Doc. dr Slobodan Cvejic, Filozofski fakultet

scvejic@sbb.co.yu

STRUKTURNE PROMENE U DRUŠTVU SRBIJE:SLUČAJ BLOKIRANE POST-SOCIJALISTIČKE

TRANSFORMACIJE

O istraživanju

Prva analiza podataka dobijenih iz SEESSP ankete, u tri polja: pokretljivost, ekonomski položaj i vrednosne orijentacije

Longitudinalna analiza: 1989, 1997, 2003/4

7-slojna stratifikaciona shema

Specifičnosti jugoslovenskog (srpskog) socijalizma

Kvazi-tržišna privreda Postojanje sitnih privatnika Uočljive ekonomske nejednakosti

nomenklatura na vrhu Stručnjaci u sredini Manuelni radnici – i posebno seljaci –

na dnu

Srbija tokom 90-ih: blokirana post-socijalistička

transformacija Obimna konverzija pozicione moći

pripadnika bivše nomenklature u ekonomski kapital

“Račji hod” reformi (usporen prodor tržišta, ograničeni politički pluralizam)

Ekonomski slom Rast diferncijacije: bogaćenje male grupe

na vrhu i nestajanje dohodovnih razlika među ostatkom stanovništva

Deblokirana transformacija Promena u vlasti (1996, 2000) Makroekonomska stabilizacija Jačanje tržišne privrede

(privatizacija, pojavljivanje autohtonog privatnog sektora)

Porast BDP i životnog standarda Reforme pravosuđa

Osnovne hipoteze ankete 2003

Povećana društvena pokretljivost Povećana ekonomska diferencijacija Širenje liberalne vrednosne orijentacije,

opadanje nacionalizma i tradicionalizma Odloženo klasno formiranje i

nedostatak klasnog konsenzusa neophodnog za dalju transformaciju sistema

Osnovna jedinica analize: sloj

1. Sitni privatni poljoprivrednici2. Nekvalifikovani ne/manuelni radnici3. Kvalifikovani manuelni radnici4. Nemanuelni radnici i samozaposleni sa

srednjim obrazovanjem5. stručnjaci, samozaposleni (sa univerzitetskim

obrazovanjem – advokati, lekari i sl.)6. Sitni preduzetnici, niži direktori7. Srednji i krupni preduzetnici, srednji i viši

direktori, političari

Pokretljivost pre 2000. Rani socijalizam (deagrarizacija,

ekspanzija obrazovanja, egalitarna legitimizacija) – visoka pokretljivost

Kasni socijalizam (ekonomska kriza, porast nejednakosti) – opadajuća pokretljivost

Blokirana transformacija (spore promene, slom privrede, sankcije i međunarodna izolacija, adaptivna rekonstrukcija elita) - bipolarizacija

Kohortna analiza samoreprodukujuće

pokretljivosti

ruling absolute

ruling relative

middle absolute

middle relative

lower absolute

lower relative

GRAPH 1. Selfdirection rates for 3 classes, absolute

and relative to total immobility (DS model)

year of birth

656055504540353025

120

100

80

60

40

20

0

‘89 ‘97 ‘03 SLOJ DESTINACIJE

POREKLO 2 3 4 5 6 7

1 10 10 10 23 19 28 94 138 61 955 1104* 1860* 35 887* 2204* 228* 663* 3294*

2 4 9 7 11 20 31 161 535 451 15 433 1270* 46 850* 148

3 4 10 8 21 36 50 15 44* 93 12 661* 197

4 4 11 10 10 26 23 3 21 24

5 13 148 34 2 43 12

6 25 442* 253

Količnici šanse za sve parove slojeva, 1989, 1997, 2003

Pokretljivost - zaključci Vidljiv, ali spor porast fleksibilnosti nakon

2000. Varijacije u otvorenosti rukovodećeg sloja Permanentna samoreprodukcija srednje

klase Strukturno bazirana međupovezanost

sitnih poljoprivrednika i manuelnih radnika Jaz između vrha i dna socijalne lestvice

Ekonomske nejednakosti

Slika 2. Prosečan skor 7 slojeva na indeksu ekonomskog položaja, uporedno za 1989, 1997. i 2003.

00,5

11,5

22,5

33,5

44,5

1989 1997 2003godina

ekon

omsk

i pol

ožaj

Klasa 1

Klasa 2

Klasa 3

Klasa 4

Klasa 5

Klasa 6

Klasa 7

Ekonomske nejednakosti - zaključci

Distanca između 3 gornja i ostalih slojeva

Stabilnost 4. sloja Fluktuacije na vrhu

Promena strukturnih karakteristika 6. sloja

Pretpostavljeni faktori za 5. sloj Promena sastava i problemi uzorkovanja

sa 7. slojem

Promene vrednosnih orijentacija

Socijalizam: vrednosna mešavina u Srbiji tradicionalizam, autoritarizam, kolektivizam

zajedno sa modernizmom, materijalistička orijentacija

Porast nacionalizma tokom druge polovine 80-ih

Blokirana transformacija Nastavak vrednosne mešavine (porast

liberalizma) Nastavak nacionalizma

Nacionalizam – prosečni standardizovani faktorski skorovi (pca)

GodinaSlojevi

1 2 3 4 5 6 7

  1989 .32 .13 .16 -.19 -.36-.39

-.38

2003 .36 .21 .24 -.14 -.29-.22

-.22

Liberalizam – prihvaćenost iskaza u %

Sloj Iskaz God

1 2 3 4 5 6 7 Ukupno

1989 30.5 17.0 28.0 34.7 48.3 34.8 61.8 30.9 Mešanje vlade u privredu 2003 39.6 36.6 38.4 37.9 36.2 37.2 37.4 37.7

1989 16.5 18.3 19.8 24.6 27.6 18.9 25.8 19.7 Interesi kolektiva vs. pojedinaca

2003 8.2 12.9 17.0 17.9 29.8 20.4 24.5 17.3

1989 61.4 42.3 50.3 52.8 58.8 49.4 50.2 54.0 Privatna svojina 2003 39.5 32.0 39.4 42.1 49.6 66.5 53.1 41.5

Autoritarnost – prosečni standardizovani faktorski skorovi (pca)

GodinaSlojevi

1 2 3 4 5 6 7

  1989  .44 .43.22 

-.02 -.59-.01

-.94

2003 .35 .28 .06 -.19 -.57-.45

-.51