do druku OKŁADKA

Bestom DENTOnet.pl Sp. z o.o.ul. Wigury 15a, 90-302 Łódź

tel.: (42) 637 02 77, fax: (42) 676 28 27 www.edentico.pl, [email protected]

Redaktor naczelny Editor-in-Chief dr n. med. Tomasz Maria Kercz

[email protected]

Redaktor prowadzący Executive Editormgr Tomasz Hankiewicz

[email protected]

Redaktorzy tematyczni Feature Editorsdr hab n. med. Jan Pietruski (protetyka),

dr n. med. Aneta Grochowina (radiologia),dr n. med. Paweł Niewada (periodontologia),dr n. med. Aleksander Przygoński (chirurgia),

Redaktor graficzny, fotoedytor, DTPGraphic designer, photo editor, DTP

mgr Krzysztof [email protected]

DTP DTP Ewelina Kowalczyk

Redaktor statystyczny Statistical editor

mgr Piotr Łukaszewicz

Redaktorzy językowi Language editors język polski – mgr Agnieszka Goszczyńska

język angielski – Jonathan E. Lilly

Korekta Editor’s revision Tomasz Hankiewicz

Marketing i reklama Marketing and advertisementAriel Jarosz, [email protected]

tel.: (42) 637 02 77, 665 37 00 66Radosław Grzeliński, [email protected]

tel.: 605 892 669

Prenumerata [email protected]

Dział sprzedaży Sales departmenttel.: (42) 676 28 25

numery archiwalne, tel.: 601 55 78 79

Pismo indeksowane w Index Copernicus: 63,63 pkt.

Punktacja MNiSW: 6 pkt.Nakład 6500 egz.

Wersja pierwotna – drukowana

Wszystkie wymienione produkty i nazwy są używane wyłącznie w celach identyfikacyjnych i mogą być zastrzeżonymi znakami towarowymi odpowiednich właścicieli. Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych oraz zastrzega sobie prawo do adjustacji, doboru tytułów i skracania nadsyłanych

materiałów. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam.

Szanowni Państwo,

W ostatnich tygodniach, jak kraj

długi i szeroki, rodacy ekscytowali

się magią cyferek. Tych z sześcio-

ma zerami na końcu. Statystycznie

co trzeci Polak oddawał się w tych

dniach przyjemności planowania, na

co spożytkuje okrągłą sumkę, którą

można było wygrać w dwóch rekordowych kumulacjach Lotto (57 i 35 mln złotych).

Mnie natomiast, w tym samym czasie, bardziej zajmowały inne cyfry, na pozór skrom-

niejsze, mianowicie punkty Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Po relatywnie

niskiej ocenie przyznanej naszemu tytułowi w grudniu 2015 roku poprosiliśmy MNiSW

o szczegóły przeprowadzonej ewaluacji. W otrzymanym raporcie stało czarno na bia-

łym, że resort co nieco nam nie doliczył, stąd taki, niesatysfakcjonujący dla redakcji wy-

nik. Dziś, po uwzględnieniu przez ministerstwo naszych zastrzeżeń, możemy oficjalnie

ogłosić, że aktualna ocena MNiSW dla „e-Dentico” to 6 punktów. Więcej na ten temat

w tekście publikowanym na sąsiedniej stronie.

Kontynuując prezentację Mistrzów stomatologii, kilkadziesiąt stron 61. wydania

„e-Dentico” z pełnym przekonaniem i zaufaniem powierzyliśmy Pani Profesor Marzenie

Dominiak – kierownikowi Katedry i Zakładu Chirurgii Stomatologicznej Uniwersytetu

Medycznego we Wrocławiu.

Dokonania Pani Profesor od lat przeczą opinii sceptyków głoszących, że chirurgia

stomatologiczna to wciąż tylko klasyczna „rzeźnia” i dziedzina, w której postęp, tak wi-

doczny w wielu innych specjalnościach dentystycznych, jest zdecydowanie wolniejszy.

Zaprzeczeniem tych krzywdzących sądów niech będą prace autorstwa Pani Profesor,

ilustrowane bardzo dobrej jakości fotografiami, prezentowane w najnowszym wydaniu

naszego czasopisma. W dziale wiodącym „e-Dentico” mają Państwo okazję zgłębić takie

zagadnienia jak rekonstrukcja ubytków kostnych wyrostka zębodołowego z wykorzy-

staniem techniki Sonic Weld Rx®, uwodnione substytuty tkanki łącznej w pokrywaniu

mnogich recesji dziąsła oraz możliwości i zasady postępowania w przypadku wro-

dzonego braku bocznych zębów siecznych szczęki. Jak na chirurgię przystało, będzie

treściwie, pełnokrwiście, a przy tym bardzo pouczająco.

INTERN AT I O NA L Journal M a ster Lis t

2 Dwumiesięcznik Stomatologa Praktyka Polish & English Journal for Dentists

Ewaluacje Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego to dla redakcji czasopism naukowych szczególnie trudny, stresujący okres. Towarzyszą mu wątpliwości, czy aby uda się spełnić wyśrubowane kryteria ministerialne, niestety dość często podlegające zmianom i modyfikacjom, a tym samym niemożliwe do spełnienia wstecznie (oceniane są wydane już numery czasopisma). Ostatnia ocena dwumiesięcznika „e-Dentico” – na opublikowanej 23 grudnia 2015 roku liście czasopism naukowych – była dla naszej redakcji dużym rozczarowaniem. Podano na niej bowiem (część B, pozycja 455), że nota naszego tytułu to 4 punkty, czyli o 1 punkt mniej niż w ewaluacji przeprowadzonej rok wcześniej.Przesłany na prośbę redakcji szczegółowy wykaz uzyskanych punktów cząstkowych ujawnił jednak, że w ocenie ministerialnej pominięto jedno z istotnych kryteriów, mające niemały wpływ na końcową punktację. W związku z tym już na początku stycznia bieżącego roku redakcja naszego periodyku złożyła zastrzeżenie dotyczące przyznanej punktacji, które w ostatnich dniach zostało uwzględnione przez powołaną w ministerstwie komórkę – Zespół specjalistyczny do oceny czasopism naukowych dla potrzeb przyszłej oceny parametrycznej i sporządzania wykazu wybranych czasopism naukowych (oficjalne pismo z ministerstwa z dnia 16 maja 2016 roku).

Śpieszymy zatem poinformować Państwa, że AKTUALNA, SKORYGOWANA OCENA „E-DENTICO” NA PODSTAWIE EWALUACJI PRZEPROWADZONEJ W UBIEGŁYM ROKU WYNOSI 6 PUNKTÓW MNISW.

Warto przy okazji wspomnieć, że decyzją Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w 2016 roku ewaluacja nie będzie przeprowadzana – kolejna ocena zaplanowana jest dopiero w roku 2017. Zatem 6 punktów dla Autorów prac naukowych publikowanych w naszym czasopiśmie będzie obowiązywało jeszcze przez wiele miesięcy.

Pozdrawiamy i zapraszamy zarówno dotychczasowych, jak i nowych Autorów do ogłaszania drukiem artykułów na łamach naszego dwumiesięcznika.

Zespół redakcyjny „e-Dentico”

6 punktów MNiSW, a nie 4


PRAKTYKA


WYBRANE TECHNIKI CHIRURGICZNE W LECZENIU ORTODONTYCZNO-CHIRURGICZNYM ZATRZYMANYCH GÓRNYCH KŁÓW

SELECTED SURGICAL TECHNIQUES IN THE ORTHODONTIC-SURGICAL TREATMENT OF IMPACTED UPPER CANINES

lek. dent. Mateusz Grodzki, dr n. med. Janusz Szarmach, lek. dent. Aneta Zalewska, dr hab. n. med. Irena Grodzka

ZASTOSOWANIE ŁĄCZNIKÓW INDYWIDUALNYCH ATLANTIS™ W LECZENIU IMPLANTOPROTETYCZNYM. OPIS PRZYPADKÓW KLINICZNYCH

THE APPLICATION OF ATLANTIS™ PATIENT-SPECIFIC ABUTMENTS IN IMPLANT-SUPPORTED PROSTHODONTIC TREATMENT. CLINICAL CASES REPORT

dr n. med. Ewa Chomik, lek. dent. Grzegorz Wasiluk,dr hab. n. med. Zdzisław Bereznowski, prof. nadzw.

WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE RÓŻNYCH PREPARATÓW NA BAZIE MTA – PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA. CZĘŚĆ 1: WŁAŚCIWOŚCI CHEMICZNE

PHYSICOCHEMICAL PROPERTIES OF VARIOUS MTA-BASED FORMULATIONS – LITERATURE REVIEW. PART 1: CHEMICAL PROPERTIES

lek. dent. Marta Ćwiklińskadr n. med. Piotr Ciesielski, dr hab. n. med. Elżbieta Bołtacz-Rzepkowska, prof. nadzw.

70

22

58

86

8

42

MISTRZOWIE STOMATOLOGII MARZENA DOMINIAK REKONSTRUKCJA UBYTKÓW KOSTNYCH

WYROSTKA ZĘBODOŁOWEGO Z WYKORZYSTANIEM TECHNIKI SONIC WELD RX®

RECONSTRUCTION OF ALVEOLAR RIDGE DEFECTS USING THE SONIC WELD RX® TECHNIQUE

MOŻLIWOŚCI I ZASADY POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU WRODZONEGO BRAKU BOCZNYCH ZĘBÓW SIECZNYCH SZCZĘKI – OPIS PRZYPADKÓW THERAPEUTIC POSSIBILITIES AND PRINCIPLES OF PROCEDURE IN CASE OF MAXILLARY LATERAL INCISOR AGENESIS – CASE REPORT

UWODNIONE SUBSTYTUTY TKANKI ŁĄCZNEJ W POKRYWANIU MNOGICH RECESJI DZIĄSŁA – OPIS PRZYPADKÓW

HYDRATED CONNECTIVE TISSUE SUBSTITUTES IN COVERING MULTIPLE GINGIVAL RECESSIONS – CASE STUDIES

ZOBACZ NAS NA YOUTUBE !

ekstrakcje zębów ekspansja kości rozszczepienie wyrostka podniesienie zatoki otwarte i zamknięte preparacja łoża pod implant zdejmowanie koron i mostów

Dystrybutor na Polskę:A1DENTAL, Jana Pawła II 6A, 98-100 Łask tel. 43 675 26 49 | 605 607 679 | [email protected]

SZYBSZA PRACA + NISKA INWAZYJNOŚĆ ZABIEGU + BRAK STRAT KOŚCIINNOWACJA W CHIRURGII

ponad 1000 urządzeń w Europiepozytywne opinie wielu uczelni medycznych, w tym Uniwersytetu w Göteborgu

ZOBACZ NAS NA YOUTUBE

e-Dentico nr 6 (58) / 2015 7

KOMPOZYTOWE INLAYE, ONLAYE, OVERLAYE – PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA

COMPOSITE INLAYS, ONLAYS, OVERLAYS – LITERATURE REVIEW

lek. dent. Edyta Brzozowska, dr n. med. Andrzej Bożyk

RAKI SKÓRY TWARZY NIEBĘDĄCE CZERNIAKIEM – PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA

NON-MELANOMA SKIN CANCERS OF THE FACE – LITERATURE REVIEW

lek. dent. Anna Krasnoborska-Nowicka, lek. dent. Katarzyna Lewusz, dr hab. n. med. Katarzyna Sporniak-Tutak

94

PERYSKOP

Jak chwalić personel? O pozytywnej informacji zwrotnej

Mariusz Oboda, Justyna Pająk

Namaste Nepal! Urszula Jacek,

Anna Łopatka, Marta Wirhanowicz

SPIS TREŚCI

EDUKACJA

Szkoleniowo-wystawiennicze imprezy stomatologiczne na świecie Znalezione w DENTOnet.pl 118

128

138

100

116

124

134

110 Ogólnopolski Program Edukacyjny Repetitio est… 3/16

PO GODZINACH Weź na ząb: Tallin Tomasz Hankiewicz

Krzyżówka z hasłem

ZOBACZ NAS NA YOUTUBE !

ekstrakcje zębów ekspansja kości rozszczepienie wyrostka podniesienie zatoki otwarte i zamknięte preparacja łoża pod implant zdejmowanie koron i mostów

Dystrybutor na Polskę:A1DENTAL, Jana Pawła II 6A, 98-100 Łask tel. 43 675 26 49 | 605 607 679 | [email protected]

SZYBSZA PRACA + NISKA INWAZYJNOŚĆ ZABIEGU + BRAK STRAT KOŚCIINNOWACJA W CHIRURGII

ponad 1000 urządzeń w Europiepozytywne opinie wielu uczelni medycznych, w tym Uniwersytetu w Göteborgu

ZOBACZ NAS NA YOUTUBE

prof. dr hab. n. med. Marzena Dominiak1

Adres korespondencyjny, mailing address:prof. dr hab. n. med. Marzena DominiakKatedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej UMul. Krakowska 26, 50-425 Wrocławtel.: (71) 780 42 51e-mail: [email protected]

1 Katedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej, Uniwersytet Medyczny we WrocławiuKierownik: prof. dr hab. n. med. Marzena Dominiak2 Katedra Ortodoncji, Uniwersytet Techniczny w Dreźnie, NiemcyKierownik: prof. dr hab. n. med. Tomasz Gedrange

REKONSTRUKCJA UBYTKÓW KOSTNYCH WYROSTKA ZĘBODOŁOWEGO Z WYKORZYSTANIEM TECHNIKI SONIC WELD RX®

Streszczenie: Rekonstrukcja ubytków wyrostka zębodołowego w odcin-

kach uzębionych wymaga zastosowania metod, które z jednej strony

umożliwią rekonstrukcję na jak najwyższym poziomie, a z drugiej strony

zapewnią utrzymanie materiału w miejscu biorczym. Dostępność wielu tech-

nik i materiałów wymaga wyboru tych, które w danej sytuacji zapewnią jak

najlepszy efekt funkcjonalno-estetyczny.

Technika Sonic Weld Rx® jest nowatorską metodą polegającą na zastoso-

waniu siatek kształtowanych bezpośrednio przed zabiegiem i pinów z poli-

mleczanów, wprowadzanych do kości ultradźwiękowo. Umożliwia to dopa-

sowanie i ukształtowanie siatki zgodnie z wymogami miejscowymi pola za-

biegu. Biozgodność materiału z tkankami podłoża potwierdzono, wykonując

badanie histologiczne fragmentu kości pozyskanej trepanem w momencie

przygotowywania łoża implantu.

Słowa kluczowe: złożone ubytki kostne wyrostka zębodołowego,

rekonstrukcja, Sonic Weld Rx®

Abstract: Reconstructing alveolar ridge defects in toothed sections requires the application of meth-ods which, on the one hand, enable reconstruc-tion on the highest possible level and, on the other hand, ensure material retention in the recipient site. The availability of many techniques and mate-rials brings about a necessity to choose the ones which in a given situation will guarantee the best functional and aesthetic effect. The Sonic Weld Rx® technique is an innovative method which involves the application of meshes, shaped directly before the procedure, and polylac-tates pins that are introduced ultrasonically into the bone. Such a technique makes it possible to adjust and shape the mesh in accordance with the topical conditions of the surgical field. The biocom-patibility of the material with the tissues of the base has been confirmed by conducting a histological examination of a bone fragment collected with a trephine at the time of implant bed preparation.

Key words: complex bone defects of the alveolar ridge, reconstruction, Sonic Weld Rx®

praca recenzowana

Rekonstrukcja ubytków kostnych wyrostka zębodołowego z wykorzystaniem techniki Sonic Weld Rx®

prof. dr hab. n. med. Tomasz Gedrange1, 2


MISTRZOWIE STOMATOLOGII

According to the clinical and surgical classification of bone defects – the so-

called SAC worked out by Harris et al. [1] – alveolar ridge defects are divided into: simple, advanced and complex. Bone augmentation is recommended in case of the second and third degree; the third category, i.e. the advanced-complex one, is characterised by a loss of both the height and width of the ridge. Sonic Weld Rx® enables to reconstruct missing dentition in an aesthetic and functional manner. Irrespective of the initial cause of teeth loss, the process of their reconstruction is highly complicated and challenging. It may be disturbed and affec- -ted by:1. limited blood supply;2. lack of mechanical stabilisation;3. the size of the defect exceeding the critical

size;4. rivalry with soft tissues characterised by

a high ability of proliferation.In order to achieve the satisfactory level of bone healing within the dentoalveolar area, numerous and diverse methods have been worked out, the aim of which is to support the process of lost bone regeneration [2, 3]. The most commonly used methods include: bone blocks collected extra- or intraorally [4, 5], blocks of allogeneic materials [6, 7], bone distraction [8], osteotomy [9], guided bone regeneration using a resorbable or non-resorbable membrane [10], or using a titanium mesh (Ti-mesh), as well as modern methods with the application of poly(lactic acid-co-glycolic acid) scaffolds with trisodium phosphate [11] and polylactide-polycaprolactone copolymer (PLC) [12].By analysing the pros and cons of particular methods, guided bone regeneration seems to be the easiest procedure for both the dental practitioner and the patient, which also guarantees relatively high predictability. Therefore, this method has been developed fairly dynamically and attempts are being made to eliminate its various limitations. In order to improve the potential for bone regeneration, the biomaterial is combined with various biologically active proteins or autogeneic bone chips and with morphogenetic proteins during preclinical studies and trials. On the other hand, in order to limit cases of membrane collapse, full or porous titanium films were used. However, due to excessively frequent perforations of soft tissues or hypertrophy of the membranes with soft tissues (which is associated with a difficulty of their removal), soft membranes started to be applied, e.g. e-PTFE – independently or with titanium reinforcement. Nevertheless, owing to the fact

RECONSTRUCTION OF ALVEOLAR RIDGE DEFECTS USING THE SONIC WELD RX® TECHNIQUE

Ubytki kostne wyrostka zębodołowego

wg klasyfikacji kliniczno-chirurgicznej

ubytków kostnych, tzw. SAC opracowanej

przez Harrisa i wsp. [1], dzielą się na: simple

(proste), advanced (zaawansowane), com-

plex (powikłane). Stopień drugi i trzeci jest

wskazaniem do augmentacji kości, przy

czym stopień trzeci, czyli zaawansowany-

-złożony, charakteryzuje się utratą zarówno

wysokości, jak i szerokości wyrostka. Unie-

możliwia on w sposób estetyczny i funkcjo-

nalny odbudowę brakującego uzębienia.

Niezależnie od pierwotnej przyczyny jej

utraty, proces ich rekonstrukcji jest bardzo

złożony i wymagający miejscowo. Może zo-

stać zaburzony przez:

1. ograniczone ukrwienie,

2. brak stabilizacji mechanicznej,

3. wielkość ubytku przekraczającą rozmiar

krytyczny,

4. współzawodnictwo z tkankami miękkimi

o dużej zdolności do proliferacji.

Dla uzyskania zadowalającego gojenia

kości w obszarze zębowo-zębodołowym

opracowano wiele różnych metod, których

zadaniem jest wspomaganie procesu rege-

neracji utraconej kości [2, 3]. Do najczęściej

stosowanych należą: bloki kostne pobierane

zewnątrzustnie lub wewnątrzustnie [4, 5],

bloki materiałów allogennych [6, 7], dystrak-

cja kostna [8], osteotomia [9], sterowana re-

generacja kostna z użyciem resorbowalnej

lub nieresorbowalnej membrany [10] lub

z użyciem siatki tytanowej (Ti-mesh), a tak-

że nowoczesne metody z zastosowaniem

rusztowań polilaktydu glikolowego z fosfo-

ranem trójwapniowym [11] i polilaktydu na

nośniku żelatynowym (PLC) [12].

Analizując zalety i wady poszczególnych

metod, sterowana regeneracja kości wydaje

się być zabiegiem najłatwiejszym zarówno

dla lekarza, jak i dla pacjenta, o stosunkowo

wysokiej przewidywalności. Dlatego też

metoda ta rozwija się dość dynamicznie;

prowadzone są także prace nad wyelimino-

waniem różnego rodzaju ograniczeń.

Dla zwiększenia potencjału do regeneracji

kości biomateriał łączy się z różnymi biolo-

gicznie aktywnymi proteinami lub z wiórami

kości autogennej, a w sferze badań przedkli-

nicznych również z białkami morfogene-

tycznymi. Z kolei dla ograniczenia zapadania

się membran stosowano błony tytanowe,

pełne lub porowate. Jednak z powodu zbyt

częstych perforacji tkanek miękkich przy ich

stosowaniu lub przerastania tkanką miękką

błon w postaci siatki (co wiąże się z dużą

trudnością ich usunięcia), rozpoczęto sto-

sowanie błon miękkich, np. e-PTFE – samo-

dzielnie lub ze wzmocnieniem tytanowym.

Ponieważ jednak w wysokim procencie

wciąż dochodziło do ich odsłaniania (a co

za tym idzie, problemu w regeneracji bio-

materiału znajdującego się pod nimi) oraz

konieczności drugiego zabiegu związanego

z usunięciem błon nieresorbowalnych, roz-

poczęto dalsze poszukiwania.

Nadzieją były błony resorbowalne, które jed-

nakże w sterowanej regeneracji kości miały

podstawowe ograniczenie – brak możliwo-

ści utrzymania objętości dla regenerującej

się kości poprzez ich zapadanie się. Ponadto

stosowany biomateriał w postaci granula-

tu, który nie był właściwie ustabilizowany

i ograniczony poprzez błonę, przesuwał się,

co uniemożliwiało osiągnięcie pożądanej re-

generacji. Często pojawiała się przebudowa

włóknista tego biomateriału. Dla utrzyma-

nia przestrzeni pod błoną zaproponowano

w końcu technikę namiotową wg Simiona

i wsp. [11]. Polegała ona na wprowadzeniu

pinów nieresorbowalnych w miejscu ubyt-

ku kostnego, które miały tworzyć swego

rodzaju szkielet dla biomateriału i zarazem

podparcie dla nieresorbowalnej lub resor-

bowalnej miękkiej błony. W ten sposób uzy-

skano przestrzeń pod błoną dla regeneracji

tkanek i ewentualny brak konieczności usu-

wania błony, ale cały czas istniała koniecz-

ność usunięcia pinów wprowadzonych

do kości. W części przypadków usuwano

ją podczas implantacji, ale w części było

to niemożliwe, gdyż przebudowujący się

Marzena Dominiak

e-Dentico nr 3 (61) / 2016 9

MASTERS OF DENTISTRY

Wojciech Bednarz

Ryc. 1. Schemat przedstawiający tech-nikę ultradźwiękowego łączenia pinów i błony na podstawie materiałów rekla-mowych firmy KLS Martin.

Fig. 1. The scheme presenting the ultrasonic technique of binding pins and membrane, based on KLS Martin advertising materials.

Ryc. 2. Rekonstrukcja wyrostka zębodoło-wego w bocznym odcinku szczęki z jed-noczasowym podniesieniem dna zatoki szczękowej. Gęsto upakowany materiał pod błoną.

Fig. 2. Reconstruction of the alveolar ridge in the lateral section of the maxilla with one-time elevation of the bottom of the maxillary sinus. Densely packed material beneath the membrane.

Ryc. 3. Wprowadzone resorbowalne piny o różnej średnicy w ubytku kostnym wyrostka zębodołowego.

Fig. 3. Resorbable pins of diverse diameters introduced into the bone defect of the alveo-lar ridge.

1

2

3

6

Wojciech Bednarz

4

5

Ryc. 4. Sytuacja wyjściowa. Zęby 12 i 13 do ekstrakcji.

Fig. 4. Starting position. Teeth 12 and 13 classified for extraction.

Ryc. 5. Zaawansowany ubytek kostny.

Fig. 5. Advanced bone defect.

PRZYPADEK 1CASE 1

Ryc. 6. Piny resorbowalne wprowadzone od strony przedsionkowej i podnie-biennej.

Fig. 6. Resorbable pins introduced from the vestibular and palatal side.

Ryc. 7. Stan po pokryciu rekonstruowa-nych tkanek błoną resorbowalną kolageno-wą z zastosowaniem techniki SonicWeld®.

Fig. 7. Condition after covering the reconstruc-ted tissues with the resorbable collagen mem-brane using the SonicWeld® technique.7

Ryc. 8. Kontrolne zdjęcie radiograficzne bezpośrednio po zabiegu. Ryc. 9. Stan po rekonstrukcji tkanek miękkich przeszczepem onlay-interpositional. Ryc. 10. Kontrolne zdjęcie radiograficzne 6 miesięcy po zabiegu. Ryc. 11. Obraz śródzabiegowy zrekonstru-owanego wyrostka przed wprowadzeniem implantów.

Fig. 8. Control radiograph taken directly after the procedure. Fig. 9. Condition after soft tissue reconstruction with the onlay-interpositional graft. Fig. 10. Control radiograph taken 6 months after the procedure. Fig. 11. Intraprocedural image of the reconstructed ridge before implantation.

8

10

9

11



1 Katedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej, Uniwersytet Medyczny we WrocławiuKierownik: prof. dr hab. n. med. Marzena Dominiak2 Akademicka Poliklinika Stomatologiczna, Poradnia Chirurgii Stomatologicznej, Stomatologiczne Centrum Transferu Technologii we Wrocławiu Kierownik: dr n. med. Ewa Gwiazda-Chojak3 Katedra Ortodoncji, Uniwersytet Techniczny w Dreźnie, NiemcyKierownik: prof. dr hab. n. med. Tomasz Gedrange 4 Wydział Stomatologii, Uniwersytet w Kartagenie, KolumbiaKierownik: prof. dr Mauro Marincola

MOŻLIWOŚCI I ZASADY POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU WRODZONEGO BRAKU BOCZNYCH ZĘBÓW SIECZNYCH SZCZĘKI – OPIS PRZYPADKÓW

Streszczenie: Planowanie leczenia pacjentów z wrodzonym brakiem zęba

siecznego bocznego szczęki (MLIA – maxillary lateral incisor agenesis) pow-

inno zaczynać się już w bardzo wczesnym wieku. Można wówczas podjąć

decyzję o kierunkach leczenia i rozpocząć je na tyle wcześnie, by zapewnić

właściwy efekt terapeutyczny. Najczęstsze możliwe protokoły postępowania

obejmują ortodontyczne zamknięcie lub otwarcie przestrzeni i wprowadze-

nie implantu zębowego. Optymalny przebieg leczenia ma wpływ zarówno

na estetykę uśmiechu, jak i na funkcje całego zgryzu.

Prezentowane w pracy przypadki poddano wczesnej interdyscyplinarnej

ocenie stomatologicznej, podejmując decyzję o jednej z wyżej wymieni-

onych dróg postępowania. Zastosowane indywidualizowane postępowanie

pozwoliło na zaspokojenie potrzeb estetycznych oraz funkcjonalnych.

Poniższa praca pomaga w kompleksowym planowaniu, ale także przedstawia

problemy i optymalne protokoły leczenia młodych pacjentów.

Słowa kluczowe: agenezja zęba siecznego bocznego, implanty, zamykanie

przestrzeni, augmentacja dziąsła, Mucograft®, ultrasonografia

Abstract: Treatment planning in case of maxillary lateral incisor agenesis (MLIA) should begin at a very early stage of patients’ lives. This way it is possible to decide about the directions of treatment and begin the therapy early enough to guarantee proper and expected therapeutic effects. The most frequently utilised protocols of procedure include orthodontic closure or opening of spaces and dental implant placement. An optimal course of treatment has an influence on both smile aesthetics and functions of the entire occlusion. The cases presented herein were subject to a prior interdisciplinary dental evaluation and a decision was made to select one of the aforementioned methods. The individualised approach made it pos-sible to meet the aesthetic and functional needs. This paper helps in comprehensive planning but also describes problems and presents optimal pro-tocols of treating young patients.

Key words: lateral incisor agenesis, implants, space closing, gingival augmentation, Mucograft®, ultrasonography

praca recenzowana

Możliwości i zasady postępowania w przypadku wrodzonego braku bocznych zębów siecznych szczęki – opis przypadków

lek. dent. Monika Puzio2, lek. dent. Sarah Bär3, prof. dr Mauro Marincola4, prof. dr hab. n. med. Tomasz Gedrange1, 3



Introduction Hypodontia, i.e. the absence of at least one tooth, is the most common dental anomaly observed in people [1]. The prevalence of this pathology is estimated at 3.4–10.1%, including the white population [2]. Maxillary lateral incisors belong to the group of teeth whose absence is among the most commonly diagnosed disorders – following wisdom teeth and second mandibular premolars. The absence of upper lateral incisors is confirmed in 1–2% of cases. Bilateral hypodontia occurs more frequently than the one-sided type [3]. The frequency of occurrence of this disorder is observed slightly more often in women [4].One-sided absence of a permanent tooth may be diagnosed at an early stage based on the mesial development of a diastema and shifting of the centre of occlusion (fig. 1). However, one-sided agenesis is often associated with microdontia of a homonymous tooth on the opposite side, which in turn requires another protocol of procedure. This is very often associated with a necessity to extract hypoplastic teeth in order to prevent arch symmetry defects, including movement of the midline of occlusion and complicated biomechanical orthodontic treatment.Precise aetiology of congenital absence of teeth still brings about some controversies. Agenesis may be caused by: phylogenetic reduction of human dentition, hereditariness, development disorders and exogenous factors. More frequent familial prevalence of MLIA has been also confirmed [5]. Bibliography [6] provides that the risk of tooth agenesis in case of first degree relatives of a person with MLIA is 15 times higher than in case of families where no such pathology has been diagnosed. Maxillary lateral incisor agenesis is also diagnosed in patients with clefts as well as with skin and hair disorders. MLIA is a clinical problem at a very young age; it affects smile aesthetics and the functions of dentition. The role of lateral incisors as guides in the normal eruption of a permanent canine tooth is also important. Absent upper lateral incisors may result in the impaction of maxillary canine

THERAPEUTIC POSSIBILITIES AND PRINCIPLES OF PROCEDURE IN CASE OF MAXILLARY LATERAL INCISOR AGENESIS – CASE REPORT

Wprowadzenie

Hipodoncja, czyli brak co najmniej jednego

zęba jest najczęstszą z anomalii zębowych

obserwowanych u ludzi [1]. Występowanie

tej patologii ocenia się na 3,4–10,1%, włą-

czając populację białą [2]. MLIA (maxillary

lateral incisor agenesis) należą do grupy naj-

częściej brakujących zębów, zaraz po trze-

cich zębach trzonowych i drugich zębach

przedtrzonowych żuchwy. Brak górnych

zębów siecznych bocznych stwierdza się

w 1–2% przypadków. Obustronna hipodon-

cja występuje częściej niż jednostronna [3].

U kobiet wada występuje nieco częściej niż

u mężczyzn [4].

Taki jednostronny brak zęba stałego można

dość wcześnie rozpoznać poprzez mezjalne

powstawanie diastemy i przesunięciu środ-

ka zgryzu (ryc. 1). Jednakże jednostronna

agenezja często związana jest z mikrodon-

cją jednoimiennego zęba strony przeciwnej,

co z kolei wymaga innego protokołu po-

stępowania. Często wiąże się to z koniecz-

nością ekstrakcji hipoplastycznych zębów

w celu zapobiegania defektom symetrii

łuku, w tym także przesunięciu linii środko-

wej zgryzu i skomplikowanemu biomecha-

nicznie leczeniu ortodontycznemu.

Dokładna etiologia wrodzonych braków

zębów nadal budzi kontrowersje. Do przy-

czyn jej powstawania należą: filogenetyczna

redukcja ludzkiego uzębienia, dziedzicz-

ność, jak również zaburzenia rozwojowe

i czynniki egzogenne. Zauważono też

częstsze rodzinne występowanie MLIA [5].

Piśmiennictwo [6] podaje, że ryzyko względ-

ne wystąpienia agenezji zęba dla krewnych

pierwszego stopnia osoby z MLIA jest 15

razy wyższe w porównaniu do rodzin, gdzie

nie stwierdzono opisywanej patologii. Wro-

dzony brak zęba siecznego bocznego szczę-

ki rozpoznawany jest także u pacjentów

z rozszczepami oraz ze zmianami skórnymi

lub włosów.

MLIA stanowi problem kliniczny już u pa-

cjenta w bardzo młodym wieku, wpływa-

jący na estetykę uśmiechu, a także funkcję

uzębienia. Nie bez znaczenia pozostaje rów-

nież wartość zębów siecznych bocznych

jako przewodnika w normalnym wyrzyna-

niu się stałego kła. Nieobecne górne zęby

sieczne boczne mogą prowadzić bowiem

do zatrzymania kłów szczęki [7]. Utrzymy-

wanie się mlecznego zęba siecznego bocz-

nego w łuku poza przewidywanym czasem

wyrzynania jego następcy często sugeruje

agenezję, jednak ostateczne rozpoznanie

stawiane jest na podstawie badania radio-

logicznego.

Po radiologicznym potwierdzeniu rozpo-

znania klinicznego musi zostać podjęta de-

cyzja odnośnie możliwości leczenia. Metody

postępowania obejmują ortodontyczne

zamknięcie lub otwarcie przestrzeni i wpro-

wadzenie implantu dentystycznego [8]. Od-

powiednio wczesne zdiagnozowanie braku

zęba pozwala na optymalne planowanie

leczenia (ryc. 2–10). Indywidualna ocena

możliwości terapeutycznych wymaga in-

terdyscyplinarnego podejścia, aby osiągnąć

najlepszy możliwy wynik terapeutyczny [9].

Wybór postępowania leczniczego należy

uzależnić od szeregu czynników, takich jak:

• rodzaj szkieletowego wzorca wzrostu,

• rodzaj wady zgryzu (stłoczenia lub

klasa II zgryzu),

• wiek pacjenta,

• nagryz poziomy,

• szerokość luk,

• profil twarzy,

• kształt i kolor kłów.

Każda z dostępnych metod leczenia ma

swoje zalety i wady, wskazania i ograni-

czenia. W przypadku ortodontycznego

otwarcia przestrzeni, a następnie implan-

tacji liczba zębów może być odtworzona

przy zachowaniu prowadzenia kłowego

i pacjent może zostać ustawiony w opty-

malnym zgryzie (ryc. 11). Ponadto można

zapobiec ryzyku przesunięcia linii środko-

wej, mogącej pojawić się w jednostronnym

MLIA. Zastosowanie implantów protetycz-

nych do odbudowy brakującego uzębienia

Marzena Dominiak

e-Dentico nr 3 (61) / 2016 23


Ryc. 1. Schemat powstawania diastemy.

Fig. 1. Schemat powstawania diastemy.

Ryc. 2, 3. Przykład wczesnego leczenia ortodontycznego celem stworzenia miejsca dla brakujących zębów bocznych siecznych – sytuacja wyjściowa.

Fig. 2, 3. Example of early orthodontic treat-ment aimed to recreate the space for missing lateral incisors – starting position.

Ryc. 4. Przykład wczesnego leczenia or-todontycznego celem stworzenia miejsca dla brakujących zębów bocznych siecz-nych – stan w trakcie leczenia.

Fig. 4. Example of early orthodontic treatment aimed to recreate the space for missing lateral incisors – condition during the treatment.

1

2

3

4

Możliwości i zasady postępowania w przypadku wrodzonego braku bocznych zębów siecznych szczęki – opis przypadków

Ryc. 5–8. Przykład wczesnego leczenia ortodontycznego celem stworzenia miejsca dla brakujących zębów bocznych siecznych – stan w trakcie leczenia.

Fig. 5–8. Example of early orthodontic treat-ment aimed to recreate the space for missing lateral incisors – condition during the treat-ment.

5

6

7

8

22

23 24

25

Ryc. 24–25. Wprowadzenie i pozycjono-wanie implantu Bicon® (Arborway, USA).

Fig. 24–25. Placement and positioning of Bicon® implant (Arborway, USA).

Ryc. 22–23. Stan po leczeniu ortodon-tycznym. Brak zawiązka zęba siecznego bocznego. Pacjent dorosły.

Fig. 22–23. Condition after orthodontic treat-ment. Absence of lateral incisor’s bud. Adult patient.

PRZYPADEK 2CASE 2

26

28

30

27

29

31

Ryc. 26. Wprowadzenie i pozycjonowa-nie implantu Bicon® (Arborway, USA).

Fig. 26. Placement and positioning of Bicon® implant (Arborway, USA).

Ryc. 27. Zebrana kość przy pracy frezem kostnym.

Fig. 27. Bone collected during operation of

a bone burr.

Ryc. 29–31. Kolejne etapy chirurgiczne-go postępowania implantologicznego.

Fig. 29–31. Successive stages of the surgical implant procedure.

Ryc. 28. Wprowadzanie implantu.

Fig. 28. Implantation.



1 Katedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej, Uniwersytet Medyczny we WrocławiuKierownik: prof. dr hab. n. med. Marzena Dominiak2 Specjalistyczna Praktyka Stomatologiczna, Tarnowskie Góry

UWODNIONE SUBSTYTUTY TKANKI ŁĄCZNEJ W POKRYWANIU MNOGICH RECESJI DZIĄSŁA – OPIS PRZYPADKÓW

Streszczenie: Pokrywanie mnogich recesji dziąsłowych stanowi duży problem terapeutyczny ze względu na ograniczoną możliwość pozyskania w miejscu biorczym odpowiedniej ilości tkanki łącznej gospodarza pod-czas jednego zabiegu. Dlatego uważa się, że w przypadku porównywalnej efektywności zabiegowej metodą z wyboru powinny być substytuty tkan-ki łącznej. Jak do tej pory wszystkie dostępne materiały bezkomórkowe występowały w postaci suchej, a ich nasączenie krwią lub solą fizjologiczną odbywało się albo w miejscu biorczym, albo poza polem zabiegowym – w naczyniu z solą fizjologiczną. Poza tym ich nieodpowiednia grubość (raz za duża, a raz za mała) oraz postać, która wymagała ograniczonego nasączenia krwią, stwarzały problemy z osiągnięciem pożądanych wyników zabiegowych. W pracy przedstawiono dwie innowacyjne metody postępowania, które z powodzeniem można stosować do zabiegów pokrycia recesji dziąsła: matrycę kolagenową allogenną, występującą w postaci uwodnionej (FLA) oraz matrycę komórkową, uzyskane na drodze hodowli tkankowej.

Słowa kluczowe: mnogie recesje dziąsła, uwodniona matryca kolagenowa,

metoda tunelowa, hodowla fibroblastów, augmentacja dziąsła

Abstract: Covering multiple gingival recessions is a serious therapeutic problem due to a limited possibility of obtaining a correct amount of the host’s connective tissue in the recipient site during a single procedure. Therefore, it is said that connec-tive tissue substitutes should be considered the method of choice in case of comparable efficiency. So far, all of the available acellular materials have been offered in a dry form and their saturation with blood or physiological saline has taken place either in the recipient site or outside the surgical field – in a container with physiological saline. Besides, their inadequate thickness (either too big or too small) and form, which requires limited saturation with blood, have brought about problems with achiev-ing the desired therapeutic results. This paper presents two innovative methods which can be successfully applied to cover gingival recessions: an allogeneic collagen matrix in a hy-drated form (FLA) and a cellular matrix obtained in a tissue culture.

Key words: multiple gingival recessions, hydrated collagen matrix, tunnel technique, fibroblast culture, gingiva augmentation

praca recenzowana

Uwodnione substytuty tkanki łącznej w pokrywaniu mnogich recesji dziąsła – opis przypadków

lek. dent. Jacek Żurek1, 2

Marzena Dominiak



The therapeutic procedures used for the covering of gingival recessions

have undergone significant modifications in recent years. Presently, therapeutic objectives include not only gingival recession coverage but also gingiva augmentation (increase of thickness and width). Various divisions of therapeutic methods can be found in literature; however, in fact they can be divided into two groups: 1. using a pedunculated, shifted flap;2. tunnel technique.The remaining techniques are based on the application of one of the aforementioned flap shaping methods and materials for augmentation and/or regeneration of marginal periodontium tissues. These include [1]:• guided tissue regeneration (GTR);• mucous membrane graft;• connective tissue substitutes;• biologically active proteins.A precise division of the therapeutic methods has been presented in table I. Autologous materials originating from various areas of the oral cavity are a golden standard in the surgical treatment of mucogingival disorders. The most commonly used autologous materials include a free gingival graft and a subepithelial connective tissue graft from the hard palate. The fundamental advantage of the materials described above is their tissue compatibility. The main therapeutic and postoperative limitations of their application are as follows: the necessity to prepare the donor site, which consequently may lead to additional intra- and post-procedural complications resulting from extended procedure duration, the manner of conducing treatment and the regeneration capabilities of the host. The most frequently observed complications include tissue necrosis in the donor or recipient site, a possibility of damaging anatomical structures as well as the lack of possibility to fully exclude random implementation of the epithelial, glandular or adipose tissue in the recipient site. Additionally, collecting an appropriate amount of tissue from the palate is often hindered by anatomical and histological conditions. This may be influenced by an ambiguous anatomical and histological structure, among others low thickness of soft tissues (less than 2.5 mm), the presence of adipose and glandular tissues, a changing course of the palatine artery

HYDRATED CONNECTIVE TISSUE SUBSTITUTES IN COVERING MULTIPLE GINGIVAL RECESSIONS – CASE STUDIES

W ostatnich latach metody zabiegowe

stosowane w pokrywaniu recesji

dziąsłowych uległy istotnym modyfika-

cjom. Obecnie celem leczenia jest nie tylko

pokrycie recesji dziąsła, ale także jego au-

gmentacja (wzrost grubości i szerokości).

W piśmiennictwie dostępne są różne po-

działy metod zabiegowych, ale tak napraw-

dę można podzielić je na dwie grupy:

1. z użyciem uszypułowanego, przesunię-

tego płata,

2. metodę tunelową.

Pozostałe techniki są metodami wykorzy-

stującymi jedną z ww. metod kształtowania

płata i materiały do augmentacji i/lub rege-

neracji tkanek przyzębia brzeżnego.

Zaliczamy do nich [1]:

• sterowaną regenerację tkanek (GTR –

guided tissue regeneration),

• przeszczep błony śluzowej,

• substytuty tkanki łącznej,

• biologicznie aktywne proteiny.

Dokładny podział metod zabiegowych zo-

stał przedstawiony w tabeli I.

Materiały autologiczne pochodzące z róż-

nych okolic jamy ustnej są złotym standar-

dem w chirurgicznym leczeniu zaburzeń

śluzówkowo-dziąsłowych. Do najczęściej

stosowanych materiałów autologicznych

zalicza się wykorzystanie wolnego prze-

szczepu dziąsłowego oraz przeszczepu

podnabłonkowej tkanki łącznej z podnie-

bienia twardego. Podstawową zaletą opisa-

nych materiałów jest ich zgodność tkanko-

wa. Do głównych ograniczeń zabiegowych

oraz pozabiegowych ich stosowania należą:

konieczność preparacji miejsca dawczego,

co w konsekwencji prowadzić może do

dodatkowych powikłań śród- i pozabiego-

wych wynikających z dłuższego czasu za-

biegu, sposobu jego przeprowadzenia oraz

zdolności regeneracyjnych gospodarza.

Do najczęściej występujących powikłań na-

leży martwica tkanki w miejscu dawczym

oraz biorczym, możliwość uszkodzenia

struktur anatomicznych, a także brak moż-

liwości pełnego wykluczenia przypadkowej

implementacji tkanki nabłonkowej, gru-

czołowej lub tłuszczowej w miejscu bior-

czym. Dodatkowo pobranie odpowiedniej

ilości tkanki z podniebienia niejednokrot-

nie utrudniają uwarunkowania anatomo-

-histologiczne. Wpływ na to może mieć

niejednoznaczna budowa anatomiczno-

-histologiczna, m.in. mała grubość tkanki

miękkiej (mniej niż 2,5 mm), obecność

tkanki tłuszczowej i gruczołowej, zmienny

przebieg tętnicy podniebiennej oraz różny

stopień wysklepienia podniebienia [2]. Ba-

rierę stanowi czasami również nadmierna

grubość odbudowywanych tkanek po prze-

szczepach, rzadko niedopasowanie kolory-

styczne, a także ograniczona ilość materiału

autologicznego, który może być pobrany

jednoczasowo.

Obecnie, ze względu na coraz częstsze

występowania mnogich recesji dziąsło-

wych, prowadzonych jest wiele badań nad

substytutami tkanki łącznej [3]. Materiały te

w wybranych przypadkach są optymalną

alternatywą do pokrywania mnogich recesji

dziąsłowych, jak i augmentacji dziąsła.

Generalnie substytuty tkanki łącznej moż-

na podzielić w zależności od obecności

komórek (lub ich braku), pochodzenia (np.

ksenografty pochodzenia zwierzęcego lub

allografty pochodzenia ludzkiego) bądź

struktury anatomicznej (grubość) oraz bu-

dowy histologicznej (tab. II) [1, 4–8]. Dzięki

ich zastosowaniu zabieg może być wykony-

wany bez konieczności preparowania miej-

sca dawczego, celem uzyskania niezbędnej

tkanki. Uważa się, że ze względu na mniejsze

obciążenie organizmu pacjenta procedura

taka powinna być preferowana bardziej niż

zabiegi wymagające zastosowania dwóch

pól chirurgicznych, kiedy spodziewane wy-

niki będą porównywalne [6].

Cechą charakterystyczną wszystkich bez-

komórkowych substytutów tkanki łącznej

jest ich liofilizacja (suchość) otrzymywana

w procesie produkcyjnym. Dlatego też wy-

magają one wcześniejszego uwodnienia

przed ich zabiegowym zastosowaniem,

Marzena Dominiak

e-Dentico nr 3 (61) / 2016 43


Ryc. 1. Mnogie recesje w szczęce i w żuchwie. Sytuacja wyj-ściowa. Ryc. 2. Uwodniona matryca kolagenowa. Ryc. 3. Stan bezpośrednio po zabiegu pokrycia recesji w szczęce. Ryc. 4. Stan bezpośrednio po zabiegu pokrycia recesji w żu-chwie. Ryc. 5. Autorski zestaw narzędzi do zabiegu tunelo-wego w pokrywaniu recesji dziąsła (Żurek i Dominiak).

Fig. 1. Multiple recessions in the maxilla and mandible. Starting position. Fig. 2. Hydrated collagen matrix. Fig. 3. Condition directly after the procedure of covering maxillary recessions. Fig. 4. Condi-tion directly after the procedure of covering mandibular recessions. Fig. 5. The original set of tools for the tunnel procedure in covering of gingival recessions (Żurek & Dominiak).

PRZYPADEK 1CASE 1

1 2

3

4 5

6

7

8

Ryc. 7. Sytuacja 1 miesiąc po zabiegu w szczęce.

Fig. 7. Situation 1 month after the procedure in the maxilla.

Ryc. 8. Sytuacja 1 miesiąc po zabiegu w żuchwie.

Fig. 8. Situation 1 month after the procedure in the mandible.

Ryc. 6. Stan po zdjęciu szwów w szczęce.

Fig. 6. Condition after removal of sutures in the maxilla.

WYBRANE TECHNIKI CHIRURGICZNE W LECZENIU ORTODONTYCZNO-CHIRURGICZNYM ZATRZYMANYCH GÓRNYCH KŁÓW

1 Zakład Chirurgii Stomatologicznej, Uniwersytet Medyczny w BiałymstokuKierownik: dr n. med. Janusz Szarmach 2 Zakład Ortodoncji, Uniwersytet Medyczny w BiałymstokuKierownik: dr hab. n. med. Izabela Szarmach

lek. dent. Mateusz Grodzki1, dr n. med. Janusz Szarmach1, lek. dent. Aneta Zalewska1, dr n. med. Irena Grodzka2, dr hab. n. med. Izabela Szarmach2

Adres korespondencyjny, mailing address:lek. dent. Mateusz Grodzki

Zakład Chirurgii Stomatologicznej UM

ul. Skłodowskiej-Curie 24 A, 15-276 Białystok

tel.: (85) 748 57 98

e-mail: [email protected]

praca recenzowana

Wybrane techniki chirurgiczne w leczeniu ortodontyczno-chirurgicznym zatrzymanych górnych kłów

Streszczenie: Zaburzenie dotyczące zatrzymania zębów w przednim odcinku szczęki odnosi się najczęściej do stałych kłów. Wśród przyczyn ich zatrzymania można wyróżnić liczne czynniki ogólne i miejscowe. Brak kłów w łuku zębowym stanowi problem estetyczny i czynnościowy. Celem pracy było opisanie metod chirurgicznego odsłonięcia zatrzymanych górnych kłów w procesie interdyscyplinarnej współpracy chirurga i ortodon-ty. W pracy przedstawiono zakres współpracy chirurga i ortodonty w ob-szarze zębów zatrzymanych. Po przygotowaniu przez ortodontę miejsca dla zatrzymanego kła odsłaniano ząb wybraną metodą chirurgiczną i naklejano zaczep z trakcją ortodontyczną, która miała na celu wprowadzenia zęba do łuku zębowego.Wybór właściwej techniki postępowania chirurgicznego zależy od położenia zęba zatrzymanego względem zębów sąsiednich. Obecnie dużą uwagę przywiązuje się do technik chirurgicznych oszczędzających tkanki miękkie otaczające zęby zatrzymane.

Słowa kluczowe: ząb zatrzymany, kły górne, nieprawidłowe położenie zębów, postępowanie ortodontyczno-chirurgiczne

Abstract: A disorder involving impacted teeth in the anterior region usually affects permanent canines. The causes of canine teeth impaction include a number of general and local factors. No canines in a dental arch are an aesthetic and functional disorder. The aim of the study was to present the surgical methods of uncovering impacted upper canines in the process of interdisciplinary cooperation between a surgeon and an orthodontist. The article presents the collaboration between a sur-geon and an orthodontist during treatment of impacted teeth. After the orthodontist prepared the area for an impacted tooth, it was uncovered with a chosen surgical technique and a bracket with traction was placed, the aim of which was to pull the tooth into the dental arch.Choosing the correct surgical technique de-pends on the position of the impacted tooth in relation to adjacent teeth. Currently, much atten-tion is paid to the surgical techniques sparing the soft tissues surrounding impacted teeth.

Key words: impacted tooth, upper canine teeth, incorrect position of teeth, orthodontic-surgical treatment

PRAKTYKA


IntroductionAn impacted tooth is a fully developed tooth which – after the period of physi-ological eruption – remains in the bone of the maxilla or mandible. This phenom-enon affects the teeth with a completely closed root apex, which do not reveal any tendency for further growth. The disorder may affect single teeth or groups of teeth. Literary references provide case reports of completely or partially impacted teeth. In the first case, they are surrounded by bone from all sides, while in the latter case they remain in the soft tissue after partial perforation of the bone [1]. The teeth that are impacted most frequently include third molars of the mandible, followed by upper canine teeth. Non-erupted upper canines are observed in 0.8% to 2% of the population – depending on the ethnic group. Impaction from the palatal side (85%) occurs much more often than from the vestibular side (15%) [2]. Moreover, dif-ferences in the occurrence of the disorder have been noticed depending on sex – the teeth in women undergo impaction more often than in men [3].

The causes of canine teeth impaction include a number of general and local factors. The general factors include among others: heredity, hormonal disorders, avi-taminoses, cleidocranial dysostosis, Gorlin-Goltz syndrome. However, in the majority of cases, teeth impaction is caused by topical factors such as incorrect tooth po-sition in the bone, no space or too much space in a dental arch, premature loss of deciduous teeth, supernumerary teeth, cysts and tumours in maxillary bones, traumatic injuries, or clefts of the alveolar ridge [1, 3–5].

DiagnosticsThe first symptom of canine impaction is no tooth in the arch following the physiological period of eruption, i.e. after the age of 12 in case of girls and after the age of 13 in case of boys. The presence of a persistent deciduous canine and distal inclination of the lateral incisor’s crown may also indicate impaction of a permanent canine [6]. A radiogram is necessary to make a final diagnosis of an impacted tooth. Various types of intraoral radiograms (dental, anterior oblique oc-clusal, lateral oblique occlusal), extraoral radiograms (pantomographic,

SELECTED SURGICAL TECHNIQUES IN THE ORTHODONTIC-SURGICAL TREATMENT OF IMPACTED UPPER CANINES

cząt po 12. a u chłopców po 13. roku ży-

cia. Obecność przetrwałego mlecznego

kła, a także dystalne nachylenie korony

bocznego siekacza może budzić podej-

rzenie zatrzymania kła stałego [6]. Do

ostatecznego rozpoznania zatrzyma-

nia zęba wymagane jest zdjęcie radio-

logiczne. Stosowane są różne rodzaje

zdjęć wewnątrzustnych (zębowe, zgry-

zowe skośne przednie, zgryzowe skośne

boczne), zewnątrzustnych (pantomo-

graficzne, cefalometryczne w projekcji

bocznej i tylno-przedniej), tomografia

komputerowa wiązki stożkowej (CBCT)

oraz tomografia rezonansu magnetycz-

nego. Właściwa diagnostyka umożliwia

precyzyjne określenie położenia zęba

w kości, jak i jego stosunek do sąsiadu-

jących struktur anatomicznych. Ułatwia

także zaplanowanie zabiegu i redukuje

możliwość wystąpienia powikłań. Nale-

ży również pamiętać, aby metodę ob-

razowania dobierać indywidualnie dla

danego pacjenta [1].

Do wstępnej diagnostyki zatrzymanych

kłów najczęściej wykorzystywane są

zdjęcia pantomograficzne. Umożliwiają

one potwierdzenie obecności zatrzy-

manego kła i ocenę jego położenia.

W piśmiennictwie opisanych jest wiele

pomiarów kątowych, liniowych i wskaź-

ników, które służą do oceny położenia

zatrzymanych kłów. Do oceny ułożenia

kła górnego na zdjęciu pantomograficz-

nym może zostać użyty wskaźnik strefy

zatrzymania według Ericsona i Kuro-

la [1] polegający na ocenie położenia

guzka kła w stosunku do sąsiadującego

zęba siecznego w pięciu strefach:

I strefa – guzek kła rzutuje się dystalnie

w stosunku do korzenia zęba siecznego

bocznego stałego;

II strefa – guzek kła rzutuje się na po-

wierzchnię korzenia zęba siecznego

bocznego stałego między jego brze-

giem dystalnym a jego długą osią;

III strefa – guzek kła przekracza oś zęba

Mateusz Grodzki, Janusz Szarmach, Aneta Zalewska, Irena Grodzka, Izabela Szarmach

WstępZąb zatrzymany jest to ząb w pełni

wykształcony, który po okresie fizjolo-

gicznego wyrzynania pozostaje w kości

szczęki lub żuchwy. Zjawisko to dotyczy

zębów z całkowicie zamkniętym wierz-

chołkiem korzenia, które nie wykazują

już tendencji wzrostowych. Zaburze-

nie może obejmować pojedyncze zęby

bądź grupy zębowe. W piśmiennictwie

opisywane są zęby zatrzymane całkowi-

cie lub częściowo. W pierwszym przy-

padku są one ze wszystkich stron oto-

czone kością, w drugim ich korony, po

częściowym przebiciu przez kość, po-

zostają w tkankach miękkich [1]. Zęba-

mi, które najczęściej ulegają zatrzyma-

niu, są trzecie zęby trzonowe żuchwy,

a w następnej kolejności kły górne. Nie-

wyrznięte kły górne występują u 0,8%

do 2% populacji, w zależności od grupy

etnicznej. Znacznie częściej dochodzi

do zatrzymania od strony podniebien-

nej (85%) niż przedsionkowej (15%) [2].

Zanotowano również różnice w wystę-

powaniu tego zjawiska w zależności od

płci – zatrzymaniu częściej ulegają zęby

u kobiet niż u mężczyzn [3]. Wśród przy-

czyn zatrzymania kłów można wyróżnić

czynniki ogólne i miejscowe. Do ogól-

nych należą: dziedziczność, zaburzenia

hormonalne, awitaminozy, zespół oboj-

czykowo-czaszkowy, zespół Gorlina-

-Goltza. Jednak w większości przypad-

ków przyczyną zatrzymania zębów są

czynniki miejscowe, takie jak nieprawi-

dłowe położenie zęba w kości, brak lub

nadmiar miejsca w łuku, przedwczesna

utrata zębów mlecznych, obecność

zębów nadliczbowych, torbiele i guzy

kości szczęk, urazy, rozszczepy wyrostka

zębodołowego [1, 3–5].

DiagnostykaPierwszym objawem zatrzymania kła

jest brak zęba w łuku po jego fizjolo-

gicznym okresie wyrzynania – u dziew-

e-Dentico nr 3 (61) / 2016 59

PRACTICE

1

Ryc. 1. Zdjęcie wewnątrzustne przed leczeniem chirurgicznym. Ryc. 2. Zdjęcie pantomograficzne z widocznym zatrzymanym zębem 23. Ryc. 3. Odsłonięta korona zatrzymanego zęba 23 po zdjęciu blaszki kostnej. Ryc. 4. Naklejony zaczep ortodontyczny na powierzchnię wargową zatrzymanego zęba. Ryc. 5. Technika za-mknięta – wyprowadzona ligatura druciana do łuku ortodontycznego.

Fig. 1. Intraoral radiogram before the surgical treatment. Fig. 2. Orthopantomogram with the visible impacted tooth 23. Fig. 3. Exposed crown of the impacted tooth 23 after removal of the bone lamella. Fig. 4. Orthodontic bracket attached on the labial surface of the impacted tooth. Fig. 5. Closed technique – wire ligature introduced into the orthodontic arch.

2

3 4

5

1

Przypadek 1 Case 1

Wybrane techniki chirurgiczne w leczeniu ortodontyczno-chirurgicznym zatrzymanych górnych kłów PRAKTYKA


ZASTOSOWANIE ŁĄCZNIKÓW INDYWIDUALNYCH ATLANTIS™ W LECZENIU IMPLANTOPROTETYCZNYM. OPIS PRZYPADKÓW KLINICZNYCH

Katedra i Zakład Protetyki Stomatologicznej, Gdański Uniwersytet MedycznyKierownik: dr hab. n. med. Zdzisław Bereznowski, prof. nadzw.

dr n. med. Ewa Chomik, lek. dent. Grzegorz Wasiluk,dr hab. n. med. Zdzisław Bereznowski, prof. nadzw.

Adres korespondencyjny, mailing address:dr n. med. Ewa Chomik

Katedra i Zakład Protetyki Stomatologicznej GUM

ul. Orzeszkowej 18, 80-208 Gdańsk

tel.: (58) 349 21 05


praca recenzowana

Zastosowanie łączników indywidualnych Atlantis™ w leczeniu implantoprotetycznym. Opis przypadków klinicznych

Streszczenie: Na podstawie prezentacji trzech przypadków klinicznych przedstawiono możliwości zastosowania łączników indywidualnych Atlan-tisTM w różnych warunkach podłoża protetycznego, uwzględniając zarówno algorytm leczenia podyktowany istniejącymi warunkami kostnymi, jak też podążający za kompleksowym planem leczenia implantoprotetycznego. W pierwszym przypadku łącznik indywidualny zaprojektowano w sytuacji niekorzystnej pozycji wszczepionego implantu w łuku zębowym i kore-kty tej pozycji pod kątem odbudowy protetycznej. W drugim przypadku au-torzy przedstawili procedurę wykonania koron na łącznikach indywidual-nych z możliwością odkręcenia łączników razem z zacementowanymi ko-ronami protetycznymi. Procedura ta umożliwia całkowite oczyszczenie części poddziąsłowej łącznika z resztek cementu przedostających się w głąb kieszonki dziąsłowej w trakcie cementowania korony. Możliwość odkręcenia łącznika razem z zacementowaną koroną i oczyszczenie konstrukcji z resztek cemen-tu eliminuje jedną z najczęstszych przyczyn wystąpienia zapalenia tkanek wokół wszczepu, jaką stanowi pozostawiony w kieszonce dziąsłowej cement. W trzecim przypadku łączniki indywidualne wykonano w celu uzyskania równoległości łączników względem siebie, niezależnie od pozycji wszczepi-onych implantów dentystycznych. W pracy zaprezentowano technikę dynam-icznej kompresji tkanek miękkich jako metodę kształtowania profilu wyłaniania, mającą na celu przygotowanie podłoża protetycznego do wykonania odbu-dowy wspartej na łączniku indywidualnym.

Słowa kluczowe: indywidualny łącznik protetyczny, wszczep dentystyczny, periimplantitis, profil wyłaniania, CAD/CAM

Abstract: The application of AtlantisTM patient-specific abutments was presented based on three clinical cases, with different conditions of the pros-thetic bed, following an individual treatment algo-rithm determined by the alveolar bone status as well as a complex treatment plan. In the first case an abutment was designed individually to com-pensate for the unfavourable implant position within the dental arch before aesthetic restoration application. In the second case the authors pre-sented a procedure in which prosthetic crowns were cemented to patient-specific abutments with a possibility of unscrewing the abutment-crown complex without prior crown removal. This strategy enabled total clearance of the sub-gingival portion of the abutment from cement remnants, which had penetrated to the gingival sulcus during crown cementation. The possibility to unscrew the abutment-crown complex and remove the remaining cement eliminated one of the most frequent causes of periimplantitis, i.e. ce-ment remnants in the gingival sulcus. In the third case patient-specific abutments were utilised to achieve their parallelism to one another, irrespec-tive of the position of the implants. The technique of dynamic compression of soft tissues was pre-sented as a method of emergence profile shap-ing, the aim of which was to condition the pros-thetic bed before manufacturing of a restoration supported on an individually designed abutment.

Key words: patient-specific abutment, dental implant, periimplantitis, emergence profile, CAD/CAM

PRAKTYKA


IntroductionImplant-supported prosthetic recon-structions should faithfully imitate natural dentition, ensure both optimal aesthetic effects and functions as well as recreate a harmonious architecture of soft tissues. A success in achieving an aesthetic effect of an implant prosthetic restoration is determined by the follow-ing factors: the correct position of an implant in three planes, soft tissue emer-gence profile achievement, and the type of material a given restoration is made from [1, 2]. Literary resources [3–5] pro-vide a series of guidelines regarding the optimal position of an implant. They are based on measurements in relation to marked reference points: occlusal plane/incisal edge, the position of crown's cer-vix of the reconstructed tooth and the edge of the alveolar bone. The correct position of an implant, required for the achievement of anatomical emergence profile, hence proper aesthetic effects of a prosthetic appliance, was described by Rojas-Vizcaya [3], who specified that the location of an implant platform should be in a distance of 3 mm from the cervix of the crown of the reconstructed tooth in a vertical dimension. Meanwhile, in the horizontal dimension, the distance of the implant's surface from the ves-tibular or lingual/palatal lamella of the alveolar bone should be 2 mm (Rule 3A-2B) [3]. Such implant position-ing allows keeping proper volume of the osseous tissue around the implant, hence achieving a predictable and stable level of soft tissues [3].An extremely important factor, which determines the success of implant-supported prosthodontic treatment, is emergence profile shaping aimed at achieving the anatomical architecture of soft tissues, characteristic for the reconstructed missing tooth [6]. The method of dynamic compression of soft tissues is used for this purpose [1], which involves compression and translocation of mucous membrane in a proper direc-tion, and appropriate shaping. Profiling of periapical soft tissues is performed most often using temporary restorations by means of a gradual shape modifi-cation of the subgingival part [1, 8]. Temporary restorations may be fixed on temporary abutments or target prosthet-ic abutments, and may be carried out by a dental practitioner directly with

THE APPLICATION OF ATLANTIS™ PATIENT-SPECIFIC ABUTMENTS IN IMPLANT-SUPPORTED PROSTHODONTIC TREATMENT. CLINICAL CASES

protetycznego jest kształtowanie pro-

filu wyłaniania w celu uzyskania anato-

micznej architektury tkanek miękkich,

charakterystycznej dla odtwarzanego

braku zębowego [6]. W tym celu wyko-

rzystywana jest metoda dynamicznej

kompresji tkanek miękkich [1], któ-

ra polega na uciśnięciu i przemiesz-

czeniu błony śluzowej w odpowied-

nim kierunku w celu właściwego jej

ukształtowania. Najczęściej profilowa-

nie okołowszczepowych tkanek mięk-

kich wykonuje się z wykorzystaniem

uzupełnień tymczasowych poprzez

stopniową modyfikację kształtu czę-

ści poddziąsłowej [1, 8]. Uzupełnienia

tymczasowe mogą być osadzone na

łącznikach tymczasowych lub na doce-

lowych łącznikach protetycznych i być

wykonywane bezpośrednio przy pa-

cjencie przez lekarza lub w laborato-

rium protetycznym. Pozwalają w spo-

sób kontrolowany i przewidywalny

kształtować profil wyłaniania, zgodny

z anatomią odtwarzanego zęba, aby

rekonstrukcja braku zębowego wiernie

odzwierciedlała naturalne uzębienie,

a projekt łącznika oraz ostatecznego

uzupełnienia protetycznego został wy-

konany w stabilnych warunkach pod-

łoża protetycznego [9]. Istotne znacze-

nie dla właściwego przebiegu procesu

kształtowania profilu wyłaniania ma

zastosowanie śruby gojącej o odpo-

wiedniej średnicy. Prawidłowo zlokali-

zowany wszczep i odpowiednia średni-

ca śruby gojącej ułatwia indywidualne

kształtowanie profilu wyłaniania. Tym

samym utrzymanie osiągniętego efek-

tu estetycznego możliwe jest dzięki

prawidłowemu usytuowaniu wszcze-

pu oraz statusu okołowszczepowych

tkanek miękkich [1, 2, 9]. Prawidłowa

konfiguracja tkanek miękkich utrwala-

na jest dzięki zastosowaniu łączników

indywidualnych.

Idea projektowania i wykonywania

Ewa Chomik, Grzegorz Wasiluk, Zdzisław Bereznowski

WstępRekonstrukcje protetyczne wsparte na

implantach powinny wiernie naślado-

wać naturalne uzębienie, zapewniając

zarówno optymalną estetykę i funk-

cję, jak również odtwarzać harmo-

nijną architekturę tkanek miękkich.

Sukces w osiągnięciu efektu estetycz-

nego odbudowy implantoprotetycz-

nej stanowi wypadkową następują-

cych czynników: prawidłowej pozycji

wszczepu w trzech płaszczyznach,

osiągniętego profilu wyłaniania (ang.

emergence profile) tkanek miękkich

oraz rodzaju materiału, z którego wy-

konywane jest uzupełnienie [1, 2].

W piśmiennictwie [3–5] dostępny jest

szereg wytycznych dotyczących opty-

malnej pozycji implantu. Bazują one na

pomiarach w odniesieniu do oznaczo-

nych punktów referencyjnych: płasz-

czyzny okluzyjnej/brzegu siecznego,

pozycji szyjki korony odbudowywa-

nego zęba oraz brzegu kości wyrostka

zębodołowego. Prawidłową pozycję

wszczepu, wymaganą dla osiągnięcia

anatomicznego profilu wyłaniania,

a co za tym idzie estetyki pracy prote-

tycznej opisał Rojas-Vizcaya [3], usta-

nawiając położenie platformy implan-

tu w odległości 3 mm od szyjki korony

odbudowywanego zęba w wymiarze

pionowym. Natomiast w wymiarze

poziomym odległość powierzchni im-

plantu od blaszki przedsionkowej lub

językowej/podniebiennej kości wy-

rostka zębodołowego powinna wy-

nosić 2 mm (Reguła 3A-2B) [3]. Takie

pozycjonowanie implantu pozwala na

zachowanie odpowiedniej objętości

tkanki kostnej wokół wszczepu, co za

tym idzie przewidywalnego i stabilne-

go poziomu tkanek miękkich [3].

Niezwykle istotnym czynnikiem w po-

wodzeniu procesu leczenia implanto-

e-Dentico nr 3 (61) / 2016 71

PRACTICE

Ryc. 5. Korony tymczasowe wykonane z materiału Structur 2 SC (DMG, Niemcy), osadzone na łączniku tymczasowym TempDesign™ (Dentsply Implants, Niemcy) oraz opracowanym zębie filarowym 25. Ryc. 6 a, b. Profil wyłaniania ukształtowany przez koronę tymczasową osa-dzoną na łączniku tymczasowym TempDesign™, przykręconym do implantu dentystycznego w pozycji zęba 24. Ryc. 7. Przykręcony transfer wy-ciskowy. Widoczna niewłaściwa pozycja w osi długiej wszczepu stomatologicznego. Ryc. 8. Wirtualny projekt łącznika w programie 3D Editor. Ryc. 9. Przykręcony łącznik indywidualny Atlantis™ Gold Hue (Dentsply Implants, Niemcy). Oszlifowany filar zęba 25 pod koronę protetyczną na podbu-dowie z tlenku cyrkonu.

Fig. 5. Temporary crowns made from Structur 2 SC (DMG, Germany) placed on the TempDesign™ temporary abutment (Dentsply Implants, Germany) and adequately processed abutment tooth 25. Fig. 6 a, b. The emergence profile shaped by the temporary crown placed on the TempDesign™ tempo-rary abutment, screwed into the dental implant in position 24. Fig. 7. Screwed in impression transfer. Incorrect position on the long axis of the dental im-plant. Fig. 8. Virtual design of the abutment in 3D Editor. Fig. 9. Screwed in Atlantis™ Gold Hue patient-specific abutment (Dentsply Implants, Germany). Polished abutment tooth 25 supporting the prosthetic crown on the base made from zirconium oxide.

5

7

8 9

6 b

6 a

Zastosowanie łączników indywidualnych Atlantis™ w leczeniu implantoprotetycznym. Opis przypadków klinicznych PRAKTYKA


WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE RÓŻNYCH PREPARATÓW NA BAZIE MTA – PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA. CZĘŚĆ 1: WŁAŚCIWOŚCI CHEMICZNE

1 Studium Doktoranckie

przy Zakładzie Stomatologii Zachowawczej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi2 Zakład Stomatologii Zachowawczej,Uniwersytet Medyczny w ŁodziKierownik: dr hab. n. med. Elżbieta Bołtacz-Rzepkowska, prof. nadzw.

lek. dent. Marta Ćwiklińska1, dr n. med. Piotr Ciesielski2, dr hab. n. med. Elżbieta Bołtacz-Rzepkowska2, prof. nadzw.

Adres korespondencyjny, mailing address:lek. dent. Marta Ćwiklińska

Zakład Stomatologii Zachowawczej UM

ul. Pomorska 251, 92-213 Łódź

tel.: (42) 675 74 18


praca recenzowana

Właściwości fizykochemiczne różnych preparatów na bazie MTA – przegląd piśmiennictwa. Część 1: właściwości chemiczne

Streszczenie: W pracy, w oparciu o piśmiennictwo, opisano właściwości fizykochemiczne różnych preparatów na bazie MTA. W pierwszej części zaprezentowano cechy chemiczne MTA oraz przedstawio-no próby modyfikacji składu chemicznego, wpływające na różne parametry preparatu.

Słowa kluczowe: MTA, mineralny agregat trójtlenkowy, właściwości chemiczne

Abstract: This article, based on literature review provides a description of the physicochemical properties of various MTA-based formulations. The first part of the article presents the chemi-cal properties of MTA. Moreover, it describes at-tempts of chemical composition modifications affecting specific parameters of the formulation.

Key words: MTA, Mineral Trioxide Aggregate, chemical properties

Materiał MTA (Mineral Trioxide

Aggregate – mineralny agregat

trójtlenkowy) został przedstawiony

w 1993 roku przez dr. Mahmouda To-

rabinejada z Loma Linda University

(USA) [1]. W 1998 roku cement ten

uzyskał akceptację US Federal Drug

Administration i trafił na rynek do

sprzedaży jako ProRoot MTA (Dent-

sply Tulsa Dental, USA) [2, 3]. Począt-

kowo występował jedynie w szarej

postaci (Grey Mineral Trioxide Agrega-

te – GMTA, obecnie ProRoot Regular),

następnie – po kilku latach – opraco-

wano jego białą wersję (White Mineral

Trioxide Agregate – WMTA, obecnie

ProRoot White) [2]. Różnica między

szarym i białym MTA dotyczy przede

wszystkim zawartości tlenku żelaza,

który może powodować przebarwie-

nia twardych tkanek zęba oraz błony

śluzowej jamy ustnej. W białym MTA

dziesięciokrotnie zmniejszono zawar-

tość tego związku [4]. W założeniu

PRAKTYKA


MTA (Mineral Trioxide Aggregate) was presented for the first time in

1993 by Mahmoud Torabinejad from Loma Linda University (USA) [1]. In 1998, this cement was approved by the US Federal Drug Administration and was launched onto the market as ProRoot MTA (Dentsply Tulsa Dental, USA) [2, 3]. Initially, it was offered only in the grey form (Grey Mineral Trioxide Aggregate – GMTA, now ProRoot Regular), then – after several years – its white version was developed (White Mineral Trioxide Ag-gregate – WMTA, now ProRoot White) [2]. The difference between the grey and the white form of MTA refers mainly to the content of iron oxide, which may cause discolourations of hard dental tissues and the mucous membrane of the oral cavity. The content of this compound in white MTA is reduced by ten times [4].Originally, MTA was intended for retrograde obliteration of canals after apicoectomy [2, 5]. This assumption is still valid; however the list of indications for the application of this formulation has been expanded substantially with time and based on many clinical trials. Presently, the indications for use of MTA include: • repair of perforations (within both

the crown and the root), • apexification, • treatment of internal and external

resorptions, • intravital pulp amputation,• root canal obliteration. In recent years, MTA has been used more and more frequently in direct coverage of exposed pulp [4, 6–10]. It needs to be underlined that in case of many of the aforementioned procedures MTA is the material of choice. The main advantages of MTA include: • no toxicity, • bacteriostatic and antifungal action, • biocompatibility, • ability to stimulate healing and

osteogenesis, • dentinogenic, cementogenic and

osteogenic action. Moreover, it is characterised by good marginal tightness, mechanical strength and compressive strength, insignificant solubility in tissue liquids, which results in low resorbence, high pH, hydrophilic-ity and a distinct contrast in radiographs [4, 8, 11–13]. The nearly perfect properties of MTA led

PHYSICOCHEMICAL PROPERTIES OF VARIOUS MTA-BASED FORMULATIONS – LITERATURE REVIEW. PART 1: CHEMICAL PROPERTIES

roku wprowadzono na rynek drugi

preparat MTA – produkt firmy Angelus

(Londrina, Brazylia) [4], który również

występuje w dwóch postaciach: MTA

Angelus (szary) oraz MTA Angelus Whi-

te (biały).

Wspomniany wcześniej ProRoot MTA

oraz MTA Angelus są obecnie najbar-

dziej znanymi na rynku preparatami

MTA. Jednak ze względu na dużą przy-

datność kliniczną, nadal trwają prace

nad udoskonaleniem składu i postaci

preparatów na bazie MTA.

Celem pracy, na podstawie piśmien-

nictwa, było:

1. porównanie chemicznych właści-

wości wybranych preparatów na

bazie MTA,

2. ukazanie właściwości MTA po mo-

dyfikacji jego składu różnymi sub-

stancjami.

Skład chemicznyMTA przypomina składem cement

portlandzki [8, 14, 15], z tą różnicą, że

zawiera znacznie mniej metali ciężkich

oraz o połowę mniej gipsu, czego re-

zultatem jest dłuższy czas wiązania

materiału. Pod względem chemicz-

nym składa się z: krzemianu trójwap-

niowego (3CaOSiO2), tlenku bizmutu

(Bi2O

3), krzemianu dwuwapniowego

(2CaOSiO2), aluminianu trójwapnio-

wego (3CaO·Al2O

3), aluminożelazianu

czterowapniowego (4CaO·A2O

3·Fe

2O

3)

oraz uwodnionego siarczanu wapnia

(CaSO4·2H

2O).

Może zawierać do 0,6% wagowych nie-

rozpuszczalnej krzemionki krystalicz-

nej oraz śladowe ilości wolnego tlenku

magnezu (MgO), tlenku potasu (K2O)

i siarczanu sodu (Na2SO

4) [7, 14, 16].

W składzie chemicznym białego i sza-

rego MTA występują pewne różnice.

Marta Ćwiklińska, Piotr Ciesielski, Elżbieta Bołtacz-Rzepkowska

twórcy, MTA miał służyć do wstecznego

wypełniania kanałów po zabiegu re-

sekcji wierzchołka korzenia zęba [2, 5].

Założenie to jest nadal aktualne, jed-

nak z biegiem czasu i na podstawie

przeprowadzonych badań klinicznych

lista wskazań do stosowania tego pre-

paratu znacznie się wydłużyła. Obec-

nie należą do nich:

• naprawa perforacji (zarówno

w obrębie korony, jak i korzenia),

• apeksyfikacja,

• leczenie resorpcji wewnętrznych

i zewnętrznych,

• amputacja przyżyciowa miazgi,

• wypełnianie kanałów korzenio-

wych.

W ostatnich latach MTA wykorzystuje

się coraz częściej również do bezpo-

średniego przykrycia obnażonej mia-

zgi [4, 6–10].

Warto podkreślić, że w przypadku wie-

lu z wymienionych zabiegów MTA jest

materiałem z wyboru. Do zalet MTA

można zaliczyć:

• brak toksyczności,

• działanie bakteriostatyczne i prze-

ciwgrzybicze,

• biozgodność,

• zdolność stymulacji gojenia i oste-

ogenezy,

• działanie zębinotwórcze, cemen-

totwórcze i kościotwórcze.

Ponadto charakteryzuje się on dobrą

szczelnością brzeżną, wytrzymałością

mechaniczną i odpornością na ściska-

nie, niewielką rozpuszczalnością w pły-

nach tkankowych, co skutkuje znikomą

resorbowalnością, wysokim pH, hydro-

filnością oraz wyraźnym kontrastem na

zdjęciach RTG [4, 8, 11–13].

Bliskie ideału właściwości preparatu

MTA zdecydowały o ogromnym zain-

teresowaniu tym materiałem. W 2006

e-Dentico nr 3 (61) / 2016 87

PRACTICE

KOMPOZYTOWE INLAYE, ONLAYE, OVERLAYE – PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA

Streszczenie: W pracy zaprezentowano cechy uzupełnień rozległych ubytków twardych tkanek korony zęba za pomocą wkładów typu inlay, onlay z materiału kompozytowego.

Słowa kluczowe: inlay, onlay, overlay, materiał kompozytowy

Abstract: The aim of the study is to present the characteristics of extensive hard dental tissue defect restorations with the use of composite inlays, onlays.

praca recenzowana

1 Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego, Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Kierownik: prof. dr hab. n. med. Maria Mielnik-Błaszczak2 Zakład Protetyki Stomatologicznej, Uniwersytet Medyczny w LublinieP.o. kierownika: dr hab. n. med. Janusz Borowicz

lek. dent. Edyta Brzozowska1, dr n. med. Andrzej Bożyk2

Adres korespondencyjny, mailing address:lek. dent. Edyta Brzozowska Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego UMul. Karmelicka 7, 20-081 Lublin tel.: 501 142 851e-mail: śluzó[email protected]

Key words: inlay, onlay, overlay, composite

Incipient proximal caries develops relatively slowly and needs about 4–6 years to reach dentin; however the process accelerates after reaching the dentin–enamel junction.

Kompozytowe inlaye, onlaye, overlaye – przegląd piśmiennictwa

WstępNajczęstszą metodą odtworzenia tka-

nek zęba jest bezpośrednia odbudowa

z kompozytu. Największą wadą wypeł-

nień kompozytowych jest skurcz po-

limeryzacyjny i naprężenia wokół ich

krawędzi, co zapoczątkowuje proces

destrukcji połączenia zęba i wypełnienia.

Prowadzi to do nieszczelności brzeżnej,

nadwrażliwości zęba, próchnicy wtórnej

oraz, w niektórych przypadkach, do ko-

nieczności przeprowadzenia rebondin-

gu uzupełnienia kompozytowego. Brak

szczelności na granicy ząb–wypełnienie

jest skutkiem zarówno skurczu polimery-

zacyjnego, jak i różnicy współczynników

rozszerzalności termicznej i hydrofilności

zęba i materiału. Z tego względu należy

stosować rozwiązania zapewniające zre-

dukowanie skutków skurczu polimery-

zacyjnego. Wybór materiału bardziej ela-

stycznego, bardziej podatnego na zmia-

ny kształtu pod wpływem sił zgryzowych

skutkuje najkorzystniejszym rozkładem

naprężeń. Alternatywą bezpośredniej

odbudowy tkanek zęba za pomocą

materiału złożonego jest zastosowanie

wkładu lub nakładu koronowego [1].

Wkłady koronowe są to pośrednie re-

konstrukcje uzupełniające brak twar-

dych tkanek zęba. Wykonuje się je

w oparciu o model odbudowywanego

zęba, sporządzony w laboratorium tech-

niki dentystycznej. Wkłady takie technik

może wykonać z materiałów kompozy-

towych lub ceramicznych. Są to uzupeł-

nienia estetyczne, zachowujące zasadę

bioekonomii (maksymalne zachowanie

zdrowej tkanki) i wzmacniające pozosta-

łą strukturę zęba. Dzielą się one na trzy

PRAKTYKA


PRAKTYKA


IntroductionA direct composite restoration is the most common method of dental tissue recon-struction. Polymerisation shrinkage and tension around composite restorations are the most significant disadvantages of such restorations, which initiate the process of destruction of the junction between a tooth and filling. This leads to marginal leakage, dental hypersensitivity, secondary caries and, in some cases, a necessity of carrying out composite restoration rebonding. Lack of tightness on the tooth–filling junction is a consequence of both polymerisation shrinkage and the difference between the coefficients of thermal expansion and the tooth's and material's hydrophilicity. It is appropriate to use the solutions that ensure reduction of polymerisation shrinkage ef-fects. Selecting a material that is more elastic and more susceptible to shape changes under the influence of occlusal forces results in the most favourable stress pattern. An alternative to direct reconstruction of dental tissues using a composite material is the use of crown inlays or onlays [1]. Crown inlays are indirect reconstructions of deficiencies of dental hard tissues. They are made based on a model of the reconstruct-ed tooth, prepared in a dental laboratory. Such inlays can be made from both compos-ite and ceramic materials. They are aesthetic restorations which follow the principle of bioeconomy (maximum maintenance of healthy tissues) and reinforce the remain-ing structures of the given tooth. They are divided into three groups depending on the position they take in relation to the remain-ing tooth structure. An inlay reconstructs the masticating surface of a tooth. An onlay covers grooves, contact points and cusps; while an overlay is used to reconstruct the entire tooth with a supragingival preparation (fig. 1–3) [2, 3].Indirect–direct and indirect restorations, as well as immediate inlays, are distinguished. The first of the aforementioned inlays are partially polymerised inside the oral cavity. After defect isolation, the filling is moulded, taken out and hardened using additional irradiation and high temperature in a special furnace. This method eliminates the necessity of making impressions and ensures performance of the entire restoration during a single visit. Indirect reconstructions are made on a model after its prior prepara-tion on the basis of an impression of the prosthetic field. Depending on the material used, it is polymerised using light, high temperature and, additionally, with the use of vacuum or high pressure. Immediate inlays are made directly after

COMPOSITE INLAYS, ONLAYS, OVERLAYS – LITERATURE REVIEW

Incipient proximal caries develops relatively slowly and needs about 4–6 years to reach dentin; however the process accelerates after reaching the dentin–enamel junction.

Edyta Brzozowska, Andrzej BożykKompozytowe inlaye, onlaye, overlaye – przegląd piśmiennictwa

grupy, w zależności od tego, jaką pozy-

cję zajmują w stosunku do pozostałej

struktury zęba. Inlay (wkład koronowy)

odbudowuje część powierzchni żującej

zęba. Onlay, czyli nakład, obejmuje bruz-

dy, punkty styczne i guzki, natomiast

overlay odtwarza cały ząb z preparacją

naddziąsłową (ryc. 1–3) [2, 3].

Wyróżnia się uzupełnienia pośrednio-

-bezpośrednie oraz pośrednie, a także

wkłady natychmiastowe. Pierwsze z wy-

mienionych częściowo polimeryzowane

są wewnątrzustnie. Po izolacji ubytku

modeluje się w nim wypełnienie, które

następnie wyjmuje się i utwardza do-

datkowo naświetlaniem i wysoką tem-

peraturą w specjalnym piecu. Metoda ta

eliminuje konieczność wykonania wyci-

sków i zapewnia wykonanie uzupełnie-

nia w trakcie jednej wizyty. Rekonstruk-

cje pośrednie wykonuje się na modelu

po wcześniejszym przygotowaniu go

na bazie wycisku pola protetycznego.

W zależności od zastosowanego mate-

riału polimeryzuje się go światłem, pod-

wyższoną temperaturą oraz dodatkowo

wykorzystując próżnię lub wysokie ci-

śnienie.

Wkłady natychmiastowe wykonuje się

bezpośrednio po opracowaniu zęba,

pobraniu wycisku i odlaniu modelu

z masy silikonowej lub szybko tężejące-

go gipsu. Następnie projektuje się uzu-

pełnienie i cementuje w ubytku [4, 5].

Uzupełnienia te stosuje się w przypadku

rozległych ubytków klasy I i II według

Blacke’a lub wymiany wadliwych wypeł-

nień obejmujących obszar przedsionko-

wo-językowy i guzki zębowe, gdy celem

jest uzyskanie wzmocnionej struktury

wypełnienia kompozytowego i gdzie

utrudnione jest odtworzenie konturów

i punktów stycznych. Inlay / onlay łączo-

ny adhezyjnie z tkankami zęba wzmac-

nia jego strukturę.

Rekonstrukcje pośrednie dokładniej

odtwarzają kontur ubytku, są również

bardziej wytrzymałe od bezpośrednich.

Materiały stosowane w wykonawstwie

wkładów koronowych są odporniejsze

na ścieranie. Muszą jednak mieć również

odpowiednie podparcie, aby nie ulec

złamaniu pod wpływem sił okluzyjnych,

zwłaszcza w przypadku zębów trzono-

wych i przedtrzonowych, obejmują-

cych większość lub wszystkie kontakty

centryczne i ekscentryczne [2]. Mate-

riały znacznie różniące się modułem

sprężystości od tkanek zęba są bardziej

narażone na niekorzystne działanie sił

rozciągających i ściskających podczas

procesu żucia [1]. Uzupełnienia te ce-

mentowane są w sposób adhezyjny,

więc podczas tej procedury wymagana

jest bezwzględna suchość pola zabiego-

wego. Jeżeli ten wymóg nie może być

spełniony, inlay, onlay nie powinien być

stosowany, gdyż siła połączenia z zębem

nie będzie wystarczająca do jego długo-

trwałego utrzymania. Powinno się uni-

kać pośrednich rekonstrukcji w okolicy

poddziąsłowej, ze względu na trudność

wykończenia i odwzorowania tej okolicy

na wycisku. Ponadto wskazane jest ce-

mentowanie w obrębie szkliwa [2].

W przypadku zębów leczonych kana-

łowo w piśmiennictwie spotyka się do-

niesienia o odbudowie protetycznej za

pomocą endokoron. Głównie odnoszą

się one do zębów trzonowych jako al-

ternatywa dla klasycznej pełnej koro-

ny i wkładu koronowo-korzeniowego

[6, 7]. Wykonywane są w sposób pośred-

ni, przywracają poważnie uszkodzone

tkanki po leczeniu endodontycznym,

bez umocowania w kanałach korzenio-

wych, co spełnia zasady biomechaniki

[8, 9]. Jest to jednoczęściowa monoli-

tyczna rekonstrukcja ceramiczna bądź

kompozytowa, mocowana adhezyjnie

do tkanek zęba, którą charakteryzuje po-

naddziąsłowa preparacja oraz wykorzy-

stanie maksymalnej powierzchni szkliwa

w celu poprawy adhezji. Dodatkowo

e-Dentico nr 3 (61) / 2016 95

PRACTICE

Ryc. 1. Overlay – ząb 36. Fig. 2. Overlay – tooth 36.

Ryc. 2. Kompozytowy overlay – ząb 36. Fig. 2. Composite overlay – tooth 36.

Ryc. 3. Overlay – powierzchnia przedsionkowa.Fig. 3. Overlay – vestibular area.

korzysta się z komory miazgi, która za-

pewnia stabilizację i retencję korony

[10–12].

Do zalet uzupełnień pośrednich zalicza

się ich lepsze właściwości fizyczne w po-

równaniu z wypełnieniami bezpośredni-

mi. Są wytwarzane w niemal idealnych

warunkach laboratoryjnych. Rozległe re-

konstrukcje powierzchni okluzyjnych wy-

magają większej wytrzymałości i odpor-

ności na ścieranie, co zapewnia zastoso-

wanie materiału ceramicznego. Uzupeł-

nienia kompozytowe ścierają się bardziej

niż ceramiczne, ale mniej niż wypełnienia

kompozytowe wykonane bezpośrednio

w jamie ustnej pacjenta. Rekonstrukcje

fabrykowane zewnątrzustnie – w specjal-

nych piecach w odpowiednich warun-

kach (temperatury, ciśnienia i naświetle-

nia) oraz umocowane za pomocą cemen-

tów kompozytowych redukują skurcz

polimeryzacyjny i wzmacniają odporność

na ścieranie materiału kompozytowe-

go [13]. Zastosowanie takich wkładów

pozwala niemal na wyeliminowanie na-

prężeń związanych ze skurczem polime-

ryzacyjnym. Dzięki temu zmniejsza się

ryzyko wystąpienia mikroprzecieku, nad-

wrażliwości pozabiegowej, podrażnienia

miazgi zęba. Wyeliminowana nieszczel-

ność brzeżna zapobiega pojawieniu się

próchnicy wtórnej i przebarwień w okoli-

cy granic uzupełnienia. Naprężenia mogą

wystąpić wskutek osadzania tych uzupeł-

nień za pomocą cementu kompozytowe-

go. Zminimalizowany skurcz polimeryza-

cyjny jest korzystny w przypadku zęba

o strukturze osłabionej w wyniku urazu,

preparacji lub próchnicy.

Możliwość fabrykowania wkładu poza

jamą ustną pozwala na dokładniejsze od-

tworzenie punktów stycznych i konturów

oraz morfologii zęba, dzięki czemu lepiej

pasują w zgryzie. Zmniejsza się ponadto

ryzyko zanieczyszczenia.

Materiały używane do produkcji oraz

cementowania inlayów są biokom-

patybilne w stosunku do tkanek zęba

[2, 4, 5, 14–19]. Wśród ich wad można

wyróżnić większą czasochłonność i wyż-

szy koszt. Uzupełnienia pośrednie wy-

magają dwóch wizyt oraz wykonania

zaopatrzenia tymczasowego, co czyni

je również droższymi niż wypełnienia

bezpośrednie. Wysoka jakość i sukces

terapeutyczny są zapewnione dzięki du-

żej precyzji, więc wymagają większych

umiejętności podczas wykonywania bar-

dziej skomplikowanej procedury. Należy

zwrócić uwagę na właściwą preparację,

grubość uzupełnienia oraz odpowiednie

wsparcie cementem, w przeciwnym razie

może dojść do złamania rekonstrukcji,

zwłaszcza u pacjentów z dużymi obcią-

żeniami okluzyjnymi i rozległymi prepa-

racjami w odcinku bocznym uzębienia.

Zastosowanie materiałów ceramicznych

o większej twardości niż szkliwo może

powodować ścieranie zębów przeciw-

stawnych. Słabym punktem rekonstrukcji

pośrednich jest połączenie żywica–żywi-

ca, ze względu na różnicę w usieciowaniu

żywic stosowanych laboratoryjnie i do

cementowania. Połączenie to jest wystar-

czające po odpowiednim przygotowaniu

rekonstrukcji. Niepowodzenia w leczeniu

z zastosowaniem wkładów wynikają ze

złamania wkładu, próchnicy wtórnej, zła-

mania zęba, utraty kontaktów proksymal-

nych, utraty wkładu. Jedenastoletnie ob-

serwacje Pallesena i Qvista wykonanych

przez siebie uzupełnień kompozytowych

pośrednich wykazują, że wymiany lub na-

prawy wymagało 17% z nich.

Rekonstrukcje kompozytowe mają lepsze

utrzymanie w zębach przedtrzonowych

niż trzonowych. Badania dowodzą, że

niepowodzenia częściej dotyczą odbu-

dów wykonanych w zębach trzonowych

niż przedtrzonowych [2, 5, 16].

Optymalne właściwości odbudowy

kompozytowej zapewnia jej wykonanie

laboratoryjne. Umożliwia ono pozbawie-

nie materiału pustych przestrzeni, pełnej

Kompozytowe inlaye, onlaye, overlaye – przegląd piśmiennictwa PRAKTYKA


RAKI SKÓRY TWARZY NIEBĘDĄCE CZERNIAKIEM – PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA

Klinika Chirurgii Szczękowo-Twarzowej, Pomorski Uniwersytet Medyczny w SzczecinieP.o. kierownika: dr hab. n. med. Katarzyna Sporniak-Tutak

lek. dent. Anna Krasnoborska-Nowicka, lek. dent. Katarzyna Lewusz, dr hab. n. med. Katarzyna Sporniak-Tutak

Adres korespondencyjny, mailing address:lek. dent. Anna Krasnoborska-Nowicka

Klinika Chirurgii Szczękowo-Twarzowej PUM

ul. Powstańców Wielkopolskich 72, 70-111 Szczecin

tel.: (91) 466 11 17


praca recenzowana

Raki skóry twarzy niebędące czerniakiem – przegląd piśmiennictwa

Streszczenie: Każdego roku na świecie odnotowuje się około trzech

milionów zachorowań na raki skóry niebędące czerniakiem, z czego ponad

90% to rak podstawnokomórkowy i rak kolczystokomórkowy. Nowotwory

skóry niebędące czerniakiem to najpowszechniejsza grupa raków u osób

rasy białej. Z każdym rokiem zachorowalność na nie wzrasta. Biorąc pod

uwagę fakt, iż twarz jest częścią ciała najbardziej eksponowaną na czynniki

zewnętrzne, to właśnie na jej skórze najczęściej rozwijają się ogniska niemela-

notycznych nowotworów.

W pracy opisano epidemiologię, czynniki ryzyka, diagnostykę oraz leczenie

tej licznej grupy raków (około 80 podtypów), z naciskiem na dwa najczęściej

występujące: rak podstawnokomórkowy, stanowiący około 70–80% wszyst-

kich nowotworów tej grupy, oraz rak kolczystokomórkowy – 15–20% przy-

padków.

Słowa kluczowe: rak skóry, rak podstawnokomórkowy,

rak kolczystokomórkowy, chirurgia Mohsa

Abstract: About three million cases of non-mel-anoma skin cancers are diagnosed in the world every year. Basal cell cancers and squamous cell cancers represent more than 90% of all cases. Non-melanoma skin cancers are the most com-mon group of neoplasms in individuals of the Caucasian population. The morbidity rate goes up each year. Considering the fact that face is the part of the body most often exposed to the ac-tion of external factors, the majority of non-mel-anoma skin cancers are diagnosed on the face.This article is an overview of the epidemiology, risk factors, diagnosis and treatment of this nu-merous group of malignancies (approximately 80 subtypes), with emphasis put mainly on two most common types: basal cell cancer (about 70–80% of all non-melanoma skin cancers) and squamous cell cancer (15–20%).

Key words: skin cancer, basal cell carcinoma, squamous cell carcinoma, Mohs surgery

PRAKTYKA


IntroductionSkin is the largest human organ [1]; its surface area can reach 1.5–2 m2, its weight is approxi-mately 2–3 kg and thickness totals 1–5 mm. Skin is the natural barrier providing protec-tion against a series of external factors which may disturb the internal homeostasis of the body. One of the man risk factors predispos-ing to a malignant transformation of skin cells is UV radiation [1–7]. Long-lasting exposure of the face to such radiation results in a situation where it becomes the most frequent place for the occurrence of skin cancer [1, 4, 8, 9].

AimThe aim of this paper is to systematise current knowledge on non-melanoma skin cancers of the face, their diagnosis, risk factors and contemporary methods of treatment.

Classification of non-melanoma skin cancers (NMSC)

1. Basal cell carcinoma (carcinoma basocellulare, basalioma, epithelioma basocellulare, BCC) is the most commonly observed skin cancer, which represents about 80% of all cases of NMSC [2, 4, 5]. This type of carcinoma grows slowly, without any symptoms. In 0.0028–0.55% of cases it results in metastases to regional lymph nodes of the neck [2, 5, 10]. The most common form of BCC (approximately 50%) is the nodular form with a smooth and glossy surface, with numerous telangiectasias [4, 10], surrounded by a heaped-up edge, with ulceration in the central part in half of the cases [8]. BCC devel-ops most often on unchanged skin, de novo [6]. The risk of getting this type of cancer is about 30% [11]; however, regular application of UV blockers, especially before the age of 18, reduces this risk by more than 75% [12].Other forms of BCC include among others: ulcerated, superficial, pigmented, morphea-form, basal squamous cell carcinoma [2, 10]. The risk of getting this type of cancer in the Afro-American population is 19 times lower than in the white race [12]. Basal cell carcinoma affects men twice as often as women, but the dependence in the group of women under the age of 40 is reversed [5]. Approximately 80% of BCC cases occur on the face and neck, 1/

3 of which are

diagnosed on the nose [4, 5]. The affected diagnosed with BCC are exposed to a 10-time higher risk of occurrence of another neoplastic focus as compared to healthy individuals [2].

NON-MELANOMA SKIN CANCERS OF THE FACE – LITERATURE REVIEW

afroamerykańskiej jest 19-krotnie niższe

niż u osób rasy białej [12]. Rak podstaw-

nokomórkowy dwukrotnie częściej doty-

czy mężczyzn, ale w grupie kobiet przed

40. rokiem życia zależność jest odwrotna [5].

Około 80% BCC występuje na twarzy i szyi,

z czego 1/3 na nosie [4, 5]. Chorzy, u których

zdiagnozowano BCC, mają 10-krotnie więk-

sze ryzyko wystąpienia drugiego ogniska

nowotworowego niż ludzie zdrowi [2].

2. Rak kolczystokomórkowy (carcino-ma spinocellulare, carcinoma plano-epitheliale, spinalioma, SCC) stanowi

około 15% NMSC [2, 4]. Charakteryzuje się

szybszym wzrostem i większą złośliwością

niż BCC. Ponad 60% stanowią guzy wy-

soko zróżnicowane pod względem histo-

logicznym (G1) [8]. Ryzyko zachorowania

wynosi około 11% [11, 13]. Daje przerzuty

do węzłów chłonnych częściej niż BCC –

w 0,5–5% [2], wartość ta wzrasta nawet do

20% w przypadku guza o większym ryzyku,

to jest o szybkim i naciekającym typie wzro-

stu [14]. Ryzyko wystąpienia przerzutów

wzrasta w przypadku: guza powyżej 2 cm,

naciekającego powyżej 4 mm, występują-

cego w regionie H (high risk area), tzn. po-

wiek, nosa, brody, ucha, wargi, skroni [15],

rozwoju raka na podłożu blizny poopa-

rzeniowej, przewlekłego stanu zapalnego,

w miejscu niegojącej się przetoki skórnej,

zmian skórnych przewlekle drażnionych

mechanicznie, u pacjentów przyjmujących

leki immunosupresyjne, wznowy raka i na-

ciekania okołonerwowego [2, 14]. Około 5%

raków do 2 cm średnicy daje przerzuty do

regionalnych węzłów chłonnych, powyżej

5 cm – już 10–20% [5, 14].

SCC najczęściej, bo aż w 70%, rozwija się na

podłożu rogowacenia słonecznego oraz

choroby Bowena (SCC in situ) [2, 5]. Po nie-

doszczętnym usunięciu dochodzi do wzno-

wy w 95% przypadków w ciągu 5 lat [2].

Aktywni palacze są dwukrotnie bardziej

narażeni na wznowę, a osoby, które zaprze-

stały palenia, półtorakrotnie w porównaniu

Anna Krasnoborska-Nowicka, Katarzyna Lewusz, Katarzyna Sporniak-Tutak

WstępSkóra jest największym ludzkim narządem

– ma powierzchnię 1,5–2 m2, grubość

1–5 mm i waży około 2–3 kg [1]. Jest na-

turalną barierą chroniącą przed szeregiem

czynników zewnętrznych, mogących za-

kłócić wewnętrzną homeostazę ustroju.

Jednym z głównych czynników ryzyka pre-

dysponujących do transformacji nowotwo-

rowej komórek skóry jest promieniowanie

UV [1–7]. Stała ekspozycja twarzy powodu-

je, że jest ona najczęstszym miejscem wy-

stępowania raka skóry [1, 4, 8, 9].

Cel pracyCelem pracy jest usystematyzowanie aktu-

alnej wiedzy na temat raków skóry twarzy

niebędących czerniakiem, ich diagnostyki,

czynników ryzyka wystąpienia choroby

oraz współczesnych metod leczenia.

Klasyfikacja nonmelanoma skin cancer (NMSC)

1. Rak podstawnokomórkowy (car-cinoma basocellulare, basalioma, epithelioma basocellulare, BCC) to

najczęściej występujący nowotwór skóry,

stanowiący około 80% wszystkich NMSC

[2, 4, 5]. Rośnie powoli, bezobjawowo,

w 0,0028–0,55% daje przerzuty do regio-

nalnych węzłów chłonnych szyi [2, 5, 10].

Najczęstszą postacią BCC (około 50%) jest

postać guzkowa o gładkiej, połyskującej

powierzchni z licznymi teleangiektazjami

[4, 10], otoczona wałowatym brzegiem,

w połowie przypadków z owrzodzeniem

w części centralnej [8]. BCC najczęściej roz-

wija się na skórze niezmienionej, de novo [6].

Ryzyko zachorowania wynosi około 30%

[11], ale regularne stosowanie blokerów UV,

zwłaszcza do 18. roku życia, zmniejsza to ry-

zyko o ponad 75% [12].

Inne postacie BCC to m.in.: wrzodziejąca,

powierzchowna, barwnikowa, twardzino-

podobna, podstawnopłaskonabłonkowa

[2, 10]. Ryzyko zachorowania w populacji

e-Dentico nr 3 (61) / 2016 101

PRACTICE

Educational events and dental fairs worldwide

Szkoleniowo-wystawiennicze imprezy stomatologiczne na świecie

14–17.07.2016AGD 2016 – ACADEMYOF GENERAL DENTISTRY www.agd.org

13–16.07.2016CIORJ 201623RD RIO DENTAL MEETINGwww.ciorj.org.br

28–31.07.2016MIDEC 2016 – DENTAL EXHIBITION AND CONFERENCEwww.mda.org.my

01–03.09.201610TH ASIA PACIFICORTHODONTIC CONFERENCEwww.ikorti-iao.com/10thapoc

30.06–03.07.2016 ESLO – EUROPEAN SOCIETYOF LINGUAL ORTHODONTICSwww.eslo-info.org

08–09.07.2016JD SYMPOSIUM 2016www.jdentalcare.com

Boston, USARio de Janeiro, Brazylia Kuala Lumpur, Malezja

Bali, Indonezja

Ateny, Grecja Genua, Włochy

23–25.06.2016ISDH 2016www.isdh2016.dentalhygienists.ch

Bazylea, Szwajcaria

11–13.08.2016SOUTHWEST DENTALCONFERENCE 2016www.swdentalconf.org

25–27.08.2016ICOI’S SUMMER IMPLANTSYMPOSIUM 2016www.dentalimplants.com

Dallas, USA San Diego, USA


EDUKACJA

Naukę pobieraj w Hong Kongu!Uniwersytet w Hong Kongu posiada najlepszy na

świecie wydział kształcący przyszłych dentystów –

tak wynika z rankingu przygotowanego przez firmę

Quacquarelli Symonds, zajmującą się szkolnictwem

i studiami zagranicznymi. Drugie miejsce zajął ame-

rykański University of Michigan, a trzecie – ubiegło-

roczny zwycięzca – Karolinska Institutet w Sztokhol-

mie. W pierwszej dziesiątce prestiżowego zestawienia

znaleźć można jeszcze londyński Kings College, Uni-

wersytety w Göteborgu i Tokio, belgijski Katholieke

Universiteit Leuven, University College London oraz

Uniwersytety z Sao Paulo i Nowego Jorku.

Tworząc ranking najlepszych wydziałów dentystycz-

nych na świecie, Quacquarelli Symonds brał pod uwa-

gę opinie dotyczące jakości kształcenia studentów,

reputację danej uczelni jako pracodawcy oraz liczbę

cytowanych w rozmaitych publikacjach naukowych

przeprowadzonych tam badań.

Władze Uniwersytetu w Hong Kongu podkreślają, że

jednym z powodów ich sukcesu jest skupienie się na

problemach stomatologicznych lokalnej ludności,

a jednocześnie rekrutacja najlepszych dydaktyków

z całego świata. Uczelnia jest jedynym ośrodkiem

edukacyjnym dla stomatologów w 7-milionowym

Hong Kongu, a dwie trzecie lekarzy dentystów prak-

tykujących na tym obszarze zdobyło dyplom właśnie

tej uczelni. Dużym sukcesem jest także drugie miej-

Znalezione w DENTOnet.pl

sce Uniwersytetu w Michigan. – Nasz wydział stomatologii ma ponad

140-letnią historię. Czujemy się zobowiązani do stwarzania naszym

studentom jak najlepszych warunków do nauki, a pracownikom – do

realizacji swoich celów naukowych – powiedziała dr Laurie McCauley,

dziekan uczelni.

w

Według najnowszego raportu CBOS-u,

stomatolodzy należą do najwyżej oce-

nianych grup zawodowych w Polsce.

CBOS pytał Polaków o ich oceny do-

tyczące rzetelności oraz uczciwości

poszczególnych grup zawodowych.

Jedynie 10 na 24 zawodów uwzględ-

nionych w ankiecie uzyskało średnią

ocen powyżej 3, co oznaczało, że noty

pozytywne przeważają nad negatyw-

nymi. W gronie najlepiej ocenianych

grup zawodowych są stomatolodzy

– ich uczciwość i rzetelność wysoko

oceniło 46% badanych, w tym 7% bar-

dzo wysoko; 42% oceniło ich przecięt-

nie; 4% raczej nisko; 2% bardzo nisko,

a 6% nie potrafiło wyrazić opinii na ich

temat. Dało to średnią 3,49.

Średnią 3,75 uzyskali naukowcy, 3,71

– pielęgniarki, 3,56 – informatycy, zaś

3,53 – nauczyciele. Na drugim bie-

gunie zestawienia znaleźli się nato-

miast politycy, którzy uzyskali średnią

ocenę na poziomie 2,12, posłowie

na Sejm i parlamentarzyści (2,23)

oraz urzędnicy państwowi wysokiego

szczebla (2,61).

Stomatolodzy jedną z najwyżej ocenianych

grup zawodowych w Polsce


Chcesz być świetnym dentystą?

e-Dentico nr 3 (61) / 2016 119

EDUKACJA

Dolnośląska Izba Lekarska we Wro-

cławiu przypomina lekarzom i denty-

stom, że nie mają obowiązku zgłasza-

nia zbioru danych osobowych pacjen-

tów do GIODO.

W ostatnich tygodniach do Dolno-

śląskiej Izby Lekarskiej zaczęły napły-

wać informacje w sprawie rzekomego

obowiązku zgłaszania przez lekarzy

i lekarzy dentystów danych osobo-

wych pacjentów do Generalnego

Inspektora Ochrony Danych Osobo-

wych. Dlatego samorząd przypomina,

że – zgodnie z art. 43 ust. 1 z pkt. 5

ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochro-

nie danych osobowych – z obowiąz-

ku tego zwolnieni są administratorzy

danych dotyczących osób korzysta-

jących z ich usług medycznych, ob-

sługi notarialnej, adwokackiej, radcy

prawnego, rzecznika patentowego,

doradcy podatkowego lub biegłego

rewidenta.

Lekarz nie musi zgłaszać danych osobowychpacjentów do GIODO

Dwa cele wizyty adaptacyjnej

Wizyty adaptacyjne mają dwa cele: zaznajomienie dziecka ze swego

rodzaju nowością oraz wytworzenie po-zytywnych, a minimum neutralnych sko-jarzeń z gabinetem stomatologicznym – mówi w rozmowie z portalem Dentonet dr Aleksandra Piotrowska, znany i cenio-ny psycholog dziecięcy. Jak przygotować dziecko do pierwszej wi-zyty w gabinecie stomatologicznym – wi-zyty adaptacyjnej? Jaka jest rola rodziców w tym zakresie?Rodzice powinni zadbać o to, żeby wcho-

dząc do gabinetu, dziecko wiedziało, dokąd

przyszło, po co i co zobaczy. A więc najpierw

ta wizyta powinna być odpowiednio przy-

gotowana. Rodzic powinien porozmawiać

z dzieckiem jeszcze w domu na ten temat.

wywiad z dr Aleksandrą PiotrowskąDziecko przekracza próg gabinetu i…Dziecko powinno być sympatycznie przy-

witane przez personel, który przedstawia

się i wyjaśnia. Czasem dziecko może czuć

się zaniepokojone, zapyta, dlaczego aż dwie

osoby. Trzeba wyjaśnić, że to norma, że dwie

osoby zawsze pracują nad jednym pacjen-

tem. I niezwykle ważne jest to, żeby stoma-

tologiem prowadzącym tę wizytę była oso-

ba serdeczna, ciepła, życzliwa. Ja wiem, że

każdy z nas tak myśli o sobie, ale prawda jest

taka, że różnimy się między sobą. Oddele-

gujmy do tych wizyt adaptacyjnych osobę,

która ma w sobie naprawdę ciepło i serdecz-

ność, szczególnie wobec dzieci.

Jak powinna przebiegać taka wizyta? Co lekarz powinien zaprezentować, omó-wić? Dziecko, po pierwsze, powinno zapoznać

się z tym, co będzie działo się z jego ciałem

w gabinecie. Dziecko powinno zakosztować

leżenia na fotelu stomatologicznym w okre-

ślonej pozycji, doświadczyć silnych świateł,

obecności ssaka w buzi. Wszystko musi być

powiązane z wyjaśnieniami ze strony sto-

matologa, który opowiada po kolei, co robi

i czemu to służy. Wizyta adaptacyjna ma

rozwiązać pewien lęk kojarzony z każdą sy-

tuacją nową i sprawić, że gabinet przestanie

być dla dziecka czymś nowym. Kilkukrotne

przeprowadzenie takiej wizyty sprawi, że kie-

dy naprawdę dziecko będzie potrzebowało

wizyty u stomatologa, ten aspekt strachu

przed nowym zostanie odsunięty. Chodzi

też o to, żeby dziecko skojarzyło z gabine-

tem przyjemne emocje, jak chociażby przy-

jemność dowiadywania się czegoś nowego.

Pamiętajmy, że dziecko dysponuje także

tzw. uczuciami poznawczymi. Niepraw-

da, że dziecku jest przyjemnie tylko wtedy,

kiedy dostanie lizaka lub głaszczemy je po

główce. Ważne jest dla dziecka poczucie, że

dowiaduje się czegoś nowego i nic złego się

nie dzieje. Do tego spotka się z kimś miłym,

a w nagrodę jeszcze dostanie naklejkę Dziel-

ny Pacjent lub coś podobnego – wówczas

rodzą się pozytywne skojarzenia.

Wizyty adaptacyjne mają dwa cele – za-

znajomienie z nowością oraz wytworzenie

pozytywnych, a minimum neutralnych sko-

jarzeń z gabinetem stomatologicznym.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiał Piotr Łukaszewicz



EDUKACJA

JAK CHWALIĆ PERSONEL? O POZYTYWNEJ INFORMACJI ZWROTNEJ

Oboda Consulting & Training Group www.oboda.plul. Kazimierza Wielkiego 5c/159, 61-863 Poznań, tel.: 662 082 800, e-mail: [email protected]

MARIUSZ OBODAMariusz Oboda jest coachem, trenerem z kilkunastoletnim sta-żem oraz założycielem firmy szkoleniowo-doradczej Oboda Consulting & Training Group (dawniej OMD). Od 2004 roku skupia się wyłącznie na badaniu i nauczaniu profesjonalnych standardów pracy z pacjentem oraz rozwoju praktyk stomato-logicznych. Jest autorem sukcesu wielu praktyk. Przeprowadził około 350 szkoleń otwartych dla lekarzy dentystów i około 200 projektów szkoleniowych i doradczych dla całych przychodni.

JUSTYNA PAJĄKJustyna Pająk jest psychologiem, ukończyła psychologię pracy i organizacji na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Pozna-niu. Szczególnie interesują ją zagadnienia związane z rekrutacją i psychologią komunikacji. W Oboda Consulting & Training Group pod kierownictwem Mariusza Obody pracuje jako trener z zakresu rekrutacji, trener średniego personelu oraz koordynator projektu Tajemniczy Pacjent.

siłę nie do przecenienia. Warto pamiętać, że chociażby w kontekście hierarchii potrzeb Maslowa, o której pisaliśmy w poprzednim artykule, ale także wielu innych teorii, ludzie chcą i potrzebują czuć się doceniani. Pochwała daje powody do zadowolenia z pracy i motywuje do zwiększonego, zintensyfikowanego wysiłku. Badania jasno wskazują, że rotacja personelu w firmach, w których pracownicy są doceniani, jest mniejsza. Z kolei osoba, która spotyka się tylko z krytyką, po krótkotrwałym wzmożonym wysiłku dochodzi do wniosku, że staranie się nie ma sensu. A ponieważ jej wysiłki nie są doceniane, cierpi na tym jej samoocena. Prędzej czy później powoduje to wypalenie lub jest źródłem nowej motywacji – ale nie do poprawy standardów swojej pracy, lecz do zmiany miejsca zatrudnienia.

Dodatkowo nie do przecenienia jest fakt, że pracownicy chwaleni to po prostu pracownicy bardziej lojalni, bardziej identyfikujący się z firmą, mocniej z nią związani. Co więcej, paradoksalnie pochwały ułatwiają przyjmowanie krytyki! Dzieje się tak, ponieważ jako ludzie mamy silną potrzebę sprawiedliwości i poczucia, że świat, w którym funkcjonujemy, rządzi się określonymi zasadami. W efekcie, w pracowniku, który jest chwalony za to, co zrobił w sposób wyróżniający się oraz krytykowany za zachowanie niespełniające oczekiwań przełożonego, pojawia się przeświadczenie, że informacja ze strony szefostwa jest po prostu adekwatna do rzeczywistości, zgodna z faktami. Może informacja ta nie jest miła w momencie, gdy jest przekazywana, ale po krótkim czasie, gdy opadną emocje, można dojść do wniosku, że jest sprawiedliwa. W sytuacji, gdy tylko ganimy, nigdy nie doceniając, bardzo łatwo zyskamy opinię osoby, która „czepia się”, nigdy nie jest zadowolona i wyładowuje negatywne emocje na personelu. Jako przyczynę reakcji szefa upatruje się wtedy jego zły nastrój, nieświadomie odsuwając na bok swój wkład w tę sytuację i autorefleksję z nią związaną.

Jeśli jednak krytyka przepleciona jest wyrazami uznania ze względu na ponadprzeciętnie wypełniane obowiązki, zauważaniem rozwoju, w efekcie jest znacznie łatwiejsza do przyjęcia i staje się merytoryczną, motywującą informacją. Chwalić zdecydowanie warto, pytanie tylko JAK?

Istotne wskazówki Oczywistym jest, że zależy nam na tym, by pochwała wystosowana do pracownika z jednej strony była dla niego swoistą nagrodę, a z drugiej motywowała go do dalszych wysiłków. Przyjmując za nasz cel te dwa podstawowe aspekty, przyjrzyjmy się temu, co warto, a czego nie warto robić.

Zarządzanie to kompleksowy, wielopoziomowy proces, który w swojej złożoności potrafi przyprawić o zawrót

głowy. Wielokrotnie poruszaliśmy różne jego aspekty na łamach „e-Dentico”. Tym razem chcielibyśmy skupić się na wąskim wycinku umiejętności managerskich, jakim jest umiejętność zauważania u ludzi tego, co jest warte docenienia i pochwalenia.

Dlaczego warto?W trakcie prowadzonych przez nas szkoleń i coachingów managerskich ze strony uczestników bardzo często pojawiają się pytania typu „Jak efektywnie zwrócić uwagę lekarzowi?”, „Rozmawiałem z moją rejestratorką już kilka razy na temat moich oczekiwań i nie przyniosło to rezultatu. Co teraz?”, „Boję się zwrócić uwagę mojej asystentce, bo zaraz obrazi się i będzie jeszcze gorzej” i wiele podobnych. Jednym słowem, jest zapotrzebowanie na rozwój, wiedzę i gotowe wzorce postępowania w kontekście rozmów na temat rzeczy, które w gabinecie nie idą tak, jak według naszych oczekiwań powinny. Natomiast stosunkowo rzadko, żeby nie powiedzieć prawie nigdy, spotykamy się z pytaniami odnośnie tego, jak docenić i pochwalić personel. Rzecz jasna nie wynika to z faktu, że pracownicy gabinetów nie robią niczego pozytywnego. Przyczyna jest prozaiczna: w procesie zarządzania bardzo często nie doceniamy siły, którą niesie za sobą pochwała, docenienie, zauważenie. Póki wszystko idzie OK, nie widzimy większej zasadności, by o tym mówić – uaktywniamy się w momencie, gdy nasz personel przestaje spełniać oczekiwania. W rozmowach z właścicielami, managerami spotykamy się z komentarzami typu „Nie będę ich chwalił po prostu za to, że dobrze wykonują swoją pracę, w końcu to ich obowiązek” lub „Jak zacznę za dużo chwalić, to przyjdą po podwyżkę”. Statystycznie bliżej nam do przyłapywania ludzi na błędach niż zauważania powodów do pochwały, docenienia. Chcemy tym artykułem zwrócić uwagę na to, że taki sposób myślenia nie jest najlepszym rozwiązaniem w skutecznym zarządzaniu – zgodnie ze słowami nieznanego autora: „Jeżeli będziesz zauważał ludzi, gdy jest problem, będziesz miał problemów co niemiara”. Oczywiście pochwały muszą być konstruowane w odpowiedni, adekwatny sposób – zwracanie uwagi na każdy dobrze wykonany przez pracownika element odniesie efekt odwrotny do zamierzonego i może go wręcz demotywować do dalszych starań (zbuduje w nim przekonanie, że nawet idąc po najmniejszej linii oporu, budzi zachwyt szefostwa). Może także zbudować wizerunek managera czy właściciela jako osoby pobłażliwej, mało wymagającej. Jednakże dobrze skonstruowana, dopasowana do sytuacji i kontekstu gabinetu pozytywna informacja zwrotna ma

Mariusz Oboda, Justyna Pająk

Oboda Consulting & Training Group www.oboda.plul. Kazimierza Wielkiego 5c/159, 61-863 Poznań, tel.: 662 082 800, e-mail: [email protected]

PERYSKOP

e-Dentico nr 3 (61) / 2016 125

Namaste Nepal!नमस्ते नेपाल

Urszula Jacek, Anna Łopatka, Marta Wirhanowicz

Na początku marca 2016 roku uczestniczyłyśmy w wolontariacie stomatologicznym w Nepalu, zorganizowanym dzięki współpracy dwóch organizacji – IADS oraz Sairam Dental Care. Udział w projekcie umożliwił nam odkrycie kultury tego niesamowitego kraju, wymianę doświadczeń ze specjalistami z całego świata oraz pracę w warunkach, gdzie dostęp do podstawowej opieki medycznej jest znacznie utrudniony.

Nepal to niewielkie państwo położone w środkowej części Himalajów, grani-

czące z Chinami, Tybetem i Indiami. Wyso-kie pasma górskie skutecznie izolują kraj od wpływów zewnętrznych, co czyni go jeszcze bardziej tajemniczym. Zgodnie z powszechnym wyobrażeniem, większość terenu ma charakter górzysty, jednak połu-dniowa część Nepalu porośnięta jest dżun-glą o klimacie zwrotnikowym. Właśnie tam znajduje się Park Narodowy Chitwan, wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W jego pobliżu mieści się Bha-ratpur Hospital, który był miejscem naszej działalności.

Według raportu zdrowia WHO z 2011 roku Nepal znajduje się na siódmym miejscu wśród piętnastu krajów najbardziej do-tkniętych problemami stomatologiczny-mi. Z badań prowadzonych przez ostatnie 7 lat przez szpital w Chitwanie wynika, że 70% pacjentów cierpi na próchnicę, 20% na choroby przyzębia, 5% na zapa-lenie okołokoronowe, a u pozostałych 5% stwierdzono inne schorzenia stomatolo-giczne. Szpital ten refunduje leczenie miej-scowym pacjentom oraz tym z sąsiednich

dystryktów. Głównymi przyczynami złego stanu zdrowia jamy ustnej Nepalczyków są zmiany nawyków żywieniowych, po-legające na zwiększającej się konsumpcji słodyczy i napojów gazowanych. Za złym wpływem cywilizacji zachodniej nie przy-szła niestety znana nam medycyna i profi-laktyka. Nie bez znaczenia jest ograniczo-ny dostęp do podstawowych środków higieny jamy ustnej, obejmujący powyżej 80% społeczeństwa, oraz brak publicznej opieki stomatologicznej w 60 spośród 75 dystryktów kraju. Jedyną szansą dla miesz-kańców Nepalu na zminimalizowanie tego problemu jest zwiększenie nacisku na profilaktykę. Stanowi to jedną z gałęzi działalności Sairam Dental Care, organiza-cji współodpowiedzialnej za cały projekt. Jej aktywność polega również na prowa-dzeniu w szkołach kampanii społecznych promujących szczotkowanie zębów oraz szkoleń edukacyjnych dla pracowników służby zdrowia, które umożliwiają wczesne wykrycie zmian i skierowanie pacjenta do specjalisty. Jest to szczególnie ważne, gdyż z powodu braku refundowanego leczenia, wizyty kontrolne są niezmiernie rzadkie. Studia stomatologiczne w Nepalu trwają

TALLINWeź na ząb:

Tomasz HankiewiczZauł

ek św

. Kat

arzy

ny

Podróż na odległą, nie do końca oswo-joną Północ wciąż wymaga decyzji

mniej oczywistej niż wybór którejś z najpo-pularniejszych destynacji na Południu czy Zachodzie Europy. Jednym z miejsc, które wciąż czekają na odkrycie przez polskich turystów, jest Tallin, stolica najbardziej od-dalonej od granic Polski republiki bałtyckiej – Estonii.

O ile nie zdecydujemy się na przelot sa-molotem (kierunek obsługiwany przez PLL LOT), możemy pojechać tam własnym autem (dobry stan głównych dróg tran-zytowych) lub skorzystać z dogodnych połączeń z Tallinem, które oferuje zarówno Polski Bus, jak i estoński przewoźnik Lux Express (z przesiadką w Wilnie). Jeśli udaje-my się do Estonii drogą lądową, wschodnie wybrzeże Bałtyku niejako wystawia nas na próbę... Pomijając kilka większych miast, od granicy polskiej przemierzamy kilkaset kilo-metrów płaską jak stół równiną, im dalej na Północ, tym bardziej pozbawioną siedzib ludzkich. Na szczęście, cel naszej podróży wynagradza podjęty trud.

Nieznacznie mniejszy od Gdańska, Tallin (440 tys. mieszkańców) to jedno z najstar-szych miast regionu – został założony przez ugro-fińskich Estów jeszcze w X wieku, lecz w 1219 roku popadł w zależność od Duń-czyków (przez tubylców miasto zwane było wówczas Taanilinn, czyli „Duński zamek”). Podobnie jak w Rydze („e-Dentico” nr 50), o jego rozwoju decydowali przede wszyst-kim obcy – obok Duńczyków głównie Szwedzi, Niemcy i Rosjanie. O ile Wilno można uznać za kwintesencję baroku, a Rygę na równi określić mianem miasta gotyckiego i secesyjnego, trzecia ze stolic republik bałtyckich kreuje się na mia-sto średniowieczne. Nie bez powodu, Tal-lin należy bowiem do nielicznych dużych miast w Europie, w których zachował się niemal kompletny zespół obwarowań miej-skich z bramami i smukłymi basztami, które jak zatemperowane i ustawione na sztorc ołówki w powiększonej skali wyznaczają od ośmiu stuleci granice miasta.Tallin (w polskiej historiografii znany jako Rewal) to miasta morza – Bałtyk był w jego dziejach zarówno źródłem bogactwa

(członek Związku Hanzeatyckiego od 1285 roku), jak i zagrożenia. Nie bez powodu od strony portu miasto chroniła przysadzista baszta bramna o murach do 6,5 m grubo-ści. Gruba Małgorzata (Paks Margareeta) z początku XVI w. pełniła ponadto funkcję zbrojowni i magazynu prochu, a dziś mie-ści zbiory Estońskiego Muzeum Morskiego (Eesti Meremuuseum; wstęp 3–6 €), poświę-conego dziejom żeglugi w tej części Bałty-ku. Tuż przy przejściu bramnym warto od-naleźć jeden z nielicznych w Tallinie poloni-ków – tablicę w języku polskim i estońskim, upamiętniającą brawurową ucieczkę inter-nowanego w tutejszym porcie we wrześniu 1939 roku okrętu podwodnego ORP Orzeł. Obok, przy głównej arterii starego miasta – ulicy Pikk – znajduje się zespół gotyckich kamieniczek (1362) znanych jako Trzy Sio-stry. Legenda głosi, że zamożny kupiec, oj-ciec owych sióstr, chcąc w kolejności wieku wydać je za mąż, najstarszej zbudował dom z dużymi oknami, dzięki którym można było bez trudu podziwiać urodę właści-cielki, młodszej z mniej eksponowanymi otworami okiennymi, a najmłodszej niemal

Tomasz Hankiewicz

Plac Ratuszowy

PO GODZINACH

madryckie muzeum ze znakomitą kolekcją dawnego

malarstwa

Bohumil,czeski pisarz (1914–1997)

marka komputerów

z lat 70.

„Góral” – polski bokser

imię męskie pochodzenia germańskiego

zespół muzyczny (1969–1972)z Anną Jantar i Jarosławem

Kukulskim w składzie

bronił robotnikóww latach 70.

między Pruszkowemi Piasecznem

stan USAze stolicąw Phoenix

19 14

mniej niżpół hektara

5

15

cios, uderzenieOlga i Marek Jackowscymuzycznie

portugal. kolonia (do 1974) na terenie Indii

napój alkoholowy na bazie anyżu znana od VI w.

popularnagra planszowa wywodząca się

z Indii

„Czerwona Planeta”

17co niektórychjednak zdobią

odpowiednik kazalnicy

w synagodze9

płynie z Ukrainy na Podkarpacie

Anthony, bryt. aktor (ur. 1937)

mieszkaniec Baku

3

w filmie Luca Bessona (1988)

był wielki7 1

operacyjnylub mieszkalny

13

odcień brązulub miastow Toskanii

10

jon o ładunku ujemnym

11

pseudonim francuskiej piosenkarki Isabelle Geffroy (ur. 1980)

listopadowa pogoda

8

poetycko zwane zwierciadłem

duszy odgłos wydawanyprzez węża

ciemność

18

szał

symb. chem. strontu

typ zmiany dermatologicznej pies jak król

6

domena internetowa

Czech

iglak chroniony w Polsce od 1423 roku

4

związany z marzeniami sennymi

16 12

nieobsadzone stanowisko

2

gdy przychód przewyższa poniesione nakłady

KRZYŻÓWKA nr 61

Rozwiązanie krzyżówki nr 60 brzmi: VINUM INCENDIT IRAS (Wino zapala gniew).Laureatką nagrody ufundowanej przez firmę Dornwell jest Grażyna Bulek-Juranek (Chrzanów)Laureatem nagrody ufundowanej przez firmę Bestom DENTOnet.pl jest Andrzej Niemyjski (Jarosław).Nagrody zostaną wysłane pocztą. GRATULUJEMY!

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 18

Rozwiązanie krzyżówki stanowią litery z oznaczonych, ponumerowanych kolejno pól, wpisane w diagram. Rozwiązanie należy nadsyłać za pomocą formularza na stronie www.edentico.pl do dnia 30 lipca 2016 r.


PO GODZINACH

Multimedialny Program Edukacyjny „Repetitio est...”

Nagrodą w krzyżówce jest program multimedialny obejmujący książkę i płytę DVD. Program zawiera także 25 pytań testowych oraz umożliwia zdobycie maksymalnie 5 PUNKTÓW EDUKACYJNYCH.

Po otrzymaniu drogą mailową informacji o zdobyciu nagrody, laureat wskazuje tytuł, którym jest zainteresowany.

Bestom DENTOnet.plul. Wigury 15a, 90-302 Łódź, tel.: (42) 637 02 77, www.dentonet.pl

wyłączny importer firmy ULTRADENT – lidera w wybielaniu zębów

Sponsorzy nagród

Enamelast Fluoride Varnish – lakier fluorkowy, który nie przesłania uśmiechu Twoich pacjentów!

Lakier fluorkowy Enamelast Fluoride Varnish – zawiera wszystko to, czego oczekujesz od lakieru fluorkowego.• Gładka powierzchnia po aplikacji, bez nieprzyjemnej

chropowatości.• Opatentowany składnik wspomagający adhezję, przez

co dłużej utrzymuje się na zębach.• Dostępny w strzykawkach oraz pojedynczych blistrach.

DORNWELL, ul. Zaściankowa 90/Ia, Warszawa-Wilanówtel. 22-834-66-30, 22-834-77-25, 22-663-49-98, kom. 510 368 408fax 22-834-75-82, e-mail: [email protected]

Nagroda w krzyżówce: Enamelast Fluoride Varnish: 1 opakowanie – 50 blistrów

• Mariusz Oboda – Psychologia komunikacji w gabinecie stomatologicznym

• Krzysztof Polanowski – Protezy całkowite

• Leopold Wagner – Zastosowanie włókien sztucznych w stomatologii

• Leopold Wagner – Zastosowanie technik warstwowych

• Leopold Wagner – Profesjonalne wybielanie zębów

• Dariusz Borczyk – Próchnica zębów. Diagnostyka, planowanie, leczenia

• Anna Maria Dubojska – Diagnozowanie zaburzeń czynnościowych narządu żucia

e-Dentico nr 3 (61) / 2016 139

PO GODZINACH

Więcej na www.dornwell.pl

Documents

do druku OKŁADKA