Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
®¹i häc quèc gia hµ néi
Trêng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n
D¬ng tuÊn anh
T tëng gi¸o dôc truyÒn thèng
qua t¸c phÈm ``Nam S¬n tïng tho¹i``
cña NguyÔn §øc §¹t
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc ng÷ v¨n
Hµ néi - 2002
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc ng÷ v¨n
Tªn ®Ò tµi:
T tëng gi¸o dôc truyÒn thèng qua t¸c phÈm ``Nam S¬n tïng tho¹i``
cña NguyÔn §øc §¹t
Chuyªn ngµnh: H¸n N«m.
M· sè: 5.04.32
Ngêi híng dÉn khoa häc:
pgs §Æng ®øc siªu
Ngêi thùc hiÖn:
D¬ng tuÊn anh
Lêi c¶m ¬n
T«i tr©n träng c¶m ¬n sù híng dÉn tËn t×nh cña PGS.
§Æng §øc Siªu ®· gióp t«i hoµn thµnh luËn v¨n nµy. T«i còng
xin ®îc c¶m ¬n c¸c thÇy gi¸o trong Bé m«n H¸n N«m -
Khoa V¨n häc - Trêng §¹i häc Khoa häc x· héi vµ Nh©n
v¨n, c¸c thÇy gi¸o trong Bé m«n H¸n N«m - Khoa Ng÷ v¨n -
Trêng §¹i häc S ph¹m Hµ Néi, c¸c b¹n ®ång m«n ®· t¹o
®iÒu kiÖn gióp ®ì t«i trong suèt qu¸ tr×nh lµm luËn v¨n .
T¸c gi¶ luËn v¨n
D¬ng TuÊn Anh
Môc lôc
PhÇn më ®Çu
1. LÝ do chän ®Ò tµi:
2. LÞch sö vÊn ®Ò:
3. Môc ®Ých, nhiÖm vô, giíi h¹n cña ®Ò tµi:
4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:
5. §ãng gãp míi, ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi:
PhÇn néi dung
Ch¬ng I: NguyÔn §øc §¹t
vµ t¸c phÈm “Nam S¬n tïng tho¹i”.
1. 1. NguyÔn §øc §¹t.
1. 1. 1. Thêi ®¹i
1. 1. 2. TiÓu sö:
1. 1. 3. Mét sè thu ho¹ch vÒ NguyÔn §øc §¹t sau chuyÕn ®i ®iÒn d·.
1. 1. 4. Sù nghiÖp gi¸o dôc:
1. 1. 5. C¸c tríc t¸c:
1. 2. Nam S¬n tïng tho¹i.
1. 2. 1. Hoµn c¶nh ra ®êi vµ vÞ trÝ cña t¸c phÈm:
1. 2. 2. T×nh h×nh v¨n b¶n:
1. 2. 3. Tãm t¾t néi dung:
1. 2. 4. Mét sè ®¸nh gi¸ s¬ bé gi¸ trÞ néi dung:
Ch¬ng II: Nam S¬n tïng tho¹i – Sù kÕ thõa
nh÷ng gi¸ trÞ gi¸o dôc truyÒn thèng.
4
5
6
7
8
9
9
9
13
18
21
22
28
28
30
34
39
42
T
r
a
n
g
2. 1. Môc ®Ých gi¸o dôc c¨n b¶n vÉn lµ ®µo t¹o mÉu ngêi v¨n
hãa cña thêi ®¹i – mÉu ngêi qu©n tö:
2. 2. Néi dung gi¸o dôc xoay quanh nh÷ng chñ ®Ò mang tÝnh x· héi, nh÷ng kinh s¸ch cña Nho gia:
2. 3. Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc dùa trªn nh÷ng kinh nghiÖm c¸ nh©n cña ngêi thÇy, cã tiÕp thu nh÷ng ngêi ®i tríc:
Ch¬ng III: Nam S¬n tïng tho¹i
– Nh÷ng KiÕn gi¶i míi trong gi¸o dôc.
3. 1. Môc ®Ých gi¸o dôc s¸t víi thùc tÕ:
3. 2. Néi dung gi¸o dôc cã nh÷ng ®æi míi vµ cã tÝnh cô thÓ cao:
3. 3. Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc lµ sù kÕt hîp gi÷a nh÷ng ph¬ng ph¸p truyÒn thèng vµ mét sè c¸ch t©n.
PhÇn kÕt luËn
T liÖu tham kh¶o
Phô lôc1
Phô lôc 2
42
48
59
66
66
68
75
81
89
93
99
C¸c ký hiÖu viÕt t¾t sö dông trong luËn v¨n:
Ký hiÖu VÝ dô ý nghÜa
Ch÷ sè ®Æt trong dÊu
ngoÆc vu«ng
[15] Tµi liÖu theo sè trong môc t
liÖu tham kh¶o
Sè quyÓn, sè trang trÝch
dÉn ®Æt trong ngoÆc ®¬n
(QuyÓn 1,
trang 2a)
DÉn theo sè quyÓn, sè trang
cña t liÖu [38]
Tªn thiªn s¸ch ®Æt trong
ngoÆc ®¬n
(Häc vÊn) DÉn theo thiªn s¸ch trong
Nam S¬n tïng tho¹i cña
NguyÔn §øc §¹t
D·y ch÷, sè, kÝ hiÖu Q1, 6a, 2, 4 Ch÷ thø 4 tÝnh tõ díi lªn cña
dßng thø 2, tê 6a, quyÓn 1(t
liÖu [38])
Q1, 6a, 2, 2 Ch÷ thø 2 tÝnh tõ trªn xuèng
cña dßng thø 2, tê 6a, quyÓn 1
(t liÖu [38])
PhÇn më ®Çu
1. LÝ do chän ®Ò tµi:
ViÖt Nam lµ mét ®Êt níc cã truyÒn thèng hiÕu häc. TruyÒn thèng
Êy kh«ng chØ ®Ó l¹i dÊu Ên trong tinh thÇn t«n s träng ®¹o cña ngêi d©n
ViÖt mµ cßn ®îc b¶o tån trong nh÷ng trang s¸ch lu l¹i cho hËu thÕ. §ã
lµ di s¶n v¨n hãa thµnh v¨n v« cïng quý gi¸ mµ chóng ta cÇn t×m hiÓu ®Ó
cã thÓ tiÕp tôc kÕ thõa vµ ph¸t huy nh÷ng g× ngêi tríc ®Ó l¹i.
Trong di s¶n H¸n N«m ®å sé hiÖn cßn lu gi÷ ®îc, m¶ng c¸c v¨n
b¶n vÒ gi¸o dôc chiÕm mét tØ träng kh¸ lín, tõ nh÷ng v¨n b¶n gi¸o huÊn,
gia huÊn, Êu häc, nh÷ng v¨n b¶n Ýt nhiÒu mang néi dung khuyÕn thiÖn
trõng ¸c,… cho ®Õn nh÷ng tríc t¸c mang tÝnh chÊt nh s¸ch gi¸o khoa
phôc vô trùc tiÕp cho qu¸ tr×nh d¹y häc. Nam S¬n tïng tho¹i cña NguyÔn
§øc §¹t lµ mét trong sè ®ã.
Còng ph¶i nãi thªm r»ng, gi¸o dôc nhµ trêng1 ViÖt Nam kÓ tõ
bíc khëi xíng cho tíi tËn nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kØ XX ®· chÞu ¶nh hëng
s©u s¾c cña nÒn gi¸o dôc theo tinh thÇn Nho gi¸o. Trong kho¶ng hai ngµn
n¨m lÞch sö Êy, trong m«i trêng Êy, ngêi ViÖt chñ yÕu häc ch÷ H¸n, t
tëng cña Nho gia, vµ c¶ s¸ch vë cã xuÊt xø Trung Hoa. ViÖc ngêi ViÖt
tù viÕt s¸ch ®Ó d¹y häc trß lµ rÊt h·n h÷u bëi c¸c s¸ch Trung Hoa ®îc
®a vµo trong nhµ trêng ®Òu ®· mÆc nhiªn ®îc thõa nhËn lµ “kinh ®iÓn”,
khã cã s¸ch kh¸c thay thÕ ®îc, ®ã lµ cßn cha kÓ tíi chuyÖn c¸c Nho sÜ
– t¸c gi¶ thêng bÞ t tëng “thuËt nhi bÊt t¸c” cña Khæng Tö chi phèi.
1 Ch÷ “nhµ trêng” ë ®©y ®îc dïng víi nghÜa rÊt réng, bao hµm c¶ nh÷ng
trêng häc do nhµ níc ®øng ra tæ chøc mét c¸ch quy cñ lÉn nh÷ng líp häc tù
ph¸t do nh©n d©n tæ chøc.
Nam S¬n tïng tho¹i cña NguyÔn §øc §¹t lµ cuèn s¸ch n»m trong sè Ýt ái
c¸c s¸ch do c¸c Nho sÜ ViÖt Nam viÕt ra.
Trong cuéc ®êi d¹y häc cña m×nh, NguyÔn §øc §¹t ®· ®µo t¹o bao
thÕ hÖ häc trß. RÊt nhiÒu häc trß cña «ng ®· trëng thµnh trë thµnh nh÷ng
c«ng d©n h÷u Ých, nh÷ng ngêi ®ç ®¹t, nh÷ng vÞ quan gióp d©n, gióp
níc. §iÒu ®ã thÓ hiÖn n¨ng lùc s ph¹m cña nhµ gi¸o NguyÔn §øc §¹t,
rÊt ®¸ng ®îc quan t©m nghiªn cøu ph¸t huy. ¤ng cã nhiÒu tríc t¸c phôc
vô trùc tiÕp cho qu¸ tr×nh d¹y häc nh Nam S¬n song kho¸; Nam S¬n
song kho¸ phó tuyÓn; Nam S¬n song kho¸ chÕ nghÜa, Nam S¬n tïng
tho¹i… trong ®ã Nam S¬n tïng tho¹i lµ tríc t¸c thÓ hiÖn râ nhÊt quan
®iÓm, môc ®Ých, néi dung gi¸o dôc cña «ng.
Nghiªn cøu Nam S¬n tïng tho¹i sÏ gióp chóng ta phÇn nµo tiÕp cËn
®îc víi t tëng gi¸o dôc cña NguyÔn §øc §¹t nãi riªng vµ gi¸o dôc
truyÒn thèng nãi chung. Víi t×nh h×nh gi¸o dôc hiÖn t¹i liªn tôc t×m c¸ch
c¶i c¸ch, ®æi míi ®Ó cã ®îc hiÖu qu¶ gi¸o dôc ngµy mét tèt h¬n th× mét
c¸i nh×n lÞch sö lµ cÇn thiÕt ®Ó rót ra nh÷ng bµi häc cho h«m nay.
Víi nhËn thøc nh vËy, chóng t«i nhËn thÊy ®Ò tµi “T tëng gi¸o
dôc truyÒn thèng qua t¸c phÈm Nam S¬n tïng tho¹i cña NguyÔn §øc §¹t”
lµ h÷u Ých vµ phï hîp víi møc ®é cña mét luËn v¨n Cao häc.
2. LÞch sö vÊn ®Ò:
Nh÷ng nghiªn cøu vÒ truyÒn thèng gi¸o dôc ViÖt Nam cho ®Õn nay
thùc sù vÉn cßn lµ mét vÊn ®Ò cha ®îc quan t©m ®óng møc. BiÓu hiÖn
cña ®iÒu nµy lµ cã rÊt Ýt c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, s¸ch vë tr×nh bµy mét
c¸ch cô thÓ, cã hÖ thèng vÒ truyÒn thèng gi¸o dôc cña ViÖt Nam. Ngay c¶
víi tµi liÖu cã tiªu ®Ò lµ LÞch sö gi¸o dôc ViÖt Nam [12] th× phÇn néi dung
nãi vÒ gi¸o dôc truyÒn thèng còng chØ chiÕm chõng h¬n chôc trang ®¸nh
m¸y ch÷, hÕt søc s¬ lîc. Nh÷ng s¸ch viÕt vÒ lÝ luËn gi¸o dôc hiÖn nay
chñ yÕu xoay quanh lÝ luËn gi¸o dôc hiÖn ®¹i, rÊt Ýt chó ý tíi qu¸ khø.
Cßn víi riªng NguyÔn §øc §¹t, cho tíi nay sè c«ng tr×nh nghiªn
cøu vÒ nhµ H¸n häc nµy còng chØ ®Õm trªn ®Çu ngãn tay cho dï «ng lµ
mét häc gi¶ lín, cã nhiÒu tríc t¸c trªn c¸c lÜnh vùc v¨n ch¬ng, gi¸o
dôc, chÝnh trÞ…. Theo th©n nh©n cña nhµ gi¸o NguyÔn §øc §¹t, hiÖn cã
hai ngêi n¾m gi÷ ®îc kh¸ nhiÒu t liÖu vÒ «ng, mét lµ «ng Ninh ViÕt
Giao (mét ngêi viÕt nhiÒu vÒ m¶nh ®Êt vµ con ngêi NghÖ An, hiÖn ®ang
sèng t¹i thµnh phè Vinh) vµ hai lµ «ng NguyÔn §øc Tïng (ch¸u ®êi thø 5
cña nhµ gi¸o NguyÔn §øc §¹t, hiÖn còng ®ang sèng t¹i thµnh phè Vinh).
RÊt tiÕc lµ nh÷ng t liÖu nµy ®Òu cha ®îc c«ng bè vµ còng cha qua
kiÓm chøng. Trong nh÷ng nghiªn cøu ®· c«ng bè vÒ nhµ gi¸o NguyÔn
§øc §¹t, ®¸ng chó ý h¬n c¶ lµ luËn ¸n sau ®¹i häc NguyÔn §øc §¹t, nhµ
gi¸o vµ häc gi¶ nöa cuèi thÕ kØ XIX cña Ng« §øc Thä [10]. Trong luËn ¸n
nµy t¸c gi¶ ®· cã nh÷ng nghiªn cøu kh¸ tØ mØ vÒ cuéc ®êi, sù nghiÖp còng
nh con ngêi cña nhµ gi¸o NguyÔn §øc §¹t. Nhng luËn ̧ n nµy chñ yÕu
®Ò cËp tíi nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh chÊt chÝnh trÞ – x· héi trong t tëng
cña NguyÔn §øc §¹t mµ th«i.
3. Môc ®Ých, nhiÖm vô, giíi h¹n cña ®Ò tµi:
Víi ®Ò tµi “T tëng gi¸o dôc truyÒn thèng qua t¸c phÈm Nam S¬n
tïng tho¹i cña NguyÔn §øc §¹t”, luËn v¨n tËp trung t×m hiÓu khai th¸c
nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ thÓ hiÖn t tëng gi¸o dôc cña NguyÔn §øc §¹t
trong tËp s¸ch. Trªn c¬ së ®ã, luËn v¨n ®Æt nhiÖm vô ®èi chiÕu kÕt qu¶ Êy
trong dßng m¹ch cña truyÒn thèng gi¸o dôc ViÖt Nam ®Ó thÊy ®îc ë ®ã
nh÷ng tiÕp thu, nh÷ng ®ãng gãp, còng nh nh÷ng ®iÒu cßn h¹n chÕ, qua
®ã rót ra bµi häc cho hiÖn t¹i.
Víi yªu cÇu ®ã, luËn v¨n chñ yÕu khai th¸c t liÖu tõ t¸c phÈm
Nam S¬n tïng tho¹i cña NguyÔn §øc §¹t. §èi víi t¸c phÈm nµy, bªn
c¹nh c«ng t¸c v¨n b¶n häc ®Ó lùa chän mét v¨n b¶n lµm c¬ së cho viÖc
nghiªn cøu, chóng t«i tËp trung nhiÒu vµo m¶ng dÞch, chó gi¶i vµ khai
th¸c gi¸ trÞ v¨n b¶n.
4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:
Trong tËp luËn v¨n, chóng t«i sö dông mét sè ph¬ng ph¸p nghiªn
cøu sau:
- Ph¬ng ph¸p t×m hiÓu, kh¶o s¸t v¨n b¶n, dÞch vµ chó gi¶i v¨n b¶n.
- Ph¬ng ph¸p m« t¶, ph©n tÝch: Trªn c¬ së néi dung v¨n b¶n,
chóng t«i tiÕn hµnh m« t¶, ph©n tÝch nh»m lµm s¸ng tá nh÷ng gi¸ trÞ cña
v¨n b¶n, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ®ãng gãp trªn lÜnh vùc gi¸o dôc.
- Ph¬ng ph¸p ®èi chiÕu, so s¸nh: C¨n cø vµo nh÷ng biÓu hiÖn, néi
dung cña v¨n b¶n, chóng t«i ®èi chiÕu, so s¸nh, ®Æt v¨n b¶n trong dßng
m¹ch cña nÒn gi¸o dôc d©n téc ®Ó cã nh÷ng ®¸nh gi¸ thÝch øng.
- Ph¬ng ph¸p duy vËt lÞch sö: B»ng c¸i nh×n duy vËt lÞch sö, kÕt
hîp víi nh÷ng ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kh¸c, chóng t«i cè g¾ng t¸i hiÖn
ch©n dung nhµ gi¸o dôc NguyÔn §øc §¹t cïng nh÷ng ®¾c thÊt cña «ng
trong ho¹t ®éng gi¸o dôc, tõ ®ã rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm bæ Ých.
- Ph¬ng ph¸p ®iÒn d· thùc tÕ: Chóng t«i ®· tiÕn hµnh vÒ quª qu¸n
cña nhµ gi¸o dôc NguyÔn §øc §¹t, tËn m¾t chøng kiÕn nh÷ng di vËt cßn
l¹i cña «ng, nh÷ng n¬i «ng ®· tõng sèng, d¹y häc, n¬i an nghØ cña «ng…
- Ph¬ng ph¸p pháng vÊn: Chóng t«i ®· tiÕn hµnh pháng vÊn nh÷ng
ngêi th©n trong gia ®×nh «ng vµ mét sè c¸ nh©n cã liªn quan ®Ó cã thªm
t liÖu vÒ cuéc ®êi vµ con ngêi cña nhµ gi¸o NguyÔn §øc §¹t.
5. §ãng gãp míi, ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi:
KÕ tiÕp nh÷ng ngêi ®i tríc, luËn v¨n chñ tr¬ng ®i s©u t×m hiÓu
chñ yÕu mét khÝa c¹nh quan träng trong cuéc ®êi cña nhµ H¸n häc
NguyÔn §øc §¹t: khÝa c¹nh ho¹t ®éng gi¸o dôc.
Nãi c¸ch kh¸c, luËn v¨n cè g¾ng kh¾c häa nh÷ng t tëng gi¸o dôc
cña NguyÔn §øc §¹t, t×m hiÓu nh÷ng nÐt kÕ thõa, nh÷ng ®æi míi cña «ng
®èi víi gi¸o dôc truyÒn thèng. Tõ ®ã, thÊy ®îc nh÷ng ®ãng gãp còng
nh nh÷ng h¹n chÕ cña «ng trªn lÜnh vùc gi¸o dôc. §©y lµ mét vÊn ®Ò cßn
cha ®îc nhiÒu ngêi quan t©m hoÆc quan t©m cha ®óng møc. Do ®ã,
luËn v¨n cã thÓ trë thµnh tµi liÖu tham kh¶o cho viÖc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸
vÒ nh÷ng ®ãng gãp cña nhµ gi¸o NguyÔn §øc §¹t.
Víi nh÷ng cèng hiÕn trong cuéc ®êi (h¬n mêi n¨m t©m huyÕt víi
nghÒ d¹y ngêi dï bËn rén viÖc níc, viÖc nhµ), víi sè trang s¸ch viÕt,
s¸ch in phôc vô cho gi¸o dôc Ýt ngêi cïng thêi (vµ c¶ kh«ng cïng thê i)
s¸nh kÞp, víi sè häc trß ®«ng ®¶o vµ thµnh ®¹t, víi danh tiÕng vang déi
mét thêi cña trêng §«ng S¬n, NguyÔn §øc §¹t xøng ®¸ng ®îc ghi
nhËn nh mét nhµ gi¸o dôc lín, xøng ®¸ng ®Ó chóng ta nghiªn cøu t×m
hiÓu ®Ó häc tËp.
Trong bèi c¶nh ®Êt níc ®ang trªn ®µ ®æi míi, sù nghiÖp gi¸o dôc
còng ®ang cã nhiÒu nç lùc c¶i c¸ch nh»m híng tíi ®µo t¹o thÕ hÖ chñ
nh©n t¬ng lai cho mét níc ViÖt Nam giµu m¹nh, viÖc “«n cè nhi tri t©n”,
viÖc nghiªn cøu nh÷ng thµnh tùu trong qu¸ khø cña nÒn gi¸o dôc cã
truyÒn thèng hai ngµn n¨m lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt, cã ý nghÜa thiÕt thùc
cho cuéc sèng hiÖn t¹i.
PhÇn néi dung
Ch¬ng I
NguyÔn §øc §¹t
vµ t¸c phÈm “Nam S¬n tïng tho¹i”
1. 1. NguyÔn §øc §¹t.
1. 1. 1. Thêi ®¹i:
NguyÔn §øc §¹t sèng trong mét thêi k× lÞch sö ®Çy biÕn ®éng.
Trong giai ®o¹n lÞch sö nµy, nh÷ng yÕu tè chuÈn bÞ cho mét thêi k× b·o
t¸p cña lÞch sö ®· ®îc ghi nhËn.
C¸c vua nhµ NguyÔn trong thêi gian ®Çu còng ®· cã nhiÒu cè g¾ng
®Ó chÊn hng ®Êt níc: Gia Long (t¹i vÞ: 1802 - 1820) sau khi lËp quèc ®·
sím t×m c¸ch kh¼ng ®Þnh chñ quyÒn quèc gia nh ®Æt tªn níc, thiÕt lËp
bé m¸y nhµ níc thèng nhÊt tõ trung ¬ng tíi ®Þa ph¬ng, nhµ níc thùc
hiÖn “ba kh«ng” (kh«ng Th¸i tö, kh«ng TÓ tíng, kh«ng Tr¹ng nguyªn) ®Ó
tr¸nh tranh chÊp, léng quyÒn… Minh MÖnh (1820 - 1840) còng rÊt quan
t©m chØnh ®èn quèc gia, c¸c quan v¨n vâ tõ cÊp Thµnh, Dinh, TrÊn trë lªn
®Òu ph¶i ®Õn kinh ®« trùc tiÕp gÆp, trao ®æi viÖc víi vua, ®îc vua kiÓm
tra n¨ng lùc råi míi ®îc bæ nhiÖm; cho lËp Quèc Tö Gi¸m t¹i HuÕ, t¨ng
gÊp ®«i sè k× thi Héi vµ thi §×nh (tríc 6 n¨m tæ chøc mét lÇn, nay rót
xuèng 3 n¨m) ®Ó chän ngêi tµi; lËp Quèc sö qu¸n biªn so¹n lÞch sö qua
c¸c triÒu ®¹i; ®Ëp tan sù x©m lÊn cña ngêi Xiªm; c¶i c¸ch hµnh chÝnh;
hoµn chØnh hÖ thèng ®ª ®iÒu… ThiÖu TrÞ (1841 - 1847) tiÕp tôc di huÊn
cña cha, cñng cè sù æn ®Þnh cña quèc gia. Tù §øc (1847 - 1883) vèn lµ
ngêi uyªn b¸c vÒ Nho häc còng ®· cã nhiÒu ho¹t ®éng ph¸t triÓn häc
thuËt níc nhµ…
Nhng nh÷ng cè g¾ng Êy kh«ng ®ñ ®Ó ®a ®Êt níc trë nªn hïng
cêng, tho¸t khái d· t©m th«n tÝnh cña c¸c níc ph¬ng T©y. C¸c vua nhµ
NguyÔn sau khi gi÷ ®îc sù æn ®Þnh ®Êt níc ®· kh«ng chÞu häc tËp c¸i
míi mµ kh kh nÖ cæ, häc theo nh÷ng c¸i ®· cò, ®· lçi thêi: Gia Long
x©y dùng bé m¸y nhµ níc, ph¸p luËt sao pháng theo m« h×nh cña nhµ
Thanh, Tù §øc hiÕu cæ “chØ lo viÖc nghiªn bót, bµn ®Õn Nghiªu, ThuÊn,
H¹, Th¬ng, Chu xa xa lµm tÊm g¬ng” [7]… Néi bé nhµ NguyÔn còng
thèi n¸t, lôc ®ôc, nhÊt lµ sau khi Tù §øc b¨ng hµ, trong ván ven hai n¨m
(tõ 1883 ®Õn 1885) mµ cã tíi 5 vua trÞ v×: Dôc §øc lµm vua 3 ngµy ®· bÞ
phÕ, tèng giam vµ chÕt kh«ng ai ®a tang; HiÖp Hoµ v× t×m c¸ch chèng l¹i
c¸c ®¹i thÇn tiÕm quyÒn mµ bÞ Ðp uèng thuèc ®éc chÕt khi míi lµm vua
®îc 6 th¸ng; KiÕn Phóc lµm vua ®îc 8 th¸ng còng bÞ ¸m h¹i bëi ph¸t
gi¸c nh÷ng hµnh vi hñ b¹i cña ®¹i thÇn NguyÔn V¨n Têng; Hµm Nghi
lµm vua cha ®îc mét th¸ng ®· ph¶i ch¹y ra Qu¶ng TrÞ kªu gäi cÇn
v¬ng; trong khi ®ã t¹i HuÕ giÆc Ph¸p dùng vua bï nh×n §ång Kh¸nh lªn,
mét vÞ vua mµ chÝnh ngêi Ph¸p còng ph¶i thèt lªn: “cha hÒ ë xø nµo,
thêi nµo cã mét «ng vua bÞ thÇn d©n o¸n ghÐt nh vua bï nh×n §ång
Kh¸nh” (dÉn theo [7]). Kh«ng nh÷ng thÕ, nhµ NguyÔn cßn hÕt søc nhu
nhîc tríc d· t©m ngµy mét râ rµng cña giÆc Ph¸p: Tù §øc liªn tiÕp ký
nh÷ng hoµ íc ®Çu hµng n¨m Nh©m TuÊt (1862) vµ n¨m §inh M·o
(1867) biÕn 6 tØnh miÒn Nam thµnh nhîng ®Þa, khiÕn giÆc Ph¸p dïng ®ã
lµm bµn ®¹p th«n tÝnh toµn bé níc ta; nh÷ng ai cã biÓu hiÖn lµm “phËt
lßng” Ph¸p liÒn bÞ Tù §øc tr¸ch cø (nh trêng hîp NguyÔn §øc §¹t cho
ngêi gi¸m s¸t qu©n Ph¸p hµnh qu©n ®Ò phßng bÊt tr¾c, sau bÞ Tù §øc
ph¹t gi¸ng mét cÊp – theo [10])…
T liÖu tham kh¶o
(s¾p xÕp theo thø tù ch÷ c¸i)
A. tµi liÖu TiÕng ViÖt
1. Chu Hy - Tø th tËp chó. NXb V¨n hãa th«ng tin, 1998.
2. Di s¶n H¸n N«m ViÖt Nam – Th môc ®Ò yÕu (3 tËp). NXB Khoa
häc x· héi, 1993
3. §Æng §øc Siªu - Gi¸o tr×nh cæ v¨n. NXB Gi¸o dôc, HN, 1968.
4. §Æng §øc Siªu - Hµnh tr×nh v¨n hãa ViÖt Nam (gi¶n yÕu). NXb Lao
®éng, H, 2002.
5. §Æng Huy VËn, Ch¬ng Th©u - Nh÷ng ®Ò nghÞ c¶i c¸ch cña NguyÔn
Trêng Té cuèi thÕ kØ XIX. NXB Gi¸o dôc, 1961.
6. §ç Huy - Gi¸o dôc thÈm mü – mét vÊn ®Ò lÝ luËn vµ thùc tiÔn.
NXB Th«ng tin lÝ luËn, H, 1987.
7. Hµ V¨n Th, TrÇn Hång §øc - Tãm t¾t niªn biÓu lÞch sö ViÖt Nam.
NXB V¨n hãa th«ng tin, H, 2001.
8. Lª H÷u NhiÖm - Mét sè vÊn ®Ò vÒ truyÒn thèng gi¸o dôc gia ®×nh
cña nh©n d©n ta. Th viÖn ViÖn Khoa häc gi¸o dôc (tµi liÖu néi bé),
m· sè V/208.
9. Lª SÜ Th¾ng - LÞch sö t tëng ViÖt Nam (tËp II). NXB Khoa häc x·
héi, 1997.
10. Ng« §øc Thä - NguyÔn §øc §¹t, nhµ gi¸o vµ häc gi¶ nöa cuèi thÕ
kØ XIX. Th viÖn ViÖn nghiªn cøu H¸n N«m , m· sè LA 1, LA 46, LA
4 (luËn ¸n sau ®¹i häc).
11. Ng« §øc Thä (cb) - C¸c nhµ khoa b¶ng ViÖt Nam. NXB V¨n häc,
1993.
12. Ng« Hµo HiÖp - LÞch sö gi¸o dôc ViÖt Nam. Th viÖn ViÖn Khoa
häc gi¸o dôc (tµi liÖu néi bé), m· sè V/76.906.
13. NguyÔn §¨ng TiÕn (cb) - LÞch sö gi¸o dôc ViÖt Nam tríc C¸ch
m¹ng th¸ng 8 – 1945. NXB Gi¸o dôc, H, 1996.
14. NguyÔn HiÕn Lª - Khæng Tö. NXB V¨n hãa,1996.
15. NguyÔn HiÕn Lª - L·o Tö – §¹o §øc kinh. NXB V¨n hãa,1998.
16. NguyÔn HiÕn Lª - M¹nhTö. NXB V¨n hãa,1996.
17. NguyÔn HiÕn Lª - Trang Tö – Nam Hoa kinh. NXB V¨n hãa,1994.
18. NguyÔn ThÕ Long – Nho häc ë ViÖt Nam – gi¸o dôc vµ thi cö.
NXB Gi¸o dôc, H, 1995.
19. NguyÔn TiÕn Cêng - Sù ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ chÕ ®é thi cö ë ViÖt
Nam thêi phong kiÕn. NXB Gi¸o dôc, H, 1998.
20. NguyÔn T«n Nhan - Tõ ®iÓn v¨n häc cæ ®iÓn Trung Quèc. NXB
V¨n nghÖ TP Hå ChÝ Minh, 1999.
21. NguyÔn V¨n Kh¸nh, NguyÔn Quèc B¶o - Mét sè vÊn ®Ò vÒ trÝ thøc
ViÖt Nam. NXB Lao ®éng, H, 2001.
22. Ng÷ v¨n H¸n N«m. TËp 1: Tø th. NXB Khoa häc x· héi, 2002.
23. Ng÷ v¨n H¸n N«m. TËp 2: Ngò kinh. NXB Khoa häc x· héi, 2002.
24. Ninh ViÕt Giao - Nhµ gi¸o danh tiÕng ®Êt Lam Hång. NghÖ An,
1996.
25. Ninh ViÕt Giao, TrÇn Thanh T©m - Nam §µn – quª h¬ng chñ tÞch
Hå ChÝ Minh. NXB Khoa häc x· héi, 1989.
26. Ph¹m V¨n Kho¸i - Mét sè vÊn ®Ò ch÷ H¸n thÕ kØ XX. NXb §¹i häc
Quèc gia Hµ Néi, 2001.
27. Quang §¹m (cb) - LÞch sö huyÖn Nam §µn. Ban ®ång h¬ng Nam
§µn t¹i Hµ Néi, H, 1991.
28. Quèc triÒu h¬ng khoa lôc. Th viÖn Quèc gia Hµ Néi, m· sè PL:
P3 (1) 5-7.
29. Th¸i Duy Tuyªn - Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n gi¸o dôc häc hiÖn ®¹i.
NXB Gi¸o dôc, 1999.
30. TrÇn Lª S¸ng - VÒ quª qu¸n vµ n¨m sinh, n¨m mÊt cña nhµ H¸n
häc NguyÔn §øc §¹t. TC H¸n N«m 3/99.
31. TrÇn V¨n Gi¸p - Lîc truyÖn c¸c t¸c gia ViÖt Nam (tËp 1). NXb
Khoa häc x· héi, 1962.
32. TrÇn V¨n Gi¸p – T×m hiÓu kho s¸ch H¸n N«m (tËp 1). NXb Khoa
häc x· héi, 1990.
33. TrÇn Träng Kim - Nho gi¸o. NXB TP Hå ChÝ Minh, 1992.
34. Tõ ®iÓn v¨n häc (tËp II). NXB Khoa häc x· héi, H, 1984.
35. Vò Ngäc Kh¸nh - ThÇy gi¸o ViÖt Nam mêi thÕ kû. NXb Thanh
niªn, H, 2000.
b. tµi liÖu TiÕng H¸n vµ tiÕng trung.
36. Th viÖn ViÖn nghiªn cøu H¸n N«m , m· sè VHv.339, (b¶n chÐp tay
ch÷ H¸n, so¹n n¨m Thµnh Th¸i thø 9 (1897)).
37. Th viÖn ViÖn nghiªn cøu H¸n N«m , m· sè VHv.246/1-2;
VHv1420/1-2, (b¶n in kh¾c gç ch÷ H¸n, so¹n n¨m Tù §øc 32 (1879),
biªn tËp vµ tæ chøc in n¨m Tù §øc 33 (1880)).