Doelen en richtlijnen voor het digitaal portfolio in het ... · Naast de doelen, schrijf ik aanbevelingen over hoe het digitaal portfolio voor het ontwikkelings gericht onderwijs

1

Ontwikkeling in beeld.Doelen en richtlijnen voor het digitaal portfolio in het ontwikkelings gericht onderwijs

Onderzoek Beroepsvoorbereiding Stacey Bingley

2

VOORWOORD

In Nederland is beeldende vorming in het basisonderwijs over het algemeen van minder belang dan andere vakken. Meestal wordt beeldende vorming gezien als niet nuttig, of tijdverdrijf.1 Soms weten leerkrachten ook niet wat ze er mee aan moeten of wat ze anders kunnen doen. Er zijn kerndoelen vanuit de overheid 2, maar die zijn vooral erg breed en niet erg specifiek. Ook zijn is er een leerlijn te

vinden van het SLO3 , deze is alleen erg gericht op het aanleren van technieken. Het beeldende vak is juist interessant als een kind er een gevoel bij heeft, zichzelf kan

ontdekken en kan experimenteren, erover kan nadenken.Naar aanleiding van mijn stage op het Kindcentrum de Ontdekking te Oosterhout ben ik begonnen met een onderzoek naar het maken van een digitaal portfolio die geschikt zou zijn voor het ontwikkelingsgericht onderwijs, waarin niet technieken

het voornaamste leerdoel zou zijn maar het ‘gevoel’ met het vak.Dit portfolio zou ons een stapje dichterbij kunnen helpen met het ‘bewijzen’ van

wat beeldende vorming voor een kind kan doen.

1 http://www.beeldbijdehand.nl/sup/Creatieve%20industrie%20en%20beeldende%20vorming.pdf2 http://www.slo.nl/primair/kerndoelen/3 http://tule.slo.nl/KunstzinnigeOrientatie/F-L54a.html

3

4

Beweegredenen:

Vanuit mezelfNa een half jaar stage lopen bij kindcentrum de ontdekking te Oosterhout werd het me steeds meer duidelijk wat voor bijzondere school ‘ de Ontdekking’ eigenlijk is. Vooral als ik terug kijk naar mijn eigen basisschool tijd waarin het vak beeldende vorming gegeven werd als handvaardigheid en knutselwerkjes in de klas, die allemaal op elkaar leken en vooral gericht waren op techniek. Zelf had ik altijd de behoefte om iets vanuit mezelf te maken, hier was dus bijna geen ruimte voor.

Ik zie al, na dat half jaar stage, hoeveel effect het heeft op jonge kinderen. Kinderen die soms helemaal niets thuis mogen schilderen of lijmen, ter-wijl ze daar wel een behoefte naar hebben. Ik zie hoeveel de kinderen weliswaar ‘ opzuigen’ als een spons. Het is zo jammer dat deze experiment-en, ervaringen en kennis verloren gaan omdat niet op elke school beeldende vorming word gegeven op de manier zoals op de ontdekking.

Het vak beeldende vorming moet meer betekenis krijgen in het basisonderwijs en niet meer gezien worden als een ‘ knutselvak’. Met dit onderzoek kan ik zo’n groot doel natuurlijk niet bereiken, ik kan wel een start maken en dat is ook precies waar dit onderzoek over gaat. Een start maken met het formuleren van duidelijke doelen die gericht zijn op beeldende vorming (en het ontwikkelingsgericht onderwijs). Deze doelen kunnen vervolgens ‘bewijzen’ dat beel-dende vorming wel degelijk belangrijk is voor de ontwikkeling van kinderen op de basisschool. Deze doelen zouden door middel van bijvoorbeeld een digitaal portfolio bewezen kunnen worden. Er zouden eventueel verschillende vormen verzonnen kunnen worden om de kerndoelen te bewijzen. In dit onderzoek wordt er gebruik gemaakt van een digitaal portfolio, dit omdat de stageschool hier speci-fiek om vroeg. Een portfolio is van oudsher afkomstig uit de kunstwereld dus ook best logisch om in te zetten in het vak beeldende vorming. Naast de doelen, schrijf ik aanbevelingen over hoe het digitaal portfolio voor het ontwikkelings gericht onderwijs eruit kan komen te zien en zal ik hier-voor een ‘proefportfolio’ maken. Hierover doe ik ook een kort onderzoek naar verschillende digitale portfolio’s die gericht kunnen worden op het ontwik-kelingsgericht onderwijs en welke eigenschappen het digitaal portfolio zou moeten hebben.Ook zal ik een opdracht omschrijving maken voor een vervol-gopdracht.

Vanuit de stageschoolHet digitaal portfolio kan goed gebruikt worden bij het kindcentrum de ontdekking, zij waren zelf al aan het nadenken hoe ze een digitaal portfolio konden op zetten en wat hier dan precies in moest komen te staan. Een papieren portfolio, daar maakte zij al gebruik van, voor veel vakgebieden werkte dit ook prima. Maar voor beeldende vorming zou het nog mooier zijn als bijvoorbeeld videofragmenten en geluid als bewijsmateriaal konden dienen. Ook zou het digitaal portfolio makkelijker toegankelijk zijn en aan te passen naar de wens van de leerling.

Kunst en cultuur is een belangrijk onderdeel binnen de ontdekking. De school is één van de weinige basisscholen die zich zo inzetten voor kunst en cultu-ur. Het is dan ook belangrijk om dit te behouden en te verspreiden. Een digitaal portfolio zou inzicht kunnen geven in het leerproces van beeldende vorm-ing.

INLEIDING

5

InhoudsopgaveVOORWOORD 2INLEIDING 4Vanuit mezelf 4Vanuit de stageschool 41.0 WAT HOUDT HET ONTWIKKELINGSGERICHT ONDERWIJS EIGENLIJK IN? 71.1 VYGOTSKIAANSE ONTWIKKELINGSTHEORIE 71.2 OGO ONDERWIJSCONCEPT 71.3 ONTWIKKELINGSGERICHT ONDERWIJS ONDERBOUW 91.4 ONTWIKKELINGSGERICHT ONDERWIJS BOVENBOUW 91.5 DOELEN CIRKEL ONDERBOUW 10(binnenste cirkel) 1. individuele psychische voorwaarden (moet je beschikken om verder te ontwikkelen en te groeien)Basiskenmerken; 10(Middelste cirkel) 2. brede ontwikkeling 10(Buitenste cirkel) 3. specifieke kennis en vaardigheden 122.0 WAT ZIJN DE KERNDOELEN M.B.T BEELDENDE VORMING? 142.1 KERNDOELEN VANUIT DE OVERHEID 142.2 OVER DE KERNDOELEN EN DE AANSLUITING BIJ DE ONTDEKKING 153.0 WAAROM EEN (DIGITAAL) PORTFOLIO? 163.1 VOORDELEN VAN EEN PORTFOLIO? 164.0 WELKE LEERDOELEN ONTBREKEN ER NOG DIE BELANGRIJK ZIJN VOOR HET ONTWIKKELINGSGERICHT ONDERWIJS MBT HET BEEL-DENDE VAK 184.1 PORTFOLIO DOELEN VOOR OGO 184.2 Portfolio doelen voor ogo - Onderbouw (4-8 jaar) 194.3 SPECIFIEKE DOELEINDEN VOOR DOCENTEN GERICHT OP BEELDENDE VORMING 215.3 SPECIFIEKE DOELEINDEN VOOR DOCENTEN EN BESCHRIJVINGEN 295.0 ZIJN ER AL ONDERZOEKEN GEDAAN NAAR PORTFOLIO’S DIE GERICHT ZIJN OP HET ONTWIKKELINGSGERICHT ONDERWIJS? OOK MBT HET BEELDENDE VAK? 375.1 OBSERVATIE- EN REGISTRATIESYSTEEM (HOREB) 375.2 ONWIJS 386.0 HOE ZOU HET DIGITAAL PORTFOLIO ERUIT KUNNEN KOMEN TE ZIEN VOOR KINDCENTRUM DE ONTDEKKING? 397.0 PRAKTISCH ONDERZOEK 41OPDRACHTOMSCHRIJVING: DIGITAAL PORTFOLIO 42Conclusie 43

6

Nawoord 44Literatuurlijst 45Bijlage 46

7

Kindcentrum de Ontdekking werkt ontwikkelingsgericht, het is dan ook belangrijk dat deze visie ook naar voren komt in het digitaal portfolio. Om deze visie te integreren in het digitaal portfolio moet er eerst onderzocht worden wat het ontwikkelingsgericht onderwijs precies inhoudt. Zo word er ook een goed en helder beeld geschept over waar het digitaal portfolio straks voor staat.

In het concept van het ontwikkelingsgericht onderwijs wordt er gebruik gemaakt van onder andere doelencirkels. Deze doelencirkel word later in het onderzoek gebruikt om de doelen te formuleren voor het digitaal portfolio. Maar allereerst kijken we naar het onderwijs concept waar ontwikkelings-gericht onderwijs voor staat, en zo ook Kindcentrum de Ontdekking.

1.1 VYGOTSKIAANSE ONTWIKKELINGSTHEORIE

Het ontwikkelingsgericht onderwijs is gebaseerd op de Vygotskiaanse theorieën. Een belangrijk onderdeel uit deze theorie is het begrip; ‘Zone van naaste ontwikkeling’ (ZNO), dit houdt in dat er gekeken word naar wat een kind al kan (het actuele ontwikkelingsniveau) en wat het kind kan met be-geleiding van een volwassene of medeleerling.1 Het gaat om de interactie tussen kind en zijn omgeving. Het zoeken naar activiteiten die het kind aanspreekt, waarin ze zowel zelfstandig als gezamen-lijk kunnen werken.In de lessen wordt er een taak gegeven die zinvol en betekenisvol is voor het kind. Hierbij krijgt hij dus hulp van een volwassene of een medeleerling (expert-leerling).

Volgens de visie van Vygotsky zijn de volwassene en cultuur verantwoordelijk voor het van de ontwikkeling van een kind. Kinderen hebben volwas-senen en anderen nodig om vooruit te komen in de ontwikkeling. Kinderen ontwikkelen zichzelf niet, de interacties die de kinderen hebben met an-deren bepaalt de ontwikkeling.

(El’konin, 1972) uitwerking Vygotskiaanse ontwikkelingstheorie basisschoolperiode:- vanaf 3/7 jaar tot ongeveer 7/8 jaar; spelactiviteit- vanaf 7/8 jaar tot ongeveer 12 jaar; leeractiviteit (dwz. Een activiteit waarin sprake is van bewuste, constructieve leerprocessen) 2

1.2 OGO ONDERWIJSCONCEPT

In het OGO onderwijsconcept wordt er gebruik gemaakt van specifieke onderwijsdoelen, activiteiten en werkwijzen, dit bij elkaar word de ‘Ba-1 Bert v Oers, visies op onderwijs aan jonge kinderen. 1993 pp. 55-562 Bert v Oers, visies op onderwijs aan jonge kinderen. 1993 p. 59

1.0 WAT HOUDT HET ONTWIKKELINGSGERICHT ONDERWIJS EIGENLIJK IN?

8

sisontwikkeling’ genoemd.Ook al zijn er specifieke onderwijsdoelen, zijn deze niet per jaar vastgesteld. De basisontwikkeling is een beginpunt, niet elk kind zal op hetzelfde niveau zitten als hij bijvoorbeeld zeven jaar oud is en dat is ook niet de bedoeling. Elk kind ontwikkelt zich anders. Basisontwikkeling garandeert wel een doorloop in vak- en vormingsgebieden.Drie verweven elementen die basisontwikkeling verwezenlijken.

- het activiteiten aan bod- de rol van de leerkracht- de onderwijsorganisatie, op klasseniveau en op schoolniveau

doelen; persoonlijke vorming van leerlingen en ook van maatschappelijke betekenis.(deel nemen aan sociaal-culturele praktijken, zoals een baan, een opleiding, de krant lezen etc.) 3

bijdragen aan de wording van de persoonlijke en cultureel-maatschappelijke identiteit van kinderen en daarin nieuwe kwaliteiten tot stand weet te brengen’4

Emoties beïnvloeden denken;- motiverend- aandacht richten

De activiteiten die jonge kinderen doen in het ontwikkelingsgericht onderwijs zijn vooral in de vorm van spelactiviteiten. In deze spellen zijn leeracti-viteiten verweven. De spelactiviteiten richten zich op de persoonlijke ontwikkeling van een kind, hierin worden ook kennis en vaardigheden in meege-nomen. De activiteiten bestaan uit handelen en beantwoorden. Spelactiviteiten zijn belangrijk voor sociale en emotionele ontwikkeling maar ook om ervaringen op te doen. ‘‘Spelactiviteiten vormen voor jonge kinderen een essentieel ‘instrument’ in de cognitieve ontwikkeling, omdat ze taal en denk-en beïnvloeden’’ (Janssen-Vos, 1997).

Het ontwikkelingsgericht onderwijs gaat over een balans zoeken naar wat kinderen moeten leren en wie de kinderen zijn. Kinderen ontwikkelen zich, het is alleen de vraag hoe de kinderen er zelf sturing aan kunnen geven. De leraar in het ontwikkelingsgericht onderwijs is een ‘meerwetende partner’ die het kind nodig heeft om zich optimaal te kunnen ontwikkelen.

De rol van leerkracht als begeleider, volger, ontwerper, richtinggever, organisator en inspirator krijgt binnen OGO veel aandacht.Er is ruimte voor de leerkracht die geweldige verhalen kan vertellen en daarmee de kinderen op een nieuw spoor zet en voor een heldere instructie over een spellingprobleem.De rol van de leerkracht en leerling hangt ook af van de kwaliteit van de onderwijsactiviteiten en de context waarin deze zich afspelen: Zijn de activite-iten betekenisvol en zinvol? Zijn de activiteiten opgezet vanuit een realistisch maatschappelijk kader, een sociaal culturele praktijk, waardoor logische

3 Dorian de Haan, Els Kuiper, Leerkracht in beeld. Ontwikkelingsgericht onderwijs:theorie, onderzoek en praktijk 2008, p.134 Bert v Oers, visies op onderwijs aan jonge kinderen. 1993 p. 53

9

verbanden, samenhang en diepgang in de activiteiten kunnen ontstaan? Zijn de kinderen actief betrokken en bewuste leerders in die activiteiten?Zijn de interventies van de leerkracht gericht op voordoen, samen doen, verbeteren, verbreden, verdiepen en reflecteren?Is er sprake van leren als groep, waarin in voortdurende interactie verschillende talenten worden aangesproken en aangeboord?

1.3 ONTWIKKELINGSGERICHT ONDERWIJS ONDERBOUW

Het stimuleren van de ontwikkeling van een kind is het voornaamste streven van het ontwikkelingsgericht onderwijs. Het ontwikkelingsgericht onder-wijs probeert een bijdrage te leveren aan de identiteitsontwikkeling van een kind.In het ontwikkelingsgericht onderwijs wordt er in de onderbouw gebruik gemaakt van spelactiviteiten. Deze spelactiviteiten houden in dat er situaties worden ‘nagespeeld’ die in de realiteit ook bestaan (sociaal-culturele activiteiten). De samenhang van deze spelactiviteiten bestaan door thema’s. De ontwikkeling wordt gekoppeld aan wat er in het leven van kinderen belangrijk is. Je zou bijvoorbeeld kunnen denken aan; spelhoeken, museum, post-kantoor, restaurant die samen met de kinderen is ontworpen. Binnen OGO zijn leerkrachten overtuigd van het belang van spel. Zij vinden het vanzelfsprekend dat ze daar een belangrijke rol in hebben. Spel is zo geen activiteit naast het leren. Jonge kinderen spelen ‘alsof’. Het verlangen om erbij te horen en mee te doen met de wereld van volwassenen is hun drijfveer voor ontwikkeling en leren. De leerkracht helpt het spel op een niveau te brengen dat past bij mogelijkheden en ambities van de kinderen. De leerkracht bevordert dat kinderen overleggen, plannen maken en elkaar helpen. En opent nieuwe mogelijkheden die kinderen prikkelt om nieuwsgi-erig te worden naar meer.

1.4 ONTWIKKELINGSGERICHT ONDERWIJS BOVENBOUW

In de bovenbouw van het ontwikkelingsgericht onderwijs wordt er gebruik gemaakt van leeractiviteiten.

- Onderzoeksgericht curriculum- Vragen van leerlingen worden serieus genomen (Pompert, 2004) - Ondernemingen in de klas, een tentoonstelling, de vragenwand en de informatietafel, de gast in de klas en bezoeken aan buitenschoolse in-stellingen zijn herkenbare elementen. 5

Ook oudere kinderen willen erbij horen. Hier kunnen activiteiten worden ontwikkeld die echt verbonden zijn met een maatschappelijke werkelijkheid. Om bijvoorbeeld in een winkel ook werkelijk spullen te kunnen verkopen en daarin kwaliteit te leveren, is veel onderzoek nodig. Onderzoek naar de waren, naar hoe je aan goede informatie komt, naar hoe je een administratie opzet en bijhoudt, hoe je spullen mooi uitstalt, hoe je samen een bedrijf runt en hoe je origineel kunt zijn.De spelgeoriënteerde aanpak wordt een onderzoeksgeoriënteerde aanpak: van doen alsof naar echt doen.

5 Dorian de Haan, Els Kuiper, Leerkracht in beeld. Ontwikkelingsgericht onderwijs:theorie, onderzoek en praktijk 2008, p.5

10

1.5 DOELEN CIRKEL ONDERBOUW

De doelen zijn opgesplitst in twee delen, de onderbouw en de bovenbouw. Deze doelen kan je terug vinden in de doelencirkels die gemaakt zijn voor het ontwikkelings gericht onderwijs.(zie afbeeldingen 1.1 en 1.2 in de bijlage)Hieronder zijn de doelen van in de doelencirkel van de onderbouw uitgeschreven. Zo krijg je een helder beeld van wat de doelen precies inhouden, dit is belangrijk omdat we later in het onderzoek deze doelen gaan gebruiken om nieuwe doelen te formuleren.

(binnenste cirkel) 1. individuele psychische voorwaarden (moet je beschikken om verder te ontwikkelen en te groeien)Basiskenmerken; vrij zijn van emotionele belemmeringen Zelfvertrouwen hebben Nieuwsgierig zijn

Omdat deze voorwaarden er niet altijd zijn, moet het onderwijs ze tot stand helpen brengen.

(Middelste cirkel) 2. brede ontwikkeling

Actief zijn en initiatieven nemen Actief ten opzichte van hun omgeving en anderen. Nieuwsgierigheid omzetten in handelen en onderzoeken. Dit handelen en onderzoeken gebeurd impulsief.Zelfgestuurd handelen staat in het verlengde van actief zijn en initiatieven nemen. Deze ontwikkeling ontstaat samen met de sociale omgeving. Vooral de volwassene speelt hierin een belangrijke rol, deze moet initiatieven bij kinderen uitlokken. Het samenspel tussen omgeving, volwassenen en kind kunnen impulsieve initiatieven steeds beter omgezet worden in bewuste keuzes.

CommunicerenZowel verbaal als non-verbaal contact zoeken met anderen. Gelaatsuitdrukkingen, gebaren en lichamelijk contact horen hier bijvoorbeeld bij. Uit-drukking geven aan wensen, behoeften, gedachten, maar ook het ontvangen van de uitdrukkingen van anderen, luisteren en aandacht hebben voor de ander.

Uiten en vormgevenGevoelens, ervaringen, gedachten en ideeën te uiten. Door middel van spelen, bewegen, dansen, praten, vertellen maar ook beeldende activiteiten zoals tekenen, boetseren, constructies maken of door teksten te maken en te schrijven.

Wereld verkennenVerkennen, begrijpen van en functioneren met behulp van elkaar en volwassenen.Interesse, behoefte om te onderzoeken en te experimenteren zijn onderdeel van een juiste houding. Vragen stellen, informatieve bronnen raadplegen,

11

methoden bedenken voor de oplossing van een probleem zijn onderdeel van de gewenste vaardigheden.

Leren deelnemen aan de sociaal-culturele werkelijkheid. Wereld van de kunsten (muziek, beeldende kunst, dans en theater); de wereld van boeken en verhalen (prentenboeken, sprookjes, poëzie); de wereld van de zorg voor mens en dier (ziekenzorg). Maar ook leren over de fysische wereld; de natuur en niet levende. Uiten door verwondering, zorg en verantwoordelijkheid.

Voorstellingsvermogen en creativiteitUiten van creativiteit, indrukken en ervaringen vorm geven.Het voorstellen van voorwerpen, gebeurtenissen of situaties.

Kan zich steeds beter voorstellen hoe de werkelijkheid eruit ziet zonder dat het direct waarneembaar is.Maar ook in staat zijn om de realiteit te vervangen door het niet-bestaande, hierdoor kan de kunstzinnigheid verder ontwikkelen.

Beroep op de creativiteit, kenmerken hiervoor zijn: Oorspronkelijkheid Vindingrijkheid Kunstzinnigheid

Voorstellingen krijgen op verschillende manieren vorm; in beeld (tekenen, constructies) in talige of verhaalvorm, in muzikale of lijfelijke. (mime of dans)

Samen spelen en werkenOntwikkeling van de socialiteit, hulp vragen en geven, delen en rekening houden met wensen en gevoelens van anderen. Samen meer kunnen dan alleen.

Zelfgestuurd handelen (zelfsturing)Zelfcontrole; zich niet laten afleiden door andere prikkels van buitenaf.Zelfsturing; In staat om naar een zelf-geformuleerd plan te werken.

Verantwoordelijkheid dragen (zelfstandig zijn)Sociale verantwoordelijkheid; het besef dat je invloed hebt op je eigen bestaan en dat van anderen.Bereid om verantwoordelijkheid te dragen voor jezelf, voor anderen en voor de samenleving.

Redeneren en probleemoplossenSituaties onderzoeken, analyseren en begrijpen.

12

Het spontane maakt plaats voor bewust handelen. Taal en handelen gaan samen; probleem, onderdelen/elementen, oplossingen.

ReflecterenNadenken over eigen activiteit, handelen, gebruik van taal en eigen denken. Vooruitdenken, tijdens uitvoering over het handelen denken en na afloop.

(Buitenste cirkel) 3. specifieke kennis en vaardigheden

MotoriekBewegingsvaardigheden ontwikkelen zodat in staat om omgeving actief te verkennen en activiteiten te ondernemen. Grote motorische vaardigheden om zich voort te bewegen Fijne motorische vaardigheden – hand/vinger motoriek

Waarnemen en ordenenLeren goed nauwkeurig en gedetailleerd waarnemen. Het denken en het gebruik van taal samen inzetten om gegevens te interpreteren en te ordenen. (bv de bal is rond) (voelen bij een puntig voorwerp moet je voorzichtig zijn)(horenvan hard geluid schrik je)

Woorden en begrippenKennen van een grote woordenschat en verwerven van begrippen.

Geschreven en gedrukte taalAlfabetisering (schrijven, lezen)

Hoeveelheden en bewerkingenVerwerven van een reken-wiskundige attitude. Leren van wiskunde taal (bv afmetingen).Verbanden leggen tussen rekenen – wiskunde en de dagelijkse leefwereld.

Gereedschappen en techniekenVeel gereedschappen en technieken kennen en beheersen. Van dagelijkse gereedschappen en technieken (bv keukengerei) tot vormgevende materialen (papier, schaar, plaksel), materialen voor expressie (tekenen schildermateriaal) materialen om bouwwerken te maken (verbindingen maken, tim-meren bv), geschreven en gedrukte taal stempelen, schrijfmateriaal.

Sociale vaardigheidOmgaan met anderen en functioneren in een groep. Aanpassen aan de (sociale) regels van de groep. Eigen meningen en wensen naar voren brengen; jezelf leren zien zoals anderen je zien, richten op plannen en wensen van anderen; luisteren en reageren op anderen. Delen en hulp vragen en geven aan anderen.

13

Schematiseren en met symbolen om gaan Voorwerpen en situaties in vereenvoudigde vorm weergeven. Zelf bedenken van symbolen of ontwerpen voor voorwerpen en situaties (bv een platte-grond van de klas). Maar ook het begrijpen en redeneren van schematische weergave wat andere hebben gemaakt.6

6 Frea Janssen-Vos, Basisontwikkeling in de onderbouw. 1997, pp 39-54

14

Om een digitaal portfolio te maken voor het ontwikkelingsgericht onderwijs moet ik er eerst achter zien te komen wat de overheid van het vak wil. Hierna kan ik op zoek gaan naar doelstellingen die het ontwikkelingsgericht onderwijs wilt zien. Komen deze doelstellingen overeen of zitten er veel verschillen in? Wat kan er veranderd worden of samengevoegd worden om goede doelstellingen te formuleren?

2.1 KERNDOELEN VANUIT DE OVERHEID

Op de website tule.slo.nl staan de verschillende doelstellingen voor kunstzinnige vorming, deze worden de ‘kerndoelen’ genoemd. De kerndoelen worden als volgt beschreven;

Kunstzinnige oriëntatie• kennis maken met culturele en kunstzinnige aspecten waarmee men vorm en betekenis kunnen geven aan hun bestaan.• Kennis van hedendaagse en culturele diversiteitDit vindt zowel op school plaats, als via regelmatige interactie met de (buiten)wereld. Kinderen leren zich aan de hand van kunstzinnige oriëntatie open te stellen: ze kijken naar schilderijen en beelden, ze luisteren naar muziek, ze genieten van taal en beweging.

Kunstzinnige oriëntatie is er ook op gericht bij te dragen aan de waardering van leerlingen voor culturele en kunstzinnige uitingen in hun leefomgev-ing. Ze leren daarnaast zichzelf te uiten met aan het kunstzinnige domein ontleende middelen:• ze leren de beeldende mogelijkheden van diverse materialen onderzoeken aan de hand van de aspecten kleur, vorm, ruimte, textuur en compos-itie;• ze maken tekeningen en ruimtelijke werkstukken;• ze leren liedjes en leren ritme-instrumenten te gebruiken als ondersteuning bij het zingen;• ze spelen en bewegen.

Waar mogelijk worden daarbij onderwerpen gebruikt die samenhangen met die uit andere leergebieden. Het onderwijs wordt daardoor meer samen-hangend en mede daardoor betekenisvoller voor leerlingen. Maar voorop staat natuurlijk de authentieke bijdrage van kunstzinnige oriëntatie aan de ontwikkeling van kinderen.

Kerndoel 54De leerlingen leren beelden, muziek, taal, spel en beweging te gebruiken, om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te commu-niceren.

Kerndoel 55De leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te

2.0 WAT ZIJN DE KERNDOELEN M.B.T BEELDENDE VORMING?

15

reflecteren.

Kerndoel 56De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgenwaardering voor aspecten van cultureel erfgoed 1

Zoals je ziet zijn deze kerndoelen erg algemeen en kan een school zijn eigen inbreng hieraan geven. Om een houvast te hebben zijn er ook leerlijnen ontwikkelt deze zijn te vinden op de volgende website;

LEERLIJNEN VAN TULE:Zie http://tule.slo.nl/KunstzinnigeOrientatie/F-KDKunstzinnigeOrientatie.html

2.2 OVER DE KERNDOELEN EN DE AANSLUITING BIJ DE ONTDEKKING

Op zich zijn deze kerndoelen goed geformuleerd en kunnen ze aan sluiten bij het ontwikkelingsgericht onderwijs en het kindcentrum de ontdekking. De kerndoelen zijn alleen breed en elke school kan zijn eigen invulling geven. Dit kan een positieve uitwerking hebben, maar dit kan zeker ook een negatieve uitwerking hebben. Tule heeft wel leerlijnen ontworpen die ingezet zouden kunnen worden. Deze leerlijnen zijn alleen erg gericht op het aan leren van technieken en weinig op het experimenteren en ontdekken wat het kindcentrum de ontdekking juist zo belangrijk vind.

Er moeten onder de kerndoelen dus specifiekere leerdoelen of competenties geplaatst worden die aansluiten bij het kindcentrum de ontdekking.Deze specifiekere competenties kunnen dan geplaatst worden op het portfolio. Per competentie zou je dan te zien krijgen hoe een leerling zich ontwik-keld heeft met betrekking tot beeldende vorming.Al deze competenties bij elkaar zouden dan de (beeldende) kerndoelen inhouden.

1 http://tule.slo.nl/KunstzinnigeOrientatie/F-KDKunstzinnigeOrientatie.html

16

Voordat er inhoudelijk naar het digitaal portfolio gekeken wordt, kijken we eerst even naar ‘de buitenkant’ van het digitaal portfolio. Wat zijn bijvo-orbeeld de voordelen van een digitaal portfolio en waarom is het zo geschikt om de ontwikkeling van een kind hierin te laten zien? Het is ook handig als er alvast een idee is waar het digitaal portfolio aan moet voldoen, welke typen bestanden er bijvoorbeeld in moeten komen te staan, wie erin kan kijken etc. Deze onderdelen worden kort behandelt zodat er een idee ontstaat, de werkelijke uitvoering zal in een later stadium moeten gebeuren.

3.1 VOORDELEN VAN EEN PORTFOLIO?

Het maken van een portfolio stimuleert kinderen om te reflecteren en het dragen van verantwoordelijkheid over het eigen leerproces. Ze leren om zelf te communiceren over hun leerproces met zowel volwassenen als met leeftijdsgenoten.1

Een portfolio is niet alleen gericht op toetsresultaten maar juist de ontwikkeling en individuele leer-processen moeten naar voren komen.Ouders moeten ingelicht worden over de beoordelingmethoden (voor en nadelen)Leerprocessen zijn veel beter afgestemd op het individu. Ze helpen leerlingen met het reflecteren op hun leerproces. Ook worden docenten en ouders meer bij het leerproces betrokken. Ouders krijgen meer inzicht over wat er op school gebeurd en raken meer betrokken. Ouders kunnen betrokken raken bij het ontwikkelen van de leerstof, bijvoorbeeld als een leerling ergens in geïnteresseerd is kunnen ouders het kind stimuleren om dit te gebrui-ken in het schoolwerk. Opdrachten krijgen zo meer betekenis voor het kind, de afstand tussen school en ouders word zo ook kleiner. 2

Niet alleen leerprestaties maar ook sociaal-emotionele en lichamelijke ontwikkeling kan in kaart gebracht worden.Samenhang tussen school en daarbuiten word hierdoor gestimuleerd en leerprocessen kunnen hierop afgestemd worden.

Kinderen denken meer na over wat ze geleerd hebben en wat ze nog moeten leren.3Zelf reflecteren en beslissingen nemen sluit goed aan bij het Ontwikkelings gericht onderwijs.(wel begeleiding nodig) Leerdoelen kunnen ontstaan aan de hand van een les en het kan zijn dat meerdere kinderen dezelfde leerdoelen formuleren, hier kun je dan op inspel-en.

Beter hanteerbaar, overzichtelijk/ duidelijke structuur. Gebruik van ‘hyperlinks’, in een reflectie kan daar gelijk op doorverwezen worden en dit kan je dan ook gelijk bekijken. (er is geen chronologische volgorde nodig.)- Video en geluidsfragmenten kunnen opgenomen worden in het portfolio- Communicatie mogelijkheden, elkaars werk bekijken en van feedback voor zien- Voor iedereen toegankelijk- Gemakkelijker bij te werken en bij te houden1 J. Castelijns, Brenda kenter, De diepte in met leerlingportfolio´s, praktijkervaringen in het basisonderwijs. Amersfoort 2005, p 52 EF.Shores, C.Grace, Handleiding voor het werken met portfolio’s, in 10 stappen portfolio’s invoeren in de onderbouw van de basisschool. 2008, pp. 12-133 EF.Shores, C.Grace, Handleiding voor het werken met portfolio’s, in 10 stappen portfolio’s invoeren in de onderbouw van de basisschool. 2008, p. 15

3.0 WAAROM EEN (DIGITAAL) PORTFOLIO?

17

- Het kan motiverend werken doordat een leerling zichzelf mag presenteren- ICT vaardigheden worden ontwikkelt, zowel door leerlingen als door leraren. (apparatuur zoals scanners, camera’s etc.)- Zou verder gebruikt kunnen worden in het voortgezetonderwijs (‘long life learning’)- Het portfolio kan bestaan uit open en gesloten delen, kan bekeken worden door alleen leerling en eventueel de leraar. Kan bekeken worden door iedereen. 4

Zoals hierboven beschreven zou het digitaal portfolio ingericht moeten worden voor en door het kind. Ondernemerschap is erg belangrijk, het digitaal portfolio zou hierdoor perfect passen bij het ontwikkelinggericht onderwijs. Hierop kom ik later nog op terug.

4 J. Castelijns, Brenda kenter, De diepte in met leerlingportfolio´s, praktijkervaringen in het basisonderwijs. Amersfoort 2005, pp 80-81

18

De kerndoelen kunnen voor veel verschillende manieren van onderwijs worden gebruikt. In het vorige hoofdstuk staat er beschreven waarom een digitaal portfolio van belang kan zijn en hoe dit ingevuld kan worden. Het digitaal portfolio waar ik het in dit onderzoek over heb, is gericht op het beeldende vak maar zou eventueel later ook gebruikt kunnen worden voor andere vakken. Het ontwikkelingsgericht onderwijs denkt niet in hokjes en ook ik wil daarom zoveel mogelijk de mogelijkheden open houden. Je zult ook zien dat sommige delen niet honderd procent vanuit het beeldende vak gedacht zijn.

In het volgende deel wordt er een basis gelegd voor het digitaal portfolio, gericht op het beeldende vak. Allereerst wordt er onderzocht aan welke doel-en er gewerkt kunnen worden. Het kindcentrum de ontdekking werkt samen met de cultuurwinkel te Breda, ze hebben aangegeven dat de culturele competenties van de cultuurwinkel (en daarop aansluitend van edu-art) aansluit bij wat de school verwacht van het beeldende vak. In het onderzoek wordt er gericht op de onderbouw. De basis van de ‘portfolio doelen voor ogo’ zullen gebaseert zijn op de culturele competenties en de doelencirkel van basisontwikkeling. Ik wil ook benadrukken dat dit onderzoek een start is, er zal hierna nog veel ‘gepuzzelt’ ,nagekeken en in praktijk onderzocht moeten worden voordat er definitieve doelen geformuleert zijn.

4.1 PORTFOLIO DOELEN VOOR OGO

Om portfolio doelen te ontwerpen voor kindcentrum de ontdekking heb ik allereerst gekeken wat de school nu als richtlijnen had in het papierenport-folio qua beeldende vorming en eventuele andere vakken. De volgende tabbladen kwamen hierin naar voren;

Tabbladen die op dit moment (2013) gebruikt worden in het portfolio op kindcentrum de ontdekking;

• Dit ben ik;• Lees-schrijfactiviteiten;• Reken-wiskundige activiteiten;• Ik (k)en mijn wereld;• Spel- en onderzoeksactiviteiten• Kunstzinnige activiteiten; (zie bijlage 1.6)

Persoonlijk ben ik van mening dat deze tabbladen niet passen bij het ontwikkelingsgericht onderwijs. OGO staat juist voor het integreren van verschil-lende vakken, door ze toch weer op te splitsen in het portfolio gaat de essentie verloren. Het mooiste zou zijn als alle vakken onder een zelfde noemer zouden vallen.

4.0 WELKE LEERDOELEN ONTBREKEN ER NOG DIE BELANGRIJK ZIJN VOOR HET ONTWIKKELINGSGERICHT ON-DERWIJS MBT HET BEELDENDE VAK

19

In het onderstaande schema staat beschreven welk (portfolio)doel gekoppeld is aan welke competentie(s) en welke (brede ontwikkelings)doelen van OGO hierbij passen. Allereerst is er gekeken naar de competenties van cultuurwinkel en edu-art. Deze competenties belichaamde voor de school, hoe beeldende vorming bekeken moest worden en hoe er aan de ontwikkeling van een kind gewerkt kon worden. Deze competenties zijn natuurlijk alge-meen, niet gericht op het ontwikkelingsgericht onderwijs en ook niet speciaal gericht op de onderbouw, hier wordt later nog op terug gekeken. Vanuit de competenties is er gekeken naar een makkelijkere vertaling, zodat het kind het ook zou begrijpen (ondernemerschap). Hierin is later nog een beetje ‘gesleuteld’, maar uiteindelijk zijn er overkoepelende doelen tevoorschijn gekomen, namelijk; ik voel, ik ontdek en maak, ik luister, vertel en laat zien , ik kan en weet en ik werk samen. Deze overkoepelende doelen worden in dit onderzoek ‘portfolio doelen voor ogo’ genoemd.Met overkoepelende doelen bedoel ik dat de doelen geschikt zouden kunnen zijn voor een breder gebied dan alleen beeldende vorming. Alhoewel dit het geval zou kunnen zijn zijn de doelen zijn nu wel specifiek bedacht voor beeldende vorming.

Nadat deze algemene doelen ‘opgeschreven’ waren, is er gekeken naar de doelen die passen bij OGO, dit zou er voor moeten zorgen dat de doelen speciaal voor het ontwikkelingsgericht onderwijs zijn. Natuurlijk ging dit niet zonder dat er onder het ontwikkelen door, steeds ‘geschoven’ werd met bijvoorbeeld de doelen van OGO, die onder meerdere ‘Portfolio doelen’ zouden kunnen vallen. Zo zie je dat ‘voorstellingsvermogen en creativiteit’ bi-jvoorbeeld onder ‘ik voel’ staat maar ook onder ‘ik ontdek en maak’.

Het digitaal portfolio voor kindcentrum de ontdekking is ‘voor en door kinderen’ wat ook past bij het ontwikkelingsgericht onderwijs. Om dit na te streven moesten de doelen, die later in het digitaal portfolio komen te staan, ‘kind vriendelijk’ zijn. Hierdoor is er gekozen voor eenvoudige taal voor de doelen omdat het kind de ‘eigenaar’ moet zijn van zijn eigen ontwikkeling en het portfolio zelf ook moet begrijpen.

“Door te werken aan een cultuur waarin een leerling eigenaar van zijn leerproces is, creëer je positieve impact op sociaal-emotionele ontwikkeling, gedrag en culturele aspecten. Leerlingen geef je zeggenschap over het onderwijs door bijvoorbeeld gezamenlijk regels af te spreken in plaats van die als leerkracht op te leggen.” Dr. Jay Marino 1

1 http://www.jaymarino.me/articles/12/De%20Kans%20juni%202012.pdf

4.2 Portfolio doelen voor ogo - Onderbouw (4-8 jaar)

20

Competentie Doelen OGO Doel Portfolio

Receptief vermogen Uiten en vormgevenVoorstellingsvermogen en creativiteit

Ik voel

Creërend vermogen Actief zijnWereld verkennenVoorstellingsvermogen en creativiteit

Ik ontdek en maak

Reflectief vermogen CommunicerenReflecteren

Ik luister, vertel en laat zien

Analyserend, Onderzoekend en zelfstandig ver-mogen

Wereld verkennenZelfsturingZelfstandig zijnRedeneren en probleemoplossen

Ik weet en kan

Vermogen tot samenwerken Samen spelen en werkenCommuniceren

Ik werk samen

Onder de (portfolio)doelen kunnen de specifieke technieken en vaardigheden worden gekoppeld die horen bij een bepaalde leeftijdscategorie.

21

In de volgende tabel zijn de ‘portfolio doelen voor ogo’, die in het vorige hoofdstuk staan beschreven, verder uitgewerkt en specifiek gemaakt voor het beel-dende vak en het ontwikkelingsgericht onderwijs. Deze doelen zijn er om het voor de docent duidelijker te maken aan welke doelen de kinderen nog kunnen werken en kunnen hierop de opdracht bijvoorbeeld aan passen. Docenten hebben dus ook een belangrijke rol in het begeleiden van de kinderen, door de kin-deren zo duidelijk mogelijk inzicht te geven in het portfolio zodat ze in een later stadium zelf hun ontwikkeling kunnen bepalen en bijhouden. (eigenaarschap)

Deze specifieke doelen zijn geformuleerd aan de hand van culturele competenties die ontwikkelt zijn door de cultuurwinkel Breda en Eduart. (zie bijlage)Ook zijn de doelen geformuleerd aan de hand van het boek ‘basisontwikkeling in de onderbouw’.Door deze twee bronnen te combineren zijn er de volgende doelen uit voort gekomen, soms zijn de doelen ongeveer hetzelfde gebleven doordat ze aansloten bij OGO en de culturele competenties, in de uitgebreide uitleg van de specifieke doeleinden zal je meer het OGO concept terug zien en zal het voor de docent duidelijker worden wat ermee word bedoeld.

4.3 SPECIFIEKE DOELEINDEN VOOR DOCENTEN GERICHT OP BEELDENDE VORMING

22

Ik voel…

Bronnen Specifieke doeleinden beeldende vorming

Competentie Receptief & creërend vermogen

Doelen OGOUiten en vormgevenVoorstellingsvermogen en creativi-teit

Portfolio doelen voor ogo

• Geeft zijn gevoelens, ervaringen en ideeën vorm m.b.v. kunstzinnige middelen

Uiten & vormgeven Kan zijn gevoelens uiten d.m.v een beeldende activiteit

• Geeft zijn gevoelens, ervaringen en ideeën vorm m.b.v. kunstzin-nige middelen

• Vergroot zijn verbeeldingskracht

Uiten & vormgeven/voorstellingsvermogen en creativi-teit

Gebruikt (persoonlijke) ervaringen om tot uiting te komen in een beeldende activiteit

• Geeft zijn gevoelens, ervaringen en ideeën vorm m.b.v. kunstzin-nige middelen

• Vergroot zijn verbeeldingskracht• Kan wat hij ziet, hoort en leest vertalen naar

eigen mogelijkheden en talenten

Uiten & vormgeven/ voor-stellingsvermogen en creativiteit

Uit gedachten en ideeën op een persoonlijke manier in een beeldende activiteit

• Ervaart plezier in het leren van kunst encultu-ur

• Kan geraakt worden door kunst-uitingen van anderen

• Kan zich inleven in de verbeelde werkelijkheid

Uiten & vormgeven Wordt geraakt door een kunstuiting van zichzelf en van anderen

23

Ik ontdek en maak...


Competentie

Receptief & creërend vermogen

Doelen OGO

Actief zijnWereld verkennenVoorstellingsvermogen en creativi-teit


• Kan op eigen wijze verbindingen leggen en buiten gegeven kaders denken • Kan alternatieve oplossingen bieden

Wereld verkennen Kan buiten kaders denken en ontdekt nieuwe mogeli-jkheden

• Ervaart plezier in het leren van kunst en cultuur• Kan geraakt worden door kunst-uitingen van anderen• Kan zich inleven in de verbeelde werkeli-jkheid

Voorstellingsvermogen en creativi-teit

Bedenkt iets nieuws en voert dit uit

• Oefent technieken en vaardighe-den bin-nen de diverse kunstdis-ciplines

Wereld verkennen Verkent verschillende materialen en technieken

Voorstellingsvermogen en creativi-teit

Kan voorwerpen, gebeurtenissen of situaties voorstellen zoals ze werkelijk zijn.

24

Ik luister, vertel en laat zien...


Competentie

Reflectief vermogen & Presentatie vermogen

Doelen OGO

CommunicerenReflecteren


• Onderscheidt feiten van meningen• Zet reflectie in om zijn eigen waardesys-teem te toetsen

Communiceren Zoekt contact met anderen

• Vormt een mening over diverse cultu-uruitingen en kan deze on-derbouwen

• Komt tot individuele leervragen over pro-ces en product

communiceren/Reflecteren Kan wensen, behoeften en gedachten uiten met betrekking tot een beeldende activiteit

• Geeft in de reflectie betekenisvolle eigen leermomenten aan

communiceren/Reflecteren Denkt na over eigen handelen, tijdens een activiteit en na afloop en kan deze aangeven

• Weet feedback op een positieve manier te hanteren

communiceren Luistert naar anderen en weet op een positieve manier feedback te ontvangen.

25

• Maakt een vergelijking tussen ei-gen kun-stzinnig werk en dat van anderen

communiceren/Reflecteren Vergelijkt eigen werk met dat van anderen.

• Presenteert eigen kunstzinnig werk (indiv-idueel of als onder-deel van een groep) aan an-deren

communiceren/Reflecteren Presenteert eigen of samen gemaakt werk (samen of al-leen) aan anderen

• Presenteert de verworven com-petenties (a.d.h.v. een kunstdos-sier of portfolio) en licht deze toe

communiceren Kan het digitaal portfolio laten zien en toe lichten

• Is bereid zijn eigen reactie of emotie te uiten en te vergelijken met die van anderen

communiceren/Reflecteren Kan zijn mening uiten en vergelijken met anderen

• Is bereid en in staat de bedoelin-gen van de maker te verbeelden of te verwoorden

communiceren Kan de bedoeling van de maker/kunstenaar toelichten

26

Ik weet en kan...


Competentie

Analyserend, Zelfstandig & onderzoekend vermo-gen

Doelen OGOWereld verkennenZelfsturingZelfstandig zijnRedeneren en probleemoplossen


• Experimenteert met materialen en tech-nieken van cultuuruitin-gen• Kent vakspecifieke begrippen die nodig zijn voor het ontwerpen en ontwikkelen van een eigen pro-duct• Neemt kennis van materialen en techniek-en van cultuuruitingen- Plant eigen leeractiviteiten voor kunsten cultuuropdrachten

Zelf gestuurd handelen Experimenteert zelfstandig met materialen en technieken

• Stelt doelen voordat hij aan een opdracht voor kunst en cultuur begint• Realiseert de gestelde doelen• Kan een eigen ontwerp bedenken en iets nieuws creëren• Stelt vragen over kunst-zinnige activiteiten

Zelf gestuurd handelenWereld verkennen

Stelt zelf doelen en realiseert deze

• Neemt de verantwoordelijkheid voor zijn eigen ontwerpproces en resultaat ter verbetering van het eigen of gezamenlijke product

Zelfstandig zijn Draagt verantwoordelijkheid over het eigen ontwerpproces of gezamenlijk product

27

• Onderzoekt zijn eigen culturele omgeving• Neemt kennis van de wereld van de kunst en het cultureel erfgoed• Kan bronnen zoals boeken, inter-net, mu-sea, archieven, kunstenaar gebruiken om cultu-uruitingen te onderzoeken

Redeneren en probleem oplossen Onderzoekt zijn eigen culturele omgeving

• Gaat op zoek naar cultuuruitingen wereld-wijd• Neemt kennis van de wereld van de kunst en het cultureel erfgoed• Kan bronnen zoals boeken, inter-net, mu-sea, archieven, kunstenaar gebruiken om cultu-uruitingen te onderzoeken

Redeneren en probleem oplossen Onderzoekt cultuuruitingen wereldwijd

• Onderscheidt verschillende cultuuruitin-gen• Kent vakspecifieke begrippen die nodig zijn voor de beschrijving van cultuuruitingen

Kan verschillende kunstuitingen benoemen, beschrijven en kan deze uit elkaar houden.

28

Ik werk samen...


Competentie Vermogen tot samenwerken

Doelen OGOSamen spelen en werkenCommuniceren


• Luistert naar de ander, overweegt en neemt een besluit in samenwerking met medeleerlingen bij het maken van een cultuuruiting- Accepteert afspraken die de groep maakt over taken en rollen of vorm van presentatie

Samen spelen en werkenCommuniceren

Luistert naar anderen, overweegt en besluit in samenwerk-ing bij het maken van een culturele uiting

• Staat open voor suggesties van anderen, ter vebetering van het eigen proces of product

Samen spelen en werken Staat open voor andere ideeën ter verbetering van proces en product


Durft hulp te vragen aan anderen


Geeft hulp aan anderen

Samen spelen en werken Houdt rekening met anderen

29

In deze tabellen wordt er nog dieper ingegaan op de specifieke doelen.De rechtse tabel tonen vragen en stellingen die begrijpbaar zijn voor kinderen, deze kunnen gebruikt worden in het digitaal portfolio als leidraad. Ook kunnen de vragen en/of stellingen gebruikt worden door leerkrachten om gepaste opdrachten te bedenken voor de doelen die in de linkerkolom verd-er toege-licht worden. De vragen en stellingen dienen alleen als leidraad niet als product.

In de beschrijvingen komt er steeds duidelijker naar voren hoe de doelen gericht zijn op het ontwikkelingsgericht onderwijs. Zo staan er soms voor-beelden bij de beschrijvingen om het doel nog meer te verduidelijken. Zo zie je ook dat de beschrijvingen niet altijd honderd procent te maken hebben met beeldende vorming maar soms ook elementen van andere vakken bevat.

5.3 SPECIFIEKE DOELEINDEN VOOR DOCENTEN EN BESCHRIJVINGEN

Ik voel...Kan zijn gevoelens uiten d.m.v een beeldende activiteit

De gevoelens komen tot uiting door middel van spelen, bewegen, dan-sen, praten, vertellen maar ook beeldende activiteiten zoals tekenen, boetseren, constructies maken, of door teksten te maken en te schri-jven. Soms kan je verschillende activiteiten combineren om tot uiting te komen. (Bijvoorbeeld ga je met het kind naar een dansvoorstelling en vraag je achteraf van het kind om een portret/foto te maken van zichzelf over hoe hij/zij zich voelde bij die specifieke voorstelling.)

• Ik voel me…

Gebruikt (persoonlijke) ervaringen om tot uiting te komen in een beel-dende activiteit

Gebruikt persoonlijke ervaringen bijvoorbeeld een vriendschap, het bakken van koekjes etc. om tot uiting te komen. Dit kan door middel van beeld maar ook door taal. Door beeld door bijvoorbeeld zich in te beelden dat hij/zij koekjes aan het bakken is en hierdoor een koekje kleit. Maar het kan ook door middel van taal, het kind is iets aan het kleien en vertelt over zijn persoonlijke ervaring met het bakken van koekjes en dat het lijkt op kleien.

• Ik maakte mee…

30

Uit gedachten en ideeën op een persoonlijke manier in een beeldende activiteitIn staat om zowel werkelijkheid als het niet bestaande weer te geven op een eigenwijze manier. Laat zich niet beïnvloeden door leeftijdsgenoten en volwassenen. Bedenkt zelf nieuwe vormen en uit deze door middel van een activiteit. Dit kan tot uiting komen in beeld, taal, verhaalvorm, muzikale of lijfelijke (dans) activiteiten. Bijvoorbeeld een opdracht; ‘dans als de natuur’; waarbij het kind danst naar zijn eigen voorstelling van de natuur. (bv een grasspriet die waait in de wind). Hierbij zou je een videof-ragment kunnen opnemen.

• Mijn idee was…

Wordt geraakt door een kunstuiting van zichzelf en van anderenKan zich verwoorden of in beeld uitdrukken hoe hij zich voelde bij een kunstuiting van iemand anders. Dit kan een reactie zijn op een voor-stelling, schilderij, film of op zijn eigen werk. Deze reactie kan zowel positief als negatief zijn en kan zowel gesproken als in beeld uitgedrukt worden.

• Dat kunstwerk was…

31

Ik ontdek en maak...Zet zich in om iets te leren over de wereld van de kunsten.Zet nieuwsgierigheid om in handelen en onderzoeken, dit door behulp van een volwassenen en handelt spontaan. Het kind toont inzet in de vorm van meedoen.

• Ik deed mee aan…

Kan buiten kaders denken en ontdekt nieuwe mogelijkheden. • Mijn plan was…

Bedenkt iets nieuws en voert dit uitHet kind onderzoekt en experimenteert, dit kan door middel van vragen stellen of informatieve bronnen raadplegen. Aan de hand van zijn eigen bevindingen kan hij iets nieuws maken.

• Ik bedacht… en deed vervolgens…

Verkent verschillende materialen en techniekenHij ‘ontdekt’ nieuwe mogelijkheden door bijvoorbeeld in plaats van te kneden met de klei, de klei uit elkaar te halen. Het gaat hier vooral om nieuwe mogelijkheden ontdekken met het materiaal.

• Ik heb dit gebruikt voor mijn kunstwerk…

Kan voorwerpen, gebeurtenissen of situaties voorstellen zoals ze werkelijk zijn.Kan zich steeds beter voorstellen hoe de werkelijkheid eruit ziet zonder dat het direct waarneembaar is.Maar ook in staat zijn om de realiteit te vervangen door het niet-bestaan-de, hierdoor kan de kunstzinnigheid verder ontwikkelen

• Ik gebruikte deze situatie….• Ik bedacht ….

32

Ik luister, vertel en laat zien... Zoekt contact met anderenZoekt zowel verbaal als non-verbaal contact met anderen. Zowel leefti-jdsgenoten als volwassenen.

Kan wensen, behoeften en gedachten uiten met betrekking tot een beeldende activiteitKan zijn wensen, behoeften en gedachten uiten door middel van taal, geb-aren of lichamelijk contact.

• Wat ik wilde is dat…

Denkt na over eigen handelen, tijdens een activiteit, na afloop en kan deze aangevenKan het handelen aangeven in taal, gebaren of beeld. Dit kan bijvoorbeeld in een reflectiegesprek of in een aangepaste opdracht.

• Wat ik deed in de activiteit…• Wat ik na de activiteit dacht…

Luistert naar anderen en weet op een positieve manier feedback te ontvangen. Dit kan bijvoorbeeld gevangen worden in een videofragment. ‘het ont-vangen van feedback op een positieve manier’ moet gestimuleerd worden door de volwassenen.

• Ik luisterde naar…• Hij/zij vertelde… over mijn kunstwerk, dat vond ik… (leuk, niet

leuk, weet niet)

Vergelijkt eigen werk met dat van anderen.Het vergelijken van eigen gemaakt werk met dat van leeftijdsgenoten. Dit kan groepsgewijs of individueel besproken worden. Je kan bijvoorbeeld, techniek vergelijken maar bijvoorbeeld ook kleur of vormgeving.Dit gaat onder begeleiding van een volwassenen.

• Wat ik hetzelfde gedaan had was...• Wat ik anders gedaan had was...

Presenteert eigen of samen gemaakt werk (samen of alleen) aan an-derenKan zijn eigen (of samen) gemaakt werk toelichten met taal.

33

Kan het digitaal portfolio laten zien en toe lichtenKan het digitaal portfolio samen met een volwassenen doorlopen en ver-tellen wat er te zien is.

• Wat ik vertelde over het portfolio...

Kan zijn mening uiten en vergelijken met anderenKan in taal uiten wat hij voelt en bedoelt. Hij luistert naar anderen.

• Wat ik zei was...

Kan de bedoeling van de maker/kunstenaar toelichtenLuistert goed naar anderen waardoor hij bedoelingen in zich op neemt en kan herhalen met taal en beeld.

• Wat ik zag was...• Wat ik hoorde was...

34

Ik weet en kan...Experimenteert zelfstandig met materialen en technieken Kan (zonder) met minimale hulp van een volwassenen verschillende ma-terialen en technieken beoefenen en verder ontdekken.

• Ik had deze materialen gebruikt... en ontdekte...

Stelt zelf doelen en realiseert dezeKan simpele doelen bepalen en uitvoeren. Bijvoorbeeld zegt een kind; ‘ik ga vandaag een leeuw maken met klei’ en maakt ook daadwerkelijk een leeuw met klei.

• Mijn doel voor vandaag was...• Wat ik gedaan heb is...

Draagt verantwoordelijkheid over het eigen ontwerpproces of ge-zamenlijk productHoudt zich aan afgesproken taken, planning en andere zaken. Gebruikt bronnen van websites, musea, tijdschriften, kranten e.d. dit onder bege-leiding van een volwassenen. Een kind kan bijvoorbeeld een product wil-len maken; hieraan kan de volwassenen een kunststroming of kunstenaar koppelen die het kind kan opzoeken in de media.

• Wat we hadden afgesproken is...• Wat ik heb gezien is...

Onderzoekt zijn eigen culturele omgevingOnderzoekt eigen omgeving; denk aan buurthuizen, ateliers e.d dit onder begeleiding van een volwassenen.Dit kan doormiddel van bronnen gebruik maar ook door zelfgemaakte beelden, zoals foto’s,filmpjes,tekst of een bezoek aan musea, buurthuizen e.d.

• waar we heen gingen was...• wat ik in de buurt heb ondekt is...• Deze beelden heb ik gemaakt van...

Onderzoekt cultuuruitingen wereldwijdOnderzoekt cultuuruitingen wereldwijd; denk aan bronnen op het inter-net, tijdschriften, boeken e.d. onder begeleiding van een volwassenen.

• Op het internet vonden we dit...• In een tijdschrift stond...

35

Kan verschillende kunstuitingen benoemen, beschrijven en kan deze uit elkaar houden.Kan verschillen noemen tussen bijvoorbeeld een schilderij en een tek-ening. Kan typeringen noemen in een kunstwerk; bijvoorbeeld vorm en kleur.

• Ik kon deze kunstwerken beschrijven...• De kleur was..• De vorm in het schilderij was...

36

Ik werk samen...Luistert naar anderen, overweegt en besluit in samenwerking bij het maken van een culturele uitingKan samen beslissingen nemen over het maken van een culturele uiting. Kan in een discussie zijn mening geven.

• Samen kwamen we tot...

Staat open voor andere ideeën ter verbetering van proces en productKan onder begeleiding van een volwassenen/leeftijdsgenoten open staan voor andere ideeën en deze accepteren.

Durft hulp te vragen aan anderenDurft aan leeftijdsgenoten en volwassenen hulp te vragen als hij er niet uit komt.

• ik vroeg...

Geeft hulp aan anderenGeeft zelf suggesties, nieuwe ideeën en hulp aan leeftijdsgenoten en vol-wassenen.

• Mijn idee was...• Ik hielp... en dat deed ik zo...

Houdt rekening met anderen

37

Kindcentrum de ontdekking heeft nog geen ‘platform’ gevonden waarop de school het digitaal portfolio wilt gaan plaatsen. Hieronder staat HOREB beschreven, die al gebruikt wordt op kindcentrum de ontdekking, ook maakt de school al gebruik van een papierportfolio. Een geschikt digitaal port-folio voor het kindcentrum de ontdekking kon ik niet vinden. Deze zou eventueel ontwikkelt moeten worden. Wel vond ik een interessant onderzoek over een portfolio wat ‘meegenomen’ werd op een usb.

5.1 OBSERVATIE- EN REGISTRATIESYSTEEM (HOREB)

‘HOREB staat voor Handelingsgericht Observeren, Registreren en Evalueren van Basisontwikkeling. Met dit online handelingsgerichte kwaliteitssys-teem kunt u invulling geven aan Startblokken in de kinderopvang, Basisontwikkeling in de onderbouw en Ontwikkelingsgericht Onderwijs in de boven-bouw van de basisschool. HOREB bevat de aanwijzingen en instrumenten waarmee pedagogisch me-dewerkers, leidsters en leerkrachten ontwikkel-ingsgericht kunnen werken met kinderen vanaf de babyperiode tot en met einde basisonderwijs.’1

Dit systeem is online en gericht op de docenten die werken met ontwikkelings gericht onderwijs. Het bestaat uit drie onderdelen; activiteitenboek, logboek en het kinderdagboek.

Het activiteitenboek en het logboek zijn evaluatie onderdelen voor de docent zelf. In het kinderdagboek houd de docent bij hoe de ontwikkeling van een kind gaat. Hierin kan de docent ook afbeeldingen plaatsen.

HOREB en de beeldende vorming

HOREB is een makkelijk systeem voor docenten, helaas word het kind zelf er weinig bij betrokken. En juist is het goed als de kinderen zelf aan hun portfolio kunnen werken en ouders ook het portfolio kunnen in kijken.

Ook is het zo dat op het kindcentrum de ontdekking gewerkt word met begeleiders die speciaal gericht zijn op beeldende vorming. Deze begeleiders zouden voor de onderbouw het portfolio moeten bijhouden omdat de docent in de klas geen zicht heeft op wat zij doen. Hierdoor heeft het systeem HOREB ook geen zin voor het vak beeldende vorming.

Voor de beeldende vorming zou dit systeem dus niet ideaal zijn. Om een goed beeld te krijgen van de ontwikkeling van een kind met betrekking tot beeldende vorming

Speciaal voor de bovenbouw is er; ‘mijn portfolio’ (Verkley&Pompert, 2002)

1 www.horeb-po.nl/nl

5.0 ZIJN ER AL ONDERZOEKEN GEDAAN NAAR PORTFOLIO’S DIE GERICHT ZIJN OP HET ONTWIKKELINGS-GERICHT ONDERWIJS? OOK MBT HET BEELDENDE VAK?

38

Onderzoeken buiten deze twee gebruikelijke ‘portfolio’s’ of volgsystemen zijn moeilijk te vinden. Vooral gericht op ontwikkelingsgericht onderwijs is niet te vinden,

5.2 ONWIJS

Onlangs is er een interessant onderzoek/pilot gedaan op een basisschool in Rotterdam. Hier konden kinderen met behulp van de ‘surface’ (een tafel met touchscreen) verschillende ‘surface applicaties’ (educatieve spelletjes) doen, die ze vervolgens op een usb konden opslaan.Zo konden de kinderen bijvoorbeeld iets inspreken, of samen een spel spelen.De bedoeling was dat de USB over de gehele basisschool tijd en eventueel ook naar het middelbaaronderwijs meegenomen werd.De ‘surface applicaties’ zijn ontwikkelt voor het basisonderwijs maar ook voor het voortgezetonderwijs. (zie bijlage voor een impressie filmpje).

Deze manier van ‘portfolio’ is een interessante en innoverende manier om de ontwikkeling bij te houden van kinderen. Kinderen komen steeds meer in aanraking met nieuwe media, zo ook op school.

OnWijs en kindcentrum de ontdekkingDeze ‘interactieve tafels’ zou een mooie toevoeging zijn voor een digitaal portfolio, ook het ‘usb meenemen door de gehele basisschool (en voortgezet onderwijs?) is een mooi gegeven. Helaas zou je dan niet de mogelijkheid hebben om persoonlijke ‘touch’ te geven aan het portfolio. Ook zou het prob-leem er zijn als de usb het begeeft en de tafel is in financieel opzicht een probleem.Wel zou je dit gegeven kunnen zien als een inspiratie. Er zouden bijvoorbeeld ook van die applicaties bedacht kunnen worden voor een ‘normale’ computer en de USB zou ook nog meegenomen kunnen worden als een soort van ‘werkruimte’ waarop kinderen alle interessante dingen die ze tegen-komen met betrekking tot plaatjes. Filmpjes, foto’s kunnen opslaan.

39

In het volgende deel zal ik een schets maken van een digitaal portfolio wat ontwikkeld zou kunnen worden voor kindcentrum de ontdekking. Als ‘onderzoeker’ van de specifieke portfolio doelen vind ik het een ‘must’ om ook een uitspraak te doen over hoe het portfolio eruit zou kunnen komen te zien, zelf heb ik hier een duidelijk beeld over en zou het als een gemiste kans zien om dit niet te uiten.Hoewel ik wel een uitspraak doe, is deze natuurlijk niet definitief. Deze kan ik niet geven doordat het digitaal portfolio nog in het beginstadium staat van ontwikkeling. Ik wil alleen laten zien hoe het zou kunnen worden, dit is natuurlijk aan de school om een definitieve keuze te maken op het moment van uitvoering.De uitspraak is gebaseerd op verschillende bronnen. Onder andere heb ik gebruik gemaakt van het boek ‘Handleiding voor het werken met portfolio’s’. Ook heb ik een interview gehouden met Noa Verhofstad, werkzaam aan de kunstbalie te Tilburg. En uiteindelijk heb ik gebruik gemaakt van het prak-tisch onderzoek wat uitgevoerd is op kindcentrum de ontdekking.

Het digitaal portfolio van kindcentrum de ontdekking zou de volgende eigenschappen kunnen hebben voor een uitdagende, leer en werkomgeving.In het boek ‘handleiding voor het werken met portfolio’s’ staat uitvoerig beschreven hoe je een portfo-lio van het begin af aan opzet en verder gebruikt. Ik zal in het kort de belangrijkste punten benoemen en som nogmaals de genoemde en niet genoemde punten die verwerkt kunnen worden op. Ik doe dit zoals ik eerder omschreef, alleen omdat ik een uitspraak wil doen over het portfolio en wellicht om het vervolgonderzoek op weg te helpen.- Het portfolio voor het kindcentrum de ontdekking en zo ook het ontwikkelingsgericht onder-wijs kan niet bestaan uit één vakgebied. Ook beel-dende vorming heeft raakvlakken met andere vakgebieden en zal overstijgend moeten zijn.

- De docent heeft een belangrijke rol te vervullen als begeleider, aan hem de taak om de kinderen ‘thuis’ te brengen in het portfolio. Zij moeten vanaf begin af aan betrokken worden bij het portfolio, door middel van bijvoorbeeld een ‘portfoliogesprek’.

- Het portfolio moet een omgeving zijn waar verschillende media opgeslagen kunnen worden, van video, foto’s, films tot tekst. De omgeving moet aanpasbaar zijn, daarmee bedoel ik dat het kind de mogelijkheid krijgt om zelf kleur, achtergrond, lettertype et cetera aan te passen. Het zou mooi zijn als er ook een ‘plek’ was voor bijvoorbeeld ‘inspiratie plaatjes’ e.d.

- Het portfolio moet inzichtelijk zijn voor zowel kind, als docent, als ouder. Het hoogste doel is om samenhang te vinden tussen ‘thuis’ en ‘school’.

- Uiteindelijk moet het kind zijn eigen ontwikkeling bijhouden en eigen doelen kunnen maken en realiseren. Het kind heeft eigenaarschap over het portfolio.Hieronder maak ik een algemene opsomming uit het boek; ‘Handleiding voor het werken met portfo-lio’s’. Het mag duidelijk zijn dat niet genoemde punten evenveel waarde hebben als punten die ik wel heb aangekaart.

Beleidsplan voor het werken met portfolio’sRichtlijnen voor het verzamelen en bewaren van portfolio-items

6.0 HOE ZOU HET DIGITAAL PORTFOLIO ERUIT KUNNEN KOMEN TE ZIEN VOOR KINDCENTRUM DE ONTDEK-KING?

40

Inhoud- Doelen- Leerdoelen- Schrijfwerk, Foto’s, filmpjes, geluidsfragmenten- Specifiek aantal voorbeelden?- Hoe vaak neem je items in het portfolio op?- Beste voorbeelden, kenmerkende of beide?- Cijfer of ontwikkeling, of beide? 1

Ontwerp- Wie kan het aanpassen?- Gebruiksvriendelijke structuur die leerlingen uitdaagt en waarmee ze zelfstandig kunnen wer-ken- Reflectie moet een duidelijk standpunt hebben in het portfolio- Uniek portfolio voor elke leerling. Uiterlijk van het portfolio moet aangepast kunnen worden. (binnen een vaste structuur)

- Portfolio’s moeten uitgeprobeerd worden door leraren en leerlingen (evolutionary prototyping)2

1 EF.Shores, C.Grace, Handleiding voor het werken met portfolio’s, in 10 stappen portfolio’s invoeren in de onderbouw van de basisschool. 2008, pp. 81-852 J. Castelijns, Brenda kenter, De diepte in met leerlingportfolio´s, praktijkervaringen in het basisonderwijs. Amersfoort 2005, pp 81-82

41

Het praktisch onderzoek heb ik samen met ‘Annamária Paisz’ uitgevoerd. Ik heb haar de portfolio doe-len voor OGO gegeven en zij mocht daaruit zelf een ‘klein’ doel nemen om te ‘testen’. Zelf heb ik dit ook in een aantal lessen gedaan en deze vervolgens verwerkt in het ‘proefportfolio’. Dit proefportfo-lio is te vinden op de volgende wordpress:

http://ontdekkingportfolio.wordpress.com/

Voor alle duidelijkheid, wordpress wordt dus niet als werkelijk formaat gebruikt, dit is puur en alleen om een schets te laten zien van een mogelijk ‘ontwerp’ en indeling.

7.0 PRAKTISCH ONDERZOEK

42

Tijdens dit onderzoek werd er mij gevraagd of ik een opdrachtomschrijving wilde maken voor een vervolgonderzoek. Nu zijn er nogal wat dingen die nog onderzocht moeten worden voordat het portfolio ook daadwerkelijk gebruikt kan gaan worden.Allereerst is het denk ik belangrijk dat er ook doelen geformuleerd worden voor de bovenbouw, deze moeten aangesloten worden aan die van de onderbouw. Hierin mag zeker nog gesleuteld worden. De ontworpen doelen en beschrijvingen moet je zeker niet zien als ‘definitief’.Ook is het misschien handig als er ‘ontwikkelingsniveau’s’ ingepast worden, zodat de ontwikkeling nog beter in beeld gebracht kan worden. (zie bijlage 1.8, artikel over creativiteitsontwikkeling)

Het is in het vervolgonderzoek ook belangrijk dat er goed contact word gehouden met de kunstbalie! Zij zijn met een interessant onderzoek bezig en dit zou zeker ook gekoppeld kunnen worden aan het portfolio van de ontdekking. Zij hebben ook contact met Edu-art, die nog bezig zijn met het doorontwikkelen van de culturele competenties.

Ook een goed overleg met kindcentrum de ontdekking, over hoe het portfolio precies gebruikt gaat worden, is van belang. Olga van Miert gaf bijvoor-beeld aan dat ze ‘de portfolio doelen voor ogo’ (zie onderzoek) alleen onder beeldende vorming wilde houden. Toch zou ik er voor willen pleitten om dit te wijzigen om het vakoverstijgend te maken.

In het kort; het ontwikkelen van ogo doelen in de bovenbouw, aansluitend aan de onderbouw. Eventueel samengevoegd als dat beter blijkt. Daarop aansluitend ontwikkelingsniveau’s waardoor de ontwikkeling beter inzichtelijk word.

Bronnen; - Kunstbalie (noah verhofstad)- Edu-art/cultuurwinkel culturele competenties- Ontwikkelingsgerichte theorie - Creativiteitsontwikkeling artikel

OPDRACHTOMSCHRIJVING: DIGITAAL PORTFOLIO

43

Conclusie

Een digitaal portfolio ontwikkelen voor het ontwikkelingsgericht onderwijs, met als handvatten de kerndoelen en culturele competenties. De ontwik-keling van kinderen m.b.t beeldende vorming moest beter inzichtbaar worden en gericht zijn op het ontwikkelingsgericht onderwijs. Allereerst is er onderzocht waarvoor het ontwikkelingsgericht onderwijs staat. Hieruit kwam de conclusie dat een kind ‘eigenaar’ moet zijn van het portfolio. Eige-naarschap is één van de belangrijkste conclusies in dit onderzoek. Daarnaast heb ik verschillende bronnen naast elkaar gelegd en een kleine stap gezet naar de ontwikkeling van een digitaal portfolio en mogelijk een vakoverstijgend portfolio. De bevindingen zijn de portfolio OGO doelen geworden samen met hun beschrijvingen. Het praktische gedeelte is omgezet in een ‘proef’ portfolio, die het onderzoek ondersteunt en benadrukt.

44

Nawoord

Dit onderzoek is echt een zoektocht geweest. Het internet afstruinend naar digitale portfolio’s had niet veel uitkomst, sommige portfolio’s waren erg oud of dan had ik uiteindelijk iets gevonden wat perfect paste, bleek de site offline te zijn. Ook contact met de OGO academie had weinig zin, zij konden mij ook niet veel verder helpen. Gelukkig kon de kunstbalie en in het speciaal, Noah verhofstad, mij wel verder helpen, ze heeft me erg geholpen met verschillende bronnen. Ook was het gesprek erg prettig en gaf me moed om door te gaan.In één van de laatste weken vond ik toevallig nog een artikel over ‘birdy’ wat echt precies lijkt te passen bij wat ik zoek. Helaas was dit nog maar in een beginstadium en had ik er niet veel aan voor dit onderzoek, wellicht is het te gebruiken voor vervolgonderzoek.

Allereerst wil ik Olga Van Miert bedanken voor haar feedback die ze me uitgebreid gegeven heeft, ook al had ze het nog zo druk. In het bijzonder wil ik Annamaria Paisz enorm bedanken voor haar hulp en expertises die ze mij heeft gegeven! Ze heeft me veel nieuwe ideeën ge-geven en we konden veel dingen overleggen waarvan ik niet zeker wist of het wel geschikt was voor mijn onderzoek. bedankt!

45

Boeken:

- B. van Oers, F. Janssen-Vos, Visies op onderwijs aan jonge kinderen, Assen 1993,- D.de Haan, E.Kuiper, Leerkracht in beeld, Assen 2008- E.F. Shores, Handleiding voor het werken met portfolio’s. 10 stappen portfolio’s invoeren in de onderbouw van de basisschool, Den Haag 2008- Frea Janssen-Vos, Basisontwikkeling in de onderbouw. 1997- J.Castelijns, B.Kenter, De diepte in met leerlingportfolio’s!. Praktijkervaringen in het basison-derwijs, Amersfoort 2005- S.Easley, K.Mitchell, De waarde van portfolio’s. Kinderen en…hun manieren van leren, Amers-foort 2009

Artikel

Jaan van Aken ‘In ideale school zijn leerlingen eigenaar van het onderwijs’, de Kans jaargang 3(2012) nummer 8 (Juni) (http://www.jaymarino.me/ar-ticles/12/De%20Kans%20juni%202012.pdf)

Websites:

http://www.beeldbijdehand.nl/sup/Creatieve%20industrie%20en%20beeldende%20vorming.pdfhttp://www.slo.nl/primair/kerndoelen/http://tule.slo.nl/KunstzinnigeOrientatie/F-L54a.htmlwww.horeb-po.nl/nlhttp://www.onwijs.com/surface_app.htmlhttp://www.kennisnet.nl/themas/elektronische-leeromgeving/nieuws/maak-een-jaar-lang-kennis-met-de-voordelen-van-een-sociale-elo-birdy/www.wordpress.com

Literatuurlijst

46

Bijlage

Bijlage 1.1 doelencirkel onderbouw Bijlage 1.2 doelencirkel bovenbouw

47

Bijlage 1.3 Impressie filmpje OnWIJS

www.youtube.com/watch?v=gikZUDuy4OA

Interview digitaal portfolio (samenvatting)dinsdag 29 mei 2013 Noah VerhofstadKunstbalie Tilburg

Naar aanleiding van een paar mails naar o.a cultuurwinkel te breda ben ik doorverwezen naar de kunstbalie te Tilburg. Ik heb hier een afspraak ge-maakt met Noah Verhofstad, zij doet onderzoek naar een digitaal portfolio gericht op het basisonderwijs. Ik had wat vragen gemaakt aan de hand van mijn theoretisch onderzoek (zie onder de samenvatting). Het gesprek ging niet volledig volgens mijn vragen, vandaar heb ik een samenvatting ge-maakt.

Het interviewHet portfolio wat de kunstbalie te tilburg aan het ontwikkelen is, is niet gericht op een speciaal soort onderwijs. Het gaat er meer om wat je met kunst teweeg kan brengen bij kinderen, onderzoekende, reflectie, creerend vermogen, daar kan je doelen aan linken. Hoe kan je dat toetsen, hoe kan je de ontwikkeling volgen. Waar doe je een beroep op bij een kind? Je moet goed weten waar je naar kijkt. We zijn nog bezig met competenties te verwoor-den, samen met Edu-art. Dat gaat in het portfolio opgenomen worden. We willen een partnerschap aangaan met een school, om samen een start te maken. Het staat nog echt in de kinderschoenen.Het is nu nog gericht op de basischool, maar het is wel de bedoeling om het door te trekken naar het middelbaar onderwijs, dat zou mooi zijn.De opdrachten die je geeft aan de kinderen, terugkoppelen naar het portfolio, dan ga je een ontwikkeling zien, je kan bijvoorbeeld zien dat iemand heel goed is in vaardigheden en minder goed in reflecteren, daarin zou je het kind dan in kunnen uitdagen.We zouden er geen punt/beoordeling aan hangen. Sturing aan het leerproces is belangrijker. Geven van feedback of het zelf laten reflecteren door het kind.Je kan er als school voor kiezen om het portfolio volledig door het kind te laten invullen. Je kan het een deel van de leerling en een deel van de docent. Of ouders en klasgenoten erbij betrekken.

De kunstbalie maakt een raamwerk voor verschillende soorten onderwijs. School moet zelf bepalen wat ze er mee doen.

Ze heeft nog geen school ontmoet die met een digitaal portfolio werkt. Het moet speels, kleurrijk zijn. De kinderen moeten het zelf kunnen aanpassen, dat het echt persoonlijk word. Het moet ook voor groep 1 en 2 toepasbaar zijn. Een persoonlijk tintje is wel heel belangrijk.Wel gaf ze me een mooie link, waarbij kinderen in Rotterdam op een USB’tje hun werk konden zetten. Door middel van een interactieve tafel konden ze verschillende spelletjes doen of een gesprekje opnemen bijvoorbeeld. Helaas is zo’n tafel wel erg duur.Ook gaf Noah mij andere nuttige bronnen, zoals een onderzoek waarbij creativiteit gemeten word.Bijlage 1.4 interview Noah Verhofstad

48

Bijlage 1.5 interviewvragen

1.0 Inhoud

1.1 Is het portfolio gericht op een bepaalde manier van onderwijs? Zo ja, welke?1.2 Voor welke doelgroep is het digitaal portfolio bedoeld?1.3 Is het vanaf een bepaalde (leeftijds)groep of werken ze er de hele basisschool tijd aan?1.4 Is het portfolio bedoeld om te beoordelen of is het om de ontwikkeling te laten zien? (of beide)1.5 A Wie bepaald wat er in het portfolio komt te staan? B De leerling of de leraar? (of beide) C Kunnen leerlingen het portfolio ook zelf invullen?D En vanaf welke leeftijd is dit dan?E Hoe doe je dit dan? Door middel van een portfoliogesprek of op een andere manier, zoals bij-voorbeeld formulieren die ze kunnen invullen?1.6 Kunnen ouders het bekijken wanneer ze willen?1.7 Hoe bepaal je wat er in het portfolio komt te staan? Alleen eindproducten? Schetsen, uitpro-beersels?1.8 En hoe vaak moet je iets in het digitaal portfolio plaatsen?

2.0 Doelen

2.1 Welke doelen worden er gebruikt voor het digitaal portfolio? 2.2 Waar zijn deze doelen op gebaseerd? (Wat voor bronnen worden hiervoor gebruikt)2.3 Hoe worden deze doelen omschreven in het (werkelijke) portfolio?2.4a. Vind er vakoverstijging plaats in het portfolio? b. Hoe uit zich dit? c. Hoe pak je dit aan?

3.0 Uiterlijk

3.1 Kunnen leerlingen zelf het portfolio aanpassen (uiterlijk)?3.2 Zijn er ook mogelijkheden tot 'afschermen' van bepaalde onderdelen die alleen zichtbaar zijn voor 3.3 Welk programma wordt er gebruikt of is er een apart product ontwikkelt?3.4 Is hier al een voorbeeld van beschikbaar?

49

Bijlage 1.6 culturele competenties cultuurwinkel breda & Edu-art

50

51

Reflectief vermogen:Competentie: de leerling kan cultuuruitingen van zichzelf en anderen analyseren, interpreteren en waarderen.

Gedragsindicatoren. De leerling Maakt een vergelijking tussen eigen kunstzinnig werk en dat van anderen Onderscheidt feiten van meningen Onderscheidt verschillende cultuuruitingen Vormt een mening over diverse cultuuruitingen en kan deze onderbouwen Geeft in de reflectie betekenisvolle eigen leermomenten aan Komt tot individuele leervragen over proces en product Zet reflectie in om zijn eigen waardensysteem te toetsen Weet feedback op een positieve manier te hanterenReceptief vermogen:Competentie: de leerling kan zich openstellen voor culturele uitingen

Gedragsindicatoren. De leerling Ervaart plezier in het leren van kunst en cultuur Kan geraakt worden door kunstuitingen van anderen Kan zich inleven in de verbeelde werkelijkheid Vergroot zijn verbeeldingskracht Kan wat hij ziet, hoort en leest vertalen naar eigen mogelijkheden en talentenOnderzoekend vermogen:Competentie: de leerling kan informatie over cultuuruitingen zoeken, in zich opnemen en toepassen in eigen werk.

Gedragsindicatoren. De leerling Neemt kennis van de wereld van de kunst en het cultureel erfgoed Neemt kennis van materialen en technieken van cultuuruitingen Experimenteert met materialen en technieken van cultuuruitingen Kent vakspecifieke begrippen die nodig zijn voor het ontwerpen en ontwikkelen van een eigen product Kent vakspecifieke begrippen die nodig zijn voor de beschrijving van cultuuruitingen Kan bronnen zolas boeken, internet, musea, archieven, kunstenaar gebruiken om cultuuruitingen te onderzoeken Onderzoekt zijn eigen culturele omgeving Gaat op zoek naar cultuuruitingen wereldwijdCreërend vermogen:Competentie: de leerling denkt, creërt en produceert op creatieve wijze

52

Gedragsindicatoren. De leerling Oefent technieken en vaardigheden binnen de diverse kunstdisciplines Geeft zijn gevoelens, ervaringen en ideeën vorm m.b.v. kunstzinnige middelen Kan op eigen wijze verbindingen leggen en buiten gegeven kaders denken Kan alternatieve oplossingen bieden Kan een eigen ontwerp bedenken en iets nieuws creëren Gebruikt onderzoek, experiment, reflectie en feedback bij het maken en verbeteren van een kunstzinnig product Kan verschillende fasen van het ontwerpproces onderscheiden en (met hulp van de docent) doorlopenVermogen tot presenteren: Competentie: de leerling kan cultuuruitingen van zichzelf en anderen presenteren en toelichten.

Gedragsindicatoren. De leerling Presenteert eigen kunstzinnig werk (individueel of als onderdeel van een groep) aan anderen Is bereid zijn eigen reactie of emotie te uiten en te vergelijken met die van anderen Is bereid en in staat de bedoelingen van de maker te verbeelden of te verwoorden Presenteert de verworven competenties (a.d.h.v. een kunstdossier of portfolio) en licht deze toeVermogen tot samenwerken:Competentie: de leerling kan samenwerken bij het maken van een gezamenlijk product.

Gedragsindicatoren. De leerling Luistert naar de ander, overweegt en neemt een besluit in samenwerking met medeleerlingen bij het maken van een cultuuruiting Staat open voor suggesties van anderen, ter vebetering van het eigen proces of productAccepteert afspraken die de groep maakt over taken en rollen of vorm van presentatieVermogen tot zelfstandig werken:Competentie: de leerling kan plannen en organiseren binnen activiteiten van cultuureducatie. De leerling kan een zelfstandige bijdrage leveren aan zijn eigen ontwikkelingsproces en aan het groepsproces.

Gedragsindicatoren. De leerling Stelt doelen voordat hij aan een opdracht voor kunst en cultuur begint Realiseert de gestelde doelen Evalueert op basis van de gestelde doelen Plant eigen leeractiviteiten voor kunsten cultuuropdrachten Neemt de verantwoordelijkheid voor zijn eigen ontwerpproces en resultaat ter verbetering van het eigen of gezamenlijke product

53

Bijlage 1.7 tabblad kunstzinnige activiteit

54

¬¬¬¬¬Model voor beoordeling creativiteit op school Creativiteit wordt gezien als een belangrijke uitkomst van onderwijs. Maar wat houdt creativiteit in? Hoe kan het ontwikkeld en gemeten worden? Onderzoekers van de University of Winchester ontwikkelden een model waarmee leerlingen en docenten inzicht kunnen krijgen in verschillende as-pecten van de creatieve ontwikkeling. Methode voor het meten van creativiteitsontwikkelingDe onderzoekers Bill Lucas, Guy Claxton en Ellen Spencer onderzochten hoe je de ontwikkeling van creativiteit bij leerlingen van 6 tot 16 het beste kunt meten. In nauwe samenwerking met een groot aantal docenten en scholen, ontwikkelden zij vervolgens een methode van formatieve (diagnos-tische) toetsing. De methode is uitgeprobeerd op twaalf basis- en middelbare scholen in Engeland.Vijf aspecten van creativiteitIn het model worden vijf aspecten of kenmerken van houding en gedrag onderscheiden, die een beeld geven van de creatieve ontwikkeling van leerlin-gen:• Nieuwsgierigheid (inquisitive)Het vermogen om interessante en waardevolle vragen te stellen. Deelkenmerken: vragen stellen, onderzoeken, kritisch zijn over aannames. • Doorzettingsvermogen (persistent) Oftewel: 'Genialiteit bestaat voor 1 procent uit inspiratie en voor 99 procent uit transpiratie'. Deelkenmerken: niet opgeven bij moeilijkheden, anders durven zijn, onzekerheid verdragen. • Verbeeldingskracht (imaginitive)Het vermogen om originele oplossingen en mogelijkheden te vinden. Deelkenmerken: spelen met mogelijkheden, verbindingen leggen, intuïtie gebruiken. • Samenwerken (collaborative). Het sociale aspect van creativiteit. Deelkenmerken: producten delen, feedback geven en ontvangen, wanneer nodig goed samenwerken.• Discipline (disciplined). De tegenhanger van de ‘dromerige’, fantasierijke kant van creativiteit, namelijk de kennis en vaardigheden om tot een creatief product en expertise te komen. Deelkenmerken: technieken ontwikkelen, kritisch reflecteren, maken en verbeteren.Verschillende niveausPer kenmerk is er sprake van verschillende ontwikkelingsniveaus, van geringe ontwikkeling of bewustwording (awakening) tot sterk ontwikkeld (ad-ept). Bij ieder deelkenmerk wordt weer onderscheid gemaakt in strength (sterkte, onafhankelijkheid), breadth (breedte, creativiteit in nieuwe contex-ten gebruiken) en depth (diepgang).Gebruik en bruikbaarheidHet is de bedoeling dat de leerling én de docent het model invullen en de resultaten/scores samen bespreken. Op deze wijze krijgen zij inzicht in de verschillende stadia van de creatieve ontwikkeling van respectievelijk zichzelf en de leerling. Het model kan voor de volgende doelen gebruikt worden:• leerlingen ontwikkelen hun creatieve vermogen door met dit instrument te reflecteren op hun eigen leeractiviteiten

55

• de docent geeft feedback aan de leerling door middel van een gesprek over de door beiden genoteerde scores• de docent reflecteert met dit instrument op het effect van zijn of haar lessen en de gebruikte leermiddelen.

Meer informatie• OECD rapport Progression in Student Creativity in School• Blog Dick van der Wateren over het model (Blogcollectief Onderzoek Onderwijs)• Dick van der Wateren reageert op de vele reacties op bovengenoemde blog• Blog Stéphan Vincent-Lancrin (OECD): Creativity in schools: what countries do (or could do)• Reactie op het rapport op Vindingrijk, creatief denken in onderwijs• In dit schema kun je aangeven hoe ver een leerling zich heeft ontwikkeld. De vorderingen worden in de cirkel van binnen naar buiten in kaart gebracht. Daarbij worden vier niveaus onderscheiden: awakening (geringe ontwikkeling), accelerating (beginnende ontwikkeling), advancer (goed ontwikkeld) en adept (sterk ontwikkeld, rolmodel). Ook wordt per deelkenmerk de mate van ontwikkeling aangegeven (strength, breadth, depth)

Bijlage 1.8 artikel creativiteitsontwikkeling

Documents

Doelen en richtlijnen voor het digitaal portfolio in het ... · Naast de doelen, schrijf ik aanbevelingen over hoe het digitaal portfolio voor het ontwikkelings gericht onderwijs