Doracak për hartimin e strategjive lokale nga lëmia e ...zels.org.mk/Upload/Content/Documents/Izdanija... · nacionale. Për zvogëlimin e hendekut digjital që qytetarët tanë

Doracak për hartimin e strategjive lokale nga lëmia e teknologjive informatike dhe komunikative

2

HYRJE Teknologjia informatiko-komunikative paraqet një ndër mjetet kyçe për zhvillim dhe punë efektive të shoqërisë. Përfitimet e qytetarëve dhe komunave janë: shpenzimi i energjisë, shërbimet elektronike, shkëmbimi i shpejtë i informacioneve, të ardhurat e rritura. Në vitet e kaluara, me qëllim të arritjes së avancimit të komunave evropiane, u sollën numër i madh i ligjeve lidhur me teknologjinë informatiko-komunikative si dhe katër strategji nacionale. Për zvogëlimin e hendekut digjital që qytetarët tanë e ndjejnë çdo ditë është e nevojshme qasja strategjike. Mungesa e një qasjeje të këtillë ishte shkak që njëra prej pikave strategjike nga strategjia nacionale për zhvillim të komunikimeve elektronike të jetë me teknologjitë informatike dhe komunat të miratojnë IKT strategjitë e tyre lokale. Duke i shqyrtuar nevojat e komunave dhe qytetarëve, si dhe harmonizimi i interesave lokale me interesat nacionale ishin stimul i BNJVL-së të hartojnë doracak për IKT strategjitë lokale. Harmonizimi i standardeve tona me ato evropiane, ndjekja korekte dhe implementimi i të gjitha dispozitave ligjore, ndarja e përbashkët e praktikave më të mira janë pikat kryesore të cilave BNJVL u dedikoi vëmendje të veçantë në këtë doracak. Zbatimi i suksesshëm i tyre do të mundësojë që numër sa më i madh i komunave t’a merritojnë epitetin E-komuna.

BNJVL

3

Përmbajtja Rëndësia e teknologjive informative komunikuese ........................................................ 4 Gjendja rrjedhëse (momentale) ....................................................................................... 5

Infrastruktura ............................................................................................................... 5 Е-shërbime, transparencë dhe komunikim me qytetarët dhe kompanitë ............... 9

Masat në strategjitë TIK kombëtare që kanë të bëjnë me njësitë e vetëqeverisjes lokale .................................................................................................................................. 9 Korniza shtetërore .......................................................................................................... 12

Korniza ligjore – gjendja momentale në NJVL ....................................................... 13 Standarde dhe rekomandime ............................................................................................. 13

Standarde....................................................................................................................... 13 Rekomandime .............................................................................................................. 14

Siguria informative ......................................................................................................... 15 Përgatitja dhe implementimi i projekteve nga sfera e TIK – definimi i Aksion Planit........................................................................................................................................... 18 Praktikat e mira ................................................................................................................. 20 Pjesë e praktikave të TIK të mira të realizuara në komunat e Maqedonisë në periudhën kaluese: ............................................................................................................................. 20

Zyra e disperzuara (shpërndara) komunale ............................................................ 20 Themelimi i organeve të përbashkëta organizative ................................................. 22 Rrjedhja elektronike e seancave të këshillit komunal ............................................. 24 Implementimi i sistemit informativ gjeografik ........................................................ 26 Implementimi i SIGJ sistemit organizativ ................................................................ 28 Implementimi i mjeteve TIK bashkëkohore në procesin arsimor.......................... 29 Е–tatimet ...................................................................................................................... 31

Mënyra e përpunimit dhe miratimit të TIK strategjisë lokale ................................... 33 Propozim-terku për katër lloje të komunave ............................................................... 37

Propozim-terku për komunat TIK të zhvilluara urbane ........................................ 37 Propozim-terku për komunat TIK në zhvillim urban ............................................. 50 Propozim-terku për komunat TIK të zhvilluara rurale .......................................... 63 Propozim-terku për komunat TIK në zhvillim rurale ............................................ 74

Përpiluan: Nikolçe Mickovski Goran Çuçukovski Aleksandar Arsovski

Shkup, dhjetor 2009

Rëndësia e teknologjive informative komunikuese Qasja deri tek teknologjitë informative dhe komunikuese (TIK) siguron zhvillim ekonomik të balancuar në gjithë territorin e shtetit, gjegjësisht zhvillim policentrik i cili kontribuon për decentralizim të mirë të njësive të vetëqeverisjes lokale, ndërtimin e administratave transparente lokale dhe të përgjegjshme ku si rezultat përfundimtar kulminon me zvogëlimin e drejtpërdrejtë të pabarazisë, të papunësisë, e me atë edhe deri te zvogëlimi shkallor të ndarjes digjitale në shtet. Njëkohësisht kjo sjell edhe deri tek revitalizimi i kufijve dhe rritja e bashkëpunimit dhe dialogut në korniza të euro-rajoneve. Teknologjitë informative dhe komunikuese sigurojnë lidhje të individëve, ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme, bujqve ose zejtarëve në pjesët më të varfra të shtetit dhe me izolim të skajshëm, dhe të gjithëve ju mundëson promovim të barabartë në tregun e përbashkët kombëtar dhe global. Sipas njoftimit të fundit të Entit për statistikë të Maqedonisë1 në tremujorin e parë të vitit 2009, 51,4% të familjeve kanë përdorur kompjuterin, ndërsa 41,85 e familjeve kanë pasur qasje në internet prej shtëpive të tyre, prej të cilëve 81% kanë shfrytëzuar internet me përfshirje të gjerë. Ky është një rezultat i shkëlqyeshëm në korniza botërore, por duhet theksuar se përqindja e madhe e këtyre shifrave i përkasin shfrytëzuesve në mjediset urbane/ qyteteve. Pjesa e banorëve në Maqedoni e cili nuk shfrytëzon kompjuterin dhe internetin ballafaqohen me pasoja serioze potenciale mbi mundësinë e punësimit dhe integrimit shoqëror. Ardhmëria ekonomike e shtetit tonë, veçanërisht tranzicioni kah një shoqëri të bazuar mbi dijen, varet nga përfshirja e kësaj grupe të njerëzve në shoqërinë e re informative. Për shkak të kësaj Maqedonisë i paraprin procesi i arsimimit masovik digjital. Sipas masës 2.8 të miratuar nga Strategjia kombëtare për zhvillim të komunikimeve elektronike me teknologji informative (SNKEKI) e cila thotë: “Vetëqeverisjet lokale në afat prej 1,5 viti do të miratojnë TIK strategji lokale. Këshilli kombëtar për shoqëri informative do të përpilojë raporte tremujore për përparimin e miratimit të TIK strategjive lokale , vetëqeverisjet lokale duhet të përpilojnë dhe të miratojnë TIK strategji lokale në të cilat do të prezantohet plani i tyre për punë në fushën e teknologjive informative komunikuese (TIK). Sipas kësaj Maqedonia me tempo të përshpejtuar i implementon TIK në të gjitha fushat e jetës, duke ndërtuar një shoqëri inkluzive, ato komuna të cilat nuk do të kenë përpiluar TIK strategji lokale, edhe më shumë nuk do të mund t’i ndjekin ingerencat e reja të deleguara prej pushtetit qendror, gjegjësisht me procesin e decentralizimit, ndërsa banorët e tyre do të jenë të mënjanuar nga rrjedhat bashkëkohore. Në teknologjitë informative dhe komunikuese duhet shikuar si mjet i cili siguron decentralizim thelbësor. Në situatë kur procesi i decentralizimit kërkon nivel të lartë të komunikimit dhe përfshirje aktive e qytetarëve dhe sektorit afarist në punën e pushtetit lokal, njësitë e vetëqeverisjes lokale duhet të fokusohen në adresimin e këtyre çështjeve. Sigurimi i shërbimeve më kualitative, përmbajtjeve dhe aplikacioneve të cilat do t’i

1 Shfrytëzimi i teknologjive informative komunikuese në amvisëritë dhe te individët, 26.10.2009, http://www.stat.gov.mk/

5

stimulojnë qytetarët dhe kompanitë të shfrytëzojnë internet të përfshirjes së gjerë i cili është lëvizësi kryesor për tranzicion të shoqërisë në atë ashtuquajturin nivel të ardhshëm të komunës elektronike (e-komuna). Zbatimi i teknologjisë informative dhe komunikuese në punën e administratës komunale mund shumë të kontribuojë që komuna të bëhet transparente, më efikase, më azhure, si para qytetarëve, ashtu edhe në kornizat e vet administratës. Hardueri stabil dhe i fuqishëm dhe aplikacionet e sigurta, të shpejta dhe efikase softuerike të cilat plotësisht i plotësojnë nevojat në punën e administratës komunale duhet të jenë prioritet i secilës komunë e cila tenton të jetë efikase, azhure dhe transparente. Procedurat e punës mirë të definuar në zgjidhjet e mira softuerike në masë të madhe do ta lehtësojnë punën e nëpunësve dhe do të kontribuojnë për pasqyrim dhe kontroll të plotë në kohë reale të proceseve në vet komunën. Teknologjitë informative dhe komunikuese mundësojnë komunikim të dyanshëm mes komunës dhe qytetarëve dhe në atë mënyrë paraqesin mjet të fuqishëm për demokratizim të procesit të zhvillimit të njësive të vetëqeverisjes lokale. Përmes TIK qytetarët kanë mundësi në thelb të kontribuojnë për zhvillimin e komunës së vet përmes propozimeve të masave konkrete dhe propozimeve të cilat duhet të merren parasysh nga ana e administratës me qëllim të përparimit të njësisë të vetëqeverisjes lokale. Me këtë qytetarët do të ndjejnë se edhe ata marrin pjesë në procesin e shqyrtimit dhe miratimit të vendimeve për vendin në të cilin jetojnë, gjegjësisht, për përmirësimin e kualitetit të jetës, ndërsa administratën komunale do ta shohin si përgjegjëse, llogaridhënëse dhe transparente. Komunat rurale sot gjenden në një situatë shumë të palakmueshme sepse gjendemi në kalimin prej shoqërisë tradicionale në e-shoqëri. Lëvizësit kryesor të e-shoqërisë janë teknologjitë informative dhe komunikuese dhe zbatimi i tyre në përmirësimin e kualitetit të kushteve jetësore të njerëzve. Ekziston një ndarje e konsiderueshme lëvizëse në nivelin themelor (infrastruktura, harduer, softuer) komunave rurale dhe urbane. Me kalim në nivelin e radhës, e-shërbimet e lokalizuara të qytetarëve, ekziston rrezik i madh që ky dallim lëvizës edhe më shumë të thellohet dhe komunat rurale të ngelin në margjinat e rrjedhave bashkëkohore dhe funksionimi i tyre të ulet në mbijetesë të thjeshtë, në vend të zhvillimit. Prandaj, komunat rurale duhet të bëjnë përpjekje edhe t’i njohin TIK si pjesë e domosdoshme e punës së tyre, sepse TIK nuk janë vetëm privilegj i më të mëdhenjve dhe më të pasurve, por se janë nevojë e domosdoshme e të gjithëve. Gjendja rrjedhëse (momentale) Infrastruktura Gjendja rrjedhëse (momentale) me infrastrukturën elektronike komunikuese në numër të madh të komunave në Maqedoni paraqet pengesë reale që komunat të ofrojnë për qytetarët e vet e-shërbime kualitative. Infrastruktura elektronike komunikuese në komunat më të mëdha të qyteteve është në nivel të kënaqshëm dhe është e mjaftueshme për implementimin e e-shërbimeve themelore. Por, gjendja me infrastrukturën elektronike komunikuese në komunat rurale bëhet alarmante. Kjo gjendje duhet shpejtë të tejkalohet me qëllim që në Republikën e Maqedonisë të mos thellohet ndarja ekzistuese digjitale.

6

Kjo bëhet reale duke pasur parasysh se gjenerata e radhës e rrjeteve elektronike komunikuese (rrjetat optike dhe të ngjashme) vendosen në rajone me banim të dendur të cilat për operatorët garantojnë leverdi ekonomike. Duhet theksuar se infrastruktura elektronike komunikuese në dy-tre vitet e ardhshme për investitorët do të jetë po aq e rëndësishme sa është e rëndësishme edhe infrastruktura rrugore, ujësjellës dhe elektrike. Tërheqja e investimeve në gjeneratën e ardhshme të rrjeteve elektronike komunikuese në territorin e komunave paraqet parakusht kryesor për tërheqjen e investimeve në sektorë tjerë. Prandaj, njësitë e vetëqeverisjes lokale duhet ta analizojnë mundësinë edhe për ndërtimin të partneriteteve me sektorin privat në ofrimin e shërbimeve edhe në ndërtimin e gjeneratës së ardhshme të rrjeteve elektronike komunikuese. Sipas të dhënave të pranuara nga operatorët e rrjeteve elektronike komunikuese, përfshirja e gjerë e internetit është në qasje të komunave të qyteteve dhe në disa komuna rurale. Mbulimi me teknologjitë e reja për tela siç janë teknologjitë WiMAX dhe 3G në momentin e të shkruarit të këtij dokumenti përsëri i përket vetëm rajoneve të qyteteve, edhe pse këto teknologji në botë llogariten si teknologji të cilat munden shumë të kontribuojnë për zvogëlimin e ndarjes digjitale mes komunave të qyteteve dhe rurale në fushën e infrastrukturës. Përgatitja me harduer dhe softuer Duhet përmendur se nuk ekzistojnë informata zyrtare për përgatitjen harduerike dhe softuerike të njësive të vetëqeverisjes lokale. Të dhënat e më poshtë të theksuara janë të përmbledhura për nevojat e shkrimit të këtij dokumenti dhe mund të ekzistojë mënjanim i vogël nga gjendja faktike. Të dhënat janë pranuar nga kopja reprezentative prej 44 komuna (29 qyteteve dhe 15 rurale). Në tabelën në vijim janë të prezantuara të dhënat në përqindje për disa pika.

7

76

9789

97

83

62

7885

67

88

65

44

7973

45

80

47

27

0

20

40

60

80

100

120

% накомпјутериспоред бројна вработени

веб-локација редовноажурирањена веб-локација(најмалкуеднаш

неделно)

користење е-пошта (еднашнеделно)

учество награѓаните воработата наопштината сопредлозипреку

интернет

услуги заграѓаните ифирмитепреку

интернет

градски вкупно рурални

Përgatitja harduerike e komunave është në nivel të kënaqshëm, por sërish mund të përmirësohet. Përfshirja në përqindje të kompjuterëve për numër të punësuari është 78% çka do të thotë se gati secili i punësuar i komunës ka kompjuterin e vet. 885 e të punësuarve në njësitë e vetëqeverisjes lokale shfrytëzojnë postën elektronike më së paku njëherë në javë. Në të gjitha komunat ekziston ndonjë rrjet kompjuterik. Dallimi në lidhjen e rrjetit është e madhe. Në disa komuna janë të lidhura me vetëm disa kompjuter fizikisht të vendosura në një dhomë ose ekzistojnë më shumë rrjete të cilat nuk janë të lidhura mes veti. Tek komunat tjera të gjithë kompjuterët janë të lidhura në një rrjet, me segmente të organizuara me VLAN, me më shumë objekte komunale të lidhura përmes rrjetit pa tel ose përmes lidhjes VPN dhe me sisteme të implementuara për mbrojtje, murrë zjarri dhe antivirus. Të gjitha komunat posedojnë serverë, por në numër të vogël të komunave kompjuterët janë të lidhura me domen, në disa ka implementim të pjesërishëm, e në disa aspak nuk ka. Tek njësitë e vetëqeverisjes lokale është rritur vetëdija për shfrytëzimin e softuerëve të licencuar. Tek një numër i madh i tyre në vijim janë aktivitete për ndërrim të softuerit ekzistues me softuer të licencuar edhe përmes blerjes së licencave ose me instalimin e softuerit të lirë. Ku bëhet fjalë për zgjidhje softuerike të cilat i përdorin komunat mund të vërehet se gati të gjitha komunat, me përjashtime të vogla, shfrytëzojnë softuer të njëjtë nga prodhuesit e njejtë, shpesh herë të fituara si donacione nga donatorët ndërkombëtar përmes projekteve të ndryshme.

8

Softuerët të cilat komunat i posedojnë: • LTAS (Local Tax Administration System) – softuer për administratën me tatime

lokale, punuar nga firma Euronetkom nga Shkupi. Të dhënat mbahen në Serverin MS SQL në bazën e të dhënave.

• EduFM – softuer për punë financiare, materiale dhe të personelit, punuar nga firma

Edusoft nga Shkupi. Të dhënat mbahen në Serverin MS SQL në bazën e të dhënave. • GIS (ArcMap и ArcView) –softuer për implementimin e sistemit informativ

gjeografik . Softueri është furnizuar nga ana e donatorit të jashtëm nga firma GISDATA nga Shkupi dhe është dhënë si donacion në komunat si softuer për digjitalizimin e planeve urbanistike. Të dhënat mbahen në Serverin MS SQL në bazën e të dhënave.

• SIOG – Ueb-aplikacion për lëshimin e dokumenteve lidhur me urbanizmin.

Aplikacioni e ndjek rrugën e dokumenteve dhe jep informata për grykat e ngushta eventuale në punën e komunave. Aplikacioni është i punuar nga personi fizik i angazhuar nga ana e USAID. Të dhënat mbahen në Serverinо MS SQL në bazën e të dhënave.

• Aplikacioni për arkivin elektronik – punuar nga biznes sistemi i Maqedonisë nga

Shkupi. Aplikacioni është punuar me Lotus Notes dhe të dhënat mbahen në bazën e cila është karakteristike për atë platformë.

• Alfresco – sistem për udhëheqje me dokumente, punuar nga Neokom nga Shkupi.

Ueb zgjidhja e bazuar, për të cilën punë është i nevojshëm TomCat ueb-serveri dhe Serveri MySQL për bazën e të dhënave.

Disa komuna një pjesë të softuerëve të përmendur i kanë ndërruar me softuer për qëllim të njëjtë të prodhuar nga kompani të tjera, shpesh herë ato lokale, me çka fitojnë mbështetje më të shpejtë teknike. Për mirëmbajtje të aplikacioneve të gjitha komunat kanë nënshkruar kontratë për mirëmbajtje me kompani të cilat e kanë punuar softuerin për të cilat paguajnë shpagim adekuat. Nga zgjidhjet e përmendura softuerike, aplikacioni SIOG, edhe pse i përmbush nevojat themelore, mund të thuhet se në momentin nuk ka mbështetje teknike dhe nuk ka kompani me të cilën mund të nënshkruhet marrëveshje për mirëmbajtje. Softueri për GIS(SIGJ), për të cilin komunat kanë licencë shfrytëzohen shumë pak. Më shpesh është mungesë e kuadrit, trajnimi i nevojshëm për të njëjtin dhe kontratë për mirëmbajtje të softuerit si në rastet paraprake. Në periudhën e përgatitjes së doracakut, promovohet mundësia për grupim të komunave sipas rajoneve të planifikuara dhe shfrytëzimit të përbashkët të sistemeve informatike gjeografike.

9

Mund të përfundohet se komunat kanë softuer të cilët e kënaqin pjesën më të madhe të nevojave të tyre. Shikuar në strategji paraqitet nevoja e komunikimit mes zgjidhjeve të ndryshme softuerike të cilat nuk janë kompatibile mes veti, gjegjësisht integrim i sistemeve. Në pjesë të komunave nuk ka person i punësuar përgjegjës për TIK. Kjo situatë më shpesh haset tek komunat rurale dhe më të vogla. Sidoqoftë, në pjesën më të madhe të komunave nuk ka të punësuar person të këtillë, ekziston marrëveshje me firmat lokale për mirëmbajtje të harduerit dhe softuerit në komuna. Mjetet e dedikuara për TIK në komuna mesatarisht janë më të vogla se 1% nga buxheti i përgjithshëm komunal, që sipas përgjigjeve të fituara nga hulumtimi nuk janë të mjaftueshme për realizimin e aktiviteteve të parashikuara nga sfera e TIK. Е-shërbime, transparencë dhe komunikim me qytetarët dhe kompanitë Njësitë e vetëqeverisjes lokale ekzistojnë për qytetarët, gjegjësisht për shfrytëzuesit e sajë. Prandaj, me rëndësi esenciale është që qytetarët dhe kompanitë të dinë se mund të mbështeten në vetëqeverisjen lokale për përmirësimin e kushteve në komunat e tyre. Komunat duhet t’i informojnë qytetarët dhe kompanitë për aktivitetet e tyre, për planet e tyre dhe për vendimet të cilat i miratojnë. Pjesëmarrja e qytetarëve në procesin e marrjes së vendimeve është shumë e rëndësishme për përforcimin e proceseve demokratike dhe inkluzivitetit në të gjitha nivelet. Mund të përfundohet se kur bëhet fjalë për komunikim me qytetarët dhe kompanitë dhe transparenca, njësitë e vetëqeverisjes lokale lëvizin në drejtim të duhur. 85% e komunave kanë ueb-lokacionin e vet në të cilën shpallin informata për punën e tyre. 89% e komunave urbane të cilat rregullisht e azhurnojnë ueb-lokacionin (më së paku njëherë në javë), derisa prej 735 e komunave rurale të cilat i kanë ueb-lokacionet e veta, vetëm 45% e azhurnojnë rregullisht. E-shërbimet për qytetarët e vet përmes ueb-lokacionit ofrojnë 62% e komunave urbane dhe 27% nga ato rurale, që sjell një mesatare prej 44%. Gjithsesi, tek të gjitha komunat ekziston vetëdije se duhet ta zgjerojnë ofertën e e-shërbimeve që të bëhen shërbim i vërtetë i qytetarëve. E-demokracia lokale, gjegjësisht, pjesëmarrje e qytetarëve në punën e komunës me propozime përmes internetit e praktikojnë 62% e komunave urbane dhe 27% e komunave rurale. Kjo përqindje duhet të rritet, veçanërisht tek komunat rurale, sepse pjesëmarrja e qytetarëve është një nga shtyllat më kryesore të demokracisë. Masat në strategjitë TIK kombëtare që kanë të bëjnë me njësitë e vetëqeverisjes lokale Strategjitë kombëtare nga fusha e teknologjive informative dhe komunikuese janë dokumente strategjike të cilat janë miratuar nga Qeveria dhe nga Kuvendi i Republikës së Maqedonisë dhe përfaqësojnë drejtime themelore strategjike për zhvillim në sferën e teknologjive informative dhe komunikuese si në nivel qendror, ashtu edhe në nivel lokal. Procesi i punës në përpilimin e strategjisë kombëtare është krejtësisht inkluziv dhe

10

transparent me pjesëmarrje të të gjitha palëve të interesuar, në mes të cilëve edhe përfaqësues nga njësitë e vetëqeverisjes lokale, si dhe qytetarëve. Në të tre strategjitë kombëtare nga TIK sfera, Strategjia kombëtare për zhvillim të shoqërisë teknologjike (SKZHSHT) është miratuar nga Parlamenti në vitin 2005, Strategjia kombëtare për zhvillim të komunikimeve elektronike me teknologji informative (SKTEIK) miratuar nga parlamenti në vitin 2008 dhe Strategjia kombëtare për zhvillim të gjeneratës së ardhme të internetit gjithëpërfshirës miratuar nga Parlamenti në vitin 2009, vëmendje të madhe i jepet TIK zhvillimit në njësitë e vetëqeverisjes lokale. Strategjia kombëtare për zhvillim të shoqërisë informative2 është strategji e parë nga TIK sfera. Edhe pse në të nuk kishte pjesë të veçantë dedikuar njësive të vetëqeverisjes lokale, TIK zhvillimi komunal tërhiqej gjatë gjithë strategjisë. Kjo strategji paraqet dokument të rëndësishëm në të cilin u përmbajtën drejtimet strategjike për zhvillim të shoqërisë informative në gjithë shtetin, përfshirë këtu edhe komunat. SKSHI, për njësitë e vetëqeverisjes lokale janë të parapara masat në vijim:

• Pajisja e komunave me më së paku tre kompjuter dhe lidhje e pandërprerë me internet në funksion dhe në pikat për qasje publike.

• Në nivel lokal çdo komunë në Republikën e Maqedonisë do të duhej të përpilonte

program për zhvillim të shoqërisë informative në nivel të komunës, si edhe të krijon IT-sektor ku udhëheqja do të jetë në kompetencë të Këshillit komunal dhe/ose kryetarit të komunës. Në thelb, kompetencat e këtyre IT-sektorëve do t’i përkasin implementimit të ndryshëm i aktiviteteve krijuese dhe projekteve për zhvillim të shoqërisë informative në nivel të komunës.

Strategjia e dytë nga TIK sfera në Maqedoni është Strategjia kombëtare për zhvillim të komunikimit elektronik me teknologji informative (SKKETI)3. Një pjesë e saj me titull “ Roli i vetëqeverisjes lokale në sigurimin e partneriteteve mes sektorit publik dhe privat, dhe zhvillim i infrastrukturës në rajonet rurale” ishte e dedikuar për vetëqeverisjen lokale. Në SKKETI, për njësitë e vetëqeverisjes lokale, përskaj masave për krijim të TIK strategjive lokale janë të parapara edhe masat në vijim:

• BNJVL dhe sektori i OJQ në bashkëpunim me Qeverinë e RM, biznes sektorin dhe fondet e huaja do të organizojnë një sërë tribunash dhe trajnime për ndërtim të rrjetës komunale dhe pilot komunave të cilat do të implementojnë konceptin e Municipal Wireless dhe Municipal FTTx.

• Organizimi i konferencave për promovim dhe krijimit të partneritetit publik-privat

për ndërtim dhe zhvillim të rrjeteve të qëndrueshme komunale të komunikimit elektronik dhe sistemeve pjesërisht të mbështetura nga donatorët e interesuar.

2 Ministria për shoqëri informative http://mio.gov.mk/files/pdf/dokumenti/Strategija_i_Akcionen_Plan.pdf 3 Ministria për shoqëri informative http://mio.gov.mk/files/pdf/dokumenti/Nacionalna_strategija_za_razvoj_na_elektronski_komunikacii_so_informaticki_tehnologii.pdf

11

• Fushata për përparësitë dhe dobitë nga ndërtimi dhe zhvillimi i rrjeteve komunale

të komunikimit elektronik si bazë për shoqërinë informative.

• Tribuna, debate, konferenca për nismën e iniciativave për bashkëpunim ndërkufitar mes komunave nga Republika e Maqedonisë me komunat e shteteve fqinje, veçanërisht nga euro-rajonet do të shfrytëzohet për realizimin e pilot projekteve të këtij lloji.

• Vetëqeverisja lokale do të krijojë TIK infrastrukturë të domosdoshme për

funksionimin e e-pikave në mjediset rurale. Strategjia e tretë kombëtare nga sfera e teknologjive informative dhe komunikuese, Strategjia kombëtare për zhvillim të gjeneratës së ardhme të internetit me përfshirje të gjerë, përqendron vëmendje të madhe në zhvillim të internetit me përfshirje të gjerë në komunat, me theks të veçantë në zhvillim të internetit me përfshirje të gjerë në rajonet rurale dhe të largëta dhe në rajonet e pazhvilluar. Në Strategjinë kombëtare për zhvillim të gjeneratës së ardhme të internetit me përfshirje të gjerë janë të paraparë masat në vijim që kanë të bëjnë me komunat:

• Komunat duhet të sjellin procedura të thjeshta dhe të qarta për ndërtim të infrastrukturës së re dhe për shfrytëzimin e infrastrukturës ekzistuese e cila është në pronësi të tyre dhe të njëjtat t’i shpallin në ueb-lokacionet e veta.

• Në bashkëpunim me Agjencinë për komunikim elektronik, komunat duhet

rregullisht të dorëzojnë informata për azhurnimin e regjistrit kombëtar elektronik.

• Në bashkëpunim me Agjencinë për komunikim elektronik, komunat duhet të përpilojnë kartat komunale për infrastrukturë tele-komunikuese dhe kanaleve jo tele-komunikuese (ujësjellësi, gazsjellësi, kanalizimi, elektrifikimi, transporti publik, semaforët etj.) e cila mund të shfrytëzohet për vendosjen e rrjeteve komunikuese elektronike.

• Në bashkëpunim me Agjencinë për komunikim elektronik dhe me të tjera

komuna, komunat në ueb-lokacionet e veta publikisht duhet t’i paraqesin qëllimet për investim në rrjetin komunikues elektronik dhe mjeteve.

• Komuna në ueb-lokacionin e saj duhet ta shpallë strategjinë e saj për zhvillim të

përgjithshëm në të gjitha sektorët dhe planin veprues për zbatimin e kësaj strategjie.

• Komuna në ueb-lokacionin e saj duhet t’i shpallë qëllimet për investim të

kompanive në sektorë të caktuar. • Komunat në ueb-lokacionet e saja t’i shpallin regjistrat me profile të kompanive të

cilat punojnë në territorin e kësaj komune.

12

• Komunat në bashkëpunim me ndërmarrjet publike në ueb-lokacionin e vet të shpallin shërbime të lokalizuara.

• Pas verifikimit të gjendjes nga ana e Agjencisë për komunikim elektronik për

mbulim dhe shfrytëzim të pamjaftueshëm të internetit me përfshirje të gjërë në rajone të caktuara rurale dhe të largëta në shtet, komunat në bashkëpunim me institucionet dhe organet shtetërore do të përpilojnë dhe do të dorëzojnë deri tek Qeveria e RM studim me analiza dhe rekomandime për ndihmë shtetërore për mbulim të rajoneve të caktuar rurale dhe të largëta në shtet.

Korniza shtetërore Njësitë e vetëqeverisjes lokale punojnë sipas ligjeve të republikës së Maqedonisë. Teknologjitë informative dhe komunikuese thuren përmes një sërë logjesh nga sfera të ndryshme të cilat kanë pika prekëse me punën e përditshme të NJVL. Në listën e shënuar janë të numëruara ligjet të cilat kanë të bëjnë me të dhënat në formë elektronike, klasifikim të informatave, komunikim, mbrojtje dhe qasje deti tek të dhënat.

• Ligji për komunikim elektronik („Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë” 13/05, 14/07, 55/07 dhe 98/08)

• Ligji për të dhënat në formë elektronike dhe nënshkrimi elektronik („Gazeta

zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 34/01, 6/02 dhe 98/08)

• Ligji për udhëheqje elektronike („Gazeta zyrtare e republikës së Maqedonisë” nr. 105/09)

• Ligji për mbrojtje të të dhënave personale („Gazeta zyrtare e Republikës së

Maqedonisë“ nr. 7/05 dhe 103/08) • Ligji për klasifikim të informatave („Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë”

nr.. 9/04 dhe 113/07) • Ligji për qasje të lirë deri tek informatat („Gazeta zyrtare e Republikës së

Maqedonisë“ nr. 13/06 dhe 86/08) • Rregullore për masat teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe

mbrojtjes të përpunimit të të dhënave personale („Gazeta zyrtare e republikës ës Maqedonisë“ nr. 38/09)

• Ligji për tregti elektronike („gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë“ nr.

133/2007)

• Ligji për arkiv materien („Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë“ nr. 36/90 dhe 36/95)

13

• Urdhër për punën e zyrës dhe arkivit („Gazeta zyrtare e Republikës së

Maqedonisë“ nr. 58/96) Korniza ligjore – gjendja momentale në NJVL Gjatë përpilimit të këtij doracaku deri tek NJVL u distribuuan pyetësorë në të cilat ishin shënuar edhe pyetje të cilat kanë të bëjnë me rregullativën ligjore dhe implementimin e masave teknike për mbrojtje të të dhënave personale. Nga përgjigjet e pranuara mund të përfundohet se gjendja në këtë fushë nuk është në nivel të duhur. Nga aspekti i principeve themelore të sigurimit informativ (besnikërisë, integritetit dhe qasjes), përveç në disa komuna të mëdha, mund të vërehet se nuk mbahet shumë kujdes për mbrojtjen e të dhënave në formën elektronike. Pjesë e komunave nuk janë të informuara për ekzistimin e akteve nënligjore të Drejtorisë për mbrojtjen e të dhënave personale4, pjesa tjetër janë të njoftuar, por nuk kanë mundësi të implementojnë ndonjë masë (për shkak se nuk kanë kuadër dhe mjete adekuate), ndërsa një pjesë e vogël i plotësojnë masat teknike për nivelin themelor të parapara në rregulloren (personeli i IT me vetë iniciativë mundohen ti implementojnë).

Standarde dhe rekomandime

Standarde Standardet janë norma ose kërkesa të vendosura. Për organizatë e cila është e certifikuar sipas ndonjë standardi është e obligueshme që t’i përmbushë kërkesat të cilat janë të përcaktuar në kornizat e standardit. Ekzistojnë më shumë organizata ndërkombëtare për standardizim (standards development organizations - SDOs) në më shumë lëmi në të cilat bënë pjesë edhe teknologjia informative dhe komunikuese si për shembull: Organizata ndërkombëtare për standardizim - ISO5, Konzorcium W3C6, Instituti kombëtar amerikan për standarde - ANSI7, Instituti për inxhinier për elektrikë dhe elektronikë - IEEE8... Në vitin 2002 sipas Ligjit për standardizim (“gazeta zyrtare e R. Së Maqedonisë” nr. 54/02) është themeluar Instituti për standardizim i Republikës së Maqedonisë- ISRM9. Sipas informatave të cilat mund të merren nga ueb-lokacioni i Institutit, ekzistojnë standarde maqedonase të miratuara dhe standarde ndërkombëtare , evropiane dhe të tjera të miratuara. Sipas Ligjit për standardizim, neni 24, zbatimi i standardeve maqedonase është në bazë vullnetare. 4 DMDhP (DZLP), www.dzlp.mk 5 www.iso.org 6 www.w3.org 7 www.ansi.org 8 www.ieee.org 9 ISRM, www.isrm.gov.mk

14

Në botë ekzistojnë edhe standarde të cilat kanë të bëjnë me institucionet shtetërore (publike). Këto standarde janë kombinim i standardeve të cilat janë të përpiluara vetëm për institucionet shtetërore dhe standarde të pranuar nga ndonjë standard i shpallur i vili ka të bëjë me sferën adekuate. Shembull:

• Standarde të obligueshme teknologjike e shtetit të Nju Jorkut С04-001, Qasje të internetit ueb-të bazuar dhe informata dhe aplikacione në internet (NYS MANDATORY TECHNOLOGY STANDARD S04-001, Accessibility of State Agency Webbased Intranet and Internet Information and Applications)10;

• Standarde dhe rekomandime për ueb të Qeverisë të Zelandës së Re (NZ Government Web Standards and Recommendations)11

Këto dy standarde janë të krijuara me qëllim që të përmirësojnë qasjen dhe përdorimin e ueb-lokacionit të institucioneve shtetërore. Përmbajtja deri tek standardet e shkruara është përgjegjësi e secilit institucion shtetëror. Për standardin ka listë të shkruar për kontrollim dhe në qoftë se ueb faqja e ndonjë institucioni nuk përmbush ndonjë kërkesë nga lista, atëherë e njëjta është e obligueshme ta bëjë ueb-lokacionin në pajtueshmëri me kërkesën. Rekomandime Rekomandimet janë rregulla normative. Nga institucionet pritet t’i respektojnë rekomandimet. Rekomandimet nuk janë të obligueshme për implementim, por nga institucioni do të kërkohet arsye e mirë pse ato nuk respektohen. Me qëllim që të miratohen TIK standarde të cilat do të shfrytëzohen në organet e administrimit shtetëror, në vitin 2007, Fondacioni Instituti shoqëria e hapur – Maqedoni përgatit publikim “ rekomandime për TIK standarde në administrimin shtetëror”12. Në vitin 2007, gjithashtu, me qëllim që të rritet vetëdija për sigurim të informatave Fondacioni Metamorfozis përgatiti dokument “ Drejtimet për siguri informative”13. Në vitin 2009, Rrjeti i shoqërisë të pushteteve lokale në Evropën Juglindore- NALAS (Network of Associations of Local Authorities of South-East Europe – NALAS)14, përgatit doracak „ TIK për pushtetin lokal“ (ICT For Local Government), i cili ka të bëjë me standardet, principet dhe praktikën e mirë në botë dedikuar shfrytëzimit nga ana e njësive të vetëqeverisjes lokale në Evropën Juglindore.

10 http://www.nysl.nysed.gov/scandoclinks/ocm56314274.htm 11 http://plone.e.govt.nz/standards/web-standards 12 Rekomandime për standardet për TIK në administratën shtetërore, http://www.metamorphosis.org.mk/izdanija/informatichko-opshtestvo/preporaki-za-standardi-za-ikt-vo-drzhavnata-uprava/download.html 13 Drejtime për sigurinë informative, http://www.metamorphosis.org.mk/docman/informatichko-opshtestvo/nasoki-za-informaciska-sigurnost/download-2.html 14 http://www.nalas.eu/

15

Për implementim të suksesshëm të kornizës ligjore, strategjive dhe rekomandimeve është i nevojshëm informim më i madh i strukturave udhëheqëse në NJVL, sigurimin e kuadrit profesional, sigurimin e mjeteve financiare për implementimin e masave, standardizim të sistemeve informative në NJVL (lloji dhe organizimi i rrjetit, aplikacionet , niveli dhe mënyra e qasjes, kopje rezerve mbrojtëse (backup), qasje deri në internet, ueb-lokacione dhe shërbime të ofruara), sigurimin e mbështetjes profesionale (përpilimin e doracakëve teknik dhe procedurat) dhe trajnim. Siguria informative Duke pasur parasysh atë që secila komunë ka më shumë informata dhe të dhëna në formën elektronike, e të njëjtat janë kryesore për funksionimin e sajë, siguria a tyre duhet të vihet si prioritet i nivelit më të lartë. Informatat janë rezultat i grumbullimit, përpunimit, manipulimit dhe organizimit të të dhënave, ndërsa na pikëpamja e sigurimit, informatat janë mjete të organizimit, të cilat si edhe të gjitha mjetet tjera kanë vlerë dhe për shkak të kësaj duhet të jenë të mbrojtura në mënyrë adekuate. Sigurimi i sistemit informativ duhet të sigurojë pa ndërprerje procesin e punës dhe ta minimizojë dëmin eventual të cilin do ti shkaktohej organizatës. Për këtë qëllim në kornizat e organizatës implementohen kontrollet (masat) aktive dhe preventive me të cilat do të zvogëloheshin rreziqet. Sigurimi i informatave paraqet sigurim të fshehtësisë, integritetit dhe qasjes në informatat e shkruara dhe të kompjuterizuara.

Tre parimet themelore për siguri informative janë:

• Konfidencialiteti – sigurim se informatat janë në qasje vetëm për ata të cilët janë të autorizuar të kenë qasje deri tek ato, gjegjësisht, të dhënat janë të mbrojtura nga zbulimi i pa-autorizuar.

• Integritet – sigurimin e saktësisë dhe kompletimit të informatave dhe metodave

për përpunimin e tyre, gjegjësisht, të dhënat janë të mbrojtura nga ndryshimi i pa-autorizuar.

• Qasja – mundësimin e qasjes së shfrytëzuesve të autorizuar deri tek informatat

konkrete çdo herë kur të kenë nevojë, gjegjësisht, mundësimin në qasje deri tek sistemi kur ka nevojë.

Sistemi informativ është i sigurt derisa të tre parimet funksionojnë për mrekulli, por, në të kundërtën, nëse paraqitet prishje të cilës do hallkë, sistemi bëhet jo i sigurt. Do me thënë duhet të implementohet ose e tëra ose asgjë. Procesi i zbatimit të sigurisë informative në institucionet përbëhet nga më shumë faza të cilat duhet të kryhen në orar saktë të përcaktuar, periudhë kohore dhe vazhdueshmëri.

1. Planifikimi i procesit

16

а. Vlerësimi i rrezikut (identifikimi i dobësive dhe kërcënimeve dhe

vërtetimi i dëmit i cili do të shkaktohej në qoftë se të njëjtat ndodhin) б. Politika për siguri të sistemit informativ (menaxhmenti miraton strategji,

plan me udhëheqje me rreziqet)

2. Implementimi i kontrolleve të sigurimit (implementimi i kontrolleve administrative, fizike dhe teknike për mbrojtje të sigurisë të informatave dhe sistemit në më shumë nivele)

3. Testimi dhe kontrolli i sigurisë (sipas Politikës për siguri të informatave kryhet

testim profesional, i pavarur dhe objektiv i efikasitetit dhe adekuatshmërisë të kontrolleve të implementuara)

4. Mbindërtimi dhe korrigjimi (grumbullim në kontinuitet i informatave dhe analizë

e sistemit – kërcënime dobësi të reja, sulme aktuale dhe të ngjashme, politika statike është e barabartë me sigurimin e rrejshëm)

Ky model i implementimit është i njohur si PDCA (Plan – Do – Check - Act) model dhe është i promovuar nga ISO 1779915 dhe ISO 2700116. Shumë shoqata të qytetarëve dhe donatorëve ndërkombëtarë ngritën iniciativë për implementimin e TI standardeve dhe sigurim të informatave në korniza të institucioneve shtetërore dhe përpiluan rekomandime dhe drejtime të cilat përmbajnë shumë informata të dobishme nga kjo fushë. Komunat janë “ linja e parë luftarake” për siguri informative të qytetarëve. Si “rojë” e informatave të rëndësishme për qytetarët, njësitë e vetëqeverisjes lokale duhet të sigurojnë nivel të pranueshëm të sigurimit të informatave. Në bazë të Ligjit për mbrojtje të të dhënave personale, Drejtoria për mbrojtje të të dhënave personale17 miratoi Rregullore për masa teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe mbrojtjes së përpunimit të të dhënave personale. Versioni më i ri i Ligjit për mbrojtje të të dhënave personale dhe Rregullores mund të merren nga ueb-lokacioni i Drejtorisë për mbrojtje të të dhënave personale. Me Rregulloren parashihen masa teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë në përpunimin e të dhënave personale i cili i zbaton kontrolluesi i përmbledhjes të të dhënave personale. Në periudhën e përpilimit të këtij doracaku u shpërnda pyetësor deri tek NJVL ku në pjesën “ Legjislacioni, politika dhe strategjitë”, u parashtrua pyetja “ A zbatohen në komunën tuaj masat teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe mbrojtjes në përpunimin e të dhënave personale (të paraparë në rregulloren e DMDHP)?”. Për fat të

15 ISO/IEC 17799:2005, http://www.iso.org/iso/iso_catalogue/catalogue_tc/catalogue_detail.htm?csnumber=39612 16 ISO/IEC 27001:2005, http://www.iso.org/iso/catalogue_detail?csnumber=42103 17 http://dzlp.mk/

17

keq, gjendja në njësitë e vetëqeverisjes lokale nuk është në nivel të kënaqshëm dhe kjo është arsyeja që më në detaje ta shqyrtojmë Rregulloren në korniza të këtij doracaku. Rregullorja e DMDHP paraqet bazë ligjore të mirë për implementimin e sigurisë të sistemit informativ. Edhe pse ka të bëjë me të dhënat të cilat përmbajnë informata personale, i njëjti model mund të zbatohet edhe për mbrojtjen e të dhënave që janë të një rëndësie të veçantë në funksionimin e organizatës (dokumente të brendshme të cilat i përdorim vetëm administrata ose pjesë e saj dhe të cilat përmbajnë informata sekrete për funksionimin e sistemit informativ dhe të ngjashme). Për tu ballafaquar me problemet lidhur me sigurinë e informatave dhe të dhënave, në të ardhmen është e nevojshme që:

• Të caktohet person përgjegjës për sigurinë informative (CISSP18), • Të kryhet trajnim i administratës që të mund të identifikohet problemi informativ-

sigurues, kërcënimi ose sulmi • Përgatitja për ballafaqimin me incidentet e paraqitura informative • Siguri fizike e resurseve informative (qasja e kufizuar) • Resurset themelore dhe të rëndësishme informative duhet të jenë të sigurta (kopje

rezerve të mbrojtura, pajisje rezerve, lokacion rezervë) • Qasje deri tek kompjuterët vetëm për shfrytëzuesit e autorizuar • Kriptim i informatave (sigurim) • Trajnim i vazhdueshëm • Definim i politikës për siguri informative dhe politikë për shfrytëzimin e TIK-ut

dhe informatave

18 CISSP – Certified Information Systems Security Professional (origjinali)

18

Përgatitja dhe implementimi i projekteve nga sfera e TIK – definimi i Aksion Planit Përgatitja e strategjisë lokale për teknologjitë informative dhe komunikuese pa Aksion plan për realizim është e paparamenduar. Në Aksion planin duhet të përmbahen projektet përmes së cilëve do të kontribuohet për arritjen e qëllimeve strategjike të shënuara në strategjinë e TIK. Gjatë planifikimit të projekteve duhet realisht t’i qaset situatës dhe të bëhen planifikime të realizueshme me qëllim që projekti të jetë i realizuar me sukses. Duhet qartë dhe pa mëdyshje të definohen qëllimet e projektit, si edhe mënyra për arritjen e tyre. Projekti duhet të ketë planifikuar kornizën reale kohore së bashku me fazat e realizimit të tij. Duhet të identifikohen dhe plotësohen parakushtet të cilat janë të nevojshme për realizim të projektit me sukses. Gjatë definimit të konstruksionit financiar të projektit është me rëndësi të kemi parasysh edhe buxhetin e komunës dhe kjo të bëhet në koordinim me të gjithë faktorët relevant të cilët kanë kompetenca në krijimin dhe miratimin e buxhetit komunal. Gjithashtu, duhet të definohet edhe mekanizmi për ndjekje të realizimit të projektit dhe qëndrueshmërisë së tij. Gjatë planifikimit të projekteve duhet realisht të vlerësohet faktori kritik, sepse identifikimi i tyre real në masë të madhe varet realizimi me sukses i projektit. Një nga faktorët më kritik është sigurimi i financave, gjithashtu të rëndësishme janë edhe potencialet njerëzore, respektimi i afateve të parapara kohore, si edhe ndjekja e realizimit të projektit. Në fund duhet të identifikohen rreziqet të cilat më së shpeshti janë të ngjashme për të gjitha projektet të cilat zbatohen në njësitë e vetëqeverisjes lokale në Maqedoni. Tabela në vijim është propozim-tabelë për dukjen e projekteve të përmbajtura në Aksion planin për realizim të strategjisë të TIK. Sipas nevojës, mund të shtohen informata plotësuese, por rekomandohet që këto informata minimale të plotësohen për secilin projekt veçmas. Në pjesën Praktika të mira, të gjitha praktikat/projektet e mira të realizuara nga komunat janë të përshkruara në këtë mënyrë. Emri i projektit Shënohet emri i projektit Sfera Theksohen sferat të cilat janë përfshirë me projektin. Bartësi i projektit (sektori ose njësia)

Theksohet sektori ose njësia e cila do të jetë bartës i aktiviteteve të paraparë me projektin.

Të tjerë pjesëmarrës

Theksohen partneritetet të cilat do të marrin pjesë në realizimin e projektit (mund të jenë kompani, shkolla, operatorë tele-komunikues, institucione shtetërore, donator të huaj...)

Përshkrim i shkurtë i projektit

Projekti duhet të përshkruhet në disa fjali.

Rezultatet e pritura Theksohen rezultatet kryesore të cilat duhet të arrihen me realizimin e projektit.

Fazat e implementimit

1. Faza 1 Theksohen fazat kryesore të realizimit të projektit. 2. Faza 2

3. Faza 3 Parakushtet Parakushtet themelore të cilat duhet të përmbushen për realizim

19

me sukses të projektit. Koha e implementimit

Periudha kohore për të cilin planifikohet realizimi i projektit.

Projektim financiar Theksohen mjetet financiare të nevojshme për realizimi të projektit.

Vlerësim Theksohet se kush do t’i përmbledhë rezultatet për të vlerësuar suksesin e projektit dhe pas sa kohe do të bëhet vlerësimi.

Faktorët kritik për implementim Burimet financiare Theksohen burimet e mjeteve financiare të nevojshme për

realizimin e projektit. Kuadro profesionale, resurse njerëzore, njohuri e domosdoshme dhe profesionalizëm

Theksohen se cilat kuadro profesionale janë të nevojshme për realizimin e projektit, sa resurse njerëzore duhet të jenë të përfshirë dhe si duhet të jetë njohuria dhe profesionalizmi i tyre.

Teknologjitë Theksohet se cilat teknologji do të përdoren gjatë realizimit të projektit.

Afatet kohore Definohen afatet kohore për secilën fazë nga realizimi i projektit. Ato duhet të jenë reale dhe të realizueshme me qëllim që projekti të jetë me sukses.

Përcjellja e realizimit

Theksohet se cili do ta përcjellë realizimin e projektit dhe në cilën mënyrë do të bëhet përcjellja (psh. Raporte mujore për përparimin/realizimin e aktiviteteve).

Rreziqet Rreziqet kryesore të cilat munden negativisht të ndikojnë mbi realizimin e projektit (vullneti politik, informim i pamjaftueshëm i shfrytëzuesve, refuzim i shfrytëzuesve t’i shfrytëzojnë të arriturat e projektit).

Shumë informata dhe udhëzime të detajizuar për planifikimin strategjik dhe realizimin e projektit në të gjitha sferat, përfshirë edhe nga sfera e teknologjisë informative dhe komunikuese, mund t’i gjeni në Doracakun për planifikim strategjik të zhvillimit lokal të komunave, tetor viti 2008. publikuar nga projekti Mbështetje e procesit të decentralizimit (www.sudep.com.mk) të cilin mund ta merrni prej ueb-lokacionit të BNJVL në pjesën Botime, Publikime.

20

Praktikat e mira Shkëmbimi i përvojave të arritura gjatë realizimit të projekteve të caktuara, qoftë ato pozitive ose negative, nga aspekti organizativ ose teknik, janë të një rëndësia të madhe për planifikim të aktiviteteve në vijim dhe definimin e rrugës përmes së cilës do të shkonte komuna në të ardhmen. Në vitin 2008, BNJVL në bashkëpunim me Këshillin e Evropës, AER dhe USAID realizuan projekt për zgjedhje të praktikave më të mira në njësitë e vetëqeverisjes lokale. Rezultatet e këtij projekti mundësojnë shkëmbim të diturive dhe përvojave për zgjidhjen e çështjeve me të cilat ballafaqohen të gjitha komunat në Republikën e Maqedonisë. Pjesë e praktikave të theksuara në doracakun plotësohen mes veti, dhe ekzistojnë implementime të ngjashme në komunat tjera. Rekomandimi jonë është që detajisht të shikohet doracaku të cilën mund ta merrni nga ueb-lokacioni i BNJVL dhe të kontaktoni me personat përgjegjës për realizimin e projekteve të cilët mund të ju ndihmojnë në masë të madhe gjatë planifikimit të realizimit të një projekti të ngjashëm në komunën tuaj. Më poshtë në tekst janë përzgjedhur disa praktika të mira dhe të ndryshme në të cilën dominojnë përparësitë të cilat i ofron teknologjia informative dhe komunikuese. Gjithashtu, në vitin 2008, nga ana e BNJVL, për herë të parë u organizuan punëtori nga sfera e TIK ku të punësuarit në komuna kishin mundësi të bisedojnë për problemete aktuale dhe të definojnë disa hapa dhe projekte të ardhshëm që do të realizoheshin në të ardhmen. Duhet të kemi parasysh se praktikat e mira të theksuara në këtë doracak nuk janë të vetmet praktikat e mira nga sfera e TIK. Sigurisht se ekzistojnë më shumë, por këtu janë vendosur praktikat të cilat kanë konkurruar në zgjedhjen e praktikave më të mira në njësitë e vetëqeverisjes lokale si edhe disa të pa dorëzuara nga vet komunat.

Pjesë e praktikave të TIK të mira të realizuara në komunat e Maqedonisë në periudhën kaluese:

Zyra e disperzuara (shpërndara) komunale

Emri i projektit Zyra e disperzuara (shpërndarë) komunale Sfera Shërbime, TIK, Arsimim Bartësi i projektit Komuna e Velesit Pjesëmarrës tjerë UNDP Përshkrim i shkurtër iprojektit

Problemi mund të ndahet në dy pjesë: e para – qytetarët që jetojnëjashtë mjediseve të qytetit nuk kanë nivel të njëjtë të qasjes deri tekshërbimet e komunave dhe e dyta – për t’i pranuar ato shërbime,kjo i zmadhon harxhimet dhe e zmadhon kohën e nevojshme përkryerjen e punës, sepse duhet të udhëtojnë deri tek selia e komunës.Thelbi i praktikës është:: „në vend se qytetarët në komunë, komunatek qytetarët".

21

Me ndihmën e teknologjisë informative – komunikuese (TIK), zyraështë pjesë e sistemit informativ. Në këtë mënyrë janë mundësuartë gjitha shërbimet lokale, të cilat mund të realizohen përmesrrugës elektronike. Në të është mundësuar edhe trajnim themelorinformativ për qytetarët lokal, si edhe qasje e lirë në internet. Përfunksionim të zyrës, Komuna e Velesit i delegoi kompetencapersonit fizik nga mjedisi lokal. Praktika i është dedikuar e një target grupi të gjerë- qytetarëve dhebiznes-bashkësisë lokale.

Rezultatet e pritura Praktika plotësisht e zgjidh problemin për të cilin edhe ështëkrijuar. Përskaj realizimit të qëllimeve të vendosura strategjike të lidhurame orientimin shërbyes, konsiderueshëm është zmadhuar besimi nërelacion pushtet lokal – qytetarë. Ky efekt, ngadalë merr rëndësiedhe në kuptimin financiar, nga aspekti i pagimit në kohë dhe tërregullt të obligimeve të cilat i kanë qytetarët lokal drejt komunës. Me qasjen e lirë dhe pa pagesë të internetit, përmes faqes sëinternetit www.uslugi.gov.mk, ato mund ti realizojnë shërbimet tëcilat janë në kompetencë të shtetit. Në plotësim, është mundësuartrajnim bazik informativ për target grupe të ndryshme nga mjedisilokal për të shfrytëzuar këto shërbime.

Fazat eimplementimit

1. Faza 1 Përgatitja e dokumentacionit teknik dhekushtet për implementim

2. Faza 2 Implementim i sistemit në nivel teknik 3. Faza 3 Zgjedhja dhe trajnimi i personit fizik të cilit i

janë deleguar kompetencat. Parakushtet Hapësira, infrastruktura e TIK, dhe personi fizik Koha eimplementimit

në kontinuitet

Projektim financiar Për zbatimin e praktikës janë të nevojshëm 450.000 denarë prej tëcilëve për adaptim dhe pajisje të hapësirave 180.000 denarë, ndërsapër teknologjinë informative dhe komunikuese 270.000 denarë.

Faktorë kritik për implementim Burime financiare Për implementimin e praktikave nuk janë të nevojshme organizime

në partneritet ose tjetër lloj i ndihmës së jashtme- komuna mundetnë pavarësi ta zbaton. Praktik është plotësisht e vetë-qëndrueshmesepse funksionon si pjesë e administratës komunale. Në zyrën edisperzuar (për shkak të numrit të vogël të shfrytëzuesve) dhënia einformatave dhe ofrimi i shërbimeve nga e gjithë kompetenca janëtë bashkuar në një vend dhe tek një person.

Kuadrot Një person fizik me njohje të rrjedhave të punës dhe shërbimeve të

22

profesionale,resurset njerëzore, njohuri tëdomosdoshme dheprofesionalizëm

cilat i ofron komuna.

Teknologjitë Lidhja pa tel (wireless) me komunën (sot kjo mund të realizohetedhe në mënyrë më të thjeshtë me çfarëdo qasje në Internet)

Afatet kohore Përcjellja e realizimit Me sukses funksionon deri në 2006 Rreziqe Personi fizik nga bashkësia lokale me njohuri në shërbimet dhe

procedurat Koha e punës përshtatur për nevojat e popullatës

Praktika është në përdorim të rregullt, implementohet prej 05 maj të vitit 2006 dhe është plotësisht funksionale,të gjitha problemet lidhur me funksionalitetin e saj janë të mënjanuara. Praktika është plotësisht e pranuar nga qytetarët dhe subjekteve afariste nga vendbanimet të cilat e shfrytëzojnë zyrën e disperzuar. Koncepti i modifikuar i këtij shembulli tani më është zbatuar për funksionimin e administratës së përbashkët të vendosur mes komunave Vasilevë, Bosilovë dhe Novo Selë.Komuna e Velesit gjatë vitit 2009 hapi edhe dy zyre të disperzuara në vendbanimet Ivankovcë dhe Buzalkovë. Themelimi i organeve të përbashkëta organizative Emri i projektit Themelimi i organeve të përbashkëta administrative Sfera Bashkëpunimi ndërkomunal, rritja e kualitetit të shërbimeve Bartës i projektit Komunat Bosilevë,Vasilevë dhe Novo Sellë Të tjerë pjesëmarrës UNDP Shënim i shkurtër iprojektit

Ligji për vetëqeverisje lokale jep mundësi që komunat tëthemelojnë organ të përbashkët administrativ që të mund ti kryejnëkompetencat e ndara. Komunat Bosilevë, Vasilevë dhe Novo Sellëe shfrytëzuan këtë mundësi dhe formuan tre shërbime tëpërbashkëta: Njësi për pagimin e tatimit, taksave dhe të tjera tëkompensime me seli në komunën e Vasilevës; Njësi për mbikëqyrje inspektuese – me seli në komunën eBosilevës; dhe Njësi për planifikim hapësinor dhe urbanizëm, ndërtim dhembrojtje të mjedisit jetësor me seli në komunën e Novo Sellës. Secila nga këto shërbime vepron në territorin e të tre komunave.Me formimin e shërbimeve të përbashkëta, këto komuna etejkaluan problemin e mungesës së kushteve hapësinore përkryerjen e kompetencave të përmendura në ndërtesat e tyreadministrative si edhe problemin e mungesës së mjeteve financiare,kuadrit profesional dhe pajisjes teknike për sferat adekuate.

Rezultatet e pritura Shërbim më kualitativ për qytetarët, administratë më afërqytetarëve, njohjen e qytetarëve me të drejtat e tyre dhe obligimetkundrejt komunës, shkurtimin e kohës së pritjes së qytetarëve përmarrjen e dokumenteve të nevojshme si edhe zvogëlimin e

23

shpenzimeve për marrjen e tyre. Komunat fituan administratë të përbashkët efikase dheprofesionale, si edhe kursim të mjeteve financiare me zvogëlimin eshpenzimeve për rroga. Koha për dhënie të përgjigjeve sipas kërkesave të qytetarëve ështëe shkurtuar, për shkak të rrjetëzimit elektronik të komunave me tëcilën u rrit efikasiteti i punës së shërbimeve të përbashkëta.


1. Faza 1 Përgatitja e dokumentacionit teknik 2. Faza 2 Implementimi i sistemit në nivel teknik 3. Faza 3 Trajnimi i administratës

Parakushtet Mjete të siguruara nga të gjitha komunat, Arsimimi i nevojshëm dhe përvoja e punës

Koha eimplementimit

Projektimi financiar Donacion prej donatorëve të huaj (shuma nuk është e njohur)

Faktorët kritik për implementim Burimet financiare UNDP, buxheti komunal nga secila prej komunave,

Në vit janë të nevojshme gjithsej 5600000 denarë nga të gjitha trekomunat(rroga dhe tl tjera shpenzime).

Kuadro profesionale,resurse njerëzore,njohuria dheprofesionalizmi të nevojshme

Arsimim adekuat dhe përvojë pune për shërbimet profesionale

Teknologjitë Rrjetëzimi i cila është bërë mbi batë të teknologjisë pa tel në 5,4GHz me Voip (Voice over IP) linja telefonike për të tre komunat.(rrjeti është në pronësi e komunave)

Afatet kohore Përcjellja e realizimit Projekti 2 vjet funksionon me sukses Rreziqet Vullneti politik, mirëmbajtja e infrastrukturës teknike, pajisja dhe

niveli adekuat i e-edukimit për shfrytëzimin e të gjitha mundësivetë volitshme të cilat i ofron sistemi

Kjo është praktikë e mirë e komunave Bosilovë, Vasilevë dhe Novo Sellë dhe paraqet bazë solide për implementimin edhe në komunat tjera rurale si edhe në komunat tjera më të vogla të qyteteve të cilat ballafaqohen me mungesë të kushteve hapësinore, mjeteve financiare, kuadrit profesional dhe pajisjes teknike për kryerjen e kompetencave nga pakoja e ligjeve në procesin e decentralizimit. Në shembullin konkret bëhet fjalë për bashkimin e administratës të tre komunave të cilat janë natyrshëm, gjeografikisht dhe ekonomikisht të lidhura, në të cilat qytetarët janë të lidhur me nevojat dhe interesat e përbashkëta. Në këto tre komuna është implementuar edhe rotacion i shërbimeve, ashtu

24

që qytetarët nga një komunë e caktuar në ditë të përcaktuar javore munden që në komunën e tyre të takohen me shërbimet profesionale të cilat janë fizikisht të vendosura në një nga komunat tjera. Problemi kryesor i cili paraqitet është tensioni i ulët i rrjetit të energjisë elektrike në një nga tre komunat dhe ndërprerjet e kohëpaskohshme në furnizimin me energji elektrike. Në atë periudhë edhe dy komunat tjera të mbetura nuk janë në mundësi ti qasen resurseve dhe shërbimeve nga ajo komunë. Problem tjetër i cili ndonjëherë paraqitet është nevoja për mbështetje profesionale teknike nga sfera e ZIK. Në të tre komunat ka vetëm një person për TIK i cili nuk mundet ti shërbejë të gjitha tre komunat në të njëjtën kohë. Rrjedhja elektronike e seancave të këshillit komunal Emri i projektit Mbajtja elektronike e seancës elektronike të Këshillit komunal të

Velesit Sfera Transparencë dhe efikasitet,

Rritja e kualiteti të shërbimeve Bartës i projektit Komuna e Velesit Të tjerë pjesëmarrës Përshkrim i shkurtë iprojektit

Para implementimit të praktikës ekzistonte problem me sasinë emadhe të letrave, fotokopjim i materialeve dhe shpenzimetmateriale lidhur me atë, shpenzimet për shërbimet e postës dhe tëngjashme. Kur materialet do të arrinin deri tek anëtarët e Këshillit,ata përsëri duheshin të kthehen mbrapa me ato në komunë që tëmunden ta ndjekin seancën e Këshillit dhe të diskutojnë për rendine ditës. Gjatë ndryshimit eventual të rendit të ditës ishte enevojshme kopjim i sërishëm, harxhime të reja dhe ngadalësim ipunës së Këshillit. Administrata komunale humbte shumë kohë të punët teknike lidhurme përgatitjen dhe realizimin e seancave të Këshillit. Drejtimi iseancave të Këshillit ishte i ngadalshëm dhe jo efikas, ndërsa qasjaderi tek informatat të rëndësishme për marrjen e vendimeve – ivështirë dhe vetëm në formën në letër. Qasja deri tek informatat,nga ana e qytetarëve sërish vetëm në formë në letër në shpallësinzyrtar.. Mbajtja elektronike e seancës të Këshillit Komunal në Veles ështëshembull praktik i cili duke shfrytëzuar mundësitë e teknologjisëinformative dhe komunikuese (TIK) mundëson përgatitjen dhedrejtimin e seancës së Këshillit, qasje deri tek të gjitha materialetrrjedhëse dhe të arkivuara (vendime, zgjidhje, procesverbale,shpallës zyrtar) dhe e gjithë korniza ligjore e cila ekziston nëpërdorim në formë elektronike. Kjo mënyrë e mbajtjes së seancavetë Këshillit është kushtimisht i “mbyllur” në korniza të sistemitinformativ komunal në pjesën e saj të punës, por në mënyrë të lehtë

25

dhe të thjeshtë mundëson shpalljen e të gjitha materialeve zyrtaretë cilat janë rezultat i punës së Këshillit të www.veles.gov.mk

Rezultatet e pritura Praktika e zgjidhi problemin për të cilin edhe është implementuar. Me aplikimin e praktikës u arrit rritja e efikasitetit të administratësdhe Këshillit komunal, janë krijuar kushte të volitshme për punë tëKëshillit, janë zvogëluar shpenzimet për përgatitjen e seancave,distribuimi i materialeve për punë bëhet në formë elektronike,është aplikuar TIK.


1. Faza 1 Përgatitja e dokumentacionit teknik dhekushteve për implementim

2. Faza 2 Implementimi i sistemit për nivel teknik 3. Faza 3 Trajnim i anëtarëve të Këshillit të Komunës

së Velesit Parakushtet Është e nevojshme shkalla e lartë e implementimit të TIK në

korniza të administratës si edhe kushtet hapësinore Koha eimplementimit

Në kontinuitet

Projektimi financiar Mjete financiare - 3.800.000 denarë. TIK-pajisje-1.600.000 denarë dhe pajisje tjetër - 2.200.000 denarë.Personel – Shpenzimet rrjedhëse.

Faktorët kritik për implementim Burimet financiare Për zbatimin e kësaj praktike nuk janë të nevojshme organizime

partnere ose tjetër lloj i ndihmës së jashtme- komuna mundetpavarësisht ta implementojë. Praktika është plotësisht e vetë-mbajtur sepse funksionon si pjesë e administratës komunale.

Kuadro profesional,resurse njerëzore,njohuri dheprofesionalizëm i nevojshëm

Nuk janë të nevojshme punësime plotësuese për implementim tëpraktikës. Ajo është implementuar nga shërbimet e komunës.

Teknologji LAN, Softuer intranet për realizimin e seancës (Open Source) Afatet kohore Ndjekja e realizimit Projekti me sukses funksionon prej 2006 Rreziqe Vullnet politik, infrastrukturë teknike, pajisje dhe nivel adekuat i e-

njohurive/pismenost Në vete, praktika mund lehtë të adaptohet për nevojat specifike, që e bënë atë maksimalisht fleksibile dhe të zbatueshme për komuna të ndryshme sipas madhësisë dhe numrit të anëtarëve të Këshillit. Kjo do të thotë se nga aspekti i shpenzimeve, implementimi i praktikës do të duhej të ishte më e lehtë në komunat e vogla. Këshilli elektronik i komunës së Velesit funksionon prej majit të vitit 2006 dhe kjo është një praktikë e mirë e cila rekomandohet për implementimin në të tjera komuna. Me

26

integrimin dhe aplikimin e sistemit unik për bashkëpunim në korniza të shërbimeve në komunë, ekziston mundësia e ndërrimit të aplikacionit ekzistues me një të re, më të sofistikuar. . Implementimi i sistemit informativ gjeografik Emri i projektit Implementimi i sistemit informativ gjeografik(SIGJ) Sfera Rritja e kualitetit të shërbimeve Bartës i projektit Komuna e Negotinit Të tjerë pjesëmarrës USAID,AER Përshkrim i shkurtër iprojektit

SIGJ sistemi paraqet sistem i bazuar kompjuterik i të dhënavehapësinore të cilat janë të paraqitura në formë të planeve, kartave,tabelave dhe prezantimeve 3 dimensionale dhe shërben përgrumbullimin, vizuelizimin, kontrollimin, vërtetimin, ruajtjen,manipulimin, përpunimin, integrimin dhe analizimin e të dhënavehapësinore dhe arritjen e rezultateve nga të njëjtat. Ai paraqetvegël për modelim dhe analizim të problemeve komplekse nga jetae përditshme. Nga aspekti i vetëqeverisjes lokale, SIGJ sistemi është çerdhe e tëgjitha informatave të cilat duhet ti ketë në një qytet ose komunëbashkëkohore dhe të menaxhohen me efikasitet. Dobi plotësuesenga implementimi i sistemit SIGJ është ndikimi i tij padyshim mbirritjen e shkëmbimit elektronik mes të punësuarve në administratënkomunale. SIGJ softueri janë donacion i USAID prej vitit 2004, që u ndoqedhe me trajnim për përdorimin e tij. Pajisja dhe softueri upasuruan në vitin 2006 me pjesëmarrje në projektin e AgjencisëEvropian për Rikonstruktim TRAIN, e cila gjithashtu dha sidonacion SIGJ-softuer për edhe dy kompjuterë dhe organizoitrajnim të cilin e ndoqën edhe një i punësuar komunës.

Rezultatet e pritura Sistemi informativ mundëson qasje të shpejtë deri te cila doinformatë e cila ka të bëjë me planifikimin urbanistik dhe të gjithaçështjet lidhur me urbanizmin, me të cilët janë të prekur qytetarët eKomunës së Negotinit. Në analizën e të dhënave përmes prezantimit grafik mund të bëhenplanifikime të caktuara dhe strukturim i terrenit. Përshpejtohet vetpërpilimi i planeve urbanistike. Gjatë përpilimit të planeve të rejadhe ndryshimin e ekzistueseve, ato vetëm regjistrohen në planinekzistues urbanistik. Fitohet në kohë gjatë përpilimit të të dhënave ,ndërsa me zgjidhjen vizuale të problemit kontribuojmë nëkualitetin e zgjidhjeve

Fazat e1. Faza 1 Përgatitja e dokumentacionit teknik për

27

implementimit realizim të projektit 2. Faza 2 Implementim i sistemit në nivel teknik 3. Faza 3 Trajnimi i administratës

Parakushtet Kuadrot profesionale, trajnimi kualitativ dhe mbështetja teknike Koha eimplementimit

Projektim financiar Donacion prej donatorëve të huaj (shuma nuk është e njohur)

Faktorët kritik për implementim Burimet financiare USAID, AER Kuadrot profesionale,resurset njerëzore,njohuri tëdomosdoshme dheprofesionalizëm

Përcaktim dhe standardizim i të dhënave të cilat duhet tëregjistrohen në sistem Mungesë e kuadrit profesional në njësitë e urbanizmit Person përgjegjës për digjitalizimin dhe SIGJ-analitikë

Teknologjitë Platforma e Mikrosoftit, SQL Server për deponimin e bazës së tëdhënave, ArcMap dhe ArcView – SIGJ softuer për digjitalizim,gjeo-referencë, analizë dhe të dhëna atribuese

Afatet kohore Përcjellja e realizimit 2004 – USAID, 2006-AER Rreziqet Vullneti politik, infrastruktura teknike, pajisja dhe niveli adekuat i

njohurive për implementim

Vënia në funksion e Sistemit informativ gjeografik (SIGJ) në punën e përditshme të komunave është e domosdoshme për periudhën në vijim. Për periudhën prej vitit 2004 deri në vitin 2006, përmes projekteve të USAID dhe AER në pjesën më të madhe të komunave në Maqedoni u dhuruan SIGJ-softuer (ArcMap dhe ArcView), për përdorimin e të njëjtit u trajnuan një pjesë e të punësuarve në njësinë për urbanizëm prej secilës nga komunat ku ishin implementuar këto projekte.

Sot, vetëm në një pjesë të vogël të atyre komunave pjesërisht shfrytëzohet ky softuer. Shkaku mund të vështrohet nga më shumë këndvështrime. Në atë periudhë vetëm një pjesë e vogël e planeve urbanistike të cilat i ka komuna ishin në formën elektronike dhe kishte nevojë për më shumë kohë për skenim dhe gjeo-referencim të planeve tjera, të parcelave të kadastrës, objekteve e të ngjashme. Problem tjetër është mospasja e personi në komunë i cili për çdo ditë do të kryejë regjistrimin dhe analizën e të dhënave në sistem. Pjesë e këtyre pengesave janë të mënjanuara, kompanitë të cilat përpilojnë plane urbanistike janë të obliguara që planet ti dorëzojnë në formën elektronike deri në komunë. Për shkak të kalimit të një periudhe të gjatë, është i nevojshëm trajnim i sërishëm kualitativ për SIGJ për shërbimet si edhe shfrytëzim i mundësive momentale për mbindërtim të sistemit dhe ofrimit të on-line shërbimeve për qytetarët.

28

Implementimi i SIGJ sistemit organizativ

Emri i projektit Implementim i SIGJ në Qytetin e Shkupit Sfera TIK,urbanizëm,punë komunale (model i adresuar) Bartës i projektit Sektor për IT. Qyteti i Shkupit Të tjerë pjesëmarrës Të gjithë sektorët e Qytetit të Shkupit,GISDATA Shkup Përshkrim i shkurtër iprojektit

Gjatë vitit 2008 (faza e parë) Qyteti i Shkupit filloi meimplementimin dhe zhvillimin e sistemit informativ gjeografi(SIGJ) si sistem organizativ SIGJ (“enterprise SIGJ”) në kornizat etë gjithë sektorëve të administratës së qytetit. Faza e parë e implementimit të SIGJ është bërë me përdorimin einternet/intranet teknologjisë (ArcGIS Server 9.2) përmesinfrastrukturës klient/server i cili siguron qasje të shpejtë dhe tëthjeshtë drejt të dhënave hapësinore përmes SIGJ aplikimet dheinternet kërkuesit të numrit të madh të shfrytëzuesve. Të dhënathapësinore janë në një vend, server të dhënash, ndërsa interfejsishfrytëzues i aplikimeve është dizajnuar sipas nevojave të Qytetittë Shkupit.

SIGJ serveri i internetit/intranetit siguron qasje drejt të dhënavehapësinore përmes kërkuesit të thjeshtë në internet nga cili dokompjuter në rrjetën lokale.

Hardueri i SIGJ i instaluar dhe konfiguruar dhe softueri i SIGJserverit E ndërtuar gjeo-baza e të dhënave me përdorim të Microsoft SQLServer 2005 dhe ESRI ArcSDE 9.2 (GUP i Qytetit të Shkupit 2002,model adresues i Qytetit të Shkupti, fotografi satelitore Shkup2007, plane të kadastrës dhe kartave topografike) Përpiluar intranet ueb-lokacioni për qasje deri tek të dhënathapësinore me licencë për numra të pakufizuar të shfrytëzuesve Përpiluar aplikacion për mirëmbajtje të modelit adresor Përpiluar shtresa të reja të të dhënave hapësinore gjatë vitit 2009

Rezultatet e pritura Rritja e transparencës në punën e administratës së qytetit deri tekqytetarët dhe biznes bashkësia përmes përpilimit të SIGJ internetportalit të Qytetit të Shkupit me të cilin do të mundësohet qasje nëtë dhënat hapësinore të Qytetit të Shkupit (GUP incizim satelitor,objekte të interesit....) dhe aplikacion për iniciativat dhepropozimet e qytetarëve deri tek administrata Rritja e efikasitetit në punë në administratën e Qytetit të Shkupit Përdorimi i skanerit me format të madh (A0) për digjitalizim tëhapësirave ekzistuese në formë letër (hartë, plane, shtresa,....) dheregjistrimi i tyre në SIGJ sistemin të Qytetit të Shkupit Përdorimi i SIGJ pajisjeve për grumbullimin e informatavehapësinore në teren

29

Mbindërtim i sistemit adresor i Qytetit të Shkupit. Krijimi i kushteve për shkëmbim të informatave hapësinore dhebashkëpunim me NP të themeluara prej Qytetit të Shkupit dhekomunave, institucioneve në nivel shtetëror dhe ndërmarrjeveprivate.


1. Faza 1 Filluar dhe përfunduar në vitin2008 2. Faza2 Viti 2010 3. Faza3 Viti 2011

Parakushtet Infrastrukturë e zhvilluar e TIK, server sala, domeni, mjetefinanciare, SIGJ të dhënat

Koha eimplementimit

Viti 2008 – 2011

Projektimi financiar Në fazën e parë janë shpenzuar 4.500.000 denarë, për fazën e dytëjanë paraparë 5.000.000 dhe për fazën e tretë 7.200.000 denarë

Faktorët kritik për implementim Burime financiare Buxheti i Qytetit të Shkupit.

Aplikuar me Projektin për bashkëpunim ndërkomunal meKomunën e Qendrës në zhvillimin e SIGJ, deri më tani pa rezultat. .

Kuadro profesionale,resurset njerëzore,nevojë për njohuridhe profesionalizëm

Njësia për SIGJ, njohje për SIGJ teknologjinë dhe SIGJ ueb-shërbimin

Teknologji Microsoft SQL Server 2005 dhe ESRI ArcGIS 9.2 Afatet kohore Viti 2008 – 2011 Përcjellja e realizimit Funksionim i Intranet të Qytetit e Shkupit prej 2008 Rreziqet Mungesë e azhurnimit të të dhënave hapësinore për territorin e

Shkupit (veçanërisht për kadastrën nëntokësore), mungesë ebashkëpunimit mes institucioneve, kohë e gjatë e implementimit,kompleksiviteti i projektit.....

Implementimi i SIGJ organizativ është faza e dytë e implementimit të SIGJ sistemit në nivel lokal. Kjo fazë përfshin instalim dhe implementim i SIGJ ueb-serverit përmes së cilit internetit do të mundësojë qasje deri tek të dhënat hapësinore dhe të tjerat të mbetura në sistemin me nivele të ndryshme për qasje, pa dallim a bëhet fjalë për përdorim intern dhe bashkëpunim mes komunave ose për qasje publike.

Implementimi i mjeteve TIK bashkëkohore në procesin arsimor

Emri i projektit Zbatimi i mjeteve TIK bashkëkohore në proceset arsimore – Portaliarsimor komunal (PAK)

Sfera TIK, Arsim

30

Bartësi i projektit(sektor ose njësi)

Komuna e Velesit

Të tjerë pjesëmarrës Mikrosoft Maqedoni, FIOOM, MESA, Operatori Kabllovik“SPRINT“

Përshkrim i shkurtër iprojektit

Si platformë bashkëkohore punuese, PAK siguron shfrytëzimmaksimal të resurseve njerëzore, infrastrukturore dhe teknikeekzistuese në bashkësi, shkollat dhe familjet, duke shfrytëzuarvegla dhe shërbime për përmirësimin dhe përparimin e procesitarsimor përmes zbatimit të mundësive të cilat i ofron teknologjiainformative dhe komunikuese (TIK). Përfshirja e Komunës së Velesit dhe partnerëve është shembull përpartneritet publik –privat drejtuar kah sigurimi i qasjes deri teknjohuritë globale, kushte më të mira për jetesë dhe punë dhezhvillim i përshpejtuar i bashkësisë. Shkollat në arsimin fillor, tëmesëm dhe të lartë, prindërit e tyre, arsimtarët dhe profesorët nëinstitucionet arsimore lokale kanë në diskonim sistem unik përbashkëpunim, komunikim, shkëmbim të njohurive dhe evidencë. Ueb-lokacioni i portalit arsimor është www.obrazovanie.edu.mk

Rezultatet e pritura Sistem i implementuar dhe funksional për menaxhim mepërmbajtjet mësimore


1. Faza 1 Përgatitja e dokumentacionit teknik dhekushteve për implementim

2. Faza 2 Implementim i sistemit në nivel teknik 3. Faza 3 Trajnimi për administratorë, kuadri arsimor

dhe nxënësit Parakushtet Janë siguruar mjetet financiare për furnizim të harduerit dhe

softuerit, LAN në shkolla dhe qasje në internet nga cili do lokaciondhe nënkuptohet dëshira tek të gjitha target grupe

Koha eimplementimit

kontinuitet

Projektimi financiar Investimi i parë 2.680.000 denarë, por mbindërtimi dhe lidhja metë tjera BNJVL në këtë platformë do të kushtonte më pak

Faktorët kritik për implementim Burimet financiare Të gjithë partnerët pjesëmarrës në projekt Kuadro profesionale,resurse njerëzorenjohuri dheprofesionalizëm idomosdoshëm

2 - administratorë (në nivel më të lartë) Në çdo shkollë nga 2 administratorë Administratorët e nivelit më të lartë duhet të kenë njohuri të mëdhanga e gjithë teknologjia e përmendur, ndërsa administratorët eshkollës duhet të dinë si të menaxhojnë me sajtet e shkollave dheme dhënien e privilegjeve. Për të tjerë arsimtarë është e nevojshmedija që të përgatisin materiale elektronike dhe teste dhe të njëjtat tishpërndajnë nxënësve adekuat. Portali është i orientuar nëshfrytëzim dhe i lehtë për shfrytëzim për shfrytëzuesit e fundit.

31

Teknologjitë Microsoft Windows Server, Microsoft ISA Server, Microsoft SQLServer, Microsoft SharePoint Portal Server, Microsoft ClassServer, Microsoft Exchange Server

Afatet kohore Përcjellja e realizimit Me sukses funksionon pre viti 2007 Rreziqet Njohuri të pamjaftueshme të TIK tek kuadri arsimor

Tejkalimi i frikës nga e reja obligimet plotësuese vështirë pranohen koha e nevojshme për implementimin e teknologjisë së re nëshkolla

Gjatë planifikimit të projektit janë shqyrtuar më shumë skenarë dhe mundësi për zgjerim. Nuk ekzistojnë pengesa nga aspekti teknik dhe funksional për ndërtimin dhe lidhjen e të tjerë partner dhe shfrytëzues. Në fillim deri në RAK qasje përmes adresës www.veles.edu.mk. Sot, përveç shkollave të Velesit, shfrytëzues të portalit arsimor janë edhe shkollat e Komunave të Karposhit dhe Biznes akademia Smilevski nga Shkupi. Praktika funksionon prej muajit maj të vitit 2007, në ndërkohë www.vele.edu.mk u rit në www.obrazovanie.edu.mk çka do të thotë se arsimi është materie e gjallë, ritet dhe zhvillohet.

Е–tatimet

Emri i projektit Е- tatimet Sfera TIK, administrimi i tatimeve lokale (Financat) Bartës të projektit Sektori për IT, Qyteti i Shkupit Të tjerë pjesëmarrës Sektori për financa Qyteti i Shkupit, komuna në Qytetit e Shkupit,

EuroNetKom Shkup Përshkrim i shkurtër iprojektit

Përshkrim i të dhënave për gjendjen aktuale në aspekt të tatimevelokale të qytetarëve dhe kompanive në Qytetin e Shkupit përmesueb-lokacionit http://e-danoci.skopje.gov.mk pjesë e portalit zyrtare Qytetit të Shkupit. Qasja bëhet përmes ueb shërbimit dhe baza e replikuar e tëdhënave për tatime. Gjithsej janë dhënë urdhëresat shfrytëzuese meemër dhe parullë të afërsisht 140.000 qytetarëve dhe 50.000firmave.

Rezultatet e pritura Rritja e transparencës të punës të administratës së qytetit drejtqytetarëve dhe biznes bashkësisë. Ulja e grumbullimeve para sporteleve të Qytetit të Shkupit. Bashkëpunim me komunat e Shkupit përmes VPN rrjetit.


1. Faza 1 Përpunimi i kërkesave funksionale 2. Faza 2 Përpunimi i ueb-shërbimit 3. Faza 3 Lidhja me ueb-shërbimin me portalin zyrtar

të Qytetit të Shkupit Parakushtet TIK infrastrukturë e zhvilluar, server salla, domen, internet qasje e

32

mrekullueshme Koha eimplementimit

Viti 2008

Mbështetja financiare Janë të nevojshme 20.000 denarë për komunë për përpunim të ueb-shërbimit.

Faktorët kritik për implementim Burime financiare Buxheti i Qytetit të Shkupit. Kuadro profesionale,resurse njerëzore Njohuri dheprofesionalizëm idomosdoshëm

Njohja e ASP.NET teknologjisë dhe ueb-shërbimeve

Teknologji Microsoft SQL Server, ASP NET Afatet kohore Viti 2008 – 2011 Përcjellja e realizimit Funksionon prej vitit 2008 Rreziqet Siguri e rrjetit kompjuterik lokal për shkak të qasjeve nga jashtë Pasqyrimi i gjendjes tatimore e qytetarëve në masë të madhe ndihmon për eliminimin e shtyrjeve të panevojshme para sporteleve vetë për të marrë informatë themelore. Përmes shikimit të kësaj baze të replikuar të të dhënave për tatime qytetarët mund të marrin informatat që Qyteti i Shkupit i ka për ata, edhe atë si vijon: paraqitja pronësore, vendim për tatim mbi pronë (numrat dhe datat e vendimit), si dhe a kanë obligime të pa likuiduara tatimore. Qasja gjithashtu është shumë e dobishme në rasti se vendimi tatimor nuk i është dorëzuar qytetarit, sepse ai ka informatë për numrin e vendimeve, datën e lëshimit dhe shumën të cilën e ka si borxh. Për implementim të disa nga më lartë të theksuara praktika dhe oferta të shërbimeve përmes internetit, nga pikëpamja teknike është i nevojshëm ekzistimi i ueb-serverit dhe linjës së siguruar për internet në korniza të komunës. Këto janë shpenzime plotësuese të cilat duhet të merren parasysh që të mund të sigurohet qëndrueshmëri e projektit, mos ndërprerje me punë dhe ofertë për ueb-shërbime të reja.

33

Mënyra e përpunimit dhe miratimit të TIK strategjisë lokale TIK strategjia duhet të miratohet nga Këshilli i komunës dhe të jetë dokument themelor strategjik nga sfera e TIK në komunë. Pas përpunimit të projekt strategjisë së parë, ajo i jepet Këshillit komunal për miratim. Pastaj organizohet prezantim publik i projekt-strategjisë (ftohen të gjithë bërësit relevant) si edhe debat publik përmes ueb-lokacionit të komunës. Pasi që do të shqyrtohen propozimet dhe komentet, bëhet propozim-strategji dhe i dorëzohet Këshillit komunal për leje dhe miratim. Pas miratimit nga ana e Këshillit komunal, TIK strategjia shpallet në ueb-lokacionin e komunës. Koncepti themelor për përmbajtjen e TIK strategjisë Faqja e parë E përmban stemën e komunës, emrin e plotë të

dokumentit dhe vitin e miratimit.

Përmbajtja Teksti duhet të formatohet me shfrytëzimin e stileve (Heading 1, Heading 2, e kështu me radhë), dhe me atë përmbajtja automatikisht gjenerohet.

Hyrje

Në këtë pjesë definohet qëllimi i dokumentit dhe periudha kohore për të cilën bëhet dokumenti.

Gjendja momentale(rrjedhëse)

NË këtë pjesë analizohet gjendja e përgjithshme momentale në komunë dhe gjendja në sferën e teknologjisë informative dhe komunikuese. Analiza ka për qëllim që për momentin të fitohet fotografi reale për komunën

Pasqyrim i TIK strategjisë Pasqyrim i përgjithshëm që përmban TIK strategjia.

Vizioni, misioni, dhe qëllimi Çka në afat të gjatë dhe të shkurtër duhet të arrihet me TIK strategjinë lokale.

Sfera e veprimit, sfera

Делокруг, област

TIK strategjia mund të jetë dokument i veçantë strategjik, e mund të jetë edhe pjesë përbërëse e strategjisë së përgjithshme komunale ose e strategjisë lokale për zhvillim ekonomik.

Parakushtet,përkufizimet, kërcënimet

Faktorët kritik për implementimin e TIK strategjisë.

34

Rolet dhe përgjegjësitë

Duhet të përcaktohen bartësit e pjesëve të caktuara të TIK strategjisë (drejtues të njësive/sektorëve), si edhe persona përgjegjës për të dhënat.

Komunikim dhe transparencë

NË këtë pjesë definohen arritjet në parimin komunë e hapur dhe transparente si për jashtë, ashtu edhe për brenda vet komunës.

Komuna – shfrytëzues (qytetarë dhe kompani)

Komunikimi i komunës me shfrytëzuesit, qytetarët dhe kompanitë (komunikimi për përjashta).

Komunikimi mes njësive dhe sektorëve brenda komunës

Komunikim mes të punësuarve në komunë(komunikim i brendshëm).

Projekte të cilat përfshijnë më shumë sektorë dhe njësi

Ndarja e të arriturave nga projekti mes sektorëve dhe njësive në komunë.

Menaxhim me shfrytëzuesit Sinkronizim në shfrytëzimin dhe azhurnimin e informatave për shfrytëzuesit.

Magazinim i të dhënave Ruajtje dhe sigurim i të dhënave të cilat i ka komuna.

Menaxhim me njohuritë Shkëmbim i materialeve dhe njohurive të fituara nga pjesëmarrja në punëtori të ndryshme, trajnime, seminare.....

Teknologji Vendosja teknologjike e komunës (rrjetë, harduer, softuer).

Rrjetë Teknologjitë të cilat përdoren për rrjetëzim në vet objektet e komunës dhe në territorin e gjithë komunës.

Pajisja harduerike (klientët dhe serverët)

Planifikim për pajisje me harduer në komunë.

Pajisja softuerike (aplikacione për klientë dhe serverë)

Planifikim për pajisje me softuer në komunë.

Intranet/internet Planifikim i qasjes deri në internet, ekzistimin e ueb-lokacionit me regjistrim të moduleve të cilat duhet ti përmbajë dhe zgjidhje për intranet.

35

Komunikimet (infrastruktura) Në këtë pjesë përshkruhet qasja strategjike për atë se çfarë telekomunikime do të shfrytëzojë komuna.

Integrim i rrjetës me zë dhe i të dhënave (telefoni përmes internet-protokollit- Voice over IP VoIP)

Përshkruhet mënyra e integrimit të rrjetës me zë dhe me të dhëna.

Video-konferenca Shfrytëzimi i video-konferencave si pjesë e punës së përditshme.

Komunikime (qasja) Në këtë pjesë përshkruhet në cilën mënyrë do të kryhet komunikimi mes të punësuarve në komunë.

Zyrat Komunikimi mes të punësuarve në zyrat.

Sistemi një sporteli Komunikimi mes zyrave të para dhe zyrave të fundit.

Puna nga distanca Me çfarë mënyre të punësuarit mund të qasen deri tek kompjuterët e tyre kur janë jashtë zyrave (seminare, trajnime, punëtori).

Resurset Resurset të cilat janë në dispozicion të komunës.

Aftësitë TIK aftësitë me të cilat disponojnë të punësuarit.

Trajnimet Vlerësimi për nevojën për trajnim e të punësuarve dhe plan për realizimin e tyre.

Prokurimet/tenderë Përgatitja dhe implementimi i procedurës tenderuese.

Prokurim i harduerit Planifikim për ndërrim të harduerit të vjetër dhe prokurim me të ri.

Prokurim i softuerit Planifikim për prokurim të aplikacioneve softuerike të reja dhe mirëmbajtja e atyre ekzistuese.

Prokurimet e përbashkëta Planifikim i prokurimit në partneritet me të tjerë subjekte (komuna) të cilët kanë nevoja të njëjta.

Financimi Planifikim i burimeve të mjeteve për zbatim të prokurimit nga TIK sfera.

36

Mbrojtja dhe siguria Në këtë pjesë përshkruhen drejtimet strategjike për implementim të proceseve mbrojtëse dhe procedurat për mbrojtjen e të dhënave dhe komunikimet.

37

Propozim-terku për katër lloje të komunave Këto janë vetëm propozim-terke për përpilimin e strategjisë lokale të TIK dhe të njëjtat nuk janë të obligueshme. Çdo komunë vet duhet të vendosë se çka nga terku do të implementojë, dhe çka jo, sipas nevojave të saja specifike. Nuk mund të hiqet vijë e ashpër ndarëse mes shkallës së zhvillimit të TIK të komunave dhe prandaj gjatë përpilimit të strategjive lokale të TIK komunat vet do të vendosin cilin terk do ta marrin si bazë për strategjinë e TIK. Propozim-terku për komunat TIK të zhvilluara urbane TIK i zhvilluar urban i komunës është ajo komunë e cila ka kompjuter për secilin të punësuar të cilët kanë nevojë për kompjuter, të gjithë kompjuterët janë në rrjetin domen dhe kanë qasje në internet. Ka sektor/njësi/person i TIK. Ka softuer të cilët janë të orientuar në klient-server dhe rregullisht bëhen kopje rezerve mbrojtëse (back-up) i të dhënave të serverëve të cilët janë të vendosur në hapësirën me qasje të kufizuar. Ka arkiv elektronik, ofron shërbime elektronike për qytetarët përmes ueb-lokacionit të vet, shfrytëzon nënshkrim elektronik. Ka të implementuar sistemin një sportel, qendra komunale për shërbime në vendbanimet më të mëdha të cilat gravitojnë rreth komunës, si edhe pika të lira për qasje në internet.

1. Hyrje Ky dokument paraqet strategji të TIK të komunës për periudhën prej vitit 2010 deri në vitin 2015. Në të do të jepet pasqyrë e gjendej aktuale në komunë dhe qëllimet e planifikuara për tu arritur në periudhë të caktuar kohore. Gjithashtu, pjesë përbërëse e këtij dokumenti është Aksion plani me projekte konkrete i të cilit realizim do të kontribuojë në plotësimin e synimeve të dhëna strategjike. Dokumenti paraqet drejtim të domosdoshëm për implementimin e teknologjisë informative dhe komunikuese në komunë me qëllim që të përparohet procesi i decentralizimit dhe që të bëhet puna e administratës edhe më efikase. Në përgatitjen e strategjisë së TIK marrin pjesë faktorë relevant (pushteti lokal, qytetarë, kompani) dhe pjesëmarrja e tyre dhe pranimi i strategjisë së TIK do të kontribuojë për realizim të suksesshëm dhe transformim më efikas i komunës në e-komunën përparimtare.

2. Gjendja rrjedhëse (momentale)

• Historia e zhvillimit të komunës në sferën e TIK

Teknologjitë informative dhe komunikuese si sferë e rëndësishme në punën e komunave deri tani u trajtuan në korniza të strategjisë së përgjithshme për zhvillim. Me procesin e decentralizimit dhe përpjekjeve për komunë efikase, llogaridhënëse azhure dhe

38

transparente, TIK zënë vend shumë të rëndësishëm në programin e punës së komunës dhe kjo imponon nevojën për përpilimin e këtij dokumenti strategjik dedikuar TIK. Në vitin.... është përpiluar ueb-lokacioni i parë komunal. Në te mund të gjenden informata të përgjithshme për komunën dhe aktivitetet e saja. Në vitin.... është bërë rrjetëzimi (është vendosur rrjet lokal – LAN). Në vitin... është furnizuar serveri i parë. Në vitin... është bërë furnizimi i parë më i madh i kompjuterëve. Në vitin... është punësuar sistem-administratori i parë. Në vitin... është implementuar e-këshilli. Në vitin... është siguruar softueri për GIS (SIGJ). Në vitin... janë siguruar softuerët elektronik për arkivim, tatime, punë financiare, udhëheqje me dokumentet. Në vitin... janë ofruar e-shërbimet e para për shfrytëzuesit. Në kohën e shkrimit të këtij dokumenti strategjik, letra e njoftimit e TIK e komunës është si vijon: Lidhja me rrjetë dhe qasje në internet Ueb-lokacioni e-shërbimet për qytetarët dhe kompanitë Informatat e radhës janë të nevojshme për formimin e fotografisë së përgjithshme për gjendjen e TIK në komunë dhe për shkaqe sigurie, nuk rekomandohet plotësisht të theksohen në korniza të strategjisë. Numri i të punësuarve: Kuadri i TIK: Pajisja harduerike (kompjuter, serverë): Harduer tjetër (printer, skaner, makinë për fotokopjim, pajisje multi-funksionale, aparate fotografimi, kamera, pajisje të rrjetit): Pajisja softuerike: sistemi operativ (platforma e përgjithshme për punë), softuer për zyre, softuer për financa, softuer për tatime, softuer për arkivim, GIS(SIGJ) dhe të tjerë softuer të specializuar të cilat i shfrytëzon komuna në punën e saj të përditshme.

3. Kontroll /Pasqyrë e strategjisë së TIK

а. Vizioni, misioni, qëllimet Vizioni(ku?) – komunë efikase dhe transparente Misioni (si?) – shfrytëzim optimal i teknologjive informative dhe komunikuese në punën e përditshme Qëllimet:

• Komunë më efikase dhe më transparente e orientuar drejt qytetarëve dhe biznesit

• Të pajisurit teknik dhe përforcimi organizativ i komunës • Trajnim konstant i të punësuarve për mbindërtim të njohurive • Zvogëlimin e shpenzimeve në punë • Plotësimin e nevojave të qytetarëve

39

• Qasje deri tek informatat • Lufta kundër korrupsionit

b. Sferë veprimi, sfera

Strategjia e TIK e komunës është në pajtueshmëri me normat dhe rregullat ligjore, strategjitë kombëtare të TIK dhe strategjia lokale për zhvillim. Në strategjinë e TIK është shfrytëzuar përvoja e fituar e komunave nga sfera e TIK. Pjesë e projekteve të definuara në aksion planin përfshijnë edhe partnerë tjerë.

c. Parakushtet, kufizimet, kërcënimet

Lëvizja e tregut të teknologjive informative dhe komunikimit elektronik në shtet dhe klima e përgjithshme në shtet në sferën e TIK janë faktorë shumë të rëndësishëm. Çmimet e pranueshme për harduer, softuer dhe komunikime elektronike janë bazë e mirë për realizimin e projekteve të parapara me këtë strategji të TIK. Mbështetja e pushtetit qendror për zhvillimin e TIK në gjithë shtetin, e definuar si qëllim strategjik në strategjitë kombëtare të TIK, pozitivisht do të ndikojë në zhvillimin e TIK në nivel lokal. Me përpilimin dhe pranimin e kësaj strategjie të TIK, qartë shprehet dëshira dhe përkushtimi strategjik e strukturave udhëheqëse në komunë (kryetari i komunës, këshilli, udhëheqësit e sektorëve dhe njësive) për realizim të strategjisë së TIK. Gjatë krijimit të buxhetit të komunës do të kenë parasysh projektet e planifikuara në Aksion planin dhe do të sigurohen mjete për realizimin e tyre. Procesi do të jetë transparent dhe inkluziv. Të gjithë të punësuarit në komunë do të njoftohen me strategjinë e TIK. Është i domosdoshëm bashkëpunimi dhe koordinimi në implementimin e projektit nga Aksion plani. Strategjia e TIK u është prezantuar qytetarëve përmes debatit publik dhe qytetarët morën pjesë në krijimin e strategjisë së TIK përmes propozimeve dhe sugjerimeve. Integrimi vertikal i administratës komunale mund të paraqesë pengesë të rëndësishme për realizim efikas të projekteve të planifikuara me Aksion planin të kësaj strategjie të TIK. Gjithashtu, ndërrimi i mënyrës tradicionale e punës me të ri përmes implementimit të teknologjive të reja mund të hasë në rezistencë tek të punësuarit në komunë dhe prandaj duhet të punohet në rritjen e vetëdijes së tyre për përfitimet nga TIK. Për implementim të teknologjive të reja është e domosdoshme planifikim dhe arritje në kontinuitet i njohurive dhe aftësive të reja përmes realizimit të planit për trajnim e të punësuarve.

ç. Rolet dhe përgjegjësitë

Teknologjitë informative dhe komunikuese kanë pika të prekëse me të gjitha sektorët dhe njësitë në komunë. Shumica e projekteve përfshijnë më shumë sektorë. Gjithashtu, në rastet të cilat i përfshijnë futjen, ruajtjen dhe qasjen deri tek informatat, janë të përfshirë numër i madh i të punësuarve. Me qëllim të zbatimit të suksesshëm të projekteve nga Aksion plani i strategjisë së TIK për secilin projekt duhet të përcaktohen bartës të cilët do të jenë përgjegjës për implementimin e tyre, si edhe sektorë/njësi/të punësuar të tjerë të cilët do të jenë të përfshirë në realizimin e ndonjë projekti të caktuar. Sa i përket informatave, për shkak se pjesë e madhe e informatave nuk janë të karakterit publik,

40

duhet me kujdes të përcillet regjistrimi i tyre, ruajtja dhe qasja deri tek informatat dhe të përcaktohet përgjegjësia për keqpërdorimet eventuale ose humbja e të dhënave.

4. Komunikimi dhe transparenca

Komunikimi dhe transparenca janë element shumë i rëndësishëm në punën e komunës. Komuna duhet të jetë e hapur dhe transparente para qytetarëve dhe kompanive dhe të shërbejë si servis i tyre. Komunikimi dhe transparenca dukshëm do të përparojnë me shfrytëzimin e të arriturave të cilat i ofron teknologjia informative dhe komunikuese.

а. Komuna – shfrytëzuesit (qytetarë, kompani)

Qytetarët dhe kompanitë janë shfrytëzuesit kryesor të shërbimeve në komunë. Të punësuarit në komunë për çdo ditë janë në kontakt me ata. Me qëllim të përparimit të punës dhe efikasitetit të komunës, ajo duhet në kontinuitet t’i informojë qytetarët dhe kompanitë e veta për shërbimet të cilat janë në qasje për ata, për atë se çfarë dokumente janë të nevojshme që të zbatohet një procedurë për të cilën kanë nevojë ose të lëshimit të ndonjë dokumenti. Shpalljet publike të ueb-lokacionit të komunës, si edhe mundësimin e komunikimit të drejtpërdrejtë dhe dyanshëm përmes e-postës janë standarde themelore që secila komunë duhet t’i plotësojë në rrugën e saj drejt llogaridhënies dhe transparencës. Qytetarëve u është dhënë mundësia për pjesëmarrje në punën e komunës përmes dhënies së propozimeve dhe sugjerimeve në adresën zyrtare në e-postën e komunës. Me këtë sigurohet pjesëmarrja e qytetarëve në procesin e marrjes së vendimeve në komunë. Portali komunal do të zhvillohet për nevojat e e-shërbimit përmes partneritetit publik-privat ose resurseve të veta njerëzore me shfrytëzimin e përvojave në përpilimin e shërbimeve të reja, interneti i bazuar në WEB dhe intranet aplikimeve. Komuna do të ofrojë numër të zmadhuar dhe kualitet të e/m-shërbimeve qytetarëve të vet, të cilët në afat të gjatë do t’i zhvillojë dhe do t’i përparojë me çka do të rrisë interesimin dhe përdorimin e TIK dhe e-shërbimeve nga ana e qytetarëve në nivel lokal. Do të implementohen e/m-shërbime të përparuara siç janë: Dorëzimin e kërkesës përmes rrugës elektronike nga qytetarë dhe kompani me auto-teknikë Informim për statusin e lëndës në të gjitha procedurat (marrja e lejes me nënshkrim

elektronik të siguruar). Qasje në dokumentet e lëshuara dhe marrja e tyre nga qytetarët dhe kompanive me nivel

të lartë të privatësisë së siguruar të dhënat për secilin qytetar ose kompani (https, regjistrimi i shfrytëzuesit+regjistrim i fjalës së shifruar + përdorimin e certifikatës digjitale)

Mundësimin e porosive SMS pa pagesë si shërbim i komunës dhe informimi i qytetarëve dhe kompanive përmes postës elektronike ose SMS porosive

Implementimin e pagesës elektronike (përmes celularit, kontakt qendrave, ueb portalit) të shërbimeve të cilat i ofron komuna do ta eliminojnë nevojën për vizitat e bankave dhe

41

postave për tu kryer pagesa, si edhe nevoja për blerje të pullave për taksa – pagesë e thjeshtë e shpenzimeve administrative, pulla për taksa është e nevojshme në të gjitha kërkesat.

Certifikatat digjitale si ekuivalent e letër njoftimit do të gjejnë aplikim me implementimin e procedurave dhe shërbimeve për të cilët është e nevojshme përdorimi i kartave për IP dhe PKI (aplikime për tatime, furnizime elektronike, leje elektronike dhe nënshkrim i procedurave dhe dokumenteve nga administrata e komunës, urdhëresave, lëshimit të lejeve, licencave, pagesës elektronike...)

Komuna do të përpiqet drejt implementimit të nënshkrimit elektronik në punën e komunave. Për këtë qëllim përskaj kryetarëve të komunës, i cili si person zyrtar tani më ka nënshkrim elektronik, nënshkrimi elektronik do të merret edhe për të gjithë drejtuesit e sektorëve dhe të tjerë persona përgjegjës.

b. Rivendosje/përparim i zyrave të disperzuara (të shpërndara) komunale

Me qëllim që shërbimet e komunës të jenë të arritshme dhe në qasje për të gjithë shfrytëzuesit, është me shumë rëndësi që qytetarët të mund të pranojnë shërbime në vendin në të cilin jetojnë. Për këtë qëllim, komuna ka të rivendosur zyra të disperzuara komunale në disa vendbanime më të mëdha të cilat gravitojnë kah qendra administrative komunale. Në zyrat e disperzuara komunale ka së paku një kompjuter dedikuar për të punësuarit dhe edhe një kompjuter të cilin qytetarët mund ta shfrytëzojnë për qasje të lirë në internet. Do të bëhet analizë për nevojat e hapjes së zyrave të reja të disperzuara, si edhe mbindërtimi i atyre ekzistuese.

c. Komunikim mes njësive dhe sektorëve brenda komunës

Që një komunë të funksionojë në mënyrë efikase dhe racionale, është shumë e rëndësishme të ketë koordinim dhe sinkronizim në punën brenda komunës, mes njësive dhe sektorëve. Për këtë qëllim, të gjithë të punësuarit në komunë duhet të jenë të njoftuar me mënyrën e punës së komunës, si edhe në vazhdimësi të informohen për secilin ndryshim. Të punësuarit duhet për çdo ditë ta shfrytëzojnë mjetin për komunikim intern (intranet ose ndonjë pajisje tjetër të ngjashme) që të jenë në rrjedhë me të gjitha ndryshimet dhe risitë.

5. Projekte që përfshijnë më shumë sektorë dhe njësi

Në realizimin e disa projekteve do të përfshihen më shumë sektorë dhe njësi, ndërsa rezultatet nga disa projekte do t’i shfrytëzojnë pjesa më e madhe e të punësuarve.

а. Menaxhim me shfrytëzuesit

Informatat për shfrytëzuesit/qytetarët përdoren nga të punësuarit në disa sektorë në komunë (tatime, financa, urbanizëm). Udhëheqja me këto të dhëna duhet të jetë e sinkronizuar, gjegjësisht, nëse pjesë e të dhënave për shfrytëzuesin ndryshohen nga një i

42

punësuar, informatat e reja duhet automatikisht të azhurnohen tek të gjithë shfrytëzuesit e informatave. Komuna do të aplikojë sistem bashkëkohor informativ (info qendra) për udhëheqje me shfrytëzuesit (qytetarë dhe biznes bashkësia) ku në një vend do të jenë në qasje të gjitha informatat e nevojshme për përdoruesin përmes kontaktit personal, telefon dhe postës elektronike.

b. Ruajtja dhe mbrojtja e të dhënave

Informatat dhe të dhënat të cilat i ka komuna janë mjete të rëndësie të veçantë për punën e përditshme dhe funksionimin e komunës në përgjithësi. Prandaj të dhënat duhet të ruhen dhe të mbrohen sipas normave standardeve ekzistuese të shkruara. Komuna si pronare e informatave i pranon obligimet për organizimin dhe zbatimin e masave teknike për mbrojtje dhe qasje deri tek të dhënat.

c. Udhëheqje me njohuritë/dituritë

Është shumë e rëndësishme të ndahen informatat e pranuara në këshillimore të ndryshme, seminare, trajnime ndërmjet të punësuarve në komunë. Të gjitha materialet, informatat, procesverbalet dhe të tjera informata të cilat të punësuarit i kanë marrë si dije në llogari të komunës dihet të jenë në përdorim të të gjithë të punësuarve. Pas secilit trajnim, seminar, punëtori të vizituar, të punësuarit duhet të përpilojnë raport i cili do të jetë në qasje për të gjithë të punësuarit, dhe nëse ka nevojë, do të jetë në qasje edhe për opinionin publik.

ç. Planifikim/Hartimi i proceseve administrative dhe procedurave të punës

Proceset administrative dhe procedurat e punës duhet të jenë qartë të definuar dhe të ekzistojnë të shënuara në letër dhe të lejuara nga strukturat drejtuese. Me këtë mënyrë ndërtohet dhe forcohet memoria institucionale dhe përmirësohet efikasiteti. Kjo do të ndihmojë gjatë definimit të softuerit për udhëheqje me dokumentet dhe proceseve të punës. Për këtë qëllim do të bëhet planifikim i proceseve administrative dhe procedurave me aplikim të sistemit për kualitet për rregullat e unifikuara për punën dhe shërbimet e administratës publike ISO 9001:2008..

6. Teknologjitë

а. Rrjetet

• Rrjetëzimi i objekteve ku është e vendosur komuna

Për rrjetëzimin e objekteve ku është vendosur komuna do të shfrytëzohet rrjetëzim me tel (rrjet lokal – LAN). Gjatë furnizimit të pajisjes me rrjetin aktiv mbahet llogari që e njëjta të jetë në mundësi të bëjë menaxhimin dhe segmentimin e rrjetës në VLAN. Do të bëhet analizë për shfrytëzimin e rrjetës pa tel në qoftë se bëhet fjalë për ndarje të internet-qasjes për shfrytëzim publik (qasja në pika publike për internet në lokalet e komunës).

• Rrjetëzimi i zyrave të disperzuara (shpërndara) komunale

43

Zyrat e disperzuara komunale do të jenë të lidhura me komunën përmes rrjetit privat virtual përmes shfrytëzimit të shërbimeve komunikuese nga operatori i rrjetit elektronik komunikues. Me këtë mënyrë do të zvogëlohen shpenzimet inicuese, shpenzimet për mirëmbajtje të pajisjes, ndërsa zmadhohet niveli i shërbimit të ofruar. Për shkak se zyrat e disperzuara komunale funksionojnë edhe si pika publike me qasje për internet, mund të përdoret edhe qasja pa tel.

• Rrjetëzimi në gjithë territorin e komunës

Komuna duhet të bëjë përpjekje për rrjetëzim në gjithë territorin e komunës. Përsëri, kjo duhet të shkojë shkallë-shkallë dhe së pari duhet të sigurohet internet-qasje deri tek objektet të cilat janë të hapura për qytetarët dhe të cilat janë në kompetencë të komunës, siç janë bibliotekat, spitalet, hekurudhat dhe stacionet e autobusëve, parqet. Gjithashtu, komuna duhet të mundësojë qasje të infrastrukturës elektronike komunikuese deri tek zonat industriale, sepse me atë mundëson kushte më të mira për punë të kompanive të cilat mund të kenë rëndësi të madhe në tërheqjen e investitorëve të huaj dhe vendor.

Me qëllim të rrjetëzimit të suksesshëm në territorin e gjithë komunës me shpenzime të vogla, komuna duhet të përgatisë studim me modele për partneritet publik-privat me kompanitë e interesuara. (Gjatë përgatitjes të studimit duhet të merret parasysh Doracaku për dizajn dhe implementim të partneriteteve efektive publike-private (PPP), BNJVL, dhjetor i vitit 2008 të cilin mund ta gjeni në ueb-lokacionin e BNJVL në pjesën Botime, Publikime).

c. Pajisja harduerike (klientë dhe serverë)

Sipas përvojave të fituara pozitive dhe negative nga viti i kaluar, përcaktimi i jonë strategjik është që të shfrytëzohen kompjuter nga emra prodhuesish të etabluar (brand). Përskaj stabilitetit të punës së sistemeve, afati i periudhës garantuese dhe post-garantuese janë përparësi e rëndësishme të cilat e ndajnë nga kompjuterët që nuk janë të brenduar. Përcaktimi tjetër strategjik lidhur me shfrytëzimin e pajisjeve harduerike është ndërrimi i shkallëzuar i printerëve ekzistues, skanerëve dhe makinave për fotokopjim me pajisje të rrjetëzuara multi-funksionale, me çka fitohet kompaktësi në gjithë sistemin dhe zvogëlohet nevoja nga furnizimi me material shpenzues dhe mirëmbajtja e shumë llojeve të ndryshme të pajisjeve. Në këtë krijohet bazë e mirë teknike për implementim të zgjidhjeve më të ndërlikuara softuerike, si edhe kontroll i qasjes deri tek të dhënat.

c. Pajisja softuerike (aplikimet e klientëve dhe serverëve) Softuerin të cilin e ka komuna dhe përdorimi i tij janë kryesore për punën e komunës. Në momentin e shkrimit të strategjisë mund të thuhet se platforma bartëse është e bazuar mbi prodhime nga një prodhues. Në komunë ka të implementuar edhe softuer të cilët janë të varur nga prodhime e prodhuesve ose të tjera platforma. Softueri i lirë gjithashtu gjen implementim të saj në kornizat e komunës. Qëllimi ynë është që në të ardhmen të aplikohet sistemi i integruara i cili do t’i bashkonte të gjitha aplikacionet ekzistuese dhe bazat e të dhënave në një të vetmin sistem prej ku do të

44

merren të dhëna të azhurnuara në kohë reale, të përgatiten shërbimet të drejtuara si kah biznesi dhe qytetarët , ashtu edhe kah administrata. Në të ardhmen për secilin implementim të ri të softuerit do të kërkohet dokumentacion i detajizuar për prodhimin, garanci, mbështetje, kodi burimor do të deponohet tek personi i tretë, si edhe trajnim adekuat për të njëjtin.

7. Internet / Intranet

а. Internet Komuna shfrytëzon pako për qasje deri tek interneti me përfshirje të gjërë dhe të gjithë të punësuarit kanë qasje në internet në çdo kohë. Gjendja momentale plotësisht i kënaq nevojat e komunës për internet-qasje dhe nuk planifikohet mbindërtim të pakos për qasje deri tek interneti me përfshirje të gjerë me shpejtësi më të madhe dhe internet-frekuentim më të madh.

b. Ueb-lokacioni Ueb-lokacioni i komunës është .... Ueb-lokacioni rregullisht azhurnohet me informata më të reja për aktivitetet e komunës, si edhe për vendimet të cilat kanë të bëjnë me shfrytëzuesit. Përmes ueb-lokacionit ofrohen edhe e-shërbime për shfrytëzuesit. Ueb-lokacioni i komunës duhet t’i përmbajë më së paku këto moduse:

• Informatat themelore për komunën • Informatat themelore për vendosjen organizative në komunë (kryetar i

komunës, këshilli, drejtuesit e sektorëve/njësive) • Informata me karakter publik • Lajme për ngjarjet në komunë • Raporte dhe procesverbale, lajmëtar zyrtar, formular, kërkesa, etj. • е-shërbime • Qasje në bazën e të dhënave me interes publik • Procedura për ndërtim të infrastrukturës së re dhe shfrytëzimi i asaj

ekzistuese në pronësi të tyre • GIS (SIGJ) informatat • Strategji për zhvillim – dokumente strategjike (të përgjithshme edhe për

zhvillim të fusha të ndryshme) • Qëllime për investim të kompanive në sektorë të caktuar • Regjistra me profil të kompanive të cilat punojnë të territorin e komunës • Kontakt (me kryetarin e komunës, me administratën)

Informatat e shpallura në ueb-lokacionin janë informata zyrtare për të cilën saktësi është përgjegjëse komuna. Që të garantohet vërtetësia e informatave të shpallura në ueb-lokacionin, duhen të ndiqet procedura në vijim: informatat që duhet të shpallen në ueb-lokacionin duhet të jenë të përgatitura nga njësia e autorizuar, lejuar nga personi përgjegjës dhe të dorëzuar deri tek personi për marrëdhënie publike. Në ueb-lokacionin

45

nuk guxojnë të shpallen informata të cilat nuk janë lejuar nga personi udhëheqës ose nga personi për marrëdhënie publike. Të gjithë të punësuarit në komunë duhet të kenë adresa të veta zyrtare të e-postës në domenin e komunës të cilat do të përdoren për komunikim zyrtar me shfrytëzuesit. Duhet të bëhet kontrollim se cilët të punësuar nuk kanë adresa në e-postën në domen të komunës dhe menjëherë të ju jepet.

c. Intranet Komuna do të përdorë intranet-sistem për bashkëpunim brenda saj dhe shkëmbim i dokumenteve mes shërbimeve. Deri te sistemi do të kenë qasje vetëm shfrytëzuesit e autorizuar me çka do të mundësohet përcjellja e rrugës së dokumenteve, statusi i realizmit të detyrave të punës si edhe realizmi i projekteve të planifikuara. Për implementim të plotë të këtij sistemi është e nevojshme që proceset administrative dhe procedura e punës të jenë qartë të definuar sipas sistemit të implementuar për kualitet ISO 9001:2008. Për momentin komuna shfrytëzon intranet-softuer për mbajtje të seancave elektronike të këshillit i cili i plotëson nevojat momentale. Në të ardhmen planifikohet integrim i plotë i punës së këshillit me punën e administratës komunale, gjegjësisht, mbindërtim i sistemit më lartë të theksuar me modus i cili do të përfshijë punën e këshillit.

ç. Sistemi informativ gjeografik

Sistemi informativ gjeografik (SIGJ=sistemi) është një nga mjetet kryesore për punën e sektorit për urbanizëm në komunë. SIGJ-sistemi paraqet sistem i cili shfrytëzohet për regjistrim, integrim, ruajtje, analizë, drejtim dhe ndarje të të dhënave lidhur me lokacionin e hapësirës.

Komuna tani më ka SIGJ-softuerin dhe harduer të nevojshëm për funksionim të tij të suksesshëm dhe të punësuarit në sektorin/njësinë për urbanizëm tani më ndjek trajnim për softuerin. Në periudhën në vijim është e domosdoshme të bëhet analizë detale dhe të identifikohen pikat të cilat janë të domosdoshme për funksionimin e SIGJ-sistemit dhe shfrytëzimin e tij optimal, me qëllim që të sigurohen të dhëna detale si për shfrytëzuesit (qytetarët dhe kompanitë), gjithashtu edhe për vet komunën. Sipas masave të Strategjisë Kombëtare për zhvillim të gjeneratës së ardhshme të internetit me përfshirje të gjerë, komuna duhet të nënshkruajë memorandum për bashkëpunim me Agjencinë për komunikim elektronik për pranim të rregullt të informatave për azhurnim në kadastrën elektronike (nëntokësor dhe mbitokësor).

8. Komunikime (infrastruktura) Komunikimet, si në vet komunën, ashtu edhe jashtë, janë pjesë shumë e rëndësishme në punën e përditshme të komunës. Shumë shpesh komunikimet janë dispozitë e lartë e buxhetit të komunës. Prandaj, planifikimi strategjik i komunikimeve mundet shumë të

46

kontribuojë për shkarkim të buxhetit dhe për komunikim efikas veçanërisht me zyrat e disperzuara komunale.

а. Integrimi i rrjetës me zë dhe me të dhëna (telefoni përmes internet-protokollit- Voice over IP (VoIP))

Do të hulumtohet llogaridhënia nga integrimi i rrjetës me z[ dhe me të dhëna (telefoni përmes internet-protokollit - Voice over IP (VoIP)). Integrimi i rrjetës me zë dhe me të dhëna do të sigurojë zvogëlimin e shpenzimeve, shkëmbim më të shpejtë dhe më efikas të informatave. Por, duhet të kemi parasysh aspektin e sigurisë të kësaj mënyre të integrimit të rrjetit me zë dhe me të dhëna, si edhe atë se a ekziston infrastrukturë e rrjetës e cila do të mundësonte implementimin e VoIP.

b. Video-konferenca

Do të bëhet analizë detale për implementimin e video-konferencës në punën e përditshme. Video-konferencat mundësojnë komunikim ballë-për –ballë, e cila veçanërisht do të jetë me rëndësi për komunikim të kolegëve prej zyrave të disperzuara komunale si edhe me qytetarët, veçanërisht me ata të cilët jetojnë në vendet e largëta.

9. Komunikime (qasje)

Komunikimi mes të punësuarve në vet komunën duhet të jetë efikase dhe në kohë, gjithashtu duhet të ketë kujdes në zvogëlimin e shpenzimeve të cilat bien në këtë dispozitë. Duke pasur parasysh se TIK edhe më shumë hynë në të gjitha sferat e punës së komunës, duhet të bëhet analizë gjithëpërfshirëse në të cilën komunikimet do të shqyrtohen prej më shumë aspekte, si shpenzime për shërbime komunikuese, shpenzime për mirëmbajtje të pajisjes dhe avancimin dhe ndërtimin e sistemit.

а. Zyrat Të punësuarit në zyrat duhet të jenë në komunikim të përditshëm. Duhet të zgjidhet mënyra më efikase e komunikimit i cili do të jetë më i llogaritshëm(sistemi tradicional për komunikim ose sistemi i avancuar për komunikim përmes internet-protokollit).

b. Sistemi një sporteli Të punësuarit në zyrën përpara, janë përgjegjës për kontakt të drejtpërdrejtë me shfrytëzuesit (qytetarë dhe kompani), duhet të jenë në komunikim të përhershëm me të punësuarit në zyrat që i përpunojnë të dhënat dhe i sigurojnë informatat e domosdoshme. Me qëllim të funksionimit një sportelesh, komunikimi duhet të jetë i mrekullueshëm.

c. Puna prej distance

47

Nëse të punësuarit nuk janë në vendin e punës, kjo nuk do të thotë se ata nuk mund të kenë qasje deri tek dokumentet e tyre për rë marrë informata dhe të dhëna. Duhet të bëhet analizë gjithëpërfshirëse për anët e mira dhe të këqija të implementimit të punës nga distanca në komunë, me vëmendje të veçantë në aspektin e sigurisë, dhe të sillet përfundim se puna nga distanca mund të implementohet në komunë. E njëjta vlen edhe për mundësimin e qasjes për kompanitë softuerike të cilat janë mbështetje teknike për softuer të cilat i posedon komuna. Ndonjëherë kjo është mënyra më e shpejtë për reagim mbi bazë të ndonjë incidenti ose problemi të shkaktuar.

10. Resurset а. Aftësitë

Duhet të kryhet vlerësimi se aftësitë e TIK me të cilat disponojnë të punësuarit në momentin janë të mjaftueshme për punë efikase. Në qoftë se vlerësohet se disa nga të punësuarit nuk disponojnë me aftësitë themelore të TIK, është e nevojshme të organizohet trajnim me qëllim të shfrytëzimit të plotë të kapacitetit të tyre punues.

b. Trajnime

Duke pasur parasysh faktin se vazhdimisht implementohen aplikacione të reja softuerike, është i nevojshëm trajnim i vazhdueshëm i personelit për përdorimin e tyre efikas. Gjatë trajnimeve është shumë e rëndësishme të mendohet për implementimin e modelit “ trajnim për trajnuesit”, gjegjësisht, të trajnohen disa shfrytëzues kryesor të cilët më tutje do ta përcjellin njohuritë e tyre tek të punësuarit tjerë. Me këtë mënyrë bëhet kursim i mjeteve, ndërsa trajnimet do të adaptohen sipas nevojave të të punësuarve.

c. Prokurime/ tenderë Gjatë prokurimit të pajisjes së re komuna duhet ta respektojë ligjin për prokurime publike. Prandaj është e domosdoshme planifikim vjetor i aktiviteteve dhe mbi bazë të aktiviteteve të definuar të planifikohet prokurim adekuat i harduerit dhe softuerit. Është shumë e rëndësishme që gjatë përgatitjes së dokumentacionit tenderues të përpilohen specifikime cilësore dhe të detajuara teknikisht të cilat do të jenë të qarta, pa mëdyshje, në të cilat do të definohen kushtet minimale për eliminim dhe nënkuptohet me kujdes të përpiluara kontrata të cilat do të përfshijnë edhe nivelin e shërbimit të ofruar. Komuna prej vitit 2010 do të fillojë të shfrytëzojë sistem elektronik për prokurime publike nga Zyra për prokurime publike. Në qoftë se i gjithë prokurimi është i pandashëm, atëherë do të jetë obliguese të dorrzohen oferta për secilën dispozitë të përmendur në prokurimin. Gjatë secilit prokurim është e nevojshme të bëhet vlerësim adekuat se cilat dispozita të jenë të ndara, dhe cilat jo, me çka do të mënjanohet mundësia që kompanitë-ofertuese të ofrojnë çmim të lartë për disa dispozita të caktuara. Është praktikë e mirë të kërkohet prej firmave-ofertuese dëshmi se janë përfaqësues të autorizuar për pajisjen të cilën e ofrojnë.

48

ç. Prokurimet e ardhme të kompjuterëve dhe harduerëve Në periudhën e ardhme planifikohet prokurim i harduerit për të ndërruar atë ekzistuesin i cili është i vjetër dhe me afat të kaluar. Kohëzgjatja e paraparë për shfrytëzimin e një kompjuteri është 5 vjet, e pas asaj periudhe ai merr vlerën 0 në kontabilitet. Edhe pse jo të gjithë kompjuterët të cilët janë më të vjetër se 5 vjet janë të prishur dhe duhet të hiqen nga përdorimi, si strategji planifikohet ndërrimi i tyre me të rinj, gjatë së cilës prioritet kanë serverët si bartës të punës gjithëpërfshirëse të komunës.

d. Prokurimi i softuerit Softueri gjithashtu është pjesë shumë e rëndësishme e prokurimit të pajisjeve kompjuterike. Me prokurimin e konfiguracionit kompjuterik do të definohet edhe minimumi i softuerit i cili do të prokurohet me atë (për shembull, me prokurim të kompjuterit të ri, ai të prokurohet me sistem operativ), ashtu që së shpejti do të zgjidhet problemi me shfrytëzimin e softuerit të pa licencuar. Në qoftë se prokurohet vetëm softuer gjithashtu duhet të vlejë ligji për prokurime publike dhe sërish është i nevojshëm përpilimi i specifikimit të mirë teknik. Duhet theksuar se bëhet fjalë për institucion qeveritar dhe model qeveritar (.gov) për licencimin i cili është më i lirë nga ato komerciale. Në qoftë se bëhet fjalë për prokurim të softuerëve special, është e nevojshme të merren parasysh rekomandimet dhe standardet ndërkombëtar, me çka do të mënjanohej mundësia e prokurimit të softuerit për të cilin pas një periudhe kohore nuk do të ketë mbështetje teknike dhe të ngjashme. Gjatë prokurimit të softuerëve special është me rëndësi të merret parasysh planifikimi i proceseve administrative dhe procedurat e punës që të mund të përpilohet softuer i përshtatshëm për nevojat.

dh. Prokurimet e përbashkëta Duke pasur parasysh dallimet mes komunave në madhësinë dhe të pajisurit si me teknologji, ashtu edhe me kuadro, është e nevojshme që komuna të mendojë edhe rreth temës së bashkëpunimit ndërkomunal dhe ofertë e përbashkët për shërbimet, ndarje e resurseve dhe të ngjashme. Në dallim se në cilën fazë të procesit të decentralizimit kanë hyrë komunat i kanë të gjitha kompetencat dhe obligimet. Komunat në përgjithësi përdorin softuer të njëjtë të specializuar për qëllime të ndryshme nga i njëjti prodhues. Definimi i përbashkët i nevojave prej softueri, përgatitja e përbashkët e specifikimit teknik dhe shfaqja e përbashkët për prokurim mund të ndihmojë gjatë prokurimit të një softueri kualitativ, i cili do të ishte i shtrenjtë për secilën komunë në qoftë se e prokuron ndaras.

e. Financimi

Për realizimin e çfarë do aktiviteti janë të nevojshme financat. Duhet projektuar buxhetin për implementim të aktiviteteve të planifikuara nga sfera e TIK. Përpilimi i strategjisë lokale të TIK do ta lehtësojë planifikimin e mjeteve në të ardhmen. Në programin për

49

punë të komunës do të planifikohen dhe aktivitetet nga sfera e TIK edhe për realizimin e të njëjtave do të duhet të lejohen mjete financiare.

11. Siguria informative Në periudhën në vijim plotësisht do të implementohen masat organizative dhe teknike për mbrojtje të të dhënave personale sipas rregullores së ESHDHP. Për shkak se siguria e sistemit është e fuqishme sa edhe hallka më e dobët e zinxhirit, me trajnim të vazhdueshëm dhe informim do të ritet vetëdija për siguri informative tek të punësuarit. Poashtu do të përpilohen edhe rregullore adekuate interne për siguri informative. Implemetimi i ISO 27001:2005 është prioritet në zhvillimin e teknologjisë infprmative dhe ritjen e sigurisë informative. Komuna do të përpilojë dhe do të miratojë dokumentacion për masa teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe mbrojtjes së përpunuar të të dhënave personale e cila duhet të përmbajë:

• Plan për krijimin e sistemit për masat teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe mbrojtjes së përpunuar të të dhënave personale

• Akt për masat teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe mbrojtje së përpunuar të të dhënave personale

• Rregulla për përcaktimin e obligimeve dhe përgjegjësive të shfrytëzuesve gjatë përdorimit të dokumenteve dhe pajisjeve të TIK

• Rregulla për paraqitje, reagim dhe sanimin e incidenteve • Rregulla për mënyrën e krijimit të kopjes së sigurt, arkivimin dhe ruajtjen, si edhe

për kthim të sërishëm të të dhënave personale të ruajtura • Rregulla për mënyrën e shkatërrimit të dokumenteve, si edhe të mënyrës të

shkatërrimit, fshirjes dhe pastrimit të mediumeve Korniza kohore dhe dinamika e implementimit të dokumentacionit për masa teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe mbrojtjes së përpunuar të të dhënave personale është e dhënë në Aksion planin.

50

Propozim-terku për komunat TIK në zhvillim urban Komuna TIK në zhvillim urban është komunës e cila nuk ka administrator kompjuterik, nuk ka numër të mjaftueshëm të kompjuterëve për nevojat, ka azhurnim jo të rregullt të ueb-lokacionit, pa e-shërbime. Nuk ka implementim të plotë të rrjetës për lidhje në korniza të komunës, nuk ka zyre të disperzuara ( qendra komunale për shërbim). Nuk shfrytëzohen adresat zyrtare të e-postës dhe nuk mbahet kujdes minimal për të dhënat, gjegjësisht nuk ka bazë themelore.

1. Hyrje Ky dokument paraqet strategji të TIK të komunës për periudhën prej vitit 2010 deri në vitin 2015. Në të do të jepet pasqyrë për gjendjen aktuale në komunë dhe qëllimet të cilat janë të planifikuara për tu arritur në një periudhë të caktuar kohore. Poashtu, pjesë përbërëse e këtij dokumenti është Aksion plani me projekte konkrete realizimi i të cilit do të kontribuojë në përmbushjen e qëllimeve të dhëna strategjike. Dokumenti paraqet drejtim të domosdoshme për aplikimin e teknologjive informative dhe komunikuese në komunë me qëllim që të përparohet procesi i decentralizimit dhe që puna e administratës të bëhet më efikase. Në përpilimin e strategjisë së TIK marrin pjesë të gjithë faktorët relevant (pushteti lokal, qytetarët, kompanitë) dhe pjesëmarrja e tyre dhe pranimi i strategjisë së TIK do të kontribuojë për realizmin e saj të suksesshëm dhe transformim efikas i komunës në e-komunë të avancuar.

2. Gjendja momentale • Historia e zhvillimit të komunës në sferën e TIK

Teknologjitë informative dhe komunikuese deri më tani nuk u trajtuan (ose ishin në masë të vogël) në korniza të strategjisë së përgjithshme për zhvillim të komunës. Në pajtueshmëri me strategjinë kombëtare, imponohet edhe nevoja e përpilimit të këtij dokumenti strategjik dedikuar TIK në nivel lokal, me çka komuna do të bëhet më efikase dhe më transparente dhe do ti përgjigjet nevojave në procesin e decentralizimit të pushtetit. Në vitin... është përpiluar ueb-lokacioni i parë i komunës. Në të mund të gjenden informatat për komunën dhe aktiviteteve të tyre, por e njëjta nuk azhurnohet rregullisht për shkak të mos pasjes së personit të punësuar për TIK në komunë, mospasja e kompjuterëve të mjaftueshëm, probleme me qasjen në internet dhe aftësitë e dobëta informative të administratës. Në vitin.... është kryer rrjetëzimi (pjesërisht është vendosur LAN rrjeti lokal).

Në vitin.... është pranuar softueri i parë. Në vitin.... është bërë furnizimi i parë më i madh me kompjuter.

51

Prej......komuna ka qasje në internet Në......janë marrë softuer për tatime,punë financiare.......

• Gjendja momentale

Gjatë kohës të të shkruarit të këtij dokumenti strategjik,letra e njoftimit komunale e TIK është si vijon:

- Lidhja me rrjetë dhe qasja në internet: - Ueb-lokacioni: - Adresat zyrtare të e-postave: - e-shërbime për qytetarët dhe kompanitë:

Informatat e ardhshme janë të nevojshme për formimin e pamjes së përgjithshme të gjendjes komunale të TIK dhe për shkaqe sigurie, nuk rekomandohen plotësisht në korniza të strategjisë.

- Numri i të punësuarve: - Kuadri i TIK: - Pajisja me harduer (kompjuter, serverë): - Harduer tjetër (printer, makinë për fotokopjim, pajisje multi-funksionale, fotoaparate, kamera, pajisje për rrjetëzim): - Pajisja me softuer: sistemi operativ (platforma gjenerale për punë), softuer për zyre, softuer për financa, softuer për tatime, softuer për arkiva, SIGH dhe softuer të tjerë të specializuar të cilat i përdor komuna në punën e sajë të përditshme.

3. Pasqyra e strategjisë për TIK

а. Vizioni, misioni, qëllimi

Vizioni (ku?) – komunë efikase dhe transparente Misioni (si?) – shfrytëzim optimal i teknologjive informative dhe komunikuese në punën e përditshme Qëllime:

• Komunë më efikase dhe transparente e orientuar drejt qytetarëve dhe biznesit • Pajisje teknike dhe përforcim organizativ e komunës • Trajnim i vazhdueshëm i të punësuarve për ndërtim të diturive • Zvogëlimi i shpenzimeve në punë • Plotësimi i nevojave të qytetarëve • Qasje të informatave • Lufta kundër korrupsionit

b. Sfera e veprimit, sfera

52

Strategjia komunale e TIK është në pajtueshmëri me normat ligjore dhe rregullat, strategjitë kombëtare të TIK dhe strategjia lokale për zhvillim. Në strategjinë e TIK është shfrytëzuar përvoja e fituar e komunës dhe të tjerave komuna në sferën e TIK. Pjesë e projekteve të definuar në aksion planin përfshijnë edhe të tjerë partner.

c. Parakushtet, kufizimet, kërcënimet

Lëvizja e tregut të teknologjive informative dhe komunikimit elektronik në shtet dhe klima e përgjithshme në shtet në sferën e TIK janë faktorë shumë të rëndësishëm. Çmimet e pranueshme për harduer, softuer dhe komunikime elektronike janë bazë e mirë për realizimin e projekteve të parapara me këtë strategji të TIK. Mbështetja e pushtetit qendror për zhvillimin e TIK në gjithë shtetin, e definuar si qëllim strategjik në strategjitë kombëtare të TIK, pozitivisht do të ndikojë në zhvillimin e TIK në nivel lokal. Me përpilimin dhe pranimin e kësaj strategjie të TIK, qartë shprehet dëshira dhe përkushtimi strategjik e strukturave udhëheqëse në komunë (kryetari i komunës, këshilli, udhëheqësit e sektorëve dhe njësive) për realizim të strategjisë së TIK. Gjatë krijimit të buxhetit të komunës do të kenë parasysh projektet e planifikuara në Aksion planin dhe do të sigurohen mjete për realizimin e tyre. Procesi do të jetë transparent dhe inkluziv. Të gjithë të punësuarit në komunë do të njoftohen me strategjinë e TIK. Është i domosdoshëm bashkëpunimi dhe koordinimi në implementimin e projektit nga Aksion plani. Strategjia e TIK u është prezantuar qytetarëve përmes debatit publik dhe qytetarët morën pjesë në krijimin e strategjisë së TIK përmes propozimeve dhe sugjerimeve. Integrimi vertikal i administratës komunale mund të paraqesë pengesë të rëndësishme për realizim efikas të projekteve të planifikuara me Aksion planin të kësaj strategjie të TIK. Gjithashtu, ndërrimi i mënyrës tradicionale e punës me të ri përmes implementimit të teknologjive të reja mund të hasë në rezistencë tek të punësuarit në komunë dhe prandaj duhet të punohet në rritjen e vetëdijes së tyre për përfitimet nga TIK. Për implementim të teknologjive të reja është e domosdoshme planifikim dhe arritje në kontinuitet i njohurive dhe aftësive të reja përmes realizimit të planit për trajnimin e të punësuarve


Teknologjitë informative dhe komunikuese kanë pika prekëse me të gjithë sektorët dhe njësitë në komunë. Shumica e projekteve përfshijnë më shumë sektorë. Gjithashtu, në rastet të cilat i përfshijnë futjen, ruajtjen dhe qasjen deri tek informatat, janë të përfshirë numër i madh i të punësuarve. Me qëllim të zbatimit të suksesshëm të projekteve nga Aksion plani i strategjisë së TIK për secilin projekt duhet të përcaktohen bartës të cilët do të jenë përgjegjës për implementimin e tyre, si edhe sektorë/njësi/të punësuar të tjerë të cilët do të jenë të përfshirë në realizimin e ndonjë projekti të caktuar. Sa i përket informatave, për shkak se pjesë e madhe e informatave nuk janë të karakterit publik, duhet me kujdes të përcillet regjistrimi i tyre, ruajtja dhe qasja deri tek informatat dhe të përcaktohet përgjegjësia për keqpërdorimet eventuale ose humbja e të dhënave.

53


Rritja e komunikimi dhe transparenca janë element shumë i rëndësishëm në punën e komunës. Komuna duhet të jetë e hapur dhe transparente para qytetarëve dhe kompanive dhe të shërbejë si servis i tyre. Komunikimi dhe transparenca me rëndësi do të avancohen me shfrytëzimin e të arriturave të cilat i ofron teknologjia informative dhe komunikuese

а. Komuna – shfrytëzuesit (qytetarë, kompani)

Qytetarët dhe kompanitë janë shfrytëzuesit kryesorë të shërbimeve në komunë. Të punësuarit në komunë përmes adresave zyrtare për e-postën për çdo ditë janë në komunikim zyrtar me ata. Adresat zyrtare për e-postën duhet të jenë në domen nga ueb-lokacioni zyrtar i komunës. Rekomandohet format i llojit: [email protected] Ueb-lokacioni i komunës, si një nga prioritet, në periudhën ardhëse do të ndërtohet. Gjithashtu do të caktohet edhe person përgjegjës për azhurnim të rregullt i ueb-lokacionit. Me këtë komuna do të bëhet më transparente dhe më afër qytetarëve. Përmes formave për kontakt (ose adresa zyrtare për e-postën e cila është shpallur në ueb-lokacionin) të qytetarëve u është dhënë mundësi për pjesëmarrje në punën e komunës përmes dhënies së propozimeve dhe sugjerimeve. Me këtë sigurohet pjesëmarrje e qytetarëve në procesin e vendimmarrjes në komunë. Komuna përveç shpalljeve publike në ueb0lokacion, do të përpiqet edhe drejt sigurimit të komunikimit të dyanshëm me qytetarët. Komuna do të përpiqet drejt implementimit të nënshkrimit elektronik në punën e komunës. Me këtë qëllim përskaj kryetarit të komunës, i cili si person i autorizuar tani më ka nënshkrim elektronik, nënshkrimi elektronik do tu jepet të gjithë drejtuesve të sektorëve.


Me qëllim që shërbimet e komunës të jenë të arritshme dhe në qasje për të gjithë shfrytëzuesit, është me shumë rëndësi që qytetarët të mund të pranojnë shërbime në vendin në të cilin jetojnë. Për këtë qëllim, komuna planifikon të rivendos zyra të disperzuara komunale në disa vendbanime më të mëdha të cilat gravitojnë kah qendra administrative komunale. Në zyrat e disperzuara komunale ka së paku një kompjuter dedikuar për të punësuarit dhe edhe një kompjuter të cilin qytetarët mund ta shfrytëzojnë për qasje të lirë në internet.


Që një komunë të funksionojë në mënyrë efikase dhe racionale, është shumë e rëndësishme të ketë koordinim dhe sinkronizim në punën brenda komunës, mes njësive dhe sektorëve. Për këtë qëllim, të gjithë të punësuarit në komunë duhet të jenë të njoftuar me mënyrën e punës së komunës, si edhe në vazhdimësi të informohen për secilin ndryshim. Të punësuarit duhet për çdo ditë ta shfrytëzojnë mjetin për komunikim intern

54

(intranet ose ndonjë pajisje tjetër të ngjashme) që të jenë në rrjedhë me të gjitha ndryshimet dhe risitë. Për këtë qëllim është e nevojshme që paraprakisht të sigurohen kushtet. Secili nga të punësuarit ka qasje në kompjuter i cili është i lidhur në rrjetë me të gjithë kompjuterët tjerë në komunë dhe rrjeti të jetë i vendosur në mënyrë adekuate për organizim.

5. Projekte që përfshijnë më shumë sektorë dhe njësi Në realizimin e disa projekteve do të përfshihen më shumë sektorë dhe njësi, ndërsa rezultatet nga disa projekte do ti shfrytëzojnë pjesa më e madhe e të punësuarve

a. Udhëheqje me shfrytëzuesit

Informatat për shfrytëzuesit/qytetarët përdoren nga të punësuarit në disa sektorë në komunë (tatime, financa, urbanizëm). Udhëheqja me këto të dhëna duhet të jetë e sinkronizuar, gjegjësisht, nëse pjesë e të dhënave për shfrytëzuesin ndryshohen nga një i punësuar, informatat e reja duhet automatikisht të azhurnohen tek të gjithë shfrytëzuesit e informatave.


Informatat dhe të dhënat të cilat i ka komuna janë mjete të rëndësie të veçantë për punën e përditshme dhe funksionimin e komunës të përgjithësi. Prandaj të dhënat duhet të ruhen dhe të mbrohen sipas normave dhe standardeve ekzistuese të shkruara. Komuna si pronare e informatave i pranon obligimet për organizimin dhe zbatimin e masave teknike për mbrojtje dhe qasje deri tek të dhënat.

c. Udhëheqje me njohuritë/dituritë

Është shumë e rëndësishme të ndahen informatat e pranuara në këshillimore të ndryshme, seminar, trajnime ndërmjet të punësuarve në komunë. Të gjitha materialet, informatat, procesverbalet dhe të tjera informata të cilat të punësuarit i kanë marrë si dije në llogari të komunës duhet të jenë në përdorim të të gjithë të punësuarve. Pas secilit trajnim, seminar, punëtori të vizituar, të punësuarit duhet të përpilojnë raport i cili do të jetë në qasje për të gjithë të punësuarit, dhe nëse ka nevojë, do të jetë në qasje edhe për opinionin publik.


Proceset administrative dhe procedurat e punës duhet të jenë qartë të definuar dhe të ekzistojnë të shënuara në letër dhe të lejuara nga strukturat drejtuese. Me këtë mënyrë ndërtohet dhe forcohet memoria institucionale dhe përmirësohet efikasiteti. Kjo do të ndihmojë gjatë definimit të softuerit për udhëheqje me dokumentet dhe proceseve të punës. Për këtë qëllim do të bëhet planifikim i proceseve administrative dhe proceduarve

55

me aplikim të sistemit për kualitet për rregullat e unifikuara për punën dhe shërbimet e administratës publike ISO 9001:2008..

6. Teknologjitë

а. Rrjetet

• Rrjetëzimi i objekteve ku është e vendosur komuna

Në komunë ekziston rrjetëzim ad hoc në të cilën nuk i përmbush standardet dhe është i domosdoshme mbindërtimi i të njëjtës. Për rrjetëzimin e objekteve ku është vendosur komuna do të shfrytëzohet rrjetëzim me tel (rrjet lokal – LAN). Gjatë furnizimit të pajisjes me rrjetin aktiv mbahet llogari që e njëjta të jetë në mundësi të bëjë menaxhimin dhe segmentimin e rrjetës në VLAN. Do të bëhet analizë për shfrytëzimin e rrjetës pa tel në qoftë se bëhet fjalë për ndarje të internet-qasjes për shfrytëzim publik (qasja në pika publike për internet në lokalet e komunës).


Zyrat e disperzuara komunale do të jenë të lidhura me komunën përmes rrjetit privat virtual përmes shfrytëzimit të shërbimeve komunikuese nga operatori i rrjetit elektronik komunikues. Me këtë mënyrë do të zvogëlohen shpenzimet inicuese, shpenzimet për mirëmbajtje të pajisjes, ndërsa zmadhohet niveli i shërbimit të ofruar. Për shkak se zyrat e disperzuara komunale funksionojnë edhe si pika publike të qasjes për internet, mund të përdoret edhe qasja pa tel.


Komuna duhet të bëjë analizë gjithëpërfshirëse për nevojën e rrjetëzim në gjithë territorin e komunës. Përsëri, duhet të kemi parasysh faktin se operatorët e rrjetave elektronike komunikuese investojnë në infrastrukturë dhe shërbime në vendbanimet dendura ku kthimi i investimit është i shpejtë, ndërsa benefiti ekonomik është i lartë. Por, komuna jonë nuk guxon të lejojë që qytetarët e saj të mos jenë të përfshirë në shoqërinë informative, gjegjësisht nga qasja deri tek shërbimet e internetit, i cili paraqet mjet për zhvillim të domosdoshëm ekonomik dhe social.

Me qëllim të rrjetëzimit të suksesshëm në territorin e gjithë komunës , komuna duhet të përgatisë studim me analiza dhe rekomandime për ndihmë shtetërore për mundësimin e internet-qasjes në territorin e komunës me internet. Gjithashtu duhet të hulumtohet mundësia për partneritet publiko-privat.

(Gjatë përgatitjes të studimit duhet të merret parasysh Doracaku për dizajn dhe implementim të partneriteteve efektive publike-private (PPP), BNJVL, dhjetor i vitit 2008 të cilin mund ta gjeni në ueb-lokacionin e BNJVL në pjesën Botime, Publikime).

c. Pajisja harduerike (klientë dhe serverë)

56

Përcaktimi strategjik i komunës është që të shfrytëzohen kompjuter nga emra prodhuesish të etabluar (brand). Përskaj stabilitetit të punës së sistemeve, afati i periudhës garantuese dhe post-garantuese janë përparësi e rëndësishme të cilat e ndajnë nga kompjuterët që nuk janë të brenduar. Përcaktimi tjetër strategjik lidhur me shfrytëzimin e pajisjeve harduerike është ndërrimi i shkallëzuar i printerëve ekzistues, skanerëve dhe makinave për fotokopjim me pajisje të rrjetëzuara multi-funksionale, me çka fitohet kompaktësi në gjithë sistemin dhe zvogëlohet nevoja nga furnizimi me material shpenzues dhe mirëmbajtja e shumë llojeve të ndryshme të pajisjeve. Me këtë krijohet bazë e mirë teknike për implementim e zgjidhjeve më të ndërlikuara softuerike, si edhe kontroll i qasjes deri tek të dhënat.

c. Pajisja softuerike (aplikimet e klientëve dhe serverëve) Softuerin të cilin e ka komuna dhe përdorimi i tij janë kyqe për punën e komunës. Në momentin e shkrimit të strategjisë mund të thuhet se platforma bartëse është e bazuar mbi prodhime nga një prodhues. Në komunë ka të implementuar edhe softuer të cilët janë të varur nga prodhime e prodhuesve ose të tjera platforma. Softueri i lirë gjithashtu gjen zbatim të vet në korniza të komunës. Në të ardhmen gjatë prokurimit të softuerit ose zgjidhjeve speciale softuerike, do të shfrytëzohen drejtime të përgatitura dhe rekomandime, si edhe shkëmbim i përvojave me të tjerat komuna në republikë. Gjithashtu në të ardhmen është i mundur bashkëpunimi me komunat e tjera, me qëllim të përpilimit dhe ofertës për shërbime të përbashkëta për qytetarët.

7. Internet / Intranet

a. Internet Komuna shfrytëzon pako për qasje deri tek interneti me përfshirje të gjerë dhe të gjithë të punësuarit kanë qasje në internet në çdo kohë. Gjendja momentale plotësisht i kënaq nevojat e komunës për internet-qasje dhe nuk planifikohet mbindërtim të pakos për qasje deri tek interneti me përfshirje të gjerë me shpejtësi më të madhe dhe internet-frekuentim më të madh, por duhet të bëhet rrjetëzim adekuat për shfrytëzim optimal të internet-qasjes.

b. Ueb-lokacioni Ueb-lokacioni i komunës është .... Ueb-lokacioni kohë pas kohe azhurnohet me informata më të reja për aktivitetet e komunës, si edhe për vendimet të cilat kanë të bëjnë me shfrytëzuesit. Përmes ueb-lokacionit ofrohen edhe e-shërbime për shfrytëzuesit. Në të ardhmen planifikohet mbindërtim i ueb- lokacionit me sistem për udhëheqje me ueb përmbajtje (CMS - content management system), me çka në masë të madhe do të përmirësohet kualiteti i shërbimeve dhe do të rritet efikasiteti gjatë përpilimit dhe shpalljes së informatave të reja në publik.

57

Ueb-lokacioni i komunës duhet ti përmbajë më së paku këto module:


komunës, këshilli, drejtuesit e sektorëve/njësive) • Informata me karakter publik • Lajme për ngjarjet në komunë • Raporte dhe procesverbale, lajmëtar zyrtar, formular, kërkesa, etj. • е-shërbime (nëse ka ose ofertë për shërbime të përbashkëta me të tjera

komuna • Procedura për ndërtim të infrastrukturës së re dhe shfrytëzimi e asaj

ekzistueses në pronësi të tyre • GIS (SIGJ) informatat (në bashkëpunim me të tjera komuna) • Strategji për zhvillim – dokumente strategjike (të përgjithshme edhe për

zhvillim të fusha të ndryshme) • Qëllime për investim të kompanive në sektorë të caktuar • Regjistra me profil të kompanive të cilat punojnë të territorin e komunës • Kontakt (me kryetarin e komunës, me administratën

Informatat e shpallura në ueb-lokacionin janë informata zyrtare për të cilën saktësi është përgjegjëse komuna. Që të garantohet vërtetësia e informatave të shpallura në ueb-lokacionin, duhen të ndiqet procedura në vijim: informatat që duhet të shpallen në ueb-lokacionin duhet të jenë të përgatitura nga njësia e autorizuar, lejuar nga personi përgjegjës dhe të dorëzuar deri tek personi për marrëdhënie publike. Në ueb-lokacionin nuk guxojnë të shpallen informata të cilat nuk janë lejuar nga personi udhëheqës ose nga personi për marrëdhënie publike. Të gjithë të punësuarit në komunë duhet të kenë adresa të veta zyrtare të e-postës në domenin e komunës të cilat do të përdoren për komunikim zyrtar me shfrytëzuesit. Duhet të bëhet kontrollim se cilët të punësuar nuk kanë adresa në e-postën në domen të komunës dhe menjëherë të ju jepet.

c. Intranet Komuna do të përdorë intranet-sistem për bashkëpunim brenda saj dhe shkëmbim i dokumenteve mes shërbimeve. Deri te sistemi do të kenë qasje vetëm shfrytëzuesit e autorizuar me çka do të mundësohet përcjellja e rrugës së dokumenteve, statusi i realizmit të detyrave të punës si edhe realizmi i projekteve të planifikuara. Për implementim të plotë të këtij sistemi është e nevojshme që proceset administrative dhe procedura e punës të jenë qartë të definuar sipas sistemit të implementuar për kualitet ISO 9001:2008. Për momentin komuna shfrytëzon intranet-softuer për mbajtje të seancave elektronike të këshillit i cili i plotëson nevojat momentale. Në të ardhmen planifikohet integrim i plotë i

58

punës së këshillit me punën e administratës komunale, gjegjësisht, mbindërtim i sistemit më lartë të theksuar me modus i cili do të përfshijë punën e këshillit.


Sistemi informativ gjeografik (SIGJ-sistemi) është një nga mjetet kryesore për punën e sektorit për urbanizëm në komunë dhe në të ardhmen planifikohet implementim në nivel më të lartë se sa i tanishmi. SIGJ-sistemi paraqet sistem i cili shfrytëzohet për shënim, integrim, ruajtje, analizë, drejtim dhe ndarje të të dhënave lidhur me lokacionin e hapësirës.

Komuna mendon edhe për implementim të përbashkët të SIGJ me ndonjë nga komunat e mëdha dhe ndarje të resurseve të përbashkëta, si edhe shërbime përmes internetit për qytetarët.

Komuna tani më ka SIGJ-softuerin dhe harduer të nevojshëm për funksionim të tij të suksesshëm dhe të punësuarit në sektorin/njësinë për urbanizëm tani më ndoqën trajnim për softuerin. Në periudhën në vijim është e domosdoshme të ndryshohet qasja drejt shfrytëzimit të SIGJ softuerit dhe është e domosdoshme të bëhet analizë detale dhe të identifikohen pikat të cilat janë të domosdoshme për funksionimin e SIGJ-sistemit dhe shfrytëzimin e tij optimal, me qëllim që të sigurohen të dhëna detale si për shfrytëzuesit (qytetarët dhe kompanitë), ashtu edhe për vet komunën. Sipas masave të Strategjisë Kombëtare për zhvillim të gjeneratës së ardhshme të internetit me përfshirje të gjerë, komuna duhet të nënshkruajë memorandum për bashkëpunim me Agjencinë për komunikim elektronik për pranim të rregullt të informatave për azhurnim në kadastrën elektronike (nëntokësor dhe mbitokësor).

7. Komunikimet (infrastruktura) Komunikimet, si në vet komunën, ashtu edhe jashtë, janë pjesë shumë e rëndësishme në punën e përditshme të komunës. Shumë shpesh komunikimet janë dispozitë e lartë e buxhetit të komunës. Prandaj, planifikimi strategjik i komunikimeve mundet shumë të kontribuojë për shkarkim të buxhetit dhe për komunikim efikas veçanërisht me zyrat e disperzuara komunale.

а. Integrimi i rrjetës me zë dhe me të dhëna (telefoni përmes internet-protokollit- Voice over IP (VoIP))

Për momentin komuna nuk mendon në implementimin e VoIP.

b. Video-konferenca

Për momentin komuna nuk mendon në implementimin e video-konferencës në punën e përditshme. Është i mundur bashkëpunimi i përkohshëm dhe shkëmbimi i përvojave me shërbime nga të tjera komuna.

59

8. Komunikimi (qasja)

Komunikimi mes të punësuarve në vet komunën duhet të jetë efikase dhe në kohë, gjithashtu duhet të ketë kujdes në zvogëlimin e shpenzimeve të cilat bien në këtë dispozitë. Duke pasur parasysh se TIK edhe më shumë hynë në të gjitha sferat e punës së komunës, duhet të bëhet analizë gjithëpërfshirëse në të cilën komunikimet do të shqyrtohen prej më shumë aspekte, si shpenzime për shërbime komunikuese, shpenzime për mirëmbajtje të pajisjes dhe avancimin dhe ndërtimin e sistemit.

а. Zyrat Të punësuarit në zyrat duhet të jenë në komunikim të përditshëm. Duhet të zgjidhet mënyrë më efikase e komunikimit i cili do të jetë më i llogaritshëm(sistemi tradicional për komunikim ose sistemi i avancuar për komunikim përmes internet-protokollit).

b. Sistemi një sportelesh Komuna planifikon të implementojë sistem një sportelesh në punë. Të punësuarit në zyrën përpara (në sportelet), të cilët përfaqësojnë komunën para shfrytëzuesve, duhet të jenë në komunikim të përhershëm me të punësuarit në zyrat që i përpunojnë të dhënat dhe i sigurojnë informatat e domosdoshme. Me qëllim të funksionimit të suksesshëm të sistemit një sportelesh, komunikimi duhet të jetë e mrekullueshme.

c. Puna prej distance

Për shkak të mospasjes të kuadrit për TIK për momentin, në këtë periudhë nuk janë të planifikuara mundësime për punë nga distanca, edhe pse kompanitë softuerike ndonjëherë mbështetjen e aplikacioneve të tyre munden më shpejtë ta kryejnë në këtë mënyrë, dhe me atë ti zvogëlojnë shpenzimet.

9. Resurset

Komuna nuk ka të punësuar person për TIK. Në të ardhmen planifikohet punësim i personit teknik, në ndërkohë komuna ka të nënshkruar kontratë për mirëmbajtje të sistemit, kompjuterëve dhe softuerin me persona të tretë.

а. Aftësitë

Duhet të kryhet vlerësimi se aftësitë e TIK me të cilat disponojnë të punësuarit janë të mjaftueshme për punë efikase. Në qoftë se vlerësohet se disa nga të punësuarit nuk disponojnë me aftësitë themelore të TIK, është e nevojshme të organizohet trajnim me qëllim të shfrytëzimit të plotë të kapacitetit të tyre punues.

60

b. Trajnimi Duke pasur parasysh faktin se vazhdimisht implementohen aplikacione të reja softuerike, është i nevojshëm trajnim i vazhdueshëm i personelit për përdorimin e tyre efikas. Gjatë trajnimeve është shumë e rëndësishme të mendohet për implementimin e modelit “ trajnim për trajnuesit”, gjegjësisht, të trajnohen disa shfrytëzues kryesor të cilët më tutje do ta përcjellin njohuritë e tyre tek të punësuarit tjerë. Me këtë mënyrë bëhet kursim i mjeteve, ndërsa trajnimet do të adaptohen sipas nevojave të të punësuarve.

c. Prokurime/tenderë Gjatë prokurimit të pajisjes së re komuna duhet ta respektojë ligjin për prokurime publike. Prandaj është e domosdoshme planifikim vjetor i aktiviteteve dhe mbi bazë të aktiviteteve të definuar të planifikohet prokurim adekuat i harduerit dhe softuerit. Është shumë e rëndësishme që gjatë përgatitjes së dokumentacionit tenderues të përpilohen specifikime cilësore kualitative dhe të detajuara teknikisht të cilat do të jenë të qarta, pa mëdyshje, në të cilat do të definohen kushtet minimale për eliminim dhe nënkuptohet me kujdes të përpiluara kontrata të cilat do të përfshijnë edhe nivelin e shërbimit të ofruar Komuna prej vitit 2010 do të fillojë të shfrytëzojë sistem elektronik për prokurime publike nga Zyra për prokurime publike. Në qoftë se i gjithë prokurimi është i pandashëm, atëherë do të jetë obliguese të dorëzohen oferta për secilën dispozitë të përmendur në prokurimin. Gjatë secilit prokurim është e nevojshme të bëhet vlerësim adekuat se cilat dispozita të jenë të ndara, dhe cilat jo, me çka do të mënjanohet mundësia që kompanitë-ofertuese të ofrojnë çmim të lartë për disa dispozita të caktuara. Është praktikë e mirë të kërkohet prej firmave-ofertuese dëshmi se janë përfaqësues të autorizuar për pajisjen të cilën e ofrojnë

ç. Prokurimet e ardhme të kompjuterëve dhe harduerëve

Në periudhën e ardhme planifikohet prokurim i harduerit për të kompletuar nevojat e komunës. Si strategji planifikohet edhe zëvendësimi i harduerit ekzistues të vjetër dhe të tejkaluar me një të ri, për çka prioritet do të kenë serverët si bartës i gjithë punës së komunës.

d. Prokurimi i softuerit Softueri gjithashtu është pjesë shumë e rëndësishme e prokurimit të pajisjeve kompjuterike. Me prokurimin e konfiguracionit kompjuterik do të definohet edhe minimumi i softuerit i cili do të prokurohet me atë (për shembull, me prokurim të kompjuterit të ri, ai të prokurohet me sistem operativ). Në atë mënyrë zgjidhet problemi me shfrytëzimin e softuerit të pa licencuar. Në qoftë se prokurohet softuer gjithashtu vlen ligji për prokurime publike dhe sërish është i nevojshëm përpilimi i specifikimit të mirë teknik. Gjatë së cilës duhet theksuar se bëhet fjalë për institucion qeveritar dhe model qeveritar (.gov) për licencimin i cili është më i lirë nga ato komerciale. Në qoftë se bëhet

61

fjalë për prokurim të softuerëve special, është e nevojshme të merren parasysh rekomandimet dhe standardet ndërkombëtar, me çka do të mënjanohej mundësia e prokurimit të softuerit për të cilin pas një periudhe kohore nuk do të ketë mbështetje teknike dhe të ngjashme. Gjatë prokurimit të softuerëve special është me rëndësi të merret parasysh planifikimi i proceseve administrative dhe procedurat e punës që të mund të përpilohet softuer i përshtatshëm për nevojat dh. Prokurimet e përbashkëta Duke pasur parasysh dallimet mes komunave në madhësinë dhe të pajisurit si me teknologji, ashtu edhe me kuadro, është e nevojshme që komuna të mendojë edhe rreth temës së bashkëpunimit ndërkomunal, ofertë e përbashkët për shërbimet dhe të ngjashme. ndarje e resurseve dhe të ngjashme. Komunat në përgjithësi përdorin softuer të njëjtë të specializuar për qëllime të ndryshme nga i njëjti prodhues. Definimi i përbashkët i nevojave prej softuerin, përgatitja e përbashkët e specifikimit teknik dhe shfaqja e përbashkët për prokurim mund të ndihmojë gjatë prokurimit të një softueri kualitativ, i cili do të ishte i shtrenjtë për secilën komunë në qoftë se e prokuron ndaras.

e. Financimi

Për realizimin e çfarë do aktiviteti janë të nevojshme financat. Mbi bazën e projekteve të përpiluara nga Aksion plani komuna në kontinuitet do të kërkojë mjete prej donatorëve dhe persona të tretë. Në çdo rast, komuna do të projektojë buxhet për implementim e aktiviteteve të planifikuara nga sfera e TIK. Përpilimi i strategjisë lokale të TIK do ta lehtësojë planifikimin e mjeteve në të ardhmen. Në programin për punë të komunës do të planifikohen dhe aktivitetet nga sfera e TIK edhe për realizimin e të njëjtave do të duhet të lejohen mjete financiare.

10. Siguria informative Në periudhën në vijim plotësisht do të implementohen masat organizative dhe teknike për mbrojtje të të dhënave personale sipas rregullores së ESHDHP. Për shkak se siguria e sistemit është e fuqishme sa edhe hallka më e dobët e zinxhirit, me trajnim të vazhdueshëm dhe informim do të ritet vetëdija për siguri informative tek të punësuarit. Gjithashtu do të përpilohen edhe rregullore adekuate interne për siguri informative. Implementimi i ISO 27001:2005 është prioritet në zhvillimin e teknologjisë informative dhe rritjen e sigurisë informative. Komuna do të përpilojë dhe do të miratojë dokumentacion për masa teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe mbrojtjes së përpunuar të të dhënave personale e cila duhet të përmbajë:

• Plan për krijimin e sistemit për masat teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe mbrojtjes së përpunuar të të dhënave personale

62

• Akt për masat teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe mbrojtje së përpunuar të të dhënave personale


• Rregulla për paraqitje, reagim dhe sanim të incidenteve • Rregulla për mënyrën e krijimit të kopjes së sigurt, arkivimin dhe ruajtjen, si edhe


shkatërrimit, fshirjes dhe pastrimit të mediumeve Korniza kohore dhe dinamika e implementimit të dokumentacionit për masa teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe mbrojtjes së përpunuar të të dhënave personale është e dhënë në Aksion planin.

63

Propozim-terku për komunat TIK të zhvilluara rurale Komunë TIK e zhvilluar rurale është ajo komunë e cila ka kompjuter për secilin të punësuar të cilët kanë nevojë për kompjuter, të gjithë kompjuterët janë në rrjetin domen dhe kanë qasje në internet. Ajo ka edhe ueb-lokacionin e vet dhe TIK kuadrin. Komuna ka numër të mjaftueshëm të kompjuterëve (për secilin të punësuar i cili ka nevojë9 të cilët janë të lidhur në rrjetë dhe kanë qasje në internet. Të punësuarit kanë adresa të e-postës zyrtare me domen në komunë.

1. Hyrje

Ky dokument paraqet strategji komunale të TIK për periudhën prej vitit 2010 deri në vitin 2015. Në të do të jepet pasqyrë e gjendjes aktuale në komunë dhe qëllimet e planifikuara për tu arritur në periudhë të caktuar kohore. Gjithashtu, pjesë përbërëse e këtij dokumenti është Aksion plani me projekte konkrete i të cilit realizim do të kontribuojë në plotësimin e synimeve të dhëna strategjike. Dokumenti paraqet drejtim të domosdoshëm për implementimin e teknologjisë informative dhe komunikuese në komunë me qëllim që të përparohet procesi i decentralizimit dhe që të optimizohet puna e administratës. Në përgatitjen e strategjisë së TIK marrin pjesë faktorë relevant (pushteti lokal, qytetarë, kompani) dhe pjesëmarrja e tyre dhe pranimi i strategjisë së TIK do të kontribuojë për realizim të suksesshëm dhe transformim më efikas i komunës në e-komunën përparimtare

2. Gjendja momentale

• Historia e zhvillimit të komunës në TIK sferën Teknologjitë informative dhe komunikuese si sferë e rëndësishme në punën e komunave deri tani u trajtuan në korniza të strategjisë së përgjithshme për zhvillim. Me procesin e decentralizimit dhe përpjekjeve për komunë efikase, llogaridhënëse, azhure dhe transparente, TIK zënë vend shumë të rëndësishëm në programin e punës së komunës dhe kjo imponon nevojën për përpilimin e këtij dokumenti strategjik dedikuar TIK. Në vitin.... është përpiluar ueb-lokacioni i parë komunal. Në te mund të gjenden informata të përgjithshme për komunën dhe aktivitetet e saja. Në vitin.... është bërë rrjetëzimi (është vendosur rrjet lokal – LAN). Në vitin... është furnizuar serveri i parë. Në vitin... është bërë furnizimi i parë më i madh i kompjuterëve. Në vitin... është punësuar sistem-administratori i parë. Prej vitit...komuna ka qasje në internet. Në vitin... janë siguruar softuerët për, tatime, punë financiare.

64

Në kohën e shkrimit të këtij dokumenti strategjik, letra e njoftimit e TIK e komunës është si vijon: Lidhja me rrjetë dhe qasje në internet Ueb-lokacioni e-shërbimet për qytetarët dhe kompanitë Informatat e radhës janë të nevojshme për formimin e fotografisë së përgjithshme për gjendjen e TIK në komunë dhe për shkaqe sigurie, nuk rekomandohet plotësisht të theksohen në korniza të strategjisë. Numri i të punësuarve: Kuadri i TIK: Pajisja harduerike (kompjuter, serverë): Harduer tjetër (printer, skaner, makinë për fotokopjim, pajisje multi-funksionale, aparate fotografimi, kamera, pajisje të rrjetit): Pajisja softuerike: sistemi operativ (platforma e përgjithshme për punë), softuer për zyre, softuer për financa, softuer për tatime, softuer për arkivim, GIS(SIGJ) dhe të tjerë softuer të specializuar të cilat i shfrytëzon komuna në punën e saj të përditshme

3. Pasqyra e strategjisë TIK

a. Vizioni, misioni, qëllimet Vizioni(ku?) – komunë efikase dhe transparente Misioni (si?) – shfrytëzim optimal i teknologjive informative dhe komunikuese në punën e përditshme Qëllimet:

• Komunë më efikase dhe më transparente e orientuar drejt qytetarëve dhe biznesit

• Të pajisurit teknik dhe përforcimi organizativ i komunës • Trajnim konstant i të punësuarve për mbindërtim të njohurive • Zvogëlimin e shpenzimeve në punë • Plotësimin e nevojave të qytetarëve • Qasje deri tek informatat • Lufta kundër korrupsionit

b. Sfera e veprimit

Strategjia e TIK e komunës është në pajtueshmëri me normat dhe rregullat ligjore, strategjitë kombëtare të TIK dhe strategjia lokale për zhvillim. Në TIK strategjinë është shfrytëzuar përvoja e fituar e komunave nga sfera e TIK. Pjesë e projekteve të definuar në aksion planin përfshijnë edhe partnerë tjerë.

65

c. Parakushtet, përkufizimet, kërcënimet

Lëvizja e tregut të teknologjive informative dhe komunikimit elektronik në shtet dhe klima e përgjithshme në shtet në sferën e TIK janë faktorë shumë të rëndësishëm. Çmimet e pranueshme për harduer, softuer dhe komunikime elektronike janë bazë e mirë për realizimin e projekteve të parapara me këtë TIK strategji. Mbështetja e pushtetit qendror për zhvillimin e TIK në gjithë shtetin, e definuar si qëllim strategjik në strategjitë kombëtare të TIK, pozitivisht do të ndikojë në zhvillimin e TIK në nivel lokal. Me përpilimin dhe pranimin e kësaj strategjie të TIK, qartë shprehet dëshira dhe përkushtimi strategjik e strukturave udhëheqëse në komunë (kryetari i komunës, këshilli, udhëheqësit e sektorëve dhe njësive) për realizim të TIK strategjisë. Gjatë krijimit të buxhetit të komunës do të kenë parasysh projektet e planifikuara në Aksion planin dhe do të sigurohen mjete për realizimin e tyre. Procesi do të jetë transparent dhe inkluziv. Të gjithë të punësuarit në komunë do të njoftohen me strategjinë e TIK. Është i domosdoshëm bashkëpunimi dhe koordinimi në implementimin e projektit nga Aksion plani. Strategjia e TIK u është prezantuar qytetarëve përmes debatit publik dhe qytetarët morën pjesë në krijimin e strategjisë së TIK përmes propozimeve dhe sugjerimeve. Integrimi vertikal i administratës komunale mund të paraqesë pengesë të rëndësishme për realizim efikas të projekteve të planifikuara me Aksion planin të kësaj strategjie të TIK. Gjithashtu, ndërrimi i mënyrës tradicionale e punës me të ri përmes implementimit të teknologjive të reja mund të hasë në rezistencë tek të punësuarit në komunë dhe prandaj duhet të punohet në rritjen e vetëdijes së tyre për benefitet nga TIK. Për implementim të teknologjive të reja është e domosdoshme planifikim dhe arritje në kontinuitet i njohurive dhe aftësive të reja përmes realizimit të planit për trajnim të të punësuarve.


Teknologjitë informative dhe komunikuese kanë pika prekëse me të gjitha sektorët dhe njësitë në komunë. Shumica e projekteve përfshijnë më shumë sektorë. Gjithashtu, në rastet të cilat i përfshijnë futjen, ruajtjen dhe qasjen deri tek informatat, janë të përfshirë numër i madh i të punësuarve. Me qëllim të zbatimit të suksesshëm të projekteve nga Aksion plani i strategjisë së TIK për secilin projekt duhet të përcaktohen bartës të cilët do të jenë përgjegjës për implementimin e tyre, si edhe sektorë/njësi/të punësuar të tjerë të cilët do të jenë të përfshirë në realizimin e ndonjë projekti të caktuar. Sa i përket informatave, për shkak se pjesë e madhe e informatave nuk janë të karakterit publik, duhet me kujdes të përcillet regjistrimi i tyre, ruajtja dhe qasja deri tek informatat dhe të përcaktohet përgjegjësia për keqpërdorimet eventuale ose humbja e të dhënave.


Komunikimi dhe transparenca janë element shumë i rëndësishëm në punën e komunës. Komuna duhet të jetë e hapur dhe transparente para qytetarëve dhe kompanive dhe të

66

shërbejë si servis i tyre. Komunikimi dhe transparenca dukshëm do të përparojnë me shfrytëzimin e të arriturave të cilat i ofron teknologjia informative dhe komunikuese

а. Komuna – shfrytëzuesit (qytetarët, kompanitë) Qytetarët dhe kompanitë janë shfrytëzuesit kryesor të shërbimeve në komunë. Të punësuarit në komunë për çdo ditë janë në kontakt me ata. Me qëllim të përparimit të punës dhe efikasitetit të komunës, ajo duhet në kontinuitet ti informojë qytetarët dhe kompanitë e veta për shërbimet të cilat janë në qasje për ata, për atë se çfarë dokumente janë të nevojshme që të zbatohet një procedurë për të cilën kanë nevojë ose të lëshimit të ndonjë dokumenti. Shpalljet publike të ueb-lokacionit të komunës, si edhe mundësimin e komunikimit të drejtpërdrejtë dhe të dyanshëm përmes e-postës janë standarde themelore që secila komunë duhet ti plotësojë në rrugën e saj drejt llogaridhënies dhe transparencës. Qytetarëve u është dhënë mundësia për pjesëmarrje në punën e komunës përmes dhënies së propozimeve dhe sugjerimeve në adresën zyrtare në e-postën e komunës. Me këtë sigurohet pjesëmarrja e qytetarëve në procesin e marrjes së vendimeve në komunë. Komuna do të përpiqet drejt implementimit të nënshkrimit elektronik në punën e komunës. Për këtë qëllim përskaj kryetarit të komunës, i cili si person zyrtar tani më ka nënshkrim elektronik, nënshkrim elektronik do ju jepet edhe të gjithë drejtuesve të sektorëve.


Me qëllim që shërbimet e komunës të jenë të arritshme dhe në qasje për të gjithë shfrytëzuesit, është me shumë rëndësi që qytetarët të mund të pranojnë shërbime në vendin në të cilin jetojnë. Për këtë qëllim, komuna ka të rivendosur zyra të disperzuara komunale në disa vendbanime më të mëdha të cilat gravitojnë kah qendra administrative komunale. Gjatë planifikimit të zyrave të disperzuara komunale, duhet të ketë parasysh që në ato të ketë së paku një kompjuter dedikuar për të punësuarin dhe edhe një kompjuter të cilin qytetarët mund ta shfrytëzojnë për qasje të lirë në internet.


Që një komunë të funskionijë në mënyrë efikase dhe racionale, është shumë e rëndësishme të ketë koordinim dhe sinkronizim në punën brenda komunës, mes njësive dhe sektorëve. Për këtë qëllim, të gjithë të punësuarit në komunë duhet të jenë të njoftuar me mënyrën e punës së komunës, si edhe në vazhdimësi të informohen për secilin ndryshim.

5. Projekte që përfshijnë më shumë sektorë dhe njësi

Në realizimin e disa projekteve do të përfshihen më shumë sektorë dhe njësi, ndërsa rezultatet nga disa projekte do ti shfrytëzojnë pjesa më e madhe e të punësuarve.

67


Informatat për shfrytëzuesit/qytetarët përdoren nga të punësuarit në disa sektorë në komunë (tatime, financa, urbanizëm). Menaxhimi me këto të dhëna duhet të jetë e sinkronizuar, gjegjësisht, nëse pjesë e të dhënave për shfrytëzuesin ndryshohen nga një i punësuar, informatat e reja duhet automatikisht të azhurnohen tek të gjithë shfrytëzuesit e informatave.


Informatat dhe të dhënat të cilat i ka komuna janë mjete të rëndësisë së veçantë për punën e përditshme dhe funksionimin e komunës të përgjithësi. Prandaj të dhënat duhet të ruhen dhe të mbrohen sipas normave standardeve ekzistuese të shkruara. Komuna si pronare e informatave i pranon obligimet për organizimin dhe zbatimin e masave teknike për mbrojtje dhe qasje deri tek të dhënat.

c. Menaxhim me njohuritë/dituritë

Është shumë e rëndësishme të ndahen informatat e pranuara në këshillime të ndryshme, seminare, trajnime ndërmjet të punësuarve në komunë. Të gjitha materialet, informatat, proçesverbalet dhe të tjera informata të cilat të punësuarit i kanë marrë si njohuri në llogari të komunës duhet të jenë në përdorim të të gjithë të punësuarve. Pas secilit trajnim, seminar, punëtori të vizituar, të punësuarit duhet të përpilojnë raport i cili do të jetë në qasje për të gjithë të punësuarit, dhe nëse ka nevojë, do të jetë në qasje edhe për opinionin publik.


Proceset administrative dhe procedurat e punës duhet të jenë qartë të definuar dhe të ekzistojnë të shënuara në letër dhe të lejuara nga strukturat drejtuese. Me këtë mënyrë ndërtohet dhe forcohet memoria institucionale dhe përmirësohet efikasiteti. Kjo do të ndihmojë gjatë definimit të softuerit për udhëheqje me dokumentet dhe proceseve të punës. Për këtë qëllim do të bëhet planifikim i proceseve administrative dhe proceduarve me aplikim të sistemit për kualitet për rregullat e unifikuara për punën dhe shërbimet e administratës publike ISO 9001:2008.

6. Teknologjitë

а. Rrjetat • Rrjetëzimi i objekteve në të cilën është vendosur komuna

68

Për rrjetëzimin e objekteve ku është vendosur komuna do të shfrytëzohet rrjetëzim me tel (rrjet lokal – LAN). Do të bëhet analizë për shfrytëzimin e rrjetës pa tel në qoftë se bëhet fjalë për ndarje të internet-qasjes për shfrytëzim publik (qasja në pika publike për internet në lokalet e komunës).


Gjatë planifikimit të zyrave të disperzuara komunale do të mbahet llogari që ato të jenë të lidhura me qendrën administrative të komunës me lidhje (rrjetë virtuale private) përmes shfrytëzimit të shërbimeve komunikuese nga operatori i rrjetit komunikues elektronik.


Komuna duhet të bëjë analizë gjithëpërfshirëse për nevojat e rrjetëzimit në gjithë territorin e komunës. Përsëri, duhet të pasur parasysh faktin se operatori i rrjetave komunikuese elektronike investojnë në infrastrukturë dhe shërbime në rajone vendbanime të dendura ku kthimi i investimit është i shpejtë, ndërsa benefiti ekonomik është i lartë. Por, komuna jonë nuk guxon të lejojë që qytetarët e sajë të jenë të mënjanuar nga shoqëria informative, gjegjësisht nga qasja deri tek shërbimet e internetit, i cili paraqet mjet i domosdoshëm për zhvillim ekonomik dhe social.

Me qëllim të rrjetëzimit të suksesshëm në territorin e gjithë komunës, komuna duhet të përpilojë studim me analiza dhe rekomandime për ndihmë shtetërore për mundësimin e internet-qasjes në territorin e komunës me internet. Gjithashtu, duhet të hulumtohet edhe mundësia e partneritetit publik-privat.

b. Pajisja harduerike (klientë dhe serverë)

Sipas përvojave të fituara pozitive dhe negative nga vitet e kaluara, përcaktimi i jonë strategjik është që të shfrytëzohen kompjuter nga emra prodhuesish të etabluar (brand). Përskaj stabilitetit të punës së sistemeve, afati i periudhës garantuese dhe post-garantuese janë përparësi e rëndësishme të cilat e ndajnë nga kompjuterët që nuk janë të brenduar.

c. Pajisja softuerike (aplikimet e klientëve dhe serverëve) Softuerin të cilin e ka komuna dhe përdorimi i tij janë kryesor për punën e komunës. Komuna disponon me softuer komercial, si edhe me softuer të lirë. Do të bëhet analizë detale për tu definuar përcaktimi strategjik i komunës lidhur me softuerin. Në të ardhmen për secilin implementim të ri të softuerit do të kërkohet dokumentacion i detajizuar për prodhimin, garanci, mbështetje, kodi burimor do të deponohet tek personi i tretë, si edhe trajnim adekuat për të njëjtin.

7. Internet/intranet

a. Internet

69

Komuna shfrytëzon pako për qasje deri tek interneti me përfshirje të gjerë dhe të gjithë të punësuarit kanë qasje në internet në çdo kohë. Gjendja momentale plotësisht i kënaq nevojat e komunës për internet-qasje dhe nuk planifikohet mbindërtim të pakos për qasje deri tek interneti me përfshirje të gjerë me shpejtësi më të madhe dhe internet-frekuentim më të madh.

b. Ueb-lokacioni Ueb-lokacioni i komunës është .... Ueb-lokacioni rregullisht azhurnohet me informata më të reja për aktivitetet e komunës, si edhe për vendimet të cilat kanë të bëjnë me shfrytëzuesit. Përmes ueb-lokacionit ofrohen edhe e-shërbime për shfrytëzuesit.

Ueb-lokacioni i komunës duhet ti përmbajë më së paku këto module:


komunës, këshilli, drejtuesit e sektorëve/njësive) • Informata me karakter publik • Lajme për ngjarjet në komunë • Raporte dhe procesverbale, lajmëtar zyrtar, formular, kërkesa, etj. • е-shërbime • Procedurë për ndërtim të infrastrukturës së re dhe shfrytëzimi e asaj

ekzistueses në pronësi të tyre • Strategji për zhvillim – dokumente strategjike (të përgjithshme edhe për

zhvillim të fusha të ndryshme) • Qëllime për investim të kompanive në sektorë të caktuar • Regjistra me profil të kompanive të cilat punojnë të territorin e komunës • Kontakt (me kryetarin e komunës, me administratën

Informatat e shpallura në ueb-lokacionin janë informata zyrtare për të cilën saktësi është përgjegjëse komuna. Që të garantohet vërtetësia e informatave të shpallura në ueb-lokacionin, duhen të ndiqet procedura në vijim: informatat që duhet të shpallen në ueb-lokacionin duhet të jenë të përgatitura nga njësia e autorizuar, lejuar nga personi përgjegjës dhe të dorëzuar deri tek personi për marrëdhënie publike. Në ueb-lokacionin nuk guxojnë të shpallen informata të cilat nuk janë lejuar nga personi udhëheqës ose nga personi për marrëdhënie publike. Të gjithë të punësuarit në komunë duhet të kenë adresa të veta zyrtare të e-postës në domenin e komunës të cilat do të përdoren për komunikim zyrtar me shfrytëzuesit. Duhet të bëhet kontrollim se cilët të punësuar nuk kanë adresa në e-postën në domen të komunës dhe menjëherë të ju jepet.

70

c. Intranet Në komunë nuk është implementuar intranet-sistem. Do të bëhet analizë për nevojën e aplikimit të këtij sistemi, llogaridhënia e tij dhe sa ai do ta përmirësojë efikasitetin në punë.


Sistemi informativ gjeografik (SIGJ-sistemi) paraqet sistem i cili përdoret për regjistrim, integrim, ruajtje, avancim dhe ndarje të të dhënave lidhur me lokacionet në hapësirë. Komuna do të bëjë analizë për nevojat e aplikimit të SIGJ-sistemit dhe detajisht do të identifikojë dispozitat të cilat janë të nevojshme për funksionim të SIGJ-sistemit dhe shfrytëzimi i tij optimal, me qëllim që të sigurohen të dhëna detale si për shfrytëzuesit (qytetarët dhe kompanitë), ashtu edhe për vet komunën.

8. Komunikimet (infrastruktura) Komunikimet, si në vet komunën, ashtu edhe jashtë, janë pjesë shumë e rëndësishme në punën e përditshme të komunës. Shumë shpesh komunikimet janë dispozitë e lartë e buxhetit të komunës. Prandaj, planifikimi strategjik i komunikimeve mundet shumë të kontribuojë për shkarkim të buxhetit dhe për komunikim efikas veçanërisht me zyrat e disperzuara komunale.

9. Komunikimi (qasja)

Komunikimi mes të punësuarave në vet komunën duhet të jetë efikase dhe në kohë, gjithashtu duhet të ketë kujdes në zvogëlimin e shpenzimeve të cilat bien në këtë dispozitë. Duke pasur parasysh se TIK edhe më shumë hynë në të gjitha sferat e punës së komunës, duhet të bëhet analizë gjithëpërfshirëse në të cilën komunikimet do të shqyrtohen prej më shumë aspekte, si shpenzime për shërbime komunikuese, shpenzime për mirëmbajtje të pajisjes dhe avancimin dhe ndërtimin e sistemit. a. Zyrat Të punësuarit në zyrat duhet të jenë në komunikim të përditshëm. Duhet të zgjidhet mënyra më efikase e komunikimit i cili do të jetë më i llogaritshëm(sistemi tradicional për komunikim ose sistemi i avancuar për komunikim përmes interne-protokollit).

b. Puna prej distance

Nëse të punësuarit nuk janë në vendin e punës, kjo nuk do të thotë se ata nuk mund të kenë qasje deri tek kompjuterët e tyre për rë marrë informata dhe të dhëna. Duhet të bëhet analizë gjithëpërfshirëse për anët e mira dhe të këqija të implementimit të punës nga distanca në komunë, me vëmendje të veçantë në aspektin e sigurisë, dhe të sillet përfundim se puna nga distanca mund të implementohet në komunë.

71

10. Resurset а. Aftësitë

Duhet të kryhet vlerësimi se aftësitë e TIK me të cilat disponojnë të punësuarit në momentin janë të mjaftueshme për punë efikase. Në qoftë se vlerësohet se disa nga të punësuarit nuk disponojnë me aftësitë themelore të TIK, është e nevojshme të organizohet trajnim me qëllim të shfrytëzimit të plotë të kapacitetit të tyre punues.

b. Trajnimet

Duke pasur parasysh faktin se vazhdimisht implementohen aplikacione të reja softuerike, është i nevojshëm trajnim i vazhdueshëm i personelit për përdorimin e tyre efikas. Gjatë trajnimeve është shumë e rëndësishme të mendohet për implementimin e modelit “ trajnim për trajnuesit”, gjegjësisht, të trajnohen disa shfrytëzues kryesor të cilët më tutje do ta përcjellin njohuritë e tyre tek të punësuarit tjerë. Me këtë mënyrë bëhet kursim i mjeteve, ndërsa trajnimet do të adaptohen sipas nevojave të të punësuarave.

c. Prokurimet/tenderët Gjatë prokurimit të pajisjes së re komuna duhet ta respektojë ligjin për prokurime publike. Prandaj është e domosdoshme planifikim vjetor i aktiviteteve dhe mbi bazë të aktiviteteve të definuar të planifikohet prokurim adekuat i harduerit dhe softuerit. Është shumë e rëndësishme që gjatë përgatitjes së dokumentacionit tenderues të përpilohen specifikimet cilësore dhe të detajuara teknikisht të cilat do të jenë të qarta, pa mëdyshje, në të cilat do të definohen kushtet minimale për eliminim dhe nënkuptohet me kujdes të përpiluara kontrata të cilat do të përfshijnë edhe nivelin e shërbimit të ofruar.

ç. Prokurime të ardhme të kompjuterëve dhe harduerit Në periudhën e ardhme planifikohet prokurim i harduerit për të ndërruar atë ekzistuesin i cili është i vjetër dhe me afat të kaluar. Kohëzgjatja e paraparë për shfrytëzimin e një kompjuteri është 5 vjet, e pas asaj periudhe ai merr vlerën 0 në kontabilitet. Do të bëhet analizë për mundësinë e kompjuterëve që do të ndërrohen të shfrytëzohen për hapjen e e-pikave publike për qasje në internet.

d. Prokurim i softuerit Softueri gjithashtu është pjesë shumë e rëndësishme e prokurimit të pajisjeve kompjuterike. Me prokurimin e konfiguracionit kompjuterik do të definohet edhe minimumi i softuerit i cili do të prokurohet me atë (për shembull, me prokurim të kompjuterit të ri, ai të prokurohet me sistem operativ), ashtu që së shpejti do të zgjidhet problemi me shfrytëzimin e softuerit të pa licencuar. Në qoftë se prokurohet vetëm softuer gjithashtu duhet të vlejë ligji për prokurime publike dhe sërish është i nevojshëm përpilimi i specifikimit të mirë teknik. Duhet theksuar se bëhet fjalë për institucion qeveritar dhe model qeveritar (.gov) për licencimin i cili është më i lirë nga ato komerciale. Në qoftë se bëhet fjalë për prokurim të softuerëve special, është e nevojshme

72

të merren parasysh rekomandimet dhe standardet ndërkombëtar, me çka do të mënjanohej mundësia e prokurimit të softuerit për të cilin pas një periudhe kohore nuk do të ketë mbështetje teknike dhe të ngjashme.

dh. Prokurime të përbashkëta Duke pasur parasysh dallimet mes komunave në madhësinë dhe të pajisurit si me teknologji, ashtu edhe me kuadro, është e nevojshme që komuna të mendojë edhe rreth temës së bashkëpunimit ndërkomunal dhe ofertë e përbashkët për shërbimet, ndarje e resurseve dhe të ngjashme. Në dallim se në cilën fazë të procesit të decentralizimit kanë hyrë komunat i kanë të gjitha kompetencat dhe obligimet. Komunat në përgjithësi përdorin softuer të njëjtë të specializuar për qëllime të ndryshme nga i njëjti prodhues. Definimi i përbashkët i nevojave prej softueri, përgatitja e përbashkët e specifikimit teknik dhe shfaqja e përbashkët për prokurim mund të ndihmojë gjatë prokurimit të një softueri kualitativ, i cili do të ishte i shtrenjtë për secilën komunë në qoftë se e prokuron ndaras.

e. Financimi Për realizimin e çfarë do aktiviteti janë të nevojshme financat. Duhet projektuar buxhetin për implementim të aktiviteteve të planifikuara nga sfera e TIK. Përpilimi i strategjisë lokale të TIK do ta lehtësojë planifikimin e mjeteve në të ardhmen. Në programin për punë të komunës do të planifikohen dhe aktivitetet nga sfera e TIK edhe për realizimin e të njëjtave do të duhet të lejohen mjete financiare.

73

11. Siguria informative Në periudhën që do të bëhen përpjekje të plota maksimale për implementim të plotë të masave organizuese dhe teknike për mbrojtjen e të dhënave personale sipas rregullores së Drejtorisë për mbrojtje të të dhënave personale. Gjithashtu Do të përpilohen edhe rregullore interne adekuate për siguri informative. Komuna do të përpilojë dhe do të miratojë dokumentacion për masa teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe mbrojtjes në përpunimin e të dhënave personale e cila duhet të përmbajë:

• Plan për krijimin e sistemit për masat teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe mbrojtjes në përpunimin e të dhënave personale

• Akt për masat teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe mbrojtje në përpunimin e të dhënave personale




shkatërrimit, fshirjes dhe pastrimit të mediumeve Korniza kohore dhe dinamika e implementimit të dokumentacionit për masa teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe mbrojtjes në përpunimin e të dhënave personale është e dhënë në Aksion planin.

74

Propozim-terku për komunat TIK në zhvillim rurale Komuna TIK në zhvillim rural është ajo komunë pa ueb-lokacion (ose ueb-lokacion i pa azhurnuar), pa administrator kompjuterik, me numër të pamjaftueshëm të kompjuterëve të cilët nuk janë të lidhur në rrjetë. Të punësuarit nuk kanë adresa në e-postën të domenit zyrtar komunal, nuk mbahet llogari minimale pr të dhënat, gjegjësisht, nuk ka bazë sigurie.

1. Hyrje Ky dokument paraqet strategji komunale të TIK për periudhën prej vitit 2010 deri në vitin 2015. Në të do të jepet pasqyrë e gjendjes aktuale në komunë dhe qëllimet e planifikuara për tu arritur në periudhë të caktuar kohore. Gjithashtu, pjesë përbërëse e këtij dokumenti është Aksion plani me projekte konkrete i të cilit realizim do të kontribuojë në plotësimin e synimeve të dhëna strategjike. Dokumenti paraqet drejtim të domosdoshëm për implementimin e teknologjisë informative dhe komunikuese në komunë me qëllim që të përparohet procesi i decentralizimit dhe që puna e administratës të bëhet sa më efikase. Në përpilimin e strategjisë së TIK marrin pjesë të gjithë faktorët relevant (pushteti lokal, qytetarë, kompani) dhe pjesëmarrja e tyre dhe pranimi i strategjisë së TIK do të kontribuojë për realizim të suksesshëm dhe transformim më efikas i komunës në e-komunën përparimtare

2. Gjendja momentale • Historia e zhvillimit të komunës në TIK sferën

Edhe pse teknologjitë informative dhe komunikuese paraqesin sferë të rëndësishme në punën e komunave, deri tani nuk ju dha vëmendje në dokumentet strategjike. Me procesin e decentralizimit dhe përpjekjeve për komunë efikase, llogaridhënëse, azhure dhe transparente, TIK zënë vend shumë të rëndësishëm në programin e punës së komunës dhe kjo imponon nevojën për përpilimin e këtij dokumenti strategjik dedikuar TIK përmes së cilit komuna do të bëjë përpjekje për aplikimin e parakushteve themelore. Në vitin.... është përpiluar ueb-lokacioni i parë komunal. Në te mund të gjenden informata të përgjithshme për komunën dhe aktivitetet e saja. Në vitin.... është pranuar donacion me .....kompjuter. Prej vitit...komuna ka qasje në internet. Në vitin... janë siguruar softuerët për, tatime, punë financiare. Sot, në komunë nuk punon sistem-administratori. Ueb-lokacioni i komunës nuk azhurnohet rregullisht dhe informatat bazë janë të vjetërsuara. Pajisja harduerike nuk është në nivel të kënaqshëm, për shkak se numër i madh i të punësuarve nuk kanë kompjuter personal, e kompjuterët nuk janë të lidhur me rrjetë. Komuna dhe të punësuarit nuk kanë adresë zyrtare të e-postës.

75

Në kohën e shkrimit të këtij dokumenti strategjik, letra e njoftimit e TIK e komunës është si vijon: Qasje në internet Ueb-lokacioni e-shërbimet për qytetarët dhe kompanitë Informatat e radhës janë të nevojshme për formimin e fotografisë së përgjithshme për gjendjen TIK në komunë dhe për shkaqe sigurie, nuk rekomandohet plotësisht të theksohen në korniza të strategjisë. Numri i të punësuarve: Kuadri i TIK: Pajisja harduerike (kompjuter, serverë): Harduer tjetër (printer, skaner, makinë për fotokopjim, pajisje multi-funksionale, aparate fotografimi, kamera, pajisje të rrjetit): Pajisja softuerike: sistemi operativ (platforma e përgjithshme për punë), softuer për zyre, softuer për financa, softuer për tatime dhe të tjerë softuer të specializuar të cilat i shfrytëzon komuna në punën e saj të përditshme

3. Pasqyra e strategjisë TIK

a. Vizioni, misioni, qëllimet Vizioni(ku?) – komunë efikase dhe transparente Misioni (si?) – aplikim i teknologjive informative dhe komunikuese në punën e përditshme Qëllimet:

• Komunë më efikase dhe më transparente e orientuar kah qytetarët dhe biznesit

• Të pajisurit teknik i komunës • Trajnim i të punësuarve për fitim të njohurive të domosdoshme nga TIK

sfera • Zvogëlimin e shpenzimeve në punë • Plotësimin e nevojave të qytetarëve • Qasje e informatave • Lufta kundër korrupsionit

76

а. Sferë veprimi , sfera Strategjia e TIK e komunës është në pajtueshmëri me normat dhe rregullat ligjore, strategjitë kombëtare të TIK dhe strategjia lokale për zhvillim. Pjesë e projekteve të definuar në aksion planin përfshijnë edhe partnerë tjerë.

b. Parakushtet, përkufizimet, kërcënimet

Lëvizja e tregut të teknologjive informative dhe komunikimit elektronik në shtet dhe klima e përgjithshme në shtet në sferën e TIK janë faktorë shumë të rëndësishëm. Çmimet e pranueshme për harduer, softuer dhe komunikime elektronike janë bazë e mirë për realizimin e projekteve të parapara me këtë TIK strategji. Mbështetja e pushtetit qendror për zhvillimin e TIK në gjithë shtetin, e definuar si qëllim strategjik në strategjitë kombëtare të TIK, pozitivisht do të ndikojë në zhvillimin e TIK në nivel lokal. Me përpilimin dhe pranimin e kësaj strategjie të TIK, qartë shprehet dëshira dhe përkushtimi strategjik e strukturave udhëheqëse në komunë (kryetari i komunës, këshilli, udhëheqësit e sektorëve dhe njësive) për implementim të TIK në punën e komunës përmes realizimit të TIK strategjisë. Gjatë krijimit të buxhetit të komunës do të merren parasysh projektet e planifikuara në Aksion planin dhe do të sigurohen mjete për realizimin e tyre. Procesi do të jetë transparent dhe inkluziv. Të gjithë të punësuarit në komunë do të njoftohen me strategjinë e TIK. Është i domosdoshëm bashkëpunimi dhe koordinimi në implementimin e projektit nga Aksion plani. Strategjia e TIK u është prezantuar qytetarëve përmes debatit publik dhe qytetarët morën pjesë në krijimin e strategjisë së TIK përmes propozimeve dhe sugjerimeve.

c. Rolet dhe përgjegjësitë

Teknologjitë informative dhe komunikuese kanë pika prekëse me të gjitha sektorët dhe njësitë në komunë. Shumica e projekteve përfshijnë më shumë sektorë. Gjithashtu, në rastet të cilat i përfshijnë regjistrimin, ruajtjen dhe qasjen deri tek informatat, janë të përfshirë numër i madh i të punësuarve. Me qëllim të zbatimit të suksesshëm të projekteve nga Aksion plani i strategjisë së TIK për secilin projekt duhet të përcaktohen bartës të cilët do të jenë përgjegjës për implementimin e tyre, si edhe sektorë/njësi/të punësuar të tjerë të cilët do të jenë të përfshirë në realizimin e ndonjë projekti të caktuar.


Komunikimi dhe transparenca janë element shumë i rëndësishëm në punën e komunës. Komuna duhet të jetë e hapur dhe transparente para qytetarëve dhe kompanive dhe të shërbejë si servis i tyre. Komunikimi dhe transparenca dukshëm do të përparojnë me shfrytëzimin e të arriturave të cilat i ofron teknologjia informative dhe komunikuese

а. Komuna – shfrytëzues (qytetarë, kompani)

77

Qytetarët dhe kompanitë janë shfrytëzuesit kryesor të shërbimeve në komunë. Të punësuarit në komunë për çdo ditë janë në kontakt me ata. Me qëllim të përparimit të punës dhe efikasitetit të komunës, ajo duhet në kontinuitet ti informojë qytetarët dhe kompanitë e veta për shërbimet të cilat janë në qasje për ata, për atë se çfarë dokumente janë të nevojshme që të zbatohet një procedurë për të cilën kanë nevojë ose të lëshimit të ndonjë dokumenti. Shpalljet publike të ueb-lokacionit të komunës, si edhe mundësimin e komunikimit të drejtpërdrejtë dhe të dyanshëm përmes e-postës janë standarde themelore që secila komunë duhet ti plotësojë në rrugën e saj drejt llogaridhënies dhe transparencës.


Me qëllim që shërbimet e komunës të jenë të arritshme dhe në qasje për të gjithë shfrytëzuesit, është me shumë rëndësi që qytetarët të mund të pranojnë shërbime në vendin në të cilin jetojnë. Për këtë qëllim, komuna ka të rivendosur zyra të disperzuara komunale në disa vendbanime më të mëdha të cilat gravitojnë kah qendra administrative komunale. Gjatë planifikimit të zyrave të disperzuara komunale, duhet të ketë parasysh që në ato të ketë së paku një kompjuter dedikuar për të punësuarin dhe edhe një kompjuter të cilin qytetarët mund ta shfrytëzojnë për qasje të lirë në internet.


Që një komunë të funskionijë në mënyrë efikase dhe racionale, është shumë e rëndësishme të ketë koordinim dhe sinkronizim në punën brenda komunës, mes njësive dhe sektorëve. Për këtë qëllim, të gjithë të punësuarit në komunë duhet të jenë të njoftuar me mënyrën e punës së komunës, si edhe në vazhdimësi të informohen për secilin ndryshim.

4. Projekte të cilat përfshijnë më shumë sektorë dhe njësi

Në realizimin e disa projekteve do të përfshihen më shumë sektorë dhe njësi, ndërsa rezultatet nga disa projekte do ti shfrytëzojnë pjesa më e madhe e të punësuarve.


Informatat për shfrytëzuesit (qytetarët, kompanitë) përdoren nga të punësuarit në disa sektorë në komunë (tatime, financa, urbanizëm). Menaxhimi me këto të dhëna duhet të jetë e sinkronizuar, gjegjësisht, nëse pjesë e të dhënave për shfrytëzuesin ndryshohen nga një i punësuar, informatat e reja duhet automatikisht të azhurnohen tek të gjithë shfrytëzuesit e informatave.


Informatat dhe të dhënat të cilat i ka komuna janë mjete të rëndësisë së veçantë për punën e përditshme dhe funksionimin e komunës të përgjithësi. Komuna është pronare e

78

informatave dhe duhet to ndjek rregullat, dispozitat dhe normat për kujdesin dhe mbrojtjen e tyre.

c. Menaxhim me njohuritë/dituritë

Është shumë e rëndësishme të ndahen informatat e pranuara në këshillime të ndryshme, seminare, trajnime ndërmjet të punësuarve në komunë. Të gjitha materialet, informatat, proçesverbalet dhe të tjera informata të cilat të punësuarit i kanë marrë si njohuri në llogari të komunës duhet të jenë në përdorim të të gjithë të punësuarve. Pas secilit trajnim, seminar, punëtori të vizituar, të punësuarit duhet të përpilojnë raport i cili do të jetë në qasje për të gjithë të punësuarit, dhe nëse ka nevojë, do të jetë në qasje edhe për opinionin publik.


Nuk ekziston planifikim i proceseve administrative dhe proceduarve të punës, por komuna duhet ta bëjë atë me qëllim që të ndërtohet dhe të përforcohet memoria institucionale dhe të përmirësohet efikasiteti.

6. Teknologjitë

а. Rrjetat • Rrjetëzimi i objekteve në të cilën është e vendosur komuna

Në komunë ekziston ad hoc rrjetëzim e cila aspak nuk i plotëson standardet. Me rëndësie esenciale është që të bëhet rrjetëzim me tel (rrjet lokal – LAN) me qëllim të avancimit të punës.

• Rrjetëzimi i zyrave të disperzuara komunale

Për këtë periudhë nuk është planifikuar implementimi i zyrave të disperzuara komunale.

Rrjetëzim në gjithë territorin e komunës

Komuna duhet të bëjë analizë gjithëpërfshirëse për nevojat e rrjetëzimit në gjithë territorin e komunës. Përsëri, duhet të pasur parasysh faktin se operatori i rrjetave komunikuese elektronike investojnë në infrastrukturë dhe shërbime në rajone me vendbanime të dendura ku kthimi i investimit është i shpejtë, ndërsa benefiti ekonomik është i lartë. Por, komuna jonë nuk guxon të lejojë që qytetarët e sajë të jenë të mënjanuar nga shoqëria informatike, gjegjësisht nga qasja deri tek shërbimet e internetit, i cili paraqet mjet i domosdoshëm për zhvillim ekonomik dhe social.

Me qëllim të rrjetëzimit të suksesshëm në territorin e gjithë komunës, komuna duhet të përpilojë studim me analiza dhe rekomandime për ndihmë shtetërore për mundësimin e

79

internet-qasjes në territorin e komunës me internet. Gjithashtu, duhet të hulumtohet edhe mundësia e partneritetit publik-privat.

b. Pajisja harduerike (klientë dhe serverë)

Pajisja adekuate harduerike është e rëndësishme për punën efikase të komunës. Për shkak të pajisja rrjedhëse harduerike nuk i plotëson nevojat themelore, do të prokurohen ende ....kompjuterë të domosdoshëm për funksionimin normal të komunës. Së pari do të kërkohen donacione, dhe nëse nuk mund të merren, atëherë komuna do të sigurojë mjete nga buxheti i saj.

c. Pajisja softuerike (aplikimet e klientëve dhe serverëve) Softuerin të cilin e ka komuna dhe përdorimi i tij janë kryesore për punën e komunës. Komuna disponon me softuer komercial, si edhe me softuer të lirë. Do të bëhet analizë detale për tu definuar përcaktimi strategjik i komunës lidhur me softuerin.

7. Internet/intranet а. Internet

Komuna nuk ka qasje të rregullt në internet. Gjendja momentale aspak nuk i plotëson nevojat e komunës për internet-qasje dhe komuna duhet të sigurojë qasje deri në internetin me përfshirje të gjerë me shpejtësi adekuate dhe internet-frekuentim të mjaftueshëm për të punësuarit e vet.

b. Ueb-lokacioni Ueb-lokacioni i komunës është...., por nuk azhurnohet rregullisht. Përcaktim strategjik i komunës do të azhurnohet në ueb-lokacionin më së paku njëherë në javë me informata për aktivitet e komunës, si edhe për vendimet që kanë të bëjnë me shfrytëzuesit. Ueb-lokacioni ekzistues duhet të përparohet që të mund të gjendet informatat në vijim: Ueb-lokacioni i komunës duhet ti përmbajë më së paku këto module:


komunës, këshilli, drejtuesit e sektorëve/njësive) • Informata me karakter publik • Lajme për ngjarjet në komunë • Raporte dhe procesverbale, lajmëtar zyrtar, formular, kërkesa, etj. • е-shërbime • Kontakt (me kryetarin e komunës, me administratën

Të punësuarit në komunë nuk kanë adresa të veta zyrtare të e-postës në domenin e komunës të cilat do të shërbejnë për komunikim zyrtar me shfrytëzuesit dhe më urgjentisht duhet të krijohen adresa të e-postës në domenin e komunës.

80

b. Intranet

Në komunë nuk është i implementuar intranet-sistemi dhe në këtë periudhë nuk planifikohet aplikimi i tij.

c. Sistemi informativ gjeografik

Komuna nuk disponon me sistem informativ gjeografik (SIGJ – sistem), as me harduerin dhe softuerin e nevojshëm për aplikimin e tij. Por, duke pasur parasysh rëndësinë e SIGJ-sistemit, do të bëhet analizë për atë se a do të shkohet me SIGJ-sistem personal ose me shfrytëzimin e atij ekzistuesit SIGJ-sistem nga komuna fqinje e cila e ka të implementuar.

8. Komunikimet (infrastruktura)

Komunikimet, si në vet komunën, ashtu edhe jashtë, janë pjesë shumë e rëndësishme në punën e përditshme të komunës. Shumë shpesh komunikimet janë dispozitë e lartë e buxhetit të komunës. Prandaj, planifikimi strategjik i komunikimeve mundet shumë të kontribuojë për shkarkim të buxhetit dhe për komunikim efikas veçanërisht me zyrat e disperzuara komunale.

9. Komunikimet (qasja) Komunikimi mes të punësuarve në vet komunën duhet të jetë efikase dhe në kohë, gjithashtu duhet të mbahet llogari në zvogëlimin e shpenzimeve të cilat bien në këtë dispozitë. Do të bëhet analizë gjithëpërfshirëse në të cilën komunikimet do të shqyrtohen prej më shumë aspekte, nga aspekti i shpenzimeve për shërbime komunikuese dhe nga aspekti i shpenzimeve për mirëmbajtje të pajisjes.

а. Zyrat Të punësuarit në zyrat duhet të jenë në komunikim të përditshëm. Duhet të zgjidhet mënyra më efikase e komunikimit i cili do të jetë më i llogaritshëm (sistemi tradicional për komunikim ose sistemi i avancuar për komunikim përmes interne-protokollit).

b. Puna nga distanca Komuna nuk disponon me infrastrukturën e nevojshme për aplikimin e punës nga distanca dhe nuk planifikon aplikim e saj në këtë periudhë kohore.

10. Resurset а. Aftësitë Një pjesë e të punësuarve për momentin nuk disponojnë me TIK aftësi bazike. Prandaj, është e nevojshme që të organizohen trajnime me qëllim që ata ti fitojnë TIK aftësitë themelore për punë efikase.

81

b. Trajnimet

Duke pasur parasysh faktin se vazhdimisht implementohen aplikacione të reja softuerike, është i nevojshëm trajnim i vazhdueshëm i personelit për përdorimin e tyre efikas. Gjatë trajnimeve është shumë e rëndësishme të mendohet për implementimin e modelit “ trajnim për trajnuesit”, gjegjësisht, të trajnohen disa shfrytëzues kryesor të cilët më tutje do ta përcjellin njohuritë e tyre tek të punësuarit tjerë. Me këtë mënyrë bëhet kursim i mjeteve, ndërsa trajnimet do të adaptohen sipas nevojave të të punësuarave.

c. Prokurimet / tenderë Gjatë prokurimit të pajisjes së re komuna duhet ta respektojë ligjin për prokurime publike. Prandaj është e domosdoshme planifikim vjetor i aktiviteteve dhe mbi bazë të aktiviteteve të definuar të planifikohet prokurim adekuat i harduerit dhe softuerit. Është shumë e rëndësishme që gjatë përgatitjes së dokumentacionit tenderues të përpilohen specifikimeve cilësore dhe të detajuara teknikisht të cilat do të jenë të qarta, pa mëdyshje, në të cilat do të definohen kushtet minimale për eliminim dhe nënkuptohet me kujdes të përpiluara kontrata të cilat do të përfshijnë edhe nivelin e shërbimit të ofruar.

ç. Prokurimet e ardhme të kompjuterëve dhe harduerit Gjatë prokurimit me kompjuter dhe harduer do të mbahet llogari që pajisjet e prokuruar ti kenë karakteristika minimale për punë të përditshme.

d. Prokurimi i softuerit Softueri gjithashtu është pjesë shumë e rëndësishme e prokurimit të pajisjeve kompjuterike. Me prokurimin e konfiguracionit kompjuterik do të definohet edhe minimumi i softuerit i cili do të prokurohet me atë (për shembull, me prokurim të kompjuterit të ri, ai të prokurohet me sistem operativ), ashtu që së shpejti do të zgjidhet problemi me shfrytëzimin e softuerit të pa licencuar.

dh. Prokurime të përbashkëta Duke pasur parasysh dallimet mes komunave në madhësinë dhe të pajisurit si me teknologji, ashtu edhe me kuadro, është e nevojshme që komuna të mendojë edhe rreth temës së bashkëpunimit ndërkomunal dhe ofertë e përbashkët për shërbimet, ndarje e resurseve dhe të ngjashme. Në dallim se në cilën fazë të procesit të decentralizimit kanë hyrë komunat i kanë të gjitha kompetencat dhe obligimet. Komunat në përgjithësi përdorin softuer të njëjtë të specializuar për qëllime të ndryshme nga i njëjti prodhues. Definimi i përbashkët i nevojave prej softueri, përgatitja e përbashkët e specifikimit teknik dhe shfaqja e përbashkët për prokurim mund të ndihmojë gjatë prokurimit të një softueri kualitativ, i cili do të ishte i shtrenjtë për secilën komunë në qoftë se e prokuron ndaras.

82

e. Financimi

Përpilimi i TIK strategjisë lokale do ta lehtësojë planifikimin e mjeteve në të ardhmen. Në programin për punë të komunës do të planifikohen dhe aktivitetet nga sfera e TIK edhe për realizimin e të njëjtave do të duhet të lejohen mjete financiare. Por, qasja strategjike e komunës do të jetë aplikimi deri tek donatorët për ndihmë financiare.

11. Siguria informative Në periudhën në vijim do të bëhen përpjekje maksimale për implementim të plotë të masave organizuese dhe teknike për mbrojtjen e të dhënave personale sipas rregullores së Drejtorisë për mbrojtje të të dhënave personale. Komuna do të përpilojë dhe do të miratojë dokumentacion për masa teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe mbrojtjes në përpunimin e të dhënave personale e cila duhet të përmbajë:

• Plan për krijimin e sistemit për masat teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe mbrojtjes në përpunimin e të dhënave personale

• Akt për masat teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe mbrojtje në përpunimin e të dhënave personale




shkatërrimit, fshirjes dhe pastrimit të mediumeve Korniza kohore dhe dinamika e implementimit të dokumentacionit për masa teknike dhe organizative për sigurimin e fshehtësisë dhe mbrojtjes në përpunimin e të dhënave personale është dhënë në Aksion planin.

Botues: Bashkësia e njësive të vetëqeverisjes lokale të Republikës së Maqedonisë – BNJVL

Adresa e botuesit:BNJVL, rr. ,,Zhenevska” pa nr.F.P. 321000 Shkup, Republika e MaqedonisëTel: 02/3099033; faks 02/3061994e-mail: [email protected]

Drejtor ekzekutiv:Dushica Perishiq

Àutorë: Nikollçe MickoskiGoran ÇuçovskiÀleksandar Arsovski

Lektorim dhe korigjim: Àneta Vasilevska Ljubeckij¼ Natasha Gllaviçiq

Perkthimi ne gjuhën shqipe: Ismail Krifca

Tirazhi: 280

Numri i faqeve: 81Formati: A4

Dizajni:PRINTCENTARShtypi:PRINTCENTAR

CIP-Êàòàëîãèçàöè¼à âî ïóáëèêàöè¼àÍàöèîíàëíà è óíèâåðçèòåòñêà áèáëèîòåêà ,,Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè'', Ñêîï¼å

004:352 (497.7) (035)

MICKOVSKI, Nikolçe

Doracak për hartimin e strategjive lokale nga lëmia e teknologjiveinformatike dhe komunikative / (përpiluan Nikolçe Mickovski, GoranÇuçkovski, Aleksandar Arsovski), - Shkup; Bashkësia e njësive të vetëqeverisjes lokale të Republikës së Maqedonisë – BNJVL, 2009, - 81ñòð. ; òàáåëè; 23 ñì

ISBN 978-9989-106-44-81.Çuçkovski Goran (àâòîð) 2. Aleksandar Arsovski (àâòîð)à) Ëîêàëíà ñàìîóïðàâà – Ñòðàòåãè¼à – Èíôîðìàòè÷êà òåõíîëîãè¼à –Ìàêåäîíè¼à – Ïðèðà÷íèêCOBISS.MK-ID 80888330