DOKTORATURË - Brandville Luxury Collectiondoktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2017/10/... · 2019. 12. 3. · Tabela 1.3: Mineralet e metaleve të rënda dhe elementet e

Flora Ferati: Vlerësimi i ndotjes mjedisore në lumenjtë Sitnica dhe Trepça në zonën e

Mitrovicës

I

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE TË NATYRËS

DEPARTAMENTI I BIOTEKNOLOGJISË

PROGRAMI: BIOTEKNOLOGJI BIMORE

DOKTORATURË

VLERËSIMI I NDOTJES MJEDISORE NË LUMENJTË SITNICA

DHE TREPÇA NË ZONËN E MITROVICËS

Kandidati: Udhëheqës shkencorë:

Msc. Flora Ferati Prof. As. Dr. Arjana Ylli - Kraja

Tiranë, 2016


Mitrovicës

II

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I SHKENCAVE TË NATYRËS

DEPARTAMENTI I BIOTEKNOLOGJISË

PROGRAMI: BIOTEKNOLOGJI BIMORE

DISERTACION

Paraqitur nga:

MSc. FLORA FERATI

Për gradën shkencore

DOKTOR

TEMA: VLERËSIMI I NDOTJES MJEDISORE NË LUMENJTË

SITNICA DHE TREPÇA NË ZONËN E MITROVICËS

Udhëheqës shkencorë:Prof. As. Dr. Ariana Ylli Kraja

Mbrohet më dt. _______ / _______ / _______para Jurisë

1. ___________________________________________Kryetar

2. ___________________________________________Anëtar (Oponent)

3. ___________________________________________Anëtar (Oponent)

4. ___________________________________________Anëtar

5. ___________________________________________Anëtar


Mitrovicës

III

LISTA E TABELAVE Tabela 1.1: Burimet dhe sasia e ujit në Tokë .................................................................. - 4 -

Tabela 1.2: Klasifikimi i cilësisë së ujërave natyrore i bazuar në vlerat e NBO-së ..... - 14 -

Tabela 1.3: Mineralet e metaleve të rënda dhe elementet e shoqëruara (Alloway, 2013). .. -

22 -

Tabela 1.4: Lloji, sasia dhe sipërfaqja që shtrihen mbetjet industriale ......................... - 38 -

Tabela 1.5: Përbërja e fundërresës EIMCO .................................................................. - 39 -

Tabela 1.6: Përbërja kimike e jarositit .......................................................................... - 39 -

Tabela 2.1. Pikat e mostrimit dhe koordinatat e tyre të dhëna në: grad, minuta, sekonda. . -

42 -

Tabela 2.2: Klasat përshkruese për vlerat e Igeo-së, Müller (1969) ............................ - 57 -

Tabela 3.1: Vlerat e oksigjenit të tretur në lumenjtë Trepça dhe Sitnica për vitin 2013,

(mesatare dhe devijimi standard) .................................................................................. - 58 -

Tabela 3.2: Vlerat e oksigjenit të tretur në lumenjtë Trepça dhe Sitnica për vitin 2014,

(mesatare dhe devijimi standard) .................................................................................. - 59 -

Tabela 3.3: Vlerat e oksigjenit të tretur DO5 në 6 vendmostrimet e lumenjve Trepçë dhe

Sitnica ........................................................................................................................... - 61 -

Tabela 3.4: Vlerat e oksigjenit të tretur DO5 në 6 vendmostrimet e lumenjve Trepçë dhe

Sitnicë, 2014, (mesataret dhe deviacioni standard) ...................................................... - 62 -

Tabela 3.5: Nevoja Biologjike për Oksigjen në 6 vendmostrimet e lumenjve Trepçë dhe

Sitnicë, 2013 (mesataret dhe deviacioni standard) ....................................................... - 63 -

Tabela 3.6: Nevoja Biologjike për Oksigjen në 6 vendmostrimet e lumenjve Trepça dhe

Sitnica, 2014 (mesataret dhe deviacioni standard) ....................................................... - 64 -

Tabela 3.7: Vlerat e pH-it (mesatare dhe devijimi standard) në ujërat e lumenjve Sitnicë

dhe Trepçë, viti 2013 .................................................................................................... - 65 -

Tabela 3.8: Vlerat e pH-it (mesatare dhe devijimi standard) në ujërat e lumenjve Sitnicë

dhe Trepçë, viti 2014 .................................................................................................... - 66 -

Tabela 3.9: Vlerat e temperaturës së matur në momentin e mostrimit në lumenjtë Sitnicë

dhe Trepçë, viti 2013, (mesatare dhe devijimi standard) .............................................. - 67 -

Tabela 3.10: Vlerat e temperaturës së matur në momentin e mostrimit në lumenjtë Sitnicë

dhe Trepçë, viti 2014, (mesatare dhe devijimi standard) .............................................. - 67 -

Tabela 3.11: Vlerat e përçueshmërisë elektrike në ujërat e lumenjve Sitnicë dhe Trepçë,

viti 2013 (mesatare dhe devijimi standard) ................................................................... - 69 -

Tabela 3.12: Vlerat e përçueshmërisë elektrike në ujërat e lumenjve Sitnicë dhe Trepçë,

viti 2014 (mesatare dhe devijimi standard) ................................................................... - 69 -

Tabela 3.13: Vlerat e TDS në ujërat e lumenjve Sitnicë dhe Trepçë, viti 2013 (mesatare

dhe devijimi standard)................................................................................................... - 71 -

Tabela 3.14: Vlerat e TDS në ujërat e lumenjve Sitnicë dhe Trepçë, viti 2014 (mesatare

dhe devijimi standard)................................................................................................... - 71 -

Tabela 3.15: Përqëndrimi i Arsenikut (mg/L) në mostrat e ujit të lumit, ku përfshihen

përqëndrimi mesatar dhe vlera e devijimit standard. .................................................... - 73 -

Tabela 3.16: Përqëndrimi i kadmiumit(mg/L) në mostrat e ujit të lumit, ku përfshihen

përqëndrimi mesatar dhe vlera e devijimit standard ..................................................... - 74 -


Mitrovicës

IV

Tabela. 3.17: Përqëndrimi i kobaltit (mg/L) në mostrat e ujit të lumit, ku përfshihen,


Tabela. 3.18: Përqëndrimi i kromit (mg/L) në mostrat e ujit të lumit, ku përfshihen,


Tabela 3.19: Përqëndrimi i bakrit (mg/L) në mostrat e ujit të lumit, ku përfshihen,


Tabela 3.20: Përqëndrimi i nikelit(mg/L) në mostrat e ujit të lumit, ku përfshihen,


Tabela 3.21: Përqëndrimi i plumbit (mg/L) në mostrat e ujit të lumit, ku përfshihen,


Tabela 3.22: Përqëndrimi i zinkut (mg/L) në mostrat e ujit të lumit, ku përfshihen,


Tabela 3.23: Klasifikimi i ujërave të lumenjve Trepça dhe Sitnica bazuar në përqëndrimin

e metaleve të rënda, (UA13/2008) ................................................................................ - 83 -

Tabela 3.24: Përqëndrimi i arsenikut (mg/kg) në mostrat e sedimentit, ku përfshihen:


Tabela 3.25: Përqëndrimi i kadmiumit (mg/kg) në mostrat e sedimentit, ku përfshihen:


Tabela 3.26: Përqëndrimi i kobaltit (mg/kg) në mostrat e sedimentit, ku përfshihen:


Tabela 3.27: Përqëndrimi i kromit (mg/kg) në mostrat e sedimentit, ku përfshihen:


Tabela 3.28: Përqëndrimi i bakrit (mg/kg) në mostrat e sedimentit, ku përfshihen:


Tabela 3.29: Përqëndrimi i nikelit (mg/kg) në mostrat e sedimentit, ku përfshihen:


Tabela 3.30: Përqëndrimi i plumbit (mg/kg) në mostrat e sedimentit, ku përfshihen:


Tabela 3.31: Përqëndrimi i zinkut (mg/kg) në mostrat e sedimentit, ku përfshihen:


Tabela 3.32: Faktori i ndotjes (CF) për elementet e studiuara (prill 2013) .................. - 96 -

Tabela 3.33: Faktori i ndotjes (CF) për elementet e studiuara (korrik 2013) ............... - 97 -

Tabela 3.34: Faktori i ndotjes (CF) për elementet e studiuara (tetor 2013) .................. - 98 -

Tabela 3.35: Faktori i ndotjes (CF) për elementet e studiuara (qershor 2014) ............ - 98 -

Tabela 3.36: Faktorët e ndotjes (CF) për elementet e studiuara (shtator 2014) ............ - 99 -

Tabela 3.37: Faktori i ndotjes (CF) për elementet e studiuara (dhjetor 2014) ........... - 100 -

Tabela 3.38: Mesatarja e CF, mCd dhe PLI e sedimenteve të lumenjve Trepçë dhe Sitnicë

..................................................................................................................................... - 101 -

Tabela 3.39: Mesatarja e CF, mCd dhe PLI e sedimenteve të lumenjve Trepçë dhe Sitnicë

..................................................................................................................................... - 102 -

Tabela 3.40: Indeksi i gjeoakumulimit (Igeo) për elementet e studiuar. .................... - 107 -

Tabela 3.41: Përqëndrimet e metaleve të rënda në mostrat e dheut (qershor 2014) dhe

vlerat e kufizuara......................................................................................................... - 111 -


Mitrovicës

V

Tabela 3.42: Përqëndrimet e metaleve të rënda në mostrat e dheut (shtator 2014) dhe

vlerat e kufizuara......................................................................................................... - 113 -

Tabela 3.43: Përqëndrimet e metaleve të rënda në mostrat e gjethes së Salix purpurea

(qershor, 2014) dhe vlerat e kufizuara ........................................................................ - 114 -

Tabela 3.44: Përqëndrimet e metaleve të rënda në mostrat e gjethes së Salix purpurea

(shtator, 2014) dhe vlerat e kufizuara ......................................................................... - 115 -

Tabela 3.45: Faktori i bioakumulimit i metaleve të rënda në gjethen e Salix purpurea

(qershor, 2014) ............................................................................................................ - 117 -

Tabela 3.46: Faktori i bioakumulimit i metaleve të rënda në gjethen e Salix purpurea

(shtator, 2014) ............................................................................................................. - 117 -

Tabela 3.47: Të dhënat e gjatësisë së gjethes së bimës Salix purpurea të matura nëpër

stacione, shtator 2013.................................................................................................. - 122 -

Tabela 3.48: Të dhënat e gjerësisë së gjethes së bimës Salix purpurea të matura nëpër

stacione, shtator, 2013................................................................................................. - 124 -

Tabela 3.49: Përmbajtja e pigmenteve fotosintetike për peshë të njomë të materialit

gjethor në muajin shtator 2013 ................................................................................... - 125 -

Tabela 3.50: Përmbajtja e pigmenteve fotosintetike për peshë të thate të materialit gjethor

në muajin shtator 2013 ................................................................................................ - 126 -

Tabela 3.52: Matja e pigmentit në gjethet e Salix purpurea me klorofilmetër, shtator 2013

..................................................................................................................................... - 128 -


stacione, qershor, 2014 ............................................................................................... - 129 -


stacione, qershor, 2014 ............................................................................................... - 130 -


gjethor në muajin qershor 2014 .................................................................................. - 131 -


në muajin qershor 2014 ............................................................................................... - 132 -

Tabela 3.57: Raporti i pigmenteve fotosintetike të materialit gjethor në muajin qershor

2014............................................................................................................................. - 133 -

Tabela 3.58: Matja e pigmentit në gjethet e Salix purpurea me klorofilmetër, qershor

2014............................................................................................................................. - 134 -









Tabela 3.63: Raporti i pigmenteve fotosintetike të materialit gjethor në shtator 2014 . - 141

-


Mitrovicës

VI

LISTA E FIGURAVE Figura 1.1: Cikli gjeokimik i ujit në Tokë ...................................................................... - 5 -

Figura 1.2: Furnizimi i sistemeve ujore me oksigjen nëpërmjet difuzionit .................... - 9 -

Figura 1.3: Gjendjet e krijuara në sistemet ujore varësisht nga vlera e oksigjenit të tretur . -

9 -

Figura 1.4: Luhatjet e përqëndrimit të oksigjenit të tretur në ujë ................................. - 10 -

Figura 1.5: Efekti i temperaturave në DO ..................................................................... - 11 -

Figura 1.6: Varësia e DO nga shpejtësia e rrjedhës së lumit ........................................ - 11 -

Figura 1.7: Paraqitja e shkallëzimit të pH-it ................................................................ - 15 -

Figura 1.8: Paraqitja skematike e ciklit të mbyllur të qarkullimit të metaleve të rënda në

mjedisin jetësor ............................................................................................................. - 17 -

Figura 1.9: Paraqitja ilustrative e burimeve antropogjene të ndotjes së lumenjve me

metale të rënda (John R. Garbarino et al., 1995) .......................................................... - 19 -

Figura 1.10: Sjellja e raportit të metaleve të rënda në gjendje të tretur me ato në gjendje të

lidhur Pb, Zn, Cu dhe Cd në provat e tokës në varësi të vlerave të pH-ës (Herms &

Brommer, 1984) ............................................................................................................ - 26 -

Figura 1.11: Kurbat e dozimit të metaleve të rënda esenciale dhe joesenciale ............. - 28 -

Figura 1.12: Rëndësia e metaleve të rënda për bimët ................................................... - 28 -

Figura 1.13: Reaksioni kimik i fotosintezës ................................................................. - 30 -

Figura 1.14: Procesi fotosintetik ................................................................................... - 30 -

Figura 1.15. Struktura e kloroplasteve .......................................................................... - 31 -

Figura 1.16: Një përmbledhje e proceseve kimike të fotosintezës (Nelson, Toronto, 2003)

....................................................................................................................................... - 31 -

Figura 1.17: Klorofili a dhe b, ndryshimi strukturor midis tyre (Carlson and Simpson,

1996) ............................................................................................................................. - 33 -

Figura 1.18. Spektrat e absorbimit të klorofilit a dhe b ................................................ - 34 -

Figura 1.19: Salix purpurea........................................................................................... - 35 -

Figura 1.20: Vend-depozitimet kodrinore-malore në Kelmend .................................... - 37 -

Figura 1.21: Vend-depozitimet fushore dhe PI në Zveçan ........................................... - 37 -

Figura 1.22: Pamje e vend-depozitimeve dhe PIM (1-fundërresa EIMCO; 2-pirit dhe

pirotinë; 3-jarosit; 4- fosfogips; 5-Industria e Baterive; 6-Metalurgjia e Zinkut; 7-

Industria Kimike; 8-Lumi Sitnicë) ................................................................................ - 38 -

Figura 1.23: Pamje e kekut të zinkut – fundërresa EIMCO .......................................... - 39 -

Figura 1.24: Pamje e vend-depozitimit të jarositit ........................................................ - 40 -

Figura 2.1. Paraqitja në hartë e vendeve të marrjes së mostrave .................................. - 41 -

Figura 2.2. Rrjedha e lumenjve Trepçë dhe Sitnicë në zonën e Mitrovicës ................ - 43 -

Figura 2.3: Aparatura që është përdorur në terren për matjen e parametrave fiziko-kimikë

të ujit ............................................................................................................................. - 47 -

Figura 2.4: Përgatitja e mostrave të ujit për procedurën e mineralizimit ...................... - 47 -

Figura 2.5. Paraqitja e mikrovalës (modeli: BERGHOF Speedwave MWS-3+) ......... - 48 -

Figura 2.6: Bluarja e mostrave të sedimentit në mulli, peshimi i tyre dhe shtimi i acideve

sipas metodës përkatëse ................................................................................................ - 49 -


Mitrovicës

VII

Figura 2.7: Marrja mostrave të dheut në vendet e përzgjedhura, bluarja dhe peshimi në

laborator ........................................................................................................................ - 50 -

Figura 2.8: Përgatitja e mostrave të dheut për procedurën e mineralizimit .................. - 51 -

Figura 2.9: Mbledhja e mostrave të gjethes dhe përgatitja e tyre për bluarje ............... - 51 -

Figura 2.10: ICP-OES optima 2100 DV ....................................................................... - 53 -

Figura 2.11: Matja e gjatësisë dhe gjerësisë së gjetheve dhe përgatitja për peshim ..... - 53 -

Figura 2.12: Peshimi i mostrave të gjethes, shtypja në havan dhe centrifugimi ........... - 54 -

Figura 2.13:Përgatitja dhe leximi i mostrave të ekstraktit acetonik të klorofilit në (UV)-

Vis spektrofotometer. .................................................................................................... - 54 -

Figura 3.1: Përmbajtja e oksigjenit të tretur në lumenjtë Trepçë dhe Sitnicë për vitin

2013............................................................................................................................... - 59 -

Figura 3.2: Përmbajtja e oksigjenit të tretur në lumenjtë Trepçë dhe Sitnicë për vitin

2014............................................................................................................................... - 60 -

Figura 3.3: Përmbajtja e oksigjenit të tretur DO5 në vendmostrimet për vitin 2013 .... - 61 -

Figura 3.4: Përmbajtja e oksigjenit të tretur DO5 në vendmostrimet për vitin 2014 .... - 62 -

Figura 3.5: Nevoja Biologjike për oksigjen NBO në vendmostrimet për vitin 2013 ... - 63 -

Figura 3.6: Nevoja Biologjike për oksigjen (NBO) në vendmostrimet për vitin 2014. - 64 -

Figura 3.7: Vlerat e pH-it në vendmostrimet për vitet 2013, 2014 ............................... - 66 -

Figura 3.8: Vlerat e temperaturës në vendmostrimet për vitet 2013, 2014................... - 68 -

Figura 3.9: Paraqitja grafike e vlerave të përçueshmërisë elektrike për vitin 2013 ...... - 70 -

Figura 3.10: Paraqitja grafike e vlerave të përçueshmërisë elektrike për vitin 2014 .... - 70 -

Figura 3.11: Vlerat e TDS në vendmostrimet për vitin 2013 ....................................... - 72 -

Figura 3.12: Vlerat e TDS në vendmostrimet për vitin 2014 ....................................... - 72 -

Figura 3.13: Përqëndrimi i arsenikut në mostrat e ujërave të lumenjve Trepçë dhe Sitnicë -

74 -

Figura 3.14: Përqëndrimi i kadmiumit në mostrat e ujërave të lumenjve Trepçë dhe

Sitnicë ........................................................................................................................... - 75 -

Figura 3.15: Përqëndrimi i kobaltit në mostrat e ujërave të lumenjve Trepçë dhe Sitnicë .. -

76 -

Figura 3.16: Përqëndrimi i kromit në mostrat e ujërave të lumenjve Trepçë dhe Sitnicë ... -

77 -

Figura 3.17: Përqëndrimi i bakrit në mostrat e ujërave të lumenjve Trepçë dhe Sitnicë - 79

-

Figura 3.18: Përqëndrimi i nikelit në mostrat e ujërave të lumenjve Trepçë dhe Sitnicë .... -

80 -

Figura 3.19: Përqëndrimi i plumbit në mostrat e ujërave të lumenjve Trepçë dhe Sitnicë .. -

81 -

Figura 3.20: Përqëndrimi i zinkut në mostrat e ujërave të lumenjve Trepçë dhe Sitnicë- 82

-

Figura 3.21: Përqëndrimi i arsenikut në mostrat e sedimentit të lumenjve Trepçë dhe

Sitnicë ........................................................................................................................... - 85 -

Figura 3.22: Përqëndrimi i kadmiumit në mostrat e sedimentit të lumenjve Trepçë dhe

Sitnicë ........................................................................................................................... - 86 -


Mitrovicës

VIII

Figura 3.23: Përqëndrimi i kobaltit në mostrat e sedimentit të lumenjve Trepçë dhe

Sitnicë ........................................................................................................................... - 88 -

Figura 3.24: Përqëndrimi i kromit në mostrat e sedimentit të lumenjve Trepçë dhe Sitnicë

....................................................................................................................................... - 89 -

Figura 3.25: Përqëndrimi i bakrit në mostrat e sedimentit të lumenjve Trepçë dhe Sitnicë -

91 -

Figura 3.26: Përqëndrimi i nikelit në mostrat e sedimentit të lumenjve Trepçë dhe Sitnicë-

92 -

Figura 3.27: Përqëndrimi i plumbit në mostrat e sedimentit të lumenjve Trepçë dhe

Sitnicë ........................................................................................................................... - 94 -

Figura 3.28: Përqëndrimi i zinkut në mostrat e sedimentit të lumenjve Trepçë dhe Sitnicë -

95 -

Figura 3.29: Faktori i ndotjes i metaleve të rënda në sedimentin e lumenjve Trepçë dhe

Sitnicë (prill 2013) ........................................................................................................ - 96 -


Sitnicë (korrik 2013) ..................................................................................................... - 97 -


Sitnicë (tetor 2013) ....................................................................................................... - 98 -


Sitnicë (qershor 2014) ................................................................................................... - 99 -


Sitnicë (shtator 2014) .................................................................................................. - 100 -


Sitnicë (dhjetor 2014) ................................................................................................. - 101 -

Figura 3.35: Cd, mCd, PLI e sedimenteve të lumenjve Trepçë dhe Sitnicë (prill, korrik

2013) ........................................................................................................................... - 103 -

Figura 3.36: Cd, mCd, PLI e sedimenteve të lumenjve Trepçë dhe Sitnicë (tetor 2013 dhe

qershor 2014) .............................................................................................................. - 104 -

Figura 3.37: Cd, mCd, PLI e sedimenteve të lumenjve Trepçë dhe Sitnicë (shtator,

dhjetor 2014) ............................................................................................................... - 105 -

Figura 3.38: Indeksi i gjeoakumulimit (Igeo) i metaleve të rënda në sedimentet e

lumenjve Trepçë dhe Sitnicë (prill, korrik 2013) ........................................................ - 108 -


lumenjve Trepçë dhe Sitnicë (tetor 2013 dhe qershor 2014) ...................................... - 109 -


lumenjve Trepçë dhe Sitnicë (muajt shtator dhe dhjetor 2014) .................................. - 110 -

Figura 3.41: Përqëndrimi i metaleve të rënda në mostrat e dheut për muajin qershor 2014

..................................................................................................................................... - 112 -

Figura 3.42: Përqëndrimi i metaleve të rënda në mostrat e dheut për muajin shtator 2014 -

113 -

Figura 3.43: Përqëndrimi i metaleve të rënda në mostrat e gjethit të Salix purpurea për

muajin qershor 2014 ................................................................................................... - 115 -


Mitrovicës

IX

Figura 3.44: Përqëndrimi i metaleve të rënda në mostrat e gjethit të Salix purpurea për

muajin shtator 2014..................................................................................................... - 116 -

Figura 3.45: Faktori i biokoncentrimit për metalet e studiuar për muajt qershor dhe

shtator 2014 ................................................................................................................. - 118 -

Figura 3.46: Dendograma e bërë nga Analiza Klaster e mostrave të ujit ................... - 119 -

Figura 3.47: Paraqet Analizën Klaster e metaleve të rënda për sedimentet e lumenjve

Trepçë dhe Sitnicë....................................................................................................... - 120 -

Figura 3.48: Paraqet Analizën Klaster e metaleve të rënda për mostrat e dheut ....... - 121 -

Figura 3.49: Gjatësia e gjethes së Salix purpurea nëpër stacionet e marrjes së bimës,

shtator 2013. ................................................................................................................ - 123 -

Figura 3.50: Gjerësia e gjethes së Salix purpurea nëpër stacionet e marrjes së bimës,

shtator 2013. ................................................................................................................ - 124 -

Figura 3.51: Paraqitja grafike e pigmenteve fotosintetike për peshë të njomë të materialit


Figura 3.52: Paraqitja grafike e pigmenteve fotosintetike për peshë të thatë të materialit


Figura 3.53: Paraqitja grafike e raportit te pigmenteve fotosintetike të materialit gjethor


Figura 3.54: Paraqitja grafike e vlerave të pigmentit në gjethet e Salix purpurea të matura

me klorofilmetër, shtator 2013. ................................................................................... - 129 -

Figura 3.55: Gjatësia e gjethes së Salix purpurea nëpër stacionet e marrjes së bimës,

qershor 2014................................................................................................................ - 130 -


qershor 2014................................................................................................................ - 131 -





Figura 3.59: Paraqitja grafike e raportit te pigmenteve fotosintetike të materialit gjethor

në muajin qershor 2014 ............................................................................................... - 134 -

Figura 3.60: Paraqitja grafike e vlerave të pigmentit në gjethet e Salix purpurea të matura

me klorofilmetër, qershor, 2014. ................................................................................. - 135 -

Figura 3.61: Gjatësia e gjethës të Salix purpurea nëpër stacionet e marrjes së bimës,

shtator 2014 ................................................................................................................. - 136 -


shtator 2014 ................................................................................................................. - 137 -

Figura 3.63: Materialet e përzgjedhura të gjethes Salix purpurea dhe të vlerësuara në

laborator sipas përzgjedhjes në 6 stacionet. ................................................................ - 138 -






Mitrovicës

X

PËRMBAJTJA LISTA E FIGURAVE....................................................................................................... VI

PËRMBAJTJA ................................................................................................................... X

FALËNDERIME ........................................................................................................... XIV

PARATHËNIE ................................................................................................................ XV

HYRJE ............................................................................................................................ - 1 -

QËLLIMI I PUNIMIT .................................................................................................... - 3 -

OBJEKTIVAT E PUNIMIT ........................................................................................... - 3 -

KAPITULLI I: KONSIDERATA TË PËRGJITHSHME TEORIKE ............................ - 4 -

1.1. Uji si resurs natyror .............................................................................................. - 4 -

1.1.1. Llojet e ndotjeve të sistemeve ujore .............................................................. - 5 -

1.1.2. Burimet e ndotjes së ujërave .......................................................................... - 6 -

1.1.3. Gjendja mjedisore e lumenjve në Kosovë ..................................................... - 7 -

1.2. DISA PARAMETRA FIZIKË DHE KIMIKË TË SISTEMEVE UJORE .......... - 8 -

1.2.1. Oksigjeni i tretur si tregues i cilësisë së ujërave ............................................ - 8 -

1.2.2. Përqëndrimet luhatëse të oksigjenit të tretur në ujë ..................................... - 10 -

1.2.3. Faktorët që ndikojnë në oksigjenin e tretur në ujë ....................................... - 10 -

1.2.4. Nevoja Biologjike për Oksigjen (NBO) ...................................................... - 13 -

1.2.5. Përçueshmëria elektrike ............................................................................... - 14 -

1.2.6. Përqëndrimi i joneve hidrogjen - (pH-i i ujërave) ....................................... - 15 -

1.2.7. Ndryshimet ditore dhe sezonale të pH-it ..................................................... - 15 -

1.2.8. Temperatura ................................................................................................. - 16 -

1.2.9. Lëndët e ngurta të tretshme (TDS) .............................................................. - 16 -

1.3. METALET E RËNDA NË MJEDISIN JETËSOR ............................................ - 16 -

1.3.1. Ndotja e ujit dhe sedimentit të lumenjve me metale të rënda ...................... - 16 -

1.3.2. Origjina e metaleve të rënda në sistemet ujore ............................................ - 18 -

1.3.3. Faktorët që ndikojnë në mobilitetin e metaleve të rënda në ujëra ............... - 19 -

1.4. METALET E RËNDA NË TOKË (DHE) ......................................................... - 20 -

1.4.1. Burimet natyrore të metaleve të rënda në tokë ............................................ - 21 -

1.4.2. Burimet litogjenike (gjeologjike). ............................................................... - 21 -

1.4.3. Mineralizimi Metalogjenik .......................................................................... - 21 -

1.4.4. Burimet antropogjene të metaleve në tokë .................................................. - 23 -

1.4.5. Depozitimi atmosferik ................................................................................. - 23 -


Mitrovicës

XI

1.4.6. Minierat dhe shkritoret ................................................................................ - 23 -

1.4.7. Materiali agraro-bujqësor. ........................................................................... - 24 -

1.4.8. Djegia e karburanteve fosile. ....................................................................... - 24 -

1.4.9. Industritë metalurgjike. ................................................................................ - 24 -

1.4.10. Mallrat elektronike. ................................................................................... - 25 -

1.4.11. Vend-depozitimet e mbeturinave. .............................................................. - 25 -

1.4.12. Lëvizshmëria e metaleve të rënda në tokë ................................................. - 25 -

1.5. METALET E RËNDA NË BIMË ...................................................................... - 27 -

1.5.1. Ndikimi i faktorëve të mjedisit në marrjen dhe grumbullimin e metaleve të

rënda në bimë ......................................................................................................... - 29 -

1.5.2. Transporti dhe shpërndarja e metaleve të rënda në bimë ............................ - 29 -

1.6. Fotosinteza ......................................................................................................... - 30 -

1.6.1. Pigmentet fotosintetike ................................................................................ - 32 -

1.7. BIMËT SI INDIKATORË ................................................................................. - 34 -

1.7.1. Salix purpurea (shelgu) ............................................................................... - 35 -

1.8. Burimet e ndotjes së mjedisit në zonën e Mitrovicës ......................................... - 36 -

KAPITULLI II: MATERIALI DHE METODAT ........................................................ - 41 -

2.1. ZONA E STUDIMIT ......................................................................................... - 41 -

2.1.1. Komente të përgjithshme për lumenjtë e studiuar ....................................... - 42 -

2.2. PËRCAKTIMI I PARAMETRAVE FIZIKË DHE KIMIKË NË UJË.............. - 43 -

2.2.1. Metodika e përcaktimit të përmbajtjes së oksigjenit në ujë - Metoda e

Winklerit ................................................................................................................ - 43 -

2.2.2. Pajisjet që do të përdoren gjatë përcaktimit të oksigjenit të tretur në ujë .... - 44 -

2.2.3. Reagjentët që përdoren për fiksimin e oksigjenit të tretur në ujë ................ - 44 -

2.2.4. Principi i metodikës ..................................................................................... - 44 -

2.2.5. Ecuria e punës .............................................................................................. - 45 -

2.2.6. Procedurat e testimit për nevojën biokimike për oksigjen (NBO) .............. - 46 -

2.3. Matja e disa parametrave fiziko-kimikë në ujërat e lumenjve të studiuar ......... - 46 -

2.4. ANALIZIMI I PËRQENDRIMIT TË METALEVE TË RËNDA NË MOSTRA.... -

47 -

2.4.1. Marrja dhe përgatitja e mostrave të ujit ....................................................... - 47 -

2.4.2. Marrja dhe përgatitja e mostrave të sedimentit ........................................... - 48 -

2.4.3. Marrja dhe përgatitja e mostrave të dheut (tokës) ....................................... - 49 -


Mitrovicës

XII

2.4.4. Marrja dhe përgatitja e mostrave të gjethes së bimës Salix purpurea ......... - 51 -

2.5. Kontrolli i cilesisë së analizës ............................................................................ - 52 -

2.6. Udhëzimet e punës për ICP ................................................................................ - 52 -

2.7. ANALIZA E PIGMENTEVE FOTOSINTETIKE ............................................ - 53 -

2.7.1. Ekstraktimi i materialit ................................................................................ - 53 -

2.8. METODAT PËR VLERËSIMIN E TREGUESVE TË NDOTJES ................... - 55 -

2.8.1. Faktori i ndotjes (CF) .................................................................................. - 56 -

2.8.2. Shkalla e ndotjes (Cd) dhe shkalla e modifikuar e ndotjes (mCd) .............. - 56 -

2.8.3. Përcaktimi i indeksit të ngarkesës së ndotjes (Pollution load index-PLI) ... - 56 -

2.8.4. Përcaktimi i indeksit të gjeoakumulimit (Igeo) ........................................... - 57 -

KAPITULLI 3: REZULTATE DHE DISKUTIME ..................................................... - 58 -

3.1. TË DHËNA MBI OKSIGJENIN E TRETUR, OKSIGJENIN E TRETUR PAS 5

DITËSH DHE NEVOJËN BIOLOGJIKE PËR OKSIGJEN .................................... - 58 -

3.1.1. OKSIGJENI I TRETUR (DO) .................................................................... - 58 -

3.1.2. OKSIGJENI I TRETUR PAS 5 DITËSH (DO5) ......................................... - 60 -

3.1.3. NEVOJA BIOLOGJIKE PËR OKSIGJEN (NBO) ..................................... - 62 -

3.2.1. TË DHËNAT MBI VLERAT E pH-it ......................................................... - 65 -

3.2.2. TË DHËNAT MBI VLERAT E TEMPERATURËS .................................. - 67 -

3.2.3. TË DHËNAT MBI VLERAT E PËRÇUESHMËRISË ELEKTIKE .......... - 69 -

3.2.4. TË DHËNAT MBI VLERAT E TDS .......................................................... - 71 -

3.3. PËRQËNDRIMI I METALEVE TË RËNDA NË MOSTRAT E UJIT TË

LUMENJVE .............................................................................................................. - 73 -

3.3.1. PËRQËNDRIMI I ARSENIKUT ................................................................ - 73 -

3.3.2. PËRQËNDRIMI I KADMIUMIT ............................................................... - 74 -

3.3.3. PËRQËNDRIMI I KOBALTIT................................................................... - 75 -

3.3.4. PËRQËNDRIMI I KROMIT ....................................................................... - 76 -

3.3.5. PËRQËNDRIMI I BAKRIT ........................................................................ - 78 -

3.3.6. PËRQËNDRIMI I NIKELIT ....................................................................... - 79 -

3.3.7. PËRQËNDRIMI I PLUMBIT ..................................................................... - 80 -

3.3.8. PËRQËNDRIMI I ZINKUT ........................................................................ - 81 -

3.4. KLASIFIKIMI I UJËRAVE TË LUMENJVE TREPÇA DHE SITNICA ........ - 83 -

3.5. PËRQËNDRIMI I METALEVE TË RËNDA NË MOSTRAT E SEDIMENTIT ... -

83 -


Mitrovicës

XIII

3.5.1. PËRQËNDRIMI I ARSENIKUT ................................................................ - 84 -

3.5.2. PËRQËNDRIMI I KADMIUMIT ............................................................... - 85 -

3.5.3. PËRQËNDRIMI I KOBALTIT................................................................... - 87 -

3.5.4. PËRQËNDRIMI I KROMIT ....................................................................... - 88 -

3.5.5. PËRQËNDRIMI I BAKRIT ........................................................................ - 90 -

3.5.6. PËRQËNDRIMI I NIKELIT ....................................................................... - 91 -

3.5.7. PËRQËNDRIMI I PLUMBIT ..................................................................... - 93 -

3.5.8. PËRQËNDRIMI I ZINKUT ........................................................................ - 94 -

3.6. TREGUESIT E NDOTJES ................................................................................ - 96 -

3.6.1. Faktori i ndotjes (CF) .................................................................................. - 96 -

3.6.2. Shkalla e ndotjes (Cd) dhe shkalla e modifikuar e ndotjes (mCd) ............ - 101 -

3.6.3. Indeksi i ngarkesës së ndotjes (PLI) .......................................................... - 105 -

3.6.4. Indeksi i gjeoakumulimit (Igeo) ................................................................ - 106 -

3.7. PËRQËNDRIMI I METALEVE TË RËNDA NË MOSTRAT E DHEUT..... - 111 -

3.8. PËRQËNDRIMI I METALEVE TË RËNDA NË MOSTRAT E Salix purpurea ... -

114 -

3.9. Faktori i bioakumulimit ose i biokoncentrimit ................................................. - 117 -

3.10. Analiza statistikore ......................................................................................... - 119 -

3.10.1. Analiza Klaster e metaleve të rënda në mostrat e ujit ............................. - 119 -

3.10.2. Analiza Klaster e metaleve të rënda në mostrat e sedimentit .................. - 120 -

3.10.3. Analiza Klaster e metaleve të rënda në mostrat e dheut .......................... - 121 -

3.11. PIGMENTET FOTOSINTETIKE ................................................................. - 122 -

PËRFUNDIM ............................................................................................................. - 143 -

REKOMANDIME ...................................................................................................... - 145 -

REFERENCAT ........................................................................................................... - 146 -

LISTA E PUBLIKIMEVE .......................................................................................... - 154 -

ABSTRAKTI .............................................................................................................. - 156 -

ABSTRACT ................................................................................................................ - 156 -


Mitrovicës

XIV

FALËNDERIME

Punimi i kësaj teze doktorate nuk do të kishte qenë i mundur pa mbështetjen dhe

përkrahjen e shumë personave të caktuar.Kështu që, në mënyrën më të sinqertë shpreh

falënderimet e mia për ta.

Dëshiroj t’i shpreh mirënjohjen dhe vlerësimin e thellë udhëheqëses timeProf. As. Arjana

Ylli-Kraja, për udhëheqjen e dobishme, ndihmesën e papërtuar, bashkëpunimin dhe

sugjerimet gjatë këtij studimi.Gjithashtu falënderim i veçantë për Prof. Alfred Mullaj që

na ka sugjeruar në zgjedhjen e bimës që kemi marr për studim.

Një falënderim i veçantë i kushtohet familjes sime, nënës Kimetes, bashkëshortit Fehmiut

dhe tre femijëve të mi, Indritit, Sihanës dhe Blinëspër mbështetjen, durimin, inkurajimin

dhe inspirimin e vazhdueshëm që më kanë dhënë gjatë gjithë studimeve të mia.

Nuk duhet lënë pa përmendur edhe laborantët e departamentit të Bioteknologjisënë

Fakultetin e Shkencave tëNatyrës, në Universitetin e Tiranësdhe të laboratorit Agrovet në

Fushë Kosovë për mundësimin e kryerjes së punës eksperimentale.

Gjithashtu i falënderoj të gjithë kolegët veçanërisht Dr.sc Mihone Kerolli- Mustafa,

shokët dhe miqtë.

Faleminderit nga zemra!

Flora Zabërgja- Ferati


Mitrovicës

XV

PARATHËNIE

Mitrovica është e njohur si qendër mineraro-industriale, e cila ballafaqohet me probleme

të shumta mjedisore. Proceset mineraro-industriale të cilat janë aplikuar në repartet e

kompleksit industrial “Trepça” kanë rezultuar me ndotje enorme të mjedisit.

Krahas aktiviteteve punuese metalurgjike, përkatësisht kimike të këtyre reparteve janë

krijuar edhe mbetje industriale, të cilat konsiderohen si ndotës potencial të tokës, ajrit,

ujit dhe bimësisënë këtë rajon.

Studimi fokusohet në hulumtimin dhe vlerësimin e gjendjes mjedisore të lumenjve Trepçë

dhe Sitnicë në zonën e Mitrovicës dhe është rezultat i punës disa vjeçare teorike dhe

praktike.

Është verejtur se përqëndrimi i shumicës së metaleve të analizuara ishte shumë më i lartë

se sa vlerat maksimale të lejuara kosovare dhe evropiane. Parametrat e cilësisë së ujit

duke përfshirë DO, DO5, NBO, PE, temperaturën, pH-in dhe TDS janë matur në të njejtat

vendmostrime. Përqëndrimi i lartë i As, Cd, Pb, Zn e ka origjinën kryesisht nga burimet

antropogjene.

Duke marr parasush që bimët janë gjithnjë duke u përdorur si mjete shumë efektive dhe

të ndjeshme për njohjen dhe parashikimin e streseve mjedisore, kemi përzgjedhur specien

Salix purpurea si bioindikatorëpër të vlerësuar gjendjen mjedisore të zonës ku kemi bërë

studimin. Në bazë të pranisë ose mungesës së bimës së caktuar në një ekosistem, ne mund

të sjellim përfundime të rëndësishme për shëndetin e mjedisit.

Analiza klaster është aplikuar për të vlerësuar cilësinë e ujit dhe të sedimentit të lumenjve

të lartëpërmendur dhe për të identifikuar burimet potenciale të ndotjes së këtyre

lumenjve.

Kjo gjendje e krijuar mjedisore është shumë shqetësuese për ekosistemet dhe për

shëndetin publik, prandaj përmirësimi i gjendjes aktuale mjedisore të ekosistemeve,

rikthimi i vlerave mjedisore dhe arritja e ekuilibrit mjedisor është e domosdoshme, sepse

kemi përgjegjësi për brezat që do të vijnë.


Mitrovicës

- 1 -

HYRJE

Zhvillimi intensiv i industrisë dhe i teknologjisë në tërë planetin tonë kanë shkaktuar

degradime të mëdha mjedisore dhe prishje të ekuilibrit ekologjik. Ndotja e mjedisit me

metale të rënda është prezente në shumë zona industriale dhe minerare në të gjithë botën,

përfshirë dhe vendin tonë.

Miniera e Trepçës është një vendburim i lashtë i plumbit, zinkut, argjendit, kristaleve dhe

mineraleve të ndryshme në Kosovë, gjegjësisht në komunën e Mitrovicës. Shkrirja e

metaleve dhe përpunimi industrial i tyre kanë qenë të përqendruara në shkritoren e

plumbit në Zveçan, në Elektrolizën e zinkut, Fabrikën e baterive në Mitrovicë dhe në

Flotacionin e xehes në Tunelin e Parë. Shfrytëzimi i resurseve natyrore, në veçanti e

metaleve nga minierat e Trepçës dhe procesimi i tyre deri në produktin final përbënte afro

40% të prodhimeve industriale në Kosovë.

Në këto aktivitete industriale, duke pasur parasysh që nuk aplikohen masa për mbrojtjen e

mjedisit, kanë shkaktuar dhe vazhdojnë të shkaktojnë ndikime të mëdha në mjedis,

prandaj pasojat e tyre nuk janë rehabilituar sot e kësaj dite. Industria është çelësi i

zhvillimit ekonomik të një vendi, por njëkohësisht hyn në radhën e ndikuesve më të

mëdhenj në mjedis.

Kosova aktualisht ka një numër të madh problemesh mjedisore. Këto probleme kanë

ardhur kryesisht si pasojë e përdorimit të pakontrolluar të resurseve natyrore dhe minerale

nëpër dekada deri në ditët e sotme. Si rrjedhojë, atmosfera, burimet ujore, shumë mjedise

të tokës si dhe bimësia janë ndotur nga një larmi e madhe e përbërjeve toksike.

Ne e kemi përzgjedhur rajonin e Mitrovicës si zonë studimi të punimit tonë për shkak se

është zonë industriale dhe ballafaqohet me probleme të shumta mjedisore që nga viti

1927 e deri në ditët e sotme. Në këtë zonë, nuk janë marrë parasysh standardet minimale

mjedisore, ka munguar sistemi për monitorim mjedisor dhe niveli i ulët i vetëdijes për sa i

përket nevojës për ruajtjen e mjedisit.

Gjatë aplikimit të proceseve minerare-industriale në kompleksin industrial “Trepça”,

përkatësisht përfitimit të lëndëve të para dhe finalizimit të tyre, janë krijuar mbetje të

ngurta, të lëngëta dhe të gazta, të cilat janë shkarkuar në mjedis pa kurrfarë trajtimi

paraprak. Shumica e këtyre mbetjeve me përbërje të ndryshme kimike dhe fizike

(granulometrike), janë të depozituara në vend-depozitime në lokacione të caktuara në

Mitrovicë me rrethinë dhe, fatkeqësisht, këto depozitime janë të hapura, pra nuk i

përmbushin standardet minimale të parapara nga Bashkimi Evropian. Meqenëse këto

vend-depozitime janë në afërsi të brigjeve të lumenjve Sitnicë, Trepçë dhe Ibër në zonën

e Mitrovicës, përbërja toksike e mbetjeve industriale nga këto depozitime konsiderohen

se janë ndotës potencialë të tokës, bimësisë dhe uljes së cilësisë së ujit të këtyre

lumenjve.

Është e rëndësishme të përmendet se përreth këtyre vend-depozitimeve industriale,

hapësira është e populluar, gjë që mund të paraqesë një kërcënim serioz për shëndetin e

njerëzve, të cilët shfrytëzojnë ujin e lumenjve për ujitje dhe tokën e punueshme për

kultivimin e produkteve bujqësore. Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor e


Mitrovicës

- 2 -

Republikës së Kosovës i ka cilësuar të gjitha këto vend-depozitime, si hot spote (vende të

nxehta) për rajonin e Mitrovicës (Raport - Hotspotet mjedisore në Kosovë, 2012).

Komuna e Mitrovicës në përgjithësi ka pasuri të mjaftueshme ujërash, sepse nëpër të

kalojnë katër lumenj, si: Ibri, Sitnica, Lushta dhe Trepça. Në studimin tonë kemi marrë

për studim lumenjtë Sitnica dhe Trepça, sepse i kemi konsideruar se janë lumenj me

ndotje më të lartë. Cilësia e ujërave të lumenjve Sitnicë dhe Trepçë është konsideruar

shumë e ulët, për arsye se, përveç ujërave të zeza të patrajtuara, ato janë edhe kolektorë të

shkarkimeve industriale. Kërcënim serioz i ndotjes së lumit Sitnicë me metale të rënda,

konsiderohet edhe kullimi i ujërave nga vend-depozitimet në Parkun Industrial të

Mitrovicës (PIM), të cilat derdhen drejtpërdrejtë në rrjedhën e ujit të lumit dhe kështu

ndikojnë në cilësinë e ujit dhe të sedimentit të këtij lumi. Këto metale, edhe pse

depozitohen vazhdimisht në norma të vogla, gjatë periudhave të gjata kohore

grumbullohen dhe paraqesin kërcënim serioz për ekosistemin ujor dhe qeniet e gjalla.

Gjatë përpunimit të xehes së Pb-Zn në flotacionin e Tunelit të Parë, koncentratin e

plumbit e kanë transportuar në shkritoren e Zveçanit, ndërsa koncentrati i zinkut

transportohej në Metalurgjinë e zinkut në Mitrovicë. Fabrika e flotacionit për përpunimin

e xehës së metaleve me ngjyra, në procesin teknologjik shfrytëzon sasi të mëdha të ujit,

ku, pas përfundimit të ciklit teknologjik, së bashku me ujin që del nga nëntoka e minierës

së Trepçës, shkarkohen në rrjedhën e ujit të lumit Trepça pa kurrfarë trajtimi paraprak,

kështu që dukshëm bëjnë ndotjen e ujit dhe të sedimentit të këtij lumi.

Ambientalistët janë duke punuar intensivisht në shumë vende për të siguruar program të

përshtatshëm arsimor për popullsinë, për rritjen e ndërgjegjësimit, parandalimin e ndotjes

dhe, në të njëjtën kohë, për menaxhimin më të drejtë të ekosistemeve (Demirak et al.

2006; Gashi et al. 2011).

Siç është raportuar nga Gashi et al. (2011), cilësia e ujit të lumenjve në Evropë është një

nga shqetësimet më eminente për të ardhmen. Direktiva Kornizë e Ujërave (WFD, 2000),

kërkon nga shtetet anëtare të BE-së, për të zhvilluar dhe zbatuar një sistem të integruar të

mbrojtjes së ujërave, përmirësimin dhe përdorimin e qëndrueshëm të tyre. Sipas (WFD,

2000), të gjithë trupat ujorë pritet të arrijnë status të mirë ekologjik ose potencial të mirë

ekologjik dhe status të mirë kimikë deri në fund të vitit 2015.

Kosova, si një shtet i ri që synon integrimin në Bashkimin Evropian, ka harmonizuar

legjislacionin kombëtar për ujërat me Direktivën Kornizë për Ujëra të BE-së. Ka shumë

pak referenca për ujërat dhe sedimentet e lumenjve në Kosovë, megjithatë, ato janë të

gjitha për sa i përket cilësisë kimike (Bacaj and Branica 1983; Rugova et al. 1989;

Berisha et al. 2008 and Gashi et al. 2011). Këta autorë kanë raportuar për nivelet e larta të

metaleve të rënda, kryesisht në ujin dhe sedimentin e lumit Sitnica. Këto nivele janë

shumë të larta për shkak të inputeve nga shkarkimet industriale, erozionit të mbetjeve

minerare dhe kullimit të ujërave nga vend-depozitimet industriale. Nuk ka studime që

raportojnë vlerësimin e gjendjes mjedisore (ekologjike) të lumenjve në Kosovë.

Në përgjithësi, për të vlerësuar ndotjen metalike në ujërat dhe sedimentet e lumenjve,

përdoren shpesh tregues të ndotjes, si: faktori i ndotjes (CF), shkalla e ndotjes (Cd),

indeksi i ngarkesës së ndotjes (PLI), indeksi i gjeoakumulimit (I geo) dhe faktori i

pasurimit (EF) (Ideriah et al. 2012; Özkan 2012; Moore et al. 2009; Li et al. 2000).


Mitrovicës

- 3 -

Pasi që shumica prej këtyre treguesve të ndotjes janë shumë të përdorur në tërë botën në

vlerësimin e gjendjes mjedisore të lumenjve, shpresojmë që të sigurojmë informacionin e

parë dhe të dobishëm në lidhje me gjendjen mjedisore të lumenjve Sitnicë dhe Trepçë, ku

mund t’i referohen edhe studiuesit e tjerë në Kosovë.

QËLLIMI I PUNIMIT

Qëllimi i punimit është vlerësimi i ndotjes mjedisore në dy lumenj dhe ekosistemet e tyre,

veçanërisht në lumenjtë Sitnica dhe Trepça në zonën e Mitrovicës si rezultat i aktiviteteve

punuese metalurgjike, përkatësisht kimike të reparteve të kompleksit industrial “Trepça”.

Paraqitja e gjendjes aktuale ekzistuese për periudhën 2013-2014.

OBJEKTIVAT E PUNIMIT

Në mënyrë specifike, objektivat e punimit janë:

Paraqitja e një pasqyre reale të gjendjes ekzistuese mjedisore të lumenjve Sitnica dhe Trepça në zonën e Mitrovicës, duke u bazuar në parametra fiziko-kimikë

përfshirë: oksigjenin e tretur (DO), oksigjenin e tretur pas pesë ditësh (DO5),

nevojën biologjike për oksigjen (NBO), temperaturën, pH- in, përçueshmërinë

elektrike dhe TDS.

Përcaktimi i nivelit të përqëndrimit të metaleve të rënda përfshirë: As, Cd, Cr, Co, Cu, Ni, Pb dhe Zn në ujin dhe sedimentin e lumenjve Sitnicë dhe Trepçë.

Shqyrtimi i nivelit të ndotjes duke përdorur indikatorët e ndotjes si: faktori i ndotjes (CF), shkalla e ndotjes (Cd), indeksi i ngarkesës së ndotjes (PLI), shkalla

e modifikuar e ndotjes (mCd) dhe indeksi i gjeoakumulimit (Igeo).

Hulumtimi i natyrës së ndotjes së ujërave dhe sedimenteve të këtyre lumenjve, duke përdorur analizën shumëparametrike (Analizën Klaster).

Përcaktimi i nivelit të përqëndrimit të metaleve të rënda në gjethet e Salix purpurea, si dhe në tokë (dhe) ambienti ku është rritur kjo bimë, si dhe analizimi

i pigmenteve fotosintetike të gjethes së Salix purpurea

Vlerësimi i efikasitetit të akumulimit të metaleve të rënda në gjethet e Salix purpurea.

Dhënia e rekomandimeve mbi masat parësore (prioritare) të nevojshme për përmirësimin e cilësisë së këtyre ujërave dhe mjedisit të kësaj zone në përgjithësi.


Mitrovicës

- 4 -

KAPITULLI I: KONSIDERATA TË PËRGJITHSHME TEORIKE

1.1. Uji si resurs natyror

Krahas zhvillimit të shoqërisë njerëzore, gjithnjë e më tepër rriten nevojat për ujë. Uji

është një burim i pashtershëm, por çdo herë duhet pasur parasysh se për mbijetesë nuk

është e nevojshme vetëm sasi e madhe e ujit, por është e nevojshme që cilësia e ujit të

jetë e tillë që të mund të përdoret. Nëse, kur bëhet e ditur që rezervat e ujit të pijshëm në

natyrë janë të kufizuara në 1% të ujit të përgjithshëm në dispozicion, atëherë problemi i

ndotjes së ujit dhe i furnizimit me ujë të pijshëm është bërë më serioz, sepse uji mund të

bëhet një faktor kufizues për mbijetesën dhe zhvillimin e civilizimit të mëtejshëm

njerëzor.

Uji mbulon rreth 71% të sipërfaqes së Tokës, nga kjo sasi, 97% e rezervave botërore të

ujit është në oqeane, ndërsa vetëm 3% është ujë i ëmbël. Nga sasia e përgjithshme e ujit

të ëmbël 77% e ujit është e “bllokuar” në akullnaja dhe dëborë, ndërsa vetëm 1% e asaj

pjese i takon ujërave sipërfaqësore, duke përfshirë: lumenj, liqene, pellgje etj. Tabela 1.1

tregon burimet dhe sasinë e ujit në Tokë (USGS, 2007).

Tabela 1.1: Burimet dhe sasia e ujit në Tokë

Në figurën e mëposhtme është paraqitur cikli gjeokimik i ujit në formën e tij më të

thjeshtë. Rreth 86% e gjithë avullit të ujit që ndodhet në atmosferë, e ka origjinën nga

avullimi i ujit të oqeaneve, por vetëm 78% e tij bie përsëri në oqeanet. Pra, uji është i

vetmi resurs i pashtershëm në planetin e tokës. Uji avullon nga toka në atmosferë dhe

avujt e ujit me anë të erës transportohen në shtresa të larta të atmosferës, ku kondensohen

dhe rikthen në tokë në formë të të reshurave atmosferike (Korça B., 2003). Kjo sasi e ujit

që bie në tokë, kthehet përsëri në oqeane nëpërmjet rrjedhjeve (lumenjve dhe ujërave

nëntokësore). Është pikërisht kjo sasi uji që përbën burimin natyror të ujërave të ëmbla, të

cilat janë në dispozicion për t’u përdorur nga njerëzit (Çullaj A., 2010).

Burimet e ujit Sasia e ujit të përgjithshëm në tokë (%)

Oqeanet 97,24

Akullnajat 2,14

Ujërat nëntokësore 0,61

Liqenet 0,009

Detet 0,008

Lagështia e tokës 0,005

Lageshtia atmosferike 0,001

Lumenjtë 0,0001


Mitrovicës

- 5 -

Figura 1.1: Cikli gjeokimik i ujit në Tokë

Sot bota përballet me mungesë të ujit të pijshëm. Sipas OBSH, 2007, nga mungesa e ujit

çdo ditë në botë vdesin nga 25.000 njerëz, kurse nga përdorimi i ujit të ndotur çdo ditë

sëmuren me qindra e mijëra njerëz. Llogaritet se 1/3 e popullsisë botërore ose rreth 2

miliardë njerëz nuk kanë sasi të mjaftueshme të ujit, por edhe as ujë cilësor për pije. Këto

statistika tregojnë se tani janë rreth 200 vatra të krizës, të cilat lidhen me problemet e

furnizimit me ujë, ndërsa kjo gjendje mund të jetë shkas për konflikte të mundshme për

rezerva të ujit (Population Reports-Water, 1998). Në ditët e sotme shqetësuese janë dy

probleme në lidhje me ujërat natyrore: ndotja dhe pakësimi i rezervave të ujërave të

ëmbla.

1.1.1. Llojet e ndotjeve të sistemeve ujore

Sipas natyrës ose efekteve dhe pasojave që një ndotje reflektohet në mjedisin jetësor,

format e ndotjes mund të kategorizohen në tre kategori:

Ndotje fizike

Ndotje kimike dhe

Ndotje biologjike

Kategoria e parë e ndotjes nënkupton ndryshimet e karakteristikave elementare fizike të

ujërave, si: temperatura, tejdukshmëria, turbiditeti etj. Kategoria e dytë (ndotja kimike)

është e bazuar në spektrin e gjerë të agjentëve kimikë, me të cilët çrregullohen disa nga

karakteristikat themelore natyrore të ujërave, si: vlera e pH, përbërja minerale, sasia e

oksigjenit të tretur, etj. Ndotja e ujërave nga substancat kimike mund të ndahet në dy

grupe: në ndotje kimike organike dhe në ndotje kimike inorganike. Në ndotje kimike

organike hyjnë: nafta dhe derivatet e saj, ndërsa në ndotje kimike inorganike hyjnë:

ndotja me acide, me alkale, me kripëra, me metale të rënda (merkuri, plumbi, arseniku,

kadmiumi, mangani, kromi etj). Kategoria e tretë nënkupton ndotjen e ujërave me

baktere, viruse dhe organizma të tjerë, të cilët janë shkaktarë ose bartës të sëmundjeve të

ndryshme. Ndotja e sistemeve ujore përcillet me pasoja të rënda për mjedisin jetësor, por

edhe për vet njeriun (Ramadani, I., 2011). Në rrezik më të madh nga ndotja kimike


Mitrovicës

- 6 -

inorganike janë lumenjtë e zonave industriale, në brigjet e të cilëve janë lokalizuar më

shumë objekte të industrisë kimike, siç është rasti me lumenjtë Sitnicë dhe Trepçë, të cilët

janë të ndotur me metale të rënda si rezultat i shkarkimit të ujërave të patrajtuara

industriale.

1.1.2. Burimet e ndotjes së ujërave

Shumë probleme të ndotjeve të ujërave natyrore kanë qenë të panjohura për një kohë

relativisht të gjatë, deri sa ato janë bërë të dukshme dhe të matshme. Ndotjet e ujërave

janë më shpesh një problem lokal që shkaktohen nga shkarkimet e mbeturinave të lëngëta

në lumenj apo liqene, kryesisht nga shkarkimet e ujërave të zeza. Ndotjet e burimeve të

ujërave të ëmbla, krahas rritjes së vazhdueshme të kërkesave për ujë, ka bërë që sot të

flitet për një krizë globale të burimeve ujore, e cila mendohet se do të ndodhë ndërmjet

viteve 2025 dhe 2050 (Çullaj, 2010). Studimi i ndotjeve të ujërave përbën një problem të

rëndësishëm mjedisor. Janë të shumta lëndët kimike që mund të shkaktojnë ndotje të

ujërave; ndër më të zakonshmet përmendim: mbeturinat e lëngëta urbane dhe industriale,

plehrat kimike, pesticidet dhe kimikatet e tjera që përdoren në bujqësi, lëndët larëse

sintetike (detergjentet), nafta dhe produktet e saj, metalet e rënda, etj.

Burimet e ndotjes së ujërave kanë origjinë natyrore dhe antropogjene dhe mund të ndahen

në dy grupe: burime pikësore dhe jopikësore (Çullaj, 2010).

Burimet pikësore më të rëndësishme janë: shkarkimet e mbeturinave të lëngëta urbane

(ujërat e zeza) dhe të fermave blegtorale, shkarkimet e mbeturinave të industrisë, ujërat e

shpëlarjes nga vend-depozitimet e mbeturinave të ngurta, etj.

Burimet jopikësore (difuze – të përhapura, të shtrira, të shpërndara) më të zakonshme

janë: shkarkimet e ujërave të drenazhimit të tokave bujqësore, reshjet e ndotura (në

veçanti depozitimet acide), rrjedhjet e tubacioneve të ujërave të zeza, ujërat e shpëlarjes

së rrugëve, etj (Çullaj, 2010). Sipas pasojave që shkaktojnë, substancat ndotëse të ujërave

mund të ndahen në disa grupe:

a) Substanca që janë tepër toksike për njerëzit ose për florën dhe faunën ujore, si p.sh. Pb, Hg, Cd, As, cianuret, pesticidet, etj.

b) Substanca të rrezikshme për njerëzit ose florën dhe faunën, të cilat shkaktojnë dëmtime kronike ose letargjike kumulative, p.sh. hidrokarburet aromatikë

polinukleare (PAH), klorofenolet dhe shumë barna mjekësore.

c) Substanca të cilat në përqëndrime të ulëta nuk janë shumë toksike, por bëhen të tilla duke marrë pjesë në procese të caktuara biokimike në ujërat (p.sh. shndërrimi

i merkurit inorganik në metil merkur) ose për shkak të akumulimit të tyre në

mikroorganizma të caktuara (zakonisht nga planktoni).

d) Substanca që shkaktojnë rritjen e BOD (COD); të tilla janë sidomos shkarkimet e ujërave të zeza, mbeturinat e lëngëta të industrisë ushqimore, të fermave

blegtorale, etj.

e) Substanca që mund të shkaktojnë rritjen e shkallës së eutrofikimit të ujërave (nitratet dhe fosfatet).

f) Substanca që dëmtojnë pamjen e ujërave, p.sh. nafta, detergjentet, llumrat, grimcat në suspension, shishet plastike, etj.


Mitrovicës

- 7 -

1.1.3. Gjendja mjedisore e lumenjve në Kosovë

Resurset ujore kanë rëndësi shumë të madhe për jetën dhe ekonominë e njeriut dhe janë

burim kryesor i plotësimit të nevojave për ujë të pijes, për ujitjen e tokave dhe për

industri. Mungesa e ujit konsiderohet si faktor kufizues i zhvillimit socio–ekonomik të

një vendi. Kosova ka rezerva të pamjaftueshme ujore, që në të ardhmen do të jenë një

faktorë kufizues për zhvillimin ekonomik dhe shoqëror të vendit. Vlerësohet se Kosova

ka vetëm 1600 m3 /ujë/vit për kokë banori. Në aspektin hidrografik Kosova ndahet në 4

pellgje lumore: Drini i Bardhë, Ibri, Morava e Binçës, dhe Lepenci. Nga territori i

Kosovës në vitin me lagështi mesatare rrjedhin përafërsisht 3.8 x 109 ujë përkatësisht

121.2 m3 /sec. Karakteristikë kryesore hidrologjike në Kosovë është shpërndarja jo e

barabartë dhe jo adekuate e resurseve ujore në krahasim me nevojat. Potenciali për

energji ujore në Kosovë është shumë i vogël dhe deri më tani shfrytëzimi i saj është mjaft

modest. Edhe në Kosovë si në shumë vende të botës, shëndeti i njeriut dhe plotësimi i

nevojave të tij është gjithnjë e më tepër i kërcënuar nga cilësia jo e mirë, ose mungesa e

ujërave të pastra. Vlerësohet se Kosova ka resurse të kufizuara ujore, andaj mbrojtja,

ruajtja dhe monitorimi i cilësisë së tyre është njëra prej sfidave më të mëdha mjedisore

para shoqërisë sonë. Menaxhimi i qëndrueshëm i resurseve ujore, mbrojtja e ujërave dhe

përmirësimi i cilësisë së ujërave kërkojnë përkushtim të veçantë nga të gjithë faktorët

përgjegjës (Raport - Gjendja e ujërave në Kosovë, 2010).

Shkarkimet e ujërave të ndotura urbane dhe industriale përbëjnë burimin kryesor të

ndotjes së ujërave natyrore në Kosovë, sepse ato përmbajnë shumë lëndë që shpenzojnë

oksigjenin e tretur, komponime të tretshme të fosforit dhe azotit (eutrofikimin), baktere

dhe viruse patogjene, si dhe lëndë tjera që ndikojnë në cilësinë e ujërave.

Sot, ndotja e lumenjve dhe sedimenteve me ndotës të ndryshëm paraqet një problem

afatgjatë mjedisor, veçanërisht në zonat me presion të lartë antropogjen (Ferati F. et al,

2015). Cilësia e ujërave sipërfaqësore (lumenjve) në Kosovë nuk është e kënaqshme,

ndërsa në rajonin e Mitrovicës gjendja është shqetësuese, për shkak të ndotjes së ujërave

të lumenjve nga shkarkimet industriale dhe ky është një nga problemet mjedisore më të

mëdha të kësaj zone. Me zhvillimin e shpejtë të industrisë, përqëndrimi i popullsisë në

zonat urbane, trajtimi joadekuat i shkarkimeve industriale dhe ujërave të zeza, si dhe

shkarkimi i tyre në rrjedhat ujore, kanë bërë që cilësia e ujërave sipërfaqësore dhe

nëntokësore në zonën e Mitrovicës të jetë në rënie (Behrami, S. et al, 2008).

Cilësia e ujërave të lumenjve Sitnicë dhe Trepçë është konsideruar shumë e ulët, për

arsye se përveç ujërave të zeza të patrajtuara, ato janë edhe kolektor të shkarkimeve

industriale si pasojë e aktivitetit industrial (flotimit të xehes) dhe drenazhimit të ujërave

nga vend-depozitimet industriale në Parkun Industrial të Mitrovicës (PIM). Si rezultat i

kësaj, këta lumenj janë të ndotur në atë nivel që nuk mund të përdoren për furnizim,

ujitje, rekreacion, apo edhe për qëllime industriale pa trajtim paraprak. Për këto arsye

lumenjtë Sitnicë dhe Trepçë janë klasifikuar si lumenj të vdekur, për shkak të ndotjes së

lartë dhe nuk mund të përdoren për qëllime të caktuara pa trajtim paraprak. Bazuar në

rezultatet e vlerësimit të gjendjes mjedisore në zonën e Mitrovicës, vend-depozitimet në

PIM përmbajnëmbetje të rrezikshme dhe paraqesin një burim serioz të ndotjes me metale

të rënda dhe toksike për zonën e banuar dhe ekosistemin e lumit Sitnicë (Dekonta, 2009).


Mitrovicës

- 8 -

Në aspektin e menaxhimit të ujërave të ndotura, Kosovën e presin obligime të mëdha,

sidomos në relacion me përmbushjen e direktivave të BE (Direktiva 91/271/EEC mbi

Trajtimin e Ujërave të Ndotura Urbane) si dhe të përmbushjes së detyrimeve të tjera

ndërkombëtare. Përmbushja e obligimeve ndërkombëtare rrjedh edhe për faktin se

lumenjtë e Kosovës kalojnë nëpër vendet fqinje. Megjithatë, aktualisht Kosova ende nuk

ka një strategji për menaxhimin e ujërave të ndotur dhe për krijimin e mekanizmave

funksionalë për financimin e impianteve për trajtimin e ujërave të ndotura (Raport, 2010).

1.2. DISA PARAMETRA FIZIKË DHE KIMIKË TË SISTEMEVE UJORE

1.2.1. Oksigjeni i tretur si tregues i cilësisë së ujërave

Gazi më i rëndësishëm që ndodhet në ujëra, është oksigjeni, i cili është bazë për jetën

ujore dhe një nga treguesit më të rëndësishëm të gjendjes së cilësisë së ujërave dhe të

proceseve kimike dhe biologjike që zhvillohen në to. Oksigjeni i tretur përcakton

shkallën e zhvillimit të proceseve jetësore dhe llojshmërinë e biotës ujore. Mungesa ose

pamjaftueshmëria e oksigjenit të tretur është fatale për shumë lloje të gjallesave ujore, në

veçanti për peshqit (Çullaj, 2010).

Përmbajtja e oksigjenit në ujëështë mjaft i rëndësishëm në proceset biologjike.

Organizmat konsumojnë oksigjen për procesin e respirimit dhe kjo shkakton uljen e

përqëndrimit të O2. Njerëzit kanë nevojë për oksigjenin e atmosferës për të mbijetuar

sikurse edhe kafshët, ndërsa peshqit, bimët dhe mikroorganizmat që jetojnë në oqeane,

dete, liqene dhe lumenj, kanë nevojë për oksigjen të tretur në ujë. Nivelet e oksigjenit të

tretur (DO) tregojnë nivelet e ajrimit të ujërave. DO është esencial për të mbajtur

ekosistemet ujore të shëndetshme. Prania e oksigjenit në ujë është tregues i mirë, ndërsa

mungesa e O2 është sinjal i një ndotjeje të madhe. Sasia e ulët e DO në ujëra përshpejton

lirimin e fosforit dhe toksinave siç janë metalet e rënda nga sedimentet (Hunt. RJ and

Christiansen. IH, 2000).

Oksigjeni i tretur është një parametër shumë i matur, sepse është indikator i

drejtpërdrejtë. Nivele të papërshtatshme të oksigjenit ndikojnë menjëherë në jetën e

ekosistemit ujor. Oksigjeni në mjedisin ujor është prodhuar nga fotosinteza e bimëve dhe

algave dhe konsumohet nga frymëmarrja e bimëve, kafshëve dhe baktereve, gjatë

procesit të degradimit të materieve organike dhe gjatë procesit të oksidimit. Vlera e DO

në ujëështë një indikator i rëndësishëm për cilësinë e ujit në një ambient ujor. Oksigjeni

luan rolin vendimtar në përcaktimin e llojeve të organizmave që jetojnë në një ambient

ujor, p.sh troftës vazhdimisht i nevojitet një përqëndrim i lartë i oksigjenit për të

mbijetuar (EPA-842-B-06-003).Organizmat e tjerë ujorë janë më shumë tolerantë sa i

përket përqëndrimit të ulët apo të luhatur të oksigjenit të tretur në ujë.

Oksigjeni furnizohet në një ambient ujor nëpërmes:

Difuzionit të oksigjenit nga atmosfera në ujë, Prodhimit të oksigjenit nëpërmjet procesit të fotosintezës nga bimët.


Mitrovicës

- 9 -

Figura 1.2: Furnizimi i sistemeve ujore me oksigjen nëpërmjet difuzionit

Përqëndrimet e oksigjenit janë më të larta në ajër (21%), se sa në ujë, i cili është një

franksion i vogël (përafërsisht 1%). Kur ajri dhe uji takohen, kjo diferencë e madhe në

përqëndrime shkakton që molekula e oksigjenit në ajër të shpërndahet në ujë. Më shumë

oksigjen tretet në ujë kur era e trazon ujin, sa më shumë valët të krijojnë sipërfaqe, më

shumë difuzion mund të ndodh. Agjitacioni i sipërfaqes ujore nga erërat dhe valët e ujit e

rrisin këtë proces të difuzionit, dhe kjo dukuri është paraqitur në foton 1.2.Përzierja

vertikale e ujit e ndihmuar nga erërat, mundëson shpërndarjen e oksigjenit brenda në

lumë. Në këtë mënyrë, kjo bëhet në dispozicion të organizmave ujor të lumit, të cilët

respirojnë oksigjen (Michaud, J., 1991). Shumica e bimëve dhe organizmave ujorë mund

të rriten dhe të riprodhohen edhe kur niveli i DO kalon 5mg/l. Kur përqëndrimi i

oksigjenit të tretur bie në 3-5 mg/l, bimët dhe organizmat e gjallë shpesh janë të stresuar.

Nëse niveli i DO bie nën vlerën 3 mg/l (kjo gjendje e krijuar quhet Hipoksia), shumë

specie lëvizin diku tjetër, ndërsa ato imobile do të vdesin. Gjendja tjetër e krijuar kur

niveli i DO është nën 0.5 mg/l, quhet Anoksia (EPA-842-B-06-003).

Figura 1.3: Gjendjet e krijuara në sistemet ujore varësisht nga vlera e oksigjenit të tretur


Mitrovicës

- 10 -

1.2.2. Përqëndrimet luhatëse të oksigjenit të tretur në ujë

Oksigjeni është faktor esencial për jetën ujore. Një ambient ujor pa oksigjen do të ishte

një shkretëtirë ujore e peshqve, bimëve dhe insekteve. Për këtë arsye, shumë ekspertë e

konsiderojnë oksigjenin e tretur të jetë një nga parametrat kryesorë për të karakterizuar

cilësinë e ujit të një lumi. Për shkak se kërkon dritë, fotosinteza ndodh vetëm gjatë orëve

të ditës, ndërsa frymëmarrja dhe dekompozimi ndodhin gjatë 24 orëve. Ky ndryshim

mund të ndikojë në luhatjet e përqëndrimit të oksigjenit në ujë. Gjatë natës, kur

fotosinteza nuk ndodh, bimët nuk prodhojnë oksigjen, por ato vazhdojnë të konsumojnë

atë për frymëmarrje dhe përqëndrimi i oksigjenit të tretur në ujë bie. Faktorët që

kontrollojnë nivelin e fotosintezës dhe sasinë e oksigjenit të formuar, janë: drita, sasia e

bimëve dhe specieve ujore, temperatura dhe turbulenca (Araoye, PA., 2007). Gjatë orëve

të ditës, bimët ujore, si pasojë e procesit të fotosintezës, e thithin CO2 dhe lirojnë O2, uji

bëhet më bazik, vlera e pH-it rritet dhe sasia e oksigjenit të tretur është më e lartë. Në

anën tjetër, gjatë natës, kur bimët nuk janë aktive, prodhojnë CO2 nëpërmjet frymëmarrjes

dhe uji bëhet më acidik, vlera e pH-it dhe oksigjenit të tretur zvogëlohet (Araoye, P.A.,

2009).

Figura 1.4: Luhatjet e përqëndrimit të oksigjenit të tretur në ujë

1.2.3. Faktorët që ndikojnë në oksigjenin e tretur në ujë

Temperatura - është gjithashtu e rëndësishme për shkak të ndikimit të saj në kiminë

e ujit. Një shembull i rëndësishëm i efekteve të temperaturës në kiminë e ujit

është ndikimi i saj në oksigjen. Përmbajtja e oksigjenit në ujë varet nga temperatura,

tretshmëria e O2 në ujë zvogelohetnga 14.74mg/l në 0˚C në 7.03mg/l në 35˚C. Meqenëse

tretja e oksigjenit në ujë varet nga temperatura, presioni dhe përqëndrimi jonik, është

gjithashtu e rëndësishme të llogaritet përqindja e saturimit.

Pika e saturimit tregon nivelin me të cilin uji përgjithësisht nuk do të mbajë më oksigjen

në një temperaturë të dhënë. Supersaturimi ndodh kur uji përmban më shumë molekula

oksigjeni sesa normalisht për një temperaturë të dhënë. Në grafikun e mëposhtëmmund të

shihet efekti i temperaturave në DO.


Mitrovicës

- 11 -

Figura 1.5: Efekti i temperaturave në DO

Shpejtësia e rrjedhjes së ujit në një ambient ujor

Rrjedhja e ujit është volumi i ujit që lëviz mbi një pikë të caktuar gjatë një periudhë të

caktuar kohore, e cila është e shprehur si m3/s. Shpejtësia e rrjedhjes së ujit është e lidhur

drejtpërdrejt me motin, gjatë motit me të reshura ka rritje të nivelit të ujit në lumë dhe

zvogëlim të nivelit gjatë periudhave të thata. Ajo ndryshon edhe përgjatë stinëve të vitit,

rënie gjatë muajve të verës, kur shkalla e avullimit është e lartë dhe rritje aktive e

bimësisë ujore e cila bënë largimin e ujit nga shtrati i lumit (EPA, Monitoring of water

quality). Lumenjt me shpejtësi të madhe të rrjedhjës (lumenjt turbulent) kanë përqëndrim

më të lartë të oksigjenit të tretur në ujë, se sa ata me shpejtësi më të ngadalshme të

rrjedhjes, sepse ata janë më mirë të ajrosur (Radwan et al., 2003).Përqëndrimi i oksigjenit

varion nga volumi dhe shpejtësia e ujit e cila rrjedh në një rrjedhë. Sa më shpejt të rrjedhë

uji aq më shumë oksigjen futet në ujë nga atmosfera (shih foton). Në ujërat e lumenjve që

kanë shpejtësi të vogël të rrjedhjes, oksigjeni hyn vetëm nështresat sipërfaqësore tëujit,

dhe nëthellësi të lumit është shpesh i ulët përqëndrimi iDOpër shkak të dekompozimit të

lëndëve organike nga bakteret që jetojnë mbi ose afër fundit tërezervuarit.

Figura 1.6: Varësia e DO nga shpejtësia e rrjedhës së lumit

- Thellësia dhe gjerësia e lumit.

Gjithashtu, edhe thellësia e lumit ndikon në përqëndrimin e DO në ujë. Thellësia e lumit

përcakton se sa rrezet e diellit depërtojnë në pjesën e poshtme të lumit. Në një lumë më të

cekët, uji i lumit do të jetë më i ekspozuar ndaj ajrit dhe diellit. Ekspozimi ndaj ajrit, ku


Mitrovicës

- 12 -

uji mund të furnizohet me oksigjen, është favorizuese për të, por ekspozimi i tepërt në

diell mund të jetë i dëmshëm nëse vije deri te rritja e theksuar e temperaturës se ujit. Sa

më i ngushtë lumi, aq më i madh ndikimi i vegjetacionit bregor. Lumenjtë e ngushtë, për

dallim nga ata më të gjerë mund të mbulohen nga hija e pemëve dhe shkurreve që rriten

në breg të lumit, dhe, me këtë rast, temperatura e ujit zvogëlohet. Lumi i thellë dhe i gjerë

do të ketë shkarkim më të madh se lumi i cekët dhe i ngushtë, duke supozuar se shpejtësia

e tyre e rrjedhjes është e njëjtë (Michaud, J.P., 1991).

- Klima/sezoni

Ndryshimet sezonale gjithashtu ndikojnë në përqëndrimin e oksigjenit të tretur.

Temperaturat e larta gjatë verës përshpejtojnë ritmet e fotosintezës dhe dekompozimit.

Kur të gjitha bimët vdesin në fund të sezonit të rritjes, dekompozimet e tyre rezultojnë me

konsumin e tepërt të oksigjenit. Sasia e oksigjenit që mund të mbahet nga uji, varet nga

temperatura e ujit (Radwan et al., 2003). Uji i ftohtë mund të mbajë më shumë DO se uji i

nxehtë. Kështu, përqëndrimet e DO në një vend përgjithësisht janë më të larta në dimër

sesa në verë. Gjatë sezonit të thatë, nivelet e ujit bien dhe rrjedhja e lumenjve

ngadalësohet. Uji lëviz më ngadalë, ai përzihet më ngadalë me ajrin dhe përqëndrimet e

DO bien. Gjatë sezonit të reshjeve, përqëndrimet e oksigjenit janë më të larta, sepse uji i

shiut ndërvep

Documents

DOKTORATURË - Brandville Luxury Collectiondoktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2017/10/... · 2019. 12. 3. · Tabela 1.3: Mineralet e metaleve të rënda dhe elementet e