( - ) . DOMINUS ( )

A.B. , H.H. . ...

25

COMINUS () - . EMINUS () COMITAS (, , ) - . SEVERITAS, GRAVITAS (, , ) FEROCIA (, ) COMMUNIS () - . PROPRIUS ( ) COMPENDIUM ( ) - . DISPENDIUM (, ) CONARI ( -) - . PERFICERE (, ) CONCUPISCERE ( ) - . SPERNERE, SPERNARI, ASPERNARI ( -, ) CONFESTIM, CONTINUO ( , , ) - . EX INTERVALLO ( ) CONFITERI (, ) - . INFITIARI ( , - ) CONSORS ( -) - . EXSORS () CONSTAT ( ) - . FAMA EST ( ) CONSUMMARE ( , ) - . INCHOARE ( ) CONTAGIUM (, ) - . MORBUS ( ) CONTAMINATUS (, ) - . PURUS () CONTEMNERE ( -) - . TIMERE, METUERE () CONTINENTIA () - . LIBIDO ( ) CONTINUARE () - . ORDIRI (), TERMINARE ( : , ) CONTUMACIA () - . OBSEQUIUM (, ) COPIA (, ) - . INOPIA ( , ) COPIOSUS () - . INOPS ()

26

De litteris latinis

CORDATUS () - . EXCORS () CORRIGRE ( , ) - . DEPRAVARE (, ) CRASSUS (, ) - . TENUIS () CREBRO (, ) - . RARO () CREMARE ( ) - . HUMARE ( ) CRUDELITAS () - . CLEMENTIA ( ) CUBARE () - . AMBULARE ( ) CULPA (, -: peccatum, delictum, maleficium, scelus, flagitium nefas, ) - . CASUS ( ), NECESSITAS (, ) CULTA () ( ) - . VASTA () ( ) CUNCTI ( ) - . DISPERSI (, ) CUPIDITAS ( -) - . MODERATIO ( , ) CURA ( -) - . INCURIA ( -) CURRERE () - . AMBULARE ( ), GRADIRI, INGREDI ( , ), STARE ( ) CURRU ( , ) - PEDETENTIM () CURSIM () - . GRADATIM () CURVUS () - . RECTUS () D DAMNUM (, ) - . LUCRUM ( ) DARE () - . ADIMERE ( - )

A.B. , H.H. . ...

27

DEESSE ( ) - . ESSE ( ) DEESSE ( - ) - . SUPERESSE ( - ) DEFENDERE () - . OMITTERE ( - ) DEFORMIS () - . FORMOSUS () DEINDE () - . STATIM, PROTINUS ( ) DEMERE ( ) - . ADDERE, ADIICERE (, ) DENSUS ( ) - . RARUS () DEPRAVARE (, ) - . CORRIGERE ( , ) DESCENDERE (, ) - . ADSCENDERE (, ) DESERERE (, ) - . AUXILIUM () FERRE, OPITULARI ( ) DESERTA () ( ) - . HABITATA () (, ) DESINERE, DESISTERE ( - , -) - . COEPISSE, INCIPERE () DESPECTARE, DESPICERE ( ) - . ADMIRARI, SUSPICERE (, ), REVERERI ( ) DESTITUERE (, ) - . AUXILIUM () FERRE, OPITULARI ( ) DETRIMENTUM (, , ) - . EMOLUMENTUM () DEUS () - . HOMO () DICERE () - . SILERE, TACERE (, ) DIES (m) () - . NOX () DIFFICILIS (, ) - . FACILIS ()

28

De liUeris latinis

DISPENDIUM (, ) - . COMPENDIUM ( ) DISPERSI (, ) - . CUNCTI ( ) DISSENTIRE ( ) - . ASSENTIRI (, ) DIU () - . NOCTU () DIVES () - . PAUPER () DOLOR ( ) - . GAUDIUM ( ) DOMESTICUS (, ) - . EXTRANEUS (, ) DOMINUS (, ) - . COLONUS ( - ) DOMINUS (, ) - . INQUILINUS ( - ) DOMINUS (, ) - . SERVUS () DUBITARE ( , ) - . AFFIRMARE ( ) DULCIS () - . AMARUS ( ) EBRIUS () - . SOBRIUS () EDITUS () - . PLANUS () EFFETUS () - . FECUNDUS () EGENS, EGENUS (, ) - . LOCUPLES (, ) EGERE ( ) - . ABUNDARE ( ) EGESTAS ( ) - . ABUNDANTI (, ) ELOQUI () - . RETICERE (, -) MERE () - . VENDERE () EMINUS () - . COMINUS () EMOLUMENTUM () - . DETRIMENTUM (, , )

A.B. , . . ...

29

EQUO ( ) - . PEDETENTIM () ESCA () - . () ESSE ( ) - . DEESSE ( ) ESURIES ( ) - . SITIS ( ) EVERTERE ( , ) - . FUNDARE ( -, ) EX INTERVALLO ( ) - . CONFESTIM, CONTINUO ( , , ) EXANIMUS (, ) - . ANIMANS (, ) EXCORS () - . CORDATUS () EXIGUUS (, ) - . AMPLUS, GRANDIS ( , , ) EXILIS (, , , ) - . GRANDIS ( , , ), BER (, , ) EXITIUM () - . SALUS () EXITUS (, , ) - . INITIUM () EXPERS (, -) - . PARTICEPS ( -) EXSORS () - . CONSORS ( -) EXSPECTATUS () - . REPENTINUS (, ) EXTERNUS, EXTRANEUS () - . CIVIS ( ) EXTRANEUS (, ) - . DOMESTICUS (, ) EXTRANEUS ( , ) - . FAMILIARIS ( , ) EXTREMUM ( ) - . PRINCIPIUM ( ) EXTREMUS ( - ) - . INTIMUS, MEDIUS (, )

30

De litteris latinis

FACILE () - . AEGRE ( ) FACILIS () - . DIFFICILIS (, ) FAMA EST ( ) - . CONSTAT ( ) FAMES ( ) . S ATI ETAS (, ) FAMILIARIS ( , ) - . EXTRANEUS ( , ) FAMULUS () - . HERUS (, ) FARI (, ) - . INFANTEM ESSE ( ), BALBUTIRE (, ) FATERI (, ) - . INFITIARI ( , - ) FATERI (, , ) - . CELARE, RETICERE (, ) FAVOR () - . INVIDIA (, ) FECUNDUS () - . EFFETUS () FEMINA ( , ) . MAS ( ) FERA ( ) - . PECUS ( ) FERITAS () - . HUMANITAS () FERUS () - . CICUR (, ) FERVIDUS (, ) - . GELIDUS ( ) FESTINUS (, , ) - . SEGNIS (, ) FIDUCIA () - . TIMOR () FINIRE () - . COEPISSE, INCIPERE (), PERGERE ()

A.B. , H.H. . ...

31

FIRMUS (, , , ) - . INFIRMUS, VACILLANS (, ), IMBECILLUS (, , ) FLERE () - . RIDERE () FLUERE ( ) - . STARE (, ) FLUIDUS, FLUXUS (, ) - . SOLIDUS () FLUMEN () - . STAGNUM ( ) FORMOSUS () - . DEFORMIS () FREMERE ( , ) - . TACERE ( , ) FREQUENTER (, ) - . RARO () FRIGERE ( ) - . CALERE ( ) FRIGIDUS ( ) - . ACER (, , , ) FRIGIDUS ( ) - . CALIDUS ( ) FUNDARE ( -, ) . EVERTERE ( , )

GAUDIUM ( ) - . DOLOR ( ) GELIDUS ( ) - . FERVIDUS (, ) GLORIOSUS (, ) - . TURPIS ( ) (G)NAVUS (, ) - . INERS () GRACILIS (, , ) - . OBESUS, OPIMUS (, ) GRADATIM () - . CURSIM (), SALTUATIM (, )

32

De Mens latinis

GRADIRI ( ) - . SERPERE (), CURRERE (), STARE () GRANDIS ( , , ) - . EXIGUUS (, ), EXILIS (, , , ), SUBTILIS (, ), MINUTUS ( , ) GRATIA (, ) - . INVIDIA (, ) GRATIA ( , ) - . PRETIUM ( ) GRATIA (, ) - . OFFENSA, OFFENSIO (, ) GRAVITAS (, , ) - . COMITAS (, , ) H HABERE (, ) - . CARERE ( -, , ) HABITATA () (, ) - . DESERTA () ( ) HERUS (, ) - . FAMULUS () HILARIS (-US) (, ) - . SEVERUS (; , ) HILARITAS ( ) - . TRISTITIA (), AUSTERITAS, SEVERITAS (, ) HOMO ( , ) - . BELUA, PECUS ( ) HOMO () - . DEUS () HONESTUS ( ) - . TURPIS ( ) HORTUS () - . AGER ( , , ) HOSPES (, - ) . CIVIS ( ) HOSTIS (, ) - . PACATUS (, )

A.B. , H.H. . ...

33

HUMANITAS () - . FERITAS () HUMANUS (, ) - . AGRESTIS (, ) HUMARE ( ) - . CREMARE ( ) HUMIDUS (, ) - . ARIDUS ( ) HUMILIS ( ) - . ALTUS ( ) HUMILIS () - . SUBLIMIS (, ) HUMUS () - . SUBLIME ( ) I IACERE () - . STARE () IGNAVI (, , ) - . INDUSTRI (, ) ILLUSTRIS (, ) - . OBSCURUS (, , ) IMBECILLUS (, , ) - . FIRMUS, VALIDUS (, , , ) IMPEDIRE (, ) - . IUVARE, ADIUVARE () IMPERARE () - . PARERE () IMUS () - . SMMUS () INANIMUS (, ) - . ANIMAL ( , ) INANIS ( , ) - . PLENUS (, ) INCEDERE ( ) - . AMBULARE () INCHOARE ( ) - . PERFICERE, CONSUMMARE ( , ), ABSOLVERE (, )

34

De litteris latinis

INCIPERE () - . CESSARE, DESINERE, DESISTERE ( - , -), FINIRE () INCURIA ( -) . CURA ( -) INDIGENA ( , ) - . ADVENA, ALIENIGEN ( , ) INDIGERE ( ) - . ABUND ARE ( ) INDUSTRIA (, ) - . IGNAVIA (, , ) INERS () - . (G)NAVUS (, ), PROMPTUS (, , , ) INERS (, , ) . ARTITUS (, . ) INFANTEM ESSE ( ) - . FARI (, ) INFERIOR () - . AEQUUM ( , ), SUPERIOR () INFERIOR ( , , ) . PAR (, ) INFIMUS ( ) - . SUPREMUS (, ) INFIRMUS (, ) - . FIRMUS (, , , ) INFITIARI ( , - ) - . CONFITERI (, ), FATERI (, ) INGENUUS () - . LIBERTINUS () INGREDI ( ) - . SERPERE (), CURRERE (), STARE () INIMICUS () - . AMICUS () INITIUM () - . EXITUS (, , )

A.B. , H.H. . ...

35

INNOCENTIA (, ) - . NOXIA (, ) INOPIA ( , ) - . COPIA, OPULENTIA (, ) INOPS () - . COPIOSUS, OPULENTUS () INQUILINUS ( - ) - . DOMINUS (, ) INTERDICERE ( ) - . ADDICERE ( -), PERMITTERE (, ) INTERDIU () - . NOCTU () INTERIRE (, ) - . RESTARE () INTERITUS () - . SALUS () INTIMUS () - . EXTREMUS ( - ) INVIDIA (, ) - . GRATIA, FAVOR (, ) INVITATUS ( ) - . SUA SPONTE ( , ) INVITUS () - . VOLUNTARIUS ( ) IOCARI ( ) . ASSEVERARE ( ) IOCOSUS () - . SERIUS () IRACUNDIA (, ) - . MANSUTUDO (, , , ) IUBERE ( - ) - . VETARE ( ) IUCUNDUS ( ) - . AUSTERUS ( , , , , ) IUCUNDUS (, ) - . SERIUS () IUGUM ( ) - . RADICES MONTIS ( )

36

De litteris latinis

IUGUM ( ) - . MONS () IUVARE () - . IMPEDIRE (, ) IUVENIS () - . VETUS (HOMO) ( ) (, ) - . PROCUL (, )

LACUS () - . MARE () LAETITIA () - . TRISTITIA, MAESTITIA () LARGUS () - . PARCUS () LATUS () - . ANGUSTUS () LAUDARE () - VITUPERARE (, ) LAXUS () - . ARCTUS (, ) LENIS (, ) - . VEHEMENS (, , , , ) LENTUS (, ) - . VELOX, PERNIX (, ) LENTUS ( , ) . ACER ( , ) LIBENTER (, ) - . TAEDIO ( , ) LIBERTINUS () - . CIVIS (), INGENUUS () LIBERTUS () - . SERVUS () LIBIDO ( ) - . CONTINENTIA () LIBIDO ( ) - . RATIO (, ), VOLUNTAS () LIQUERE ( ) - . RIGERE ( , ) LOCUPLES (, ) - . EGENS, EGENUS (, ) LONGE ( ) - . PROPE ()

A.B. , H.H. . ...

37

LOQUI () - . SILERE ( , ) LUCRUM ( ) . DAMNUM (, ) LUDUS, LUSUS (, ) - . SERIA (, ) LUES (, ) - . MORBUS ( ) LUX () - . TENEBRAE (, ) LUXURIOSUS ( ) - . SEVERUS (, , ) M MACER () - . PINGUIS (, ) MADIDUS (, ) - . SICCUS ( ) MAESTITIA () - . LAETITIA () MAGNA EX PARTE ( ) - . OMNINO () MAGNUS () - . PARVUS () MALIGNITAS (, ) - . BENIGNITAS () MALUS () - . BONUS () MANSUETUDO (, , ) - . SAEVITIA ( ), IRACUNDIA (, ) MARE () - . AMNIS ( ), LACUS () MARE ( ) - . TERRA () MARITUS (, ) - . UXOR (, ) MAS ( ) - . FEMINA ( , ) MEDITATUS ( ) - . SUBITUS (, ) MEDIUS () - . EXTREMUS ( - )

38

De

littens latinis

MERACUS (, ) - . TEMPERATUS ( ) MERUS (, ) - . MIXTUS () METUERE () - . CONTEMNERE ( -) METUS (, ) - . SPES () MINUTUS ( , ) - . GRANDIS ( , , ) MITIS (, ) - . ACERBUS (, ) MIXTUS () - . MERUS (, ) MODERATIO ( , ) - . CUPIDITAS ( -) MONS () - . CAMPUS ( ) MONS () - . IUGUM ( ) MONTOSUS () - . PLANUS () MORBUS ( ) - . LUES, CONTAGIUM, PESTILENTIA (, ) MORS () - . VITA () MULIER ( ) - . VIRGO ( , ) MULIER ( ) - . VIR () MUNDITIA (, ) - . PAEDOR (, ) MUNDUS (, , ) - . SORDIDUS, SPURCUS (, ) N NECESSITAS (, ) - . CULPA (, -: peccatum, delictum, maleficium, scelus, flagitium nefas, ) NECESSITATE ( ) - . SUA SPONTE ( , )

A.B. , H.H. . ...

39

NEGARE ( ) - . ( , , -), ASSENTIRI (, ) NEGLIGERE ( , ) - . TUERI (, , ) NEGOTIUM (, ) . OTIUM ( , ) NEMO () - . OMNES ( ) NEUTIQUAM ( , ) - . UTIQUE (, ) NIGER ( ) - . CANDIDUS (-) NITOR (, , ) - . SQUALOR (, ) NOCTU () - . DIU, INTERDIU () NONNUMQUAM () - . SAEPE (), NUMQUAM (), SEMPER () NOVICIUS (, ) - . VETUSTUS (, ) NOVUS () - . ANTIQUUS, PRISCUS (; , , ) NOXIA (, ) - . INNOCENTIA (, ) NUERE ( , ) - . ABNUERE ( ), RENUERE ( , ) NUMQUAM () - . NONNUMQUAM (), SEMPER ()

OBESUS (, ) - . GRACILIS (, , ) OBLIQUUS (, , ) - . RECTUS () OBSCURUS (, , ) - . ILLUSTRIS (, ) OBSEQUIUM (, ) - . CONTUMACIA () OBTEGERE ( - ) - . APERIRE ()

40

De litteris lattnis

OBTINERE (, ) - . RELINQUERE () OCCULERE, OCCULTARE ( - ) . APERIRE () OCCULTE () - . APERTE (, , , ) OCCUPATIO () - . VACATIO ( , ) OCCUPATUS () - . VACUUS (, ) ODIUM () - . AMOR () OFFENSA, OFFENSIO (, ) - . GRATIA (, ) OLIVETUM ( ) - . ARVUM (, , ) OMEN ACCIPERE ( ) . ABOMINARI ( ) OMITTERE (, , ) - . ASSERERE (, ), DEFENDERE, TUTARI (, ) OMNES ( ) - . NEMO (), UNUS (), ALIQUOT () OMNINO () - . MAGNA EX PARTE ( ) OPACUS (, ) - . APERTUS, APRICUS ( : , ) OPIMUS (, ) - . GRACILIS (, , ) OPITULARI ( ) - . DESERERE, DESTITUERE (, ) OPPIDUM ( ) - . URBS ( , ), RUS, VICUS () OPTIMATES ( ) - . POPULRES ( ) OPULENTIA (, ) - . INOPIA ( , ) OPULENTUS () - . INOPS ()

A.B. , H.H. . ...

41

ORDIRI () - . CONTINUARE, PERGERE () OSCINES (, ) - . ALITES (, ) ( ) OTIUM ( , ) - . NEGOTIUM (, )

PABULUM () - . ARVUM (, , ) PACATUS (, ) - . HOSTIS (, ) PAEDOR (, ) - . MUNDITIA (, ) PAENE () - . PLANE () PALAM (, , ) - . CLAM, CLANCULUM (, ) PAR (, ) - . INFERIOR (), SUPERIOR () PARATUS (, ) - . SUBITO, SUBITUS (, ) PARCUS () - . LARGUS () PARERE () - . IMPERARE () PARTICEPS ( -) - . EXPERS (, -) PARVUS () - . MAGNUS () PASCUUM () - . ARVUM (, , ) PAUPER () - . DIVES () PECULIARIS () - . UNIVERSALIS () PECUS ( ) - . FERA ( ) PECUS ( ) - . HOMO ( , ) PEDETENTIM () - . CURRU ( , ), EQUO ( ), VOLATU ( ), VELIS ( )

42

De litteris latinis

PERDERE ( , ) - . SERVARE ( ) PEREGRINUS ( - ) . CIVIS ( ) PERFICERE ( , ) - . INCHOARE ( ) PERFICERE (, ) - . CONARI ( -) PERGERE () - . ORDIRI (), FINIRE () PERMITTERE (, ) - . INTERDICERE ( ) PERNIX (, ) - . LENTUS (, ) PESTIFER () - . SALUTARIS () PESTILENS ( ) - SALUBER ( ) PESTILENTIA (, ) - . MORBUS ( ) PEXI ( ) - . SPARSI ( ) PICTURA (, ) - . SIGNUM ( ) PINGUIS (, ) - . MACER () PLACIDUS (, ) - . TURBIDUS (, , ) PLANE () - . PAENE, VIX () PLANE (, , ) - . CLAM, CLANCULUM (, ) PLANUS () - . EDITUS (), MONTOSUS (), SAXOSUS (, ) PLENUS (, ) - . INANIS ( , ) () - . PROSA ( ) POENA () - . PRAEMIUM ( , , -)

A.B. , H.H. . ...

43

POLLUTUS (, ) - . SANCTUS (, . . ) POPULRES ( ) - . OPTIMATES ( ) PORRO IRE ( ) - . REDIRE () POSTEA (, ) - . STATIM, PROTINUS (, ) POSTREMUS ( - ) - . PRIMUS, PRINCEPS () () - . CIBUS, ESCA () PRAEMIUM ( , , -) - . POENA () PRAETERIRE ( ) - . RESTARE () PRATUM () - . ARVUM (, , ) PRAVUS () - . RECTUS () PRETIUM ( ) - . GRATIA ( , ) PRIMUS, PRINCEPS () - . POSTREMUS ( - ) PRINCIPIUM ( ) - . EXTREMUM ( ) PRISCUS (; , , ) - . NOVUS () PRIVUS () - . ALIENUS () PROBARE (, , ) - . REPREHENDERE ( , , ) PROCUL (, ) - . (, ) PROFANUS (, , ) - . SACER (, . . ) PROFICISCI (, ) - . REVERTI () PROFITERI ( , ) - . RETICERE (, - ) PROHIBERE ( , ) . ADHIBERE (, )

44

De lteris latinis

PROLOQUI () - . RETICERE (, -) PROMPTUS (, , , ) . INERS (), SEGNIS (, ) PRONUS (, - ) . ARDUUS () PROP () - . LONGE ( ) PROPERARE ( - ) - . CESSARE (, ) PROPERUS (, , ) - . SEGNIS (, ) PROPRIUS ( ) - . COMMUNIS () PROSA ( ) - . CARMIN A, POEMATA () PROTINUS (, ) - . DEINDE (), POSTEA (, ) PROXIMUS () - . ULTIMUS ( ) PRUDENS (, ) . STULTUS ( , ) PULCHER () - . TURPIS ( , , ) PURUS () - . CONTAMINATUS (, ) Q QUAESTUS ( ) - . SUMPTUS (, , ) R RADICES MONTIS ( ) - . IUGUM ( ) RARO () - . CREBRO, FREQUENTER (, )

A.B. , H.H. . ...

45

RARUS () - . DENSUS ( ) RATIO (, ) - . LIBIDO ( ) RECENS () - . VETUS () RECTUS () - . PRAVUS (), CURVUS (), OBLIQUUS (, , ) REUS ARE ( , ) - . SUSCIPERE (, ) REDDERE () - . ADIMERE ( - ) REDIRE () - . PORRO IRE ( ) REFRAGARI ( ) - . SUFFRAGARI ( ) ( ) RELINQUERE () - . OBTINERE (, ) REMISSUS (, ) - . SEVERUS (, , ) RENUERE ( ) - . ADNUERE, NUERE ( , ) REPENTE (, , ) - . SENSIM (, , ) REPENTINUS (, ) - . EXSPECTATUS () REPREHENDERE ( , , ) - . PROBARE (, , ) REPUDIARE () - . ASSUMERE () RESTARE () - . PRAETERIRE ( ), INTERIRE (, ) RETICERE (, -) - . PROLOQUI (), PROFITERI ( , ), FATERI (, , ) RETINERE () - . AMITTERE (, )

46

De litteris latinis

REVENIRE (, ) - . ADVENIRE (, , ) REVERERI ( ) - . DESPICERE, DESPECTARE ( ) REVERTI () - . PROFICISCI (, ) RIDERE () - . FLERE () RIGERE ( , ) - . LIQUERE ( ) ROGATUS ( ) - . SUA SPONTE ( ) RUS () - . AGER ( , ) RUSTICUS () - . URBANUS (, , )

SACER (, . . ) - . PROFANUS (, , ) SAEPE () - . SEMEL (), NONNUMQUAM (), SEMPER () SAEVITIA ( ) - . MANSUETUDO (, , ) SALIRE () - . AMBULARE ( ), STARE ( ) SALTUATIM (, ) - . GRADATIM () SALUBER ( ) - PESTILENS ( ) SALUS () - . EXITIUM, INTERITUS () SALUTARIS () - . PESTIFERUS () SALVE ( , ) - . VALE ( , ) SANCTUS (, . . ) - . POLLUTUS (, ) SANITAS ( ) - . AEGRITUDO ()

A.B. , H.H. . ...

47

SATIETAS (, ) - . FAMES ( ) SAXOSUS (, ) - . PLANUS () SECURITAS ( ) - . SOLLICITUDO () SECURUS () - . SOLLICITUS () SEGNIS (, ) - . PROPERUS, FESTINUS (, , ), PROMPTUS (, , , ) SEMEL () - . ALIQUANDO ( ), SAEPE () SEMPER - . NONNUMQUAM (), SAEPE () SENSIM (, , ) - . REPENTE (, , ) SERIA (, ) - . LUDUS, LUSUS (, ) SERIUS () - . IOCOSUS, IUCUNDUS (, ) SERPERE () - . GRADIRI, INGREDI ( ) SERVARE ( ) - . PERDERE ( , ) SERVUS () - . LIBERTUS () SERVUS () - . DOMINUS (, ) SEVERITAS (, , ) - . COMITAS (, , ) SEVERITAS (, ) - . HILARITAS ( ) SEVERUS (, , ) . LUXURIOSUS ( ) SEVERUS (, , ) - . HILARIS (US) (, ), REMISSUS (, ) SICCUS ( ) - . MADIDUS (, ) SIGNUM ( ) - . PICTURA (, )

48

De litteris lanis

SILERE (, ) - . DICERE, LOQUI () SILVA () - . AGER ( , ) SIMPLEX (, ) - . VERSUTUS (, , ) SINGULI ( ) - . UNIVERSI ( ) SITIS ( ) - . ESURIES ( ) SITUS (, ) - . USUS () SOBRIUS () - . EBRIUS () SOLIDUS () - . FLUIDUS, FLUXUS (, ) SOLLICITUDO () - . SECURITAS ( ) SOLLICITUS () - . SECURUS () SOLUTUS (, ) - . SPISSUS (, ) SORDIDUS (, ) - . MUNDUS (, , ) SPARSI ( ) - . PEXI ( ) SPERNARI, SPERNERE ( -, , ) - . APPETERE ( -, -), CONCUPISCERE ( ) SPES () - . METUS (, ) SPISSUS (, ) - . SOLUTUS (, ) SPURCUS (, ) - . MUNDUS (, , ) SQUALOR (, ) - . NITOR (, , ) STAGNUM ( ) - . FLUMEN () STARE ( ) - . AMBULARE ( ), GRADIRI, INGREDI ( ), CURRERE (), SALIRE () STARE (, ) - . FLUERE ( )

A.B. , H.H. . ...

49

STARE () - . IACERE () STATIM ( ) - . DEINDE (), POSTEA (, ) STREPERE ( , ) - . TACERE ( , ) STULTUS ( , ) - . PRUDENS (, ) SUA SPONTE ( , ) . CASU (), NECESSITATE ( ), INVITATUS ( ), ROGATUS ( ) SUBITUS (, ) - . ANTE PROVISUS ( ), MEDITATUS ( ), PARATUS (, ) SUBLIME ( ) - . HUMUS () SUBLIMIS (, ) - . HUMILIS () SUBTILIS (, ) - . GRANDIS ( , , ) SUFFRAGRI ( ) - . REFRAGARI ( ) ( ) SUMMUS () - . IMUS () SUMPTUS (, , ) - . QUAESTUS ( ) SUPERESSE ( - ) - . DEESSE ( - ) SUPERIOR () - AEQUUM ( , ), PAR (, ) SUPREMUS (, ) - . INFIMUS ( ) SUSCIPERE (, ) - . RECUSARE ( , ) SUSPICERE (, ) - . DESPICERE, DESPECTARE ( )

50

De litteris latinis

TACERE (, ) - . DICERE (), CLAMARE (), STREPERE ( , ) TAEDIO ( , ) - . LIBENTER (, ) TARDUS () - . CITUS, CELER () TEMPERTUS ( ) - . MERACUS (, ) TENEBRAE (, ) - . LUX () TENUIS () - . CRASSUS (, ) TERMINARE (0 : , ) - . CONTINUARE () TERRA () - . MARE ( ) TERRITUS ( ) - . ALACER ( , ; alacritas , ) TESCA (, ) - . CELEBRIA (, ) TIMERE () - . CONTEMNERE ( -) TIMOR () - . FIDUCIA (), ANIMUS ( ) TORRIDUS ( ) - . UVIDUS () TRANS ( ) - . CIS ( ) TRISTITIA (, ) - . LAETITIA (), HILARITAS ( ) TUERI (, , ) - . NEGLIGERE ( , ) TURBIDUS (, , ) - . PLACIDUS (, ) TURPIS ( , , ) . PULCHER ()

A.B. , H.H. . ...

51

TURPIS ( ) - . GLORIOSUS (, ), HONESTUS ( ) TUTARI (, ) - . OMITTERE (, , ) U BER (, , ) - . EXILIS (, , , ) ULTIMUS ( ) - . PROXIMUS () ULTRA ( ) - . CIS ( ) UNIVERSALIS () - . PECULIARIS () UNIVERSI ( ) - . SINGULI ( ), UNUSQUISQUE () UNUS () - . OMNES ( ) UNUSQUISQUE () - . UNIVERSI ( ) URBANUS (, , ) - . RUSTICUS () URBS ( , ) - . OPPIDUM ( ), RUS, VICUS () USUS () - . SITUS (, ) UTIQUE (, ) - . NEUTIQUAM ( , ) UVIDUS () - . TORRIDUS ( ) UXOR (, ) - . MARITUS (, ) V VACATIO ( , ) - . OCCUPATIO () VACILLANS (, ) - . FIRMUS (, , , )

52

De liueris latinis

VACUUS (, ) - . OCCUPATUS () VALE ( , ) - . SALVE ( , ) VALIDUS (, , , ) - . IMBECILLUS (, , ) VARIUS (, ) - . AEQUS ( ) VASTA (LOCA) ( ) - . CULTA (LOCA) ( ) VEHEMENS (, , , , ) - . LENIS (, ) VELIS ( ) - . PEDETENTIM () VELOX (, ) - . LENTUS (, ) VENDERE () - . EMERE () VERSUTUS (, , ) - . SIMPLEX (, ) VETARE ( ) - . IUBERE ( - ) VETUS () - . RECENS () VETUS (HOMO) ( ) - . IUVENIS () VETUSTUS (, ) - . NOVICIUS (, ) VIGUS () - . AGER ( , ) VIR () - . MULIER ( ) VIRGO ( , ) . MULIER ( ) VITA () - . MORS () VITUPERARE (, ) - LAUDARE () VIX () - . PLANE () VOLATU ( ) - . PEDETENTIM () VOLUNTARIUS ( ) - . INVITUS () VOLUNTAS () - . LIBIDO ( )

53

A.M. ( )

[ 2000; 1962]. . , [Jakobson 1937/1962; 1962]; , . , , , , , . , ^ P.O. .. - , - - - . : ,

54

De litteris latinis

. [Allen 1969; 1973], , . , , , , . - , , , . . , - 5, . : , , , ; , , "" . [ 2001: 62]. : 1) : ; 2) : (AARA, LE EG 2.1438); 3) [ ]. , , . : , , ; , , [ 2001: 103], , : II I. . . [ ];

.. .

55

2 = 1 + 1 , , , , .. , , , ; , , .. [ 1951], . , . , , .. .. [ 2000: 200-205]. , , , . ( ), ( ), . P.O. , , [Jakobson 1937/1962]. , - , , , , - , . , , . .. . . , 1 [Allen 1973:162]. , : , . 162 1

But may there not perhaps be in it more of symbolic sleight-of-hand phonological validity?

56

De litteris latinis

, , 2. , , , , . , , III IV (-, dormi aud), 22 = 1 [Allen 1973: 164-169], . , , . , . , , . pos.ci.mus, , , ; , la.ti.us re.l.tus, , . , . , . . .. , , , , . , . , - : - : , - , 2 = 12 3 = 13. , , .. [Bell 1970].2

, , , , ps.cimus,

A.M. .

57

, . ., , - , , , . . , , , . 3 : 1 ) , / ; 2 ) : , , - /?; 3) : , 5 (. . , - ). .. . , , , , , . , , , , : , , , < > < > - , . 2 = 1+1, , , - 1. , . , , : .. .3

58

De litteris latinis

4) : a) : - , < > ; b) : S < > < > . .. .. [Devine & Stephens 1982; 1994]. . . : , , , . . . : = . , , , - ( ). , - + -(-) + : , *_+. , - , , , . , . . - , - , .. .. [Devine & Stephens 1982; 1994]: , , 9, -- (--) -$- (--), , , . , , = , -

A.M. .

59

. , . . / . , : III ( i ) -IV , , ( ); , -- : -1, -1, -, a : -, -l 22 = 1, , . -, copis, cpit, auds, opens, impeds* [Allen 1973:164], , , , auds? -, sli, ueni orior, , , orior, . , , , , cfulgurre : , . , , , , -, -y a -it, -, . , . , cuporet (Lucr. De rerum not. I, 71) , , .4

60

De litteris latinis

. , , , [ 1995: 30], , , , ( ), [ 1995:23-30,31-35; Devine & Stephens 1980]. . : . , , , : , , ( ), [West 1982: 187]. , . , , , () . .. [ 2001: 285-286]. / , , . , ; - . , , . . , .

. .

61

, , , - . w . , , , , , .. . , , .. , . , , .. . , , [ 2000: 195], , . . , . . - . [Hyman 1985; Allen 1973]. : 5, . : , . , , , , , [Nagano-Madsen 1990]. , , .. [ 1895].5

62

De litteris latinis

.. : .,, ... , , , [ 2000: 55]. , , , , , . , : ; , , , : 1, 0 - . , , . . ; , , . - . , [ 2000: 203, 230-231] , (), , ; . , , [ .: 200]. [ 2004] , . , ( , ), . , .

A.M. .

63

, 6 . , , - , - : , , . . 1 1 + + F

, , , . , : - , , . , ( ), , , ( ), - 1.6

() , , [ 2000:201 ]. : , , , , . 7 ( ) mora-timed w syllable weight language .

64

De litteris latinis

, ( ), . ; [Hoequist 1983] ( [Han 1962]) ; - - , . (), , , , ; , , . , (. . ) - , , , . , 8. , . [Devine & Stephens 1985: 145], . , . ? ; [ 2000:220]. - [ 1996:177]. . : [ 1963:176-191].8

A.M. .

65

, , . , , , , , (, ), - , . , , , - , - . , , . . , , , , . , , -, , , , , , , , , [ 1983: 12]. , . , , . , , . ,

66

De litteris latinis

: (1) () , . . , , , [Nagano-Madsen 1990], ; (2) , . , ( , , ), . . , () : *, . , - , , . ,

, , , , . , (), (), ():

()

()

()

. 1.

, . , .. [ 1962: 51, . 7]. , . , (. . ), ,

A.M. .

67

( ) [Vendrys 1945:

55, 57]; , , , . .. , , , , P.O. [Jakobson 1937/1962], , , , 9 . , ; , , , , . . , [Kurytowicz 1958:107], . , , , [Allen 1973: 237 sqq.]. . , , . , - (~); 10. , ; , , . ; , , : ( [ 1962: 50]), , , : {00}\}. .. . , , , ! - , .10 9

68

De litteris latinis

: 1) , ; 2) : ; 3) : (. . 2) , , , [ 2000: 220]; , , ; 4) : . [West 1982: 12] 38 {overt) , , , ; (!) ; 37 , , , : [Tyrt. 17], [Horn. Ilias, 2,415], [Arch. 93, 6] etc. , , . 1() 1(), , 1(). , , - (. . ) , , . 11.11

. Musque,

-.

A.M. .

69

: ( ) ( ), . [ 1961 ]. .. [ 1997] - . , - . 1. , (.: [ 1997]). 2. , , 12 . 3. - , . a) , 13: .NB ('): , , , + 5 (. . ): . , , s [ et al. 1997: 81]; , .

b) , (1) (2) , (3) : 14. ( ) (00: ) [ 1962: 92-94]; , , . , , . 13 , : < . 14 .12

70

De littens latinis

4. : (.: [ 1961; 2003]). 5. : . , , , , , :

. [ 1962: 96]. 6. ; , : , . : . , . 3- , , (, ), (, ) . (, , 9). . , , . 1) 2) . 7. : < *9; < *. 8. : < * ( ). , , . , ,

.. .

71

. : ^ ^ w ; 6, ^ ^, , ^ {) -, . , , , . 9. , , - . . , , , , , (/) 3- ( , : , ) . . 3- , , (, ; , ). . . : [ 1962:87 sqq.]. , .

. a. - - ; . b. () , . , , .

72

D

e litteris latinis

c. , , ; , , - . d. , . , , , , , . , , ; . e. : / . , , , [ 1962].

2004 - AM. // - : . ., 2004. 1995 - . ( . . ). ., 1995. 1961 - .. - - // . ., 1961. 2003 - .. - // . XIII . , 2003. . ., 2003. . 131-162. et al. 1997 - .. . . ., 1997. 1997 - .. // . .. . ., 1997.

AM. .

73

1963 - . . ., 1963. 1996 - . . ., 1996. 2001 - .. // Opera philologica minora. ., 2001. 1951 . // . ., 1951. 1962 - . . .; ., 1962. 2001 (= 1960) - . . .; ., 2001 (1960). 2000 - .. . ., 2000. 1895 - .. // . 1895. . 38. . 252-297. 1983 - .. . ., 1983. Allen 1969 - Allen W.S. The Latin Accent: a Restatement //Journal of Linguistics, 1969. 5. P. 193-203. Allen 1973 - Allen W.S. Accent and Rhyme. Cambridge University Press, 1973. Bell 1970 - BellA.E. A State Process Approach to Syllabicity and Syllable Structure. Ph.D. Dissertation. Stanford, 1970. Devine & Stephens 1980 - Devine AM., Stephens L.D. Latin Prosody and Meter: Brevis Brevians // Classical Philology, 1980. Vol. 75, 2. April. P. 142-157. Devine & Stephens 1982 - Devine AM., Stephens L.D. Towards a New Theory of Greek Prosody: The Suprasyllabic Rules // , 1982. 112. P. 33-63. Devine & Stephens 1985 - Devine AM., Stephens L.D. Stress in Greek? // , 1985.115. P. 125-152. Devine & Stephens 1994 - Devine A.M., Stephens L.D. The Prosody of Greek Speech. Oxford, 1994. Han 1962 - Han M.S. Japanese Phonology. Tokyo, 1962. Hoequist 1983 - Hoequist CE. Syllable Duration in Stress-, Syllable- and Mora-Timed Languages // Phonetica, 1983. 40. Hyman 1985 - Hyman LM. A Theory of Phonological Weight. Dordrecht, 1985. Jakobson 1937/1962 -Jakobson R. On ancient Greek prosody (1937) // Selected Writings. Vol. 1. Phonological Studies. 's-Gravenhage, 1962. Kurylowicz 1958 - KurylowiczJ. L'accentuation des langues Indoeuropnnes. Krakow, 1958. Nagano-Madsen 1990 - Nagano-Madsen Y. Quantity Manifestation and Mora in West Greenlandic Eskimo: Preliminary Analysis // Working Papers in General Linguistics and Phonetics. Lund university, 1990. 36. P. 123. Vendrys 1945 (1902) - VendrysJ. Trait d'accentuation grecque. P., 1945 (1902). West 1982 - West ML. Greek Metre. Oxford, 1982.

74

..

, . : ., , (, ), ( ), ( ). ( , , , , ), (Schwarzwald, Weienfels, Weienstein), . , , , - , 1. , , , (. ). (, , - ), , ? , -, , .., : . // . . ., 1995. . 92.1

.. .

75

, - 2, - , , , ; , , . : albus, niger ruber3; : ater [Ater mons (Plin. . h. V 35) LBY, 35 D4; 36 B2], candidus [Candidum promunturium (Mela I 34; Plin. n. h. V 23; Solin. 27, 1) TUN, 32 E24], caesius [Caesia silua5 (Tac. ann. I 50) GER, 11 Hl; 12 Bl]. ( .) , . . albus, , 6, Barrington Atlas of the Greek and Roman World / Ed. Richard J. A. Talbert. Princeton; Oxford, [2000]. 3 Saxa Rubra (Cic. Phil. II 31, 77; Liu. II 49,12; Tac. hist. Ill 79) ITL, 43 B2, Rubrum mare, Rubra ITL, 39 F5, *Rubrenses ITL, 48 B3, Ad Rubras? ALG, 31 G4, Ad Rubras SPN, 26 D4. [ - , (. Cap Blanc); - , -], (Candidum promunturium) , [Auien. or. marit. 602 (ed. Holder)]. (. 15 Arelate - Massilia). 5 (11 Sequana Rhenus), (. Haselgrove) (J. Kunow) ( ) , (. Heissi-Wald); , . . (. . .) caesius . 6 Andrej. tude sur les termes de couleur dans la langue latine. P., 1949. P. 26.4

2

76

De lteris latinis

, , alb-, : , , , () - Albis -is, m. [R. g. D. A. V 12; Mela III 3; Veil. II 106, 2; II 106, 3 (flumine Albi); Sen. Med. 374 (Albin Persae... bibunt), Tac. Germ. 41; ann. I 59; II 14; II 19; II 22; II 41; IV 44; Claudian.] GER, 10 F3; 2 F3; 12 FI, a : , Alba , -, , - (fluuius, flumen, amnis), , -, , . ( ) alb- -. *albh-, albus. , .. 7, , .-. ( ), , , - - ( *dubn-). , Alba albus ( -), : . urbs Alba (Plin. . h. HI 10), oppidum Album (III 48)8. . : .. // / : .. ( ), .. (. .), .. . ., 2002 (. . . Series minor). . 82-129. 8 . (Andrej. Op cit. P. 26).7

AM. .

77

, 9: 1) alb-: : Alba SPN, 25 , Alba Docilia ITL, 39 D5, Alba Fucens ITL, 42 E4; 44 Dl, Alba Heluiorum FRA, 17 D4, Alba Longa? ITL, 43 [. Albanus ~a -um (Cic. Mil. 85)10], Alba Pompeia ITL, 39 C4 ( Castra Albana ITL, 43 C3; 44 C2); : Album Ingaunum ( Albingaunum) ITL, 16 Fl Alb(i)um Intimilium ( Albintimilium) ITL, 16 E2; : Albanum CRO, 20 F4; 21 A4, Albanus pagus Beneuentanorum (CIL. IX 1455; III 37); Albanus ager (Cic. agr. II66; Liu. 122,3; VI42,6; VII11,3; VII39,8; Colum. III8,5; Plin. n. h. XIV 25) ( in Albano); : Alba (ITL, 47 SPN, 25 ), Albanus lacus ITL, 43 , Albanus riuus; Albanus mons ITL, 43 C2; 44 C2, Alba GER, 12 C4; Albanum nemus (Liu. V 15,2); arx Albana (Liu. VII 24, 9) fundus Albanus [Cic. Clu. 141) Albanum [Cic. Phil. VIII 9 (pl.)l; 2) ( ) albul-: Albula ITL, 42 F3, Albulae ALG, 29 Dl, Aquae Albulae ITL, 43 C2, Aquae Albulae ITL, 43 C2; 44 D2; 3) albun(e)-: ( ) Albunea ITL, 43 ; 4) urn- ( alburnus): Alburnus mons ITL, 45 ; 44 4, Alburnus Portus ITL, 45 A4; 44 G5, Alburnus Maior ROM, 21 F3; , , , , , , . 10 , Alba, Albani ( Cato orig. fr. 22) Albenses; , (Caes. anal, fr. 12; Varr. 1. L. VIII 35; Quint, inst. I 6,15).9

78

De litteris latinis

5) : Albinia ITL, 42 A3, Albis GER, 10 F3; 2 F3; 12 FI [Albanta] AUS, 20 , Albius mons SVN, 20 B4, ( ) Albinnum FRA, 17 F2; 18 4, Albocela SPN, 24 F3, Albona CRO, 20 4, Albici FRA, 15 2, Albiones SPN, 24 El; 6) (. ) : Albani (r.g D. . 5; Liu. per. 101; Mela III 39; Flor. 140; Colum. I 3, 6; Plin. n. h. VI29; VI38; VII 98; Tac. ann. II 68; IV 5; VI 33 al.; hist. I 6; Hist. Aug.) GEO, 88 Dl, Albania (Flor. 140; Frontin, str. II3,14; Plin. n. h. 16 a al.; Gell. IX 4, 6) AZE/RUS, 88 F3, Albana porta (Val. Fl. Ill 497) RUS, 88 G2, Albanus (Plin. n. h. VI 39) GEO, 88 F3, Albanum mare, 88 H3; 7) Albanopolis ALB, 49 B2, (, Albaniana NET, 10 A4 Albania IRQ, 92 2); 8) Albiana FRA, 48 D3, *Albianum AUS, 19 E2. , ( , ): - Albus portus [Itin. Ant. 407,1 (Portus Albus)] SPN, 26 E5 [. Toppe--- (Torre de S. Garcia)]; - : Vallis Alba SYR, 69 F2 ( ) (Valle Alba Not. dign. or. XXXII 42; Inscr. (lapides miliarii (ed. M. Dunand): Rev. Bibl. 40 (1931), 238-240; 420; 423425)) (. --), Ad Gallinas Albas ITL, 43 Bl; 44 B2 [. - (Prima Porta)] Ad Turres Albas ITL, 44 C3; - : Album promunturium (Plin. n. h. V 75) LEB, 69 B3 [. - (. )] promunturium Album (Plin. n. h. HI 3) ( , ); - Albi montes (Plin. n. h. XVI 141; XXXI 44) ( , . ). albus candidus - 11, Candidum promunturium.11

. , (Andr J. Op. cit. P. 26),

.

.. .

79

. ( Nigris fl. ALG, 34 D3 Nigritae (Mela I 22; III 104; ALG, 29 E312) Nigrus fl. Tab. Peut. XI 1 (Nigro); Geogr. Rau. V 10 (Nigro; GEO, 87 G213 ), a niger, , (Putea Nigrorum LBY, 37 1, . ), ( ): - Casae Nigrae (Aug. retract. 11; Cresc. II1,2; coll. 3,24; 3,31) ALG, 34 F3 [ - Nigrae (Tab. Peut. IV4), . Ngrine]; (. ) Casensis ~ Aug. coll. 3,36; 3,38; Don. 13,17; 16,20: Donatus a Casis Nigris = Donatus Casensis; - Niger mons FRA, 14 H3 (. St. Geoiges-Nigremont) Niger mons [Plin. n. h. V 37 (mons nomine Niger)] LBY, 36 D3 ( -); - Corcyra Nigra Ins. CRO, 20 D7, . [. , (Corcyra Ins. GRE, 54 2; 1 G3)]. nigr- ( - Album?) Nigrum Pullum NET, 10 A4 [ - pullus ?; . (Zwammerdam)]. niger ater - Ater mons [. - (, , - ), --]14.12 , . , Nigritae niger (Ibid. P. 54). , . 13 , Mogrus (. Aman, peripl. . . 7,5; 8,1); y , , Nogrus (Plin. n. h. VI12). . . , -, , ater (Andr J.Op. cit. P. 54).

80

De littens latinis

, , , . (omen), , niger (solem nigrum . sat. 19,73 )15. , , - . , , Casae Nigrae - Casensis - , Niger : [., , Hipponeregiensis Hipponiregiensis Hippo Regius)16. nigr-, , , (, ) Nigrinus Nigrinius Nigrinianis [Tab. Peut. VIII 2; Geogr. Rau. IV 7 (P. 186, 19 Pinder)], a - Candidiana [Itin. Ant. 223; Not. dign. Or. XL 24 (milites primi Moesiaci, Candidiana); Proc. aedif. IV 7, 9 ()] BUL, 22 D4 (. )17. , , : , , . , , , nigr- , , - . , , niger . (Ibid. P. 57). 16 , Casae Nigrae Nigrenses Maiores, , . V . , : Lucrus episcopus plebis Nigrensium Maiorum; Ianuarianus, episcopus Casensium Nigrensium; Ianuarianus episcopus Casensium (Gesta collationis Carthaginiensis a. 411, cognitio 1, cap. 133; cognitio 1, cap. 149; cognitio 1, cap. 157). 17 nom. pi. fern. sing.15

AM. .

81

, , . . , : Casae Nigrae, mons Niger, mons Ater. , : , a Nigrum Pullum ( ) - . , , : , ( !), , . , niger, albus , - , . , , , , , .

82

..

Sed obscura est historia Romana. Cicero De RP. II36

, , . , , , - . , , , , . , , , (72, 73)1 , : 197 ., - 240 . ( - 239 .). ( , ) . , . , , 2 , , . . Marconi 1966; Matingly 1971; Suerbaum 1968; Carratello 1977; , .2 1

.. . - ... 8 3

. 1. 240 , , 3 , , . 2. , : ( rozzo = primus), , - . 4 (, ) , Depoetis 5 . 3. , 6. : - , ; - - , , , ( ) ; - - , .

3

p. 181).4

...di questa data l'unico responsabile... deve essere Varrone (Marconi 1966,

(Soph. Elench. 183b22), , . 5 Dahlmann 1962 - . 6 , Anna 1954 . ( Anna 1984) (Dahlmann 1962, . 581).

84

De litteris latinis

, , , , - , . , ( ); : , . , . , . , . ( , 7) , , , . , - . - (, ) - , , (, , ) 8. 1148: Else (1967, p. 113-117) (Kassel in app.); Else , . 8 , ( , Fr. 20 Gigon (76 Rose3), 7

.. . - ... 8 5

. , testimonia, De comoedia: Excerpt. De Com. V, 4 (Wessner): comoediam apud Graecos dubium est quis primus invenerit - apud Romanos certum est: et comoediam et tragoediam et togatam primus Livius Andronicus repperit. : , , , (, ) , . , (1449), ( ) . {Brutus 72,73; Tusc. 1.1,3) ( )9. ( 71): , 10, , , : . (XVII, 21), (, , ) - , , (Tusc. I, 3; V, 7; De Nat. Deorum III, 11; De RP II, 18), (Gellius III. 11,5-7 = Accius Fr. 6 FPL; Varro Fr. 69 Funaioli; Aristoteles Fr. 20,5 Gigon). 9 ( ), (Stromata. 1,16,79,1). 10 Poet. 1448b28; , , , , [De Nat. Deorum I, 107 = 27 Gigon (7 Rose3)].

86

De littens latinis

, , , : . Gell. XXI, 1618), - - ( 40-42). De Grammaticis et Rhetoribus , . , 11 (VII, 2) (II, 4) - , - . (, , 12 ) : ludi scaenici 364 ., . Sulpicio Petico . Licinio Stolone consulibus. , , , : Livius VII. 2, 913

Aristoteles 1449b5

Liuins post aliquot annis, qui ab saturis ... ausus est primus argumento ' fabulam serere .n

? - , , ( ), Hendrickson 1898 , : unvarronisch, - vorvarronisch (Leo 1904, p. 72); Waszink 1948; . II . 13 (114,4) paulatim deinde ludicra ars ad saturarum modos perrepsit, a quibus primus omnium poeta Liuius ad fabularum a quibus primus omnium poeta Liuius ad fabularum argumenta spectantium animos transtulit... ( ) . , , .

12

Waszinkl948,p.238.

.. . - ... 3 7

saturae - 14495 144920: ... : 14. , : , , . , , . , , , (X. 2, 7; cf. Horat. . . 1, 62). , . , , . : . , , . , ( ), , , - , (X 1, 93) . 14492021 Else (1967, . 164-182) , , , , . (?) , , Else. , .14

De littens latinis

. , , , - , - . , ( ) . ( ). , , , . primus , . , primus . . , primus , inventio-perfectio, , , . , ( 27, 28, 39, 40), , ( 27), doctrina ( 44), ( 45), ( 35). , (31), - , ( 32), ( 38), ( 46). , , : primus est M. Cornelius Cethegus ( 57), - ( 63), , , 15 , ( 138). inventio-perfectio , , , Brutus 137: ...quae fuerit ascensio et quam in omnibus rebus difficilis optimi perfectio atque absolut io...15

.. . - ... 8 9

, , , . , , , , , , . , = , , , , primus, . De Grammaticis et Rhetoribus , . De Gramm, et Rhet. 1: initium quoque eius (grammatices) mediocre exstitit, siquidem antiquissimi doctorum... Livium et Ennium dico... nihil amplius quam Graecos interpretabantur, aut si quid ipsi Latine conposuissent praelegebant. nam quod nonnulli tradunt duos libros de litteris syllabisque, item de metris ab eodem Ennio editos, iure arguit L. Cotta non poetae sed posterions Ennii esse cuius etiam de augurali disciplina volumina ferantur. [2] Primus igitur, quantum opinamur, Studium grammaticae in urbem intulit Crates Mallotes, Aristarchi aequalis... doctores, , , , , , ( , , ). , ( ) : - . (XVII. 21) , 45 parva princupia , (Waszink 1948, . 236).16

90

De litteris iatinis

(Depoetis Fr. 56 Funaioli). : (1) 235/519 . (fabulas apudpopulum ddit). (2) Bellum Punicum , . . , - , 17. (3) , , , , . , , 72, 73 , : , (multas sel. fabulas docuerant) . , , fabulae () 200 ., , . , - doctores , , , , , , , , , fabulae . , , , . , . . , 17

Leo 1912, . 67.

.. . - ... 9 1

, - , , , (, Canna ). inventio-perfectio , ( 70-76), , . , . Livianae fabulae Odyssia Latina, - - , , , ( ) ( ) . , , . . , , saturae fabulae. , , , : fabulae . , , , , , ; , fabulae, , (Liv. VIL 2, 9), . ( , Livius in...), , . .

92

De littens latinis

, , V ., . . (1448), 18 (1449al 1) , , , , , , : , , , ( ) ( 19 ) . : ( 144912) ( 14494) , , , , (). : - ( , 144838), . , , , , ( !), - , , . , , , , ( ) - . . ., . 18 , 144910-13, 144838 Else (p. 155 sqq.) , . 19 Else 1967, . 159 [Proclus apud Phot. Bibl. cod. 239 p. 320 Bekker - 919 Gigon (677 Rose3)].

.. . - ... 9 3

, , ? : . , , : , , , . . , , 20. - - , . , , , , Bellum Punicum III .21 (, 208 .: ) - . 240 . 30-40 - . , , .Else 1967, . 145. Marmorale 1953, . 174. , ( ) (Diomed. I 512,18), , ; , (. II 158, Brink ad loc.) horridum Saturnium , testimonia (Luiselli 1967).21 20

94

De lteris latinis

, 190-, , , , () 22. , , . , , . , . 200 . , , , : XXX. 12. 10 (sel. res divinae) uti firent C. Aurelius consul ex decemuirorum responso curauit. Carmen, sicut patrum memoria Liuius, ita turn condidit P. Licinius Tegula. 207 . (XXVII. 37), patrum memoria , prodigia proxime23. . patrum memoria 24 - , , ., . , , - - . 23 XXX. 12, 8: ...sicut proxime . Claudio M. Liuio consulibus deportatus similis prodigii fetus erat... (9) decemuiri ex libris res diuinas easdem quae proxime secundum id prodigium factae essent imperarunt. - 207 . , XXVII. 37. 24 Leo 1913, S. 58, Bern. 2: hier (XXXI. 12,10) vergreift sich Livius, der soeben auf den Vorgang von 207 mit proxime (12, 8) zurckgewiesen hat, im Ausdruck. Ed. Fraenkel (1931 col. 600) , .22

.. . - ... 9 5

, . -, patrum memona - , , ad hoc, 25 . , - , , . patrum memoria , : . . , patrum memoria , . , patrum memoria, , ( ) , . , ( ), : exoleta vetustas nostra memoria {recens). tempus De Inventione 26. nostra (patrum) memoria modus loquendi. , patrum memoria: Marconi 1966. , : as the senators remembered not as their ancestors remembered (Briscoe 1973, p. 91). , , . 26 I. 40: quae aut propter vetustatem obsoleverint aut incredibilia videantur, ut iam in fabularum numerum reponantur; et quae iam diu gesta et a memoria nostra remota tamen faciant fidem vere tradita esse, quia eorum monumenta certa in litteris exstent; et quae nuper gesta sint, quae scire plerique possint; et item quae instent in praesentia... - .: De Oratore 1.8.25

96

De litteris latinis

: 30-85 , . . , 27 - 50 . , 200 ., , prodigia 207 ., , . , carmen , , 255 . , : , . Mattingly , 207 . , 28 . : : discerent conditum ab Livio poeta carmen, - 30-40 , , , , . , . Cichorius29: Carmen Saeculare , 249 . , 207 200 . . . : Cicero In Verr. II. 3,125, Post Red. Ad Quint. 7, Pro Domo sua, 123; Caes. B.G. 1.12,5; 1.40, 5; II. 4,2; Sail. Cat. 32; patrum memona (XXX, 45 , 6), : XXII. 60,11; XXVII. 8, 9; XXXIV. 4, 6; XXXVII. 51, 1; auorum memona 343-217 . (XXII. 60, 11); XXXII. 22, 10 , . 28 Mattingly 1971, . 685; Barwick 1923. 29 Cichorius 1922. 249 . : Marconi 1966, . 133 sqq. Marconi , , Cichorius'a ( Verdir 1983).27

.. . - ... 9 7

200 207 . : III ., carmen patrum memoria, . . 207 . , 30 . , 207 255 ( patrum memoria) - . : 197 . 240 . , . . , . , XXVII. 37 , - poeta, carminis , : carmen... ilia tempestate forsitan laudabile rudibus ingeniis, nunc abhorrens et inconditum si referatur31. , III . . , (Walsh 1966, . 1946-1951). 31 inconditis inter se iocularia fundentes uersibus (VII. 2, 6). 20 inconditus (e.g. incqndita IV. 20, 3). , : passim i. turba, multitudo (e.g. XXI. 57, 13), i. agmen (XLII. 66, 8), acies (XLIV. 39, 1), i. versus - , ( XXXVIII. 13,2, .: Cicero De Off. Ill, 82 , , De Or. Ill, 175).30

98

De litteris latinis

(1)216. . : , , , (XXIII. 11,4). (2) 212 . , 32 (XXV. 12, 2) . , , 33 , . , in statu nascendi III ., 207 . - . , carmen Marcianum . incondita , , , ( ) (?) 1. , - . , . veteres commentant {Brutus, 60, , , antiqui commentant 73), 204 ., 32 Vates hic Marcius inlustris fuerat - , (. 38) clarus habetur ( insignis, inlustris - XVII. 21 ); , , , . 33 , ( ) FPL (1927) : versus heroicos a Livio leviter caligatos restituerunt viri docti - FPL . 34 Ribbeck Scaen. 3, vol. I, p. 4. , , ; .: Cignolo 2002 ad Terentiani Mauri v. 1931.

.. . - ... 9 9

, - , - . , veteres commentant ( ), - , , 201 . (144- 35 ), - 200 . (143- ) . , 188-183 . , , Brutus 73, , 36 . 238/237, - 280. , ( ) De Senectute 50: quam gaudebat bello suo Punico Naevius! quam Truculento Plautus, quam Pseudolo! vidi etiam senem Livium; qui cum sex annis ante quam ego natus sum, fabulam docuisset Centone Tuditanoque consulibus, usque ad adulescentiam meam processit aetate. , , , . , , 208 ., 209 . , 207 . - 37; 204 . . , usque ad adulescentiam meam processit aetate , . . 208/207 ., . ( Bellum Punicum.) , Plautus... moritur - moratur (Hertz) clarushabetur{Ritschi) , ( Helm-Treu). 36 , - 235 ., 204 . 35 (Nepos Cato 1.4; Astin 1973, 16), , , . 37 Astin 1973, . 7. Cicero De Sen. 10; Nepos Cato 1.2.35

100

De litteris latinis

70 , . 170 ., , 188/187 . : Titus Livius tragoediarum scriptor clams habetuf**. , , , , Nodes Atticae. : . 280 . 275 . 255 240 235 208/207 204 200 . 240 ? 207 200 ? .170 188-183 184

, , , , , , , , . , 200 ., , , , fabulae ( ) 15-20 , . Leo. Op. Cit. S. 58. Bern. 3. ( , Marconi 1966, . 209, sqq.) clarushabeturn , , , (Anna 1973), - , : Plato et Xenophon alii Socratici clari habentur (a. D. 374 - , , 425 .); Sophocles et Euripides clari habentur (a. D. 469); Aristophanes clarus habetur et Sophocles poeta tragicus (a. D. 438).38

.. . - ...

. Truculentus Pseudolus 39 , . , . , , : neque tarnen dubium est quin... veterum poetarum fuerint et ab eo retractatae et expolitae sint (III. 3, 13). retractatae , , - , , - 40 - , . . , , . , . , . , ( , , , ex Naevianis scriptis - , , , (Brutus 60), , . 40 (De comoediis Plautinis Fr. 88 Funaioli). : quae tune velut ad sedandam pestilentiam diligenter repetita atque reparata, nisi postea eodem modo neglecta atque usurpata latitarent, non utique magnae peritiae Varronis tribuereetur, quod scribens de aedibus sacris tam multa ignorata commmort (Augustinus. De Civ. Dei III 17, 3) - , ?39

102

De litteris latinis

) , . , , (ratio temporum), (enumeratio ). , , . , - , , , . , , , , . : , , , . . , , . , , , , , , - . , ( Else), : , (, I . . .), . , . , , . , , , , ,

A.E. . - ...

. , , , . - quam tangere ut non potuit, discedens ait, - , . I. Brutus 72: atqui hic Livius [qui] primus fabulam . Claudio Caeci filio et M. Tuditano consulibus [240] docuit anno ipso ante quam natus est Ennius, post Romam conditam autem quarto decumo et quingentesimo, ut hic ait, quem nos sequimur. est enim inter scriptores de numro annorum controversia. (73) Accius autem a Q. Maxumo quintum consule captum Tarento scripsit Livium annis XXX post [209] quam eum fabulam docuisse et Atticus scribit et nos in antiquis commentants invenimus; docuisse autem fabulam annis post XI [198] . Cornelio Q. Minucio consulibus [197] ludis Iuventatis, quos Salinator Senensi proelio voverat. - A , , , , - 514, , ( [sel. ab Urbe condita] ). , 30 , () , - , , , . , ( , ) 11 [Q. Minucius . f. . N. Rufus] , [207]. , , , ' 41 . : Brutus 73: in quo tantus error Acci fuit, ut his consulibus XL annos natus Ennius fuerit: quoi aequalis fuerit Livius, minor fuit aliquanto is, qui primus fabulam ddit, quam ii, qui multas docuerant

\ 04

De litteris latinis

ante hos consules, et Plautus et Naevius - , , ( ) 40 : , , [] , , , . , , . ab Urbe Condita , Tusc. 1.1,3 , , - annis/ere cccccxpost Romam conditam. De Senect 50 - . . , , . commentant ( ), , , . ( commentant - : Truc. 736; 738), commentant, (, Varro De Lingua Lat. VI. 90), , -. , , , - . ( , !), ( ) , . ab Urbe condita , , , ( ), . , 54 46 ., , , Mattingly, et nos invenimus: Brutus 72, 73 = Atticus Fr. Peter HRR2. 5 = Fr. 1 Funaioli; Accius Fr. 16 ('Didascalica') Morel-Buechner = Fr. 18 Funaioli.41

41

.. . - ... 105

42. : , - . , , , . , . , , , , (201), (Liv. XXXI. 4,4). ( 73), De Senectute 50, 5 . : Brutus 60 (= Varro Fr. 299 Funaioli): illius autem aetatis qui sermo fuerit ex Naevianis scriptis intellegi potest. his enim consulibus, ut in veteribus commentariis scriptum est, Naevius est mortuus; quamquam Varro noster diligentissumus investigator antiquitatis putat in hoc erratum vitamque Naevi producit longius. nam Plautus P. Claudio L. Porcio viginti annis post illos quos ante dixi consulibus mortuus est Catone censore - , . , , ; , , , , : - . ( 43) , - . , , , , DepoetisA\ , , - 275 . ( : Mattinglyl971,p.682. The unstated assumption is that Plautus was Naevius' contemporary. Yet why should Plautus not have outlived his contemporary?' ( Douglas 1966, p. 51). 44 Marmorale 1953, p. 131 sqq; Fraenkel 1931; 625. Marconi 1966, p. 267.43 42

106

De littens latinis

, testimonia , - 275270 .). , , 200 . , producit longius . Mattingly: [ ] Plautus... Brutus 60. Nam illius autem aetatis qui sermo fuerit... , . 5 , , * . . , , , , . 213 ., 209 ., 204 . 203 .: , , 40-50 ( ) ; , (, De Sen. 50 ), - 50-60, - 80 . , - ( privatus!) , , , scripta (. 29, ).

IL

Poenico bello secundo Musa pinnato gradu intulit se bellicosam in Romuli gentem feram...Fr.l FPL. (De Lingua Latina V. 163 = Fr. 2 FPL), : , De Fin. 1,5 ( = Fr. 5 FPL dubium = Fr. 3 Funaioli), .45

Mattinglyl971,p.685.

.. . - ... 7

bellicosam 46, ( ) , , bellicosa musaA1. bellicosus , : (e.g. B.G. I. 10, 2), (e.g. Pro lege Manilla 28), , sed bellicosis fata Quiritibus (III. 3, 57), , , ; bellicosi-acres-feroces , Liv. XXVI. 26, 11 (. 1.31,5 sqq.). (De Gramm, l) bellicosa etiam turn civitate (VII. 2, 3) bellicoso populo (cf. I. 20, 2) Frassinetti48: e quibus adiect. bellicosus Romanae genti cui adprime congruet Latinos scriptores volgo adplicavisse colligitur. , , . . , , , : ... quia populo bellicoso... ludorum scenicorum delicata subintravit insania... (De Civ. Dei I 32). Antiquitates 49, , bellicosus populus (1) (2) , ( Antiquitates Varronis Fr. 56 Funaioli, De poetis). : dictum , , , . : Anna 1973, . 202 sqq. Brink 1982 . 185,205. 48 Frassinetti 1954, p. 385. 49 Waszinkl948,p. 228.47 46

108

De litteris latinis

Anna 1954 D'Anna G. Contribute* alla cronologia dei poeti latini arcaici. II. La prima rappresentazione di una fabula di Livio Andronico // Rendiconti delPlstituto Lombardo, Classe di Lettere, Scienze morali e storiche. 87. Anna 1973 - D'Anna G. Alcune osservazioni sulle fonti di Gellio, N.A. XVII, 21e sulla cronologia geronimiana dei poeti latini arcaici // Archeologia Classica. Rivista dlia Scuola naz. di Archeologia, XXV-XXVI. P. 166-237. Anna 1984 - D'Anna G. Il problema dlie origini dlie poesia latina nel Brutus di Cicerone / / Ciceroniana V (Rivista di Studi Ciceroniani). P. 81 -90. Astin 1973 Astin A.B. Cato the Censor. Oxford. Barwick 1933 - Barwick K. Das Kultlied des Livius Andronicus / / PhilologusXLII. P. 201-221. Beare 1940 Beare W. When did Livius Andronicus come to Rome / / Class. Quart. 34. P. 11-19. Brink 1963 - Bunk Ch. O. Horace and Varro / / Varron: six exposes et discussions... Geneve. P. 173-206 (Fondation Hardt. Entretiens. T. 9). Brink 1982 - Horace on Poetry. Epistles book II: the Letters to Augustus and Florus / By Ch.O. Brink. Cambridge. Briscoe 1973 - BriscoeJ. A Commentary on Livy: Books XXXI-XXXIII. Oxford. Carratello 1977 - Carratello U. La biografia di Livio Andronico / / Giornale Italiano di Filologia. Rivista trimestrale di Cultura XXIX. P. 1-28. Cichorius 1922 - Cichorius Das lteste carmen saeculare / / Rmische Studien. Leipzig. S. 1-7. Cignolo 2002 - Terentiani Mauri De Litteris, De Syllabis, De Metris / A cura di Ch. Cignolo. Hildeseim: Olms. Dahlmann 1963 - Dahlmann H. Studin zu Varro 'De poetis'. Wiesbaden (Akademie der Wissenschaften und der Literatur. Abhandlungen der Geistes- und Sozialwissenschaften Klasse, Jahrgang 1962; 10). Douglas 1966 - M. Tulli Ciceronis Brutus / Ed. A.E. Douglas. Oxford. Else 1967 - Else G.F. Aristottle's Poetics: the argument. Cambridge (Mass.). FPL 1995 - Fragmenta Poetarum Latinorum Epicorum et Lyricorum praeter Ennium et Lucilium. Post W. Morel [ed. 1 anni 1927] novis curis adhobitis edidit Carolus Buechner [ed. 2 anni 1982]. Editionem tertiam curavit Jrgen Blnsdorf. Studgardiae et Lipsiae. Fraenkel 1931 - FraenkelE. Livius Andronicus / / RE Spl. V 598-607. Frassinetti 1954 - Frassinetti P. Explanationes ad Porcium Licinum, Petronium et Minucium Felicem / / Athenaeum XXXII. P. 384-392.

.. . - ... 9 Hendrickson 1894 - Hendnckson G.H. The Dramatic Satura and the Old Comedy in Rome // American journal of Phil. 15. P. 1-30. Hendrickson 1898 - Hendnckson G.H. A pre-Varronian chapter of Rman literary history// American Journal of Phil. 19. P. 285-311. Leo 1904 - Leo F. Livius und Horaz ber die Vorgeschichte des rmischen Dramas / / Hermes. 39. P. 63-77. Leo 1912 - Leo F. Plautinische Forschungen zur Kritik und Geschichte der Komdie. Berlin. Leo 1 9 1 3 - Leo F. Geschichte der Rmischen Literatur. Bd. 1: Die Archaische Literatur. Berlin. Marconi 1966 - Marconi G. La chronologia di Livio Andronico / / Atti della Academia Nazionale dei Lincei. Classe di Scienze morali, storiche e filologiche; Ser. 8. Vol. 12. Roma. Marmorale 1953 - Marmorale E.V. Naevius Poeta. Firenze. Mattingly 1957 - Mattingly H.B. The Date of Livius Andronicus / / The Classical Quarterly 7(51). P. 159-163. Mattingly 1971 - Mattingly H.B. [Marconi. La chronologia di Livio Andronico] / / Gnomon. 43. Suerbaum 1968 - Suerbaum W. Untersuchungen zur Selbstdarstellung ltrer rmischer Dichter: Livius Andronicus, Naevius, Ennius. Hidelsheim (Spudasmata. Bd. 19). Verdire 1983 Verdire R. Horace et Livius Andronicus / / Latomus XLII. P. 383-387 Walsh 1966 - Walsh P.G. Livy: His historical aims and method. Cambridge. Waszink 1948 - WaszinkJ.H. Varro, Livy and the History of Roman Dramatic Art / / Vigiliae Christianae 2. P. 224-242.

HO

De litteris latinis

MM. IV

IV - , , - , . , , , , , , . , , , , . IV , , . , : , . , ; . - , ... . : , , 1. . , // . . .: , 2000. . 125.1

M.M. . IV

\\\

.. , IV , , , . , ! . .. : , ; - " ", - . , -, 2. 3 - . 4, , . , , . : - : " 5 ?" . , ; ( ) , V . . . . , // .. . .: , 2000. . 125. 3 diesseitig-rmischer Charakter ( ), (DeubnerL. Gnomon I 1925, 167 - . : Radke G. Vergib Cumaeum Carmen. Gymnasium, 1959. P. 217). : Jachmann G. Die vierte Ekloge Virgils. Pisa, 1952. , - . 4 Norden . Die Geburt des Kindes. Leipzig, 1924. 5 Ibid. P. 12.2

& litteris latinis

e

, [ , , IV - , , - , () , , ], , 6. (, ) : -, - ex eventu. , , , . ., , . - , - . ( 26, - ), , , , , , , , - , . - , , , ., , . 3 (si canimus Silvas, silvae sint consule dignae) : , , . , cui nunc V. genethliacon dicit ( ), : , , , ( , , risu cognos matrem ), : , ( ).6

M.M. . IV

\\3

, . , , 6 , - . , 7, : , ( , , , 256); , (200-201), , ( , , - , 133-6)8. (neglecta redire Virtus) Carmen saeculare, , , 9.Iam redit et Virgo, redeunt Saturnia regna ( , ). 8 I . . . , - ( ). ( ) (105-138): ...sed femineos spernens invisere coetus, / Leti expers, generi mortali mixta resedit, / nomine Justitiae gaudens ; senibusque coactis, / sive foro in magno, seu latipatente platea, / civiles populis dictabat sedula leges. / Nee mala lis fuerat, necdum discordia nota, / fera seditio furiarat mobile vulgus, / saeva nee audaces fuerant frta pressa cannas: / sed bubus tracto sulcantes vomere terras, / malebant tenui contenti vivere cultu, / sufficiente Dea justis pleno omnia cornu / Haec manet, in sanctis dum gens manet aurea terris/ Sed non argenti ni mis est laetata metall; / moribus at versis, prior est quoque versa voluntas, / raraque pejori junxit sua numina genti. / Sola sed ex raucis descendens montibus ibat / sub noctem, nulli teneris blandita loquelis. / Sed simul ac magnas hominum venisset ad urbes, / improba terrificis sic ulta est crimina verbis : / Non ego me dignor posthac monstrare videndam, / degener primae proles nunc altra prolis, / dgnres iterumque iterumque habitura nepotes. / Tune fera bella hominum generi, caedesque nefandae / impendent, culpamque comes sua poena sequetur. / Sic ait, et populos intenta etiam ora tenentes / linquit et ad montes silvarumque avia tendit. / Haec aetas vitam liquit, sobolemque reliquit. / Ferrea turn vero proles exorta repente est, / ausaque funestum prima est fabricarier ensem, / et gustare manu victum domitumque juvencum. 9 , , , , - , . IV , , , , R. Coleman'a (Cambridge, 1977. P. 131-132, 133 ad loc.) : ...more important however is the role of the Virgin in oriental Apocalyptic; 7 (nova proge7

De litteris latinis

Carmen saeculare, , ( 10) IV : saecula. , - nies) , , , , the birth of a child is a widespread apocalyptic symbol in NearEastern religion. , , . , , nova progenies ( ), - : Certainly the assimilation of the Virgin Mother of the Wonder Child from oriental prophecy to the virgin Dike- Astraia of greek mythology would provide a plausible starting point tor the complementary development of the poem's two dominant themes - the return of the Golden Age and the birth and growth of the Child. , ( ) , . nova progenies . . 17 : Clausen W. A Commentary on Virgil. Eclogues / Edited with an Introduction and Commentary. Oxford; Clarendon, 1994. 40 . . ., ( ) . Bryn Mawr Classical Review (20.09.1995) ( James Clauss), , ( ) : What then of the unnamed child of the Fourth Eclogue? On the Basis of the Allusion to the Pact of Brundisium, Packed into Mention of Pollio's Consulship, and to Hercules at Ec. 4.15-17, Clausen reasonably concludes that the child was the expected offspring of Anthony and Octavia. Failure to appreciate the second allusion, given Anthony's claim of descent from Hercules, it is argued, has caused scholars to miss the point. He states: "In the year 40 ... Anthony, not Octavian, was 'the greatest prince o' the world', and of this their contemporaries, spectators of the mighty drama, could be in no doubt. In the year 40 , Octavian was a sickly if determined and ruthless young man; the future Augustus unimaginable" (p. 125). The argument is hard to resist. Still I - and I am not alone in this - find it hard to believe Vergil would have risked investing such a magnificent poem in a boy who might not - and did not - exist. If the poet wanted to celebrate an important political birth, he would have been wiser to follow the example of Callimachus in the Hymn to Delos and predict the birth of a dynast after the fact. Instead, I prefer to follow Clausen's pronouncement that identification can prove to be an "inadequate response" to so allusive, and I would add mysterious, a poet. Vergil didn't tell; perhaps we shouldn't ask, or at least harbor our suspicions without insisting. 10 . 1920 . Pauly-Wissowa (2. Reihe, Hbb. 2) Ludi saeculares (M.P. Nilsson): ... "" 40 . . . IV ... (. 1708, ).

M.M. . IV

. Carmen saeculare , Ludi saeculares - , 5 IV: magnus ab integro saeclorum nascitur ordo .. 11 . saeculum ; , ( ) , saeculum - . saeculum civile, , . 12 saeculum naturale, , III . ., , , . , , ( ) , : - , . , 30 , , . , , ; , ...13 , saeculum . , , , : , - . : , magnus ordo = magnus annus ( , , , ); magni... menses 12. 12 Dedienatali,XVII. 13 . / . .. // . 1986. 3. . 228. Saeculum est spatium vitae humanae longissimum partu et morte definitum. Quare, qui annos triginta saeculum putarunt, multum videntur errasse. Hoc enim tempus genean vocari Heraclitus auctor est, quia orbis aetatis in eo sit spatio. Orbem autem vocat aetatis, dum natura ab sementi humana ad sementim revertitur.11

D e

litte latinis

saeculum ( , , , ) serere - 14. Saeculum - , 15. : ... (iam nova progenies coelo demittitur alto) (7). , , , . , , , , , , : . 88 . . . (,): ... , , , . , . , , , , , . , , - , , , , , , -, , 16. () , . (XVII): , , , . , 14

Lateinisches Etymologisches Wrterbuch von A. Walde. 3. neubearbeitete

Auflage von J.B. Hofmann. Heidelberg, 1954. Bd. 2 [ Saeculum (S. 460-461) Sero (S. 522); Sero se ( si); manaseJDS - , , (Menschensaat)]. 15 . : Oxford Latin Dictionary: The Body of Individuals Born at a Particular Time, Generation. 16 . .. .

M.M. . IV

\\J

, : - ; , , . . , , , ". , , , . " ", , , , , , , . , , - 123, 119, - , , , 17. , saeculum , , I . . ., , 17 ., , . , , saeculum, . 1986. 3. . 229. Sed licet veritas in obscuro latet, tamen in unaquaque civitate quae sint naturalia saecula, rituales Etruscorum libri videntur docere, in quis scriptum esse fertur initia sic poni saeculorum: quo die urbes adque civitates constituerentur, de his, qui eo die nati essent, eum, qui diutissime vixisset, die mortis suis primi saeculi modulum finire, eoque die qui essent reliqui in civitate, de his rursum eius mortem, qui longissimam egisset aetatem, finem esse saeculi secundi. Sic deinceps tempus reliquorum terminari. Sed ea quod ignorarent homines, portenta mitti divinitus, quibus admonerentur, unumquodque saeculum esse finitum. Haec portenta Etrusci pro haruspicii disciplinaeque suae peritia diligenter observata in libros rettulenint. Quare in Tuscis historiis, quae octavo eorum saeculo scripta sunt, ut Varro testatur, et quot numro saecula ei genti data sint, et transactorum singula quanta fuerint quibusve ostentis eorum exitus designati sint, continetur. Itaque scriptum est quattuor prima saecula annorum fuisse centenum, quintum centum viginti trium, sextum undeviginti et centum, septimum totidem, octavum turn demum agi, nonum et decimum superesse, quibus transactis finem fore nominis Etrusci.17

De littens latinis

- : , , . , . , , , 18. , , , , , 17 . , - Saeculares ludi RE, , , , 149 . . ., . , 44 . . . , , , , sidus Iulium, Stella crinita, , (88) : [] , . , , , , , , , . 19 . . . 1986. 3. . 229. Romanorum autem saecula quidam ludis saecularibus putant distingui; cui rei fides si certa est, modus Romani saeculi est incertus: temporum enim intervalla, quibus ludi isti debeant referri, non modo quanta fuerint retro ignoratur, sed ne quanta quidem esse debeant scitur. 19 . .. . Periit sexto et quinquagesimo aetatis anno atque in deorum numerum relatus est, non ore modo decernentium, sed et persuasione vulgi. Siquidem ludis, quos primos consecrato ei heres Augustus edebat, Stella crinita per septem continuos dies fulsit, exoriens circa undecimam horam, credituque est animam esse Caesaris in caelum recepti; et hac de causa simulacro eius in vertice additur Stella.18

. . IV

\\9

IX, 47, , : , , , , ; , , . 20. , , , , . , , , , , , , , (, , ). saecula , . , . , , 17 . - . I . saeculum condere: , 21 saeculum . , , - (), , , (. ) - -. 22 , , 17 . , Vulcatius haruspex in contione dixit cometen esse qui significaret exitum novi saeculi et ingressum decimi, sed quod invitis diis secreta rerum pronuntiaret, statim se esse moriturum, et nondum finita oratione in ipsa contione concidit. Hoc etiam Augustus in libro secundo de memoria vitae suae complexus est.RE, art. cit., col. 1716, ( 17 .) ( saeculum condere). 22 , , II, 6.21

20

120

. , . , , , , , Carmen saeculare: , , . , , , 40 . ( - ), , , , , - - . , , - ; . , (, , ), , . - , , IV . (, , ), - , , , - ( ), , , -, , . , , . , , , - eventu, , . , , . . , IV III, , , , -

M.M. . IV

, , , . III . (84-87) :: , . , ! : : , .

IV -, , : , . . ( , ), . , . , (, , ) , : 42-38 . . . , 43 . . ., consul designatus ( , : 40- ). , 43 41 . . ., , , , saeculum . , 40- , . , , , , - , ,

122

De litteris latinis

, 12 . . . , , . 40 . . . ( , ), ( , , , ), . : Antiquitates 41 . . ., De gente populi Romani, , , saeculum 110 23, 43 . 149 . ( ), , 40 . 24. , : paulo maiora canamusl , , , , IV . - (silvae), , . ? , " " ... ... Aug. De civ. dei 22,28: Marcus Varro ponit in libris quos conscripsit de gente populi Romani, cuius putavi verba ipsa esse ponenda: "Genethliaci quidam scripserunt" inquit "esse in renascendis hominibus quam appelant Graeci. scripserunt confici in annis numro quadringentis quadraginta ut idem corpus et eadem anima, quae fuerint coniuncta in homine aliquando, eadem rursus redeant in comiunctionem ( " ", : , , ""; , , , ). 24 , , , (Gardthausen V. Augustus und seine Zeit. Erster Theil. Zweiter Band. Leipzig; Teubner, 1896. S. 1007).23

. . IV

123

..., (modo), , , , , (8-9). .. : , ... -: tu modo nascenti puero, quo ferrea primum desinet ac toto surget gens aurea mundo... , quo , , . - ablativus absolutus, : , ..., . . nascenti puero, quo nascente.... To . , - ; abl. abs. . . - . ( ), . , ( ). . - 17- (tumque reget patriis virtutibus orbem) 26- ( simul heroum laudes et facta parentis) - . , ; ( 27): . ( , - ) , - , legere. , , - , , , , ,

124

De litteris latinis

. V . . . facta parentum. , ( ) . , parentis ( , ) , , , parentum lectio difficilior. : , - () () . , , , : Incipe, parve puer, risu cognoscere matrem (matri longa decem tulerunt fastidia menses) incipe, parve puer: qui non risere parenti, nec deus hune mensa, dea nec dignata cubili est. parenti - , parentes, qui cui ( quoi); dat. sing, . (Inst.or. IX, 3.8) , , , qui ( ) risere. , : . , , risu: (. . , ) . .. 25: , ! . , ! , , . . Coleman (ad loc. P. 148), , cui non risere parentes gives easy25

. . . . 125.

M.M. . IV

12 5

grammar but feeble sense. , , , - . , IV - . , , , , , ( , : , ). , proinde nobilibus pueris editis in atrio domus Iunoni lectus Herculi mensa ponebatur ( ) . , , risus praecox (, , , - ). , . , . , , , : , - - ( ) , - , ( ) . , , - , . , , , , , , , . - (tu modo nascenti puero.. casta fave Lucina). , . , : ! ( ). , ,

126

,

De littens latinis

, (. 130, 6): Putasne frustra infans parvulus, et qui vix matrem risu et vultus hilaritate cognoscat... morbo opprimitur regio ( expressum ex illo Virgilii versu Eel. IV )26 ( , , ... ), , 40- (sine risu sine periculo sunt) () 27 , ( , , ). , : , , , ! - , , , . , . - ? ( 15-16) , , (ille deum vitam accipiet divisque videbit / permixtos heroas et ipse videbitur illis). , , : praesentes namque ante domos inuisere castas heroum, et sese mortali ostendere coetu, caelicolae nondum spreta pietate solebant. (, , .) : quare talis dignantur uisere coetus, se contingi patiuntur lumine claro. ( [] 28.)PL,t. XXII (1845), . 1120. Cens, de die nat. XI. 28 Cat. 64,385-387,407-408.27 26

MM. . IV

\ 27

IV , , : currite ducentes subtegmina, currite, fusi. ( 326,332,336,341,346,351,355,360,364,370,374) Talia saecla suis dixerunt currite fusis concordes stabili fatorum numine Parcae. IV 64- 29. - nautica pinus ( 38) ( , , ); et altra quae vehat Argo dalectos heroas ( 34-35) ( lecti iuuenes, Argiuae robora pubis, 4); priscae vestigia fraudis - , (, .), . , ueteris uestigia poenae ( 294 )30. . , , . . , - , , , turn Thetidis Peleus incensus fertur amore, turn Thetis humanos non despexit hymenaeos, turn Thetidi pater ipse iugandum Pelea sensit. .: Berg W. Early Virgil (Eclogues). L, 1974. P. 162-166. 30 , 20 veteris vestigia flammae IV ( 23).29

128

De litteris latinis

nimis optato saeclorum tempore nati31 heroes, saluete, deum genus! bona matrum progenies, saluete iter... (19-24) (, , , , . , , , ! , , !) - , , . , , . , (XXIV, 59-63): ... , , , . , , ...32 IV (65-68) : , ; VI 33 ( 25) . - , , , . , . , , , -, , . - , , . , , . IV , 53: mihi turn longae maneat pars ultima vitael , , , , , . 33 . : Klingner Fr. Catulls Peleus-Epos. Mnchen, 1956.32 31

M.M. . IV

129

, - . , , , , ! III . IV , , , , , . ( ) , , .

130

O.B.

: 4.8

4.8 (Donarem pateras...) - - . ( , , , 17- )1. , , , . , , , , 17 33 ( ). , , recusatio, - . 15-19. .: Lachmann . Philologus. 1846. 1. . 164-166.Jachmann G. Philologus. 1935. 90. P. 331-340. Harrison SJ. The Praise Singer: Horace, Censorinus and Odes 4.8 // The Journal of Roman Studies. 1990. Vol. 80. P. 31-43; Syndikus H.P. Die Lyrik des Horaz. Eine Interpretation der Oden. Band II: Drittes und viertes Buch, 2001. P. 48-68.1

O.B. . : 4.8 Donarem pateras grataque commodus, Censorine, meis aera sodalibus, donarem tripodas, praemia fortium Graiorum, neque tu pessuma munerum ferres, divite me scilicet artium quas aut Parrhasius protulit aut Scopas, hic saxo, liquidis ille coloribus sollers nunc hominem ponere, nunc deum. sed non haec mihi vis, nee tibi talium res est aut animus deliciarum egens: gaudes carminibus; carmina possumus donare, et pretium dicere muneri. non incisa notis marmora publicis, per quae spiritus et vita redit bonis post mortem ducibus, non celeres fugae reiectaeque retrorsum Hannibalis minae non incendia Karthaginis inpiae eius qui domita nomen ab Africa lucratus rediit clarius indicant laudes quam Calabrae Pirides, neque si chartae sileant quod bene feceris, mercedem tuleris. quid foret Iliae Mavortisque puer, si taciturnitas obstaret mentis invida Romuli? ereptum Stygiis fluctibus Aeacum virtus et favor et lingua potentium vatum divitibus consecrat insulis. dignum laude virum Musa vetat mori caelo Musa beat, sic Iovis interest optatis epulis inpiger Hercules, darum Tyndaridae sidus ab infimis quassas eripiunt aequoribus ratis, ornatus viridi tempora pampino Liber vota bonos ducit ad exitus.

132

De litteris latinis

, , - , - , , , , , , , , , . , . - . , , , , , , , , ; , . , ? , , . , , , . , , . : , , , , , , , , , , , , ,

O.B. . : 4.8

\ 33

- , , , , - , , , . - , , : ( ), , , . . , , , . , , () ( , ), , . , () (). , . , - praemia fortium Graiorum - 2, 3 . - , , , . : praemia fortium - ( ) praemia frontium 4 (, , 5 6, , , : Harrison S.J. Op cit. P. 34. 1.1.19-22: , . 4 1.1.29: doctarum hederae praemia frontium. 5 1.1.3-4: Suntquos curri