Doc Sach Nhu Mot Nghe Thuat

8/10/2019 Doc Sach Nhu Mot Nghe Thuat

1/286

C SCHNH MT

NGHTHUT

How to read a book

Mortimer J. Adler CharlesVan Doren


2/286


3/286


4/286


5/286

LI GII THIU

(cho bn ting Vit)

Ngi phng ng c c}u: Th trung hu ngc, tc l{ Trongs|ch c ngc. Qu vy, nhng bc v nh}n hay nhng ngi th{nht nht u ni rng mt trong nhng yu t c vai tr quantrng trong vic ph|t trin v{ nh hnh t duy ca h l{ vic c

s|ch. Trong thi i bng nthng tin hin nay, khi vn hanghenhn dng nh ang dn ln |t vn ha c, khi thi gian conngi d{nh cho vic c c|c loi s|ch cng t hn trc v{ ng{yc{ng c nhiu c gi cm thy lng tng khng bit la chn thn{o trc mt khi lng s|ch, b|o khng l c xut bn h{ngng{y, th phng ph|p c s|ch cng tr nn cn thit.

How to read a book(c s|ch nh mt ngh thut) ca hai t|c gi

Mortimer J.Adler v{ Charles Van Doren chnh l{ gii ph|p gip bnla chn v{ c s|ch nhanh nht, hiu qu nht. c xut bn lnu tin nm 1940, ngay lp tc,c sch nh mt ngh thut~tr th{nh mt trong nhng cun s|ch b|n chy nht v{ duy tr vtr trong sut hn mt nm. T|c phm ~ c dch ra rtnhiu th ting nh Ph|p, Thy in, c, T}y Ban Nha, Italia v{b}y gi l{ Vit Nam.

Ngi c s|ch thng minh l{ ngi bit |p dng c|c phngph|p v{ k nng c kh|c nhau cho c|c loi vn bn kh|c nhau, va thu c thng tin nhanh va hiu thu |o c|c vn cnu, trong chng mc thi gian cho php v{ ty theo mc ch camnh. Trn tinh thn ,c sch nh mt ngh thuthng dnbn c|c cp c kh|c nhau: t phng ph|p c s cp, quavic c lt c h thng v{ c k lng n y nhanh tc c. T|c phm cng gip bn thy chnh x|c }u l{ c|ch c s|ch


6/286

ch thc, cng nhng gi| tr v{ nhng nim vui m{n mang li.Cun s|ch c tnh tng hp v{ bao qu|t cao, nhng cng rt c th,

nn c ch cho mi c gi, bt k thi i n{o v{ cho th loi vnbn n{o. V th, ngay c khi bn l{ mt ngi lun bn rn v{ haygp vng mc vi vic c s|ch, h~y th tm li gii trongcsch nh mt ngh thut, bit }u bn s thay i quan im camnh.

Decartes tng ni: c s|ch l{ c tr chuyn vi nhng ngith{nh t nht ca nhng th k ~ qua. Trong khi Vit Nam c

rt t nhng cun s|ch hng dn k nng, nht l{ k nng c,th c sch nh mt ngh thutchnh l{ mn qu{ tuyt vi d{nhcho nhng ngi say m c s|ch v{ mun kh|m ph| th gii trithc bao la kt ng trong tng cun s|ch, vi mt phng ph|pc khoa hc c l cha tng c dy bt c trng lp n{o tiVit Nam.

Xin tr}n trng gii thiu cng bn c!

CNG TY SCH ALPHA


7/286

MC LC

LI NI U 9

Phn 1. Cc phng din c sch

1. c s|ch v{ngh thut c s|ch 132. C|c cp c 22

3. Cp c u tin c s cp 27

4. Cp c th hai c kim so|t 32

5. C|ch tr th{nhmt c gi yu cu cao 45

Phn 2. Cp c th ba - c phn tch

6. Ph}n loi mt cun s|ch 59

7. Chp X-quangmt cun s|ch 71

8. Thng nht c|c thut ngvi t|c gi 85

9. X|c nh thng ip ca t|c gi 100

10. a ra nhng li ph bnh hp l 117

11. ng hay bt ngvi t|c gi 126

12. Nhng phng tin tr gip vic c 137


8/286

Phn 3. Tip cn nhng ch sch khc nhau

13.C|ch c s|ch thc h{nh 15714. C|ch c t|c phmvn hc gi tng 166

15. Nhng gi khi c truyn, kch v{ th 175

16. C|ch c s|ch lch s 192

17. C|ch c s|ch khoa hcv sch ton 210

18. C|ch c s|ch trit hc 22019. C|ch cs|ch khoa hc x~ hi 243

Phn 4. Mc ch cao nht ca vic c sch

20. Cp c th t c ng ch 253

21. c s|ch v{s ph|t trin tr tu 278


9/286

9

LI NI UHow to read a book(c s|ch nh mt ngh thut) c xut bnln u nm 1940. Cun s|ch nhanh chng tr th{nh mt trongnhng cun b|n chy nht v{ gi v tr sut hn mt nm vi slng ph|t h{nh ln. S|ch ~ c dch ra nhiu th ting kh|cnhau nh Ph|p, Thy in, c, T}y Ban Nha v{ Italia. Vic t|i bncun s|ch n{y phc v c gi ng{y nay xut ph|t t nhng thay

i trong chnh t{i cun s|ch.

Ng{y nay, t l hc sinh v{o i hc ng{y c{ng tng, phn ln d}ns u bit c, bit vit. Khng ch c tiu thuyt, ngi ta cnc s|ch khoa hc. Nhiu chuyn gia gi|o dc tha nhn vic dyc|ch c cho tr em theo c|ch hiu c bn nht ca t c lvn rt quan trng. Nhiu ngi ln cng cm thy hp dn,mun tham gia v{o c|c kha hc c cp tc nhm gip h hiu

nhiu hn nhng g mnh c, cng nh tng tc c.

Tuy nhin, vn cn c nhng iu cha thay i. Mt trong s l{mong c ca c gi mun c c nhiu t{i liu kh|c nhau, vitc kh|c nhau v{ ph hp hn. Pascal ~ tng ni: Khi ta cqu| nhanh hay qu| chm, ta chng hiu g c. Cun c sch nhmt ngh thuts gip bn gii quyt vn ny thng qua cccp c.

Trong cun s|ch trc, ti khng cp n, hoc cp khngtha|ng nhiu ni dung nh: nhng quan im mi v c|ch hcc, s ph}n tch to{n din v{ cht ch hn v ngh thut c yphc tp, |p dng linh hot c|c nguyn tc c bn trong c|c c|chc kh|c nhau, vic ph|t hin v{ hnh th{nh nhng quy tc cs|ch mi, Trong ln t|i bn n{y, tt c nhng iu trn s cdin gii thu |o hn.


10/286

c sch nh mt nghthut

10

Mt nm sau khi cunc sch nh mt ngh thut ra i, c mt

t|c phm tng t mang tnHow to read two books(C|ch c haicun s|ch) cng c xut bn. ng thi, gi|o s I.A.Richards ~vit mt lot chuyn lun vi tiu How to read a page(C|ch cmt trang s|ch). Nhng vn v vic c c nu hai t|cphm trn u c ti b{n lun s}u sc trong cun s|ch t|i bnn{y, nht l{ vn l{m c|ch n{o c mt s s|ch lin quan nnhau nm c nhng yu t b sung, hay m}u thun v cngmt ch .

Bn cnh , cunc sch nh mt ngh thutt|i bn ln n{y cnnhn mnh v ngh thut c, v{ nhng quan im v nhu cu tc c|c cp cao hn trong ngh thut c hai vn chac ni n, hoc ch ni s qua trong nguyn bn. H~y so s|nhmc lc hai cun s|ch vi nhau, bn s thy nhng im mi, imkh|c bit gia chng.

Trong qu| trnh cp nht, vit li, v{ chnh sa cun s|ch n{y, ti~ nhn c s cng t|c ca Charles Van Doren - ng nghipca ti ti Vin Nghin cu Trit hc. Ti rt bit n Van Doren vnhng ng gp ca anh d{nh cho cun s|ch. Chng ti cngmun b{y t s bit n s}u sc i vi nhng li ph bnh c tnhx}y dng, s hng dn v{ gip ca Arthur L.H.Rubin - ngibn ~ thuyt phc chng ti a ra nhng thay i quan trng,khin cho cun s|ch n{y kh|c hn vi nguyn bn, tr th{nh mtcun s|ch hay hn, hu ch hn nh chng ti mong mun.

MORTIMERR J.ADLER


11/286

PHN 1

Cc phng din c sch


12/286

c sch nh mt nghthut

12


13/286

13

1

c s|ch v{

ngh thut c s|ch

Cun s|ch n{y d{nh cho tt c nhng ngi say m c s|ch. cbit,n d{nh cho nhng ai c s|ch vi mc ch chnh l{ m rngtm hiu bit ca mnh.

Ng{y nay, c kin cho rng vic c s|ch khng cn thit nhtrc. {i ph|t thanh v{ truyn hnh ~ thay th hu ht c|c chcnng ca s|ch b|o. Trn thc t, truyn hnh ~ thc hin rt ttvai tr truyn ti thng tin bng hnh nh, c t|c ng tch cc ivi ngi xem. {i ph|t thanh cng ng vai tr quan trng trongvic cung cp thng tin khi chng ta ang bn l{m c|c cng vickh|c (nh l|i xe), ng thi gip chng ta tit kim c nhiuthi gian. Nhng liu s ra i ca c|c phng tin truyn thnghin i nh trn c gip con ngi hiu bit thm v th giixung quanh khng?

Ph}n tch k, ta s thy kh|n gi xem truyn hnh, thnh gi nghe{i, v{ c gi ca c|c loi b|o ch c cung cp mt m tng hpc|c yu t t c|c d liu v{ con s thc, n nhng thng tin ~c chn lc k c{ng. Tt c nhm gip h d d{ng quyt nhm{ khng tn nhiu cng sc. H a v{o u mnh mt chnhkin ging nh a mt bng cassette v{o trong m|y cassette. Sau


14/286

c sch nh mt nghthut

14

, h ch nhn nt v{ ph|t li chnh kin khi n{o thy thchhp. Nh vy, h ~ h{nh ng m{ khng cn phi suy ngh.

c sch tch cc

Trong phn n{y, chng ti s cp n vic ph|t trin k nngc s|ch. Nhng nu nhng quy tc ca vic c s|ch c tu}nth v{ rn luyn, th vn c th |p dng cho bt k loi t{i liu n{o

kh|c nh b|o, tp ch, t ri, lun vn, hay thm ch c nhng mcqung c|o.

c bt k di bt k hnh thc n{o cng l{ mt hot ng. Vth, cho d bn c c|i g, t nhiu cng cn c tnh tch cc. Ngita khng th c ho{n to{n th ng, ngha l{ c m{ mt khng dichuyn, v{ u c th m m{ng. Chng ti ch ra s tng phngia c tch cc v{ c th ng nhm hng mi ngi ch n mt thc t l{ vic c t nhiu u phi tch cc v{ c{ng ctch cc, c{ng c hiu qu. Mt c gi s c tt hn mt c gikh|c nu ngi thc hin nhiu hot ng hn, v{ c gngnhiu hn. Ngi s c tt hn nu h i hi nhiu hn bn th}n, v{ ni dung h ang c.

Nhiu ngi cho rng c v{ nghe ho{n to{n b ng so vi vit v{ni. Ngi vit v{ ni u phi c gng, khng t th nhiu, nhngngi c v{ nghe th chng phi l{m g. Ngi ta cng cho rngc v{ nghe l{ hot ng thu nhn thng tin t mt ai ang tch cc truyn gi thng tin. S l{ sai lm khi coi vic tipnhn thng tin ging nh b mt c|i t|t, hoc nhn mt gia sn haymt li ph|n quyt ca to{ |n. Ngc li, c gi hay thnh giging ngi bt bng trong mn bng ch{y nhiu hn.

Bt bng l{ mt hot ng ging nh nm bng, hay |nh bng.Ngi nm bng hay |nh bng chnh l{ ngi gi thng tin theo


15/286

c sch v nghthut c sch

15

ngha l{ h{nh ng ca h khin qu bng chuyn ng. Ngi btbng l ngi tip nhn thng tin theo ngha l{ h{nh ng ca h

l{m qu bng dng li. D h{nh ng kh|c nhau nhng c nginm v{ ngi bt u rt ch ng. Vt th ng ch c th l{ qubng v tri b iu khin chuyn ng v{ dng li. So s|nh vivic vit v{ c, ta s thy ni dung vit v{ c cng ging nh qubng l{ th b ng chung cho c hai hot ng bt u v{ ktthc mt qu| trnh n{o .So s|nh l}u hn, bn s thy ngh thut bt bng l{ k nng btc bng nm i theo nhiu c|ch (nm nhanh theo ng vng

cung, nm xo|y theo ng ziczc). Ngh thut c cng tng t- l{ k nng tip nhn c|c loi thng tin c{ng hiu qu c{ng tt.

iu |ng ch l{ th{nh cng ca ngi nm bng v{ bt bng tythuc mc phi hp gia hai bn. Mi quan h gia ngi vitv{ ngi c cng nh vy. Giao tip gia ngi vit v{ ngi cch th{nh cng khi nhng g ngi vit mun chuyn ti c th iv{o lng c gi. Mt s ngi vit c kh nng kim so|t rt tt -

h bit r iu mnh mun vit, v{ chuyn ti chng rt chnh x|c.Ngc li, cng c nhng ngi vit lung tung, khng c s kimsot.

c mt b{i vit, ngi c c th tip nhn mt lng thng tin thay nhiu, to{n b hay ch mt phn, ph thuc v{o mc hotng h b ra trongqu| trnh c, v{ k nng iu khin c|c hotng tr c lin quan.

Vy c tch cc l{ nh th n{o? C}u hi n{y s c nhc nnhiu ln trong c cun s|ch. n }y, bn ch cn hiu rng nucng c mt t{i liu, ngi n{y s c hiu qu hn ngi kianh c tch cc hn, v{ thc hin c|c hot ng c lin quan t{itnh hn. Tm li, c l{ mt hot ng phc tp, bao gm trongn nhiu hot ng t|ch bit. Ai thc hin nhiu hot ng hn sc tt hn.


16/286

c sch nh mt nghthut

16

Mc tiu ca vic c sch: c ly thng tin v c hiu bit

Khi c mt cun s|ch, bn c th hiu r mi iu t|c gi trnhb{y, hoc khng hiu g c. Nhng ngay c khi bn hiu, ngha l{bn c c thng tin, th cng cha hn l{ bn ~ hiu bit gthm. Nu bn hiu r r{ng t u n cui, tc l{ bn v{ t|c gi ccng suy ngh.

Trong trng hp bn khng hiu r cun s|ch ni g, hay ch hiu

mt mc n{o , bn bit rng cun s|ch ng nhiu hnnhng g bn hiu, v{ n c th h{m cha nhiu iu l{m tng shiu bit ca bn. Khi bn s l{m g? Bn c th mang cun s|chn nh ngi n{o hiu r hn bn (mt ngi tht hoc mtcun s|ch kh|c) gii thch nhng vng mc. Hoc bn c thquyt nh rng hiu nh th l{ , v{ khng cn quan t}m nnhng g vt qu| tm hiu bit ca bn. C hai c|ch gii quytvn trn u cho thy bn ~ khng thc hin ng yu cu

cun s|ch a ra v vic c.

Bn ch c th c s|ch theo mt c|ch duy nht - t c m{ khngcn s tr gip n{o t bn ngo{i. Bng nng lc, tr tu ca mnh,bn phi tm c|ch l{m s|ng t nhng con ch trc mt sao cho tch hiu t, bn dn hiu nhiu hn. S tin b ca bn t cqua qu| trnh vn dng tr c, {o s}u suy ngh c gi l{ c ck nng. }y l{ c|ch c nhng cun s|ch th|ch thc kh nng

hiu r vn ca bn.

Nh vy, c th tm nh nghac sch nh mt ngh thutl qutrnh vn dng tr c ca con ngi suy ngm v nhng conch, m{ khng c bt c s tr gip n{o t bn ngo{i. Nh , trtu ca bn c n}ng ln mt tm cao mi, t hiu t n hiunhiu.


17/286


17

R r{ng, }y l{ mt kiu c s|ch tch cc, trong khng ch cnhiu hot ng, m{ cn c nhiu k nng tin h{nh c|c hot ng

cn thit kh|c nhau. ng thi, c|ch c n{y cng cho thy c rtnhiu iu |ng c v{ cn phi c theo c|ch n{y nhng lithng b coi l{ kh c, ch d{nh cho nhng c gi gii.

S kh|c bit gia c ly thng tin v{ c hiu bit cn phctp hn. Khi ta c b|o, tp ch, hay bt c loi t{i liu n{o m{ tahon ton hiu ngay c bng k nng v{ trnh ca mnh, thnhng iu c th tng thm lng thng tin cho chng ta,

nhng khng th ci thin kh nng am hiu v mc hiu ca tatrc v{ sau khi c vn bng nhau. }y l{ c ly thng tin.

Khi mt ngi c gng c mt th g m{ ban u h khnghiu thu |o, th c th chnh th s l{m tng kh nng hiubit ca ngi c. Nu khng c s mt c}n bng trong chuyn tivn gia t|c gi v{ c gi, th con ngi khng bao gi c thhc hi ln nhau. }y, t hc ngha l{ hiu bit thm, ch

khng phi nh thm nhng thng tin d hiu ging nh c|c thngtin bn ~ c.

Mt ngi c trnh khng gp kh khn g trong vic thu thpnhng thng tin mi qua qu| trnh c, nu c|c d kin gingnhng g anh ta ~ bit. V d, mt ngi bit v{ am hiu mt sd kin v lch s nc M, theo mt lung t tng n{o , c thd d{ng c thu thp thm thng tin v{ vn hiu c|c thng tintheo c|ch tng t. Nhng gi s anh ta c mt cun s|ch lch s,trong a ra mt lung t tng mi, mang tnh kh|m ph| hn,v{ anh ta tm c|ch hiu bng c, tc l{ c hiu bit, chkhng phi ch ly thng tin. R r{ng, ngi ~ n}ng mnh lnnh chnh hot ng ca bn th}n, mc d c s gip gi|n tipca t|c gi - ngi ~ mang n iu g dy ngi c.


18/286


19/286


19

c cung cp thng tin n gin l{ bit mt iu g ng.c m mang tm hiu bit l{ bit thm bn cht vn : ti sao

ng, ti sao sai, nhng mi quan h ca vn vi c|c d liukh|c,

H~y lin h vi kh nng nh mt iu v{ kh nng ph}n tch iu. Nu bn nh nhng g mt t|c gi ni, ngha l{ bn ~ hcc iug khi c t|c phm ca ngi . Nu nhng g t|cgi ni l{ ng, ngha l{ bn hc c iu g v th gii n{y.Nhng iu bn hc c l{ mt d kin v cun s|ch, hay mt d

kin v th gii? Nu bn ch s dng mi tr nh, bn s khngthu thp thm g ngo{i thng tin, tc l{ bn cha c khai s|ng.Bn ch c khai s|ng khi n{o bn bit t|c gi c ng g, v{ tisao li ni nh vy, ch khng ch bit t|c gi ni g.

Montaigne (1533-1592) - mt trong nhng t|c gi c nh hngnht trong phong tr{o Phc Hng Ph|p tng ni S ngu dts ng l{m cn ng kin thc. S ngu dt ca ngi c hc i

theo sau kin thc. S ngu dt th nht l{ ca nhng ngi mch, nn khng th c c. S ngu dt th hai l{ ca nhngngi ~ hiu sai nhiu cun s|ch. Xa nay lun c nhng ngibit ch nhng vn ngu dt, c rt nhiu m{ chng hiu g.

tr|nh sai lm cho rng c nhiu ng ngha vi c hiu qu,chng ta phi ph}n bit c|c c|ch hc. S ph}n bit n{y c mi linquan mt thit vi to{n b vn c, v{ mi quan h ca vic cvi gi|o dc ni chung.

Trong lch s gi|o dc, lo{i ngi thng ph}n bit gia vic hcc s hng dn v{ hc bng s kh|m ph|. S hng dn din rakhi mt ngi dy mt ngi kh|c thng qua li ni hay b{i vit.Tuy nhin, chng ta c th thu thp kin thc m{ khng cn phic ngi kh|c dy. l{ hc bng s kh|m ph|, tc l{ hc thngqua nghin cu, tm ti, phn |nh.


20/286

c sch nh mt nghthut

20

Hc bng kh|m ph| so vi hc c s hng dn cng ging hckhng c gio vin so vi hc c gi|o vin ch bo. Trong c hai

trng hp, hot ng hc din ra trong bn th}n ngi hc. S l{sai lm nu cho rng hc bng kh|m ph| l{ c|ch hc ch ng, cnhc nh hng dn l{ c|ch hc b ng. Khng c c|ch hc n{o l{b ng, cng nh khng c c|ch c n{o l{ khng ch ng.

Trn thc t, c mt c|ch gi kh|c i vi hc nh hng dn. l{ kh|m ph| c s tr gip. Cho d gi|o vin c th gip hc sinhbng nhiu c|ch, nhng chnh hc sinh l{ ngi phi hc. Nu c|c

em hc tht s, kin thc ca c|c em s tng ln.

S kh|c bit gia hc c hng dn v{ hc bng s kh|m ph|chnh l{ s kh|c bit v t{i liu m{ ngi hc dng. Di s hngdn ca gi|o vin, ngi hc h{nh ng theo nhng g mnh ctruyn t. Vic hc cthc hin thng qua ngn t di dngvit hay ni, v{ thng qua vic c v{ nghe. Bn nn lu n miquan h mt thit gia c v{ nghe. Khng nn cho rng c v{

nghe u cng mt ngh thut - ngh thut ca vic c ch dy.Khi ngi hc bt u hc m{ khng c s tr gip ca bt c ai,vic hc s din ra t nhin, ch khng phi bng ngn t, c}u ch.C|c quy tc ca vic hc nh vy to nn ngh thut ca s kh|mph| khng c s tr gip. C th ni kh|m ph| khng c tr gip l{ngh thut c mt c|ch t nhin v{ i thng. C|c kh|m ph| ctr gip (hng dn) l{ ngh thut c v{ hc t ngn t.

Khi c v{ nghe, chng ta phi suy ngh, cng ging nh vic phisuy ngh trong khi nghin cu. Tt nhin l{ hai c|ch suy ngh l{kh|c nhau. Nhiu ngi cho rng vic suy ngh lin quan nhiu nhc bng kh|m ph| khng c s tr gip hn l{ hc c hng dn.L do l{ v c v{ nghe khng cn nhiu n lc. C l cng ngnu ni rng khi c ly thng tin hoc gii tr, bn s t phisuy ngh hn so vi ngi c kh|m ph| mt c|i g .


21/286


21

Suy ngh ch l{ mt phn ca vic hc. Ngi ta cn phi vn dngc|c gi|c quan v{ tr tng tng quan s|t, nh, v{ hnh dung ra

nhng g khng quan s|t c. C|c hot ng n{y c vai tr rtquan trng trong qu| trnh kh|m ph| c lp. V d, thi s phidng tr tng tng l{m th, nhng ngi c khng cn phitng tng c b{i th . Tm lai, ngh thut c bao h{mtt c c|c k nng ca ngh thut kh|m ph| c lp: s sc sotrong quan st, tr nh lun hin hu, tr tng tng phong ph,v{ mt tr tu c rn luyn ph}n tch v{ phn |nh. C v{khng c gio vin.

Nghe l{ hc t mt ngi thy hin hu. c l{ hc t mt ngithy vng mt. Nu bn hi mt ngi thy c mt, thy gi|o s trli bn. Nu bn cha hiu c}u tr li, bn c th hi li m{ khngcn suy ngh. Nhng nu bn hi mt cun s|ch, th chnh bn phitr li c}u hi, tc l{ bn phi t suy ngh v{ ph}n tch.

Tt nhin ni nh trn khng c ngha l{ nu ngi thy hin hu

tr li c}u hi ca bn, th bn khng cn g l{m. iu n{y ch cth xy ra khi c}u hi ch n thun hi v d kin. Cn nu bncn mt li gii thch, th bn phi suy ngh hiu c li giithch .

Trong trng hc, hc sinh c c|c loi s|ch kh thng c sgip , hng dn ca gi|o vin. Nhng i vi nhng ngikhng i hc v{ nhng ngi c gng c s|ch mt c|ch tnguyn, th vic hc l}u d{i ch yu da v{o s|ch v{ c s|ch m{khng c gi|o vin tr gip. V th, nu bn quyt t}m theo uivic hc tp v{ kh|m ph|, bn phi bit c|ch sao cho s|ch dymnh tht hiu qu. }y chnh l{ mc tiu ch o ca cun s|chny.


22/286

22

2

C|c cp c

Mc tiu m{ c gi tm kim khi c s|ch - d l{ c gii tr,

ly thng tin, hay hiu r - quyt nh c|ch c ca h. Hiu quca vic c c x|c nh thng qua s n lc nhiu hay t, v{nhng k nng c ca c gi. Quy lut chung l{ c{ng n lcnhiu, hiu qu c{ng cao. Vic c s|ch, ging nh t kh|m ph|,chnh l{ hc m{ khng c thy gi|o. Chng ta ch c th th{nh cngnu ta bit c|ch thc hin nh th n{o.

Trong chng n{y, chng ti s cp nhng vn lin quan n

c|c cp c. Trc khi bn mun c nhng chuyn bin hiuqu trong k nng c, bn phi hiu c s kh|c nhau gia c|ccp .

C bn cp c. }y chng ti dng t cp thay choloi v loi th kh|c hn nhau, trong khi cp li c cp cao,cp thp. Do , c|c cp ca vic c mang tnh tch ly. Cp u tin khng b cp th hai ln |t. Tng t, cp th

hai khng b cp th ba che mt, v{ cp th ba th khng bcp bn ln lt. Cp bn cng l{ cp cao nht trong qu|trnh c, bao h{m tt c c|c cp kh|c. Ni c|ch kh|c, cp n{y vtqu| tm kim so|t ca c|c cp di.

Cp c u tin c chng ti gi l{ c s cp, hay c sng, c c bn, c khi u. C|ch gi n{o cng ni ln mtiurng khi c gi ~ nm vng cp n{y, tc l{ h ~ t ch khng


23/286

Cc cp c

23

bit ch tr th{nh bit ch, t nht l{ giai on u tin. Khith{nh tho cp n{y, ngi ta hc c c|c iu c bn nht

trong Ngh thut c sch (The art of reading), c {o to cbn v c, v{ hc c c|c k nng c u tin. Cp c n{ythng c dy cho hc sinh tiu hc.

Khi bt u hc c, ngi ta hc c|ch nhn bit tng t ring rtrn trang s|ch. V d, c|c em hc sinh lp mt nhn thy mt tphp c|c du hiu m{u en trn nn giy trng, c|c du hiu cngha l{ Con mo ngi trn chic m. Nhng v mi hc c nn

c|c em khng tht s quan t}m liu mo c ngi trn m thtkhng, hay iu n{y |m ch g v mo, m v{ th gii xung quanh.C|c em ch n ngn ng m{ t|c gi ang dng.

cp mt, c}u hi t ra cho ngi c l{ C}u ngha nig?. }y c th xem l{ mt c}u hi phc tp v{ hc ba. Nhng }y, chng ti ch cp n ngha n gin nht ca n. Trongcp c n{y, c mt s vn mt nhiu cng sc x l. V

d, khi ta mun c mt t{i liu n{o nhng n li c vitbng ting nc ngo{i m{ ta khng tho lm. Lc n{y, n lc utin ca chng ta l{ phi x|c nh c|c t c dng. Ch sau khi x|cnh c tngt, chng ta mi c th tm c|ch hiu chng v{c gng ht sc hiu ngha ca chng.

Thm ch, khi c c|c t{i liu c vit bng ngn ng ca mnh,nhiu c gi vn gp khng t kh khn cp c n{y. Hu htc|c kh khn mang tnh m|y mc. Mt trong s c|c nguynnh}n l{ do c|ch h c dy hc c nh th n{o lc ban u g}ynn. Vt qua c|c tr ngi n{y, ngi ta thng c nhanhhn. Vth m{ phn ln c|c khady c nhanh tp trung v{o cp n{y.

Cp c th hai c chng ti gi l{ c kim so|t. c trngca cp n{y l{ s nhn mnh c bit n thi gian. Khi c cp n{y, hc sinh c ph}n b mt lng thi gian nht nh


24/286

c sch nh mt nghthut

24

ho{n tt mt lng b{i c c giao. Ni c|ch kh|c, mc chca cp n{y l{ c gng hiu c{ng nhiu trong mt khong thi

gian n nh trc - thng l{ mt khong thi gian tng ingn, thm ch l{ qu| ngn hiu c mi th c cptrong sch.

C mt tn gi kh|c cho cp c n{y l{ c lt qua. Nhng }ykhng phi l{ c lt qua mt cun s|ch mt c|ch tnh c hayngu nhin. c kim so|t l{ ngh thut c lt mt c|ch c hthng. Khi c cp n{y, mc ch ca bn l{ xem xt b mt

cun s|ch, v{ tip thu tt c nhng g m{ b ni ca cun s|ch dybn.

cp n{y, c}u hi in hnh l{ Cun s|ch mun ni ln iug? hoc Kt cu cun s|ch nh th n{o?, hay Cun s|ch gmnhng phn n{o?.

Khi c kim so|t mt cun s|ch, d thi gian cho php t n }u,

bn cng phi tr li c c}u hi S|ch n{y thuc loi g: tiuthuyt, lch s hay khoa hc?. iu chng ti mun lu t}m l{ as mi ngi, ngay c nhng ngi c kh| tt, cng khng nhnthc c gi| tr ca vic c kim so|t. H bt u c trang utin, v{ c k cho n ht m{ khng c phn mc lc. Nh vy,h va phi tip thu kin thc b ni ca cun s|ch,va phi cgng hiu cun sch mun ni g. iu n{y l{m cho vn c{ng khkhn hn.

Cp c th ba chng ti gi l{ c ph}n tch. }y l{ mt hotng phc tp hn, nhng cng h thng hn hai cp trc.Ty thuc v{o mc kh ca b{i c m{ c nhiu hay t i hikht khe i vi ngi c.

c ph}n tch l{ c k lng, c to{n b hay c hiu qu. Nuc kim so|t l{ hnh thc c tt nht,v{ ho{n chnh nht c th


25/286

Cc cp c

25

t c trong mt thi gian cho trc, th c ph}n tch l{ hnhthc c tt nht v{ ho{n chnh nht c th t c trong mt

thi gian khng x|c nh.

iu chng ti mun nhn mnh }y l{ c ph}n tch lun luntch cc. Trong cp n{y, c gi gi{nh ly mt cun s|ch, v{nghin ngm n cho n khi n tr th{nh ca ring h. Trit giaFrancis Bacon (1561-1626) tng nhn xt rng: Mt s s|ch chdng nm. Mt s kh|c nut. V{ rt t cun s|ch dng nhai v tiu ha. c mt cun s|ch theo kiu ph}n tch c ngha

l nhai v tiu ha n.

c ph}n tch khng tht s cn thit nu mc ch c ca bnch ly thng tin hay gii tr. c ph}n tch trc tin v{ trnht l{ c hiu. Nu bn khng c t nht mt k nng n{o ca cp c ph}n tch, bn gn nh khng th da v{o s trgip ca mt cun s|ch i t ch hiu t n hiu nhiu.

Cp bn, cng l{ cp cao nht ca vic c, c gi l{ cng ch . }y l{ hnh thc c phc tp nht v{ c h thngnht trong tt c c|c cp . Yu cu i vi ngi c rt cao ngayc khi bn th}n nhng t{i liu h c kh| d hiu.

Ngi ta cn gi cp n{y l{ c so s|nh. Khi c ng ch ,c gi c nhiu s|ch ch khng ch mt cun v{ tm mi linquan gia c|c cun s|ch cng nh mi lin quan n ch m{chng cng cp. Nhng ch so s|nh v ch ngha thi l{ cha .c ng ch yu cu nhiu hn th. Thng qua nhng cuns|ch, c gi c ng ch c th x}y dng mt lp lun ph}n tch mt ch m c th khng nm trong bt k cun schno h c. V th, c ng ch khng phi l{ mt ngh thutd d{ng, c|c quy tc ca n cng khng c nhiu ngi bit nnhng li l{ hnh thc c tch cc nht, i hi n lccao nht.


26/286

c sch nh mt nghthut

26

Li ch ca hnh thc c n{y ln n mc c th b p nhngkh khn khi hc c|ch thc hin n.


27/286

27

3

Cp c u tin

c s cp

Sut th k XIX, ti ch}u M, ngi ta ch yu dng phng phpABC dy hc c. Tr em c dy c|ch |nh vn tng ch c|itrong bng ch c|i (phng ph|p n{y cn c gi l{ c s cp)v{ kt hp chng th{nh }m tit. Ban u l{ hai ch mt, sau l{ba, bn, bt k c|c }m tit c ngha hay khng. Khi mta trc th k tn tt c c|c c|ch kt hp ~ c x|c nh, coi nh em

~ thng thuc bng ch c|i.

Sau , hnh thc dy c tng hp n{y ~ b ch trch nng n, v{ngi ta xut hai c|ch thay th. Mt l{ hnh thc bin th caphng ph|p dy ch c|i ph}n tch, gi l{ phng ph|p ng }m.Theo , t c nhn bit bng }m ch khng phi bng c|c chc|i. C|c h thng in phc tp v{ t{i tnh c ph|t minh nhm thhin c|c }m kh|c nhau ca mt ch c|i, c bit l{ c|c nguyn }m.

Hai l{ phng ph|p s dng th gi|c tip nhn c|c t trc khich n tng ch c|i hay tng }m. Say n{y, ngi ta ph|t trinphng ph|p n{y gii thiu vi hc sinh mt c}u y tngtrng cho mt n v ngh. Tip , hc sinh mi hc c|ch nhnbit c|c tcu th{nh c}u , v{ cui cng l{ c|c ch c|i to nn c|ct. Trong nhng nm 1920, 1930, phng thc n{y rt thngdng. }y cng l{ thi k c s chuyn i t vic c to sang c


28/286

c sch nh mt nghthut

28

thm. Ngi ta nhn ra rng c kh nng c to khng c ngha l{c kh nng c thm. Vic c thm nhanh v{ to{n din ~ tr

th{nh k nng c c bit quan t}m trong nhng nm t 1920n 1925.

Trn thc t, c|c phng ph|p trn c th hiu qu vi mt s hcsinh n{y, nhng khng hiu qu vi nhng hc sinh kh|c. Chnh v th, nhiu nh{ nghin cu ~ cho ra i c|c cng trnh nghin cuv phng ph|p dy c vi nhiu c|ch thc tip cn mi.

Cc giai on hc c

C|c giai on trong qu| trnh hc c ~ c nhiu nh{ nghincu tp trung ph}n tch. a s kin cho rng c t nht bn giaion trong qu| trnh hc c t khi bt u n lc c coi l{ ckh nng c chn mui. Giai on u tin gi l{ sn s{ng c.Ngi ta ~ ch ra rng, kh nng n{y bt u xut hin t lc trra i, v{ thng tip din n khi tr ln s|u hay by tui.

Sn s{ng c gm nhiu kiu chun b hc c kh|c nhau. Chun bv mt th cht tc l{ c thnh gi|c v{ th gi|c tt. Chun b v mttr tu tc l{ l{m sao tr c th tip thu, nh nguyn mt t v{nhng ch c|i to nn t . Chun b v mt ngn ng lin quann kh nng ni r r{ng, v{ ni c nhiu c}u theo ng trt t.Chun b v mt c| nh}n lin quan n kh nng kt hp vi

nhng tr kh|c, l{m theo c|c hng dn

Giai on sn s{ng c c |nh gi| qua c|c b{i kim tra, hocc gi|o vin - nhng ngi rt gii ph|t hin ra khi n{o mt hcsinh sn s{ng c - c o|n. iu quan trng cn nh l{ dc tcbt t. a tr n{o cha sn s{ng c s cm thy s h~i nungi ta c c dy n, v{ n c th gi m~i ni |m nh cho nkhi i hc, thm ch n khi ~ trng th{nh. V th, khng c g l{


29/286

Cp c u tin c s cp

29

nghim trng khi ta ho~n dy c cho tr n khi n{o tr tht sbc v{o giai on sn s{ng c. Cng khng cn thit phi lo rng

con mnh s tt hu, hay khng theo kp bn b cng trang la.

n giai on th hai, tr hc c c|c loi s|ch b|o n gin. M,tr thng bt u giai on n{y bng vic hc mt s t c tnhtrc quan, v{ c gng hc th{nh tho khong ba, bn trm t khikt thc nm hc u tin. Trong giai on hai, tr c hc c|c knng c bn nh s dng ng cnh, hay c|c gi v ngha v{ c|c}m u ca t. Kt thc giai on n{y, hc sinh c th t mnh c

c c|c cun s|ch n gin.Giai on th ba, tr tin b nhanh chng trong vic ph|t trin tvng v{ n}ng cao k nng ph|t hin ngha ca nhng t mi thngqua c|c gi trong ng cnh. Trong giai on n{y, tr c nhiumc ch hc c kh|c nhau, v{ c nhiu ni dung kh|c nhau nhkhoa hc, nghin cu x~ hi, ngn ng, ngh thut Tr hc crng vic c khng ch l{ iu phi thc hin trng, m{ cn l{vic ngi ta c th t l{m tham~n tr t m, hay m rng

tm hiu bit.Cui cng, giai on bn l{ s trau chut v{ n}ng cao c|c k nngm{ tr ~ lnh hi c trc . Hc sinh c th bt u ng hac|c kinh nghim c ca mnh - tc l{ mang nhng kh|i nim camt t{i liu n{y chuyn sang mt t{i liu kh|c, v{ so s|nh quanim ca c|c t|c gi kh|c nhau v cng mt ch . Tr cn tn giai on c chn chn n{y khi tui v th{nh nin. V{ thtltng nu tr tip tc bi p kh nng trong sut qu~ng icn li.

Giai on v cp

Chng ti m t bn cp c, v{ cng ~ tm lc bn giai on


30/286

c sch nh mt nghthut

30

hc c trnh s cp. Vy mi quan h gia c|c giai on v{cp n{y l{ g?

Bn giai on c tm lc }y chnh l{ tt c c|c giai on cacp c u tin - c s cp, v{ c th c ph}n chia theochng trnh ging dy ca trng tiu hc. Giai on u ca cs cp - sn s{ng c tng ng vi vic theo hc c|c trng d b v{ mu gi|o. Giai on hai - nm bt t vng tng ng vivic theo hc lp mt, vi kt qu l{ hc sinh l{m ch c c|ck nng c giai on hai, ni c|ch kh|c l kh nng c hay bit

ch lp mt. Giai on ba - vn t vng tng ln v{bit s dngng cnh - hu ht c|c tr thng t c v{o khong cui lpbn. Tr c th d d{ng c c|c bin b|o trn ng, li ch thchtrn c|c bc tranh, in v{o c|c biu mu n gin Giai on cs cp th t v{ cng l{ cui cng c th t c v{o cui cptiu hc, hay trung hc c s. i khi ngi ta gi l{ cp bitch t|m, chn, hay mi. a tr ~ l{ mt c gi trng th{nhtheo ngha c th c hu ht mi th, nhng vn cha c

nhun nhuyn. Ni n gin l{ tr ~ trng th{nh c thhc trung hc ph thng.

Tuy nhin, tr vn cha hn l{ mt c gi trng th{nh theongha chng ti mun cp. Em ~ nm vng cp c u tinv{ ch c th; em c th t c v{ sn s{ng hc thm v c|ch c.Nhng em vn chabit cp c cao hn cp c s cp.

}y l{ mt vn rt quan trng. Gi nh rng, c|c bn c trnh vn halp chn, ~ thng tho cp c s cp, ngha l{ ~vt qua th{nh cng bn giai on nu trn. Suy ngm v iun{y, c|c bn s thy chng ti khng th gi nh mt mc thphn. Khng ai c th hc t mt cun s|ch hng dn trc khic c n.


31/286

Cp c u tin c s cp

31

S kh|c bit gia kh|m ph| c tr gip v{ khng c tr gip thhin r im n{y. Thng thng, tr em c th th{nh thc bn

cp c s cp vi s gip ca c|c gi|o vin. Mc d, mi trc kh nng kh|c nhau thm ch mt s cn c gip nhiuhn. Gi|o vin s tr li c|c c}u hi v{ gip khc phc nhng khkhn ny sinh trong sut nhng nm th|ng tr hc tiu hc. Chkhi ~nm vng c bn giai on c s cp, tr mi c s chunb cho c|c giai on cao hn, bc u c mt c|ch c lp v{ tmnh hc hi. Ch lc , chng mi c th bt u tr th{nh mtc gi thc th.


32/286

32

4

Cp c th hai

c kim so|t

c kim so|t l{ cp c tht s. Cp n{y kh|c hn cp trc (c s cp) v{ cp c sau n (c ph}n tch). Nhngnh ta ~ lu trong Chng 2, c|c cp c mang tnh tch ly.V th, cp c s cp c bao h{m trong cp c kimso|t, cng nh cp c kim so|t c bao h{m trong c ph}ntch, v{ c ph}n tch li hin hu trong c ng ch .

Thc t, iu n{y c ngha l{ bn khng th c cp c kimso|t nu khng c tt mc s cp. Bn phi c kh nng cn nh mt b{i vit, ngha l{ khng cn dng li tra ngha canhiu t, khng gp kh khn g v ng ph|p v{ c ph|p trong b{ivit , hiu ngha ca phn ln c|c c}u d khng nhtthit phihiu trn vn nhng ngha s}u sc nht.Vy c kim so|t bao gm nhng g? Bn phi c nh th n{o?

C hai loi c kim so|t, vn l{ hai kha cnh ca cng mt knng, nhng nhng ngi mi bt u c thng c khuynnn xem chng nh hai bc hay hai hot ng kh|c nhau. c gigi{u kinh nghim c th hc c|ch tin h{nh ng thi c hai, }ychng ta s b{n v chng nh hai thc th ho{n to{n kh|c bit.


33/286

Cp c thhai c kim sot

33

c kim sot I: c lt c h thng hay chun b c

H~y quay tr v tnh hung c bn m{ chng ta ~ tng cpn. Nu c mt cun s|ch n{o , u tin bn s l{m g?

H~y gi nh hai trng hp kh| ph bin trong tnh hung n{y.Th nht, bn khng bit mnh c mun c v{ c nn c theokiu ph}n tch hay khng; nhng bn ngh l{ nn, hay t nht cuns|ch cng cha ng nhng thng tin v{ quan im c gi| tr nubn chu kh c k. Th hai - iu n{y thng xy ra trn thc t

- bn c rt t thi gian hiu ht tt c nhng thng tin v{ quanim c trnh b{y trong sch.

Khi , iu bn phi l{m l{ c lt qua cun s|ch, hay ni c|chkh|c l{ chun b c n. c lt l{ bc nh u tin trong ckim so|t. Mc ch chnh l{ tm hiu xem cun s|ch c yu cubn phi c k hn khng. Bn cnh , n s gip bn bit cnhiu iu kh|c v cun s|ch ngay c khi bn quyt nh s khng

c k hn.

c lt l{ tin trnh khi u gip bn ph}n bit }u l{ v v{ }ul{ nh}n. C th bn s thy nhng g th}u tm c sau khi clt l{ , v{ cun s|ch ch c ch cho bn trong chng mc chkhng mang li thm iu g na. Nhng nh th, t nht bn cngbit t|c gi mun ni iu g, cun s|ch thuc th loi g, v{ thigian bn b ra c lt khng phi l{ v ch.

Bn s khng mt qu| nhiu thi gian c c thi quen clt. Sau ay l{ mt s gi gip bn.

1. XEM TRANG U V[ PHN GII THIU NU C

H~y c nhanh c|c phn n{y. H~y n c|c ph hay c|c duhiu v quy m, mc ch ca cun s|ch, hoc quan im c bit


34/286

c sch nh mt nghthut

34

ca t|c gi v t{i c b{n n. Trc khi ho{n tt bc n{y,bn nn nm vng t{i v{ c th dng li chc l|t xp cun

s|ch v{o mt ngn ph hp trong t}m tr bn nu mun. Vy ngnn{o trong s nhng ngn vn c cha c|c cun kh|c, c th thunp n?

2. C MC LC

Mc ch l{ nm tng qu|t cu trc ca cun s|ch, ging nhvic bn xem bn ng ph trc khi bt u mt cuc h{nh

trnh. C mt iu |ng ngc nhin l{ rt nhiu ngi chng baogi ng n mc lc tr phi h phi tm mt phn n{o , trong khi t|c gi ~ phi d{nh nhiu thi gian x}y dng phn n{y rtcng phu.

Trong c|c t|c phm m t v{ ngay c trong tiu thuyt v{ thtrc }y, ngi ta thng c nhng mc lc chi tit vi c|cchng, phn, mc, tiu mc.. Chng hn, Milton ~ vit nhng

phn m u kh| d{i dng m{ ng gi l{ Phn tranh lun chomi tp trong b truynParadise Lost(Thin ng |nh mt).Gibbon xut bn cun Decline and Fall of the Roman Empire(Ssuy t{n v{ dit vong ca ch La M~) vi mc lc rt chi tittrong mi chng. Nhng phn tm tt nh th b}y gi khng cnthng dng na, tr mt v{i trng hp him hoi, c th do cgi khng cn hng th vi mc lc nh trc }y. Bn cnh ,c|c nh{ xut bn cng nhn thy mt mc lc t chi tit s hp dn

hn mt cun s|ch c tiu chng t nhiu b him - h s munc s|ch tm ra ni dung. D th, mt bng mc lc vn c thc gi| tr, v{ bn nn c k n trc khi tip tc c phn cn lica cun s|ch.

n }y, bn c th quay tr li phn mc lc ca cun s|ch n{ynu bn cha c n. Chng ti ~ c gng x}y dng phn n{y sao


35/286


35

cho n cung cp y thng tin kh|i qu|t nht. c phn n{y cth s gip bn hiu r iu m{ chng ti ang c gng l{m.

3. KIM TRA BNG CH DN NU C

Hu ht c|c t|c phm m t u c phn n{y. Chng ta c thnhanh chng o|n nh c|c t{i c cp, loi s|ch v{ c|c t|cgi c tham kho. Khi bn thy c|c t c lit k c v quantrng, h~y tm t nht v{i on ~ c trch dn (chng ti s nik thm v c|c t quan trng trong Phn hai. }y, bn phi t

mnh |nh gi| tm quan trng ca chng da trn cm nhn chungca bn v cun s|ch nh bn ~ t c bc 1 v{ 2). C|con vn bn c c th cha im nt - im then cht c nghathen cht hiu c|ch tip cn v{ th|i ca t|c gi.

Cng nh vi phn mc lc, b}y gi bn c th kim tra bng chdn ca cun s|ch n{y. Bn s nhn ra mt s t quan trng ~c tho lun. Thng qua c|c s|ch tham kho, bn c th x|c nh

c|c t quan trng kh|c hay khng?

4. C LI GII THIU CA NH[ XUT BN

H~y c nu l{ mt cun s|ch ba cng. Mt s ngi c ntng rng li gii thiu ch l{ nhng li ph trng. Nhng stht khng phi lc n{o cng nh vy, nht l{ i vi c|c t|c phmm t. Li gii thiu ca nhiu cun s|ch do chnh t|c gi vit, v{thng th h c gng tm lc chnh x|c c|c chnh trong s|chca mnh. Nhng n lc n{y cn c ghi nhn. Nu li gii thiuch l{ li khoe khoang v cun s|ch th bn ch cn lic qua cngnhn thy. Nhng trong trng hp , bn s bit c c lcun s|ch chng c g quan trng, bi ngay phn gii thiu cngkhng ni ln c iu g.

Sau khi ho{n tt bn bc u n{y, bn ~ c th c thng tin


36/286

c sch nh mt nghthut

36

v cun s|ch v{ bit mnh c mun, c nn c n k hn haykhng. D g i na, ngay lc bn cng c th b s|ch xung.

Nu khng l{m th ngha l{ bn ~ sn s{ng c lt qua cunsch.

5.XEM NHNG CHNG C V QUAN TRNG CHO LPLUN CA CUN S\CH

Vic n{y xut ph|t t nhng hiu bit cn chung chung v{ kh| mh v cun s|ch. Nu nhng chng c nhng c}u tm lc

trong phn m u hay kt thc nh thng thy, h~y c chngtht k.

6. C MT C\CH NGU NHIN MT HOC HAI ON,THM CH V[I TRANG LIN TC, NHNG KHNG BAO GINHIU HN TH

Xem lt c cun s|ch theo c|ch n{y, lun ch tm c|c du hiulin quan n lun im chnh, v{ vn c bn ca s|ch. iuquan trng trn ht l{ ng qun c hai hay ba trang cui cng,hoc nhng trang cui cng ca phn chnh trongcun s|ch nu l{ li kt hay li bt. Him c t|c gi n{o cng li c s c|md ca vic tm lc li nhng g h cho l{ mi v{ quan trngtrong t|c phm v{o nhng trang n{y. V{ chc chn l{ bn khngmun b l n, d i khi bn th}n t|c gi c th c nhng nhnnh sai lm.

Vy l{ bn ~ c lt qua cun s|ch mt c|ch c h thng, theoc|ch c kim so|t u tin. Bn bit c nhiu iu v cuns|ch sau khi ch d{nh cho n v{i pht, nhiu nht l{ mt ting. Cth, bn bit cun s|ch c nhngiu m{ bn mun {o s}u haykhng, c |ng bn d{nh thm thi gian v{ t}m tr hay khng.Bn cng c th xp n v{o danh mc s|ch trong u bn mt c|chchnh x|c hn sau n{y c th tham kho nu cn.


37/286


37

}y l{ mt c|ch c ch ng. Khng th c s|ch theo kiu kimso|t m{ khng tnh t|o, khng |nh thc v{ vn dng tt c c|c

kh nng. ~ bao nhiu ln bn ng g{ ng gt trong khi ang cmt cun s|ch ri khi thc dy bn nhn ra mnh chng bit gv nhng iu ~ c? iu n{y khng th xy ra nu bn l{m theonhng bc m{ chng ti ~ tm lc }y ngha l{, nu bn cmt h thng theo di mch chung ca cun s|ch.

Gi s bn l{ mt th|m t truy tm manh mi ch hay chungca mt cun s|ch, bn lun tnh t|o nhn bit bt c iu g

l{m cho ch r rng hn. Bn s duy tr c trng th|i nuch n nhng li khuyn ca chng ti. Bn s ngc nhin khithy mnh tit kim c rt nhiu thi gian, h{i lng khi bitthm nhiu iu, v{ th ph{o nh nhm khi ph|t hin ra mi vicd d{ng hn bn ngh rt nhiu.

c kim sot II: c b mt

T b mt thng c ng khng tt. Tuy nhin, chng ti rtnghim tc khi s dng t n{y.

Ai trong i cng tng mt ln n lc c mt cun s|ch khnhng mong c n khai s|ng nhng khng th{nh. V th, nhiungi ~ vi kt lun rng c gng c mt cun s|ch kh ngay tln u tin l{ mt sai lm. S tht khng phi nh vy. Ni cho

ng, l{ do ngi ta ~ k vng qu| nhiu trong ln u tinc mt cun s|ch kh. Dcun s|ch c kh n }u, nu nc tip cn ng c|ch th i a s c gi s khng b tht vng.

Tip cn ng c|ch l{ nh th n{o? C}u tr li nm trong mt quytc c quan trng v{ hu ch m{ chng ta thng b qua. l{ :Ln u tin c mt cun sch kh, hy c ht cun sch m


38/286

c sch nh mt nghthut

38

khng cn dng li suy ngh nhng im bn cha hiu ngay tcth.

H~y n iu bn hiu, v{ ng dng li v nhng g bn chath hiu ngay. Tip tc c qua nhng im bn cm thy khhiu, chng my chc bn s n nhng on d hiu v{ tp trungv{o nhng ch . Tip tc nh vy cho n ht cun s|ch. Nubn mnh b vng v{o mt trong nhng chng ngi vt nhnhng on, ghi ch, nhn nh hay tham kho m{ bn khng hiuc, bn s thua cuc. Thm ch, bn s khng th n{o gii quyt

c vn nu c b|m ly n. Bn s c c hi hiu r hn khic li ln th hai, nhng iu n{y yu cu bn phi c ht cuns|ch t nht mt ln.

Nhng g bn hiu c (d ch l{ mt na hoc t hn) sau khi ~c ht cun s|ch s gip bn khi bn c gng quay tr li cnhng on ~ b b qua ln u. V{ ngay c khi bn khng baogi c li ln th hai, th vic hiu c mt na ca mt cun

s|ch kh cng tt hn nhiu so vi vic chng hiu g - iu bnchc chn gp phi nu bn dng li ngay t ch kh u tin.

Hu ht mi ngi c dy l{ phi ch n nhng iu mnhkhng hiu; phi tra t in khi gp li nhng t l; tm trong s|chtham kho nu gp nhng nhn nh kh hiu; tm s tr gip phn ghi ch, gii thch ca c|c hc gi hay c|c ngun h tr kh|cnhng nu vi v{ng l{m nhng iu n{y th chng ch ngn cnch khng gip g cho vic c ca chng ta.

V d, nim vui thch cc ca nhiu th h hc sinh trung hckhi c kch ca Shakespeare b tiu tan khi h buc phi tra tin tt c c|c t vng mi, v{ hc ht c|c ch thch uyn th}m.Kt qu l{ h chng bao gi tht s c mt v kch caShakespeare. c n on cui, h ~ qun mt on u v{ mtlun c|i nhn tng quan. L ra, gi|o vin phi khuyn khch h c


39/286


39

ht v kch mt ln, v{ tho lun v nhng g h hiu c sau lnc lt u tin y. Ch khi , h mi sn s{ng nghin cu v

kch k hn v{ cn thn hn v lc n{y h ~ hiu v kch nghin cu s}u hn.

Khi c c|c t|c phm mang tnh m t, gii thch, bn cng nn |pdng quy tc n{y. V d, khi c mt t|c phm v kinh t, tiu biunh cunThe Wealth of Nations(S thnh vng ca c|c quc gia)ca Adam Smith, nu bn c nht quyt phi hiu tt c nhng gc c trong mi trang ri mi c trang tip theo, th bn s

khng c l}u c. Trong khi n lc hiu tng nh, bn s bqua c|c ln c Smith cp rt r nh c|c nh}n t v tinlng, tin cho vay, li nhun, li tc, vai tr ca th trng,nhng mt xu ca c quyn, nhng l do cn c s t do thngmi Bn s thy c}y m{ khng thy rng. Bn s khng c hiuqu bt k cp n{o.

Tc c

Trong Chng 2, chng ti ~ m t vic c kim so|t nh l{ngh thut hiu gn ht mt cun s|ch ch trong mt thi gian giihn. chng n{y, chng ti khng h mun thay i nh nghay. Hai bc trong qu| trnh c kim so|t c c gi tin hnhrt nhanh d cho cun s|ch h ang c c kh hay d{i n }u ina.

Tuy nhin, nh ngha n{y li l{m ny sinh c}u hi Th n{o l{ ctc ? hay Mi quan h gia c|c cp c v{ c|c khady ctc nh th n{o?.

Chng ti ~ ni rng, cc kha dy c tc c bn ch mangtnh cha ch|y, c ngha l{ chng ch yu ch hng dn c theocp c s cp. Nhng cn nhiu iu cn phi b{n n.


40/286

c sch nh mt nghthut

40

Chng ti ng h nhn nh cho rng a s mi ngi |ng l phic nhanh hn tc h vn c. Thng th c nhng th khng

|ng chng ta phi mt nhiu thi gian c. Nu chng takhng c chng tht nhanh th chng ta s l~ng ph rt nhiu thigian. Cng c mt thc t l{ nhiu ngi c qu| chm trong khi|ng l ra h nn c nhanh hn. Ngc li, c nhng ngi cqu| nhanh m{ l ra h nn c chm li. V th, mt khady ctc cn dy bn c vi nhng tc kh|c nhau, ch khngphi tc nhanh hn tc hin thi ca bn. Kha hc phigip bn thay i tc c ty theo v{o bn cht v{ s phc tp

ca t{i liu cn c.Quan im ca chng ti rt n gin. Nhiu cun s|ch chng |ng bn c d ch l{ lt qua; mt s cun nn c nhanh; v{ chc mt s rt t |ng c c tht chm c th hiu ho{n to{n.S ung ph nu bn c mt cun s|ch tht chm khi n ch |ng bn c nhanh. C|c k nng c tc c th gip bn giiquyt vn n{y. Nhng }y mi ch l{ mt vn ca vic c.Nhng cn tr trong qu| trnh hiu mt cuns|ch kh khng n

thun l{ vn sinh l hay t}m l. Chng xut hin v c gi khng bit nn l{m g khi tip cn mt cun s|ch kh nhng li|ng c. H khng bit c|c quy tc c s|ch; khng bit c|ch spxp vn tri thc ca mnh gii quyt vn . D cho h cnhanh n mc n{o, h cng khng th tin b c nu khngbit mnh ang tm kin iu g v{ khi n{o th tm thy, m{ iun{y li rt hay xy ra.

Ni n c|c tc c, iu quan trng khng ch ch c th cnhanh hn m{ l{ c th c vi nhng tc kh|c nhau, v{ bitkhi n{o s dng tc c n{o l{ ph hp. c kim so|t ctin h{nh nhanh khng ch v bn c nhanh hn (d thc t l{vy) m{ cn v bn khng c to{n b cun s|ch, bn c theo kiukh|c vi nhng mc ch kh|c nhau trong u. c ph}n tchthng chm hn nhiu so vi c kim so|t, nhng ngay c khibn c theo kiu ph}n tch, bn cng khng nn c to{n b cun


41/286


41

s|ch vi cng mt tc . Cho d c kh n }u, mi cun s|chu c nhng khe h chng ta c th v{ rt nn c nhanh. Mi

cun s|ch hay u c nhng vn kh nn cn c tht chm.

Dng li v tht li

T l}u, chng ti ~ bit rng c|c kha dy c tc ~ tn dngng mc s tht l{ hu ht mi ngi to{n c thm sau ln utin c dy c. Khng nhng th, c|c thc phim v chuynng ca mt cho thy mt ca nhng c gi tr v{ cha c{o to thng dng li nm n s|u ln khi c mi dng.Thm ch, mt ca c|c c gi trnh km cn thng xuyn ili mi khi c c hai hay ba dng c ngha l{, h c linhng g ~ c trc .

Nhng thi quen n{y va g}y l~nh ph thi gian, va l{m gim tc c. L~ng ph v tr c ca con ngi c th nm bt c mt c}u,

hay mt on bng mt c|i lic mt vi iu kin l{ i mt cungcp cho n lng thng tin n cn. V th, b{i hc u tin m{ ttc c|c khady c tc phi l{m l{ chnh s dng li v{ c lica c gi. iu n{y tng i d thc hin. Khi ~ l{m c iun{y, hc sinh c th c nhanh vi tc ca tr c ch khng phichm chp nh tc ca mt.

C nhiu cng c gip mt khng dng l}u mt ch. Tuy nhin,

bn khng cn phi dng th g phc tp m{ ch cn di chuyn b{ntay ca mnh c{ng lc c{ng nhanh hn trn trang s|ch. H~y chmngn c|i, ngn tr v{ ngn gia li vi nhau, ri lt con tr n{ytrn mt dng nhanh hn mt cht so vi tc bnh thng camt. h~y bt mnh theo kp tc ca b{n tay. Chng my chc,bn c th c c c|c con ch khi bn di theo b{n tay. Tip tcluyn tp theo c|ch n{y v{ tng dn tc di chuyn b{n tay. Bn


42/286

c sch nh mt nghthut

42

c th tng tc c ln gp hai, ba ln trc khi bn nhn thcc iu n{y.

Hiu cng l mt vn

Bn thu c g sau khi tng |ng k tc c ca mnh? Bn ctit kim c thi gian khng? Cn vn hiu th sao? N cngtng ln hay b nh hng xu trong qu| trnh n{y?

Kha hc c tc n{o cng tuyn b c th tng kh nng hiuca bn cng vi vic tng tc c. Tuyn b n{y nhn chung cc s ca n. B{n tay (hay mt cng c n{o kh|c) c s dng l{m mc thi gian khng ch tng tc c ca bn, m{ cn gipbn tp trung hn v{o trang s|ch. Khi bn theo di b{n tay mnhth kh m{ bun ng, m m{ng hay u c ngh vn c. Mtngi c s|ch gii bao gi cng c mt c|ch ch ng vi s tptrung cao.

Nhng ch tp trung thi th cha hiu cun s|ch. Hiukhng ch l{ tr li c nhng c}u hi v d kin ca mt b{i cm{ cn hn th na. Trn thc t, vic ch tr li c nhng c}uhi v d kin cun s|ch ch th hin kh nng c s cp (tc l{tr li c}u hi Cun s|ch ni v iu g?). C|c c}u hi kh|c ng nhng cp hiu cao hn t khi c cp trong c|c kha dyc cp tc, v{ cng him khi ngi ta hng dn c|ch tr li

nhng c}u hi .

Nh vy vn ca c tc l{ vic hiu. Hu ht c|c kha hctc khng gii quyt c vn n{y. V vy, cun s|ch n{yang c gng ci thin kh nng hiu trong qu| trnh c cho bn.Bn khng th hiu mt cun s|ch nu bn khng c theo kiuph}n tch. V{ c ph}n tch c tin h{nh ch yu hiu.


43/286


43

Tm tt phn c kim sot

Bn khng nn ch |p dng mt tc c duy nht m{ bncho l{ ng. iu quan trng l{ bn c kh nng c vi nhiu tc kh|c nhau, v{ bit khi n{o dng tc n{o l{ ph hp. cnhanh ch c gi| tr khi nhng g bn phi c khng tht s |ngc. Cng thc hiu qu l{:Mi cun sch nn c c khngchm hn mc m n ng c v khng nhanh hn mc m nbn c th c thng hiu v thy hi lng. Trong bt c trnghp n{o, tc c nhanh hay chm ch l{ mt phn nh i vi

hu ht mi ngi khi c s|ch.

c lt hay c chun b lun lun l{ mt tng hay, v{ iun{y thng cn thit khi bn khng bit liu cun s|ch mnh angcm c |ng c khng. Bn s bit ngay sau khi c lt qua.Thm ch, bn cng nn c lt mt cun s|ch m{ bn d nhc k hiu qua v hnh thc v{ cu trc ca n.

Cui cng, khng nn c gng hiu tt c c|c t hay c|c trang camt cun s|ch kh ngay ln c u tin. }y l{ quy tc quantrng hn c v{ l{ bn cht ca cp c kim so|t. H~y cnhanh cun s|ch kh nht chun b c tt trong ln th hai.

n }y, chng ti ~ ho{n th{nh phn b{n lun v cp c thhai - c kim so|t. Chng ti s quay li cp n{y trong Chng4 ch ra vic c kim so|t ng vai tr quan trng nh th n{o

trong c ng ch - cp c th t v{ cng l{ cao nht.ng thi, c kim so|t cng c mt vai tr quan trng i vicp c th ba - c ph}n tch (c m t trong Phn hai cacun s|ch n{y). C hai giai on ca c kim so|t l{ c|c bcchun b ca c gi trc khi h c kiu ph}n tch. Giai on utin ca c kim so|t - c lt c h thng gip c gi hiuc cu trc ca mt cun s|ch. Giai on hai - c b mt cnggip c gi khi h c giai on hai ca cp c ph}n tch.


44/286

c sch nh mt nghthut

44

c b mt l{ bc u tin cn thit hiu ni dung ca cunsch.

Trc khi tip tc gii thch kiu c ph}n tch, chng ti mun cp li bn cht ca hot ng c. c th c tt, c gi nngng v{ kh tnh cn phi thc hin mt s h{nh ng nht nh.Nhng h{nh ng c b{n trong chng di }y.


45/286

45

5

C|ch tr th{nh

mt c gi yu cu cao

C|c quy tc c ri t ru ng mnh d thc hin hn c|c quy tcc thc trong sut qu| trnh c. i nm vi t th thoi m|i,n khng s|ng khin mt mi, bn chn mt cun s|ch rt khhoc rt nh{m ch|n - mt cun s|ch m{ bn khng cn quan t}m l{c nn c hay khngch my pht sau, bn s ng ngay. Nhngchuyn gia dng s|ch th gi~n khng cn phi i m xungmi ng c. H ch cn mt chic gh b{nh m |i trong th vinl{ .

Th nhng c|c quy tc tnh t|o trong khi c khng n thunl{ l{m ngc li nhng iu trn. Ngi ta vn c th thc trongkhi ang c trn mt chic ging hay gh m |i, v{ nhiu ngivn cng mt ra c n khuya trong |nh s|ng l m. Ti sao h cth tnh t|o n th? i vi h, c mt s kh|c bit ln gia vic

c hay khng c cun s|ch h ang cm.Vic bn c c gng tm c|ch gi c tnh t|o hay khng phnln ph thuc v{o mc ch c s|ch ca bn. Nu bn c tmli ch nh s tin b v mt tr tu hay tinh thn, th bn phi tnht|o. iu c ngha l{ c c{ng tch cc c{ng tt, v{ bn phi nlc - s n lc m{ bn hy vng s c n |p li.


46/286

c sch nh mt nghthut

46

Nhng cun s|ch hay, d l{ tiu thuyt hay khng phi tiu thuyt,cng |ng c c nh vy. Dng mt cun s|ch hay m{ nh mt

liu thuc ng r r{ng l{ mt s l~nh ph. Ng gt hay u cvn v trong sut thi gian bn nh d{nh cho vic c nhm mrng hiu bit, ngha l{ bn ~ l{m tht bi mc ch ca chnhmnh.

iu |ng bun l{ mc d nhiu ngi c th ph}n bit c skh|c nhau gia li ch v{ gii tr khi c s|ch nhng vn khng ththc hin c k hoch c ca mnh. L do v h khng bit l{m

th n{o tp trung u c v{o nhng vic ang l{m.

Bn cht ca vic c tch cc: Bn cu hi c bn cgi phi hi

Trong nhng chng trc, chng ti ~ tho lun k vic cs|ch nh th n{o l{ tch cc. Chng ti ~ ni c tch cc c hiu

qu hn, v{ c kim so|t lun lun tch cc. l{ mt qu| trnhi hi nhiu n lc. Nhng chng ti cha i v{o trng t}m cavn khi chaa ra mt quy nh n gin ca vic c tchcc. l{trong khi c, bn hy t nhng cu hi m bn thnphi t mnh tm cch tr li.Nhng khng phi l{ thch hi c}u n{o cng c. Ngh thut cavic c c|c cp trn s cp th hin qua nhng c}u hi ngv{ c trt t. C bn c}u hi chnh bn phi hi khi c bt c cun

sch no.

1. TNG QUAN CUN S\CH NI V IU G? Bn phi cgng tm ra ch chnh ca cun s|ch, v{ phng ph|pt|c gi ph|t trin ch n{y mt c|ch nht qu|n bng vicph}n chia n th{nh nhng ch ph quan trng.


47/286

Cch trthnh mt c giyu cu cao

47

2. NHNG G C CP CHI TIT V[ CP NHTH N[O? Bn phi c gng tm ra c|c chnh, nhng

iu khng nh, nhng lun c to nn thng ip cbit ca t|c gi.

3. CUN S\CH C NG KHNG, NG MT PHN HAYTO[N B? Bn khng th tr li c}u hi n{y nu khngtr li hai c}u trn. Bn phi bit t|c gi ni g trc khiquyt nh n ng hay khng. Tuy nhin, ch bit suy nghca t|c gi thi cha . Bn cng phi t mnh quyt nh

nu bn c nghim tc v{ hiu cun s|ch .

4. NGHA CA CUN S\CH? Bn phi hi ngha canhng thng tin m{ cun s|ch mang li l{ g? Ti sao t|cgi cho rng cn phi bit nhng iu n{y? Bn th}n bn ccn phi bit khng? V{ nu cun s|ch khng nhng cungcp thng tin m{ cn m mang kin thc cho bn th iu ngha l{ bn cn {o s}u tm ti hn na bng c|ch hithm s c g xy ra tip theo, t|c gi cn c ng g v{ xut g thm.

Bn c}u hi trn l{ nhng nguyn tc c bn m{ Phn hai cuns|ch n{y c bit quan t}m. Bn ng bao gi qun vic c mtcun s|ch c|c cp trn s cp u i hi bn phi c gngt c}u hi v{ tr li chng mt c|ch y nht trong kh nngca bn. l{ l do ti sao lun tn ti s kh|c bit gia c gikh tnh, c i hi cao vi c gi khng bit i hi g. Kiu cgi th hai khng t c}u hi v{ khng c c}u tr li.

Bn c}u hi trn ~ tm lc nhim v tng th m{ mt c giphi l{m. C th |p dng chng cho bt k t{i liu |ng c n{o,nh mt cun s|ch, mt b{i b|o, hay mt mu qung c|o. Cp c kim so|t c khuynh hng tr li hai c}u hi u chnh x|chn hai c}u hi sau. Nu bn cha tr li hai c}u hi sau, cha c


48/286

c sch nh mt nghthut

48

kin g v tnh ng n ca cun s|ch (mt phn hay to{n b) v{ nghaca n, th bn cha th ho{n th{nh trn vn cp c

ph}n tch. C}u hi cui cng ( ngha ca cun s|ch l{ g?) l{ c}uhi quan trng nht trong cp c ng ch . Tt nhin l{ bnphi tr li ba c}u hi u trc khi c gng tr li c}u hi cui.

S l{ cha nu bn ch bit ni dung ca bn c}u hi. Bn phinh t chng trong khi c. Thi quen n{y chnh l{ biu hin camt c gi yu cu cao. Hn na, bn phi bit c|ch tr li chnhx|c. Kh nng m{ bn phi rn luyn l{m c iu ny chnh

l c sch nh mt ngh thut.

Mt ngi c mt cun s|ch hay m{ vn b ng qun cha hn l{v h khng c gng, m{ v h khng bit c|ch c gng nh th n{o.Nhng cun s|ch hay phi cao hn tm hiu bit ca bn, nukhng chng s khng mang li iu g th v i vi bn. V{ chnhnhng cun s|ch n{y s khin bn phi suy ngh nu bn khng cgng vn ln v{ t ti ngang tm vi chng. S c gng n{y

khng l{m bn mt mi. Bn ch mt mi v tht vng nu c gngca bn b tht bi do thiu k nng. tip tc c tch cc, bnkhng nhng phi c ch m{ cn cn c k nng - ngh thut gipbn n}ng cao tm vc bng c|ch nm bt tt c nhng g m{ banu bn cm thy vt qu| tm tay.

Lm th no thc s s hu mt cun sch?

Nu bn c thi quen t c}u hi khi ang c s|ch th bn l{ mtc gi gii hn nhng ngi khng bit t c}u hi. Nhng nhchng ti ~ ni, ch t c}u hi khng thi cha . Bn phi cgng tr li nhng c}u hi . Mc d bn c th hi v{ tr litrong u, nhng nu bn dng bt v{ giy l{m vic th s dd{ng hn. C}y bt s l{ du hiu cho thy s tnh t|o ca bn trongkhi c.


49/286


49

C mt c}u ni c khuyn ta h~y c nhng n ng sau conch hiu ht nhng g s|ch mun ni. Ngo{i ra, chng ti cn

mun thuyt phc bn: H~y vit vn h{m n. Nu khng, bn khc th c s|ch hiu qu.

Khi mua mt cun s|ch, bn ~ thit lp quyn s hu vi n.Nhng h{nh ng mua tht s mi ch l{ khc do u ca vic shu mt cun s|ch. Bn chs hu n ho{n to{n khi bn bin nth{nh mt phn ca bn v{ bn th{nh mt phn ca n - tc l{ bnphi vit v{o trong s|ch.

Ti sao vic |nh du v{o mt cun s|ch li l{ iu khng ththiu khi c s|ch? Th nht, n gip bn tnh t|o ho{n to{n . Thhai, nu c tch cc, tc l{ bn phi suy ngh, m{ suy ngh thngth hin ra bng t ng, li ni, hay ch vit. Ngi n{o ni anh tabit mnh ngh g nhng li khng th th hin ra thng l{ ngikhng bit mnh ngh g. Th ba, vit ra nhng phn ng ca bngip bn nh nhng suy ngh ca t|c gi.

H~y coi vic c mt cun s|ch l{ cuc i thoi gia bn v{ t|cgi. H~y cho rng t|c gi hiu bit v ch cun s|ch nhiu hnbn, nu khng bn }u cn mt thi gian c s|ch ca ngi .Nhng hiu l{ mt s vn h{nh theo hai chiu: hc vin phi t himnh v{ hi gi|o vin. Thm ch, khi ~ hiu gi|o vin ni g, ngihc phi sn s{ng tranh lun vi thy. |nh du v{o s|ch l{ mtc|ch biu hin kin t|n th{nh hay phn i ca bn vi t|c gi. chnh l{ s tr}n trng ti a m{ bn d{nh cho t|c gi.

C nhiu c|ch |nh du v{o s|ch mt c|ch thng minh v{ hiu qu.Sau }y l{ mt s c|ch bn c th dng:

1. GCH DI: Gch di nhng im chnh, nhng nhn

nh quan trng hay c sc thuyt phc.


50/286


51/286


51

nhng lun im ca t|c gi theo th t xut hin trongsch.

i vi nhng ngi chuyn |nh du s|ch th nhng trang |p bau mt cun s|ch thng quan trng nht. Mt s ngi dng c|ctrang n{y l{m nh~n s hu s|ch trng rt n tng. Nhng iu ch th hin s s hu v mt t{i chnh i vi cun s|ch.Nhng trang n{y nn c d{nh ghi li nhng suy ngh ca bn.Sau khi c xong cun s|ch v{ ghi li nhng ch dn ca ring bn nhng trang cui s|ch, h~y lt li trang u v{ c tm lc cun

s|ch th{nh mt cu trc hp nht vi mt d{n c bn v{ theotrt t c|c phn. Chnh bn tm lc n{y l{ thc o mc hiu,th hin s s hu v mt tr tu ca bn i vi cun s|ch.

Ba kiu ghi ch

C ba kiu ghi ch kh|c nhau khi c s|ch. Bn dng loi n{o ty

thuc v{o cp m{ bn ang c.

Khi c theo cp kim so|t, c th bn khng c thi gian ghich trong s|ch v c kim so|t lun b gii hn v thi gian. Tuynhin, khi c cp n{y, bn s t nhng c}u hi quan trngv cun s|ch, s tht tuyt vi nu bn ghi li nhng c}u tr lingay khi chng va mi xut hin trong u, mc d khng philc n{o bn cng tm thy c}u tr li.

Nhng c}u hi cn phi tr li trong ln c kim so|t gm: (1) l{ loi s|ch g? (2) To{n b cun s|ch ni v vn g? (3) Trt tcu trc ca cun s|ch m{ qua t|c gi ph|t trin hoc hiubit ca mnh v ch chung ca cun s|ch l{ g? Bn c th v{cng nn ghi ch nhng lin quan n c|c c}u tr li cho nhngc}u hi n{y, nht l{ khi bn bit rng phi nhiu ng{y hoc nhiuth|ng sau bn mi c th quay li c cun s|ch cp ph}n


52/286

c sch nh mt nghthut

52

tch. Ni ph hp nht bn ghi ch l{ trang mc lc hay trangtiu .

Bn nn nh, nhng ghi ch n{y ch yu cp n cu trc chkhng phi ni dung cun s|ch (t nht l{ cha c c|c chi tit). Vth, chng ti gi vic ghi ch n{y mang tnh cu trc.Trong qu| trnh c kim so|t, c bit l{ vi mt cun s|ch d{i v{kh, bn c th hiu thu |o kin ca t|c gi v ch m{ hnu ra. Tuy nhin, t khi bn l{m c iu ch}n thc ca nhngnhn nh tr phi bn ~ c k cun s|ch. Sau , trong qu|

trnh c ph}n tch, bn cn tr li nhng c}u hi v tnh ch}nthc v{ tm quan trng ca cun s|ch. Do vy, nhng ghi ch cabn cp n{y khng cn mang tnh cu trc m{ thuc v nim. l{ nim ca t|c gi, v{ cng l{ ca bn, ~ c {o s}uv{ m rng qua qu| trnh c.

C s kh|c bit r nt gia ghi ch cu trc v{ ghi ch nim. cp c ng ch (tc l{ c nhiu cun s|ch c cng mt

ch ), nhng ghi ch rt c th cng l{ ghi ch v nim; v{nhng ghi ch trn mt trang s|ch khng nhng nhc bn vnhng trang kh|c trong cng cun s|ch m{ c c|c cun khc.

Tuy nhin, c mt bc cn cao hn th, v{ ch c gi n{o tht sc t{i mi c th l{m c khi anh ta c ng ch . l{ ghich v hnh thc tho lun - cuc tho lun m{ tt c c|c t|c gicng tham gia cho d c nhiu ngi khng bit nhau.Chng timun gi l{ nhng ghi ch c tnh bin chng (l do s cgii thch trong Phn 4). V nhng ghi ch n{y cp n nhiucun s|ch nn chng thng c ghi trn nhng t giy ri. }y c s h{m n v mt cu trc kh|i nim - mt h thng nhngnhn nh v{ c}u hi v mt ch duy nht. Chng ti s quay liloi ghi ch n{y Chng 20.


53/286


53

Hnh thnh thi quen c sch

Khng c c|ch n{o hnh th{nh thi quen thao t|c ngo{ichnh s vn h{nh. Ni c|ch kh|c l{ hc bng c|ch thc h{nh.S kh|c bit trong h{nh ng ca bn trc v{ sau khi hnh th{nhthi quen l{ s kh|c bit gia kh nng v{ s sn s{ng. Sau khiluyn tp, vn cng vic nh trc nhng bn c th l{m tt hnnhiu so vi ln u. }y chnh l{ iu m{ ta thng gi l{ ccng m{i st c ng{y nn kim. Nhng g ban u bn l{m cn rtlng tng th sau khi luyn tp, bn c th l{m mt c|ch t ng,

hay l{m theo bn nng nh th bn sinh ra l{m vic , tnhin nh vic i li hay n ung. V th, nhiu ngi cho rng thiquen l{ kh nng thin bm th hai.

Tuy nhin, hnh th{nh mt thi quen kh|c vi vic bit nhng quytc ca mt mn ngh thut. Khi ni mt ngi c k nng l{mmt vic g khng c ngha khng nh anh ta bit c|c quy tc,m{ n gin l{ anh ta c thi quen l{m vic m{ thi. D nhin,

bit quy tc d t d nhiu l{ mt iu kin t c k nng.Bn khng th l{m theo c|c quy tc m{ bn khng bit. Bn cngkhng th hc c bt c mt thi quen hay k nng n{o nu bnkhng lm theo c|c quy tc.

Trn thc t, khng phi ai cng hiu rng tr th{nh mt nghs, ngi ta phi thc hin theo c|c quy tc. Khi ni v mt has,hay l{ mt nh{ iu khc t{i ba, nhiu ngi cho rng ng ta

chng theo quy lut n{o c. ng ta l{m mt v{i vic rt c |o -vic trc }y cha ai l{m v{ cng chng theo quy lut n{o.Nhng h khng thy c nhng quy lut m{ has thc hin.Nhn nhn mt c|ch nghim tc, ta s thy khng c quy lut cuicng v{ khng c quy lut khng b ph| v khi v mt bc tranh,hay s|ng to mt t|c phm iu khc. Nhng li c nhng quy lutv chun b giy, v pha m{u v{ dng m{u, nn t st v{ h{n thp.Hasv{ nh{ iu khc chc hn phi tu}n theo c|c quy lut n{y,


54/286


55/286


55

khng th rt ngn c|c phn kh|c nhau ca cng vic, khin chngchng cho ln nhau v{ tun ra {o {o. Mi ng t|c u i hi bn

ch cao khi thc hin. Sau khi ~ luyn tp tng ng t|c mt,bn c th l{m d d{ng tng ng t|c m{ khng cn tp trungnhiu, hn na cn c th thc hin chng cng mt lc rt th{nhtho.

Ngi c kinh nghim hc mt k nng phc tp bit rng hkhng nn lo s khi thy mt lot c|c quy tc xut hin lc h btu hc mt iu g . H bit h c phi hc c|ch phi hp c|c

quy tc vi nhau th{nh tho nh th n{o.

Nu c nhiu quy tc ngha l{ thi quen cn th{nh lp cng phctp, ch khng nht thit phi t c nhiu thi quen kh|cnhau. Cc phn c kt hp v{ lng ghp vi nhau khi trnh thc hin ~ ln n mc t ng ha. Khi c ngha l{ bn ~to nn thi quen thc hin to{n b c|c thao t|c. Lc n{y, bn cth thc hin mt c trt tht th{nh tho m{ trc }y bn cha

tng l{m c, hay c mt cun s|ch m{ bn tng cho l{ qu|kh.Hc c|ch c tt khng d. c, c bit l{ c ph}n tch, khng chphc tp hn nhiu so vi vic trt tuyt m{ c cn l{ mt hotng tr tu. Ngi mi hc trt tuyt phi ngh n c|c ng t|c th cht, sau h c th qun i, v{ thc hin mt c|ch t ng.Ngh v{ thc v c|c h{nh ng th cht tng i d. Ngh nc|c h{nh ng tr tu kh hn nhiu. Hu ht, chng ta khng quenl{m vic n{y. Tuy nhin, iu n{y vn c th l{m c, v{ nhng ail{m c n s hc c c|ch c tt hn.


56/286

c sch nh mt nghthut

56


57/286


58/286

c sch nh mt nghthut

58


59/286

59

6

Ph}n loi mt cun s|ch

Nh ~ ni phn u, phng ph|p c trnh b{y trong cun

s|ch n{y c th |p dng c vi mi loi t{i liu bn phi c haymun c. Tuy nhin, khi din gii c|c quy tc c ph}n tch, chngta dng nh b qua lu n{y.

C rt nhiu kh khn m{ bt c cgi n{o cng c th gp phikhi c trn vn mt cun s|ch, c bit l{ mt cun s|ch d{i v{kh. c truyn ngn thng d hn tiu thuyt, v{ c mt b{ib|o thng d hn c mt cun s|ch cng ch . V vy, nu bn

c c mt thin s thi bng th hay mt cun tiu thuyt, thbn ho{n to{n c th c d d{ng mt b{i th tr tnh hay mtcun truyn ngn. Tng t, nu bn c th c mt cun s|ch d{iv lch s, trit hc, hay mt chuyn lun v khoa hc th vic cb|o hay bn tm tt cng lnhvc s ch l{ chuyn nh.

Do , tt c nhng g chng ti ~ trnh b{y v vic c s|ch cngc th |p dng c vi tt c c|c loi t{i liu kh|c. Trong nhiu

trng hp, chng ta khng th |p dng nhng quy tc n{y ho{nto{n ging nh khi c mt cun s|ch, nhng vic iu chnhchng cho ph hp vi loi t{i liu ang c khng c g kh.


60/286

c sch nh mt nghthut

60

Tm quan trng ca vic phn loi sch

Ph}n loi s|ch chnh l{ quy tc u tin ca k nng c ph}n tch,v{ c th c din t nh sau.

QUY TC 1: BN PHI BIT C[NG SM C[NG TT LOIS\CH MNH ANG C L[ G, TT NHT L[ TRC KHIBN BT U C CUN S\CH .

V d, bn phi bit mnh ang c th loi s|ch c ni dung h cu

(nh tiu thuyt, s thi, th tr tnh), hay mt t|c phm c tnhcht m t v lnh vc n{o . Hu ht mi c gi u nhn bitc mt t|c phm h cu khi mi c qua. Tuy nhin, vic n{ykhng phi lc n{o cng d d{ng.Portnoys Complaint(Li thanphin ca Portnoy) l{ tiu thuyt hay mt nghin cu ph}n tchtm l? Naked Lunch(Ba tra trn tri) l{ mt truyn h cu haymt ghi chp chng li vic lm dng thuc? Gone with theWind(Cun theo chiu gi) l{ mt t|c phm l~nh mn hay chnh l{

lch s ca min Nam nc M trc v{ trong cuc nichin?Main Street(Con ng chnh) v{The Grapes ofWrath(Chm nho phn n) l{ nhng t|c phm vn chng haynhng nghin cu v x~ hi?

D nhin, tt c nhng cun s|ch u l{ tiu thuyt, u nmtrong danh s|ch nhng t|c phm vn hc b|n chy nht. Nhngnhng c}u hi pha trn cng khng tha v c rt nhiu yu t

khoa hc x~ hi trong c|c cun tiu thuyt ng i, v{ cngkhng t yu t h cu trong mt t|c phm v x~ hi hc khinchng ta kh c th ph}n bit. iu n{y cng tng t vi mt scun s|ch cha ng kin thc v vt l hay ha hc.

Mt cun s|ch khoa hc c mc ch chnh l{ truyn ti kin thc.Mt cun s|ch ch yu ni n kin, l thuyt, gi thuyt hay suyo|n ng trong mt s trng hp cng truyn t kin thc cho


61/286

Phn loi mt cun sch

61

ngi c, v th cng l{mt t|c phm khoa hc. Cng ging nht|c phm vn chng, hu ht c gi c th nhn ra mt t|c phm

khoa hc ngay khi nhn thy n. Tuy nhin, vn }y l{ phiph}n bit c nhiu loi s|ch khoa hc kh|c nhau. Thng tin,kin thc m{ t|c phm lchs v{ trit hc cung cp khng gingnhau. Vn phi gii quyt mt cun s|ch v vt l kh|c vivn phi gii quyt mt cun s|ch v o c. Tt nhin, hait|c gi cng s s dng c|c phng ph|p ho{n to{n kh|c nhau gii quyt nhng vn khng ging nhau .

Vy bn s |p dng quy tc 1 th n{o? u tin l{ kim so|t cuns|ch. Bn c tn s|ch, ph , mc lc, xem qua li m u cat|c gi v{ ph lc cui s|ch. Nu cun s|ch qu| c, bn c th cli gii thiu ca nh{ xut bn. l{ nhng l| c ch dn m{ t|cgi ging ln ch cho bn thy gi s thi hng n{o.

Nhng iu bn c th hc c t tn mt cun sch

Chng ti ~ tng hi sinh vin ca mnh cun s|ch h c ni vvn g, v{ yu cu h miu t mt c|ch kh|i qu|t nht xem cuns|ch thuc loi n{o. Song tr li nhng c}u hi n{y khngphi l{ vic n gin.

Chng ti xin nu ra mt v d v s nhm ln khi c tn mtcun s|ch. Nm 1859, Darwin xut bn mt cun s|ch rt niting. Tn cun s|ch c nhc n lin tc trong rt nhiu cuctho lun. nh hng ca n c |nh gi| bi c nhng nh{thng th|i v{ nhng bnh lun vin bnh thng. Cun s|ch vit vthuyt tin ha, trong tiu s|ch c t species (c|c lo{i). Vytiu chnh x|c ca cunsch l g?

Nu bn tr li l{The origin of Species(Ngun gc c|c lo{i) tc l{bn ~ ng. Nhng c th bn s tr li l{ The origin of the


62/286

c sch nh mt nghthut

62

Species(Ngun gc ca lo{i ngi). Chng ti ~ t c}u hi n{yvi 25 c gi, v{ hn na tr li l{ Ngun gc ca lo{i ngi.

Nguyn nh}n l{ h cha bao gi c cun s|ch n{y, v{ cho rngcun s|ch phi lin quan g n s ph|t trin ca lo{i ngi. Stht l{ cun s|ch hu nh khng cp n con ngi m{ itng n{y c Darwin nhc ti trong cun s|ch sau ca ng -cunThe Descent of Man(Ngun gc lo{i ngi). Cn cunNgungc cc loini n s sinh si, ph|t trin ca mun v{n lo{i ngthc vt trong th gii t nhin. Chng ti nhc n sai lm phbin n{y v rt nhiu ngi ngh h bit tiu cun s|ch mc d

thc t him ngi tht s c cn thn, v{ suy ngh xem tiu s|ch mun ni g.

Trong v d sau }y, chng ti khng yu cu bn nh tiu s|ch,m{ suy ngh xem tiu mun ni g. T|c gi Gibbon ~ vitmt cun s|ch ni ting v ch La M~, mang tnThe Decline andFall of the Roman Empire(S suy t{n v{ dit vong ca ch LaM~). Rt nhiu ngi bit tn cun s|ch n{y ngay c khi h khng

c s|ch trong tay. Trn thc t, cm t suy t{n v{ dit vong ~tr th{nh th{nhng. Tuy nhin, khi chng ti hi 25 c gi rngti sao chng u tin ca cun s|ch li c tn l{ Quy m v{ lclng qu}n s ca ch La M~ trong thi k cai tr caAntonines, tt c u khng bit. H khng bit suy lun nu cunsch c tn l S suy tn v dit vong ca ch La Mth ni dungthng s bt u bng thi k ho{ng kim ca ch, ri mi nsuy t{n v{ dit vong. V th, h dch mt c|ch v thc cm tdecline and fall (suy t{n v{ dit vong) th{nh rise and fall (ph|ttrin v{ suy t{n). H bi ri v khng thycun s|ch nhc n nnCng haLa M - ch tn ti trc thi k tr v ca Antoninesn 150 nm. Nu h c k tiu s|ch, h c th suy o|n rngthi k tr v ca Antonines l{ thi ho{ng kim ca ch La M.Ni c|ch kh|c, tiu s|ch c th cung cp cho c gi nhngthng tin cn thit v cun s|ch trc khi h bt u c ni dung.


63/286

Phn loi mt cun sch

63

Nhng a s c gi thng khng c k tiu s|ch, c nhngcun h ~ bit hay cha tng bit.

Mt nguyn nh}n khin nhiu ngi b qua tiu s|ch v{ li mu l{ h khng nhn thc c tm quan trng ca vic ph}n lois|ch. H khng tu}n theo quy tc u tin ca vic c ph}n tch.C|c t|c gi vit s|ch thng c gng vit phn m u tht ngin, d hiu, v{ t tiu hoc ph s|ch c tnh miu t. Hainh{ vt l Einstein v{ Infeld khi vit li ta cho cun The Evolutionof Physics(S ph|t trin ca vt l hc) ~ th l rng h mong

mun c gi bit vic c mt cun s|ch khoa hc d ph thngth n{o cng khng th ging c|ch c mt cun tiu thuyt. Vth, hai ng ~ x}y dng mt mc lc y tnh ph}n tch b|otrc cho ngi c phn trnh b{y ni dung chi tit. Trong bt ctrng hp n{o, nhng tiu chng c lit k pha trccng c t|c dng khuch i tm quan trng ca tiu chnh.

c gi n{o b qua ni dung trn s rt kh tr li c}u hi Cun

s|ch bn c thuc loi n{o?. V{ nu cha bao gi t hi bn th}nc}u hi n{y th s cn nhiu c}u hi kh|c v cun s|ch h khngth tr li c.

c tiu s|ch cn thn rt quan trng, nhng cha . Mc dc nhng tiu rt r r{ng nhng cng khng th gip bn ph}nloi c cun s|ch , tr phi bn c mt danh mc c|c loi s|ch trong u.

Tm li, tu}n th nguyn tc 1 ca vic c s|ch bn phibit l loi no.


64/286

c sch nh mt nghthut

64

Sch l thuyt hay sch thc hnh

Ai cng ~ t nhiu dng c|c t l thuyt v{ thc h{nh, nhngcha hn tt c u hiu ht ngha ca chng. Vi nhng ngic u c thc t, t l thuyt mang tnh h~o huyn thm ch l{xa vi; cn t thc h{nh c ngha l{ mt vic g c thchin v{ mang li li nhun tc th.

Chng ta u bit rng h{nh ng thng minh phi bt ngun ttri thc. Tri thc hay kin thc c th c s dng theo nhiu

cch, khng ch ch ng thin nhin hay s|ng ch ra m|y mc,nhng cng c hu dng, m{ cn nh hng phm c|ch v{iu chnh hot ng ca con ngi trong nhiu lnh vc kh|cnhau.

C mt s cun s|ch cng nh mt s gi|o vin ch quan t}m nnhngkin thc m{ h phi truyn t, nhng iu n{y khng cngha h ph nhn gi| tr s dng ca nhng kin thc . Nhiu

ngi li c mi quan t}m vt ra ngo{i khun kh kin thc nthun. H mun tm hiu s}u hn v nhng kin thc c th giiquyt c|c vn ca cuc sng. H va truyn kin thc, va nhnmnh n vic |p dng kin thc v{o thc t.

kin thc mang tnh thc t, chng ta phi bit chuyn chngth{nh nguyn tc hot ng, t vic bit l trng hp nosangvic bitphi lm g t c mc tiu trong trng hp .

l{ s kh|c bit gia bitci gv{ bitcch no. S|ch l thuyt dybn v bn cht l l. S|ch thc h{nh dy bn c|ch l{m nhng iubn mun hoc ngh l{ nn l{m.

Bt k cun s|ch hng dn n{o, hoc nhng cun s|ch ch chobn bitnnl{m g hoc l{mnh th nou l{ s|ch thc h{nh.S|ch thc h{nh bao gm nhng cun s|ch m t ngh thut d{nhcho ngi hc; nhng cun s tay v bt c lnh vc n{o nh c


65/286

Phn loi mt cun sch

65

kh, y khoa, nu n; v{ c nhng s|ch chuynlun v kinh t, oc hay chnh tr. Chng ti s gii thch ti sao nhng cun s|ch

chuyn lun v kinh t, o c hay chnh tr (thng c coi l{nhng s|ch mang tnh quy chun, quy phm) li l{ mt nhm rtc bit trong danh mc s|ch thc h{nh.Bt c mt cun s|ch o c n{o cng u dy ta c|ch sng, chbo ta nhng iu nn v{ khng nn l{m, thng tin cho ta bit vc phn thng v{ hnh pht gn vi vic thc hin hay khngthc hin nhng iu . V th, chng l{ nhng cun s|ch thch{nh. Mt s nghin cu x~ hi hc ch n thun m t, ch

khng |nh gi| hay nhn nh g v th|i , h{nh vi thc t ca conngi th khng c coi l{ s|ch v o c hay s|ch thc h{nh.Chng ch l{ nhng t|c phm l thuyt - nhng cng trnh khoahc.

Ta c th l gii tng t vi mt cun s|ch v kinh t hc. Bncnh nhng b|o c|o, nhng con s lin quan n to|n hc v{ thngk - phn nng v l thuyt hn thc h{nh - th nhng cun s|ch

n{y thng dy ta c|ch t chc i sng kinh t nhiu quy m tc| nh}n n tp th hay quc gia; ch cho chng ta nn hay khngnn l{m g v{ thng tin v nhng hu qu tng ng nu ta khngl{m nhng vic phi l{m.

Immanuel Kant ~ vit hai t|c phm trit hc ni ting l{TheCritique of Pure Reason(Bn v suy lun thun ty) v The Critiqueof Practical Reason(B{n v suy lun mang tnh thc h{nh). Cunth nht ni v c|i g l{ g, v{ chng ta hiu n nh th n{o chkhng phi l{m c|ch n{o hiu n. Cun th hai ni v vic conngi nn kim so|t bn th}n nh th n{o, v{ iu g to nnphm gi|, c hnh ca con ngi. Cun s|ch n{y c bit nhnmnh tm quan trng ca bn phn nh l{ nn tng cho mi h{nhng ng n v{ s nhn mnh c th khin nhiu c gihin i kh chu. H cho rng, nim tin v{o bn phn nh mt


66/286

c sch nh mt nghthut

66

quan nim o c c gi| tr l{ iu phi thc t. Nhng iu n{ykhng l{m mt i tnh thc h{nh trong cun s|ch ca Kant.

Ngo{i nhng loi s|ch trn, cn c mt loi s|ch thc h{nh na.Mt b{i din vn, mt b{i ph|t biu mang tnh chnh tr, hay liku gi h{nh ng cha ng nhng ni dung thuyt phc bnnn l{m g v{ nn cm thy nh th n{o v mt s vic .

Mc d cun s|ch thc h{nh n{o cng mang tnh khch l, c vnhng nhng yu t n{y khng c t ngang h{ng vi yu tthc h{nh. C s kh|c bit r r{ng gia mt b{i ku gi h{nh ng

vi mt chuyn lun chnh tr, gia mt t tuyn truyn v kinh tvi mt b{i ph}n tch nhng vn kinh t.

i khi bn c th da v{o tn mt cun s|ch nhn bit r n cthin v thc h{nh hay khng. Bn c th nhanh chng nhn raloi s|ch nu tn s|ch c nhng cm t nh ngh thut hoc c|ch . Hoc nu tn t|c phm cp n nhng lnh vcmang tnh thc h{nh m{ bn bit nh o c, chnh tr, kinh

doanh, thm ch c th l{ kinh t hc, lut ph|p hay y khoa, th bnc th ph}n loi cun s|ch kh| d d{ng.

Khi miu t ngh thut c kim so|t, chng ti ~ lu bn saukhi c trang u v{ c th c phn ph lc, bn khng nn dngli m{ nn c c nhng on vn c tnh cht tng kt hay tm ttxuyn sut cun s|ch. C|c bn cng nn c c phn m u, phnkt v{ nhng phn chnh ca cun s|ch.

Vic n{y ho{n to{n cn thit, nht l{ trong nhng trng hp bnkhng th ph}n loi cun s|ch da v{o tn s|ch hay nhng trangu. Khi , bn phi da v{o c|c k hiu xut hin trong phnchnh ca cun s|ch. Bn s ph}n loi c mt cun s|ch m{khng phi c qu| k nu ch n c}u ch v{ ghi nh nhngmc s|ch c bn trong u.


67/286

Phn loi mt cun sch

67

Trong mt cun s|ch thc h{nh thng xut hin nhng t nh:nn, phi, tt, xu, mc ch, phng tin. C}u c trng ca mt

cun s|ch thc h{nh thng ni rng iu g nn l{m; hoc }yl{ c|ch ng n l{m vic g ; hoc hng ti c|i ch n{o thtt hn; hay chn phng tin n{o th ph hp hn. Ngc li,mt cun s|ch l thuyt li lin tc nhc n t l{ thay v nnhay phi. N c gng chng minh iu g l{ ng, l{ s tht,ch khng phi mi vic s tt hn nu t trong tnh hungngc li.

Trn }y,chng ti mi ch gi mt s du hiu m{ bn c th sdng khi bt u ph}n bit mt cun s|ch. Bn c{ng hiu nhngdu hiu gip ph}n bit s|ch l thuyt vi s|ch thc h{nh baonhiu, bn c{ng s dng chng tt by nhiu.

Tuy nhin, bn cng cn hc c|ch nghi ng nhng du hiu .Nh ~ ni trn, mc d kinh t hc thng l{ vn thc tin,nhng vn c s|ch kinh t hc thun tyl thuyt. Tng t, vn

v hiu bit thng mang tnh l thuyt nhng vn c s|ch dybn ngh nh th n{o. Cng c th, bn s gp mt t|c gi khnghiu g v s kh|c bit gia l thuyt v{ thc h{nh, nh nhng tiuthuyt gia khng ph}n bit c }u l{ h cu, }u l{ x~ hi hc.Hoc c th bn s thy nhng cun s|ch va thuc loi n{y vathuc loi kh|c. D th n{o, vic tm hiu c|ch t|c gi tip cn vn vn rt c ch i vi c|c c gi.

Cc loi sch l thuyt

C|ch ph}n loi truyn thng i vi s|ch l thuyt l{ chia chngth{nh c|c lnh vc nh lch s, khoa hc v{ trit hc. Hu nh aicng bit s qua v s kh|c bit gia c|c loi s|ch n{y. V d, tiu s|ch lch s lun c nhng nt c trng nh c t lch sxut hin, nu khng th nhng t cn li thng b|o cho c gi


68/286

c sch nh mt nghthut

68

bit cun s|ch n{y vit v chuyn ~ xy ra. Thm na, mt cuns|ch lch s in hnh lun h{nh vn theo li k. Nh{ s hc

thng phi vit mt c|ch vn v, tc l{ phi tu}n theo nhngnguyn tc k mt c}u chuyn hay.

Tiu mt t|c phm khoa hc t c tnh biu l nh tiu mtcun s|ch s hc. T khoa hc thnh thong cng xut hinnhng thng th tn ca lnh vc khoa hc s c mt trn tiu s|ch, v d nh t}m l hc, a cht hc hay vt l hc. Rc ri xyra khi bn khng ph}n bit r r{ng gia vt l hc v{ t}m l hc -

nhng lnh vc m{ c|c nh{ khoa hc v{ trit hc ~ tranh lun rtnhiu qua c|c thi k. Thm ch rc ri nm ngay trong nhng tnh trit hc v{ khoa hc v chng vn c s dng rt adng. Aristotle gi cunPhysics(Vt l) ca ng l{ mt chuynlun khoa hc, mc d theo c|ch dng hin nay th cun s|ch mang tnh trit hc nhiu hn. Tng t, Newton t tn t|c phmv i ca mnh lMathematical Principles of NaturalPhilosophy(Nhng nguyn l to|n hc ca trit hc t nhin), mc

d vi chng ta cun s|ch l{ mt trong nhng t|c phm khoahc kinh in.

Trit hc ging khoa hc v{ kh|c s hc ch n thin v tm kimnhng ch}n l ph qu|t hn l{ m t nhng s kin c th d qu| kh gn hay qu| kh xa. Nhng nh{ trit hc khng t c}uhi ging ca nh{ khoa hc, v{ h cng khng s dng phngph|p tng t tr li.

Vy l{m nh th n{o ph}n bit c s|ch v trithc v{ s|chkhoa hc? Nu mt cun s|ch tp trung ni v nhng iu nmngo{i phm vi kinh nghim thng ng{y, lp i lp li ca bn, th l{ s|ch khoa hc. Bng khng, l{ mt t|c phm trit hc. Cnnh rng, tiu ch ph}n loi n{y ch |p dng vi nhng cun s|chhoc l{ khoa hc hoc l{ trit hc, ch khng |p dng vi nhngcun s|ch vit v c|c lnh vc kh|c.


69/286

Phn loi mt cun sch

69

S ph}n bit n{y c v kh|c l. Chng ti xin minh ha c th.CunTwo New Sciences(Hai ng{nh khoa hc mi) ca Galileo i

hi bn phi tng tng, hoc t mnh l{m mt s th nghim vimt phng nghing. CunOpticks(Quang hc) ca Newton ni nnhng th nghim trong phng vi hnh lng tr, gng v{ nhngchm s|ng c kim so|t c bit. Th nghim m{ c|c t|c gi trnni n chachc ~ c h thc hin trong phng th nghim.Cn trong cunNgun gc cc loi, Darwin tng trnh li nhngiu m{ ng ~ quan s|t qua nhiu nm nghin cu. l{ nhngiu c th hoc ~ c kim chng bi c|c nh{ quan s|t kh|c,

nhng li khng th kim chng c bng kinh nghim thngng{y ca mt ngi bnh thng.

Ngc li, mt cun s|ch trit hc khng bao gi cp nnhng thc t hay quan s|t nm ngo{i kinh nghim ca mt ngibnh thng. Mt trit gia s dn ngi c hng ti kinhnghim chung, thng thng ca h kim chng, x|c thc hayng h nhng g ngi vit a ra. V d cun Essay Concerning

Human Understanding(Lun b{n v hiu bit ca con ngi) caLocke a ra u gn lin vi kinh nghim m{ ngi n{o cng cthng qua hot ng ca h thn kinh. Trong khi , rt nhiu t|cphm ca nh{ t}m l hc Freud l{ t|c phm khoa hc v Freud ara rt nhiu quan im thng qua vic tng thut li nhng iung quan s|t c trong iu kin n gin ca vn phng mtnh phn tch tm l.

Tuy nhin trng hp ca William James - mt nh{ t}m l hc vi - li l{ ngi ng gia dng. ng tng thut li nhiu v dv nhng th nghim c bit m{ ch nhng ngi quan s|t cnthn v{ c {o to b{i bn mi c th hiu c. Nhng ngcng thng xuyn yu cu ngi c |nh gi| xem nhng iung ni c ng vi kinh nghim ca bn th}n h khng. Do ,cunPrinciples of Psychology(Nhng nguyn tc t}m l hc) ca


70/286


71/286

71

7

Chp X-quang

mt cun s|ch

Mi cun s|ch n cha mt b khung c bao bc bi nhng tmba. Nhim v ca mt c gi ph}n tch l{ phi tm ra b khung ,tc l{ nm bt c cu trc ca bt k cun s|ch n{o. l{mc iu n{y, bn phi c s|ch vi con mt ca tia X.

Do vic phi bit cu trc ca mt cun s|ch ht sc cn thit nn

chng ta c quy tc c s|ch th hai v{ th ba. Tt nhin, vic |pdng hai quy tc s kh|c nhau ty loi s|ch bn c. Tnh thngnht ca mt cun tiu thuyt kh|c tnh thng nht ca mtchuyn lun chnh tr. S sp xp c|c phn trong hai cun s|ch n{ycng khng ng nht v{ khng ging nhau. Mc d vy, mi cuns|ch |ng c u c tnh thng nht gia ni dung vi h thngc|c phn. Cun s|ch n{o khng m bo hai yu t n{y th ch l{mt m bng bong kh c.

C th din gii quy tc th hai v{ th ba ca cp c ph}n tchnh sau:

QUY TC 2: TRNH B[Y S THNG NHT CA TO[N B NIDUNG CUN S\CH TRONG MT C]U N HOC MT ONVN NGN.

iu n{y ngha l{ bn phi din t c to{n b ni dung cun


72/286


73/286


74/286

c sch nh mt nghthut

74

vit g. V d nh tiu ca t|c gi ngi Anh Jeremy Collier: AShort View of the Immorality and Profaneness of the English Stage,

together with the Sense of Antiquity upon this Argument(Mt c|inhn thin cn v s i bi v{ trn tc ca s}n khu Anh, cng thc chng li iu n{y ca ngi xa). T tn s|ch trn, bn cth o|n rng Collier s a ra nhiu v d v s lm dng trngtrn c|c quy tc o c trn s}n khu Anh, v{ ng s ng h sphn kh|ng ca mnh bng vic trch dn c}u ch ca c|c bc tinbi (nh Platon) - nhng ngi ~ tng ln ting tranh lun rngs}n khu ch l{m suy i gii tr, hay c|c v cha x thng ni rng

c|c v kch l{ s c|m d x|c tht v{ ti li.i vi mt s cun s|ch, bn c th bit tnh thng nht gia c|cchng mc thng qua li ni u. Tuy nhin, khng nn da ho{nto{n v{o phn n{y v c|ch sp xp ni dung c|c phn ca t|c gi cth i lch hng. V th, bn lun phi nh i tm s thng nhtgia c|c phn ca cun s|ch cui cng vn l{ nhim v ca ngic. Bn ch c th ho{n th{nh nhim v bng c|ch c qua mtlt t u n cui cun sch.

Tnh thng nht trong t|c phmEthics(o c hc) ca Aristotlec th c trnh b{y nh sau:

Cun s|ch n{y nghin cu bn cht hnh phc ca con ngi, v{ph}n tch nhng ho{n cnh m{ con ngi c th tm thy hay |nhmt hnh phc. T ch ra nhng suy ngh, h{nh ng con ngiphi thc hin c c hnh phc, hoc tr|nh s bt hnh.Cun s|ch ch yu nhn mnh vic bi dng nhng phm chto c v{ tr tu cao p cn thit cho hnh phc bn cnh victha nhn nhng yu t tt p kh|c nh ca ci, sc khe, bnb, x~ hi cng bng.

Hay nh trong cunThe Wealth of Nations(S thnh vng cac|c quc gia) ca Adam Smith, c gi c tr gip ngay t ubi chnh li gii thiu ca t|c gi v b cc ca cun s|ch. Tuy


75/286

Chp X-quang mt cun sch

75

nhin phn n{y kh| d{i, trong khi s thng nht v ni dung cuns|ch c th tm gn bng v{i dng di }y:

Cun s|ch n{y nghin cu ngun gc ca ci ca mt quc giathuc bt k nn kinh t n{o da trn s ph}n cng lao ng; xemxt mi quan h gia lng tr cho ngi lao ng, li nhun quayvng vn, v{ tin thu cng xng m|y mc nh nhng yu t c bn quyt nh gi| ca h{ng ha. Cun s|ch cn b{n n nhngc|ch s dng ngun vn c ch hn, lin h gia ngun gc v{ vics dng tin vi s tch ly cng nh s dng ngun vn. Bng

vic nghin cu s gia tng ca ci nhiu quc gia kh|c nhau,trong nhng iu kin kh|c nhau, cun s|ch ~ so s|nh nhiu hthng kinh t chnh tr v{ tranh lun v s tt p ca mu dch tdo.

CunNgun gc cc loica Darwin c coi nh mt v d inhnh v tnh chnh th ca mt t|c phm l thuyt trong lnh vckhoa hc. Ct li ca t|c phm c trnh b{y nh sau:

Cun s|ch n{y ghi li s bin th ca c|c vt th sng qua nhiuth h, v{ c|ch thc chng chuyn sang nhng h thc vt v{ ngvt mi; b{n v s thun ha vt nui trong nh{ cng nh nhngbin i di t|c ng ca iu kin t nhin; ch ra c|ch thc utranh sinh tn v{ chn lc t nhin to nn v{ duy tr s ph}nh ng thc vt; a ra quanim rng c|c lo{i khng c nh v{lun bin i trong qu| trnh chuyn tip t trng th|i km r

r{ng sang trng th|i r r{ng v{ n nh hn, thng qua mt lotdn chng t nhng lo{i ng vt ~ tuyt chng, t nhng sos|nh v phi thai hc v{ gii phu hc.

C hai iu chng ti mun lu c|c bn. Th nht, bn c th dav{o gi ca t|c gi tm ra b cc cun s|ch. Th hai, bn h~ycn trng, ng tip nhn nhng tm tt mu m{ chng ti cungcp trn }y nh nhng cng thc cui cng v{ tuyt i v chnh


76/286

c sch nh mt nghthut

76

th mt cun s|ch. C nhiu c|ch din t tnh chnh th, v{khng c c|ch n{o l{ duy nht ng. Mi cun s|ch l{ mt nt kh|c

bit vi tng c gi nn khng c g ngc nhin khi mi c gith hin nhn nh v tnh chnh th ca s|ch mt c|ch khc nhau.Mc d vy, iu n{y khng c ngha nhn nh th n{o cng ng.V c gi d kh|c nhau nhng cun s|ch vn l{ mt v{ ho{n to{nc th kim tra tnh chnh x|c, s trung thc trong nhn nh cabt c ai v cun s|ch mt c|ch kh|ch quan.

Lm ch nhiu phn khc nhau: Ngh thut phc thodn mt cun sch

H~y quay li quy tc 3 quy tc yu cu chng ta phi trnh b{yc nhng phn chnh ca cun s|ch theo trnh t v{ mi lin hgia chng vi nhau. Quy tc n{y lin quan cht ch n quy tc 2.Mt li gii thiu sc tch v tnh chnh th phi ch ra c nhngphn chnh to nn cun s|ch . Bn khng th hiu to{n b cuns|ch nu khng bit r trnh t c|c phn.

Nu quy tc 2 hng bn ch n tnh chnh th, th quy tc 3 lihng bn ti tnh phc tp ca cun s|ch. Bn d d{ng nhn rac|c phn chnh ca mt cun s|ch ngay khi bn nm c nidung ct li. Nhng bn th}n mi phn n{y cng rt phc tp v{ ccu trc ni ti ring m{ bn cn tm hiu. Do , quy tc 3 khngch lin quan n vic lit k c|c phn trong s|ch, m{ cn bao h{m

vic lp d{n tng phn, coi l{ nhng tp hp con m{ mi phnli c tnh chnh th v{ phc tp ring.

Bn c th hnh dung v quy tc 2 v{ 3 nh sau:

- Theo quy tc 2, bn phi ni rng: To{n b cun s|ch ni v

- Tip , |p dng quy tc 3, bn phi trnh b{y c: (1) T|c gi


77/286


77

~ th hin ni dung cun s|ch qua my phn chnh. Trong ,phn u tin ni v, phn th hai ni v, phn th ba ni v,

(2) Phn th nht li bao gm my ni dung nh hn: ni dungu tin xem xt ch X, ni dung th hai b{n v vn Y, nidung th ba cp n Z, (3) Trong ni dung u ca phn thnht, t|c gi nu ra my lun im. Trong , lun im mt l{ A,lun im hai l{ B, lun imba l{ C, v{ c tip tc nh vy.

Tt nhin l{ d{n trn ch l{ cng thc tham kho. Nhng vingi bit c|ch c, h s thc hin d{n nh mt thi quen t

nhin v{ d d{ng. C th h khng cn vit hay ni ra mi th mtc|ch r r{ng, nhng nu c yu cu tng thut li cu trccun s|ch th c th h s l{m gn ging cng thc chng ti nutrn.

Thm ch khi bn thun thc k nng n{y, khng phi cun s|chn{o bn cng c gng c. Nhng c gi ham c c khi cng ch|p dng nhng iu tng t d{n trn vi mt v{i cun s|ch. a

s ch cn hiu s qua cu trc ca s|ch. Mc tng t trongc|ch |p dng quy tc 3 thay i ty theo c im ca s|ch cngnh mc ch c cun .

Hn ch ca cng thc trn l{ a sn trt t cng nh m i quanh gia c|c phn ca cun s|ch. Tuy nhin, nhng hn ch n{yphn n{o c gim bt nh mt v{i v d v c|ch |p dng cngthc .

Xt v l thuyt, d{n mt cun s|ch c th d{i hn chnh cuns|ch . V{o thi trung c, ~ tng c nhng b{i phbnh ni tingv c|c t|c phm ca Aritotle d{i hn chnh t|c phm c bnhlun. thi hin i, cng c nhng b{i ph bnh d{i tng t, vd nh nhng b{i bnh ni ting v t|c phm Critique of PureReason(B{n v l tr n thun) ca Kant; hoc nh mt n bnch gii v mt v kch ca Shakespeare bao gm mt khung d{n


78/286

c sch nh mt nghthut

78

c th n tng chi tit v{ nhiu th kh|c na, d{i hn v kch cchc ln. Bn c th c cn thn nhng b{i bnh kiu n{y thy

quy tc ba c thc hin nh th n{o.

Hin ph|p nc M l{ mt t{i liu rt th v v{ thc t, vi hthng c t chc rt khoa hc. Xem xt t|c phm n{y, bn sthy khng kh khn g tm ra nhng ni dung chnh ca n.Di }y l{ cng gi v t|c phm:

1. Li ni u - Mc ch ca Hinphp.

2.

Mc 1 Ban Lp ph|p ca chnh ph.

3.

Mc 2 Ban H{nh ph|p ca chnh ph.

4. Mc 3 Ban T ph|p ca chnh ph.

5. Mc 4 Mi quan h gia chnh quyn c|c bang v{ chnh

quyn lin bang.

6. Mc 5, 6, 7 Ni v vic iu chnh Hin ph|p, v th ca

Hin ph|p nh mt b lut ti cao v{ nhng iu khondng ph chun Hin ph|p.

7.

Mi sa i u tin to nn D tho Lut v Quyn conngi.

8. Nhng sa i cn li n ng{y nay.

}y cng l{ nhng phn chnh trong t|c phm. B}y gi chng tis i s}u ph}n tch mt phn nh - phn th hai ca Hin ph|p.Phn n{y cng c chia th{nh nhiu phn nh hn:


79/286


80/286

c sch nh mt nghthut

80

mnh. T|c gi lp cng vit s|ch tt hn. Bn lp cngca chnh mnh c s|ch d d{ng hn. Nu t|c gi ho{n ho v{

bn l{ c gi kiu mu th cng ca c hai s ging nhau.Ngc li, s c nhng chnh lch gia hai bn cng.

Ni nh trn khng c ngha bn nn b qua tiu chng v{ sph}n on ca t|c gi, m{ h~y s dng chng nh nhng nhhng cho hot ng ca ring bn.

Tm ra cu trc tht s ca mt cun s|ch l{ iu rt quan trng.

Nu bn mun din t chnh x|c tnh chnh th ca mt cun s|ch(quy tc 2), bn phi ch r c nhng phn ~ l{m nn tnhchnh th y (quy tc 3). C th ch cn xem qua cun s|ch, bn ~ni ngay c tnh chnh th ca n trong i ba dng. Nhng bns khng tht bit iu c chnh x|c khng. l{ l do ti saoquy tc 3 c bit cn thit nh l{ mt s b sung cho quy tc 2.

V d: Mt a tr hai tui ni hai cng hai bng bn. }y l{ mt

c}u ni ng, nhng chng ta c th sai khi kt lun a tr bitnhiu v to|n hc. Trn thc t, c th a tr khng bit c}u c ngha g, do n vn phi hc mn to|n. Tng t, bn c thng khi o|n ch chnh ca cun s|ch, nhng bn vn cn triqua b{i tp ch rcch nov ti saobn ni c iu . Vicyu cu bn ph|c tho nhng phn chnh ca cun s|ch, v{ ch rachng minh chng v{ ph|t trin ch chnh nh th n{o, chnh l{ h tr bn ni v tnh chnh th ca cun s|ch.

Mi lin h tng h gia c v vit

Quy tc 2 v{ 3 nu trn khng ch |p dng ring cho vic c m{cn lin quan n vic vit v c v{ vit c mi quan h tng hvi nhau, cng nh quan h gia dy v{ hc. Nu c|c t|c gi v{gi|o vin khng sp xp, hoc khng bit thng nht v{ t chc


81/286


81

nhng thng tin m{ h truyn t th{nh nhng phn kh|c nhau,th s chng ch g khi hng dn ngi c hay ngi nghe tm

kim tnh chnh th v{ kh|m ph| cu trc ca c cun s|ch.Mc d c|c quy tc trn c tnh tng h, nhng c|ch tun theochng ho{n to{n kh|c nhau. Ngi c c gng kh|m ph| ra bkhung ca cun s|ch, cn t|c gi li bt u mi vic vi b khung v{ c gng p da tht ln trn che lp n. Mt t|c gi t{i bas khng che giu mt on xng nh bng mt lp tht dy,cng khng dng lp tht qu| mng khin b xng l ra, m{ sp mt lp tht va v{ chc chn. Ging nh b khung, phn

tht cng l{ mt b phn khng th t|ch ri ca cun s|ch, v ncung cp thm mt gc nhn cn thit cho c gi.

Tm li, mt b{i vit phi thng nht, r r{ng v{ mch lc. c giphi tm ra s thng nht , tm ra im kh|c bit v{ trt t cac|c phn. S r r{ng c th hin ngay trong cng, v{ nhngphn lin quan n nhau th i cng nhau theo mt trt t nhtnh.

Hai quy tc 2 v{ 3 cn c dng ph}n bit s|ch hay v{ s|ch d.Nu bn nm chc k nng v{ ~ rt n lc m{ vn khng th nmc tnh chnh th ca cun s|ch, khng th ph}n bit c c|cphn v{ mi lin h gia chng th rt c th cun s|ch bn angc l{ mt cun s|ch ti, d n c ting tm th n{o. Tuy nhin,bn khng nn nng vi kt lun ngay v c th li l{ do bn chkhng phi l{ cun s|ch.

Hai quy tc trn cng c th c |p dng c bt c phnquan trng n{o hoc c c mt cun s|ch m t. Nu phn bnchn c c lp v{ phc tp hn so vi nhng phn kh|c, th tnhchnh th v{ s phc tp ca n cn phi c t|ch ring d chn. C s kh|c bit ln gia loi s|ch cung cp kin thc v{ c|ct|c phm thi ca, tiuthuyt. Mt cun tiu thuyt hay th ni dungchnh cha bn trong tt c c|c phn nn bn phi c to{n b


82/286

c sch nh mt nghthut

82

cun s|ch. Nhng bn li c th nm c chnh trong boc hcca Aritotle hay cunNgun gc cc loica Darwin m{

ch cn c k mt v{iphn.

Pht hin vn ca tc gi

C mt quy tc c na m{ chng ti mun trnh b{y chngn{y. l{QUY TC 4: PH\T HIN RA NHNG VN CA

T\C GI.Mt t|c gi thng bt u vit s|ch vi mt hay mt chui c|cc}u hi v{ cun s|ch s tr li nhng c}u hi .

D t|c gi ni hoc khng ni cho c gi bit c|c c}u hi l{ gv{ c th h cng khng a ra c}u tr li, th c gi vn phidng li c}u hi mt c|ch chnh x|c nht c th. Bn cn nu c

c}u hi chnh v{ c c}u hi ph nu c}u hi chnh qu| phc tp v{bao gm nhiu phn. Bn khng nhng phi hiu tng i vnhng c}u hi lin quan m{ cn phi sp xp c chng theo mttrt t lgic. }u l{ c}u hi quan trng nht? C}u n{o l{ th yu?C}u n{o cn c tr li u tin?

Nu bn bit c|c loi c}u hi m{ ai cng c th hi v bt c iu gth bn s rt tinh thng khi tm vn ca t|c gi. V d c|c c}uhi mang tnh l thuyt sau: Vn c tn ti khng? N thucloi n{o? Ti sao n tn ti? N c th tn ti trong iu kin n{o?N phc v mc ch g? Hu

Documents

Doc Sach Nhu Mot Nghe Thuat