Predavanja

Iskustvo rata jeste najzahvalnija tema umjetnosti i njena osnovna sfera interesovanja. Govorimo o vremenu maksimalne angairanosti knjievnosi i umjetnosti openito (1945-1991.). Komunizam je u potpunosti angairao knjievnost, i natjerao pisce da knjievnost tumae kroz prizmu ideologije. U srpskoj knjievnosti tog perioda razlikujemo tradicionalni i modernistiki tok. Tradicionalistiki je zahtijevao realistian, vjeran, istinit odraz stvarnosti koji nije smio biti realno objektivan ve borbeno angaovan-konkretan drutveni angaman koji treba da posredno pretpostavi reagovanje, odnosno pozivanje na revoluciju. Modernisti nastoje obnoviti meuratnu poetiku, konkretan primjer ovog toka jestu tri Andrieva romana iz 1954. (Gospoica, Na Drini uprija i Travnika hronika). Rezultat borbe izmeu ove dvije struje jeste izmjena oba modela, izgrauje se nov model knjievni estetizam, formalizam i avangardizam. Ekspresionizam i nadrealizam jesu obrasci na kojima se formira nov val knjievnosti socijalistiki estetizam (1950-1955).

Soc.realizam-borbena angaovanost do revolucije, ideologija apsolutno prisutna, ratni junaci, roman Pesma-takav junak, nema ljudskih osobina (sumnja, strah), nema psiholokih dilema, jedini cilj mu je da bude heroj, najvei vjernik partije, junak koji ne priznaje drutvene obaveze, nema porodice, emocija..on je zamjena za epski lik, sve mu je doputeno. Sa takvim neljudima ne postoji mogunost komuniciranja. Moderna je deepizirala epskog junaka, meutim u soc.realizmu ponovo oivljava takav lik koji je neunitiv. 1952.god.-poznati sukob na knjievnoj ljevici gdje Krlea insistira na estetikim, a ne politikim naelima knjievnosti. To je vrijeme romana: Svadba Lali 1950., Daleko je sunce osi 1952., Pesma Davio i Prolom opi 1952. Sve su ovo romani sa temom rata i to iza linije fronta.Soc.estetizam nastoji napraviti kompromis izmeu ruske i evropske koncepcije drutva, s jedne strane postoji ruska, proleterska literatura koja podrazumijeva materijalizam, utilitarizam, marksizam, idejnost, drutveno korisnu umjetnost, u krajnjoj liniji socijalizam kao drutveni poredak, dok s druge strane stoji evropska literatura koja podrazumijeva idealizam, hedonizam, subjektivizam, ideoloku filozofiju, odnosno kapitalizam kao drutveni poredak. Pojam soc.estetizma u srpsku knjievnost uveo je Sveta Luki, i to je pokuaj stvaranja kompromisa izmeu ruske, socijalistike i moderne, kapitalistike teorije. Jedan od pisaca soc.estetizma jeste i Davio.osi u ovom romanu govori o partizanskom odredu i bezizlaznoj situaciji, opkoljeni su, dolazi do unutarnjeg sukoba meu njima, da se rasformiraju ili ne, sukob izmeu junaka soc.realizma i drugog koji objektivno sumnja i ima psiholoke dileme i unutarnji monolog, tu se jasno vidi sukob te dvije struje, obian ovjek naspram idealistikog, dakle imamo tematizaciju rata izmeu ideolokog i ljudskog.Laliev roman jeste realistino djelo sa moderno koncipiranim unutranjim monolozima i psiholokim dijalozima, primjetno je pomijeranje sa spoljnjeg na unutranji ivot lika, dihotomija revolucije, ali se javlja i ta ljudska, humana strana, ambivalantan odnos prema liku, kao i u deepizaciji, idealan ideologijski lik, ali ga, s druge strane, i humanizira, oovjeuje. Kod Lalia je prisutna crno-bijela tehnika pripovijedanja kao i animalizacija ovjeka. Donekle se pokuava osloboditi ideoloke matrice, u nekim dijelovima je ak i naputa. Vri polarizaciju ovjeka, u jednu linost stavlja i pozitivne i negativne osobine, u jednu linost sintetizira antagonistikog ovjeka. Njegovi romani nisu u potpunosti moderni, posjeduju odreene epske kateogrije, govore o vrijednostima tradicionalnog drutva, junatvu i rtvi za kolektiv. Pripada patrijarhalnom modelu ivota. Interesi zajednice postaju ciljevi pojedinca, rtva ima smisla samo ako je poklonjena zajednici. ovjek osamljujui se postaje ivotinja, animalizira se, i tu se Lali odmie od ideologije. U romanu Svadba spominju se internacionalne brigade, komunisti protiv Frankove diktature (panija). Njegovi romani govore o ljudskim, etikim vrijednostima, teme kojima se bavi starije su do bilo kakve poetike.U pripovijetkama A.Isakovia takoer je prisutna deepizacija. Pripovijetka Kaika tematizira glad kao tipino ljudsku osobinu, lik u pripovijeci umire, a kod drugog se javlja dilema da li je ovjeku trebalo dati kaiku kajmaka, jer mrtav im ne koristi (ideoloki), prisutan je pomak od revolucionarnog zanosa, dovode se u pitanje te ideoloke konstante.1952.god. je prekretnica u romanesknom stvaranju. Roman Pesma govori o pogubnosti ideologije, o svijesti koja trai nasilnu promjenu stanja. Unutarnje raslojavanje svijesti mogue je samo iza linije fronta, stoga radnje ovih romana nikada nisu smjetene na front. Svi ovi pisci zapravo relativiziraju revolucionarnu svijest. Vri se oovjeenje revolucionarnog lika. (Mia u Pesmi priznaje svoj strah, a strah sa stanovita ideologije jeste slabost).

Uvodni tekst Milana Bogdanovia kao kritikog autoriteta postavlja jasne granice do kojih se moe i smije ii. Soc.realizam je termin preuzet od Maksima Gorkog, nije autohton, pa slijedi zamjena terminom soc.estetizam koji je domai i koji se drukije odnosi prema tradicji, dakle oivljava prijeratno kretanje u knjievnosti. Romani su najzastupljeniji zvog objekvitizacije, lirka je u krizi jer podrazumijeva subjektivizaciju, a drame gotovo da i nema jer ona primarno implicira sukob.Dobrica osi

Srpski knjievnik, nacionalist, i jedan od kreatora velikosrpskog imperijalizma i genocida nad Bonjacima i Hrvatima u velikosrpskoj agresiji na Hrvatsku i Bosnu i Hercegovinu.

Dobrica osi (1921) razvijao se na slian nain kao i Lali. Njegov prvi roman Daleko je Sunce (1951) doneo je nov, nekonvencionalan, problemski pristup tematici NOB-a. U njemu je data sudbina jednog partizanskog odreda u Srbiji, koji je ostao iza glavnine vojske da vodi gerilski rat. Okruen sa svih strana neprijateljem, odred se naao pred sudbonosnom dilemom: da li nastaviti borbu ili se rasformirati kako bi se izbeglo unitenje. To je uzbudljiv akcioni roman, ostvaren tradicionalnim realistikim postupkom, jednostavan i itljiv, tako da je vrlo brzo postao omiljen u najirim slojevima italaca. U drugom romanu, Koreni (1954), osi se vraa u prolost Srbije, u sumrak obrenovievske epohe. Okosnicu radnje ini porodina hronika, istorija raslojavanja bogate seoske porodice, sukob oeva i sinova, njeno grevito nastojanje da dobije naslednika u situaciji kada bioloke snage sahnu. U pozadini su dati socijalni i politiki potresi tog doba. Novina Korena je, pre svega, u postupku i stilu. To je poetski psiholoki roman, umnogostruene subjektivne perspektive, u kojem se dramatini sudari meu linostima osvetljavaju iz vie uglova, sa stanovita svih aktera radnje. S Korenima je osi zapoeo ciklus romana koji svi zajedno treba da prue romansiranu istoriju moderne Srbije. U Deobama (1961), opsenom trotomnom romanu, ponovo smo na ishoditu pievih traganja za smislom minulih epoha. To je roman o kontrarevoluciji, srpski Tihi Don, posveen istorijskoj, sociolokoj i psiholokoj analizi etnitva. Pisac je duboko potresen strahotama o kojima govori, otuda je njegovo kazivanje uznemireno, isprekidano, sa stalnim dramatinim naglascima, a njegov stil nazvan je patetinim realizmom. osieva snaga je u otkrivanju sudbinskih kolektivnih drama. Stvarani junak romana jeste masa, pokret, dok su pojedinci odreeni pre svega kao pripadnici mase i pokreta. Zamisao o romanu kao istoriji zemlje i naroda najpotpunije je ostvaren u Vremenu smrti (I-II, 1972; III, 1975; IV, 1979), sloenoj knjievnoj kompoziciji sastavljenoj od nekoliko samostalnih romansijerskih celina, u kojoj je prikazana najtea i najsudbonosnija godina u istoriji Srbije, hiljadudevetstopetnaesta. Poslednji osiev roman, Grenik (1984), nastavak je prethodnih i ujedno otvaranje novog kruga ija je tema kritika analiza komunistikog pokreta izmeu dva rata.

itava naa proza 50-ih godina kree se izmeu dva pola, tradicionalnog i modernog, realistikog i avangardnog. Napetost meu njima bila je u poetku otro izraena, a zatim je poela postepeno poputati d abi se na kraju skoro sasvim izgubila. Osnovna razvojna tendencija ila je od prvog ka drugom polu, od tradicionalno realistikog k modernom proznom izrazu. Glavni peat tom pravcu dali su bivi nadrealisti, u prvom redu Oskar Davio, naroito svojim prvim romanima Pesma, zatim Aleksandar Vuo i Duan Mati. Njima su se pridruili, svaki na svoj nain, Dobrica osi i Mihailo Lali, i jedan i drugi posle svojih prvih romana napisanih u realistikom maniru. Moderni eksperimentalni roman postao je sredinji prozni model u knjievnosti 50-ih godina, prema kojem su se upravljali i stari i novi pisci, i "modernisti" i "realisti", i romanopisci i pripovedai.