DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE YOKSULLUK VE KADINLAR

Journal of Yasar University, 3(11), 2661-2698

2661

DNYADA VE TRKYEDE YOKSULLUK VE KADINLAR

POVERTY AND WOMEN IN WORLD AND TURKEY

Yrd. Do. Dr. Mustafa ZTRK, Ara.Gr. Baak Il ETN

Z

En genel anlamyla insanlarn temel gereksinimlerini karlama olanana sahip

bulunmamas, kiilerin yaayabilecekleri minimum yaam standartlarna sahip olamamas

eklinde tanmlanabilecek yoksulluk olgusu, isizlik, yoksunluk, ayrmclk, sosyal dlanma

gibi olgularla da hem i ie hem de etkileim iindedir. Yoksulluktan en fazla en fazla

etkilenen kesimlerin banda ise kadnlar ve ocuklar gelmektedir. ou lkede alma

yaamna yeterli dzeyde katlamayan; katlanlarn ise ou zaman eitli ayrmclklara

maruz kald kadnlara ynelik almalar gnmzde daha da nemli hale gelmitir. Gerek

ulusal ve gerekse de uluslar aras kurulularn en nemli abalarnn banda, yoksulluu

engelleyecek ve/veya azaltacak politikalar retmek gelmektedir. Bunlarn baarlamamas

durumunda ise, en azndan mmkn olduu lde yoksulluun etkilerinin en aza indirilmesi

gerekmektedir. Bu balamda yoksulluktan en fazla etkilenen kadnlara ynelik politikalarn

hayata geirilmesi daha nemli ve hayati hale gelmitir.

Anahtar Kelimeler: Yoksulluk, Kadnlar, Ayrmclk, Mikrokredi, Yoksullukla Mcadele

Politikalar.

ABSTRACT

The phenomenon of poverty which can be defined as not having opportunities to get

basic needs and minimum living standards has both togetherness and interaction with the

concepts of unemployment, deprivation, discrimination, and social exclusion. The leading

groups most affected by the poverty are women and children. Studies about women became Sleyman Demirel niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, alma Ekonomisi ve Endstri likileri Blm stanbul niversitesi, ktisat Fakltesi, alma Ekonomisi ve Endstri likileri Blm

DNYADA VE TRKYEDE YOKSULLUK VE KADINLAR POVERTY AND WOMENS IN WORLD AND TURKEY

ztrk, etin, 2009

2662

important lately which mainly stress that women as a group participate adequate levels of

working life at a lower rate than men in many countries. Although in some countries, labor

force participation for women is relatively high, there are some considerable signs that

women are highly discriminated. Both national and international organizations target to

produce policies which aim to prevent or alleviate poverty. In case of failure, it is required to

minimize the negative effects of poverty as much as possible. In this context policies for

women who are mostly affected by the poverty became more important and vital.

Key Words: Poverty, Women, Discrimination, Microcredit, Policies of Struggle Against

Poverty.

GR

Getiimiz elli yllk zaman dilimi, teknolojik ve ekonomik gelime srecinin hzla

yaand bir dnem nitelii tamaktadr. Bununla birlikte geni kitlelerin muzdarip olduu

yoksulluk azalmann tesinde, daha iddetli hissedilmeye balanan bir olgu olarak gndemde

yer almaktadr.

Esas itibariyle objektif ve zerinde gr birliine varlan bir tanm olmamakla

birlikte yoksulluk terimi, belirli bir gelir seviyesinin altnda kalanlar iin kullanlmaktadr.

Yoksulluk daha ok yeterli gelir ve tketimi gerekletirebilmeden yoksunluk durumunu ifade

eden statik bir kavramdr. Dier bir ifade ile yoksulluk; fiziksel, ruhsal ve toplumsal bir

engellilik halidir. Temelde azgelimilik ile ilintilendirilen yoksulluk, aslnda tm dnya

lkelerinde sosyal birlikteliin nnde bir engel, ekonomik gelimiliin ardnda brakt bir

kara bir tablo olarak canlln korumaktadr. Bununla birlikte yoksulluk konusuna olan resmi

ilginin artmas, ksmen son zamanlardaki ekonomik durgunluun Avrupa btnleme srecine

zarar verebilecek bir takm sosyal etkilere yol aabilecei kaygs ile ilikilendirilebilir.

Yoksullukla mcadele politikalar ve bu politikalarn baarl bir ekilde

uygulanabilmesi, geni kitlelerin ve zellikle kadnlarn sonularndan etkilendii yoksulluk

ve kaynaklara eriememe konularnda gereken tedbirlerin alnmas iin ayr bir neme

sahiptir.

Journal of Yasar University, 3(11), 2661-2698

2663

Bu almann amac; gnmzde en nemli gndem maddelerinden birini tekil eden

yoksulluk ve yoksulluktan en ok etkilenen gruplardan biri olan kadnlarn yoksulluunu

eitli ynleriyle irdelemek ve yoksullukla mcadele politikalar kapsamnda

deerlendirmektir.

alma blmden olumaktadr. lk blmde genel itibariyle yoksulluk, sosyal

dlanma kavramlar ve yoksulluun nedenleri ele alnacaktr. kinci blmde yoksulluktan en

ok etkilenen kesimler balamnda kadnlar ve yoksulluk konusu; istihdam, igcne katlm

oranlar, enformel sektr, toplumsal cinsiyet, gelir dalm ve yoksulluu derinletiren

ayrmclk gibi gstergelerin nda incelenecektir. Son olarak yoksullukla mcadele

politikalar, bu politikalarn etkinlii ve uygulanabilirlii tartlacaktr.

I. YOKSULLUK

A. Kavram Olarak Yoksulluk

zellikle lkemizde son yaanan krizlerden sonra, gerek akademik evrelerde gerekse

medyada en ok tartlan konulardan birini yoksulluk oluturmutur. Medyann, krizle

birlikte daha da artan yoksulluu yapsal bir sorun olarak deil, krizin almasyla atlatlacak

dnemsel bir sorun olarak ele almasna karn; yoksulluk konusu hala zerine sz sylenmesi

ve aklanmas zor bir kavram olarak akademik evrelerin nnde durmaktadr.

Yoksulluun objektif ve zerinde gr birliine varlan bir tanm yoktur. Zira

zenginlik ve yoksulluk, temelde ahsi niteliktedir. Bu konuda tek bir tanm yapmak, tek bir

kriter bulmak, tek bir yaklam gelitirmek olanakszdr. lkelerin gelimilik dereceleri,

igc yaplarndaki farkllklar, geleneksel dayanma kurumlarnn varln srdrp

srdrmemesi ve daha bir dizi etken, yoksulluk konusunda tek bir yaklam gelitirilmesini

engellemektedir. Nitekim gerek Afrikada kuraklk nedeniyle alk yaayan bir kadn, gerek

Latin Amerikada teneke evlerde oturan ve ounlukla enformel sektrde alan bir ii,

gerekse de Pariste yaayan ama yakacak paras olmad iin snma sorunu yaayan bir yal

yoksul kategorisine girmektedir. Yukarda verilen rneklerden de grlebilecei gibi her bir

DNYADA VE TRKYEDE YOKSULLUK VE KADINLAR POVERTY AND WOMENS IN WORLD AND TURKEY

ztrk, etin, 2009

2664

rnekteki yoksulluun zm yollar farkl olmaktadr. Bu yzden yoksulluk greceli bir

kavramdr.1

En genel anlamyla yoksulluk insanlarn temel gereksinimlerini karlama olanana

sahip bulunamamas, kiilerin yaayabilecekleri minimum yaam standartlarnn

olmamasdr.2 Bir dier tanma gre ise yoksulluk statsne sahip olan insanlar, toplumsal

refah dzeyi ve toplumsal yaam standardnn mutlak ya da greli olarak minimum bir

dzeyinin altnda bulunmaktadrlar.3

Dnya Bankas yoksulluu daha ok parasal gelir asndan tanmlamaktadr. O halde

yoksul kelimesi, belirli bir gelir seviyesinin altnda kalanlar iin kullanlmaktadr. nl

kalknma iktisats Amartya Sen; yoksulluu belirli bir asgari kabiliyeti devam ettirememe

eklinde tanmlamaktadr.4

Yoksulluk tanmnn, yoksulluk dzeyinin, yoksulluk profilinin ve bunlarn zaman

iindeki deiiminin doru olarak belirlenebilmesi, yoksullukla mcadele politikalarnn

oluturulmas, deerlendirilmesi ve baarl bir ekilde sonulandrlmas bakmndan nemli

bir nkouldur.5 Bu konuda tanm, kstas ve lm yntemleri aratrmaclar ve bilim

adamlar tarafndan ayrntl olarak ele alnm; szkonusu tanm, kstas ve yntemler eitli

eletirilere tabi tutulmutur.

retim yapsnda ve teknolojide nemli atlmlar yapan ve kimi yazarlar tarafndan en

zengin dnemi yaad sylenen gnmz dnyasnda, halen yer alan yoksulluk sorunu

yllardan beri neminden hibir ey kaybetmemitir. zellikle azgelimi lkeler yoksulluk

sorunuyla szcn tam anlamyla boumakta, bu sorunun zm konusunda areler

aramaktadr. Yoksulluk, temelde bir azgelimilik sorunu olmakla birlikte, gelimi lkelerde

de nemli bir sorun olarak gndem tekil etmektedir. 1980 ve 1990l yllarda nemli bir art

gsteren yoksulluk, Avrupann sosyal birlikteliini tehdit eden boyutlara ulamtr.

1 Sevda Demirbilek, Sosyal Gvenlik Sosyolojisi, Legal Yaynclk, stanbul, Nisan 2005, s. 248. 2 Abdlkadir enkal, Kreselleme Srecinde Sosyal Politika, Alfa Yaynlar, stanbul, Austos 2005, s. 392. 3 TSAD, Trkiyede Bireysel Gelir Dalm ve Yoksulluk, TSAD Yaynlar, stanbul, Aralk 2000, s. 95. 4 Aye Meral Uzun, Yoksulluk Olgusu ve Dnya Bankas, C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, C. 4, S. 2.,

2003, s. 156. 5 Fikret enses, Kresellemenin teki Yz: Yoksulluk, 3. B., letiim Yaynlar, stanbul, 2003, s. 61.

Journal of Yasar University, 3(11), 2661-2698

2665

Dnyadaki yoksul insan saysnn belli bal btn ltlere gre art eilimi iinde

olduu ve nlem alnmad takdirde daha da artaca konusunda bir konsenss olumutur.

Bununla birlikte, yoksulluun ksa dnemde azalaca ynnde ciddi iaretler de

bulunmamaktadr.6 Yakn corafyadan bir rnek vermek gerekirse, OECDnin 2002 ylnda

yapt almaya gre, OECD lkeleri iinde Trkiye, Meksikadan sonra GN katsaysnn7

1e en yakn olduu lkedir. Trkiyede piyasalarda ortaya kan gelirin %70i en zengin

%30luk dilime giderken, en yoksul %30luk dilimin elde ettii gelir sadece %8dir. Kuzey ve

Bat Avrupa lkelerine gidildike gini katsays 0a daha yaklamaktadr. En zengin %30luk

dilimin en az pay ald lke ise Danimarkadr.8 Mutlak anlamda yoksulluk sorunun en az

hissedildii blge Avrupa olmasna karn, greli olarak yaklaldnda 2001 yl itibariyle

(yeni katlan lkeler hari tutulduunda) Fransa nfusu kadar (yaklak 60