Doç.Dr.Vatan KAVAKGLANDULA ENDOCRINAE

ANATOMİSİ

Endokrin(iç salgı) veya kanalsız bezler HORMON adı ile kana geçen salgıyı yaparlar.

Hormonlar özel yollar içinde diğer hücrelerin görevlerine etkide bulunurlar.

Hormon etkisi;hücrenin görevine uyarıcı veya engelleyici etki sunarlar.

Her iç salgı bezi özel işleve sahip bir veya daha çok sayıda hormonu salgılar.

İç salgı bezleri kendi aralarında çok düzenli bir ilişki içinde örgütlüdür.

Gl.thyroidea,Gl.parathyroidea,Gl.suprenalis,MSS’de anlatılan Hypohysis,Gl.pinealis ayrı ve farklı iç salgı organlarıdır.

Bazı bezlerde özel hormon salgılayan özel hücre grupları bulunur.

Ovaryum’da interstitisyel,follicüler,corpus luteum hücreleri,

Testislerde interstitisyel hücreler Pancreas’ta langerhans adacıkları

Gl. thyroidea Gl. parathyroidea Hypophysis (gl.pituitaria) Thymus Gl. suprarenalis Salgıladıkları hormonları doğrudan

dolaşım sistemine boşaltır. Boşaltıcı kanalı olmayan ve salgısını

doğrudan kana boşaltan bu gibi bezlere iç salgı bezleri denir.

Gl. thyroidea

Boyun ön bölgesinde C5-T1 omurları arasında yerleşmiş kırmızı kahverengi renkte, damardan zengin bir organdır.

Endokrin bezlerin en büyüğüdür (yaklaşık 25-30 gr)

Kadınlarda biraz daha büyük ve ağırdır. Mensturasyon ve gebelik esnasında da biraz daha büyür.

Lobus dexter velobus sinister olmak üzere iki lob ile bunları ortada birbirine bağlayan isthmusglandulathyroideae’denoluşur.

Gl. thyroidea

Lobları: Koni şeklindedir. Tepesi:Cartilago tyhroidea’nın orta

ve alt 1/3’ünün birleşim yeri hizasındadır.

Tabanı:5. veya 6. trachea halkası veya 1. göğüs omuru hizasında bulunur.

Her bir lob yaklaşık 5 cm uzunluğundadır.

Gl. thyroidea

Gl. thyroidea Facies Lateralis : Deri Boyun yüzeyel ve derin

fasiaları Kısmen de

m.sternocleidomastoideus, m.omohyoideus’un(venter superior’u ), m.sternohyoideus

ve M.sternothyroideus örter.

Gl. thyroidea

Facies Medialis: M.constrictor pharyngis inferior M.cricothyroideus(Pars obliqua) N.laryngeus superior(Ramus

externus) N.laryngeus recurrens Oesophageus Facies Posterior: Vagina carotica

Gl. thyroidea’yı dıştan fasciapretrachealis sarar.

Ön kenar:İnce ve biraz dıştan içe doğru uzanır, alt uç boynun orta hattına yaklaşır.

Arka kenar:Kalın ve boyun damar sinir paketi ve gl.parathyroidea’larla komşuluk yapar.

Gl. thyroidea

Isthmus glandula thyroidea

2. veya 3. trachea halkaları arasında

Yaklaşık 1.5cm Lobların alt 1/3’ünü

birbirine bağlar Bazen bulunmayabilir. Orta hatta sadece deri

ve fascia ile örtülü Yanlardan biraz

m.sternothyroideus ile örtülü

Ön yüzünde v. jugularis anterior

Kapsülleri: Dışta ve İçte iki kapsül Dışta(Capsula fibrosa):Boyun derin

fasciasının devamı, laminapretrachealis’ten oluşmuştur, içteki kapsüle gevşek olarak bağlıdır.

İki kapsül arasında Gl.parathyroidea, A.thyroidea inferior ve N.laryngeusrecurrens bulunur.

İçte(Capsula interna): beze sıkıca yapışıktır ve bezin içine doğru bağ dokusu yapısında bölmeler göndererek küçük lobcuklara ayırır.

Arterleri: A.thyroidea superior A.thyroidea inferior Kendi aralarında çok

miktarda anastomozyaparlar.

%10 oranında a.thyroidea ima(Truncusbrachiocephalicus)

A.thyroidea inferior

Venleri: v.thyroidea superior,

media ve inferior V.thyroidea superior

ve media…> v.jugularis interna

V.thyroidea inferior….v.brachiocephalica

A.thyroidea inferior,N.laryngeus inferior’uçaprazlamaktadır.

Bu çaprazlamadan dolayı; Gl.thyroideae ameliyatı ve

a.thyroidea inferior’unbağlanması durumunda bu çaprazlamaya dikkat edilmesi gereklidir.

1.N. vagus 2.Ramus internus N. laryngeus superior 3.Ramus externus N. laryngeus superior 4.N. laryngeus inferior ( N. recurrens) 5.M. cricothyreoideus 6.N. (laryngeus) recurrens Trachea ve Oesophagus

Lenf drenajı: Nodi lymphatici prelaryngeales, pretracheales ve paratracheales’e açıldıkları gibi

N.l. cervicales profundi’ye de açılabilirler.

Sinirleri: Ggl.cervicale superius, medius ve inferius’tan sempatik lifler gelir.Bu lifler beze n.vagus’un dalları içinde uzanır.

Gl.parathyroidea Sarımsı kahverengi renkte

mercimek büyüklüğünde Genellikle gl.thyroidea’nın

iki kapsülü arasında ve lobların arka kenarında bulunur.

Büyüklüğü kişiye göre değişkenlik gösterir.

Ortalama 6mm X 3-4mm X 1-2mm boyutundadır.

Gl.parathyroidea superior,

Gl.parathyroidea inferior

Gl.parathyroidea Yukarıdakiler:

cartilago cricoidea’ın alt kenarı seviyesinde

Alttakiler: Farklı yerlerde

bulunabilirler örneğin yan lobların alt ucunda veya daha aşağıda

4’ten fazla veya daha az sayıda olabilir.

Gl.parathyroidea’nınaktivitesi kandaki kalsiyum seviyesi ile düzenlenir.

Arter: A.thyroidea superior ve inferior arasındaki anastomozlardan bol miktarda dal alır.

Veni: Gl.thyroideae’nın venlerinedökülür.

Lenfa: Gl.thryroidea’nın lenf damarlarına katılır.

Sinir: Ggl.cervicale superius, medius ve inferius’tan sempatik lifler alır.

Gl.parathyroidea

Thymus Büyüklüğü yaş ile

oldukça değişir. Lenfoid sistemin Santral

organlarındandır. Doğumda 10-15 gr

ağırlığındadır. Puberti’ye kadar

büyümeye devam ederek 30-40 gr’a erişir.

Daha sonra atrofiye olarak yerini yağ dokusuna bırakır

ve ağırlığı 10 gr’a iner.

Timus eşit büyüklükte olmayan iki lobdan (lobus dexter ve lobus sinister)

Orta yaşlardan sonra yağ dokusu artması nedeniyle rengi sarımtırak olur.

Fibröz bir kapsülle sarılmıştır. Kapsül bez içine bölmeler gönderir ve bezi lobuli thymi denilen küçük lobcuklara ayırır.

Lobcuklar dışta Cortex thymi,içte Medulla thymi denilen farklı iki yapıdaki bölümden oluşur.

Thymus

Thymus:Medastinum superior ve Mediastinum anterior’da yerleşimlidir.Aşağıda 4.cü kıkırdak kostaya kadar iner.Önde sternum,üst dört kıkırdak kaburgaların yakın kısımları,M.sternohyoideus ve M.sternothyroideus ile örtülüdür.Arkada trachea’nın ön ve yanlarında,sol V.brachiocephalica,arcus aorta ve onun dalları ile percardium üzerinde yer alır.

Thymus:

Timus lobu fibröz bir kapsülle sarılıdır.Kapsül lob içine kısa aralıklar ile bölmeler gönderir.

Dışta:Cortex thymi(Koyu renkte,Lenfositlerin çok oluşu)

İçte:Medulla thymi(Açık renkte) Pubertiden sonra,cinsel olgunluk

başlaması ile,Cortical lenfositler,epitel hücreler azalmaya başlar.Bunların yerini yağ doksu alır.

Thymus Arter: A.thoracica interna ve

A.thyroidea inferior’un dallarıdır. Ven: Arterlerin yandaşlarıdır,

vv.thymica adını alırlar. Sinir

Simpatik:Ggl.cervicothoracicum’dan Parasimpatik: N.vagustan

parasempatik, N.phrenicus’un bazı lifleri bezin kapsülünden duyu alır.

Thymus(Görevi)

Lenfosit yapan lenfoepitelial bir organ olmasına rağmen ENDOKRIN organlarla sıkı bir ilişki içindedir.

Hipofiz on lobu gelişim hormonu ve THYROXIN thymus gelişimini teşfik eder.

Cinsiyet hormonları ise thymus’u geriletir. Gelişim çağında;lenfatik sistemin normal

gelişmesi ve bağışıklık maddelerinin(Antikorların) oluşmasında etkilidir.Neonatal devrede lenfoid dokuların normal gelişmesi ile ilgilidir.

Thymus(Görevi) Cortex’teki lenfositler kemik iliğinden

kan yolu ile timusa geçerek çoğalmaya devam eden ana hücrelerden oluşur.

Timus Antikor yapımı ile ilgili hücrelerin farklılaştığı il merkez olarak kabul edilmektedir.

Timus bir VİTAMİN deposudur.Özellikle C vitaminibakımından zengindir.

Gl.suprarenelis (adrenalis): Fonksiyonları ayrı olan bezin iki bezin iç içe girmesiyle

oluşmuş bir bez Cortex Medulla Cortex sölom epitelinden köken alır ve 3 farklı bölgeye ayrılır Medulla ise crista neuralisten köken alır ve kromafin

hücreleri, sempatik ganglionlar ve venöz sinuslardan oluşmuştur.

Gl.suprarenelis (adrenalis) Gl.suprarenalis böbreklerin

üst kutuplarına oturmuş, sarımsı renkli iki bezdir.

Sağ ve sol bezlerin şekli birbirinden farklıdır.Sağ taraftaki piramit, sol taraftaki ise yarımay şeklindedir ve biraz daha büyüktür.

Ağırlıkları yaklaşık 3,5-5 gr kadardır. Doğumda böbreklerin 1/3’ü , erişkinlerde ise 1/13’ü kadardır.

Gl.suprarenelis (adrenalis)

Böbrekler gibi retroperitoneal organlardır. Böbreği saran capsula fibrosanın dışında, fascia renalisin içinde yer alırlar.

Facies anterior, posterior ve renalis Margo superior Margo medialis

Yapısı:

Cortex: Hormonlar salgılar. Dıştan içe doğru bu tabakalar:

1-Zona gromerulosa: Elektrolit ve su dengesi için Aldesteron’u salgılar.

2-Zona fasciculata: Karbonhidrat dengesini koruyan glukokortikoidleri salgılar. En önemlisi hydrocortison (cortisol)dur.

3-Zona reticularis: Cinsiyet hormonlarından progesteron, östrogenic ve androgenic hormonları salgılar.

Medulla: Noradrenalin ve adrenalin üreten chromoffin hücreler ile bu maddelerin döküldüğü venöz sinusoidler, tek veya küçük gruplar halindeki sempatik sinir hücrelerinden oluşur.

Yapısı:

Noradrenalin,adrenerjik sinirlerde ileticidir.

Kalbin çalışmasını artırır. Periferik arterleri,daraltır ve kan

basıncını yükseltir.Karbonhidrat metabolidması üzerinde etkilidir.Oksijen tüketimini ve bazal metabolizmayı artırır.

Yapısı:

Adrenalin (Epinefrin), böbreküstü bezlerininmedulla bölgesinde salgılanan bir hormondur.

Salgılanması ile; 1-İskelet kaslarına ait atardamarlarda genişleme,

düz kas ve sindirim sistemine ait atardamarlarda daralma meydana getirir.

2-Koroner arterler genişler, 3-Kan basıncı yükselir, 4-Kalp atış hızı artar, 5-Pupilla büyür, 6-Kan şekeri (glisemi) yükselir.

Gl.suprarenelis (adrenalis) Damarları: Damardan zengin, Aa. suprarenales superiores (a.phrenica inferiorun dalı), Aa. suprarenales mediae (aorta abdominalisin dalı) A.suprarenalis inferior (a.renalis’in dalı) Arter dalları beze girmeden plexus subcapsularis denilen ağı

oluştururlar. Bundan çıkan damarlar, zona glomerulosa’da hücreler

arasındaki sinusoidlere sokulurlar. Sonra zona fasciculata’da hücre kordonları arasından zona

reticularis’te yer alan damar ağı ile birleşir. Buradan başlayan küçük venüller medullada kromafin hücreler arasından geçerek v.medullarise açılırlar.

V.medullaris’ler v.suprarenalis’e dökülür. Bu ven ise sağda v.cava inferior’a, solda v.renalis sinistra’ya açılır.

Hipofiz Büyümeden üremeye, su emiliminden kan basıncı dengesine kadar birçok organın kontrolünü sağlayan hormonları üretir ve kana verir.

Hipofiz bezinin Adenohipofiz ve Nörohipofiz olmak üzere iki alt lobu vardır.

Hypophysis cerebri

Oval biçimde küçük bir cisimdir. Sella turcica’da fossa hypophyseos

denilen çukurda bulunur. Uzun ekseni transvers durumdadır. Hypofizin üst yüzü Diaphragma sellae adlı

zarla örtülüdür. Diaphragma’nın kenarları çukuru

sınırlayan kemiklere yapışmıştır.

Hypophysis cerebri

Diaphragma sella’nın ortasında küçük bir delik bulunur.

Bu delikten Hipofiz’i Infundibulum’a bağlayan kısa bir sap geçer.

Hypophysis cerebri Hypophysis cerebri hem embriyolojik hemde yapı bakımından birbirinden

ayrımlı iki parçaya ayrılır. Daha küçük olan arka parçaya LOBUS POSTERIOR veya

NEUROPHYPOPHYSIS denir. Neurohipofiz,infundibulum’dan meydana gelir ve kısa bir sap ile her zaman

bu oluşuma bağlı kalır.

Hypophysis cerebri

Neurohipofizde görülen ve pituicyt adı verilen hücrelerin şekilleri çok değişiktir.

Şekilleri,protoplazmatik uzantıları ile birbirleriyle bağlantıdadırlar.

Bu hücrelerin en önemli özelliği kendine mahsus bir salgı yapmalarıdır.

Hypophysis cerebri

Labus anterior(Adenohypophysis):Arka loba göre daha büyüktür.

Bu parça Ektoderma’dan köken alır. Membrana buccopharyngea’nın kranial

boşluğa doğru verdiği küçük bir uzantıdan(Rathke Cebi) meydana gelir.

Adenohypofiz açık kahve renginde olup,kıvamı Neurohypophys’e oranla daha serttir.

Adenohypofiz’in yapısını birbirine bağlı hücre kolonları ve bu kolonların arasını dolduran geniş damarlar meydana getirirler.

Bu damarlar karaciğer lobulus’larında bulunan sinusoid’lere benzerler.

Hipofiz ön lobun’un arka loba bitişik olan parçası yapı bakımından Adenohypofiz’in başka parçalarından ayrımlıdır ve bu parçaya PARS INTERMEDIA denir.

Burada tiroid bezinde olduğu gibi,kolloid barındıran FOLLİKÜL’ler bulunur.

Hipofiz sapının alt parçasının önünde bulunan doku parçasına PARS TUBERALİS HYPOHYSİS derler.

Ön lobun üst yüzünden başlayan ve Ciasma Opticum’a kadar devam eden bu parçada yapı bakımından ön lobun temel parçasından ayrımlıdır.

Burada hücre kolonları sapın yönüne paralel durumdadır ve aralarında bulunan damarlarda aynı yönde uzanırlar.

Bu hücrelerde neurohipofiz’e geçen salgı yaparlar.

Hypophysis cerebri bütün endokrin bezler arasında Fonksiyon bakımından SANTRAL bir durumdadır.

Yaş,zaman ve belirli olayların yaratmış olduğu ihtiyaçlara göre,ya frenleyici veyahut uyartıcı etkisini yaparak,bütün endokrin bezlerin foksiyonlarını düzenler.

Bu etki karşılıklıdır.Hipofizin çalışması aynı zamanda kendisi tarafından yönetilen diğer ENDOKRİN bezlerin etkisine bağlıdır.

Bütün endokrin bezler arasında işgal ettiği konum ve Autonom sinir sistemine ait Koordinasyon Merkezleri ile olan bağlantısı sayesinde;

Hypohysis cerebri Hormonal ve Autonom sistemler içinde çok önemli rol oynamaktadır.

Son araştırmalarda Hipothalamus’taki sinir hücrelerinin yaptıkları salgıların(Neurosekresyon)hipofiz sapı aracılığı ile Hipofiz’e iletildikleri söylenmektedir.

Bu salgıların Hipofiz’de her hangi bir değişikliğe uğrayıp uğramadıkları hakkında kesin bilgiye rastlanmamıştır.

Epiphysis cerebri Uzunluğu 10-12

mm,genişliği 8 mm.ve kalınlığı 4 mm.kadar oval biçimde ve kırmızımtırak renkte bir cisimdir.

İki Colliculus superior arasında Trigonum Pineale adlı alanda yer alır.

Önde cismin üst kenarı,Commissura habenularum’a alt kenarı Comissura posterior’a bağlıdır.

Şekil olarak çam kozalağına benzediği için Corpus Pineale denir.

Eski Anatomist’ler bu cisme Penis Cerebri diyorlardı.

Epiphysis cerebri Erişkin insanlarda Corpus

Pineale’nin parankiminde ACERVULUS CEREBRI(Beyin kumu) adı verilen cisimcikler görülür.Bu cisimcikler organik bir temel maddeye karışmış kalsiyum ve magnezyum fosfat bulundururlar.Bu maddeler konsantrik durumda birbirini saran tabakalar yaparlar.

Epiphysis cerebri

Bu cisimcikler başlıca olgunluk çağında, 13-14 yaştan başlayarak peyda olurlar ve sayıları gittikçe artar.Bu devrede hücre grupları arasında bulunan bağ dokusuda çoğalmaya başlar ve aynı zamanda daha küçük yaşlarda hücre çekirdeklerinde görülen ve zamanla sitoplazmaya atılan sekret granülleride azalır.

Epiphysis cerebri

Yapısında görülen değişiklikler,olgunluk devresinin Corpus pineale için bir gerileme devresinin başlangıcı olduğunu göstermektedir.

Pineal hücreler hiçbir zaman tamamı ile kaybolmamakla beraber,sayıları yaş ilerledikçe azalır ve hücrelerin yerini çoğalan bağ dokusu işgal eder.

Epiphysis cerebri

Corpus Pineale’nin fonksiyonu şimdiye kadar olarak açıklanamamış ise de,endokrin bir bez olduğu kabül edilmekte ve cinsi hormonların meydana gelmesi üzerinde frenleyici etki yaptığı düşünülmekte idi.

Fakat son çalışmalar bu bilgiyi doğrulamamaktadır.