Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
> > > I k en Geld
Docentenhandleiding
VMBO
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 2
Voorw oord
Jongeren kr ijgen steeds meer geld te besteden en hun financiële verantwoordelij kheid
neem t toe. Het is daarom belangrij k dat ze de benodigde kennis en vaardigheden leren
om een goed financieel inzicht te ontwikkelen en te voorkom en dat ze in de schulden
kom en. Jongeren worden in de lessenserie 'I k en geld' bewust gem aakt van hun gedrag
rondom geld.
‘I k en Geld’ is een set van vij f lessen die in opdracht van de Nederlandse Vereniging van
Banken is ontwikkeld. De inhoud van de lessen is onderdeel van het lesprogram m a
econom ie. De lessen bieden de mogelij kheid om deze onderdelen van het lesprogramma
op een andere manier aan te bieden. De Nederlandse Vereniging van Banken hecht veel
waarde aan financiële educat ie. Vanuit deze bet rokkenheid is ‘I k en Geld’ ontwikkeld.
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 3
I NHOUDSOPGAVE
Voorw oord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 . Het lespakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1.1 Gebruik .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1.2 Omvang en locat ie van de les .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1.3 Aanpak ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 2 . Doelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 2.1 Doelgroep ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 2.2 Kerndoelen ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 3 . I nhoud van de lessen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 4. Aansluit ing lesm ethodes op ‘I k en Geld’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 4.1 Lesbronnen ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 5. Prakt ische zaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 5.1 Aanvragen wachtwoorden ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 5.2 I nlogprocedure ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 5.3 Workspace- t ips .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
I nform at ie per digibordles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 6 . Module 1 Mijn st ij l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 6.1 Leerdoelen ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 6.2 Lesinhoud ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 7. Module 2 Mijn inkom sten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 7.1 Leerdoelen ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 7.2 Lesinhoud ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 8. Module 3 Mijn uitgaven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 8.1 Leerdoelen ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 8.2 Lesinhoud ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 9. Module 4 Mijn bank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 9.1 Leerdoelen ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 9.2 Lesinhoud ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 10. Module 5 Mijn toekom st . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 10.1 Leerdoelen ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 10.2 Lesinhoud ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 4
1 . Het lespakket
1 .1 Gebruik
‘I k en Geld’ bestaat uit vij f lessen. Deze lessen kunnen los van elkaar gegeven worden.
Het zijn zelfstandige eenheden. I n de verschillende lesmethodes zijn de onderwerpen van
‘I k en Geld’ onderdeel van verschillende hoofdstukken. Doordat een les ‘I k en Geld’ een
afgeronde eenheid is, kan deze eenvoudig worden ingepast in de gebruikte
econom iem ethode.
1 .2 Om vang en locat ie van de les
Lessen gaan uit van 50 m inuten lest ijd. Het eerste deel vindt in de mediatheek of een
com puterlokaal plaats, het tweede deel en de afsluit ing in het leslokaal.
1 .3 Aanpak
De lessen zijn opgenomen in de Workspace van Codename Future. Deze digitale
leerom geving vorm t het hart van de lessen. Leerlingen werken alleen of in tweetallen een
deel van de les zelfstandig aan de lesstof. Een deel van de antwoorden van leerlingen
wordt cent raal opgeslagen. Tijdens dit eerste deel van de les vindt de kennisoverdracht
plaats.
Het tweede deel van de les is klassikaal en wordt aan de hand van het digibord of een
beam er gegeven. I n het klassikale deel worden onderdelen uit het eerste deel
nabesproken. Daarnaast kom t m eningsvorm ing hier aan de orde. I n dit deel m aken we
veel gebruik van de antwoorden die leer lingen in het eerste deel hebben ingevoerd.
De les wordt afgesloten met een werkblad. Dit werkblad moet u vooraf pr inten, zodat u
het direct na de digibordles als afronding gebruikt kan worden. Aan dit werkblad werkt
elke leer ling zelfstandig. Het werkblad gaat in op een onderdeel van de les en vorm t de
afsluit ing.
I nt roduct ie en
Kennisoverdracht
Een individueel deel in het com puterlokaal
30 m inuten
Digibordles met
m eningvorm end
onderdeel
Klassikaal deel onder begeleiding van de
docent , met behulp van een beamer of digibord
15 m inuten
Afronding
Werkblad met verwerkingsopdracht
5 m inuten
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 5
2 . Doelen
2 .1 Doelgroep
De doelgroep bestaat uit leerlingen die voor het eerst econom ie kr ijgen. Bij de meeste
scholen zullen dat leerlingen zijn uit het tweede leer jaar. Het ligt voor de hand de lessen
in te zet ten bij het vak econom ie. Ze kunnen ook gebruikt worden bij maatschappij leer of
t ij dens een mentoruur.
2 .2 Kerndoelen
De lessen sluiten aan bij kerndoel 42 uit het dom ein Mens en m aatschappij :
"De leerling leert in eigen ervaringen en in de eigen omgeving effecten te herkennen van
keuzes op het gebied van werk en zorg, wonen en recreëren, consumeren en
budget teren, verkeer en m ilieu."
3 . I nhoud van de lessen De lessenserie 'I k en Geld' bestaat uit 5 m odulen van elk 50 m inuten.
Les Titel Beschrij ving van het thema
1 Mijn st ij l Leerdoelen
Leerlingen weten dat m ensen verschillen in hun m anier van leven
en daarm ee ook in hun m anier van m et geld om gaan.
Leerlingen zijn zich bewust van de manier waarop zij met geld
omgaan.
Beschrijving
We m aken voortdurend keuzes. Som m ige keuzes doen we onbewust :
ik gooi m ijn tas alt ij d op m ijn bed. Sommige keuzes hebben we een
t ijd geleden al gemaakt : het dr inken van suiker in je thee. Andere
keuzes m aken we als we echt iets gaan doen: ik koop die broek, want
die vind ik mooi. Over alles maken we keuzes, ook over geld. Deze
module gaat daarover. We koppelen de keuzes ook aan leefst ij l.
2 Mijn
inkomsten
Leerdoelen
Leerlingen weten wat inkomsten zijn.
Leerlingen kennen de verschillende soorten van inkom sten.
Beschrijving
Jongeren moeten zorgen dat ze inkom en hebben. Anders is het last ig
om een eigen leven in te vullen. Zakgeld, kleedgeld, baant je, belgeld,
het zijn allem aal bronnen van inkom sten. I n deze les gaan we in op
die bronnen van inkom sten en hoe leerlingen ervan rond kunnen
kom en.
3 Mijn
uitgaven
Leerdoelen
Leerlingen kennen verschillende soorten uitgaven.
Leerlingen kunnen kosten van verschillende aankopen vergelij ken.
Beschrijving
Jongeren hebben een overzichtelij k uitgavenpat roon. Toch zit ten er
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 6
r isicovolle zaken tussen. Het afstem m en van uitgaven op inkom sten,
waar je op moet let ten als je uitgaven doet en budget teren maken
deel uit van deze les.
4 Mijn bank Leerdoelen
Leerlingen weten waarvoor ze bij een bank terecht kunnen.
Leerlingen kennen de begrippen sparen, lenen en rente.
Leerlingen kunnen consum enteninform at ie interpreteren.
Beschrijving
Sparen en lenen zijn, naast het betalingsverkeer, de diensten van de
bank waar de m eeste m ensen gebruik van maken. Voor- en nadelen
en r isico’s van sparen en lenen kom en in deze lessen aan de orde. We
gaan ook in op het op afbetaling kopen.
5 Mijn
toekomst
Leerdoelen
Leerlingen kennen de begrippen hypotheek en beleggen.
Leerlingen weten welke kosten en opbrengsten een bedrij f heeft .
Beschrijving
Sommige m ensen worden r ij k omdat ze bij zondere talenten hebben en
die goed inzet ten. De meeste m ensen m oeten hard werken voor hun
geld zonder direct heel r ij k te worden. I n deze les gaat het over de
manieren waarop leer lingen later geld kunnen verdienen, bij voorbeeld
door een eigen bedrij f te starten, en wat je met je geld kunt doen.
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 7
4 . Aansluit ing lesm ethodes op ‘I k en Geld’ De lessen sluiten aan bij lesm ethodes Econom ie. I n het schema is van de meest
gebruikte lesmethodes aangegeven bij welke paragrafen/ hoofdstukken de lessen 'I k en
Geld' aansluiten.
Naam
Methode
Uitgever Niveau
Mij
n s
tijl
Mij
n
ink
om
ste
n
Mij
n U
itg
av
en
Mij
n B
an
k
Mij
n t
oe
ko
mst
Pin
co
de
Wo
lte
rs -
No
ord
ho
ff
Onderbouw vmbo
t / havo, Leerboek A
P2.4 P1.2
( technisch)
H4
P1.3
H2
P1.4
Onderbouw vmbo
t / havo, Leerboek B
H5 H8
Dit deel gaat over m acro-econom ie. Dat is
incidenteel wel te bet rekken bij het them a
van het project , m aar dat is voor docenten
last ig.
Onderbouw
havo/ vwo
P1.1
H7
(beprekt )
P1.2
H4
P1.3
H2
P2.4 H3
100%
Econom ie
voor VMBO
Th
iem
e/M
e
ule
n-h
off
Leerwerkboek 2 gt P1.1,
P1.2
H6 P1.2 P1.3,
P1.4
P1.4
Leeropdrachtenboek
3 gt
P1.1 H6 P1.1,
P1.4
P1.3
Prakt ische
Econom ie
Ma
lmb
erg
Vm bo- t / havo
onderbouw
P1.4 1.1, H6 1.2 H2 H3.
P7.3
Vm bo-kgt
onderbouw
P1.4 1.1, H6 1.2 H2 H3,
P7.3
2 havo/ vwo
Econom isch
Denken
Ma
lmb
erg
Basisvorm ing vmb-
kgt
P3.6,
P4.4
H1, P5.1 H4 P5.3,
P5.5
vm bo-bk P3.6,
P4.4
H1 H4 P5.3,
P5.5
havo/ vwo P3.6,
P4.3
H1 H4 P5.2,
P5.4
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 8
4 .1 Lesbronnen
De Nederlandse Vereniging van Banken behart igt de belangen van ongeveer 75 banken
die in Nederland act ief zijn. Veel van de leden ontwikkelen act iviteiten voor het
voortgezet onderwijs. Deze variëren van gast lessen tot projectweken en van lesmateriaal
tot voorstellingen. I nformat ie hierover is te vinden op de websites van de verschillende
banken.
5 . Prakt ische zaken
5 .1 Aanvragen w achtw oorden
Om toegang te kr ijgen tot de les hebben de leerlingen een individuele toegangscode
nodig. Deelnam e is grat is. U verkr ijgt de wachtwoorden door een e-m ail te sturen naar
Codenam e Future of telefonisch contact op te nem en. De contactgegevens vindt u
hieronder. Eventueel kan Codenam e Future u ondersteunen bij de uitvoering van het
project . Prij zen op aanvraag.
Codenam e Future
Zeest raat 71
2518 AA Den Haag
070 – 302 47 70
info@codenam efuture.nl
Algem ene inform at ie voor scholen:
Mart ijn Spekm an
070 – 302 47 70
06 – 10 905 840
mart [email protected]
5 .2 I nlogprocedure
Het inloggen in de les gaat als volgt :
1. Ga naar ht tp: / / codenam efuture.nl;
2. Vul gebruikersnaam en wachtwoord in, rechts van de website bij ‘inloggen’;
3. Ga naar het tabblad ‘School’;
4. Ga naar het lesarrangement ‘I k en Geld';
5. Klik op de lest itel om de les te openen.
5 .3 W orkspace- t ips
De les opent alt ij d op de plaats waar je de vorige keer gebleven was.
Leerlingen (en u ook) kunnen hun wachtwoord (niet hun gebruikersnaam )
wijzigen via
> Persoonlij k > I nstellingen > Wachtwoord wijzigen.
Bureaublad van de leeromgeving wijzigen?
> Persoonlij k > I nstellingen > Workspace.
I s een leerling het wachtwoord vergeten? U kunt het als docent alt ij d terugvinden:
> Organisat ie > Gebruikers > naam invullen > Zoeken
De leerlingen kunnen hun antwoorden zelf cont roleren door op ‘Antwoorden tonen’
te klikken, onderaan de pagina. Ze moeten dan wel eerst iets hebben ingevuld.
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 9
I nform at ie per digibordles
Ons lesmateriaal wordt ondersteund door een digibordmodule, speciaal ontwikkeld voor
de docent . De module ondersteunt de docent bij het int roduceren van het onderwerp, het
bespreken van belangrij ke begrippen en kernpunten en geeft een aanzet tot bespreken
van leerling-gegenereerde input op het onderwerp en gemaakte opdrachten.
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 10
6 . Module 1 Mijn st ij l
6 .1 Leerdoelen
Leerlingen weten dat m ensen verschillen in hun m anier van leven en daarm ee ook in
hun m anier van m et geld om gaan.
Leerlingen zijn zich bewust van de manier waarop zij met geld omgaan.
6 .2 Lesinhoud
1b. We verschillen
Leerlingen kiezen tot welke jongerencultuur zij behoren. Door later in de les de uitslag
van de hele klas te bekij ken, worden ze zich bewust van de veelkleurigheid van de
samenleving. Urban is niet een erkende subcultuur. Deze is toegevoegd om jongere
leer lingen die vaak m inder uitgesproken zijn een keuze te bieden.
1c. Bewust en onbewust
Bewust en onbewust gedrag bepaalt in belangrij ke mate de manier waarop we met geld
omgaan en vooral welke r isico’s we daarbij lopen. Dat kom t aan de orde bij het volgende
deel van de les. Dit is een feitelij ke overdracht van kennis. Onbewust en bewust gedrag
zijn voor leerlingen ( jongeren) abst racte begrippen. Het is verstandig om bij vragen van
leerlingen de begrippen te verduidelij ken met concrete voorbeelden.
1d. Wat voor een geldtype ben j ij ?
Deze test is ontwikkeld door St icht ing Weet Wat Je Besteedt (WWJB), een onafhankelij ke
st icht ing met als partners KPMG, Nibud, PGGM, SNS REAAL, Ballsm edia, Em akina,
Microsoft en SNS REAAL Fonds. WWJB richt zich op het vergroten van de financiële
zelfredzaamheid bij jongeren van 12 tot 25 jaar. Om jongeren te bereiken heeft WWJB
het eigen jongerenplat form- Edgie, waar jongeren het verschil maken. Meer informat ie
over St icht ing Weet Wat Je Besteedt : www.wwjb.org.
Het idee achter de test wordt inm iddels door veel organisat ies op het terrein van
persoonlij ke financiën gebruikt . Zoals bij veel tests die mensen indelen in groepen, wordt
er bij de test gescoord op twee kenm erken. I n dit geval zijn dat impulsiviteit en
statusgerichtheid. Vervolgens wordt de groep in vieren gedeeld, zoals het schem a op de
volgende pagina aangeeft . De vlekken geven aan in welk gebied de Nederlandse
jongeren van 12 – 25 jaar scoren.
Bij de klassikale les (2d. I k ben…..) omschrij ven we de termen, omdat impulsiviteit en
statusgerichtheid ingewikkeld en abst ract zijn.
De indeling die het WWJB hanteert , is van belang om dat de financiële r isico’s van de
verschillende leefst ij lgroepen verschilt . Levensgenieters en t rendset ters lopen de
grootste kans op financiële problem en, terwij l de regelaar een zeer lage kans hierop
heeft .
Er zijn landelij ke gegevens bekend over de uitkomst van de test . Hierdoor kan de uitslag
van de klas vergeleken worden m et de landelij ke uitkom st .
1e. I k ben…
De leerlingen zien hier de om schrij ving van de groepen die het Nibud hanteert . Deze is
getoetst op de onderzoeksgroep.
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 11
2a. I nt roduct ie
Selecteer de juiste klas.
2b. We verschillen
Op het bord verschijnt de uitslag van keuzes van de
leer lingen bij 1b. Hieruit is op te maken dat leerlingen
verschillen in hun voorkeuren. Door de vraag te stellen ‘
wat heb je gekocht?’, kan in de bespreking duidelij k
gem aakt worden dat subculturen invloed hebben op je
(koop)gedrag.
Bij de bespreking kan de koppeling gelegd worden naar
onbewust en bewust gedrag. De laarzen van schoenm erk
UGG werden in eerste instant ie gekocht omdat ze lekker
zaten en warm waren. I nm iddels koop je ze vanwege het
imago.
2c. Geldtypes in de klas
De score van de klas wij kt in de m eeste gevallen af van de landelij ke score. Probeer
samen m et de klas een verklar ing te vinden voor de afwij kingen.
2d. I k ben…
Zie inst ruct ie bij 1d. Ga vooral in op de financiële r isico’s. Laat leerlingen reageren op de
uitslag. Zorg dat er geen normat ieve sfeer ontstaat . Het een is niet beter dan het ander.
3. Verwerking
Dit is een herhaling en sam envat t ing van de inhoud van deze les. De goede uitslag staat
op het antwoordenblad op de volgende pagina.
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 12
Module 1 : W erkblad I k ben ik – antw oorden
tre
nd
se
tte
r
reg
ela
ar
lev
en
sg
en
iete
r
toe
ko
mstp
lan
ne
r
1. I k ben zuinig. X
2. I k denk goed na over m ijn aankopen en vind goed
advies belangrij k. X
3. I k vind het belangrij k hoe anderen tegen m e
aankij ken. X
4. I k doe graag gezellige dingen met vr ienden. X
5. I k geef geld makkelij k uit . X
6. I k heb een gat in m ijn hand. X
7. I k heb veel kans op schulden. X
8. I k hou van orde en regelmaat . X
9. I k koop graag dure dingen. X
10. I k koop veel dingen in de uitverkoop. X
11. I k moet regelmat ig geld lenen van anderen. X
12. I k spaar om zaken te kopen. X
13. I k vind geld niet belangrij k. X
14. I k denk goed na over wat ik doe. X
15. I k vind plezier in het leven belangrij k. X
16. I k weet precies hoe ik er financieel voor sta X
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 13
7 . Module 2 Mijn inkom sten
7 .1 Leerdoelen
Leerlingen weten wat inkomsten zijn.
Leerlingen kennen de verschillende soorten van inkom sten.
7 .2 Lesinhoud
1a. I nt roduct ie
Geen docent informat ie.
1b. I nkom stenbronnen
Leerlingen m aken kennis m et de verschillende bronnen van inkom sten. De
inkom stenbronnen zijn afgestem d op de leeft ij dsgroep van de leerlingen.
1c. I nkom sten sorteren
Dit is een prakt ische oefening als vervolg op 1b.
1d. Zakgeld
Leerlingen vergelij ken hun eigen situat ie m et de situat ie van andere leeft ij dsgenoten.
Ook wordt duidelij k dat de hoogte van zakgeld niet zom aar te vergelij ken is. De een
m oet er m eer van betalen dan de ander.
1e. Vergoedingen
Als leer lingen ouder worden krijgen ze vaak geld met een vaste bestemming. De meeste
jongeren gooien dat in een pot . Ze moeten dan wel een planning voor hun uitgaven
m aken.
1f. Loon
Kranten bezorgen: 15 jaar
13 jaar werken op Koninginnedag: Ja, m aar niet als Koninginnedag op zondag valt
12 jaar babysit ten: Ja, als daar maar niet voor betaald wordt (anders is het werk)
1g. Rente
Hier ervaart de leerling het pr incipe van rente op rente. Dat kan aardig oplopen.
1. Na 10 jaar is 1.000 euro gegroeid tot 1 .3 3 4 euro.
2. Na 10 jaar heb je 1 1 .8 0 8 euro. Dat is 1 .8 0 8 euro m eer.
1h. Natura
Geen docenteninformat ie.
1i. Rondkom en
Geen docenteninformat ie.
2a. I nt roduct ie
Selecteer de juiste klas.
2b. Bronnen van I nkom sten
Geen docent informat ie.
2c. Kranten bezorgen
Geen docent informat ie.
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 14
2d. Baant jes
13 jaar werken op Koninginnedag: Ja, m aar niet als Koninginnedag op zondag valt
12 jaar babysit ten: Ja, als daar maar niet voor betaald wordt (anders is het werk)
Het is handig om aan de klas enkele vragen over het overzicht te stellen, zodat leerlingen
een gevoel kr ijgen wat wel en wat niet m ag.
2e. Spaarrente
Ga een onderwijsleergesprek aan over de voor- en nadelen van sparen.
2f. Zakgeld
Het gesprek m et de klas kunt u laten gaan over wat volgens de klas een juiste hoogte
van het zakgeld is.
2g. Vergoedingen
Landelij k kr ijgt een hoger percentage m eisjes belgeld dan jongens. Dat scheelt 15 % .
Meisjes ontvangen ook vaker kleedgeld, m aar dat verschil is landelij k slechts 3% . Het
Nibud heeft geen onderzoek gedaan naar de reden achter deze verschillen.
2h. Rondkom en
I n de klas ontstaat een beeld van hoe de leerlingen weten rond te kom en. Probeer t ips
uit de klas te kr ijgen om rond te kom en en vraag na of leerlingen die niet rond weten te
kom en iets m et deze t ips kunnen.
2i. Afsluit ing
Geen docent informat ie.
3. Verwerking
Voor veel leerlingen is een baant je bij een supermarkt de eerste sollicitat ie. Door het
invullen van dit formulier weten ze wat er dan van hen gevraagd wordt .
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 15
8 . Module 3 Mijn uitgaven
8 .1 Leerdoelen
Leerlingen kennen verschillende soorten uitgaven.
Leerlingen kunnen kosten van verschillende aankopen vergelij ken.
8 .2 Lesinhoud
1a. I nt roduct ie
Geen docent informat ie.
1b. I nterview
De video laat leerlingen kennis maken m et verschillende soorten uitgaven. Vaste kosten
en persoonlij ke uitgaven.
1c. Soorten uitgaven
De verschillende soorten uitgaven worden op een r ij t j e gezet . Dit onderdeel is gericht op
kennisoverdracht . I n blad 1d. gaan de leerlingen m et deze kennis aan de slag.
1d. Ordenen
Leerlingen verwerken de stof van 1c.
1e. Wat kost een scooter
Met de excelsheet worden de kosten van de scooter per m aand berekend. Er kan
discussie ontstaan over de vraag of het r ijbewij s moet worden m eegerekend. Als je geen
scooter zou r ijden, maak je de kosten niet . Dus het zijn wel kosten die vastzit ten aan het
r ijden op een scooter. Als je de kosten van het r ijbewijs niet wilt meerekenen, dan kan
op deze plaats 0 worden ingevuld. De kosten bedragen dan € 108,96 per m aand.
1f. Een m obielt je kopen
Deze oefening draait om het goed interpreteren van de informat ie.
Het Ben-abonnement met een los toestel is het voordeligst . De kosten bedragen:
€ 638,52.
2a. I nt roduct ie
Selecteer de juiste klas.
2b. Soorten uitgaven
Het spellet je kan m et de klas nog een keer gespeeld worden. Tijdens het spelen kunnen
de termen nog een keer uitgelegd worden. Met de vraag om nog enkele uitgaven van elk
type te bedenken, kan getoetst worden of de leerlingen de stof hebben begrepen.
2c. Wat kost een scooter?
Hier kan afhankelij k van de resultaten van de klas gezam enlij k de berekening nogm aals
worden uitgevoerd (zie het antwoordenblad verderop) . Als de klas het invullen
zelfstandig goed heeft gedaan, kan direct m et de discussie over het betalen van de
kosten worden gestart .
Scooter r ijden kost € 124,79 per maand. Daarvoor moet je ( reken als loon € 5,00/ uur)
ongeveer € 125/ € 5,00 = 25 uur werken.
2d. Een m obielt je kopen
Na de invuloefening van 2c. gaan we hier de oefening niet opnieuw doen. De
goedkoopste oplossing is een Ben-abonnement met los toestel. Toch kunnen leer lingen
andere redenen hebben om toch te kiezen voor T-Mobile (betere ontvangst T-Mobile vs.
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 16
Vodafone of niet eerst hoeven sparen voor een telefoon) . De Vraag ‘I s de Sam sung
Galaxy Plus van T-Mobile grat is?’ is ook verschillend te beantwoorden. De telefoon is
grat is, m aar de kosten zijn hoger. Grat is is hier dus een bet rekkelij k begrip.
2e. Afsluit ing
Geen docent informat ie.
3. Verwerking
Bij de verwerking van deze les vullen de leerlingen de Baas Over Eigen Geld test in op de
com puter. Hun eigen inkom sten en uitgaven worden vergeleken met die van andere
jongeren van dezelfde leeft ijd. Zijn er geen com puters beschikbaar, dan kunt u deze test
later thuis of in het computerlokaal laten m aken.
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 17
Module 3 : Mijn uitgaven – antw oordblad
1e. Wat kost een scooter?
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 18
1f. Een m obielt je kopen
Kosten m obiel abonnem ent
Opt ie 1 : Ben Sim only Som s + I nternet gew oon 5 0 0 Mb + los
toestel
Act ietar ief Ben SI M only Soms € 4,99
Loopt ijd act ietar ief bellen 12
Kosten van loopt ijd act ietar ief € 59,88
Norm aal tar ief Ben SI M only Som s € 5,99
Loopt ijd norm aal tar ief 12
Kosten van loopt ijd normaal tar ief € 71,88
Act ietar ief Ben I nternet gewoon € 7,99
Loopt ijd act ietar ief bellen 6
Kosten van loopt ijd act ietar ief € 47,94
Norm aal tar ief Ben I nternet gewoon € 9,99
Loopt ijd norm aal tar ief 18
Kosten van loopt ijd normaal tar ief € 179,82
Kosten telefoon € 279,00
Totale kosten in twee jaar € 638,52
Opt ie 2 : T- Mobile Sm art Plus 2 3 0
Act ietarief T-Mobile Smart Plus 230 € 17,47
Loopt ijd act ietar ief bellen 9
Kosten van loopt ijd act ietar ief € 157,23
Norm aal tar ief T-Mobile Smart Plus 230 € 34,95
Loopt ijd norm aal tar ief 15
Kosten van loopt ijd normaal tar ief € 524,25
Totale kosten in twee jaar € 681,48
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 19
9 . Module 4 Mijn bank
9 .1 Leerdoelen
Leerlingen weten waarvoor ze bij een bank terecht kunnen.
Leerlingen kennen de begrippen sparen, lenen en rente.
Leerlingen kunnen consum enteninform at ie interpreteren.
9 .2 Lesinhoud
1a. I nt roduct ie
Geen docent informat ie.
1b. Codes
Bijzonder is dat de codes van bank tot bank verschillen. Op het afschrift of op internet is
wel alt ij d een legenda te vinden. Bij het afschrift in het lesmateriaal zijn de codes:
AC = Acceptgiro
TB = Terugboeking
BA = Betaalautomaat
1c. Act iviteiten van een bank
Deze opdracht vraagt wat uitzoekwerk van leerlingen.
Er zijn ongeveer 75 banken lid van de Nederlandse Vereniging van Banken. Het is
ondoenlij k hier alle mogelij ke antwoorden op te nem en.
1d. Betalen
Tijdens het klassikale deel van de les bekij ken we de voorkeuren van de klas.
1e.Lenen
Kosten Lening
Lening € 1.300
Effect ieve rente 16 %
Loopt ijd 22 maand
Maandbedrag ( term ijn) € 67
Totale kosten € 1 .4 7 4
1f. Sparen
Geen docent informat ie.
1g. Mijn geldzaken
Hiervan zijn landelij ke gegevens bekend (Bron: Nibud (Nibud Scholierenonderzoek 2010-
2011) . Tijdens de klassikale deel van de les wordt de score van de klas vergeleken m et
de landelij ke situat ie.
2a. I nt roduct ie
Selecteer de juiste klas.
2b. Film pje
Geen docent informat ie.
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 20
2c. Betalen
De gegevens zijn aanleiding om m et de klas de voor- en nadelen van de verschillende
betaalvorm en op een r ij t j e te zet ten.
Betaalvorm Voordelen Nadelen
Munten/ bilj et ten Alt ijd duidelij k hoeveel geld
je nog hebt .
Kan overal gebruikt
worden.
Kun je eenvoudig kwij t raken.
Niet verzekerd.
Zwaar.
Betaalpas Veilig.
Bij ver lies kun je de pas
snel laten blokkeren, zodat
je geen geld kwij t raakt .
Moeilij k om overzicht te
houden over hoeveel geld je
nog hebt .
Pincode vergeten.
Blokker ing als je 3 keer een
foute pincode hebt ingevuld.
iDeal Snel.
Veilig.
Je moet internet beschikbaar
hebben.
I nloggegevens kunnen
kwij t raken.
Blokker ing als je 3 keer een
foute pincode hebt ingevuld.
Overboeking Veilig Overboeking duurt vaak 24
uur.
Je moet internet beschikbaar
hebben.
I nloggegevens kunnen
kwij t raken.
2d.Mijn Geldzaken – betalen 1
Voordelen:
Veilig
Rente bij sparen
Je kunt (beperkt ) lenen ( rood staan)
Vergelij k de landelij k situat ie m et de situat ie van de klas en laat de leerlingen een
verklar ing voor het eventuele verschil bedenken.
2e.Mijn Geldzaken – betalen 2
Vergelij k de landelij k situat ie m et de situat ie van de klas en laat de leerlingen een
verklar ing voor het eventuele verschil bedenken.
2f.Mijn Geldzaken – sparen
Vergelij k de landelij k situat ie m et de situat ie van de klas en laat de leerlingen een
verklar ing voor het eventuele verschil bedenken.
2g.Mijn Geldzaken – lenen 1
Vergelij k de landelij k situat ie m et de situat ie van de klas en laat de leerlingen een
verklar ing voor het eventuele verschil bedenken.
Het percentage ligt boven de 100% doordat dezelfde persoon in verschillende situat ies
verschillende oplossingen kan kiezen.
Rood staan kan op de meeste jongerenrekeningen niet . Daarom kom t dat weinig voor.
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 21
2h. Mijn Geldzaken – lenen 2
Het is zinvol hier een verschil te m aken tussen incidentele uitgaven en persoonlij ke of
huishoudelij ke (consumpt ieve) uitgaven. Het is niet verstandig om voor het tweede type
uitgaven regelmat ig geld te lenen. Je kunt dan constateren dat de leerling op te grote
voet leeft . Het is dan verstandiger de uitgaven en inkom sten m et elkaar in evenwicht te
brengen.
3. Verwerking
Skimmen is een groot probleem. Het kost de banken ca. 40-50 m iljoen. Je kunt een
geldautom aat die geskimd is, herkennen aan een ext ra front je voor de gleuf waar het
pasje in moet . Bij de bovenste r ij is de linker niet geskimd.
Ook is er vaak een camera verborgen. I n de m iddelste r ij is de rechter geskimd. Er is een
ext ra front je en boven het beeldscherm zit een balk waar de camera in zit .
Bij de onderste foto is de linker geskim d. Hier is een nieuwe mantel om de automaat
gezet , waarin de skim apparatuur zit . Deze vorm van skim m en is m oeilij k te herkennen.
Ook de EMV-chip (het nieuwe pinnen) blij kt redelij k eenvoudig te skimmen te zijn. Last ig
van deze vorm van skim m en is dat deze m oeilij ker aan de automaat te zien is.
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 22
Module 4 : Mijn bank – antw oordblad
3 Verwerking
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 23
1 0 . Module 5 Mijn toekom st
1 0 .1 Leerdoelen
Leerlingen kennen de begrippen hypotheek en beleggen.
Leerlingen weten welke kosten en opbrengsten een bedrij f heeft
1 0 .2 Lesinhoud
1a. I nt roduct ie
Geen docent informat ie.
1b. Rij k
I n het filmpje zijn alleen m iljonairs opgenomen die hun geld zelf verdiend hebben. De
meeste echt r ij ken der aarde hebben hun vermogen geërfd. (bij v. in Nederland: Charlene
de Carvalho-Heineken (€ 5 m iljard) en Erik Brenninkmeijer en fam ilie (C&A, € 22
m iljard) ) .
1c. Werken voor geld
Als je voor een baas werkt kun je nooit worden ontslagen.
O waar Nee dat is niet waar. Als je niet goed werkt of er geen werk meer
is, kun je ontslagen worden.
O niet waar Dat klopt . Als je niet goed werkt of er geen werk meer is, kun je
ontslagen worden.
Als je een eigen bedrij f begint , kun lekker werken wanneer je er zin in hebt .
O waar Het is een beet je waar. Je kunt zelf bepalen wat je werkt ijden zijn,
maar je klanten moeten weten wanneer ze je kunnen bereiken.
O niet waar Het is inderdaad niet helemaal waar. Je klanten m oeten weten
wanneer ze je kunnen bereiken.
Als je eigen baas bent , verdien je veel meer geld.
O waar Dit is onzin. Het hangt er vanaf wat voor een werk je doen.
O niet waar Dit is niet waar. Het hangt ervan af wat voor een werk je doet .
Als je voor een baas werkt moet je alt ij d doen wat hij zegt .
O waar Je moet doen wat er van je gevraagd wordt . Vaak kun je wel zelf
bepalen hoe je het doet .
O niet waar Je mag zelf vaak bepalen hoe je iets doet , maar je moet wel doen
wat van je gevraagd wordt .
1d. Een eigen bedrij f
Zie gegevens bij 'Antwoordblad'.
1e. Een huis financieren
I n de video wordt het afsluiten van een hypotheek besproken. Het is een verkorte versie
van een video van Delta Lloyd.
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 24
1f. Beleggen
I n de grafiek is duidelij k te zien dat de groei van aandelen in die periode veel sterker is
geweest dan die van woningen. Voor een berekening van de groei zie het antwoordblad.
2a. I nt roduct ie
Selecteer de juiste klas.
2b. Een eigen bedrij f -1
W elk type bedrij f w ordt het m eeste gestart?
De meeste starters zijn financiële en facilitaire dienstverleners. Opvallend is het lage
aantal starters van product iebedrij ven ( landbouw, visserij , indust r ie en bouw) . Nederland
is een echte diensteneconom ie.
W elke redenen zouden m ensen hebben om een eigen bedrij f te starten?
Er zijn veel redenen te bedenken. Deze zijn in twee groepen in te delen:
1. Persoonlij ke redenen (zoals: vr ijheid en niet voor een baas willen werken)
2. Redenen die m et een product of dienst te m aken hebben (zoals: het gat in de m arkt
opvullen en een goed idee hebben) .
2c. Een eigen bedrij f -2
W at is het voordeel voor een ondernem er om een zakelijke bankrekening te
openen?
De bank geeft in de eerste periode kort ing op de kosten.
Er zijn aller lei rechtsvorm en voor een bedrij f. Bij een eenmanszaak en een V.O.F
(Vennootschap Onder Firma) zijn de eigenaren de verantwoordelij ke rechtspersoon
(meer informat ie: ht tp: / / www.je-eigen-bedrij f.nl/ rechtsvorm .htm l) . Dan hoeft het bedrij f
geen eigen bankrekening te hebben. Bij de andere bedrij fsvormen (besloten
vennootschap en naam loze vennootschap) is dat wel noodzakelij k.
W aarom geven banken kort ing aan een startende ondernem ing?
Banken verdienen geld aan een klant . Een bedrij f stapt niet makkelij k over naar een
andere bank. Zit een bedrij f eenmaal bij een bank, dan is de kans groot dat het bedrij f
bij deze bank blij ft bankieren. Bij overstap naar een andere bank kr ijgt het bedrij f een
nieuw rekeningnum m er. Dat m aakt overstappen last iger. I n Nederland wordt overigens
regelgeving voorbereid die het mogelij k maakt om je rekeningnum m er te houden als je
overstapt naar een andere bank.
2d. Een huis financieren
Achtergrond:
Nederlandse hypotheekschuld: € 600 m iljard
Schuld is gem iddeld: 2,5 x het jaarinkom en.
Aantal huishoudens met een hypotheek: 3.255.000
Aantal eigen woningen: 3.970.000 (56% )
Aantal huurwoningen: 3.148.500 (44% )
Voordelen van een koopwoning:
Je kunt zelf bepalen wat je m et de woning doet .
Aan een belangrij k deel van de woonkosten betaalt de belast ing mee
(hypotheekrenteaft rek) .
Als de huizenprij zen st ijgen, hou je bij verkoop geld over. Maar let op: als de prij zen
dalen, raak je geld kwij t .
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 25
Nadelen van een koopwoning
De maandlasten zijn in de eerste jaren vaak hoger dan in een huurhuis.
Onderhoud moet je zelf regelen en betalen.
2e. Beleggen
De juiste keuze is: aandelen.
3. Verwerking – aandelenspel
Voorbereiding: verm enigvuldigen werkblad aandelenspel.
Lokaal: klaslokaal m at digibord
I n dit deel van de les gaat de klas in 5 groepen tegen elkaar spelen om een zo hoog
m ogelij k rendem ent uit hun kapitaal te halen. Wat hier anders is dan op de echte beurs,
is dat de leerlingen het koersverloop van de beurs kennen. Toch levert het spel wel het
juiste inzicht in kopen en verkopen op.
Van groot belang is het spel heel duidelij k te st ructureren. Het spel is namelij k erg
afhankelij k van het juiste tem po. Op de echte beurs wordt onder hoogspanning gewerkt ,
die druk moeten de leerlingen ook voelen.
Vooraf geeft u de groepen enkele m inuten om het spel te begrijpen. Het is de bedoeling
dat de groep op het formulier invult , wat ze aan u willen doorgeven.
Als het spel start , kr ijgt groep 1 30 seconden om de eerste aankopen aan u door te
geven. U typt de aankopen in het schem a in, die score blij f t 30 seconden in beeld, zodat
ze die kunnen overschrij ven.
Dan kr ijgt groep 2 30 seconden om de aankopen aan u door te geven en 30 seconden
om over te schrij ven. Zo gaat u alle groepen in 4 ronden door. Het spel duurt 10
m inuten. Op het tabblad 'resultaat ' is het resultaat en de tussenstand te zien.
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 26
Module 5 : Mijn toekom st – antw oordblad
1d. Een eigen bedrij f
Voorbeeld van bedrij fskosten:
1. Verwarm ing
2. Onderhoud van de winkel
3. Elekt r iciteit
4. Reclamekosten
5. Diefstal
6. Personeel
7. I nr icht ing van de winkel
8. Adm inist rat iekosten (boekhouder of accountant )
Gegevens:
Je om zet is € 35.000,= per m aand.
De mensen die in de winkel werken kosten € 4.000,= per maand.
De winkelhuur is € 10.000,= per jaar.
De verlicht ing en verwarm ing kosten € 900,=
Je besteedt per m aand € 1.200,= aan advertent ies.
Er wordt per week gemiddeld € 100,= gestolen.
De kosten voor de bank zijn elke m aand € 300,= .
Kosten voor de boekhouding zijn € 1.200,= per m aand.
De inkoopwaarde is € 11.000,= in de m aand.
Om zet € 35.000,00
I nkoopwaarde € 11.000,00 - / -
Brutowinst € 24.000,00
Bedrij fskosten Personeel €
4.000,00
Huur € 10.000,= : 4 €
2.500,00
Verlicht ing en
verwarm ing
€ 900,00
Advertent ies €
1.200,00
Diefstal 4 x € 100,00= € 400,00
Bankkosten € 300,00
Adm inist rat ie €
1.200,00
€ 10.500,00 - / -
Net towinst € 13.500,00
Brutowinst is: € 24.000,00
Bedrij fskosten zijn: € 10.500,00
Net towinst (wat je hebt verdiend) is: € 13.500,00
> > > I k en Geld | Docentenhandleiding VMBO 27
1f. Beleggen
I n 1989 waren de woningen (geïndexeerd) 119 waard en in 1999: 259.
De aandelen waren in 1989 waard: 112 en in 1999: 550.
De st ijging van de aandelen was dus veel groter.
Stel dat je voor € 100.000 een woning had gekocht , dan had je die in 1999 verkocht
voor:
259/ 119 x € 100.000,= = € 217.647,00. Dat is een winst van: € 117.647,00.
Had je in 1989 aandelen gekocht , dan was de waarde in 1999 geweest :
550/ 112 x € 100.000,= = € 491.071,00. Dat is een winst van € 391.071,00.