Dokument Podstawa programowa dla uczniów polskich uczących się za granicą stanowi podstawę do tworzenia lokalnych programów nauczania języka polskiego, historii, kultury, geografii Polski oraz wiedzy o współczesnej Polsce, a także tworzenia materiałów dydaktycznych do kształcenia w tym zakresie.

Redakcja językowa: Jadwiga Turlej, Joanna Woźnicka

© Ministerstwo Edukacji Narodowej, Warszawa 2010

ISBN 978-83-62360-08-6

Skład: Stämpfli PolskaDruk: Sowadruk Sp. z o.o

Spis treści

Wstęp ................................................................................................................... 5Kompetencje językowe (5-9 lat) ....................................................................... 9Kompetencje językowe (10-13 lat) ................................................................. 11Kompetencje językowe (od 14 lat) ................................................................. 14Kręgi tematyczne .............................................................................................. 18Wykaz proponowanych lektur i tekstów kultury .......................................... 21Historia, geografia, przyroda (5-9 lat) ........................................................... 26Historia (10-13 lat) ........................................................................................... 27Historia (od 14 lat) ........................................................................................... 31Geografia (10-13 lat) ........................................................................................ 34Geografia (od 14 lat) ........................................................................................ 36

Wstęp

Zmiany polityczne, jakie zaszły w Polsce po roku 1989 oraz po przystąpieniu naszego kraju do Unii Europejskiej, zlikwidowały istniejące dotychczas bariery i dały Polakom możliwość swobodnego przemieszczania się po Europie i świe-cie. Spowodowało to zacieśnianie się więzi Polaków żyjących poza krajem z nie-podległą i odrodzoną ojczyzną. Jednocześnie wielu Polaków podjęło decyzję, by żyć i pracować poza granicami Polski. Poza krajem dorasta i uczy się w miejsco-wych szkołach wiele polskich dzieci. Dostrzegając wagę i skalę tego zjawiska, Ministerstwo Edukacji Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej przedkłada pol-skim szkołom działającym poza krajem Podstawę programową dla uczniów pol-skich uczących się za granicą.

Jest to pierwszy tego rodzaju dokument powstały na gruncie polskiej edu-kacji. Został przygotowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej w ramach Projektu współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecz-nego1. W 2008 r. w Polsce zakończono prace nad podstawą programową wy-chowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych ty-pach szkół, rozstrzygającą o tym, czego będzie się uczył każdy młody Polak mieszkający w kraju. Cieszymy się, że zaledwie kilka miesięcy od zakończenia prac nad tym dokumentem możemy przedłożyć polskim szkołom działają-cym poza krajem osobną propozycję adresowaną specjalnie do nich.

Adresatem tej Podstawy programowej są nauczyciele z polskich szkół i pol-skich ośrodków edukacyjnych działających za granicą. Szkoły te odgrywają ważną rolę w codziennym życiu Polaków przebywających poza krajem. Pra-cujący w nich nauczyciele, zmagając się często z ograniczeniami i trudno-ściami wynikającymi z warunków kraju, w jakim odbywa się kształcenie, re-alizują ważne zadanie dla losów polskiej wspólnoty narodowej – uczą polskie dzieci ich ojczystego języka, literatury, historii, geografii i kultury Polski.

1 „Opracowanie i pilotażowe wdrożenie innowacyjnych programów nauczania – zgodnych z polską podstawą programową kształcenia ogólnego i wymaganiami egzaminacyjnymi – przeznaczonych dla uczniów – dzieci obywateli polskich za granicą”

6 Wstęp

Podstawa programowa dla uczniów polskich uczących się za granicą została opracowana według najlepszych wzorców współczesnej dydaktyki. W pra-cach nad nią brała udział grupa kilkudziesięciu ekspertów powołanych przez Ministra Edukacji Narodowej. Znaleźli się w niej nauczyciele pracujący w szkołach polskich na obczyźnie, pracownicy naukowi z polskich uniwersy-tetów oraz eksperci powołani przez Ministra Edukacji Narodowej do prac nad doskonaleniem podstawy programowej kształcenia ogólnego obowiązującej w Polsce.

Podstawa programowa dla uczniów polskich uczących się za granicą zawiera treści kształcenia językowego i kulturowego. Sformułowana jest tak, aby poka-zać, co uczeń powinien wiedzieć i umieć na zakończenie danego etapu kształ-cenia, ze szczególnym uwzględnieniem kompetencji językowych jako narzę-dzia niezbędnego w procesie poznawania literatury, historii i kultury polskiej. Nauczanie języka ojczystego jest również czynnikiem kształtującym świado-mość przynależności do narodu polskiego.

Wymagania zostały opracowane dla trzech grup wiekowych: 5-9 lat, 10-13 lat i od 14 lat, z uwzględnieniem możliwości percepcyjnych uczniów i ich roz-woju poznawczego. Natomiast kompetencje językowe dodatkowo zostały za-pisane dla trzech poziomów umiejętności: A – podstawowy, B – średnio zaawansowany, C – zaawansowany. Kształcenie językowe obejmuje cztery sprawności komunikowania się w języku polskim: słuchanie, mówienie, czy-tanie, pisanie. Zakładamy, że na najwyższym poziomie umiejętności (C) za-wierają się wymagania z poziomów niższych. W zapisach unikamy wymienia-nia tych wiadomości i umiejętności, które mają charakter ponadjęzykowy, a uczeń nabywa je w miejscowej szkole. Kształcenie językowe i kulturowe po-winno mieć charakter zintegrowany.

Dla każdej grupy wiekowej zaproponowaliśmy dwa zestawy lektur uzupeł-nionych innymi tekstami kultury. Przez tekst kultury rozumiemy każdy wewnętrznie zorganizowany według określonych reguł, znaczący wytwór kul-tury, np. dzieło plastyczne, filmowe, grafikę, rzeźbę, strój, zachowania realizu-jące pewien społecznie utrwalony wzorzec. Pierwszy zestaw zawiera spis dzieł ważnych dla świadomości narodowej Polaków. Wprowadza ucznia w obszar kulturowej wspólnoty i identyfikacji z polskością, dając, na wyższym pozio-mie nauczania, możliwość poznania elementów historii literatury. Sądzimy, że polscy uczniowie na obczyźnie powinni wskazane tu dzieła poznać i omówić z nauczycielem. Drugi zestaw – znacznie obszerniejszy – zawiera wykaz

Wstęp 7

utworów z różnych epok, ze szczególnym uwzględnieniem literatury i filmów XX i XXI wieku, które w świadomości młodego Polaka, przebywającego poza krajem, pomogą ukształtować wizerunek współczesnej Polski, kraju innego niż ten, który opuszczali ich dziadowie lub rodzice. Zachęcamy, by z tego ze-stawu podczas nauki szkolnej uczeń poznał, tzn. przeczytał we fragmentach albo w całości, przynajmniej jedną pozycję w roku szkolnym. Wyboru tytułów dokona nauczyciel stosownie do poziomu rozwoju intelektualnego oraz spraw-ności językowej uczniów a także specyfiki kraju zamieszkania. Poezję XX i XXI wieku, komiks, film i inne teksty kultury w tym zestawie zapisaliśmy tak, by nauczyciel wybierający kolejne pozycje do omówienia z uczniami mógł uwzględnić także oczekiwania miejscowego środowiska, w którym przebywa i pracuje. Decyzje nauczyciela powinny przede wszystkim wspomagać proces kształcenia sprawności językowej i zachęcać do samodzielnego poszukiwania polskojęzycznych lektur, ale także uwzględniać funkcje wychowawcze litera-tury. Traktujemy tę drugą listę lektur i tekstów kultury jako propozycję otwar-tą i do uzupełnienia.

W zakresie historii i geografii Polski wymagania są tak określone, by utrwa-lać i poszerzać wiedzę o polskiej kulturze i społeczeństwie polskim, o środo-wisku geograficznym Polski oraz wzmocnić proces identyfikowania się uczniów z ojczystą tradycją przy jednoczesnym zachowaniu szacunku dla od-mienności kulturowych i tradycji kraju zamieszkania. W grupie wiekowej od 14. roku życia proponujemy usystematyzowaną wiedzę na temat historii Pol-ski od odzyskania niepodległości w 1918 r. do czasów współczesnych. Ta wie-dza pozwoli uczniom poznać najnowszą historię kraju pochodzenia ich przod-ków oraz pomoże dostrzec korzenie wielu współczesnych zjawisk. Jesteśmy przekonani, że kontakt z historią ojczystą ostatnich stu lat rozbudzi zaintere-sowania uczniów wydarzeniami, które były bliskie pokoleniom ich rodziców, dziadków i pradziadków.

Treści zawarte w Podstawie programowej dla uczniów polskich uczących się za granicą posłużą do skonstruowania nowych programów nauczania, inte-grujących język polski i literaturę z historią oraz geografią Polski. Należy pod-kreślić, że kształcenie językowe polskich dzieci przebywających za granicą od-bywa się na każdej lekcji, nie tylko na lekcjach języka polskiego. Nauczycielom pracującym poza krajem zostaną zaproponowane materiały edukacyjne po-wstałe według jej założeń oraz udzielona pomoc w przygotowaniu progra-mów nauczania dla szkół, w których pracują.

8 Wstęp

Jesteśmy przekonani, że propozycje zawarte w Podstawie programowej będą użyteczne w codziennej pracy polskich nauczycieli poza granicami kraju, a uczniom powracającym z zagranicy ułatwią naukę w Polsce. Przygotowane opracowania pomogą zaspokoić potrzeby edukacyjne uczniów, ale też spra-wią, że polscy uczniowie będą lepiej działali w środowisku obcojęzycznym i wielokulturowym z poczuciem własnej wartości oraz z szacunkiem dla in-nych. Pomogą w wykorzystywaniu zdobywanej wiedzy dla promocji Polski. Zakładamy, że przedstawiona koncepcja edukacyjna stanie się dogodną płasz-czyzną dla wymiany doświadczeń między polskimi szkołami rozproszonymi na świecie, a także ułatwi wymianę doświadczeń dydaktycznych w obrębie polskiej wspólnoty szkolnej za granicą oraz wzmocni jej więzi z krajem.

Uwagi w sprawie Podstawy programowej prosimy przekazywać za pośred-nictwem strony www.polska-szkola.pl.

Zespół ekspertów Ministerstwa Edukacji Narodowej

Kompetencje językowe (5-9 lat)K

om

pet

encj

eA

– p

ozi

om

po

dst

awo

wy

B –

po

zio

m ś

red

ni (

śred

nio

za

awan

sow

any)

C –

po

zio

m z

aaw

anso

wan

y

Słu

chan

ieU

czeń

: ro

zróż

nia

wię

kszo

ść g

łose

k is

totn

ych

■

dla

języ

ka p

ols

kieg

o,

rozu

mie

pro

ste

po

lece

nia

, ■

rozu

mie

pro

ste

wyp

ow

ied

zi m

on

o-

■lo

go

we

i dia

log

ow

e, o

ile

otr

zym

u-

je d

od

atko

we

wyj

aśn

ien

ia,

rozu

mie

p

rost

e te

ksty

lit

erac

kie

■w

spie

ran

e o

bra

zkam

i, g

esta

mi,

re-

kwiz

ytam

i i

inn

e te

ksty

ku

ltu

ry,

o i

le o

trzy

mu

je d

od

atko

we

wyj

a-śn

ien

ia;

Ucz

eń:

rozr

óżn

ia g

łosk

i w

spó

łcze

snej

po

l- ■

szcz

yzn

y z

wyj

ątki

em n

ajtr

ud

nie

j-sz

ych

,ro

zum

ie z

łożo

ne

po

lece

nia

, ■

rozu

mie

pro

ste

wyp

ow

ied

zi m

on

o-

■lo

go

we

i d

ialo

go

we

bez

do

dat

ko-

wyc

h w

yjaś

nie

ń,

rozu

mie

p

rost

e te

ksty

lit

erac

kie

■(z

wła

szcz

a p

isan

e w

spó

łcze

sną

po

l-sz

czyz

ną)

, w

spie

ran

e o

bra

zkam

i, g

esta

mi,

rekw

izyt

ami

i in

ne

teks

ty

kult

ury

;

Ucz

eń:

rozr

óżn

ia w

szys

tkie

gło

ski

wsp

ół-

■cz

esn

ej p

ols

zczy

zny,

rozu

mie

ro

zbu

do

wan

e p

ole

cen

ia,

■ro

zum

ie z

łożo

ne

wyp

ow

ied

zi m

o-

■n

olo

go

we

i dia

log

ow

e,

rozu

mie

tek

sty

liter

acki

e (z

wła

sz-

■cz

a p

isan

e w

spó

łcze

sną

po

lszc

zy-

zną)

i in

ne

teks

ty k

ult

ury

;

Mó

wie

nie

wym

awia

po

znan

e sł

ow

a w

sp

osó

b

■n

a o

gó

ł zro

zum

iały

,tw

orz

y, z

po

mo

cą n

aucz

ycie

la, k

rót-

■ką

wyp

ow

ied

ź sk

ład

ając

ą si

ę z

pro

-st

ych

zd

ań,

po

rozu

mie

wa

się

w p

rost

ych

syt

u-

■ac

jach

ko

mu

nik

acyj

nyc

h,

sto

suje

po

dst

awo

we

form

uły

grz

ecz-

■n

ośc

iow

e,o

dtw

arza

z

pam

ięci

ry

mo

wan

ki

■i i

nn

e kr

ótk

ie, p

rost

e te

ksty

;

wym

awia

po

znan

e sł

ow

a w

sp

osó

b

■zr

ozu

mia

ły,

sku

tecz

nie

po

rozu

mie

wa

się

w c

o-

■d

zien

nyc

h s

ytu

acja

ch, s

tosu

jąc

wła

-śc

iwe

form

y ko

mu

nik

ow

ania

się

, u

czes

tnic

zy

w

rozm

ow

ie,

wyr

aża

■

w p

rost

y sp

osó

b w

łasn

e zd

anie

,fo

rmuł

uje

kilk

uzda

niow

ą w

ypow

iedź

, ■

opow

iada

o

wła

snyc

h do

świa

dcze

-ni

ach,

opi

suje

ludz

i, pr

zedm

ioty

, mie

j-sc

a i s

ytua

cje,

form

ułu

je ż

ycze

nia

i za

pro

szen

ie,

■o

po

wia

da

w p

rost

y sp

osó

b a

kcję

■

utw

oru

o

raz

op

isu

je

bo

hat

eró

w

i rel

acje

mię

dzy

nim

i, a

takż

e św

iat

prz

edst

awio

ny

teks

tów

ku

ltu

ry,

sto

suje

fo

rmu

ły g

rzec

zno

ścio

we,

■re

cytu

je w

iers

ze;

■

popr

awni

e w

ymaw

ia s

łow

a i z

wro

ty,

■w

ypo

wia

da

się

pły

nn

ie,

■o

pis

uje

, o

po

wia

da,

ch

arak

tery

zuje

■

po

stać

lite

rack

ą,

ucz

estn

iczy

w r

ozm

ow

ie i

w p

rost

ej

■d

ysku

sji,

sto

suje

fo

rmu

ły g

rzec

zno

ścio

we,

■

recy

tuje

w

iers

ze,

sto

sują

c p

auzę

■

i in

ton

ację

;

10 Kompetencje języKoWe (5-9 lat)

Czy

tan

iezn

a w

szys

tkie

lite

ry i

od

po

wia

daj

ą- ■

ce im

gło

ski,

dzi

eli w

yraz

na

syla

by,

■cz

yta

na

gło

s i c

ich

o p

rost

e, k

rótk

ie

■te

ksty

,ro

zum

ie p

rost

e i k

rótk

ie t

ekst

y u

żyt-

■ko

we,

rozu

mie

pro

ste

i kr

ótk

ie u

two

ry l

i- ■

tera

ckie

, wsp

iera

ne

mat

eria

łem

ilu

-st

racy

jnym

, i in

ne

teks

ty k

ult

ury

,ko

rzys

ta z

ob

razk

ow

ych

sło

wn

ikó

w

■i e

ncy

klo

ped

ii;

czyt

a n

a g

łos,

pra

wid

łow

o a

kcen

tu-

■ją

c w

yraz

y,ro

zum

ie k

rótk

ie t

ekst

y u

żytk

ow

e,

■ro

zpo

znaj

e fo

rmy

uży

tko

we,

np

. ży-

■cz

enia

, zap

rosz

enie

, og

łosz

enie

, lis

t,

pro

sta

inst

rukc

ja,

rozu

mie

kró

tkie

utw

ory

lit

erac

kie

■i i

nn

e te

ksty

ku

ltu

ry,

w t

ekśc

ie l

iter

acki

m z

azn

acza

wy-

■b

ran

e fr

agm

enty

, okr

eśla

cza

s i m

iej-

sce

akcj

i, w

skaz

uje

głó

wn

ych

bo

ha-

teró

w,

wys

zuku

je w

tek

ście

po

trze

bn

e in

- ■

form

acje

, ko

rzys

ta z

ob

razk

ow

ych

sło

wn

ikó

w

■i e

ncy

klo

ped

ii;

czyt

a n

a g

łos,

po

pra

wn

ie i

wyr

azi-

■śc

ie k

rótk

i i p

rost

y te

kst

(tak

że n

ie-

znan

y),

rozu

mie

u

two

ry

liter

acki

e i

inn

e ■

teks

ty k

ult

ury

,o

kreś

la p

od

staw

ow

e el

emen

ty św

ia-

■ta

prz

edst

awio

neg

o w

utw

orz

e lit

e-ra

ckim

lub

inn

ym t

ekśc

ie k

ult

ury

,ro

zum

ie p

od

staw

ow

e o

raz

prz

eno

- ■

śne

znac

zen

ie w

yraz

ów

w t

ekśc

ie,

korz

ysta

ze

sło

wn

ikó

w i

ency

klo

pe-

■d

ii;

Pisa

nie

pis

ze w

szys

tkie

mał

e i w

ielk

ie li

tery

, ■

do

strz

ega

różn

icę

mię

dzy

lit

erą

i gło

ską,

p

rzep

isu

je w

yraz

y i p

rost

e zd

ania

, ■

pis

ze z

pam

ięci

(p

oje

dyn

cze

wyr

a- ■

zy)

i ze

słu

chu

(p

rost

e zd

ania

), p

o

om

ów

ien

iu

pis

ow

ni

z n

aucz

ycie

-le

m,

twor

zy,

z po

moc

ą na

uczy

ciel

a, k

rót-

■ką

wyp

owie

dź s

kład

ając

ą si

ę z

pro-

styc

h zd

ań (

opis

, po

zdro

wie

nia,

ży-

czen

ia),

pis

ze

wed

ług

w

zoru

kr

ótk

i te

kst

■o

so

bie

,st

osu

je p

od

staw

ow

e fo

rmu

ły g

rzec

z- ■

no

ścio

we,

db

a o

po

pra

wn

ość

gra

ficz

ną

po

l- ■

skic

h li

ter.

prz

epis

uje

kró

tkie

tek

sty,

■

pis

ze

z p

amię

ci

(kilk

a w

yraz

ów

) ■

i ze

słu

chu

(p

rost

e, k

rótk

ie t

ekst

y),

z p

om

ocą

nau

czyc

iela

tw

orz

y kr

ót-

■ką

wyp

ow

ied

ź (o

pis

, lis

t p

ryw

atn

y,

życz

enia

, zap

rosz

enie

),

pis

ze w

edłu

g w

zoru

pro

ste

teks

ty

■n

a zn

ane

mu

tem

aty

(np

. zw

iąza

ne

z je

go

zai

nte

reso

wan

iam

i),

pis

ze p

rost

e te

ksty

zw

iąza

ne

z p

o-

■zn

anym

i u

two

ram

i lit

erac

kim

i i

in-

nym

i tek

stam

i ku

ltu

ry,

sto

suje

po

dst

awo

we

form

uły

grz

ecz-

■n

ośc

iow

e,n

a o

gó

ł p

isze

po

pra

wn

ie o

rto

gra

- ■

ficz

nie

i st

osu

je p

od

staw

ow

ą in

ter-

pu

nkc

ję.

pis

ze z

pam

ięci

(p

oje

dyn

cze

zda-

■n

ia)

i ze

słu

chu

(kr

ótk

ie t

ekst

y),

two

rzy

kró

tką

wyp

ow

ied

ź (d

ialo

g,

■o

po

wia

dan

ie, p

rzep

is),

tw

orz

y w

ypo

wie

dź

na

znan

e m

u

■te

mat

y (n

p.

zwią

zan

e z

jeg

o z

ain

-te

reso

wan

iam

i),

two

rzy

wyp

ow

ied

ź zw

iąza

ną

z p

o-

■zn

anym

i u

two

ram

i lit

erac

kim

i i

in-

nym

i tek

stam

i ku

ltu

ry,

sto

suje

po

dst

awo

we

form

uły

grz

ecz-

■n

ośc

iow

e,zn

a i

na

og

ół

sto

suje

zas

ady

ort

o-

■g

rafi

i i in

terp

un

kcji.

Czy

tan

iezn

a w

szys

tkie

lite

ry i

od

po

wia

daj

ą- ■

ce im

gło

ski,

dzi

eli w

yraz

na

syla

by,

■cz

yta

na

gło

s i c

ich

o p

rost

e, k

rótk

ie

■te

ksty

,ro

zum

ie p

rost

e i k

rótk

ie t

ekst

y u

żyt-

■ko

we,

rozu

mie

pro

ste

i kr

ótk

ie u

two

ry l

i- ■

tera

ckie

, wsp

iera

ne

mat

eria

łem

ilu

-st

racy

jnym

, i in

ne

teks

ty k

ult

ury

,ko

rzys

ta z

ob

razk

ow

ych

sło

wn

ikó

w

■i e

ncy

klo

ped

ii;

czyt

a n

a g

łos,

pra

wid

łow

o a

kcen

tu-

■ją

c w

yraz

y,ro

zum

ie k

rótk

ie t

ekst

y u

żytk

ow

e,

■ro

zpo

znaj

e fo

rmy

uży

tko

we,

np

. ży-

■cz

enia

, zap

rosz

enie

, og

łosz

enie

, lis

t,

pro

sta

inst

rukc

ja,

rozu

mie

kró

tkie

utw

ory

lit

erac

kie

■i i

nn

e te

ksty

ku

ltu

ry,

w t

ekśc

ie l

iter

acki

m z

azn

acza

wy-

■b

ran

e fr

agm

enty

, okr

eśla

cza

s i m

iej-

sce

akcj

i, w

skaz

uje

głó

wn

ych

bo

ha-

teró

w,

wys

zuku

je w

tek

ście

po

trze

bn

e in

- ■

form

acje

, ko

rzys

ta z

ob

razk

ow

ych

sło

wn

ikó

w

■i e

ncy

klo

ped

ii;

czyt

a n

a g

łos,

po

pra

wn

ie i

wyr

azi-

■śc

ie k

rótk

i i p

rost

y te

kst

(tak

że n

ie-

znan

y),

rozu

mie

u

two

ry

liter

acki

e i

inn

e ■

teks

ty k

ult

ury

,o

kreś

la p

od

staw

ow

e el

emen

ty św

ia-

■ta

prz

edst

awio

neg

o w

utw

orz

e lit

e-ra

ckim

lub

inn

ym t

ekśc

ie k

ult

ury

,ro

zum

ie p

od

staw

ow

e o

raz

prz

eno

- ■

śne

znac

zen

ie w

yraz

ów

w t

ekśc

ie,

korz

ysta

ze

sło

wn

ikó

w i

ency

klo

pe-

■d

ii;

Pisa

nie

pis

ze w

szys

tkie

mał

e i w

ielk

ie li

tery

, ■

do

strz

ega

różn

icę

mię

dzy

lit

erą

i gło

ską,

p

rzep

isu

je w

yraz

y i p

rost

e zd

ania

, ■

pis

ze z

pam

ięci

(p

oje

dyn

cze

wyr

a- ■

zy)

i ze

słu

chu

(p

rost

e zd

ania

), p

o

om

ów

ien

iu

pis

ow

ni

z n

aucz

ycie

-le

m,

twor

zy,

z po

moc

ą na

uczy

ciel

a, k

rót-

■ką

wyp

owie

dź s

kład

ając

ą si

ę z

pro-

styc

h zd

ań (

opis

, po

zdro

wie

nia,

ży-

czen

ia),

pis

ze

wed

ług

w

zoru

kr

ótk

i te

kst

■o

so

bie

,st

osu

je p

od

staw

ow

e fo

rmu

ły g

rzec

z- ■

no

ścio

we,

db

a o

po

pra

wn

ość

gra

ficz

ną

po

l- ■

skic

h li

ter.

prz

epis

uje

kró

tkie

tek

sty,

■

pis

ze

z p

amię

ci

(kilk

a w

yraz

ów

) ■

i ze

słu

chu

(p

rost

e, k

rótk

ie t

ekst

y),

z p

om

ocą

nau

czyc

iela

tw

orz

y kr

ót-

■ką

wyp

ow

ied

ź (o

pis

, lis

t p

ryw

atn

y,

życz

enia

, zap

rosz

enie

),

pis

ze w

edłu

g w

zoru

pro

ste

teks

ty

■n

a zn

ane

mu

tem

aty

(np

. zw

iąza

ne

z je

go

zai

nte

reso

wan

iam

i),

pis

ze p

rost

e te

ksty

zw

iąza

ne

z p

o-

■zn

anym

i u

two

ram

i lit

erac

kim

i i

in-

nym

i tek

stam

i ku

ltu

ry,

sto

suje

po

dst

awo

we

form

uły

grz

ecz-

■n

ośc

iow

e,n

a o

gó

ł p

isze

po

pra

wn

ie o

rto

gra

- ■

ficz

nie

i st

osu

je p

od

staw

ow

ą in

ter-

pu

nkc

ję.

pis

ze z

pam

ięci

(p

oje

dyn

cze

zda-

■n

ia)

i ze

słu

chu

(kr

ótk

ie t

ekst

y),

two

rzy

kró

tką

wyp

ow

ied

ź (d

ialo

g,

■o

po

wia

dan

ie, p

rzep

is),

tw

orz

y w

ypo

wie

dź

na

znan

e m

u

■te

mat

y (n

p.

zwią

zan

e z

jeg

o z

ain

-te

reso

wan

iam

i),

two

rzy

wyp

ow

ied

ź zw

iąza

ną

z p

o-

■zn

anym

i u

two

ram

i lit

erac

kim

i i

in-

nym

i tek

stam

i ku

ltu

ry,

sto

suje

po

dst

awo

we

form

uły

grz

ecz-

■n

ośc

iow

e,zn

a i

na

og

ół

sto

suje

zas

ady

ort

o-

■g

rafi

i i in

terp

un

kcji.

Kompetencje językowe (10-13 lat)K

om

pet

encj

eA

– p

ozi

om

po

dst

awo

wy

B –

po

zio

m ś

red

ni (

śred

nio

za

awan

sow

any)

C –

po

zio

m z

aaw

anso

wan

y

Słu

chan

ieU

czeń

:ro

zró

żnia

wię

kszo

ść g

łose

k ję

zyka

■

po

lski

ego

(z w

yjąt

kiem

naj

tru

dn

iej-

szyc

h),

ro

zum

ie p

ole

cen

ia o

raz

pro

ste

wy-

■p

ow

ied

zi m

on

olo

go

we

i d

ialo

go

-w

e,

rozu

mie

pro

ste,

wsp

ółc

zesn

e u

two

- ■

ry li

tera

ckie

wsp

iera

ne

ilust

racj

ami,

ges

tam

i, re

kwiz

ytam

i i

inn

e te

ksty

ku

ltu

ry,

rozu

mie

pro

ste

wyp

ow

ied

zi o

ch

a- ■

rakt

erze

in

form

acyj

nym

i u

żytk

o-

wym

;

Ucz

eń:

rozr

óżn

ia w

ięks

zość

gło

sek

języ

ka

■p

ols

kieg

o,

rozu

mie

zło

żon

e p

ole

cen

ia,

pro

ste

■in

stru

kcje

ora

z w

ypo

wie

dzi

mo

no

-lo

go

we

i d

ialo

go

we,

w t

ym n

ada-

wan

e za

po

mo

cą ś

rod

ków

au

dio

wi-

zual

nyc

h,

rozu

mie

utw

ory

lit

erac

kie

(zw

łasz

- ■

cza

pis

ane

wsp

ółc

zesn

ą p

ols

zczy

-zn

ą) i

inn

e te

ksty

ku

ltu

ry,

rozu

mie

wyp

ow

ied

zi o

ch

arak

terz

e ■

info

rmac

yjn

ym i

uży

tko

wym

;

Ucz

eń:

rozr

óżn

ia

wsz

ystk

ie

gło

ski

języ

ka

■p

ols

kieg

o,

rozu

mie

zło

żon

e p

ole

cen

ia,

pro

ste

■in

stru

kcje

ora

z w

ypo

wie

dzi

mo

no

-lo

go

we

i dia

log

ow

e, w

łącz

nie

z w

y-p

ow

ied

ziam

i w d

ysku

sjac

h,

rozu

mie

utw

ory

lit

erac

kie

(z r

óż-

■n

ych

ep

ok)

i in

ne

teks

ty k

ult

ury

, ro

zum

ie

rozb

ud

ow

ane

wyp

ow

ie-

■d

zi

o

char

akte

rze

info

rmac

yjn

ym

i uży

tko

wym

;

Mó

wie

nie

wym

awia

po

znan

e sł

ow

a w

sp

osó

b

■n

a o

gó

ł zro

zum

iały

, tw

orz

y sa

mo

dzi

eln

ie

na

og

ół

po

- ■

pra

wn

ą ki

lku

zdan

iow

ą w

ypo

wie

dź,

p

oro

zum

iew

a si

ę w

typ

ow

ych

syt

u-

■ac

jach

ko

mu

nik

acyj

nyc

h,

sto

suje

po

dst

awo

we

form

uły

grz

ecz-

■n

ośc

iow

e,o

dtw

arza

z p

amię

ci p

rost

e te

ksty

; ■

mó

wi

w s

po

sób

na

og

ół

zro

zum

ia-

■ły

, sto

sują

c ak

cen

t zd

anio

wy,

spo

nta

nic

znie

i w

mia

rę p

łyn

nie

po

- ■

rozu

mie

wa

się

w c

od

zien

nyc

h s

ytu

-ac

jach

, sto

sują

c w

łaśc

iwe

form

y ko

-m

un

iko

wan

ia s

ię,

op

ow

iad

a o

wła

snyc

h d

ośw

iad

cze-

■n

iach

, o

pis

uje

lu

dzi

, p

rzed

mio

ty,

mie

jsca

i sy

tuac

je,

form

ułu

je ż

ycze

nia

, g

ratu

lacj

e, z

a- ■

pro

szen

ie,

form

ułu

je w

mia

rę s

pó

jną

wyp

o-

■w

ied

ź n

a zn

ane

mu

tem

aty

(np

. zw

iąza

ne

z je

go

zai

nte

reso

wan

ia-

mi)

ora

z p

ozn

anym

i utw

ora

mi l

ite-

rack

imi i

inn

ymi t

ekst

ami k

ult

ury

,

po

pra

wn

ie w

ymaw

ia s

łow

a i

zda-

■n

ia,

wyp

ow

iad

a si

ę p

łyn

nie

i lo

gic

znie

, ■

op

isu

je,

op

ow

iad

a, c

har

akte

ryzu

je

■p

ost

ać li

tera

cką,

str

eszc

za i

rela

cjo

-n

uje

zd

arze

nia

,ro

zpo

czyn

a d

ysku

sję

i u

czes

tnic

zy

■w

dys

kusj

i nad

po

znan

ymi t

ekst

ami

kult

ury

, st

osuj

e zr

óżni

cow

ane

form

uły

grze

cz-

■no

ścio

we,

recy

tuje

utw

ory

■ l

iter

acki

e, s

tosu

jąc

wła

ściw

ą m

od

ula

cję

gło

sow

ą;

12 Kompetencje języKoWe (10-13 lat)

op

ow

iad

a ak

cję

utw

oru

, o

pis

uje

■

bo

hat

eró

w i

rel

acje

mię

dzy

nim

i, a

takż

e św

iat

prz

edst

awio

ny

tek-

stó

w k

ult

ury

, w

tym

naz

ywa

swo

je

reak

cje

czyt

eln

icze

i w

yraż

a sw

ój

sto

sun

ek d

o p

ost

aci,

ucz

estn

iczy

w

ro

zmo

wie

, w

yraż

a ■

wła

sne

zdan

ie i

uza

sad

nia

je,

stos

uje

zróż

nico

wan

e fo

rmuł

y gr

zecz

- ■

nośc

iow

e,re

cytu

je u

two

ry l

iter

acki

e, d

baj

ąc

■o

pra

wid

łow

e ak

cen

tow

anie

i i

n-

ton

ację

;

Czy

tan

iezn

a w

szys

tkie

lite

ry i

od

po

wia

daj

ą- ■

ce im

gło

ski j

ęzyk

a p

ols

kieg

o,

czyt

a n

a g

łos

i cic

ho

pro

ste

teks

ty li

- ■

tera

ckie

i n

ielit

erac

kie,

rozu

mie

pro

ste

teks

ty in

form

acyj

ne

■i u

żytk

ow

e,

rozu

mie

p

rost

e u

two

ry

liter

acki

e ■

ora

z in

ne

teks

ty k

ult

ury

,w

skaz

uje

w t

ekśc

ie n

ajw

ażn

iejs

ze

■in

form

acje

,ko

rzys

ta z

e sł

ow

nik

ów

dw

uję

zycz

- ■

nyc

h i

ency

klo

ped

ii;

czyt

a n

a g

łos,

pra

wid

łow

o a

kcen

- ■tu

jąc

wyr

azy

i st

osu

je a

kcen

t zd

a-n

iow

y,ro

zum

ie d

łużs

ze t

ekst

y in

form

acyj

- ■

ne

ora

z u

żytk

ow

e,

rozr

óżn

ia t

ekst

y in

form

acyj

ne

i ar

- ■

gu

men

tacy

jne,

od

różn

ia z

dan

ia in

form

ują

ce o

fak

- ■

tach

od

zd

ań w

yraż

ając

ych

op

inię

,ro

zum

ie d

łużs

ze u

two

ry l

iter

acki

e ■

ora

z in

ne

teks

ty k

ult

ury

, ro

zpo

znaj

e w

pis

aneg

o w

tek

st li

te-

■ra

cki n

adaw

cę i

od

bio

rcę,

ro

zpo

znaj

e w

ybra

ne

elem

enty

świa

- ■

ta p

rzed

staw

ion

ego

w t

ekśc

ie l

ite-

rack

im,

korz

ysta

ze

sz

koln

ych

sł

ow

nik

ów

■

ora

z in

nyc

h ź

ród

eł in

form

acji,

ro

zró

żnia

o

ficj

aln

ą i

nie

ofi

cjal

ną

■o

dm

ian

ę ję

zyka

;

czyt

a n

a g

łos,

pra

wid

łow

o a

kcen

tu-

■ją

c w

yraz

y i

zach

ow

uje

in

ton

ację

zd

ania

,cz

yta

z p

om

ocą

nau

czyc

iela

wyb

ra-

■n

e u

two

ry

liter

acki

e (z

ró

żnyc

h

epo

k),

rozu

mie

u

two

ry

liter

acki

e,

info

r- ■

mac

yjn

e, u

żytk

ow

e o

raz

inn

e te

k-st

y ku

ltu

ry,

od

różn

ia j

ęzyk

lit

erac

ki o

d n

ielit

e- ■

rack

ieg

o,

wyo

drę

bn

ia

wsz

ystk

ie

elem

enty

■

świa

ta p

rzed

staw

ion

ego

w t

ekśc

ie

liter

acki

m,

korz

ysta

z

info

rmac

ji za

war

tych

■

w e

ncy

klo

ped

iach

ora

z sł

ow

nik

ach

je

dn

oję

zycz

nyc

h i

dw

uję

zycz

nyc

h;

Kompetencje języKoWe (10-13 lat) 13

Pisa

nie

po

pra

wn

ie z

apis

uje

wsz

ystk

ie li

tery

■

po

lski

ego

alf

abet

u,

prz

epis

uje

wyr

azy

i pro

ste

zdan

ia,

■p

isze

z p

amię

ci i

ze

słu

chu

wyr

azy

■i p

rost

e zd

ania

, za

pis

uje

pro

ste

info

rmac

je o

so

bie

, ■

pis

ze w

edłu

g w

zoru

pro

ste

teks

ty

■n

a zn

ane

mu

tem

aty

(np

. zw

iąza

ne

z je

go

zai

nte

reso

wan

iam

i),

two

rzy

kró

tką,

na

og

ół

po

pra

wn

ą,

■ki

lku

zdan

iow

ą w

ypo

wie

dź

skła

da-

jącą

się

z p

rost

ych

zd

ań (

op

is,

dia

-lo

g, p

ozd

row

ien

ia, ż

ycze

nia

),st

osu

je p

od

staw

ow

e fo

rmu

ły g

rzec

z- ■

no

ścio

we,

na

og

ół

pis

ze p

op

raw

nie

ort

og

ra-

■fi

czn

ie

i st

osu

je

po

pra

wn

ą in

ter-

pu

nkc

ję.

zap

isu

je d

ykto

wan

e te

ksty

, ■

op

isu

je w

ydar

zen

ia,

swo

je p

rzeż

y- ■

cia

i do

świa

dcz

enia

,tw

orzy

wyp

owie

dź z

wią

zaną

z p

o- ■

znan

ymi u

twor

ami l

iter

acki

mi i

inny

-m

i te

ksta

mi

kult

ury

oraz

na

znan

e m

u te

mat

y (n

p. o

jego

zai

nter

esow

a-ni

ach)

,tw

orz

y p

rost

e w

ypo

wie

dzi

pis

emn

e ■

w

wyb

ran

ych

fo

rmac

h

gat

un

ko-

wyc

h (

op

is,

char

akte

ryst

yka,

op

o-

wia

dan

ie,

dia

log

, lis

t p

ryw

atn

y,

kart

ka z

dzi

enn

ika,

og

łosz

enie

, za

-p

rosz

enie

, życ

zen

ia, n

ota

tka)

,sp

orz

ądza

pla

n w

ypo

wie

dzi

, ■

sto

suje

fo

rmu

ły g

rzec

zno

ścio

we,

■p

isze

po

pra

wn

ie p

od

wzg

lęd

em o

r- ■

tog

rafi

czn

ym i

inte

rpu

nkc

yjn

ym.

spo

rząd

za n

ota

tkę

z te

kstu

czy

ta-

■n

ego

,sw

ob

od

nie

tw

orz

y w

ypo

wie

dzi

pi-

■se

mn

e w

po

znan

ych

fo

rmac

h g

a-tu

nko

wyc

h,

sto

sują

c u

rozm

aico

ne

sło

wn

ictw

o,

sto

suje

w w

ypo

wie

dzi

pis

emn

ej o

d-

■p

ow

ied

nią

ko

mp

ozy

cję

i ukł

ad g

ra-

ficz

ny,

po

słu

gu

je s

ię o

ficj

aln

ą i

nie

ofi

cjal

- ■

ną

od

mia

ną

języ

ka,

pis

ze p

op

raw

nie

po

d w

zglę

dem

or-

■to

gra

ficz

nym

i in

terp

un

kcyj

nym

.

Kompetencje językowe (od 14 lat)K

om

pet

encj

eA

– p

ozi

om

po

dst

awo

wy

B –

po

zio

m ś

red

ni (

śred

nio

za

awan

sow

any)

C –

po

zio

m z

aaw

anso

wan

y

Słu

chan

ieU

czeń

:ro

zró

żnia

wię

kszo

ść g

łose

k ję

zyka

■

po

lski

ego

, ro

zum

ie p

ole

cen

ia i

pro

ste

wyp

o-

■w

ied

zi m

on

olo

go

we

i d

ialo

go

we,

w

tym

nad

awan

e za

po

mo

cą ś

rod

-kó

w a

ud

iow

izu

aln

ych

, ro

zum

ie

pro

ste

utw

ory

lit

erac

kie

■(z

wła

szcz

a p

isan

e w

spó

łcze

sną

po

l-sz

czyz

ną)

i in

ne

teks

ty k

ult

ury

,ro

zum

ie p

rost

e w

ypo

wie

dzi

in

for-

■m

acyj

ne

i uży

tko

we,

rozp

ozn

aje

inte

ncj

ę w

ypo

wie

dzi

■

(np

. ap

rob

atę,

dez

apro

bat

ę) w

spo

-m

agan

ą in

ton

acją

lub

ges

tem

;

Ucz

eń:

rozr

óżn

ia g

łosk

i ję

zyka

po

lski

ego

■

z w

yjąt

kiem

naj

tru

dn

iejs

zych

,ro

zum

ie w

ypo

wie

dzi

mo

no

log

ow

e ■

i d

ialo

go

we,

w t

ym n

adaw

ane

za

po

mo

cą ś

rod

ków

au

dio

wiz

ual

nyc

h,

rozu

mie

u

two

ry

liter

acki

e i

inn

e ■

teks

ty k

ult

ury

, ro

zum

ie w

ypo

wie

dzi

in

form

acyj

ne

■i u

żytk

ow

e o

raz

od

różn

ia in

form

a-cj

e o

fak

tach

od

op

inii,

ro

zum

ie i

nte

ncj

ę w

ypo

wie

dzi

(n

p.

■ap

rob

atę,

dez

apro

bat

ę, p

row

oka

-cj

ę) o

raz

rozp

ozn

aje

śro

dki

jęz

yko

-w

e sł

użą

ce je

j wyr

ażen

iu;

Ucz

eń:

rozr

óżn

ia

wsz

ystk

ie

gło

ski

języ

ka

■p

ols

kieg

o,

rozu

mie

w

ypo

wie

dzi

o

zł

ożo

nej

■

stru

ktu

rze,

w t

ym n

adaw

ane

za p

o-

mo

cą

śro

dkó

w

aud

iow

izu

aln

ych

, i

od

bie

ra z

awar

te w

nic

h i

nfo

rma-

cje

zaró

wn

o ja

wn

e, ja

k i u

kryt

e,

rozu

mie

utw

ory

lit

erac

kie

(z r

óż-

■n

ych

ep

ok)

i in

ne

teks

ty k

ult

ury

, ro

zum

ie w

ypo

wie

dzi

o c

har

akte

rze

■p

op

ula

rno

nau

kow

ym i

pu

blic

ysty

cz-

nym

,ro

zum

ie

jaw

ną

i u

kryt

ą in

ten

cję

■w

ypo

wie

dzi

(su

ges

tię

i m

anip

ula

-cj

ę ję

zyko

wą

ora

z ir

on

ię),

rozp

ozn

aje

śro

dki

języ

kow

e p

ełn

ią-

■ce

ró

żne

fun

kcje

sty

listy

czn

e;

Kompetencje języKoWe (od 14 lat) 15

Mó

wie

nie

wym

awia

po

znan

e sł

ow

a w

sp

osó

b

■n

a o

gó

ł zro

zum

iały

,tw

orz

y sa

mo

dzi

eln

ie

na

og

ół

po

- ■

pra

wn

ą ki

lku

zdan

iow

ą w

ypo

wie

dź,

p

oro

zum

iew

a si

ę w

typ

ow

ych

syt

u-

■ac

jach

ko

mu

nik

acyj

nyc

h,

w

pro

sty

spo

sób

w

ypo

wia

da

się

■(o

pis

uje

sw

oje

re

akcj

e)

na

tem

at

po

znan

ych

tek

stó

w k

ult

ury

, st

osu

je f

orm

uły

grz

eczn

ośc

iow

e, ■

od

twar

za t

ekst

y z

pam

ięci

; ■

mó

wi w

sp

osó

b n

a o

gó

ł zro

zum

iały

■

i sto

suje

akc

ent

zdan

iow

y,sw

ob

od

nie

i sp

on

tan

iczn

ie p

oro

zu-

■m

iew

a si

ę w

ró

żnyc

h

sytu

acja

ch,

sto

sują

c w

łaśc

iwe

form

y ko

mu

nik

o-

wan

ia s

ię,

form

ułu

je s

pó

jną

wyp

ow

ied

ź n

a te

- ■

mat

y zw

iąza

ne

z o

tacz

ając

ą rz

eczy

-w

isto

ścią

, o

po

wia

da

o

wła

snyc

h

do

świa

dcz

enia

ch,

op

isu

je

lud

zi,

prz

edm

ioty

, mie

jsca

i sy

tuac

je,

stre

szcz

a,

om

awia

p

rzec

zyta

ne

■u

two

ry l

iter

acki

e i

inn

e te

ksty

ku

l-tu

ry,

wsk

azu

je i

ch t

emat

, p

rob

le-

mat

ykę,

ch

arak

tery

zuje

p

ost

aci,

prz

edst

awia

p

rzeb

ieg

ak

cji

ora

z tw

orz

y sp

ójn

e, d

łużs

ze w

ypo

wie

dzi

n

a za

dan

y lu

b w

ybra

ny

prz

ez s

ieb

ie

tem

at,

ucz

estn

iczy

w d

ysku

sji n

a zn

any

so-

■b

ie t

emat

, po

trafi

prz

edst

awić

sw

ój

pu

nkt

wid

zen

ia i

uza

sad

nia

wła

sne

zdan

ie,

sto

suje

po

dst

awo

we

zasa

dy

etyk

ie-

■ty

języ

kow

ej, d

ost

oso

wu

jąc

od

mia

-n

ę i s

tyl j

ęzyk

a d

o s

ytu

acji,

w k

tóre

j si

ę w

ypo

wia

da,

re

cytu

je u

two

ry l

iter

acki

e, d

baj

ąc

■o

pra

wid

łow

ą in

ton

ację

;

popr

awni

e w

ymaw

ia s

łow

a i z

dani

a ■

, w

ypo

wia

da

się

spo

nta

nic

znie

, pły

n-

■n

ie i

log

iczn

ie,

pre

zen

tuje

fab

ułę

i c

har

akte

ryzu

je

■p

ost

ać

mó

wią

cą,

wyp

ow

iad

a si

ę p

recy

zyjn

ie w

ro

zmai

tych

fo

rmac

h,

w

dys

kusj

i, w

ystą

pie

niu

p

ub

licz-

■n

ym,

form

ułu

je s

wo

je z

dan

ie,

uza

-sa

dn

ia je

i b

ron

i go

, po

dej

mu

je p

o-

lem

ikę,

p

rzes

trze

ga

zasa

d e

tyki

ety

języ

ko-

■w

ej,

do

sto

sow

uje

sp

osó

b w

yraż

a-n

ia d

o s

tylu

wła

ściw

ego

dla

dan

ej

sytu

acji,

re

cytu

je

utw

ory

lit

erac

kie,

in

ter-

■p

retu

jąc

je g

łoso

wo

;

16 Kompetencje języKoWe (od 14 lat)

Czy

tan

iezn

a w

szys

tkie

lite

ry i

od

po

wia

daj

ą- ■

ce im

gło

ski,

czyt

a n

a g

łos

i cic

ho

pro

ste

teks

ty li

- ■

tera

ckie

i n

ielit

erac

kie,

rozu

mie

pro

ste

teks

ty in

form

acyj

ne

■i u

żytk

ow

e,ro

zum

ie

pro

ste

utw

ory

lit

erac

kie

■o

raz

inn

e te

ksty

ku

ltu

ry,

wyo

drę

bn

ia c

zęśc

i skł

ado

we

całe

go

■

teks

tu i

aka

pit

u (

wst

ęp,

rozw

inię

-ci

e, z

ako

ńcz

enie

),o

dró

żnia

w p

rost

ym t

ekśc

ie i

nfo

r- ■

mac

je w

ażn

e o

d d

rug

orz

ędn

ych

,ko

rzys

ta z

e sło

wni

ków

i en

cykl

oped

ii; ■

czyt

a na

gło

s, p

raw

idło

wo

akce

ntuj

ąc

■w

yraz

y i s

tosu

je a

kcen

t zd

anio

wy,

rozu

mie

dłu

ższe

tek

sty

info

rmac

yj-

■n

e o

raz

uży

tko

we,

ro

zpoz

naje

pod

staw

owe

funk

cje

wy-

■po

wie

dzi,

wys

zuku

je in

form

acje

wed

ług

wsk

a- ■

zan

ego

kry

teri

um

i p

orz

ądku

je je

, ro

zum

ie d

łużs

ze u

two

ry l

iter

acki

e ■

ora

z in

ne

teks

ty k

ult

ury

,w

skaz

uje

i c

har

akte

ryzu

je p

od

sta-

■w

ow

e ka

teg

ori

e św

iata

prz

edst

a-w

ion

ego

,ro

zpo

znaj

e ja

wn

ą ■

i u

kryt

ą in

ten

cję

wyp

ow

ied

zi

(np

. ap

rob

atę,

d

ez-

apro

bat

ę, s

ug

esti

ę),

do

strz

ega

w w

ypo

wie

dzi

ew

entu

- ■

aln

e p

rzej

awy

man

ipu

lacj

i,w

tek

ście

arg

umen

tacy

jnym

wsk

azu-

■je

tezę

, arg

umen

ty, p

rzyk

łady

i w

nio-

ski;

rozu

mie

u

two

ry

liter

acki

e i

inn

e ■

teks

ty k

ult

ury

, a

w i

ch i

nte

rpre

tacj

i u

wzg

lęd

nia

ró

żne

kon

teks

ty,

iden

tyfi

kuje

ele

men

ty k

on

stru

kcyj

- ■

ne

stru

ktu

ry

teks

tu

liter

acki

ego

i d

ost

rzeg

a re

lacj

e m

ięd

zy n

imi,

od

czyt

uje

sen

s ca

łeg

o t

ekst

u i

wy-

■d

ziel

on

ych

fr

agm

entó

w

ora

z ic

h

fun

kcję

na

tle

cało

ści,

rozp

ozn

aje

jaw

ną

i u

kryt

ą in

ten

cję

■w

ypo

wie

dzi

, ir

on

ię

i m

anip

ula

cję

języ

kow

ą,

czyt

a w

ybra

ne

utw

ory

lit

erac

kie

■(z

ró

żnyc

h e

po

k),

korz

ysta

z r

ozm

aity

ch ź

ród

eł in

for-

■m

acji;

Kompetencje języKoWe (od 14 lat) 17

Pisa

nie

po

pra

wn

ie z

apis

uje

wsz

ystk

ie li

tery

■

po

lski

ego

alf

abet

u,

prz

epis

uje

wyr

azy

i pro

ste

zdan

ia,

■p

isze

z p

amię

ci i

ze

słu

chu

wyr

azy

■i p

rost

e zd

ania

,za

pis

uje

pro

ste

info

rmac

je o

so

bie

, ■

w p

rost

y sp

osó

b n

azyw

a sw

oje

em

o-

■cj

e i o

pis

uje

sw

oje

do

świa

dcz

enia

,tw

orz

y p

rost

e, k

ilku

zdan

iow

e w

y- ■

po

wie

dzi

(o

pis

, d

ialo

g,

po

zdro

wie

-n

ia,

życz

enia

, lis

t p

ryw

atn

y, k

rótk

a w

iad

om

ość

),

two

rzy

kilk

uzd

anio

wą,

na

og

ół

po

- ■

pra

wn

ą, w

ypo

wie

dź

na

znan

e m

u

tem

aty

(np

. zw

iąza

ne

z je

go

zai

nte

-re

sow

ania

mi l

ub

do

świa

dcz

enia

mi),

w

p

rost

y sp

osó

b

wyp

ow

iad

a si

ę ■

(op

isu

je

swo

je

reak

cje)

n

a te

mat

p

ozn

anyc

h t

ekst

ów

ku

ltu

ry,

sto

suje

fo

rmu

ły g

rzec

zno

ścio

we,

■n

a o

gó

ł pis

ze p

op

raw

nie

po

d w

zglę

- ■

dem

ort

og

rafi

czn

ym i

inte

rpu

nkc

yj-

nym

, p

osł

ug

ują

c si

ę sł

ow

nik

iem

or-

tog

rafi

czn

ym.

zap

isu

je d

ykto

wan

e te

ksty

, ■

two

rzy

po

dst

awo

we

form

y u

żytk

o-

■w

e (li

st o

ficj

aln

y, p

od

anie

, życ

iory

s),

op

ow

iad

a o

rze

czyw

isty

ch l

ub

fik-

■cy

jnyc

h z

dar

zen

iach

i d

ośw

iad

cze-

nia

ch o

raz

op

isu

je u

czu

cia,

two

rzy

wyp

ow

ied

zi p

isem

ne

w p

o-

■zn

anyc

h fo

rmac

h g

atu

nko

wyc

h, s

to-

sują

c u

rozm

aico

ne

sło

wn

ictw

o,

two

rzy

spó

jną

po

d w

zglę

dem

lo

- ■

gic

znym

i sk

ład

nio

wym

wyp

ow

ied

ź n

a za

dan

y te

mat

, p

rzed

staw

ia w

łasn

ą o

pin

ię n

a te

- ■

mat

p

ozn

anyc

h

teks

tów

ku

ltu

ry

i uza

sad

nia

ją,

po

słu

gu

je s

ię o

ficj

aln

ą i

nie

ofi

cjal

- ■

ną

od

mia

ną

języ

ka,

sto

suje

fo

rmu

ły g

rzec

zno

ścio

we,

■pi

sze

popr

awni

e po

d w

zglę

dem

or-

■to

grafi

czny

m i

inte

rpun

kcyj

nym

, po-

sług

ując

się

sło

wni

kiem

ort

ogra

ficz

-ny

m.

spo

rząd

za n

ota

tkę

z te

kstu

słu

cha-

■n

ego

i cz

ytan

ego

,tw

orz

y fo

rmy

uży

tko

we

(lis

t o

ficj

al-

■n

y, p

od

anie

, życ

iory

s, C

V, li

st m

oty

-w

acyj

ny)

, pr

zeds

taw

ia

(opr

acow

uje

w

pełn

i) ■

dow

olni

e w

ybra

ny t

emat

, zw

raca

jąc

uwag

ę na

str

uktu

rę w

ypow

iedz

i, w

ypo

wia

da

się

w r

óżn

ych

fo

rmac

h

■g

atu

nko

wyc

h (

list

pry

wat

ny,

dzi

en-

nik

, st

resz

czen

ie,

w t

ym s

tres

zcze

-n

ie t

ekst

u a

rgu

men

tacy

jneg

o, s

pra

-w

ozd

anie

, ro

zpra

wka

),

sto

sują

c u

rozm

aico

ne

sło

wn

ictw

o,

anal

izu

je i

in

terp

retu

je w

skaz

ane

■u

two

ry l

iter

acki

e o

raz

inn

e te

ksty

ku

ltu

ry,

sto

suje

fo

rmu

ły g

rzec

zno

ścio

we

od

- ■

po

wie

dn

ie d

o s

ytu

acji,

sto

suje

o

bo

wią

zują

ce

no

rmy

po

- ■

pra

wn

ośc

iow

e, p

osł

ug

ują

c si

ę sł

ow

-n

ikam

i,re

dag

uje

i ed

ytu

je w

łasn

y te

kst.

■

Kręgi tematyczne5-

9 la

t10

-13

lat

od

14

lat

Ja i

mo

i blis

cy:

po

dst

awo

we

info

rmac

je o

so

bie

(im

ię,

■n

azw

isko

, wie

k, m

iejs

ce z

amie

szka

nia

);

wyg

ląd

zew

nęt

rzn

y;

■u

mie

jętn

ośc

i i z

ain

tere

sow

ania

; ■

emo

cje,

mar

zen

ia, ś

wia

t w

yob

raźn

i; ■

naj

bliż

sza

rod

zin

a;

■p

rzyj

acie

le, k

ole

dzy

. ■

Ja i

mo

i blis

cy:

dan

e o

sob

ow

e (i

mię

, naz

wis

ko, w

iek,

ad

- ■

res,

dat

a i m

iejs

ce u

rod

zen

ia);

w

yglą

d z

ewn

ętrz

ny

i cec

hy

char

akte

ru;

■za

inte

reso

wan

ia, h

ob

by;

■

uczu

cia,

em

ocje

, mar

zeni

a, ś

wia

t w

yobr

aź-

■ni

; za

wo

dy

i um

ieję

tno

ści;

■ro

dzi

na

i rel

acje

ro

dzi

nn

e;

■p

rzyj

acie

le, k

ole

dzy

, zn

ajo

mi.

■

Ja i

mo

i blis

cy:

dan

e o

sob

ow

e (i

mię

, naz

wis

ko, w

iek,

ad

- ■

res,

dat

a i m

iejs

ce u

rod

zen

ia, w

yksz

tałc

e-n

ie);

w

yglą

d

zew

nęt

rzn

y,

cech

y ch

arak

teru

, ■

tale

nty

i zd

oln

ośc

i; za

inte

reso

wan

ia, h

ob

by,

pas

je;

■u

czu

cia,

em

ocj

e, m

arze

nia

, pla

ny;

■

pra

ca i

kari

era;

■

rod

zin

a, r

elac

je r

od

zin

ne

i sto

pn

ie p

okr

e- ■

wie

ńst

wa;

ży

cie

tow

arzy

skie

; ■

kon

flik

ty i

pro

ble

my

(w t

ym p

rob

lem

y ■

etyc

zne)

.

Do

m i

oto

czen

ie:

do

m (

po

mie

szcz

enia

, meb

le);

■

zab

awki

; ■

po

dw

órk

o, p

lac

zab

aw;

■ci

ekaw

e m

iejs

ca.

■

Do

m i

oto

czen

ie:

do

m (

po

mie

szcz

enia

, wyp

osa

żen

ie);

■

oto

czen

ie d

om

u (

og

ród

, ulic

a);

■n

ajb

liższ

a o

kolic

a;

■at

rakc

je w

mie

jscu

zam

iesz

kan

ia.

■

Do

m i

oto

czen

ie:

do

m i

oto

czen

ie d

om

u;

■m

iejs

ce z

amie

szka

nia

i o

kolic

e;

■u

rzęd

y i i

nst

ytu

cje;

■

atra

kcje

w m

iejs

cu z

amie

szka

nia

i o

kolic

y. ■

Kręgi tematyczne 19

Życi

e co

dzi

enn

e:

kale

nd

arz

(mie

siąc

e, d

ni t

ygo

dn

ia, g

od

zi-

■n

y, p

ory

dn

ia);

po

dsta

wow

e cz

ynno

ści d

nia

codz

ienn

ego;

■

mo

ja k

lasa

i o

bo

wią

zki s

zko

lne;

■

gry

, zab

awy,

ko

ła z

ain

tere

sow

ań;

■ży

wie

nie

(art

yku

ły s

po

żyw

cze,

po

siłk

i i p

o-

■tr

awy)

; za

kup

y (k

up

ow

anie

, sp

rzed

awan

ie, c

yfry

■

i lic

zby)

; u

słu

gi (

np

. bib

liote

ka);

■

ub

ran

ie (

częś

ci g

ard

ero

by)

. ■

Życi

e co

dzi

enn

e:

kale

nd

arz

(mie

siąc

e, d

ni t

ygo

dn

ia, g

od

zi-

■n

y, p

ory

dn

ia, p

lan

dn

ia/t

ygo

dn

ia/m

iesi

ą-ca

);

cod

zien

ne

czyn

no

ści i

ob

ow

iązk

i; ■

mo

ja k

lasa

i sz

koła

; ■

rozr

ywki

(n

p. k

ino

, par

k ro

zryw

ki);

■

żyw

ien

ie (a

rtyk

uły

sp

oży

wcz

e, p

osi

łki i

po

- ■

traw

y, i

ch p

rzyg

oto

wan

ie,

spo

sob

y o

dży

-w

ian

ia s

ię);

za

kup

y (s

klep

y, t

ow

ary,

mia

ry i

wag

i, p

ie-

■n

iąd

ze);

u

słu

gi (

np

. po

czta

, fry

zjer

);

■u

bra

nie

i m

od

a.

■

Życi

e co

dzi

enn

e:

kale

nd

arz

(mie

siąc

e, d

ni t

ygo

dn

ia, g

od

zi-

■n

y, p

ory

dn

ia, l

ata,

wie

ki, p

lan

dn

ia/t

ygo

-d

nia

/mie

siąc

a);

cod

zien

ne

czyn

no

ści

i o

bo

wią

zki

(do

mo

- ■

we,

szk

oln

e, k

ole

żeń

skie

);

klas

a, s

zko

ła, s

yste

m e

du

kacj

i; ■

spo

sob

y sp

ędza

nia

wo

lneg

o c

zasu

(np

. ki-

■n

o, t

eatr

, klu

b);

ży

wie

nie

(art

yku

ły s

po

żyw

cze,

po

siłk

i i p

o-

■tr

awy,

lo

kale

g

astr

on

om

iczn

e,

spo

sob

y o

dży

wia

nia

się

);za

kup

y (s

klep

y, t

ow

ary,

mia

ry i

wag

i, p

ie-

■n

iąd

ze, r

ekla

ma,

rek

lam

acja

);

usł

ug

i (n

p. b

ank,

pu

nkt

y n

apra

wy)

; ■

ub

ran

ie, m

od

a i s

tyl.

■Zd

row

ie i

spo

rt:

naj

waż

nie

jsze

czę

ści c

iała

; ■

czys

tość

i sc

hlu

dn

ość

; ■

sam

op

ocz

uci

e;

■u

mie

jętn

ośc

i sp

ort

ow

e.

■

Zdro

wie

i sp

ort

: cz

ęści

cia

ła;

■h

igie

na

oso

bis

ta;

■ch

oro

by

i lec

zen

ie;

■zd

row

a ży

wn

ość

; ■

dys

cyp

liny

i wyd

arze

nia

sp

ort

ow

e;

■sp

rzęt

i o

bie

kty

spo

rto

we.

■

Zdro

wie

i sp

ort

: b

ud

ow

a cz

łow

ieka

; ■

hig

ien

a o

sob

ista

; ■

cho

rob

y i l

ecze

nie

, wyp

adki

; ■

uza

leżn

ien

ia;

■zd

row

y st

yl ż

ycia

, die

ta;

■d

yscy

plin

y i w

ydar

zen

ia s

po

rto

we;

■

sprz

ęt i

ob

iekt

y sp

ort

ow

e.

■Po

dró

że i

tury

styk

a:

wak

acje

; ■

ciek

awo

stki

tu

ryst

yczn

e;

■ko

mu

nik

acja

loka

lna.

■

Pod

róże

i tu

ryst

yka:

w

akac

je, w

ypo

czyn

ek;

■zn

ane

mie

jsca

, ob

iekt

y;

■in

form

acja

tu

ryst

yczn

a;

■śr

od

ki t

ran

spo

rtu

. ■

Pod

róże

i tu

ryst

yka:

p

lan

ow

anie

wyp

ocz

ynku

i p

od

róży

; ■

znan

e m

iejs

ca i

zab

ytki

; ■

info

rmac

ja t

ury

styc

zna;

■

baz

a tu

ryst

yczn

a;

■tr

ansp

ort

. ■

20 Kręgi tematyczne

Śro

do

wis

ko n

atu

raln

e:

po

go

da,

po

ry r

oku

; ■

rośl

iny

i zw

ierz

ęta.

■

Śro

do

wis

ko n

atu

raln

e:

klim

at, p

og

od

a, p

ory

ro

ku;

■ro

ślin

y i z

wie

rzęt

a;

■o

chro

na

prz

yro

dy.

■

Śro

do

wis

ko n

atu

raln

e:

klim

at, p

og

od

a, p

ory

ro

ku;

■św

iat

rośl

in i

zwie

rząt

; ■

kraj

ob

raz;

■

eko

log

ia;

■ka

tast

rofy

nat

ura

lne;

■

prz

estr

zeń

ko

smic

zna.

■

Tech

nik

a, m

edia

: d

om

ow

e u

rząd

zen

ia t

ech

nic

zne;

■

tele

wiz

ja, r

adio

, in

tern

et.

■Te

chn

ika,

med

ia:

od

kryc

ia i

wyn

alaz

ki;

■u

rząd

zen

ia t

ech

nic

zne;

■

rad

io, t

elew

izja

, pra

sa, i

nte

rnet

. ■

Tech

nik

a, m

edia

: ro

zwó

j tec

hn

iki i

info

rmat

yki;

■m

oto

ryza

cja

i tel

eko

mu

nik

acja

; ■

rad

io, t

elew

izja

, pra

sa, i

nte

rnet

. ■

Wie

dza

o P

ols

ce:

sym

bo

le n

aro

do

we;

■

znan

i Po

lacy

; ■

świę

ta i

zwyc

zaje

; ■

po

lon

ica

w m

iejs

cu z

amie

szka

nia

. ■

Wie

dza

o P

ols

ce:

wyb

itn

i tw

órc

y ku

ltu

ry i

ich

dzi

eła;

■

świę

ta, t

rad

ycje

i zw

ycza

je;

■p

olo

nic

a w

mie

jscu

zam

iesz

kan

ia.

■

Wie

dza

o P

ols

ce:

twó

rcy

kult

ury

i ic

h d

zieł

a;

■św

ięta

, tra

dyc

je i

zwyc

zaje

, ro

czn

ice;

■

po

lon

ica

w m

iejs

cu z

amie

szka

nia

■

i oko

licy.

Języ

k n

auki

: p

od

staw

ow

e te

rmin

y z

zakr

esu

wie

dzy

■

o ję

zyku

; p

od

staw

ow

e te

rmin

y z

zakr

esu

wie

dzy

■

o li

tera

turz

e;p

od

staw

ow

e te

rmin

y h

isto

rycz

ne

i g

eo-

■g

rafi

czn

e.

Języ

k n

auki

: p

od

staw

ow

e te

rmin

y z

zakr

esu

wie

dzy

■

o ję

zyku

; p

od

staw

ow

e te

rmin

y z

zakr

esu

wie

dzy

■

o li

tera

turz

e;

po

dst

awo

we

term

iny

his

tory

czn

e i

geo

- ■

gra

ficz

ne.

Języ

k n

auki

: te

rmin

y z

zakr

esu

wie

dzy

o ję

zyku

; ■

term

iny

z za

kres

u w

ied

zy o

lite

ratu

rze;

■

term

iny

his

tory

czn

e i g

eog

rafi

czn

e.

■

Wykaz proponowanych lektur i tekstów kultury

I etap eduKacjI (5-9 lat)

TEKSTY PODSTAWOWEWładysław Bełza, ■ Katechizm polskiego dzieckaJan Brzechwa, wiersze dla dzieci (wybór) ■Kornel Makuszyński, Marian Walentynowicz, ■ Przygody Koziołka MatołkaJulian Tuwim, wiersze dla dzieci (wybór) ■Józef Wybicki, ■ Mazurek Dąbrowskiego (2 pierwsze zwrotki)

legendy:O smoku wawelskim ■Artur Oppman, ■ O Warsie i SawieO śpiących rycerzach ■O Piaście Kołodzieju ■O Lechu ■ , Czechu i Rusie

piosenki i pieśni:Zygmunt Gloger, ■ Krakowiaczek jedenMam chusteczkę haftowaną ■Edmund Wasilewski, ■ Płynie Wisła, płynieStary niedźwiedź ■ , Wlazł kotek na płotek (za: Oskar Kolberg)Zasiali górale... ■Kolędy polskie ■

teKStY KultuRY dO WYBORuLiliana Bardijewska, ■ Zielony wędrowiecWanda Chotomska, ■ Dla najmłodszychJan Grabowski, ■ Puc, Bursztyn i gościeJoanna Kulmowa, ■ ZasypiankiMira Jaworczakowa, ■ Jacek, Wacek i Pankracek, Oto jest KasiaGrzegorz Kasdepke, ■ Kacperiada

22 WyKaz proponoWanych leKtur i teKstóW Kultury

Katarzyna Kotowska, ■ JeżMaria Kownacka, ■ Plastusiowy pamiętnikMaria Kruger, ■ KarolciaAnna Onichimowska, ■ Najwyższa góra świata, Sen, który odszedłMarian Orłoń, ■ FlorentynkaJoanna Papuzińska, ■ Nasza mama czarodziejkaJanina Porazińska, ■ Szewczyk DratewkaEwa Szelburg-Zarembina, ■ Idzie niebo ciemną nocą, Królestwo bajkiBarbara Tylicka, ■ O krakowskich psach i kleparskich kotach, Polskie miasta w baśni i legendzieWojciech Widłak, ■ Pan Kuleczka

Filmy:Akademia Pana Kleksa ■Bolek i Lolek ■Koziołek Matołek ■Miś Uszatek ■Reksio ■

czasopisma, strony internetowe, programy telewizyjne,

aktualnie popularne piosenki dla dzieci:Wybór według uznania ■

Wybór polskiego komiksu:Papcio Chmiel, ■ Tytus, Romek i A’tomekJanusz Christa, ■ Kajko i KokoszI inne pozycje ■

II etap eduKacjI (10-13 lat)

TEKSTY PODSTAWOWEJan Kochanowski, ■ Na dom w Czarnolesie, Na lipę, Na zdrowieIgnacy Krasicki, ■ Lew i zwierzęta, Malarze, Ptaszki w klatce, PrzyjacieleAdam Mickiewicz, ■ Ballady (np. Pani Twardowska, Świtezianka, Powrót taty), Pan Tadeusz (Inwokacja, Koncert Jankiela, Polowanie)Juliusz Słowacki, ■ W pamiętniku Zofii Bobrówny, List do matkiHenryk Sienkiewicz, ■ W pustyni i w puszczy (fragmenty)

WyKaz proponoWanych leKtur i teKstóW Kultury 23

Bolesław Prus, wybrana nowela ( ■ Katarynka, Kamizelka, Z legend dawnego Egiptu)Czesław Miłosz (utwory wybrane, np. ■ Świat. Poema naiwne, Piosenka o końcu świata, Który skrzywdziłeś, W mojej ojczyźnie)Zbigniew Herbert (wiersze wybrane, np. ■ Pan od przyrody, Kamyk, O dwu nogach pana Cogito, Pudełko zwane wyobraźnią)Wisława Szymborska (wiersze wybrane, np. ■ Kot w pustym mieszkaniu, Nic dwa razy, Radość pisania, Jarmark cudów)

teKStY KultuRY dO WYBORuAdam Bahdaj, ■ Wakacje z duchamiLilianna Bardijewska, ■ Dom ośmiu tajemnicPaweł Beręsewicz, ■ Co tam u Ciumków?Marta Fox, ■ Niebo z widokiem na nieboGrzegorz Gortat, ■ Do pierwszej krwiIrena Jurgielewiczowa, ■ Ten obcyAleksander Kamiński, ■ Kamienie na szaniecTadeusz Konwicki, ■ ZwierzoczłekoupiórJanusz Korczak, ■ Król Maciuś IBarbara Kosmowska, ■ BubaMaria Kruger, ■ Godzina pąsowej różyStanisław Lem, ■ Dzienniki gwiazdowe, CyberiadaBolesław Leśmian, ■ Przygody Sindbada ŻeglarzaKornel Makuszyński, ■ Szatan z siódmej klasyMałgorzata Musierowicz, ■ Jeżycjada (od tomu Noelka)Zbigniew Nienacki, ■ Pan Samochodzik i templariuszeEwa Nowacka, ■ Małgosia contra Małgosia, Legendy rycerskieJoanna Olech, ■ Dynastia MiziołkówAnna Onichimowska, ■ Duch starej kamienicy, Dziesięć stron świata, Lot kometyAndrzej Sapkowski, ■ WiedźminAlfred Szklarski, ■ Tomek w krainie kangurówDorota Terakowska, ■ Władca Lewawu, Córka czarownic, Dzień i noc czarownicyMaciej Wojtyszko, ■ Bromba i inni

Wybór polskiego komiksu:Grzegorz Rosiński, ■ Legendarna historia PolskiDennis Wojda i Krzysztof Gawronkiewicz, ■ Mikropolis

24 WyKaz proponoWanych leKtur i teKstóW Kultury

Tadeusz Baranowski, ■ Skąd się bierze woda sodowa i nie tylkoI inne pozycje ■

Filmy:Antonina Domańska, ■ Historia żółtej ciżemkiAleksander Ford, ■ KrzyżacyLeonard Buczkowski, ■ SkarbAndrzej Wajda, ■ Panna NiktAndrzej Maleszka, ■ Magiczne drzewoKazimierz Tarnas, ■ Panna z mokrą głowąHubert Drapella, ■ Pan Samochodzik i templariuszeJan Łomnicki, ■ Akcja pod ArsenałemElżbieta Jeżewska, ■ W pustyni i w puszczyStanisław Jędryka, ■ Wakacje z duchami, Podróż za jeden uśmiech

III etap eduKacjI (Od 14 lat)

TEKSTY PODSTAWOWETadeusz Borowski, ■ U nas w AuschwitzuAleksander Fredro, ■ Zemsta (fragmenty + film)Zbigniew Herbert, ■ Przesłanie Pana CogitoJan Kochanowski, ■ Tren IX i XAdam Mickiewicz, ■ Pan Tadeusz (fragmenty + film), Stepy AkermańskieSławomir Mrożek, ■ TangoCyprian Kamil Norwid, ■ Moja piosnka IIBolesław Prus, ■ Lalka (fragmenty)Juliusz Słowacki, ■ Smutno mi BożeStanisław Wyspiański, ■ Wesele (fragmenty + film)

teKStY KultuRY dO WYBORuIrit Amiel ■ , Osmaleni (np. Klara, Daniel)Ida Fink, ■ Skrawek czasu (wybrane opowiadania)Witold Gombrowicz, ■ Ferdydurke (wybrany fragment)Gustaw Herling-Grudziński, ■ Inny świat (fragmenty)Paweł Huelle, ■ Weiser DawidekJarosław Iwaszkiewicz, ■ Panny z Wilka (film)Ryszard Kapuściński, ■ CesarzJan Kochanowski, wybrana pieśń ■

WyKaz proponoWanych leKtur i teKstóW Kultury 25

Tadeusz Konwicki, ■ Bohiń, Kronika wypadków miłosnych, Mała Apokalipsa (filmy)Ignacy Krasicki, ■ Żona modnaAntoni Libera, ■ MadameStanisław Lem, ■ Opowieści o pilocie Pirxie (wybór)Adam Mickiewicz, ■ Dziady cz. II i III (fragmenty), Romantyczność, Oda do młodości, Do M..., Reduta OrdonaSławomir Mrożek, ■ Słoń, EmigranciBolesław Prus, ■ OmyłkaBruno Schulz, ■ Sklepy cynamonowe (wybrane opowiadania)Henryk Sienkiewicz, wybrana powieść historyczna (np. ■ Quo Vadis, Potop, Ogniem i mieczem, Krzyżacy), LatarnikJuliusz Słowacki, ■ Balladyna, Testament mójJulian Stryjkowski, ■ Głosy w ciemnościOlga Tokarczuk, ■ E.E. lub Prawiek i inne czasy (fragmenty)Stanisław Ignacy Witkiewicz, ■ W małym dworku (inscenizacja teatralna)Janusz Zajdel, wybrana powieść lub opowiadanie (np. ■ Limes interior)Gabriela Zapolska, ■ Moralność pani DulskiejStefan Żeromski, ■ Syzyfowe praceWybór poezji XX i XXI wieku ■Kabaret Starszych Panów ■

Wybór polskiego komiksu:Krzysztof Gawronkiewicz, Grzegorz Janusz, ■ EsencjaKrzysztof Gawronkiewicz, Krystian Rosenberg, ■ Achtung Zelig!I inne pozycje ■

Wybrane filmy:Stanisław Bareja, ■ MiśTadeusz Chmielewski, ■ Nie lubię poniedziałkuRyszard Bugajski, ■ PrzesłuchanieKrzysztof Kieślowski, ■ PrzypadekJuliusz Machulski, ■ SeksmisjaMarek Piwowski, ■ RejsRoman Polański, ■ PianistaAndrzej Wajda, ■ Popiół i diament, Ziemia obiecana, Człowiek z marmuru, Pan Tadeusz, KatyńJerzy Kawalerowicz, ■ PociągRoman Polański, ■ Nóż w wodzie

Historia, geografia, przyroda (5-9 lat)Cele kształcenia

Uczeń:zdobywa podstawowe wiadomości na temat historii, geografii i przyrody Polski; ■zdobywa podstawowe informacje o kulturze i społeczeństwie kraju pochodzenia swoich ■przodków, identyfikuje się z kulturą i tradycją polską, zachowując szacunek dla odmien-ności kulturowych i tradycji kraju zamieszkania; poznaje klasyczne teksty polskiej literatury dziecięcej; ■rozbudza swoje zainteresowania Polską. ■

Umiejętności

Uczeń: określa położenie Polski w Europie; ■opowiada wybrane legendy i podania ilustrujące narodziny państwa polskiego; ■wymienia symbole narodowe, wyjaśnia ich znaczenie, rozpoznaje hymn narodowy; ■wymienia wybrane postaci z historii Polski (Mikołaj Kopernik, Tadeusz Kościuszko, ■Adam Mickiewicz, Fryderyk Chopin, Jan Matejko, Maria Skłodowska-Curie, Jan Paweł II, Lech Wałęsa);opowiada o tradycjach swojej rodziny, tworzy własne drzewo genealogiczne, posługu- ■je się terminami opisującymi pokrewieństwo; opowiada, czym zajmowali się jego przodkowie lub znane mu rodziny w Polsce; ■podaje nazwę regionu, z którego pochodzi jego rodzina lub znane mu rodziny polskie, ■opisuje krajobraz tego regionu i wymienia najważniejsze jego obiekty;opisuje różnorodne przyczyny, które mogą prowadzić do emigracji; ■rozpoznaje różnorodność tradycji kulturowej i szanuje odmienności innych narodów; ■opisuje położenie Polski, wymienia obecną i dawne stolice Polski; wymienia najważniej- ■sze miasta, góry i rzeki; opowiada o najważniejszych polskich świętach oraz związanych z nimi tradycjach, ■porównuje polskie tradycje świąteczne ze świętami w kraju zamieszkania; zna na pamięć kilka wybranych polskich wierszy, piosenek i przysłów;opisuje polski pejzaż z uwzględnieniem pór roku oraz obyczaje związane z tymi porami roku; ■opisuje krajobrazy Polski: nadbałtycki, nizinny, wyżynny, górski. ■

Historia (10-13 lat)C

ele

kszt

ałce

nia

Ucz

eń:

zdo

byw

a p

od

staw

ow

e w

iad

om

ośc

i na

tem

at h

isto

rii P

ols

ki o

d p

rzyj

ęcia

ch

rześ

cija

ńst

wa

do

cza

sów

So

lidar

no

ści i

od

zysk

ania

su

wer

en-

■n

ośc

i w 1

989

r., k

tóre

po

zwo

lą m

u le

pie

j po

znać

kra

j jeg

o p

och

od

zen

ia lu

b p

och

od

zen

ia je

go

prz

od

ków

ora

z d

ost

rzec

zw

iązk

i ter

aź-

nie

jszo

ści z

prz

eszł

ośc

ią;

zdo

byw

a p

od

staw

ow

e in

form

acje

o k

ult

urz

e i

spo

łecz

eńst

wie

kra

ju p

och

od

zen

ia s

wo

ich

prz

od

ków

; zd

ob

yta

wie

dza

po

zwo

li m

u

■n

a p

ełn

iejs

zą id

enty

fika

cję

z ku

ltu

rą i

trad

ycją

po

lską

; będ

zie

mó

gł k

on

fro

nto

wać

zd

ob

ytą

wie

dzę

o k

ult

urz

e p

ols

kiej

z r

ealia

mi k

ul-

turo

wym

i i t

rad

ycja

mi k

raju

zam

iesz

kan

ia;

rozb

ud

za s

wo

je z

ain

tere

sow

ania

dzi

ejam

i Po

lski

, st

awia

pyt

ania

do

tycz

ące

prz

yczy

n i

sku

tkó

w a

nal

izo

wan

ych

wyd

arze

ń h

isto

rycz

- ■

nyc

h i

wsp

ółc

zesn

ych

;p

osł

ug

uje

się

zd

ob

ytym

i po

jęci

ami,

prz

edst

awia

jąc

wła

sne

stan

ow

isko

i p

rób

ują

c je

uza

sad

nić

. ■

Tem

at

Um

ieję

tno

ści

1. P

ols

ka –

mo

ją o

jczy

zną/

ojc

zyzn

ą m

oic

h p

rzo

dkó

w

2. W

Po

lsce

Pia

stó

w

Ucz

eń:

wym

ien

ia p

ols

kie

świę

ta n

aro

do

we

i pań

stw

ow

e i w

yjaś

nia

ich

zn

acze

nie

, op

ow

iad

a o

mie

jsca

ch

■w

ażn

ych

dla

po

lski

ej p

amię

ci n

aro

do

wej

;w

ymie

nia

i w

skaz

uje

na

map

ie n

ajw

ięks

ze s

kup

iska

Po

lakó

w n

a św

ieci

e, n

a w

ybra

nyc

h p

rzyk

ła-

■d

ach

op

isu

je ż

ycie

po

lski

ej e

mig

racj

i;ro

zpo

znaj

e in

styt

ucj

e sy

stem

u p

olit

yczn

ego

wsp

ółc

zesn

ej P

ols

ki:

dw

uiz

bo

wy

par

lam

ent,

pre

zy-

■d

ent,

rzą

d.

Ucz

eń:

op

ow

iad

a le

gen

dy

o P

iaśc

ie i

Pop

ielu

ora

z Le

chu

, Cze

chu

i R

usi

e; ■

wsk

azu

je n

a m

apie

Gn

iezn

o i

pań

stw

o M

iesz

ka I;

■o

pis

uje

pan

ow

anie

Mie

szka

I, u

mie

jsca

wia

jąc

je w

cza

sie

i prz

estr

zen

i; ■

wsk

azu

je p

rzyc

zyn

y i w

ymie

nia

sku

tki p

rzyj

ęcia

ch

rześ

cija

ńst

wa

prz

ez P

ols

kę;

■o

po

wia

da

his

tori

ę zj

azd

u g

nie

źnie

ńsk

ieg

o,

uw

zglę

dn

iają

c p

ost

acie

św

. W

ojc

iech

a, B

ole

sław

a ■

Ch

rob

reg

o i

Ott

on

a III

;o

po

wia

da

o z

nac

zen

iu k

oro

nac

ji B

ole

sław

a C

hro

bre

go

; ■

wyj

aśni

a, ja

k do

szło

do

rozb

icia

dzi

elni

cow

ego

i prz

ywró

ceni

a kr

óles

twa

prze

z W

łady

sław

a Ło

kiet

ka;

■o

po

wia

da

o p

ano

wan

iu K

azim

ierz

a W

ielk

ieg

o z

uw

zglę

dn

ien

iem

po

wst

ania

Aka

dem

ii K

rako

w-

■sk

iej i

ucz

ty u

Wie

rzyn

ka.

28 historia (10-13 lat)

3. J

adw

iga

i Jag

iełło

4. W

Po

lsce

za

Jag

iello

nó

w

5. O

bra

zy z

życ

ia p

ols

kieg

o

szla

chci

ca

6. W

Rze

czyp

osp

olit

ej

Ob

ojg

a N

aro

dó

w

7. Z

dzi

ejó

w o

ręża

po

lski

ego

w

XV

II w

.

Ucz

eń:

wsk

azu

je n

a m

apie

Wiln

o i

Wie

lkie

Ksi

ęstw

o L

itew

skie

; ■

wyj

aśn

ia p

rzyc

zyn

y i w

ymie

nia

sku

tki u

nii

po

lsko

-lit

ewsk

iej;

■ch

arak

tery

zuje

oso

bę

Jad

wig

i i w

ymie

nia

jej z

asłu

gi d

la k

ult

ury

po

lski

ej;

■o

po

wia

da

o p

rzyc

zyn

ach

i sk

utk

ach

bit

wy

po

d G

run

wal

dem

. ■ Ucz

eń:

rozp

ozn

aje

zab

ytki

sty

lu g

oty

ckie

go

w P

ols

ce, m

.in. K

ośc

iół M

aria

cki i

ołt

arz

Wit

a St

wo

sza;

■

op

ow

iad

a o

stu

dia

ch i

do

kon

ania

ch M

iko

łaja

Ko

per

nik

a;

■o

pis

uje

życ

ie d

wo

rski

e w

okr

esie

pan

ow

ania

ost

atn

ich

Jag

iello

nó

w;

■ro

zpo

znaj

e ar

cyd

zieł

a lit

erat

ury

i sz

tuki

po

lski

ej o

kres

u ja

gie

lloń

skie

go

: Waw

el i

kap

licę

Zyg

mu

n-

■to

wsk

ą, w

ybra

ne

utw

ory

po

etyc

kie

Jan

a K

och

ano

wsk

ieg

o.

Ucz

eń:

op

ow

iad

a o

dw

orz

e i f

olw

arku

pań

szcz

yźn

ian

ym p

ols

kieg

o s

zlac

hci

ca;

■o

pis

uje

pra

wa

i ob

ow

iązk

i szl

ach

cica

wo

bec

pań

stw

a, o

maw

iają

c za

sad

y d

emo

krac

ji sz

lach

ecki

ej.

■ Ucz

eń:

wyj

aśn

ia, n

a cz

ym p

ole

gał

a u

nia

lub

elsk

a i w

skaz

uje

na

map

ie R

zecz

ypo

spo

litą

Ob

ojg

a N

aro

dó

w;

■o

po

wia

da

o R

zecz

ypo

spo

litej

jako

pań

stw

ie w

ielu

nar

od

ów

, ku

ltu

r i r

elig

ii;

■w

yjaś

nia

, na

czym

po

leg

ała

wo

lna

elek

cja.

■ Ucz

eń:

sytu

uje

w c

zasi

e i

om

awia

wyd

arze

nia

po

top

u s

zwed

zkie

go

z u

wzg

lęd

nie

nie

m o

bro

ny

Czę

sto

- ■

cho

wy

i po

stac

i Ste

fan

a C

zarn

ieck

ieg

o;

sytu

uje

w c

zasi

e i o

pis

uje

wyp

raw

ę w

ied

eńsk

ą Ja

na

III S

ob

iesk

ieg

o; o

po

wia

da

o M

arys

ień

ce i

Ja-

■n

ie II

I So

bie

skim

w k

on

tekś

cie

od

siec

zy w

ied

eńsk

iej i

życ

ia c

od

zien

neg

o w

Wila

no

wie

.

historia (10-13 lat) 29

8. P

rób

y re

form

pań

stw

a p

ols

kieg

o i

jeg

o u

pad

ek

9. U

bo

ku N

apo

leo

na

10. W

okr

esie

nie

wo

li n

aro

do

wej

11. Z

życ

ia p

ols

kiej

em

igra

cji

w X

IX w

.

Ucz

eń:

wyj

aśn

ia p

rzyc

zyn

y o

słab

ien

ia R

zecz

ypo

spo

litej

w X

VIII

w.;

■p

od

aje

prz

ykła

dy

nap

raw

y p

ańst

wa

po

lski

ego

za

pan

ow

ania

Sta

nis

ław

a A

ug

ust

a Po

nia

tow

skie

- ■

go

z u

wzg

lęd

nie

nie

m r

oli

Ko

mis

ji Ed

uka

cji

Nar

od

ow

ej,

Sejm

u C

zter

ole

tnie

go

ora

z K

on

styt

ucj

i 3

maj

a;o

po

wia

da

o p

ow

stan

iu k

ośc

iusz

kow

skim

; ■

wyj

aśn

ia, w

jaki

ch o

kolic

zno

ścia

ch d

osz

ło d

o u

pad

ku p

ańst

wa

po

lski

ego

i ro

zbio

rów

Po

lski

. ■ Ucz

eń:

wsk

azu

je w

hym

nie

nar

od

ow

ym h

isto

rycz

ne

kon

teks

ty z

wią

zan

e z

Nap

ole

on

em; o

po

wia

da

o p

o-

■st

acia

ch t

ej e

po

ki: J

anie

Hen

ryku

Dąb

row

skim

, Jó

zefi

e W

ybic

kim

i ks

ięci

u J

óze

fie

Pon

iato

wsk

im;

rozp

ozn

aje

wyb

ran

e h

isto

rycz

ne

kon

teks

ty z

■

Pan

a Ta

deu

sza

Ad

ama

Mic

kiew

icza

: sc

eny

z ży

cia

po

lski

ej s

zlac

hty

, ele

men

ty le

gen

dy

nap

ole

oń

skie

j, 18

12 r

ok.

Ucz

eń:

um

iejs

caw

ia w

cza

sie

po

wst

anie

list

op

ado

we

i po

wst

anie

sty

czn

iow

e; ■

wym

ien

ia c

ele

wal

ki p

ow

stań

ców

ora

z p

rzyk

ład

y re

pre

sji s

toso

wan

ych

wo

bec

Po

lakó

w p

o p

rze-

■g

ran

ych

po

wst

ania

ch;

op

ow

iad

a o

inn

ych

fo

rmac

h p

rześ

lad

ow

ań n

aro

do

wyc

h;

■zb

iera

z r

óżn

ych

źró

deł

info

rmac

je o

życ

iu i

do

kon

ania

ch d

la r

ozw

oju

ku

ltu

ry p

ols

kiej

: Sta

nis

ła-

■w

a M

on

iusz

ki, H

enry

ka S

ien

kiew

icza

, Jan

a M

atej

ki i

Stan

isła

wa

Wys

pia

ńsk

ieg

o.

Ucz

eń:

rozr

óżn

ia e

mig

racj

ę p

olit

yczn

ą i z

aro

bko

wą,

wsk

azu

je n

a m

apie

pań

stw

a, k

tóre

prz

yjęł

y n

ajw

ię-

■ce

j em

igra

ntó

w z

zie

m p

ols

kich

w X

IX w

.;o

po

wia

da

o t

rud

ach

życ

ia e

mig

racy

jneg

o i

o w

kład

zie

emig

ran

tów

w r

ozw

ój k

raju

osi

edle

nia

; ■

zbie

ra z

ró

żnyc

h ź

ród

eł in

form

acje

o ż

yciu

i d

oko

nan

iach

Po

lakó

w n

a o

bcz

yźn

ie.

■

30 historia (10-13 lat)

12. W

od

rod

zon

ej P

ols

ce

13. P

ols

ka i

Pola

cy

w II

wo

jnie

św

iato

wej

14. W

Po

lsce

zal

eżn

ej o

d

Zwią

zku

Rad

ziec

kieg

o

15. Z

a So

lidar

no

ści

i w o

dro

dzo

nej

R

zecz

ypo

spo

litej

Ucz

eń:

op

isu

je o

kolic

zno

ści o

dzy

skan

ia n

iep

od

leg

łośc

i prz

ez P

ols

kę;

■w

skaz

uje

na

map

ie g

ran

ice

II R

zecz

ypo

spo

litej

ora

z w

ymie

nia

jej s

ąsia

dó

w;

■zb

iera

in

form

acje

o z

asłu

gac

h d

la p

ańst

wa

po

lski

ego

Jó

zefa

Piłs

ud

skie

go

, Ig

nac

ego

Jan

a Pa

de-

■re

wsk

ieg

o, R

om

ana

Dm

ow

skie

go

i W

ince

nte

go

Wit

osa

;o

po

wia

da

o d

oko

nan

iach

II R

zecz

ypo

spo

litej

w z

akre

sie

go

spo

dar

ki, k

ult

ury

, nau

ki.

■ Ucz

eń:

prz

edst

awia

prz

yczy

ny

agre

sji n

iem

ieck

iej n

a Po

lskę

; ■

op

isu

je p

olit

ykę

Stal

ina

i Hit

lera

wo

bec

Po

lski

; ■

op

isu

je ż

ycie

lu

dn

ośc

i n

a o

kup

ow

anyc

h t

eryt

ori

ach

Po

lski

z u

wzg

lęd

nie

nie

m l

osó

w l

ud

no

ści

■ży

do

wsk

iej;

om

awia

fo

rmy

op

oru

sp

ołe

czeń

stw

a w

ob

ec o

kup

antó

w, z

uw

zglę

dn

ien

iem

Arm

ii K

rajo

wej

i p

o-

■w

stan

ia w

arsz

awsk

ieg

o;

op

ow

iad

a o

wal

kach

Po

lakó

w n

a fr

on

tach

II w

ojn

y św

iato

wej

i o

ich

po

wo

jen

nyc

h lo

sach

; ■

iden

tyfi

kuje

po

stac

i: W

ład

ysła

wa

Siko

rski

ego

, Wła

dys

ław

a A

nd

ersa

i St

anis

ław

a M

aczk

a. ■ Ucz

eń:

wsk

azu

je n

a m

apie

po

wo

jen

ne

gra

nic

e Po

lski

i w

ymie

nia

jej s

ąsia

dó

w;

■o

po

wia

da

o o

db

ud

ow

ie P

ols

ki z

e zn

iszc

zeń

wo

jen

nyc

h p

o II

wo

jnie

św

iato

wej

; ■

op

ow

iad

a o

Po

lsce

Lu

do

wej

, u

wzg

lęd

nia

jąc

od

bu

do

wę

ze z

nis

zcze

ń w

oje

nn

ych

, al

fab

etyz

ację

, ■

zarz

ądza

nie

cen

tral

ne,

zal

eżn

ość

od

ZSR

R,

dyk

tatu

rę p

arti

i ko

mu

nis

tycz

nej

, ce

nzu

rę,

op

ozy

cję

dem

okr

atyc

zną;

op

isu

je f

orm

y o

po

ru s

po

łecz

neg

o w

ob

ec w

ład

zy k

om

un

isty

czn

ej;

■ch

arak

tery

zuje

ro

lę K

ośc

ioła

rzy

msk

oka

tolic

kieg

o w

okr

esie

ko

mu

niz

mu

, uw

zglę

dn

iają

c p

ost

aci:

■St

efan

a W

yszy

ńsk

ieg

o, K

aro

la W

ojt

yły

i Jer

zeg

o P

op

iełu

szki

.

Ucz

eń:

op

isu

je p

ow

stan

ie i

dzi

ałan

ia S

olid

arn

ośc

i o

raz

jej

wp

ływ

na

ob

alen

ie k

om

un

izm

u (

uży

waj

ąc

■o

kreś

leń

: str

ajk,

sta

n w

oje

nn

y, o

krąg

ły s

tół)

;o

pis

uje

naj

waż

nie

jsze

zm

ian

y sp

ołe

czn

o-p

olit

yczn

e i g

osp

od

arcz

e, k

tóre

zas

zły

w P

ols

ce p

o19

89 r.

, ■

w t

ym w

stąp

ien

ie P

ols

ki d

o N

ATO

i U

nii

Euro

pej

skie

j;w

skaz

uje

na

map

ie n

ow

ych

sąs

iad

ów

Po

lski

po

199

1 r.

■

Historia (od 14 lat)C

ele

kszt

ałce

nia

Ucz

eń:

zdo

byw

a u

syst

emat

yzo

wan

ą w

ied

zę n

a te

mat

his

tori

i Po

lski

od

od

zysk

ania

nie

po

dle

gło

ści w

191

8 r.

do

cza

sów

wsp

ółc

zesn

ych

, któ

ra

■p

ozw

oli

mu

lep

iej p

ozn

ać h

isto

rię

naj

no

wsz

ą kr

aju

jeg

o p

och

od

zen

ia lu

b p

och

od

zen

ia je

go

prz

od

ków

ora

z d

ost

rzec

ko

rzen

ie w

ielu

w

spó

łcze

snyc

h z

jaw

isk;

zdo

byw

a u

syst

emat

yzo

wan

ą w

ied

zę o

ku

ltu

rze

i sp

ołe

czeń

stw

ie p

ols

kim

w X

X w

.; w

ied

za t

a p

ozw

oli

mu

na

peł

nie

jszą

iden

tyfi

kacj

ę ■

z ku

ltu

rą i

trad

ycją

po

lską

; będ

zie

mó

gł o

dn

osi

ć ją

do

zn

anej

mu

his

tori

i i k

ult

ury

XX

w. k

raju

, w k

tóry

m z

amie

szku

je;

rozb

ud

za s

wo

je z

ain

tere

sow

ania

kra

jem

prz

od

ków

; ■

staw

ia p

ytan

ia d

oty

cząc

e p

rzyc

zyn

i sk

utk

ów

an

aliz

ow

anyc

h w

ydar

zeń

z n

ajn

ow

szej

his

tori

i Po

lski

, któ

re b

yły

blis

kie

po

kole

nio

m je

- ■

go

ro

dzi

ców

, dzi

adkó

w i

pra

dzi

adkó

w;

uzy

sku

je z

ró

żnyc

h ź

ród

eł in

form

acje

; ■

sele

kcjo

nu

je je

i p

orz

ądku

je;

■sy

nch

ron

izu

je w

ydar

zen

ia z

his

tori

i Po

lski

z h

isto

rią

kraj

u z

amie

szka

nia

i h

isto

rią

po

wsz

ech

ną;

■

do

strz

ega

zło

żon

ość

wie

lu z

jaw

isk

ora

z p

rób

uje

o n

ich

dys

kuto

wać

w ję

zyku

po

lski

m lu

b ję

zyku

kra

ju z

amie

szka

nia

. ■

Tem

atU

mie

jętn

ośc

i

1. O

db

ud

ow

a n

iep

od

leg

łośc

i i ż

ycie

po

lityc

zne

II R

zecz

ypo

spo

litej

Ucz

eń:

op

isu

je p

roce

s ks

ztał

tow

ania

się

ter

yto

riu

m I

I R

zecz

ypo

spo

litej

, w

tym

po

wst

anie

wie

lko

po

lski

e ■

i po

wst

ania

ślą

skie

ora

z p

leb

iscy

ty, a

tak

że w

ojn

ę p

ols

ko-b

ols

zew

icką

;ro

zpo

znaj

e ch

arak

tery

styc

zne

cech

y u

stro

ju II

Rze

czyp

osp

olit

ej z

apis

ane

w k

on

styt

ucj

ach

z 1

921

■i 1

935

r.;w

yjaś

nia

prz

yczy

ny

kryz

ysu

dem

okr

acji

par

lam

enta

rnej

w II

Rze

czyp

osp

olit

ej;

■w

yjaś

nia

uw

aru

nko

wan

ia p

olit

yki z

agra

nic

znej

II R

zecz

ypo

spo

litej

; ■

iden

tyfi

kuje

wie

lkie

po

stac

i po

lski

ej s

cen

y p

olit

yczn

ej o

kres

u m

ięd

zyw

ojn

ia: J

óze

fa P

iłsu

dsk

ieg

o,

■R

om

ana

Dm

ow

skie

go

, Ig

nac

ego

Jan

a Pa

der

ewsk

ieg

o,

Mac

ieja

Rat

aja,

Wła

dys

ław

a G

rab

skie

go

, Eu

gen

iusz

a K

wia

tko

wsk

ieg

o;

syn

chro

niz

uje

naj

waż

nie

jsze

wyd

arze

nia

z d

ziej

ów

Po

lski

z w

ydar

zen

iam

i his

tori

i po

wsz

ech

nej

. ■

32 historia (od 14 lat)

2. II

Rze

czyp

osp

olit

a.

Spo

łecz

eńst

wo

, g

osp

od

arka

, ku

ltu

ra

3. O

kup

acja

nie

mie

cka

i rad

ziec

ka n

a zi

emia

ch

po

lski

ch

4. P

ols

ki r

ząd

na

wyc

ho

dźs

twie

i sp

raw

a p

ols

ka w

cza

sie

II w

ojn

y św

iato

wej

Ucz

eń:

op

isu

je s

po

łecz

eńst

wo

II R

zecz

ypo

spo

litej

, z u

wzg

lęd

nie

nie

m s

tru

ktu

ry w

yzn

anio

wo

-nar

od

ow

o-

■śc

iow

ej;

op

isu

je t

rud

no

ści g

osp

od

arcz

e i s

ukc

esy

II R

zecz

ypo

spo

litej

, uw

zglę

dn

iają

c b

ud

ow

ę G

dyn

i, u

two

- ■

rzen

ie C

entr

aln

ego

Okr

ęgu

Prz

emys

łow

ego

, ref

orm

y W

ład

ysła

wa

Gra

bsk

ieg

o o

raz

emig

racj

ę za

-ro

bko

wą;

wym

ien

ia g

łów

ne

osi

ągn

ięci

a ku

ltu

ry i

nau

ki II

Rze

czyp

osp

olit

ej.

■ Ucz

eń:

wyj

aśn

ia p

rzyc

zyn

y w

ybu

chu

II w

ojn

y św

iato

wej

; ■

op

isu

je p

rzeb

ieg

i n

astę

pst

wa

wo

jny

ob

ron

nej

Po

lski

w 1

939

r.; ■

prz

edst

awia

po

lityk

ę o

kup

antó

w w

ob

ec n

aro

du

po

lski

ego

, u

wzg

lęd

nia

jąc

zbro

dn

ię k

atyń

ską,

■

dep

ort

acje

i ła

gry

, ob

ozy

ko

nce

ntr

acyj

ne

i wyw

ózk

i na

rob

oty

;ch

arak

tery

zuje

naz

isto

wsk

i p

lan

eks

term

inac

ji Ży

dó

w o

raz

inn

ych

nar

od

ow

ośc

i i

gru

p s

po

łecz

- ■

nyc

h; o

maw

ia p

ow

stan

ie w

get

cie

war

szaw

skim

, uw

zglę

dn

iają

c p

ost

ać J

anu

sza

Ko

rcza

ka i

Mo

r-d

ech

aja

An

iele

wic

za,

prz

edst

awia

ud

ział

Po

lakó

w w

rat

ow

aniu

Żyd

ów

, o

rgan

izac

ję „

Żeg

ota

”,

Iren

ę Se

nd

lero

wą,

Jan

a K

arsk

ieg

o;

op

isu

je i

oce

nia

sto

sun

ek s

po

łecz

eńst

w i

rząd

ów

pań

stw

Eu

rop

y Za

cho

dn

iej i

Sta

nó

w Z

jed

no

czo

- ■

nyc

h d

o z

agła

dy

Żyd

ów

; o

pis

uje

org

aniz

ację

Po

lski

ego

Pań

stw

a Po

dzi

emn

ego

ora

z ró

żne

form

y ru

chu

op

oru

, ze

szcz

egó

l- ■

nym

uw

zglę

dn

ien

iem

dzi

ałal

no

ści

Arm

ii K

rajo

wej

; id

enty

fiku

je p

rzyw

ód

ców

Po

lski

ego

Pań

stw

a Po

dzi

emn

ego

i b

oh

ater

ów

Arm

ii K

rajo

wej

, m

ięd

zy i

nn

ymi:

Stef

ana

„Gro

ta”

Ro

wec

kieg

o,

Tad

e-u

sza

„Bo

ra”

Ko

mo

row

skie

go

, Au

gu

sta

Emila

„N

ila”

Fiel

do

rfa;

prz

edst

awia

dzi

ałan

ia S

talin

a zm

ierz

ając

e d

o u

two

rzen

ia k

om

un

isty

czn

ego

ośr

od

ka w

ład

zy

■w

Po

lsce

;w

yjaś

nia

uw

aru

nko

wan

ia p

olit

yczn

e i c

har

akte

ryzu

je c

zyn

zb

rojn

y p

ow

stan

ia w

ar sz

awsk

ieg

o.

■ Ucz

eń:

prz

edst

awia

oko

liczn

ośc

i po

wst

ania

ora

z d

ział

aln

ość

pre

zyd

enta

i rz

ądu

po

lski

ego

na

wyc

ho

dź-

■st

wie

;ch

arak

tery

zuje

ud

ział

Po

lakó

w w

wys

iłku

mili

tarn

ym a

lian

tów

, z u

wzg

lęd

nie

nie

m o

siąg

nię

ć p

ol-

■sk

ich

kry

pto

log

ów

ora

z sy

tuu

je w

cza

sie

i p

rzes

trze

ni

dzi

ałan

ia w

ojs

k p

ols

kich

na

różn

ych

fro

n-

tach

wo

jny;

op

isu

je i

oce

nia

po

lityk

ę m

oca

rstw

wo

bec

sp

raw

y p

ols

kiej

w c

zasi

e II

wo

jny

świa

tow

ej (

Teh

eran

, ■

Jałt

a, P

ocz

dam

);

historia (od 14 lat) 33

5. P

ols

ka w

sys

tem

ie

kom

un

isty

czn

ym

6. R

ozp

ad s

yste

mu

ko

mu

nis

tycz

neg

o w

Po

lsce

–

po

lska

dro

ga

do

su

wer

enn

ośc

i

iden

tyfi

kuje

czo

łow

e p

ost

aci

po

lski

ego

rzą

du

na

emig

racj

i i

do

wó

dcó

w p

ols

kich

sił

zbro

jnyc

h

■o

kres

u II

wo

jny

świa

tow

ej: W

ład

ysła

wa

Rac

zkie

wic

za, W

ład

ysła

wa

Siko

rski

ego

, Sta

nis

ław

a M

iko

-ła

jczy

ka, W

ład

ysła

wa

An

der

sa, S

tan

isła

wa

Mac

zka

i Sta

nis

ław

a So

sab

ow

skie

go

;sy

nch

ron

izu

je n

ajw

ażn

iejs

ze w

ydar

zen

ia II

wo

jny

świa

tow

ej w

Po

lsce

z w

ydar

zen

iam

i na

świe

cie.

■ Ucz

eń:

wsk

azu

je g

ran

ice

pań

stw

a p

ols

kieg

o p

o II

wo

jnie

św

iato

wej

; ■

wyj

aśn

ia o

kolic

zno

ści p

rzej

ęcia

wła

dzy

w P

ols

ce p

rzez

ko

mu

nis

tów

; ■

wyj

aśn

ia p

erio

dyz

ację

dzi

ejó

w P

ols

ki L

ud

ow

ej o

raz

iden

tyfi

kuje

prz

ywó

dcó

w P

ZPR

; ■

char

akte

ryzu

je s

yste

m r

epre

sji s

talin

ow

skic

h w

Po

lsce

i o

cen

ia je

go

sku

tki;

■ch

arak

tery

zuje

rea

lia ż

ycia

go

spo

dar

czeg

o i

spo

łecz

neg

o w

Po

lsce

Lu

do

wej

; ■

po

rów

nu

je p

rzyc

zyn

y i s

kutk

i kry

zysó

w p

olit

yczn

ych

w 1

956

r., 1

968

r., 1

970

r. i 1

976

r.; ■

char

akte

ryzu

je d

ział

aln

ość

op

ozy

cji d

emo

krat

yczn

ej w

lata

ch s

ied

emd

zies

iąty

ch;

■o

pis

uje

rel

acje

pań

stw

o–K

ośc

iół i

oce

nia

ro

lę K

ośc

ioła

rzy

msk

oka

tolic

kieg

o w

życ

iu p

olit

yczn

ym

■i s

po

łecz

nym

; ch

arak

tery

zuje

syl

wet

kę p

rym

asa

Stef

ana

Wys

zyń

skie

go

; ■

char

akte

ryzu

je k

ult

urę

i ży

cie

cod

zien

ne

w P

ols

ce L

ud

ow

ej.

■ Ucz

eń:

prz

edst

awia

zn

acze

nie

po

nty

fika

tu J

ana

Paw

ła II

dla

prz

emia

n p

olit

yczn

ych

w P

ols

ce;

■w

yjaś

nia

prz

yczy

ny

i sku

tki w

ydar

zeń

sie

rpn

iow

ych

198

0 r.;

■o

pis

uje

ro

lę S

olid

ar n

ośc

i w p

rzem

ian

ach

po

lityc

znyc

h i

ust

rojo

wyc

h;

■p

rzed

staw

ia o

kolic

zno

ści w

pro

wad

zen

ia i

nas

tęp

stw

a st

anu

wo

jen

neg

o;

■ch

arak

tery

zuje

rea

kcje

sp

ołe

czn

ośc

i mię

dzy

nar

od

ow

ej w

ob

ec w

pro

wad

zen

ia s

tan

u w

oje

nn

ego

, ■

uw

zglę

dn

iają

c p

ost

awy

po

lski

ej e

mig

racj

i;w

yjaś

nia

gen

ezę

ora

z w

ymie

nia

naj

waż

nie

jsze

po

stan

ow

ien

ia o

krąg

łeg

o s

tołu

; ■

char

akte

ryzu

je p

rzem

iany

pol

ityc

zne,

spo

łecz

no-g

ospo

darc

ze i

cyw

iliza

cyjn

o-ku

ltur

owe

po 1

989

r.; ■

prz

edst

awia

mię

dzy

nar

od

ow

e i w

ewn

ętrz

ne

uw

aru

nko

wan

ia p

roce

su o

db

ud

ow

y d

emo

krat

yczn

ego

■

pań

stw

a p

o 1

989

r.;p

rzed

staw

ia o

kolic

zno

ści i

oce

nia

zn

acze

nie

wst

ąpie

nie

Po

lski

do

NA

TO i

Un

ii Eu

rop

ejsk

iej;

■w

skaz

uje

czo

łow

e p

ost

aci p

ols

kiej

sce

ny

po

lityc

znej

po

198

9 r.;

■

po

rów

nu

je w

spó

łcze

sny

po

lski

sys

tem

ust

rojo

wy

z sy

stem

em k

raju

zam

iesz

kan

ia;

■sy

nch

ron

izu

je n

ajw

ażn

iejs

ze w

ydar

zen

ia z

his

tori

i Po

lski

w d

rug

iej p

oło

wie

XX

w. z

wyd

arze

nia

- ■

mi e

uro

pej

skim

i i p

ow

szec

hn

ymi.

Geografia (10-13 lat)C

ele

kszt

ałce

nia

Ucz

eń:

po

znaj

e n

ajw

ażn

iejs

ze c

ech

y śr

od

ow

iska

prz

yro

dn

icze

go

Po

lski

; ■

zdo

byw

a w

ied

zę o

mia

stac

h i

reg

ion

ach

Po

lski

; ■

po

znaj

e p

rzyc

zyn

y zr

óżn

ico

wan

ia g

osp

od

arcz

ego

Po

lski

; ■

korz

ysta

z a

tlas

u P

ols

ki o

raz

po

znaj

e n

azw

y g

eog

rafi

czn

e w

języ

ku p

ols

kim

; ■

rozb

ud

za s

wo

je z

ain

tere

sow

ania

kra

jem

prz

od

ków

i re

gio

nem

Po

lski

, z k

tóre

go

po

cho

dzi

jeg

o r

od

zin

a lu

b z

nan

e m

u r

od

zin

y p

ols

kie.

■Te

mat

Um

ieję

tno

ści

1. P

ols

ka n

a m

apie

Eu

rop

y

2. M

oja

Ojc

zyzn

a –

mie

jsce

p

och

od

zen

ia r

od

zin

y u

czn

ia lu

b z

nan

ych

mu

ro

dzi

n p

ols

kich

3. K

rajo

bra

zy P

ols

ki

Ucz

eń:

po

kazu

je P

ols

kę n

a m

apie

Eu

rop

y;

■o

pis

uje

po

łoże

nie

Po

lski

, gra

nic

e o

raz

wsk

azu

je n

a m

apie

jej s

ąsia

dó

w;

■ro

zpo

znaj

e g

łów

ne

reg

ion

y p

rzyr

od

nic

ze P

ols

ki o

raz

wsk

azu

je je

na

map

ie;

■p

oka

zuje

na

map

ie n

izin

y, w

yżyn

y i g

óry

; ■

wsk

azu

je n

a m

apie

Mo

rze

Bał

tyck

ie o

raz

naj

waż

nie

jsze

po

lski

e je

zio

ra i

rzek

i. ■ Ucz

eń:

op

isu

je m

iejs

ce i

reg

ion

, z k

tóre

go

po

cho

dzi

jeg

o r

od

zin

a lu

b in

ne

znan

e m

u r

od

zin

y p

ols

kie,

op

i- ■

suje

jeg

o ś

rod

ow

isko

prz

yro

dn

icze

i tr

adyc

je r

egio

nal

ne;

zbie

ra in

form

acje

o c

echa

ch ś

rodo

wis

ka g

eogr

aficz

nego

teg

o re

gion

u i l

udzi

ach

tam

mie

szka

jący

ch;

■p

osł

ug

uje

się

map

ą re

gio

nu

ora

z w

skaz

uje

na

nie

j naj

waż

nie

jsze

mie

jsco

wo

ści,

rzek

i, o

bie

kty

hi-

■st

ory

czn

e; p

op

raw

nie

wym

awia

naz

wę

reg

ion

u i

op

isu

je t

en r

egio

n n

a m

apie

.

Ucz

eń:

op

isu

je c

ech

y kl

imat

u P

ols

ki;

■o

pis

uje

kra

job

razy

: niz

inn

y, w

yżyn

ny,

po

jezi

ern

y, g

órs

ki; w

yjaś

nia

prz

yczy

ny

różn

ic m

ięd

zy n

imi;

■w

yjaś

nia

, na

czym

po

leg

ają

zmia

ny

kraj

ob

razó

w p

ols

kich

w r

oku

kal

end

arzo

wym

; op

isu

je w

ybra

- ■

ne

kraj

ob

razy

w r

óżn

ych

po

rach

ro

ku.

geografia (10-13 lat) 35

4. C

zło

wie

k i j

ego

dzi

ałal

no

ść

go

spo

dar

cza

5. P

ols

ka w

e w

spó

łcze

snym

św

ieci

e

Ucz

eń:

op

ow

iad

a o

ro

zmie

szcz

eniu

lud

no

ści n

a p

od

staw

ie m

apy

Pols

ki;

■w

ymie

nia

naj

wię

ksze

mia

sta

Pols

ki i

wsk

azu

je je

na

map

ie; w

ymaw

ia p

op

raw

nie

ich

naz

wy;

■w

ymie

nia

naj

waż

nie

jsze

wal

ory

tu

ryst

yczn

e w

ybra

nyc

h m

iast

i re

gio

nó

w P

ols

ki;

■o

pis

uje

kra

job

raz

wie

jski

i ro

lnic

zy w

Po

lsce

; wym

ien

ia n

ajw

ażn

iejs

ze r

ośl

iny

up

raw

ne

i zw

ierz

ę- ■

ta h

od

ow

lan

e; id

enty

fiku

je t

rad

ycyj

ne

po

traw

y p

ols

kiej

ku

chn

i; w

ymie

nia

naj

waż

nie

jsze

su

row

ce m

iner

aln

e ek

splo

ato

wan

e w

Po

lsce

; ■

wym

ien

ia i

wsk

azu

je n

a m

apie

par

ki n

aro

do

we;

op

isu

je w

ybra

ny

par

k n

aro

do

wy;

■

po

daj

e p

rzyk

ład

y ak

tual

nyc

h p

rob

lem

ów

sp

ołe

czn

o-g

osp

od

arcz

ych

wsp

ółc

zesn

ej P

ols

ki,

korz

y- ■

staj

ąc z

ró

żnyc

h ź

ród

eł in

form

acji

(od

osó

b d

oro

słyc

h, z

pra

sy, r

adia

, tel

ewiz

ji, in

tern

etu

).

Ucz

eń:

op

isu

je p

oło

żen

ie P

ols

ki w

Un

ii Eu

rop

ejsk

iej;

zna

prz

ebie

g w

sch

od

nie

j gra

nic

y U

E; ■

rozp

ozn

aje

na

map

ie E

uro

py

po

łącz

enia

ko

lejo

we,

dro

go

we

i lo

tnic

ze P

ols

ki z

in

nym

i kr

ajam

i, ■

w t

ym z

kra

jem

zam

iesz

kan

ia;

loka

lizu

je n

a m

apie

naj

wię

ksze

sku

pis

ka P

olo

nii;

wyj

aśn

ia p

rzyc

zyn

y p

ow

stan

ia p

ols

kiej

dia

spo

ry.

■

Geografia (od 14 lat)C

ele

kszt

ałce

nia

Ucz

eń:

korz

ysta

z

plan

ów,

map

, fo

togr

afii,

rysu

nków

, w

ykre

sów

, da

nych

st

atys

tycz

nych

, te

kstó

w

źród

łow

ych

oraz

te

chno

logi

i in

for m

a-

■cy

jno-

kom

unik

acyj

nych

w c

elu

grom

adze

nia,

prz

etw

arza

nia

i pre

zent

owan

ia in

form

acji

geog

rafi

czny

ch o

Pol

sce;

p

osł

ug

uje

się

po

dst

awo

wym

sło

wn

ictw

em g

eog

rafi

czn

ym w

języ

ku p

ols

kim

prz

y o

pis

ywan

iu o

raz

wyj

aśn

ian

iu z

jaw

isk

i pro

cesó

w z

a- ■

cho

dzą

cych

w ś

rod

ow

isku

geo

gra

ficz

nym

; id

enty

fiku

je z

wią

zki i

zal

eżn

ośc

i w ś

rod

ow

isku

prz

yro

dn

iczy

m, g

osp

od

arce

i ży

ciu

sp

ołe

cz-

nym

Po

lski

;ro

zbu

dza

sw

oje

zai

nte

reso

wan

ia p

rzyr

od

nic

zym

i ku

ltu

row

ym ś

rod

ow

iski

em P

ols

ki.

■Te

mat

Um

ieję

tno

ści

1. M

apa

– u

mie

jętn

ośc

i cz

ytan

ia,

inte

rpre

tacj

i i p

osł

ug

iwan

ia

się

map

ą Po

lski

i w

języ

ku

po

lski

m

2. P

oło

żen

ie

i śro

do

wis

ko

prz

yro

dn

icze

Po

lski

Ucz

eń:

po

słu

gu

je s

ię p

lan

em,

map

ą to

po

gra

ficz

ną,

tu

ryst

yczn

ą, s

amo

cho

do

wą

Pols

ki (

m.in

. o

rien

tuje

map

ę o

raz

■id

enty

fiku

je o

bie

kty

geo

gra

ficz

ne

na

map

ie, p

lan

uje

po

dró

ż d

o P

ols

ki i

wyc

iecz

ki p

o k

raju

);o

kreś

la p

oło

żen

ie i

char

akte

ryzu

je o

bie

kty

geo

gra

ficz

ne

na

foto

gra

fiac

h, z

dję

ciac

h lo

tnic

zych

i sa

telit

arn

ych

■

ora

z m

apac

h t

op

og

rafi

czn

ych

Po

lski

.

Ucz

eń:

char

akte

ryzu

je, n

a p

od

staw

ie m

apy,

po

łoże

nie

reg

ion

u p

och

od

zen

ia s

wo

jej r

od

zin

y lu

b z

nan

ych

mu

ro

dzi

n

■w

Po

lsce

; o

pis

uje

po

dzi

ał a

dm

inis

trac

yjn

y Po

lski

; po

daj

e n

azw

y i

wsk

azu

je n

a m

apie

wyb

ran

e w

oje

wó

dzt

wa

ora

z ic

h

■st

olic

e;ch

arak

tery

zuje

wsp

ółc

zesn

ą rz

eźb

ę Po

lski

i w

yjaś

nia

prz

yczy

ny

jej z

różn

ico

wan

ia;

■p

od

aje

głó

wn

e ce

chy

klim

atu

Po

lski

, uw

zglę

dn

iają

c cz

ynn

iki k

limat

otw

órc

ze; p

oró

wn

uje

klim

at P

ols

ki z

wa-

■ru

nka

mi k

limat

yczn

ymi k

raju

zam

iesz

kan

ia;

op

isu

je, k

orz

ysta

jąc

z m

apy,

ro

zmie

szcz

enie

głó

wn

ych

zas

ob

ów

nat

ura

lnyc

h P

ols

ki.

■

geografia (od 14 lat) 37

3. L

ud

no

ść P

ols

ki

4. W

ybra

ne

zag

adn

ien

ia

geo

gra

fii

go

spo

dar

czej

Ucz

eń:

wyj

aśn

ia i

po

pra

wn

ie s

tosu

je p

od

staw

ow

e p

ols

kie

term

iny

z za

kres

u d

emo

gra

fii:

prz

yro

st n

atu

ral n

y, u

rod

ze-

■n

ia i

zgo

ny,

śre

dn

ia d

ług

ość

życ

ia;

korz

ysta

jąc

z ró

żnyc

h ź

ród

eł i

nfo

rmac

ji p

od

aje

liczb

ę lu

dn

ośc

i Po

lski

, ch

arak

tery

zuje

prz

yro

st n

a tu

raln

y,

■st

rukt

urę

płc

i, śr

edn

ią d

ług

ość

życ

ia w

Po

lsce

, po

rów

nu

je z

kra

jem

zam

iesz

kan

ia;

char

akte

ryzu

je, n

a p

od

staw

ie m

ap g

ęsto

ści z

alu

dn

ien

ia, z

różn

ico

wan

ie r

ozm

iesz

czen

ia lu

dn

ośc

i w P

ols

ce i

kra-

■ju

zam

iesz

kan

ia o

raz

wyj

aśn

ia t

e ró

żnic

e, u

wzg

lęd

nia

jąc

czyn

nik

i prz

yro

dn

icze

, his

tory

czn

e, e

kon

om

iczn

e;p

od

aje

głó

wn

e ak

tual

ne

pro

ble

my

ryn

ku p

racy

w P

ols

ce; p

oró

wn

uje

te

pro

ble

my

z u

war

un

kow

ania

mi r

ynku

■

pra

cy w

kra

ju z

amie

szka

nia

;an

aliz

uje

, po

rów

nu

je, c

har

akte

ryzu

je r

ozm

iesz

czen

ie i

wie

lko

ść m

iast

w P

ols

ce; w

yjaś

nia

prz

yczy

ny

po

wst

a- ■

nie

i ro

zwo

ju n

ajw

ięks

zych

mia

st w

Po

lsce

;w

ymie

nia

mn

iejs

zośc

i n

aro

do

we

i et

nic

zne

żyją

ce w

Po

lsce

, n

a w

ybra

nyc

h p

rzyk

ład

ach

op

isu

je i

ch k

ult

urę

■

i tra

dyc

je.

Ucz

eń:

wym

ien

ia n

ajw

ażn

iejs

ze u

pra

wy

i pro

du

kty

po

lski

ego

ro

lnic

twa;

■p

oró

wn

uje

str

ukt

urę

wyk

orz

ysta

nia

źró

deł

en

erg

ii w

Po

l sce

i w

kra

ju z

amie

szka

nia

; ■

wyj

aśn

ia p

rzyc

zyn

y zm

ian

zac

ho

dzą

cych

w p

rzem

yśle

w P

ols

ce i

w r

egio

nie

po

cho

dze

nia

ora

z w

skaz

uje

naj

- ■

lep

iej r

ozw

ijają

ce s

ię o

bec

nie

w P

ols

ce g

ałęz

ie p

rod

ukc

ji p

rze m

y sło

wej

;ch

arak

tery

zuje

wal

ory

tu

ryst

yczn

e Po

lski

ora

z o

pis

uje

ob

iekt

y zn

ajd

ują

ce s

ię n

a Li

ście

Św

iato

weg

o D

zied

zic-

■tw

a K

ult

uro

weg

o i

Przy

rod

nic

zeg

o L

ud

zko

ści;

op

isu

je, n

a p

od

staw

ie m

ap, z

różn

ico

wan

ie g

ęsto

ści i

jako

ści s

ieci

tra

ns p

ort

o w

ej w

Po

lsce

i w

yjaś

nia

jej w

pły

w

■n

a ro

zwó

j in

nyc

h d

zied

zin

dzi

ałal

no

ści g

osp

od

ar cz

ej;

wym

ien

ia f

orm

y o

chro

ny

śro

do

wis

ka p

rzyr

od

nic

zeg

o i

kult

uro

weg

o w

Po

lsce

. ■

5. R

egio

ny

geo

gra

ficz

ne

Pols

ki

Ucz

eń:

wsk

azu

je n

a m

apie

głó

wn

e re

gio

ny

geo

gra

ficz

ne

Pols

ki;

■ch

arak

tery

zuje

, na

po

dst

awie

map

tem

atyc

znyc

h, ś

rod

ow

isko

prz

yro

dn

icze

głó

wn

ych

reg

ion

ów

geo

gra

ficz

- ■

nyc

h P

ols

ki, z

e sz

czeg

óln

ym u

wzg

lęd

nie

nie

m r

egio

nu

po

cho

dze

nia

; o

pis

uje

, na

po

dst

awie

map

tem

atyc

znyc

h, n

ajw

ażn

iejs

ze c

ech

y g

osp

od

arki

reg

ion

ów

geo

gra

ficz

nyc

h P

ols

ki

■o

raz

ich

zw

iąze

k z

war

un

kam

i prz

yro

dn

iczy

mi;

prz

edst

awia

wal

ory

tu

ryst

yczn

e w

ybra

neg

o r

e gio

nu

geo

gra

ficz

neg

o, z

e sz

czeg

óln

ym u

wzg

lęd

nie

nie

m je

go

■

wal

oró

w k

ult

uro

wyc

h;

proj

ektu

je i

opis

uje,

na

pods

taw

ie m

ap t

urys

tycz

nych

, tem

atyc

znyc

h, o

góln

ogeo

grafi

czny

ch i

prze

kazó

w r

odzi

n- ■

nych

, pod

róż

wzd

łuż

wyb

rane

j tra

sy w

wyb

rany

m r

egio

nie,

uw

zglę

dnia

jąc

wal

ory

przy

rod n

icze

i ku

ltur

owe;

op

isu

je g

łów

ne

cech

y p

oło

żen

ia o

raz

śro

do

wis

ka p

rzyr

od

nic

zeg

o B

ałty

ku, c

har

akte

ryzu

je z

nac

zen

ie g

osp

o-

■d

arcz

e B

ałty

ku o

raz

uza

sad

nia

po

trze

bę

och

ron

y w

ód

teg

o a

kwen

u m

ors

kieg

o.

38 notatKi

NOTATKI

notatKi 39

40 notatKi