Upload
lythuy
View
221
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Droga do zrównoważonego rozwoju w świetle świadomości społecznej
Andrzej Mizgajski
Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM
Warszawa, 11.04.2019
Poruszane zagadnienia
• „Zrównoważony rozwój” – pojęcie operacyjne, czy idea
• Wyróżniki podążania drogą ku zrównoważonemu rozwojowi
– Oszczędne korzystanie z zasobów naturalnych przy jednoczesnym podnoszeniu jakości życia społeczeństwa z uwzględnieniem kontekstu globalnego;
• Globalne megatrendy na tle celów ZR sformułowanych przez ONZ
• Uwarunkowania postaw społecznych wobec ZR;
• Przykłady niedostatków kształtowania świadomości społecznej na drodze do ZR.
• Konkluzje.
Sposoby definiowania pojęcia zrównoważony rozwój - wybór
• Równoważenie społecznych, gospodarczych i przyrodniczych czynników rozwoju;
• Rozwój unikający skazania przyszłych pokoleń na sytuację kryzysową;
• Trwałe utrzymywanie dynamicznej równowagi systemu ziemskiego;
• Poprawa jakości życia społeczeństw bez naruszania wytrzymałości ekosystemów;
• Poprawa jakości życia przy malejącym angażowaniu zasobów naturalnych;
• Rozwój wykorzystujący „odsetki od kapitału ziemskiego” bez naruszania samego kapitału.
Słabości koncepcji zrównoważonego rozwoju
• Ocena zrównoważenia zależy od kręgu cywilizacyjnego i poziomu rozwoju;
• Obecne oceny dotyczące ZR nie uwzględniają przyszłych zmian czynników społecznych, gospodarczych i środowiskowych;
• Niektóre podejścia do ZR nie uwzględniają przerzucania skutków na inne społeczności.
Zrównoważony rozwój w Polsce jako pojęcie prawne
Konstytucja
Art. 5 Rzeczpospolita Polska .... oraz zapewnia ochronęśrodowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.
Prawo ochrony środowiska
Art.3 pkt.50) poś - „...– rozumie się przez to taki rozwójspołeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.”
Wzrost presji człowieka na środowiskow skali globalnej lata 1966 – 2015
• Wzrost zaludnienia Ziemi z 3,4 do 7,4 mld – 2,2 razy
• Przyrost produktu światowego brutto z 15,5 do 75 bln USD (wg cen z roku 2010) – 4,8 razyhttp://data.worldbank.org/indicator
• Przyrost produkcji rolniczej – 3 krotny
• Wzrost zużycia nawozów azotowych – 8 krotnywww.fao.org
Rolnictwo i ekosystemy na Świecie
www.capsweb.org (P. Chefurka and V. Smile)
www.kalaharilionresearch.org
www.ourworldindata.org/land-use-in-agriculture
Zestaw celów zrównoważonego rozwoju wg ONZ
? ?
? ?
https://www.un.org/sustainabledevelopment/sustainable-development-goals
Uwarunkowania postaw człowieka wobec zrównoważonego rozwoju
OTOCZENIE
PRZYRODNICZE,
SPOŁECZNE,
GOSPODARCZE
WIEDZA, UMIEJĘTNOŚCI,
WARTOŚCI, IDEE
WARUNKI
SPOŁECZNO-EKONOMICZNE
PRESJA SPOŁECZNA
I RYNKOWA
WD
RA
ŻA
NIE
I
EG
ZE
KW
OW
AN
IE
KSZTAŁTOWANIE
ŚWIADOMOŚCI
POSTAWA
CZŁOWIEKA
PR
AW
O
Wolność gospodarcza to ochrona legalnie nabytej własności i, która może być przedmiotem transakcje bez
przymusu J. Gwartney (1995), tu trzeba dodać - o ile nie narusza to identycznych praw innych jednostek.
Wolność gospodarcza a świadomość społeczna wobec zrównoważonego rozwoju
o Własność terenów cennych przyrodniczo– pytanie o granice wolności transakcji
(dobra nierynkowe), kwestia wartości niemonetarnych;
o Własność obiektów negatywnie oddziałujących na przyrodę – pytanie o to, kto
pokrywa koszty zapobiegania negatywnym skutkom i naprawy szkód;
o Własność dóbr pozyskiwanych ze środowiska: np. drewna, zwierzyny, wody
użytkowej, surowców – pytanie o zapewnienie roztropnego korzystania z
zasobów, o zapewnienie ich odnowienia;
o Własność dóbr, których wytwarzanie, użytkowanie i unieszkodliwianie łączy się z
negatywnym oddziaływaniem na środowisko – pytanie o to, kto pokrywa koszty
skutków oddziaływania na środowisko.
„Tragedia dobra wspólnego”G. Hardin, Tragedy of Commons, Science, 1968
Przykłady:
Eksploatacja pastwisk,
Wylesienia,
Eksploatacja łowisk.
Koncepcja mikroekonomiczna opisująca mechanizm prowadzący do
degradacji ograniczonych zasobów wspólnych wskutek swobodnego
korzystania z tych zasobów przez indywidualnych użytkowników. (W. F. Lloyd 1832)
Demokracja a świadomość społeczna wobec zrównoważonego rozwoju
1. Prawa jednostki i otwarty rynek idei - dostęp do informacji o środowisku,
mobilizowanie władz na rzecz jakości środowiska, wpływ na kształtowanie prawa;
2. Reguły odpowiedzialności w ramach gry interesów - opinia publiczna jest
stabilniejsza, nakłania decydentów do zmiany polityki, biznes może przedstawiać
własny punkt widzenia i lobbować;
3. Warunki do uczenia się na sukcesach i porażkach innych - kraje
demokratyczne sprawniej przyswajają informacje o sukcesach i chętniej się
nimi dzielą z innymi;
4. Osadzenie międzynarodowe - część międzynarodowych organizacji państw
demokratycznych stawia sobie za cel mobilizację krajów członkowskich do
podniesienia standardów ochrony środowiska;
5. Uczestnictwo gospodarce rynkowej. Sprzyja to optymalizacji ekonomicznej
działań na rzecz podnoszenia jakości przyrodniczego otoczenia.
Payne A., 1995
Statystycznie rosnący poziom wolności w krajach wpływa na redukcję
średniego stężenia SO2, i pyłów w powietrzu, a także na wskaźnik
zanieczyszczenia wód przez fekalia.
W Brazylii, w latach 1977 – 1989 o połowę spadło średnie stężenie SO2, przy niewielkich
wahaniach PKB, ale wyraźnym wzroście wolności społeczno-politycznej.
Wolność społeczno-polityczna a presja na środowisko - niejednoznaczne zależności
Inne wskaźniki (np. dotyczące związków azotu, metali śladowych) nie
wykazują związku ze wskaźnikiem wolności społeczno-politycznej.
Barrett & Graddy (2000)
Charakter korelacji pomiędzy poziomem wolności a wielkością emisji CO2
zależy od poziomu rozwoju krajów. W krajach bogatych emisje maleją
wraz z rosnącym poziomem wolności, w krajach ubogich emisje są
wyższe w krajach o większym zakresie wolności.
Carlsson & Lundström (2000)
Nauka a świadomość społeczna wobec zrównoważonego rozwoju
o Tradycyjny model afirmatywny - Autonomiczna nauka wykrywa
mechanizmy procesów społeczno-gospodarczych i przyrodniczych,
które trafiają do świadomości społecznej; poprzez politykę są
wdrażane do praktyki;
o Przebijający się model krytyczny – uwzględnia, że:
• na przekaz nauki wpływają czynniki społeczne i polityczne;
• fakty i wiedza o społeczeństwie, gospodarce i środowisku
ewoluują, więc nie mogą być stałym punktem odniesienia.
Sachs, W. (ed.) (1993) Global Ecology: a New Arena of Political Conflict;
Forsyth, T. (2003) Critical Political Ecology. The politics of environmental science.
Nauka a kształtowanie świadomości społecznej
Przykład: zanieczyszczenie powietrza
W półroczu zimowym pojawiają się alarmujące komunikaty, także firmowane
przez ekspertów: o wysokich przekroczeniach norm zanieczyszczeń powietrza, o
smogu, o liczbie zgonów wywołanych złą jakością powietrza.
Społeczeństwo otrzymuje informacje bez wzmianki o lukach w wiedzy
naukowej, czasem przekłamane, często zgodnie z zasadą, że cel uświęca środki.
Efektem jest wzrost wrażliwości społecznej, a w ślad za tym polityków, oparty na
fragmentarycznych lub nawet błędnych przesłankach; konsekwencją mogą być
nie optymalne programy działania władz.
Tymczasem luki w wiedzy i przekłamania są niebagatelne:
o Nie ma problemu smogu, jest problem wysokiego stężenia pyłu zawieszonego;
o Stężenia dopuszczalne ustalane są arbitralnie;
o Brak rozwiniętego monitoringu stężeń zanieczyszczeń dających obraz ich rozkładu
przestrzennego, zwłaszcza poza centrami dużych miast;
o Brak danych o udziale w stężeniach pyłu wtórnie unoszonego z terenów otwartych;
o Pył zawieszony to pojęcie ogólne – brak rozpoznania wpływu różnych rodzajów
i frakcji na zdrowie wrażliwych grup społecznych.
Nauka a kształtowanie świadomości społecznej
Przykład: zanieczyszczenie powietrza
Wtargnięcie pyłu znad SaharyObraz z METEOSAT 19-02-2016
Źródła zanieczyszczenia
pyłem zawieszonym w
Stuttgarcie
© Landeshauptstadt Stuttgart, Amt für Umweltschutz, Abt. Stadtklimatologie
Problem deficytu wody
Popularna teza:
Oszczędzajmy wodę, bo dzięki temu
możemy zmniejszyć deficyt wody
pitnej na Świecie, a obecnie ponad
miliard ludzi nie ma dostępu do
bezpiecznej dla zdrowia wody pitnej
Zasoby wodne Świata – wielkość, struktura i tempo obiegu
Światowe zużycie wody w ciągu roku to około 5 x 103 km3
Jak zapewnić dostępność wody
o odpowiedniej jakości,
w potrzebnej ilości,
w określonym miejscu,
w danym czasie.
Rzeczywiste problemy dotyczące wody
Powód ekologiczny: OSZCZĘDNOŚĆ MATERIAŁÓW
I ENERGII NA UZDATNIANIE I PRZESYŁ WODY;
Powód ekonomiczny: OSZCZĘDNOŚĆ KOSZTÓW
UZDATNIANIA I PRZESYŁU WODY -
UTRZYMYWANIE TARYFY NA AKCEPTOWALNYM
POZIOMIE;
Powód społeczny: ZAPEWNIENIE DOSTĘPU DO
WODY DLA UBOŻSZYCH WARSTW
SPOŁECZNYCH.
Powody do oszczędzania wody
Mleko
1020 litrów/kg
85% zielony
Wieprzowina
5988 litrów/kg
82% zielony
Drób
4325 litrów/kg
82% zielony
Ziemniaki
287 litrów/kg
66% zielony
Herbata
8860 litrów/kg
82% zielony
Jabłka
822 litrów/kg
68% zielony
Ślad wodny artykułów spożywczych - przykłady
Źródło: Mekonnen, Hoekstra 2011
T-shirt
2340 litrów/250 g
53% niebieski
Dżinsy
9350 litrów/kg
52% niebieski
Ślad wodny artykułów przemysłowych - przykłady
Przeciętny samochód odpowiada za wykorzystanie
ponad 400 tys. l. wody
OCHRONA procesów przyrodniczychNie ingerowanie w procesy przyrodnicze, opieranie się na
zdolności przyrody do samoregulacji.
Problemy:
Ograniczona wiedza o dynamice procesów przyrodniczych.
Nie wiadomo, kiedy skończy się gradacja i jak głębokie
będzie przekształcenie siedlisk,
ALE PRZYRODA OBRONI SIĘ SAMAPrzesłanki pasywnej ochrony Puszczy Białowieskiej:
• Przekonanie o destrukcyjnym charakterze wszelkiej
ingerencji człowieka w przyrodę Puszczy;
• Przekonanie o tym, że procesy naturalne skorygują
skutki wcześniejszej gospodarki leśnej i ukształtują
ekosystemy odporne na katastrofalne gradacje owadów.
Koszt: Takie podejście nie zakłada występowania
długofalowych, negatywnych skutków dla Puszczy.
Argumenty pozaprzyrodnicze:
• Aktywność ruchu społecznego przeciw ingerencji w
ekosystemy Puszczy,
• Podkreślanie walorów kulturowych i turystycznych
Puszczy,
• Kontrowersje polityczne, stanowisko Komisji Europ.,
• Wyrok ETS.
Ochrona Puszczy Białowieskiej według dwóch idei
OCHRONA przyrodniczego status quo Zachowanie określonych gatunków, siedlisk,
różnorodności przyrodniczej, krajobrazu, puli genetycznej.
Problemy:
Konkurencja między gatunkami oraz relacje troficzne
(roślina-roślinożerca-drapieżca-destruent) powodują, że
często stajemy przed wyborem:
CO CHRONIĆ, KOSZTEM CZEGOCele wycinki w Puszczy Białowieskiej:
• Zahamowanie gradacji kornika,
• Zmniejszenie strat drewna i wykorzystanie go jako
surowca,
• Zachowanie jak największej części cennych siedlisk
borowych chronionych w ramach sieci NATURA 2000.
Koszt: głęboka ingerencja w procesy przyrodnicze i
zmiana cech ekosystemów dotkniętych wycinką.
Argumenty pozaprzyrodnicze:
• Puszcza od stuleci jest wykorzystywana przez
człowieka, a jej znaczna część to nasadzenia,
• Drewno jest wartościowym surowcem, którego nie
należy marnotrawić,
• Przemysł drzewny jest źródłem egzystencji dla dużej
części mieszkańców otoczenia Puszczy Białowieskiej.
BYŁA PRÓBA KOMPROMISU: ZACHOWANIE BEZ WYCINEK POWIERZCHNI REFERENCYJNYCH (5,6 tys ha), KTÓRE
WRAZ Z REZERWATAMI (12 TYS.HA) STANOWIĄ 33% POW. NADLEŚNICTW PUSZCZAŃSKICH
Podsumowanie – 1.
• Współczesne zmiany w trendach rozwojowych ludzkości tylko w części są zbieżne z ideą ZR;
• Idea ZR nie określa spójnych rozwiązań operacyjnych w relacjach społeczeństwo -gospodarka – środowisko;
• Moda na używanie pojęcia ZR wiąże się z procesem rozmywania jego znaczenia;
• Wykorzystywanie terminu ZR w różnych dokumentach nie zawsze oznacza zgodne z nim podejście do kształtowania rzeczywistości.
Postawy społeczne wobec zrównoważonego
rozwoju kształtowane są przez trzy elementy
mogące dać efekt głębokiej dźwigni:
– wpływ systemu wartości na relację człowieka do
środowiska,
– zdobywanie i wykorzystanie wiedzy służącej
systemowym zmianom interwencji w sfery:
społeczną, gospodarczą i środowiskową,
– restrukturyzacja instytucjonalna.
Podsumowanie - 2.
Abson, D. J. et al. Leverage points for sustainability transformation. Ambio 46, 30–39, 2017
Wszystkie trzy wymienione elementy dźwigni są w
fazie krytycznych zmian:
‒ Tradycyjne systemy wartości są pod presją stawiania
wolności człowieka ponad wszystkimi systemami
wartości;
‒ Wolność nauki do zdobywania i dyspersji wiedzy jest
ograniczana przez uwarunkowania społeczno-polityczne;
‒ Struktura instytucjonalna jest niedostosowana do
globalnych wyzwań i potrzeby skutecznego mechanizmu
decyzyjnego i wdrażającego.
Podsumowanie - 3.
• Szansę na podążanie ludzkości drogą
zrównoważonego daje kapitał intelektualny i
społeczny ludzkości oraz zdolność adaptacyjna
naszego gatunku;
• Determinacja do tworzenia nowych rozwiązań i
szansa na ich wprowadzenie rośnie w okresach
kryzysowych, po których następuje pozytywny
przełom;
• Sądzę, że do takiej fazy przesilenia się zbliżamy i
życzę Państwu oraz sobie, abyśmy sprawnie przez
nią przeszli.
Podsumowanie - 4.
Post scriptum:Sri Lanka - Safari w UTA WALAWE National Park
Około 400 jeepów wozi codziennie
turystów po Parku