Editör: Cemal TOSUN

DÜŞÜNEN SINIFLARDADİN KÜLTÜRÜ VEAHLAK BİLGİSİ ÖĞRETİMİ

ORTAOKUL 5-8

Yazarlar:Asım YAPICI • Aybiçe TOSUN • Ayşe ÇALAL

Cemal TOSUN • Davut IŞIKDOĞAN • H. Sinem UĞURLU BAKARHalise Kader ZENGİN • Mustafa ÖNDER • Mücahit ARPACI

Remziye EGE • Tuğrul YÜRÜK • Yıldız KIZILABDULLAH

Editör:Prof. Dr. Cemal TOSUN

OrtaOkul 5-8 Düşünen SınıflarDa Din kültürü ve ahlak BilgiSi Öğretimi

ISBN 978-605-318-418-8

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2016, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T. C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Mart 2016, Ankara

Yayın-Proje: Seher ReyhaniDizgi-Grafik Tasarım: Melike Serap Dalbudak

Kapak Tasarımı: Gürsel AvcıBaskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.

İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105Yenimahalle/ANKARA

(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

iletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

Rahmetli babamın ve annemin aziz ruhlarınaMekânları cennet olsun

Amin

ÖN SÖZ

Ortaokul 5-8 Düşünen Sınıfl arda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretimi kita-bı İlkokul 4. Sınıf düzeyi için aynı isimle yazdığımız kitabın müteakibi niteliğinde kaleme alındı. Amaç, yapı ve yöntem aynıdır. Şöyle özetleyebiliriz: Bu bir din ve ahlak alanı özel öğretim yöntemleri kitabıdır. Kitabın ulaşmak istediği hedef kitle arasında üç grup önceliklidir; bunlar:

İlahiyat Fakültesi mezunlarına yönelik öğretmenlik formasyon eğitimin-de yer alan Özel Öğretim Yöntemleri Dersini okutan öğretim elemanları,

Söz konusu dersi okuyan öğrenciler/öğretmen adayları, Ortaokul 5-8. sınıfl arda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmeni olarak

görev yapanlardır.Bununla birlikte hedef kitle sözü edilen üç grupla sınırlı değildir. Ortaokul

düzeyindeki öğrencilerle gerçekleştirilen yaygın ve örgün eğitimdeki tüm din ve ahlak alanı dersleri öğretmenleri bu kitabı bir el kitabı olarak kullanabilirler. Bun-lar arasında;

Örgün eğitimde;

Temel Dini Bilgiler Dersi öğretmenleri

Hz. Muhammedin Hayatı Dersi öğretmenleri

Kur’an-ı Kerim Dersi öğretmenleri

Yaygın eğitimde ise Kur’an Kurslarında verilen;

Dini bilgiler dersleri

Kur’an-ı Kerim dersleri öğreticileri yer almaktadır.

Kur’an-ı Kerim derslerinde özellikle meal ile çalışmalarda faydalı olması bek-lenmektedir. Diğer derslerde Kur’an ile çalışma hususunda ise özel ve etkin kulla-nıma hizmet etmesi amaçlanmaktadır.

Tüm bu amaçlar doğrultusunda hazırlanan kitabımız hem bir ders kitabı hem de el kitabı, kılavuz kitap niteliklerini haizdir.

Ülkemiz ilk, orta ve lise düzeyi okulları programlarında zorunlu dersler ara-sında yer alan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi öğretim programlarının dayan-dığı beyin temelli öğrenme, sosyal öğrenme, çoklu zekâ kuramı ve yapılandırma-cılık yaklaşımları “öğrenci/öğrenen etkin öğretme-öğrenme süreçlerini” zorunlu kılmaktadır. Bu ise, öğretmenlerin bazı yeterliklere sahip olmalarını gerektirmek-tedir. Yetişme sürecinde olan öğretmen adayları, öğretmenlik eğitimi sürecinde, çalışan öğretmenler ise hizmet sürecinde bu yeterlikleri kazanmak durumuyla

karşı karşıyadır. Bu ihtiyaç böyle bir çalışmanın temel güdüleyicisi olmuştur.

Beyin temelli öğrenme, sosyal öğrenme, çoklu zekâ kuramı ve yapılandırmacılık yaklaşımlarını esas alan bir öğretim programını esas alan bir öğretim, öğretmen ve konu merkezli bir yaklaşım izleyemez. Çünkü bu kuram ve yaklaşımlar öğrenen etkin bir öğretimi ön görürler. Bu kitap, bu tür bir öğretimin bilgi ve becerilerini kazan-maya yardım etmek için hazırlandı. Sınıfl arında düşünen, etkin ve etkinlikli öğrenen ortamlar kurmak isteyen öğretmenler, bu kitapta verilen örnek işlenişleri ve bu işle-nişlerde verilen etkinlikleri aynen ya da kısmen örnek alarak veya tercihen sadece fikri, yaklaşımı örnek alıp tamamen yeniden kurgulayarak yararlanabilirler.

Kitap on beş bölümden oluşmaktadır. İlk iki bölümde genel olarak ve özelde Or-taokul 5-8. sınıfl arda DKAB öğretimi hakkında bilgi ve anlayış kazandırmayı amaç-lamaktadır. DKAB dersinin temelleri, DKAB programının eğitsel, dinsel yaklaşımları başta olmak üzere ana öğe ve özellikleri bu iki bölümün çatısını oluşturuyor. Üçüncü ve dördüncü bölümler genel öğretim bilgisine ayrıldı. Bu bölümlerde öğrenme strate-ji ve stilleri, öğretim stratejileri ve öğretim yöntemleri konu edildi. Genel öğretim bil-gisi ile özel öğretim ilişkisi kurulmaya çalışıldı. Geri kalan on bir bölümde ise DKAB ve din ve ahlak alanı derslerinde kullanılabilecek öğretim tekniklerine ve etkinliklere yer verildi. Etkinlikler öğrenme ortamlarında kullanılacak yaklaşımlara, yöntemlere ve öğrenme içerik ve malzemelerine göre düşünülerek on bir başlık halinde ele alındı. Bu başlıklar şöyledir:

Din Öğretiminde Metinle Yoluyla Aktif Öğrenme

Din Öğretiminde Değer Öğrenme

Din Öğretiminde Ayet ve Hadislerle Öğrenme

Din Öğretiminde Sure ve Dua Öğretimi

Din Öğretiminde Oyun Yoluyla Öğrenme

Din Öğretiminde Drama İle Öğrenme

Din Öğretiminde Grupla Öğrenme

Din Öğretiminde Kavram Öğretimi

Din Öğretiminde Kıssa, Öykü ve Şiir İle Öğrenme

Din Öğretiminde Tartışma Yöntemi İle Öğrenme Din Öğretiminde Araştırma İnceleme Yolu İle Öğrenme

Her bir başlıkta önce o gruba giren yaklaşım, yöntem veya içerik ve malzeme hakkında didaktik bilgi verildi. Daha sonra iki ders saati üzerine kurgulanan bir ör-nek işleniş üzerinden etkinlikler ortaya konuldu. Her etkinlik ve öğretim tekniği ör-

nek işlenişte kullanıldığı yerde ayrı bir kutu içerisinde anlatıldı. Böylece bilgisi ve örnek uygulanışı birlikte sunuldu. Örnek işleniş bitiminde ise bu tür bir kazanı-mın işlenişinde kullanılabilecek bazı etkinlik örnekleri yer aldı.

Kitabın, hedef kitlede yer alan tüm öğretim elemanlarına, öğretmen adayı öğ-rencilerimize, öğretmenlerimize, yaygın din eğitimcilerine ve bu konuda bilimsel çalışma yapacak ve eser üreteceklere faydalı olması dileğim ve duamdır.

Kitabın geliştirilmesi için her türlü eleştiri ve öneri samimi beklentimdir. Bir-likte çalıştığım tüm yazarlara, Pegem-Akademi Yayıncılık yönetici ve çalışanlarına ve okuyan ve okutan herkese peşinen teşekkür ederim.

Cemal TosunEditör

Ankara, 18 Mart 2016

SUNUŞ1

NEDEN DÜŞÜNEN SINIFLAR?

Önce “düşünen sınıf ” kavramından başlayalım. Bu kavram ile aktif öğ-renme ve etkin öğrenme arasında yakın ilişki var. Dolayısıyla başta aktif öğ-renme olmak üzere, eleştirel düşünme, yansıtıcı düşünme konularında yazıl-mış eserler düşünen sınıf ve etkin öğrenen sınıf kavramlarını derinlemesine araştırmaya ve anlamaya yardımcı olur. Burada ayrıntıya girmeden şunları söyleyebiliriz: Düşünen sınıf, belirlenen ders kazanımlarına ulaşmak için, dersin tüm aşamalarında tüm sınıfın etkin, aktif olduğu öğrenme ortamıdır. Buna dersin planlanması, hazırlanması da dâhildir. Ama özellikle ders saati içinde, 3B, 5E ya da başka hangi ders saati yapılandırılması benimsenirse benimsensin, öğretmenin ve tüm öğrencilerin etkin olmaları vurgulanmak istemektedir. Dolayısıyla düşünen sınıfl ar için “etkin öğrenen sınıf ” diğer bir ifadeyle “etkinliklerle öğrenen sınıf ” nitelemesi de açıklayıcı olur. Bir başka ifade ile beyni, kalbi (duygusal zekayı) ve tüm bedeni etkin kılacak etkinlik-ler, düşünen sınıfın belirgin özelliğidir.

Düşünen sınıf kavramını tercih etmemizde, etkinlikle öğrenmeye vurgu yapma amacımız sebeplerden biri oldu. Ama asıl sebep öğrenmenin mahi-yeti, öğrenmenin nasıl gerçekleştiği konusundaki beyin temelli öğrenmeye yönelik bilgilerdi. Öğrenmenin ön(ceki) öğrenmeler kullanılarak yeni al-gılananların anlamlandırılması olarak anlaşılması ve tanımlanması eğitim alanında önemli bir gelişmedir. Bilme, bir anlam oluşturmadır. Buna bilgi inşa etme de diyebiliriz. Her birey kendi anlamını, bilgisini, kendi zihinsel etkinliği ile kendisi oluşturmaktadır. Dolayısıyla herkesin bilgisi özneldir. Bir sınıft aki öğrencilerin anlamlarının, bilgilerinin birbirine benzerliği aynı toplumun, kültürün ve çevrenin ortak tecrübelerine dayalı oluşturdukları zi-hinsel şemaları ile aynı veya benzer algıları zihinsel işleme tabi tutmalarıdır. Aynı kazanım için aynı öğrenme süreçlerinden çıkan farklı anlam ve bilgiler ise muhtemel ön öğrenme farklılıkları ile kullanılan zeka türleri ve öğrenme biçimleri/stilleri arasındaki farklılıklardan kaynaklandığı ileri sürülebilir. Bunu genel anlamda bireysel farklılıklar kavramıyla da ifade edebiliriz.

Etkin öğrenen insan, kendi bilgisine sahip olan insandır. İnsan çeşitli yollarla zihnine anlamlar ve bilgi ifadeleri yerleştirebilir. Örneğin ezber ve tekrar zihne anlam ve bilgi ifadeleri yerleştirmekte etkin birer yoldur. Ancak bu “anlama” ve “bilme”den farklı bir kazanmadır. Başkaları tarafından oluş-

1 Bu kısım Düşünen sınıfl ar İçin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretimi- İlkokul 4. Sınıf kitabının (Tosun-Polat, 2015) sunuş kısmının ortaokul 5-8. Sınıfl ara uygun olacak şekilde uyarlanması ve geliştirilmesi ile oluşturulmuştur.

Düşünen sınıf, etkin öğrenen/etkinliklerle öğre-nen sınıftır.

Öğrenmenin mahiyeti etkin/etkinlikli öğren-meyi zorunlu kılar; düşünme, zihinsel etkinlik olarak buna dahildir.

Öğrenme, anlam üret-medir; önceki öğrenmeler kullanılarak yeni anlamla-rın üretilme-sidir.

turulmuş anlamların yazılı veya sözlü ifadelerinin zihne yerleştirilmesi anlama veya bilme kelimeleri ile karşılanmaz. Bu tür öğrenmeye olsa olsa malumat edin-me denebilir. Anlama ve bilme malumat edinmeden farklı bir şeydir. Anlamanın, bilmenin malumat edinmeden farkı, anlamın, bilginin etkin kullanılmasındadır. Malumat görünce hatırlanır, sorunca söylenir türden kazanımlardır. Bunlarla öğ-renildikleri biçim ve muhtevadan farklı bir durumda karşılaşılırsa, ya da bir kısmı unutulursa tanınmaz ve bilinmez duruma gelebilirler. Oysa anlama ve bilme ile kazanılanlar hemen her durumda hatırlanabildikleri gibi, kalıplara gerek kalmak-sızın her seferinde yeniden ifade edilebilir, açıklanabilir, yorumlanabilir, yeni du-rumlara uygulanabilir.

Bazı alanlar için ezberlenecek bazı malumatın varlığı inkar edilemez. DKAB açısından bakıldığında Kelime-i Tevhid ve Kelime-i Şahadet’ten, besmeleden baş-layarak ezberlenecek önemli sayıda malumat vardır. 32 Farz, programda yer alan sureler, dualar ezberlenecek türden malumattır. Öyleyse DKAB derslerinde ya da din öğretiminin genelinde öğrenme yaklaşımı, dolayısıyla öğretme yaklaşımı açı-sından farklılık mı olacaktır? Hayır, öğrenme ve öğretme yaklaşımını temel belir-leyenin kazanım ve muhteva değil öğrenmenin mahiyeti hakkındaki bilgi olduğu-nu unutmazsak elbette hayır. Öyleyse ezberlenecek muhteva ya da ezberlenerek ulaşılacak kazanımlar için ne diyeceğiz? Şunları:

Birincisi, kazanımların ezberle sınırlı olmamasına özen gösterilmelidir.

İkincisi, ezberle edinilecek kazanımların sayı ve öncelik bakımından öğ-rencilerde ezberleyerek öğrenme alışkanlığını yerleştirecek şekilde olmamasına dikkat edilmelidir.

Üçüncüsü sure ve dua gibi kalıp olarak ezberlenecekler dışındakilerde, ezberlenecek cümle, madde vb. ilgili materyal kullanılarak öğrenci etkinlikleri ile oluşturulmalı sonra ezberlenmelidir.

Örneğin, Abdestin farzları ve sünnetleri öğrenilecekse şöyle bir işlem basa-makları önerilebilir:

1. İlgili ayet, hadis öğrenciyle buluşturulur.

2. Abdest alan biri görüntülü izletilir.

3. Öğrencilerden abdest alan kişinin yaptığı her bir hareketi listelemeleri istenir.

4. İsimlendiremedikleri hareketlerin isimleri birlikte bulunur.

5. Daha sonra büyük veya küçük grup etkinlikleri ile ayette yer alanlar ve almayan hareketler listelere ayrılır.

6. Son olarak da bu listelerden birine abdestin farzları diğerine sünnetleri diyeceğiz, hangisi ve neden tartışması yapılır.

7. Ezberleme işi bundan sonra gerçekleştirilir. Bu süreç bir etkin/etkinlikli öğrenme sürecidir. Düşünerek, yani zihinsel et-

kinliklerle öğrenilmiş bir süreç olacaktır. Her birey etkin olarak, düşünerek katıl-dığı için kendi anlamını, bilgisini oluşturma imkânı elde etmiştir. Bundan sonra gerçekleştirilecek ezber, malumat, gelecek öğrenmeler için anlamlı bir zihinsel şema özelliği gösterebilecektir.

Dördüncüsü, Sure ve dua gibi harfiyen ezberlenmesi gerekenler için de ezber öncesinde ve sonrasında etkinlikler yapılmalıdır. Bu konuda örnekleri dua ve sure öğretimi ile ilgili kısımda bulabileceksiniz.

DÜŞÜNEN SINIFLARDA DERS PLANLAMAK

Ders planlamak ya da dersi planlı yapmak önemini hiç yitirmeyecek bir eği-tim ilkesidir. Öğretmen kitabı yazılması ya da programların aynı zamanda öğret-men kılavuzu olarak hazırlanması gibi durumlarda ders planı gerekmez gibi yak-laşımlar doğru sonuçlar vermeyebilir. Her ders saati özgündür, özgün planlama gerektirir. Kastettiğim mutlaka belli bir kalıba uygun kağıt üzerinde gösterilmiş plan değildir. Zihinde de yapılmış olabilir; bir müsvedde kağıdına karalanmış da.

Ders planlamada kullanılabilecek, dersin aşamalarını gösteren farklı yakla-şımlar vardır. Hangi yaklaşım benimsenirse benimsensin, dersin her aşamasında etkin öğrenme yaklaşımı uygulanabilir, uygulanmalıdır. Başka bir deyişle, dersin sadece bir aşamasında etkinlik yapmak, yaptırmak değildir, düşünen sınıfl arda öğrenme ve öğretmenin amacı.

Bu kitaptaki işlenişlerde dersi yapılandırmak için belirli bir aşamalandırma şart koşulmamıştır. Ancak, çoğunlukla 5E (Engage: Girme, Explore: Keşfetme, Explain: Açıklama, Eleborate: Derinleştirme, Evaluate: Değerlendirme) yaklaşı-mının benimsendiği görülecektir. Bunun yerine 3B yaklaşımı da (Beklenti Oluş-turma, Bilgi İnşa Etme ve Birleştirme) benimsenebilir; ya da başka bir ders yapı-landırma yaklaşımı da takip edilebilir.

Kitabımızda daha çok kullanılan, DKAB programlarının dayandığı eğitsel yaklaşımlardan biri olan yapılandırmacı öğrenme öğretme süreçleri için de uygun görülen 5E yaklaşımı aşamalarının özellikleri hakkında şunları bilmekte, düzenle-necek etkinlikler açısından yarar vardır:

1. GİRME EVRESİ

İlgi ve merak uyandırmak

Ön(ceki) öğrenmelerini, bilişsel şemalarını harekete geçirmek

Duyuşsal şemalarını harekete geçirmek Neler öğreneceklerini, kazanımları fark ettirmek Sorularının oluşmasını sağlamak Konu ile ilgili tahmin yürütmelerini veya hipotez kurmalarını sağlamak

2. KEŞFETME EVRESİ

Yeni öğrenmeleri kolaylaştırmak için ön öğrenmeleri, şemaları destekle-mek (bilinmeyen kelime kavram, ön bilgi vb.)

Ön(ceki) öğrenmeler ile yeni öğrenileceklerin karşılaşmasını sağlamak Beklentileri gözden geçirmek, gerekirse yenilemek Öğrencilerin tahminlerinin veya hipotezlerinin doğruluğunu test etme-

sini sağlamak Materyal üzerinden anlamlar üretmek

3. AÇIKLAMA EVRESİ

Öğrencilerin ön öğrenmelerine, şemalarına dayalı farklı anlamlarını karşılaştırılmasını sağlamak

Öğrencilerin ürettiklerini bir araya toplamak ve karşılaştırmak ve genel-lemelere varmak

Bulunanlar ile beklentiler arasındaki farkları görmek, açıklamak

4. DERİNLEŞTİRME EVRESİ

Yeni kazanılan anlam, kavram ve becerileri yeni durumlara uygulamak

Ana fikirleri özetlemek, yorumlamak, eleştirmek, ilkeler üretmek

Kişisel anlamları, tepkileri paylaşmak

Kişisel anlamlar üzerinde yeniden düşünmek

5. DEĞERLENDİRME EVRESİ

Kazanımlara ulaşılıp ulaşılmadığını test etmek Bilgi, tutum ve becerileri kazanımlarda ön görülen düzeylere uygun ola-

rak test etmek Kavramları anlamlarına uygun kullanmak İlke, fikir vb. çıkarmak Üretim ve uygulamada bulunmak Kendini değerlendirmek Akran değerlendirmesi yapmak

BU KİTAPTAN NASIL YARARLANABİLİRİZ? ETKİN KULLANMA KILAVUZU

Kitap, daha öncede belirtildiği gibi, geniş bir hedef kitleye hitap etmek üze-re yazılmıştır. Bu geniş kitleyi öğretmenlik eğitimi sürecinde yer alanlar ve öğ-retmenlik sürecinde yer alanlar diye ikiye ayırmamız mantıklı olur. Öğretmenlik eğitimi sürecinde yer alanlar, öğretim elemanları ve öğretmen adayı öğrencilerdir. Öğretmenlik sürecinde yer alanlar ise örgün ve yaygın eğitim-öğretimde çalışan din ve ahlak alanları eğiticileridir. Her iki grup için de kitabın kullanımına yönelik bazı açıklamaların yararlı olacağı düşünülmektedir.

1. Öğretmenlik Eğitimi Sürecinde Kitabın Kullanımı

Kitabımız İlahiyat Fakültesi mezunlarına verilen öğretmenlik eğitimi prog-ramlarında yer alan Özel Öğretim Yöntemleri alan eğitimi dersi için bir ders kitabı ve uygulama materyali niteliklerini haizdir. Bu dersi veren öğretim elemanlarımız, kitapta Ortaokul 5-8. sınıfl ar DKAB programı özelinde din ve ahlak alanı dersle-rine yönelik özel öğretim yöntemlerine yönelik bilgileri ve uygulamalı etkinlikleri bulabileceklerdir.

Öğretim elemanlarına kitaptan yararlanmaya yönelik önerilerimiz şunladır:

Kitabı baştan sona inceleyerek dönem planınızı nasıl yapacağınızı düşünerek işe başlayalım.

İlk dersimizde dönem planımızı öğrencilerimizle birlikte, kendi ön dü-şüncelerimiz ve öğrencilerimizin önerileri çerçevesinde oluşturalım ve paylaşalım. Öğretim elemanı olarak kendimizin ve öğrencilerimizin üst-leneceklerini sorumlulukları belirtelim ve gerekli yönergeleri verelim. Hangi haft ada hangi konu, kim tarafından nasıl işlenilecek belirleyelim.

Dönem planının kurgusunun gerekçelerini ve amaçlarını mutlaka tar-tışalım.

Kurgumuzda ilk haft aları kendimiz üstlenelim: İlk dört bölümde yer alan konuları dört ya da beş haft a içinde öğretim elemanı sorumlulu-ğunda etkinliklerle işlemeyi planlayalım.

Takip eden bir veya iki haft a, öğrenci sayısına göre değişir, öğrencilerin sınıf içi uygulamaları için, bir tür mikro öğretim çalışması gerçekleştir-mek üzere, seçtikleri kazanımlar ve bu kazanımlara ulaştıracak strateji, yöntem, teknik ve özellikle de etkinliklerin kısa sunumu ve tartışmasına ayrılabilir. Bu işlemler için paylaşım ve yönerge ilk haft a verilmiş olma-lıdır. Her öğrenci 5-8. sınıf programından bir kazanımı seçecek, hazırlı-ğını yapacak ve sınıft a sunacaktır. Sınıf bu hazırlığı tartışacak ve eleştiri ve önerilerini getirecektir. Her sunum ve tartışma için beşer dakika ay-

rılabilir. Bunların sonucunda öğrenci işleyeceği ders planını netleştirecek ve mikro öğretime hazırlanacaktır. Mümkünse tüm öğrencilerin bu hazırlığı, ön paylaşımı ve mikro öğretimi yapmaları gerekir.

Her öğrencinin kazanımı ve hazırlıkları tartışıldıktan sonra uygulamalara geçilir. Her öğrenciye kazanımını işlemek için bir süre ve arkasından ger-çekleştirilenleri tartışmak ve öneriler üretmek için bir süre verilir. İşleniş-lerden sonra dersin tüm aşamaları iyi ve eksik yönleri ile çeşitli etkinliklerle tartışılır.

Öğretim elemanları bu süreçte kitabımızın öğrenciler tarafından strateji, yöntem, teknik ve etkinlikler ile işleniş planlaması açısından yararlanma-sında yol gösterici olabilir.

Öğrenciler kazanımlarını gerçekleştirmek için gerekli almış oldukları ilahiyat lisans eğitiminden ve kaynaklarından faydalanarak oluşturabileceklerdir.

2. Kitabın Öğretim Sürecindeki Öğretmenler ve Eğiticiler Tarafından Kullanımı

Kitabımız özelde Ortaokul 5-8. Sınıfl ar DKAB dersi için genelde ise aynı eğitim düzeyindeki tüm din ve ahlak alanı dersleri için öğretmen kılavuzu olarak kullanı-labilecek nitelikte hazırlanmıştır. DKAB öğretmenleri, Seçmeli Din ve Ahlak alanı dersleri öğretmenleri ve Kuran Kursu öğreticileri kitabı kullanırken aşağıda verilen yönergelerden yararlanabilirler.

Dersin ve programın mantığı ve temelleri hakkında okumalar yaparak ders ile ilgili stratejilerini kurgulayabilirler.

Kazanımlara ulaştıracak strateji, yöntem ve teknikler hakkında geniş bilgiyi bulabiliriler.

Genel strateji, yöntem ve teknik bilgilerini özel öğretim alanına transfer edecek yardımı alabilirler.

Kazanıma ulaştırabilecek etkinlikleri, örnekleri ile inceleyip kendi etkinlik-lerini kurgulayabilirler.

On bir başlık altındaki işlenişlerdeki etkinlikleri yeni başlıklar altında bir-leştirip yeni kurgular oluşturabilirler. Örneğin metinle çalışma işlenişinde verilmiş bir etkinliği kavram öğrenmedekilerle birlikte kullanmak gibi.

ÖNEMLİ HATIRLATMA:

SUNUŞ KISMINI OKUMADAN DEVAM ETMEYİNİZ, LÜTFEN

Cemal Tosun, Editör

BÖLÜMLER VE YAZARLARI

DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETİMİNİN TEMELLERİ

Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÖNDER

Cumhuriyet Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ İNCELENMESİ

Prof. Dr. Asım YAPICI - Yrd. Doç. Dr. Tuğrul YÜRÜK

Çukurova Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi

ÖĞRENME-ÖĞRETME STRATEJİLERİ, STİLLERİ VE ÖĞRETİM İLKELERİ

Prof. Dr. Cemal TOSUN

Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Din Eğitimi Anabilim Dalı

DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETİMİNDE YÖNTEMLER

Prof. Dr. Cemal TOSUN

Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Din Eğitimi Anabilim Dalı

DİN ÖĞRETİMİNDE METİN YOLUYLA AKTİF ÖĞRENME

Prof. Dr. Cemal TOSUN

Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Din Eğitimi Anabilim Dalı

Arş. Gör. H. Sinem UĞURLU BAKAR

Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Din Öğretimi Özel Yöntemleri Anabilim Dalı

DİN ÖĞRETİMİNDE DEĞER ÖĞRENME

Prof. Dr. Cemal TOSUN

Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Din Eğitimi Anabilim Dalı

DİN ÖĞRETİMİNDE AYET VE HADİSLERLE ÖĞRENME

Doç. Dr. Remziye EGE

Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Din Eğitimi Anabilim Dalı

DİN ÖĞRETİMİNDE SURE VE DUA ÖĞRETİMİ

Arş. Gör. H. Sinem UĞURLU BAKAR

Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Din Öğretimi Özel Yöntemleri Anabilim Dalı

DİN ÖĞRETİMİNDE OYUN YOLUYLA ÖĞRENME

Yrd. Doç. Dr. Halise Kader ZENGİN

Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Din Eğitimi Anabilim Dalı

DİN ÖĞRETİMİNDE DRAMA İLE ÖĞRENME

Arş. Gör. Dr. Aybiçe TOSUN

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Din Eğitimi Anabilim Dalı

DİN ÖĞRETİMİNDE GRUPLA ÖĞRENME

Yrd. Doç. Dr. Tuğrul YÜRÜK

Çukurova Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi

DİN ÖĞRETİMİNDE KAVRAM ÖĞRETİMİ

Doç. Dr. Yıldız KIZILABDULLAH

Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Din Eğitimi Anabilim Dalı

DİN ÖĞRETİMİNDE KISSA, ÖYKÜ VE ŞİİR İLE ÖĞRENME

Arş. Gör. Dr. Aybiçe TOSUN

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Din Eğitimi Anabilim Dalı

DİN ÖĞRETİMİNDE TARTIŞMA YÖNTEMİYLE ÖĞRENME

Yrd. Doç. Dr. Mücahit ARPACI - Yrd. Doç. Dr. Davut IŞIKDOĞAN

Dicle Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi

DİN ÖĞRETİMİNDE ARAŞTIRMA-İNCELEME YOLU İLE ÖĞRENME

Arş. Gör. Ayşe ÇALAL

Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Din Eğitimi Anabilim Dalı

İÇİNDEKİLERÖn Söz ............................................................................................................................. iiiSunuş .............................................................................................................................. viiBu Kitaptan Nasıl Yararlanabiliriz? Etkin Kullanma Kılavuzu .............................. xiii

1. BÖLÜMDİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETİMİNİN TEMELLERİ

MUSTAFA ÖNDER

Giriş ................................................................................................................................................. 3Din ve Ahlak Eğitimi ve Öğretiminin Tarihsel Temelleri ............................................... 4Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin Felsefi Temelleri ................................................ 6Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin Bireysel-İnsani Temelleri ................................. 7Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretiminin Toplumsal Temelleri................................... 8Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretiminin Kültürel Temelleri ....................................... 9Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretiminin Evrensel Temelleri .................................... 10Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretiminin Hukuki Temelleri...................................... 10Laiklik ve Din Öğretimi .................................................................................................... 12Bazı Avrupa Ülkelerinde Din Öğretimi ve Okullarda Din Dersleri ............................ 13

Sonuç ve Öneriler ........................................................................................................................ 14Özet ............................................................................................................................................... 16Kaynaklar ...................................................................................................................................... 16

2. BÖLÜM

DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ İNCELENMESİ

ASIM YAPICI & TUĞRUL YÜRÜK

Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programının İncelenmesi ........................................ 24Programın Din Bilimsel Yaklaşımı .................................................................................. 25Programın Eğitimsel Yaklaşımı ........................................................................................ 29Programın Temel Unsurları .............................................................................................. 31

Kavramlar ..................................................................................................................................... 43Değerler ........................................................................................................................................ 44Özet ............................................................................................................................................... 45Kaynaklar ...................................................................................................................................... 46

xviii Ortaokul 5-8 Düşünen Sınıfl arda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğre mi

3. BÖLÜM

ÖĞRENME-ÖĞRETME STRATEJİLERİ, STİLLERİ VE ÖĞRE-TİM İLKELERİ

CEMAL TOSUN

Giriş ............................................................................................................................................... 52Öğrenme Stratejileri ve Öğrenme Stilleri ................................................................................. 52

Öğrenme Stratejileri ........................................................................................................... 52Öğrenme Stilleri ................................................................................................................. 57

Öğretim İlkeleri ........................................................................................................................... 58Öğrenciye Görelik .............................................................................................................. 59Bilinenden Bilinmeyene ................................................................................................... 59Somuttan Soyuta ................................................................................................................ 59Yakından Uzağa .................................................................................................................. 60Basitten Karmaşığa ............................................................................................................. 60Açıklık ................................................................................................................................. 61Yaşama Yakınlık .................................................................................................................. 61Bütünlük .............................................................................................................................. 62Etkin Katılım ....................................................................................................................... 62Sosyallik (Otoriteye İtaat ve Özgürlük) ........................................................................... 63

Öğretim Stratejileri ..................................................................................................................... 63Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi ...................................................................................... 65Buluş Yoluyla Öğretim ....................................................................................................... 69Araştırma-İnceleme/Soruşturma Yoluyla Öğretim Stratejisi ....................................... 72

Özet ............................................................................................................................................... 74Kaynaklar ...................................................................................................................................... 75

4. BÖLÜM

DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETİMİNDE YÖNTEMLER

CEMAL TOSUN

Öğretim Yöntemi ve Öğretim Tekniği Kavramları ................................................................ 80Yöntem Seçimini Etkileyen Faktörler ve Seçimde Kılavuz İlkeler ........................................ 82Yöntemlerin Uygulanmasına İlişkin İlkeler ............................................................................. 84Öğretim Tekniklerinin Seçimiyle İlgili İlkeler ......................................................................... 85Öğretim Yöntemleri .................................................................................................................... 86

Anlatma (Düz Anlatım/Takrir) Yöntemi ........................................................................ 86Soru-Cevap Yöntemi .......................................................................................................... 93

xixİçindekiler

Problem Çözme Yöntemi .................................................................................................. 99Örnek Olay İncelemesi Yöntemi ...................................................................................... 99Tartışma Yöntemi ............................................................................................................. 108Gösterip Yaptırma Yöntemi ............................................................................................ 108Gözlem Gezisi Yöntemi ................................................................................................... 110Drama/Yaratıcı Drama Yöntemi ..................................................................................... 114

Özet ............................................................................................................................................. 118

Kaynaklar .................................................................................................................................... 118

5. BÖLÜM

DİN ÖĞRETİMİNDE METİN YOLUYLA AKTİF ÖĞRENME

CEMAL TOSUN & H. SİNEM UĞURLU BAKAR

Metinle Aktif Öğrenme ........................................................................................................... 123Din Öğretiminde Metin Yoluyla Aktif Öğrenme .................................................................. 125

Kutsal Metinler ................................................................................................................. 125Dinî Konuları İçeren Metinler ........................................................................................ 127Örnek Konu İşlenişi ......................................................................................................... 129

Örnek Dersi İnceleyelim........................................................................................................... 129Beklenti Oluşturma ................................................................................................................... 130

Haber Metinlerinden Öğrenelim ................................................................................... 130Dünyanın En Yoksul Devlet Başkanı ............................................................................. 131Metnimle Resmimi Özdeşleştiriyorum ......................................................................... 132

Bilgi İnşa Etme ........................................................................................................................... 134Merak Ediyorum- Kaynaklara Başvuruyorum ............................................................. 135

Birleştirme .................................................................................................................................. 136Grubumla Metnimi İnceliyorum ................................................................................... 139Ayet Metnimi Kur’an’dan Buluyorum ............................................................................ 141Ayetleri İnceliyorum Mesajını Buluyorum ................................................................... 142Zihnimdekini Sınıyorum ................................................................................................ 145Metnimi Anlamlı Maddelere Dönüştürüyorum .......................................................... 147

Değerlendirme ........................................................................................................................... 150Maddelerimden Diyalog Metni Hazırlıyorum ............................................................. 150Metnimi Dramayla Anlatıyorum ................................................................................... 152

İşlediğimiz Dersi Değerlendirelim .......................................................................................... 154Gazete Hazırlayalım ......................................................................................................... 155

Kaynaklar .................................................................................................................................... 156

xx Ortaokul 5-8 Düşünen Sınıfl arda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğre mi

6. BÖLÜM

DİN ÖĞRETİMİNDE DEĞER ÖĞRENME

CEMAL TOSUN

Giriş ............................................................................................................................................. 157Okulda Değer Eğitimi ............................................................................................................... 158

Okul Gelişimi ve Değerler Eğitimi ................................................................................. 159Nasıl bir değer eğitimi? ............................................................................................................. 165Değer Eğitimi Yaklaşımları ..................................................................................................... 168

Değer Aktarımı Yaklaşımı ............................................................................................... 168Değer Açıklama Yaklaşımı .............................................................................................. 169Değer Analizi Yaklaşımı .................................................................................................. 171Değer Geliştirme Yaklaşımı ............................................................................................ 172Değer İletişimi Yaklaşımı ................................................................................................ 176Bütüncül/Bütünleştirici Değer Eğitimi Yaklaşımı ....................................................... 177Karakter Eğitimi Yaklaşımı ............................................................................................. 181

Din Öğretiminde Hangi Değer Eğitimi Yaklaşımı? .............................................................. 182Değer Eğitimi- Din Öğretimi İlişkisi ............................................................................ 183

Örnek Dersi İnceleyelim........................................................................................................... 184Dersin İşlenişi ............................................................................................................................ 185Beklenti Oluşturma ................................................................................................................... 185

Hikâyelerle Öğreniyoruz ................................................................................................. 1886 Şapka İle Düşünelim ..................................................................................................... 186

Bilgi İnşa Etme ........................................................................................................................... 192Hikâyemi İlke Haline Getiriyorum ................................................................................ 193

Birleştirme .................................................................................................................................. 194Ayetten Çıkarım Yapalım ................................................................................................ 195

Değerlendirme ........................................................................................................................... 196Ayetleri Okuyorum Kendimi Sorguluyorum ............................................................... 196Benim İnfak Projem ......................................................................................................... 198

İşlediğimiz Dersi Değerlendirelim .......................................................................................... 198Sorun Ağacı Çizme .......................................................................................................... 199Yeni Umutlar ..................................................................................................................... 199

Kaynaklar .................................................................................................................................... 200

xxiİçindekiler

7. BÖLÜM

DİN ÖĞRETİMİNDE AYET VE HADİSLERLE ÖĞRENME

REMZİYE EGE

Giriş ............................................................................................................................................. 203Ayet ve Hadislerle Öğrenmenin Önemi ve Amacı ................................................................ 204Ayet ve Hadislerle Öğrenme Etkinliklerinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ...................................................................................................................... 205

Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 7. Sınıf Örnek İşleniş ..................................................... 21311-14 Yaş Gelişim Özellikleri .......................................................................................... 213Seçilen Ayetler .................................................................................................................. 214Süreç ................................................................................................................................... 217Değerlendirme .................................................................................................................. 219

Kaynaklar .................................................................................................................................... 220Ek 1 .............................................................................................................................................. 221Ek 2 .............................................................................................................................................. 227

8. BÖLÜM

DİN ÖĞRETİMİNDE SURE VE DUA ÖĞRETİMİ

H. SİNEM UĞURLU BAKAR

Sure ve Dua Öğretimi ............................................................................................................... 235Örnek Konu İşlenişi .................................................................................................................. 238Örnek Dersi İnceleyelim........................................................................................................... 238Dersin İşlenişi ............................................................................................................................ 238I. Ders .......................................................................................................................................... 239Beklenti Oluşturma ................................................................................................................... 239

Merakımı Gidermek İstiyorum ...................................................................................... 239Bilgi İnşa Etme ........................................................................................................................... 240

Broşür Hazırlama ............................................................................................................. 242Sûremin/Duamın Hikâyesini Resmediyorum .............................................................. 243

Birleştirme .................................................................................................................................. 243Suremi/Duamı Hayalimde Canlandırıyorum .............................................................. 243

Fil Vakası .................................................................................................................................... 244Değerlendirme ........................................................................................................................... 246

Suremizin/Duamızın Hikayesini Resim Döngüsüyle Anlatıyoruz ............................ 246Bilinç Koridoru ................................................................................................................. 249Sloganımız Ne? ................................................................................................................. 250

II. Ders ........................................................................................................................................ 252

xxii Ortaokul 5-8 Düşünen Sınıfl arda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğre mi

Beklenti Oluşturma ................................................................................................................... 252Kulaktan Kulağa ............................................................................................................... 252

Bilgi İnşa Etme ........................................................................................................................... 253Bir Ayet de Sen Ekle ......................................................................................................... 255Birbirine Öğret ................................................................................................................. 256

Pasaparola Oynuyoruz .............................................................................................................. 257Ritim Tutarak Öğrenelim ......................................................................................................... 258İşlediğimiz Dersi Değerlendirelim .......................................................................................... 259

9. BÖLÜM

DİN ÖĞRETİMİNDE OYUN YOLUYLA ÖĞRENME

HALİSE KADER ZENGİN

Oyun Yoluyla Öğrenme ............................................................................................................ 263Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi’nde Kullanılabilecek Oyun Türleri ............................. 265Örnek Dersi İnceleyelim........................................................................................................... 268Giriş ............................................................................................................................................. 268Dersin İşlenişi ............................................................................................................................ 268Duyguları Yazma ...................................................................................................................... 2695 E Modeline göre ...................................................................................................................... 268Keşfetme ..................................................................................................................................... 271Rol Oyunu .................................................................................................................................. 272Açıklama ..................................................................................................................................... 273Derinleştirme ............................................................................................................................. 277Değerlendirme ........................................................................................................................... 278İşlediğimiz Dersi Değerlendirelim .......................................................................................... 280Başka Hangi Etkinlikler Kullanılabilir? .................................................................................. 281Kaynaklar .................................................................................................................................... 287

10. BÖLÜM

DİN ÖĞRETİMİNDE DRAMA İLE ÖĞRENME

AYBİÇE TOSUN

Eğitimde Drama ......................................................................................................................289Eğitimde Dramanın Temel Bileşenleri .................................................................................290Eğitimde Dramanın Aşamaları ..............................................................................................291

xxiiiİçindekiler

Din Eğitiminde Drama Etkinlikleri ........................................................................................ 293Örnek Dersi İnceleyelim........................................................................................................... 296Dersin İşlenişi ............................................................................................................................ 296Giriş ............................................................................................................................................. 297Keşfetme ..................................................................................................................................... 298Açıklama ..................................................................................................................................... 299Derinleşme ................................................................................................................................. 299Değerlendirme ........................................................................................................................... 303İşlediğimiz Dersi Değerlendirelim .......................................................................................... 304Kullandığımız Adımları Yöntemleri Tanıyalım ..................................................................... 304

Hissediyorum ................................................................................................................... 304Çeşit Çeşit Canlandırma ................................................................................................ 305Köşeleri Dolduruyoruz .................................................................................................... 306

Başka Hangi Etkinlikler Kullanılabilir? .................................................................................. 307Rol Kartları ........................................................................................................................ 307Ben Olsam… ..................................................................................................................... 308Bilinç Koridoru (Bkz; Din Öğretiminde Sure ve Dua Öğretimi)............................... 309

Kaynaklar .................................................................................................................................... 311

11. BÖLÜM

DİN ÖĞRETİMİNDE GRUPLA ÖĞRENME

TUĞRUL YÜRÜK

Grupla Öğrenme Yöntemleri ................................................................................................... 313Örnek Dersi İnceleyelim........................................................................................................... 317Dersin İşlenişi ............................................................................................................................ 317Giriş/İlgi Çekme ........................................................................................................................ 318Keşfetme ..................................................................................................................................... 321Açıklama ..................................................................................................................................... 322Hadisi Yorumlayalım ................................................................................................................ 323Derinleşme ................................................................................................................................. 325Farklı Olmak Kötü Bir Şey Mi? ............................................................................................... 326Değerlendirme ........................................................................................................................... 329Farklı Hangi Etkinlikler Yapılabilir? ....................................................................................... 331

xxiv Ortaokul 5-8 Düşünen Sınıfl arda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğre mi

12. BÖLÜM

DİN ÖĞRETİMİNDE KAVRAM ÖĞRETİMİ

YILDIZ KIZILABDULLAH

Giriş ............................................................................................................................................. 335Kavram ....................................................................................................................................... 335Kavram Öğretimi ....................................................................................................................... 337Din Öğretiminde Kavram Öğretimi ....................................................................................... 338Kavram Öğretiminde Kullanılabilecek Grafik Örgütleyiciler ............................................. 339

Anlam Çözümleme Tablosu ........................................................................................... 339Kavram Ağları ................................................................................................................... 340Kavramsal ve Çağrışımsal Basamaklar Dizisi ............................................................... 340Kavram Haritaları ............................................................................................................ 341

Örnek Dersi İnceleyelim........................................................................................................... 343Dersin İşlenişi ............................................................................................................................ 344Beklenti Oluşturma ................................................................................................................... 344

Dikkat çekme ve güdüleme aşaması .............................................................................. 344Bilgi İnşa Etme ........................................................................................................................... 344İşlediğimiz Dersi Değerlendirelim .......................................................................................... 354Başka Hangi Etkinlikler Kullanılabilir? .................................................................................. 355Kaynaklar .................................................................................................................................... 357

13. BÖLÜM

DİN ÖĞRETİMİNDE KISSA, ÖYKÜ VE ŞİİR İLE ÖĞRENME

AYBİÇE TOSUN

Giriş ............................................................................................................................................. 359Kıssalar ve Eğitim ..................................................................................................................... 360Öyküler ve Eğitim .................................................................................................................... 361Şiirler ve Eğitim ........................................................................................................................ 361Örnek Dersi İnceleyelim........................................................................................................... 362Dersin İşlenişi ............................................................................................................................ 362Giriş ............................................................................................................................................. 362Keşfetme ..................................................................................................................................... 363Açıklama ..................................................................................................................................... 365Derinleşme ................................................................................................................................ 366Değerlendirme ........................................................................................................................... 368İşlediğimiz Dersi Değerlendirelim .......................................................................................... 369

xxvİçindekiler

Kullandığımız Adımları Yöntemleri Tanıyalım ..................................................................... 371Başka Hangi Yöntem Ve Araç Gereçler Kullanılabilir? ........................................................ 374Kaynaklar .................................................................................................................................... 379Ek ................................................................................................................................................. 379

14. BÖLÜM

DİN ÖĞRETİMİNDE TARTIŞMA YÖNTEMİYLE ÖĞRENME

MÜCAHİT ARPACI & DAVUT IŞIKDOĞAN

Tartışma ve Tartışma Yöntemleri ............................................................................................ 389Tartışma Planlanması ............................................................................................................... 390Tartışma Lideri .......................................................................................................................... 391Tartışmaya Katılanlar ................................................................................................................ 391Tartışma Yönteminde Kullanılan Teknikler ........................................................................... 391Büyük Grup Tartışması ............................................................................................................. 392Küçük Grup Tartışması ............................................................................................................ 392Panel ............................................................................................................................................ 392Forum Tekniği ........................................................................................................................... 392Münazara Tekniği ...................................................................................................................... 392Beyin Fırtınası Tekniği.............................................................................................................. 393

Beyin Fırtınası Tekniğini Uygulamak İçin Belli Kurallar ........................................... 393Çember Tekniği ......................................................................................................................... 394Zıt Panel Tekniği ....................................................................................................................... 394Altı Şapkalı Düşünme Tekniği ................................................................................................. 394Tartışma Yönteminin Yararları ................................................................................................ 396Tartışma Yönteminin Sınırlılıkları/Dezavantajları ................................................................ 397Örnek Dersi İnceleyelim:.......................................................................................................... 397Dua .............................................................................................................................................. 400Dua İbadetin Özüdür ................................................................................................................ 401Fotoğrafl ardan Ayet ve Hadislere ............................................................................................ 414Birlikte Tema Buluyoruz ........................................................................................................... 415Sonuç Çıkarma .......................................................................................................................... 416Kaynaklar .................................................................................................................................... 417

xxvi Ortaokul 5-8 Düşünen Sınıfl arda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğre mi

15. BÖLÜM

DİN ÖĞRETİMİNDE ARAŞTIRMA-İNCELEME YOLU İLE ÖĞRENME

AYŞE ÇALAL

Araştırma Yoluyla İnceleme Stratejisi ve Yöntemleri ............................................................ 419Din Öğretiminde Araştırma-İnceleme Yolu ile ÖğretimStratejisinin Kullanımı .............................................................................................................. 422Din Öğretiminde Araştırma-İnceleme Yolu ile Öğretim Yaklaşımında Planlama............................................................................................................. 426Din Öğretiminde Araştırma-İnceleme Yolu ile Öğretim Yaklaşımında Uygulama Basamakları .................................................................................... 427Din Öğretiminde Araştırma-İnceleme Yolu ile Öğretim Yaklaşımında Kullanılabilecek Belli Başlı Yöntem ve Teknikler ......................................... 428Örnek Dersi İnceleyelim........................................................................................................... 430Dersin İşlenişi ............................................................................................................................ 430I. Ders .......................................................................................................................................... 430

Beklenti Oluşturma .......................................................................................................... 430Bilgi İnşa Etme .................................................................................................................. 431Birleştirme ......................................................................................................................... 434Değerlendirme .................................................................................................................. 438

II. Ders ........................................................................................................................................ 439Bilgi İnşa Etme .................................................................................................................. 439Birleştirme ......................................................................................................................... 441Değerlendirme .................................................................................................................. 443

Araştırma Grubu ....................................................................................................................... 4465 N, 1 K Yıldızları ...................................................................................................................... 447Kaynaklar .................................................................................................................................... 450Yazarlar Hakkında ..................................................................................................................... 451

İÇİNDEKİLER:

DİN ve AHLAK ÖĞRETİMİNİN TEMELLENDİRİLMESİ

Din ve Ahlak Öğretiminin Tarihsel Temelleri Felsefi Temelleri Bireysel-İnsani Temelleri Toplumsal Temelleri Kültürel Temelleri Evrensel Temelleri Hukuki TemelleriLAİKLİK ve DİN ÖĞRETİMİ İLİŞKİSİ

AVRUPA ÜLKELERİNDE DİN ÖĞRETİMİ ve OKULLARDA DİN DERSLERİ

Avrupa Birliği Ülkelerinde Din Öğretimi AB ve Din Öğretimi

KAZANIMLAR

Bu üniteyi tamamladığınızda,

• Din ve Ahlak öğretimini tarihsel, felsefi, bireysel, insani, top-lumsal, kültürel, evrensel ve hukuki açıdan temellendirebilecek,

• Laiklik ve din öğretimi arasındaki ilişkiyi açıklayabilecek,• Avrupa Birliği Ülkelerindeki din eğitimi ve öğretimi konusun-

daki uygulamalarını tartışabilecek bilgi birikimine sahip ola-caksınız.

1 Yard. Doç. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ

ÖĞRETİMİNİN TEMELLERİMustafa ÖNDER1

1. BÖLÜM

Anahtar Kelimeler:

• Din Öğretimi• Avrupa Ülkelerinde Din Öğretimi• Din Öğretiminin Temelleri• AB ve Din Öğretimi• Laiklik ve Din Öğretimi• Din Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar

ÖRNEK OLAYBosna-Hersek’te savaş bütün şiddeti ile devam ediyordu. Sırp askerle-

ri önüne gelen müslüman-boşnakları öldürüyor, köylerini yakıp-yıkıyorlar-dı. Savaşa katılan sırp Üsteğmen çok iyi bir eğitim almış, dinler hep ilgisini çekmişti. İyi bir Hıristiyan olmaya gayret gösteriyor, diğer dinleri de öğren-meye çaba harcıyordu. Okuldaki bazı hocaları ona geniş ufuklar açmışlar, araştırmalarına rehberlik etmişlerdi. Terkedilmiş ve yakılmış bir köye geldiler. Emrindeki askerler her yanı didik didik arıyorlar, canlı kalanlar var mı diye bütün evlere yeniden bakıyorlardı.

Minaresi görünen köy camisi Üsteğmenin ilgisini çekti, o tarafa doğru yürüdü. İçeri girdiğinde yağma edilmiş, darmadağınık caminin duvar ve ta-vanındaki, mihrabındaki süslemeler ilgisini çekti. Görünürde kimse yoktu. Birazdan bir öksürük sesi ile irkildiler, askerler silahlarını o yana çevirdiler. Bağırarak koşuştular sesin geldiği yere. Kendinden geçmiş, beyaz sakallı, zor-la yürüyen yaşlı bir dede elleri başının üstünde komutanın önüne getirildi. Arkasından bir yaşlı daha ümitsiz ve korku dolu bakışlarla geldi. Belli ki öldürülmekten korkuyorlardı, aç ve susuzdular. Tercüman aracılığı ile konuş-tular. Kimseleri yoktu, kaçacak durumları da. Son çare olarak cami’ye sak-lanmışlardı.

Askerler tetiğe basıp yaşlıları oracıkta öldürmek için can atıyorlardı. Üs-teğmen silahlarını indirmelerini ve bu yaşlılara su, ekmek vermelerini söyledi. Bütün askerler bu emir karşısında donup kalmışlardı. Camiden çıkarken Üs-teğmenin son sözleri çarpıcıydı: “Bunlar inanan insanlar. Camiye sığınmakla aslında Allah’a sığınmışlar. Biz de Allah’ın kuluyuz, o halde başka kulları öl-dürme yetkimiz yoktur. Benim öğrendiğim ilahi dinler böyle diyor.”

-----------------------------------------------------------------------------------------

Basından derleyen: Mustafa ÖNDER.

***Yukarıda anlatılan olay üzerinde düşünün. Üsteğmenin tavrını neye bağlıyorsunuz? Aldığı eğitimin davranışlarına etkisi olmuş mudur?***

2 Ortaokul 5-8 Düşünen Sınıfl arda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğre mi

GİRİŞ

Din ve inanç ilk çağlardan itibaren insan yaşamını önemli öl-çüde etkilemiştir. Dinin ferdi ve sosyal hayattaki rolünün sorgulan-maya başlanması, farklı bilim dallarının ortaya koyduğu veriler ve din eğitiminin normatif bir bilim olması konuyu yeniden tartışılır hale getirmiştir. Bilimsel olmayanlarını hariç tutarsak, bahse konu tartışmalar Din eğitimi’nin sağlam temeller üzerine oturtulması-nı gerekli kılmıştır. Bu temellendirme faaliyeti bir anlamda “niçin din öğretimi?” sorusunun da cevabını arama olarak değerlendirile-bilir (Kılıç,1999:215; Kızılabdullah-Yürük,2012:61). Din eğitimi ve öğretimi ile ilgili tartışmaların temelinde, konuya ideolojik-politik yaklaşım ile din eğitiminin genel eğitim içindeki yerinin gerektiğin-ce temellendirilemeyişi yatmaktadır. Din eğitiminin İlahiyat alanı-na mı yoksa Eğitim Bilimi alanına mı ait olduğu da tartışmalarda rol oynamıştır (Tosun,2012:6,92,93). Bu çerçevede Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi’nin okullarda neden okutulduğu sorusu da gün-celliğini korumaktadır. Bu çalışmamızda din öğretiminin okul müf-redatlarında yer almasının gerekçelerini tartışacağız. Bu bağlamda laiklik ve din öğretimi ilişkisini irdeleyeceğiz. AB ülkelerindeki din öğretimi uygulamalarından bazı örnekler inceleyeceğiz. İncelemeye geçmeden önce şunu vurgulamakta yarar vardır: “Niçin okulda din öğretimi?” sorusuna verilebilecek cevaplar farklılaşabilir. Bu fark-lılaşmada okulda verilecek din öğretimi dersinin türü önemli bir etken olur. İsteğe bağlı ve/veya seçmeli bir din dersinin temellen-dirmesine hizmet edecek cevaplar ile zorunlu olan bir din kültürü dersine verilecek cevaplar çok farklılaşmalar gösterir. İsteğe bağlı ya da seçmeli bir derste dinin kendisi, bireyin din ihtiyacı ön plana çıkarken, zorunlu din kültürü dersinde toplum, kültür, sosyal barış ön plana çıkabilir. Bu birinin temellerinin diğerinde hiç söz konusu edilmediği ve edilemeyeceği anlamına gelmez. Burada vurgulanmak istenen sadece öncelikler meselesidir.

Okullarda din dersinin yeri her zaman tartışılan önemli ko-nulardan birisi olmuştur. Günümüzde de din öğretiminin okulda-ki yeri, amacı, yöntem ve içeriği ile ilgili tartışmalar ve araştırmalar devam etmektedir. Bu dersin diğer derslerin yanında niçin okulda yer alması gerektiği, bu derse neden ihtiyaç duyulduğu soruları güncelliğini korumaktadır (Selçuk, 2000:11-21; Kılıç,1999:54-62; Tosun,1996:95-112;Öcal, 1999:309-344; Onat, 1997:15-24). Din

Din dersi tartışmaları ideolojik,politik ve duygusal anlayışla değil,bilimsel anlayışla yapılmalıdır.

3Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğre minin Temelleri