1

ՀՀ-ում ներառական կրթության իրականացման

ԸՆՏԱՆԵԿԱՆ ԲՌՆՈՒԹՅԱՆ ԴԵՄ ՊԱՅՔԱՐՈՒՄՈՍՏԻԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ

ԱՅԼ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐԻ ՄԻՋԵՎ ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ԱՌԿԱ ԻՐԱՎԻՃԱԿ

Հ Ե Տ Ա Զ Ո Տ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն

Պի­լո­տա­յին­հա­մայնք­ներ՝­ՀՀ­Լո­ռու­մարզ,­քա­ղաք­Վա­նա­ձոր,­Եր­ևա­նի­Քա­նա­քեռ-­Զեյ­թուն,­Ա­վան­և­Նոր­Նորք­հա­մայնք­ներ

Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեմ­պայ­քա­րի­առ­կա­ի­րա­վի­ճա­կի­ու­սում­նա­սի­րութ­յուն­ոս­տի­կա­նութ­յան­կա­րո­ղութ­յուն­նե­րի­

զար­գաց­ման­հա­մա­տեքս­տում

«­Սո­ցիա­լա­կան­ար­դա­րութ­յուն»­ՀԿ

ԵՐԵՎԱՆ­2014

2

Հե տա զո տութ յունն ի րա կա նաց վել է « Սո ցիա լա կան ար դա րութ յուն» հա սա րա կա կան կազ մա կեր պութ յան կող մից:

Աշ խա տան քա յին խումբ.

Ար շակ Գաս պար յան` աշ խա տան քա յին խմբի ղե կա վար Մա րի նա Գալստ յան` սո ցիո լոգ Սո նա Ա ռա քել յան՝ սո ցիա լա կան աշ խա տող նե րի խմբի ղե կա վարԱ նուշ Դա նո յան՝ հե տա զո տող ( Քա նա քեռ- Զեյ թուն հա մայնք)Է լի նե Սանթ րոս յան՝ հե տա զո տող (Ա վան, Նոր Նորք և Վա նա ձոր հա-մայնք ներ)

Հե տա զո տութ յու նը պատ րաստ վել և տ պագր վել է Եվ րո պա յում անվ տան գութ­յան և հա մա գոր ծակ ցութ յան կազ մա կեր պութ յան եր ևան յան գրա սեն յա կի ա ջակ­ցութ յամբ: Սույն հրա պա րակ ման մեջ ար տա հայտ ված տե սա կետ նե րը, մեկ նա բա­նութ յուն ներն ու եզ րա կա ցութ յուն նե րը հե ղի նակ նե րինն են և հ նա րա վոր է, որ չհա­մընկնեն ԵԱՀԿ­ի տեսակետների հետ:

3

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

ՀԱՄԱՌՈՏԱԳԻՐ­���������������������������������������������������������������������������������������������� 6

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ ��������������������������������������������������������������������������������������������� 7

ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐՆ ՈՒ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ������������������������������ 10

ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ����������������������������������������������11

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԲԱՑԱՀԱՅՏՈՒՄՆԵՐ ���������������������������������������������������������������� 12

ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՆ ԸՍՏ

ՊԻԼՈՏԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ ��������������������������������������������������������������������� 32

ԱՎԱՆ, ՆՈՐ ՆՈՐՔ ՀԱՄԱՅՆՔ ���������������������������������������������������������������������� 32

ՔԱՆԱՔԵՌ-ԶԵՅԹՈՒՆ ՀԱՄԱՅՆՔ ����������������������������������������������������������������� 48

ՎԱՆԱՁՈՐ ՀԱՄԱՅՆՔ ������������������������������������������������������������������������������������ 60

ԱՄՓՈՓՈՒՄ ���������������������������������������������������������������������������������������������������� 76

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ­ ������������������������������������������������������������������������������ 78

ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ­ ������������������������������������������������������������������������������ 80

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ ����������������������������������������������������������������������������������������������� 85

4

ԵՐԱԽՏԻՔԻ ԽՈՍՔ

« Սո ցիա լա կան ար դա րութ յուն» հա սա րա կա կան կազ-մա կեր պութ յու նը շնոր հա կա լութ յուն է հայտ նում ԵԱՀԿ եր-ևան յան գրա սեն յա կին ‹‹Ըն տա նե կան բռնութ յան շրջա­նակ նե րում ոս տի կա նութ յան հա մա գոր ծակ ցա յին մո դե լի զար գա ցում›› ծրագ րին ա ջակ ցե լու հա մար, ո րի շրջա նակ-նե րում ի րա կա նաց վել է հե տա զո տութ յու նը, ինչ պես նաև հե-տա զո տութ յան մաս նա կից նե րին՝ տե ղե կատ վութ յան ստաց-ման գոր ծըն թա ցին օ ժան դա կե լու հա մար:

5

Հա պա վում նե րի ցանկ

ՀԿ ­Հա­սա­րա­կա­կան­կազ­մա­կեր­պութ­յուն

ԸԲ

ՊՈԱԿ

Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն

Պե­տա­կան­ոչ­առևտ­րա­յին­կազ­մա­կեր­պութ­յուն

ԽՀՀ Խ­նա­մա­կա­լութ­յան­և­հո­գա­բար­ձութ­յան­հանձ­նա­ժո­ղով

ՀՕՖ Հայ­օգ­նութ­յան­ֆոնդ

ՏԻՄ Տե­ղա­կան­ինք­նա­կա­ռա­վար­ման­մար­մին

ԸԿԵԻՊԲԸն­տա­նի­քի,­կա­նանց­և­­ե­րե­խա­նե­րի­ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յան­բա­ժին

ՍԾՏԳ ­Սո­ցիա­լա­կան­Ծա­ռա­յութ­յան­տա­րած­քա­յին­գոր­ծա­կա­լութ­յուն

ՍԾՏԲ ­Սո­ցիա­լա­կան­Ծա­ռա­յութ­յան­տա­րած­քա­յին­բա­ժին

ՀՍԾՏԿ­Հա­մա­լիր­սո­ցիա­լա­կան­ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­տա­րած­քա­յին­կենտ­րոն

ՀԿԱՎ Հա­սա­րա­կա­կան­կար­գի­ա­պա­հով­ման­վար­չութ­յուն

ԱԳԲ Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մունք

ՀՈԲ Համայնքային­ոստիկանության­բաժանմունք

6

ՀԱՄԱՌՈՏԱԳԻՐ

Հե­տա­զո­տութ­յունն­ ի­րա­կա­նաց­վել­ է­ ‹‹Ըն տա նե կան բռնութ յան շրջա­նակ նե րում ոս տի կա նութ յան հա մա գոր ծակ ցա յին մո դե լի զար գա ցում›› ծրագ­րով,­որն­ի­րա­կա­նաց­վում­է­«­Սո­ցիա­լա­կան­ար­դա­րութ­յուն»­ՀԿ­կող­մից­ԵԱՀԿ­եր­ևան­յան­գրա­սեն­յա­կի­ա­ջակ­ցութ­յամբ:­Հե­տա­զո­տութ­յունն­ի­րա­կա­նաց­վել­է­2014թ.­ապ­րիլ­մա­յիս­ա­միս­նե­րին­ծրագ­րի­շրջա­նակ­նե­րում­ընտր­ված­հա­մայնք­նե­րում՝­Եր­ևա­նի­Ա­վան,­Նոր­Նորք,­Քա­նա­քեռ­­Զեյ­թուն­վար­չա­կան­շրջան­նե­րում­և­Վա­նա­ձոր­քա­ղա­քում:­Ծ­րագ­րի­նպա տակն­ է­հա­մայն­քում­հա­մա­գոր­ծակ­ցա­յին­մո­դե­լի­ներդր­

մամբ­զար­գաց­նել­ոս­տի­կա­նութ­յան­Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յան­և­­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­կան­խար­գել­ման­վար­չութ­յան­և­­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­­բա­ժան­մունք­նե­րի­կա­րո­ղութ­յուն­նե­րը`­նպաս­տե­լով­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­նվա­զեց­մա­նը:

Ծ­րագ­րի­խնդիր ներն­են՝• ­Բարձ­րաց­նել­ հա­մայն­քի­ ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յու­նը­Ոս­տի­կա­նութ­յան­Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ ի­րա­վունք­նե­րի­ պաշտ­պա­նութ­յան­ և­­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­կան­խար­գել­ման­վար­չութ­յան­վե­րան­վան­ման,­ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րի­փի­լի­սո­փա­յութ­յան­և­գոր­ծա­ռույթ­նե­րի­ուղ­ղութ­յամբ,

• ­Զար­գաց­նել­ոս­տի­կա­նութ­յան­և­հա­մայն­քի­պե­տա­կան­ու­ոչ­պե­տա­կան­կա­ռույց­նե­րի­միջև­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը:

Հե­տա­զո­տութ­յան­արդ­յունք­նե­րի­ամ­փո­փու­մը­թույլ­է­տա­լիս­եզ­րա­կաց­նել,­որ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­խնդրով­աշ­խա­տող­կա­ռույց­նե­րի­միջև­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­միաս­նա­կան­մե­խա­նիզմ­ձևա­վոր­ված­չէ,­սա­կայն­դրա­անհ­րա­ժեշ­տութ­յան­և­կար­ևո­րութ­յան­գի­տակ­ցու­մը­առ­կա­է­շա­հագր­գիռ­բո­լոր­կա­ռույց­նե­րի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­շրջա­նում:­Բա­ցի­առ­կա­ի­րա­վի­ճա­կի­վեր­լու­ծութ­յու­նից՝­հե­տա­զո­տութ­յան­ շրջա­նակ­նե­րում­ ու­սում­նա­սիր­ված­ կա­ռույց­նե­րի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­ներ­կա­յաց­րել­են­նաև­ի­րենց­պատ­կե­րա­ցում­նե­րը՝­ո­լոր­տում­հա­մա­գոր­ծակ­ցա­յին­դաշ­տը­կա­տա­րե­լա­գոր­ծե­լու­վե­րա­բեր­յալ:­Ներ­կա­յաց­ված­ա­ռա­ջարկ­նե­րը­հիմ­նա­կա­նում­նե­րա­ռում­են­այս­ հիմ­նա­կան­խնդիր­նե­րի­ լուծ­մանն­ուղղ­ված­ ի­րա­վա­կան­ակ­տի­ ըն­դուն­ման­անհ­րա­ժեշ­տութ­յա­նը­ և­ դ­րա­ հի­ման­վրա­պրակ­տի­կա­յի­ձևա­վո­րում­ն­ու­զար­գա­ցու­մը,­ին­չը­հնա­րա­վո­րութ­յուն­կտա­հստա­կեց­նել­գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րը­և­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­շրջա­նակ­նե­րը:Ծ­րագ­րի­արդ­յուն­քում­նա­խա­տես­վում­է­մշա­կել­և­ՀՀ­Ոս­տի­կա­նութ­յա­նը­

ներ­կա­յաց­նել­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­ար­ձա­գանք­ման­հա­մայն­քա­յին­հա­մա­գոր­ծակ­ցա­յին­մե­խա­նիզ­մի­տար­բե­րակ:­

7

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

Ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան՝­ որ­պես­ սո­ցիա­լա­կան­ հիմ­նախնդ­րի­ վեր­լու­ծութ­յու­նը­են­թադ­րում­է­խնդրի­բարձ­րա­ձայն­ման,­հան­րայ­նաց­ման­և­­ի­րա­վա­կան,­ մի­ջազ­գա­յին­ և­ ներ­պե­տա­կան­ հար­թակ­նե­րում­ կա­նո­նա­կարգ­ման­գոր­ծըն­թաց­նե­րի­վեր­լու­ծութ­յուն:­­Ան­շուշտ,­խնդի­րը­առ­կա­է­ե­ղել­մարդ­կութ­յան­պատ­մա­կան­զար­գաց­ման­ողջ­ըն­թաց­քում,­սա­կայն­մինչ­ոչ­վաղ­անց­յա­լում­խնդի­րը­դի­տարկ­վել­ է­ որ­պես­ան­հա­տա­կան­կյան­քի­մա­կար­դա­կում­տե­ղի­ու­նե­ցող­գոր­ծըն­թաց,­ա­ռան­ձին­ան­հատ­նե­րի­ու­ ըն­տա­նիք­նե­րի­պա­թո­լո­գիա­կամ­դժբախ­տութ­յուն:­Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­ըն­կա­լու­մը`­որ­պես­­սո­ցիա­լա­կան­դեստ­րուկ­տիվ­եր­ևույ­թի,­ձևա­կերպ­վել­և­զար­գա­ցում­է­ստա­ցել­մար­դու­ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յան,­կա­նանց­և­­ե­րե­խա­նե­րի­ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յան­մե­խա­նիզմ­նե­րի­և­գոր­ծիք­նե­րի­զար­գաց­ման­հա­մա­տեքս­տում,­որ­պես­նաև­քրեա­կան­ար­դա­րա­դա­տութ­յան­գոր­ծիք­նե­րի­և­մար­դու­ի­րա­վունք­նե­րի­հա­մա­չափ­ար­ձա­գան­քում­պա­հան­ջող­եր­ևույթ:­Թեև­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­եզ­րույ­թի­ի­րա­վա­կան­կար­գա­վո­րում­նե­րը­

տար­բեր­երկր­նե­րում­ կա­րող­են­տար­բեր­ լի­նել­և­­ ընդգր­կել­տար­բեր­ շրջա­նակ­ներ,­այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ,­նշված­հաս­կա­ցութ­յան­ա­ռա­վել­ընդգր­կուն­ու­ամ­բող­ջա­կան­սահ­մա­նում­տրված­է­«­Կա­նանց­նկատ­մամբ­բռնութ­յան­և­­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­կան­խար­գել­ման­և­դ­րա­դեմ­պայ­քա­րի­մա­սին»­Եվ­րո­պա­յի­Խորհր­դի­կոն­վեն­ցիա­յում:­Ըստ­նշված­կոն­վեն­ցիա­յի՝­Ըն տա նե կան բռնութ­յուն­նշա­նա­կում­է­«ֆի­զի­կա­կան,­սե­ռա­կան,­հո­գե­բա­նա­կան­կամ­տնտե­սա­կան­բռնութ­յան­գոր­ծո­ղութ­յուն­ներ,­ո­րոնք­կա­տար­վում­են­ըն­տա­նի­քի­կամ­ըն­տա­նե­կան­միա­վո­րի­ներ­սում­կամ­նախ­կին­կամ­ներ­կա­ա­մու­սին­նե­րի­կամ­զու­գըն­կեր­նե­րի­միջև,­ան­կախ­նրա­նից,­թե­արդ­յոք­կա­տա­րո­ղը­բնակ­վում­է­կամ­բնակ­վել­է­տու­ժո­ղի­հետ­նույն­բնա­կա­րա­նում»:1 Ս­կիզբ­առ­նե­լով­արևմտ­յան­երկր­նե­րում­ձևա­վոր­ված­կա­նանց­շար­ժում­

նե­րից՝­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեմ­պայ­քարն­աս­տի­ճա­նա­բար­վե­րած­վում­է­հա­սա­րա­կա­կան­և­հա­մա­կար­գա­յին­խնդրի՝­ընդգր­կե­լով­մար­դու,­ե­րե­խա­յի,­ կա­նանց­ ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յան­ հիմ­նա­հար­ցե­րը,­ շո­շա­փե­լով­ըն­տա­նի­քի­ և­­ ընդ­հա­նուր­ հա­սա­րա­կութ­յան­ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը,­ ար­ժեք­ներն­ու­ա­վան­դույթ­նե­րը:­Թերևս­վեր­ջին­գոր­ծո­նի­կար­ևոր­մամբ­է,­ որ­մեր­երկ­րում,­ դեռևս­ Խորհր­դա­յին­ Միութ­յան­ փլու­զու­մից­ հե­տո,­ չի­ ձևա­վոր­վել­ըն­տան­քի,­ ըն­տա­նե­կան­ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի­ վե­րա­բեր­յալ­ հստակ­ պատ­կե­րա­ցում­ներ,­ա­ռա­վել­ևս­­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­փաստն­ար­ձա­նագ­րե­լու­

1 http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention­violence/convention/Convention%20210%20Armenian.pdf

8

և­վեր­ջի­նիս­դեմ­որ­ևէ­կերպ­պայ­քա­րե­լու­միաս­նա­կան­մե­խա­նիզմ:­Ա­վե­լին,­ներ­կա­յումս­պե­տա­կան­մա­կար­դա­կում­չկան­կա­ռույց­ներ,­ո­րոնք­այս­կամ­այն­կերպ­պար­տա­վոր­ված­են­ար­ձա­գան­քե­լու­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­խնդրին,­ա­ջակ­ցութ­յուն­ցու­ցա­բե­րե­լու­բռնութ­յան­զո­հե­րին­և/­կամ­վա­րել­պաշ­տո­նա­կան­վի­ճա­կագ­րութ­յուն:­Կա­տար­ված­մի­շարք­ու­սում­նա­սի­րութ­յուն­ներ­վկա­յում­են,­որ­ըն­տա­նե­

կան­բռնութ­յուն­եզ­րույ­թը­ոչ­միան­շա­նակ­է­ըն­կալ­վում­նաև­հա­սա­րա­կութ­յան­տար­բեր­ան­դամ­նե­րի­կող­մից:­Մաս­նա­վո­րա­պես,­հե­տա­զո­տութ­յուն­նե­րից­մե­կի­արդ­յունք­նե­րը­ցույց­են­տա­լիս,­որ­հարց­ման­մաս­նա­կից­նե­րի­38%­ի­կար­ծի­քով­միայն­ ծեծն­ ու­ մարմ­նա­կան­վնա­սի­պատ­ճա­ռու­մը,­այ­սինքն`­ֆի­զի­կա­կան­բռնութ­յան­դրսևո­րում­ներն­են­հան­դի­սա­նում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն,­14.3%­ի­կար­ծի­քով­ֆի­զի­կա­կան­բռնութ­յան­հետ­մեկ­տեղ՝­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­տա­րա­տե­սակ­է­նաև­հո­գե­կան­բռնութ­յու­նը`­վա­խեց­նե­լը,­սպառ­նա­լի­քը,­25.7%­ը­կար­ծում­է,­որ,­բա­ցի­ֆի­զի­կա­կան­և­հո­գե­կան­բռնութ­յու­նը,­սեք­սո­ւալ­բռնութ­յու­նը­ևս­­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­է,­18.4%­ը­ֆի­զի­կա­կան,­սեք­սո­ւալ­և­հո­գե­կան­բռնութ­յան­հետ­մեկ­տեղ՝­նշել­է­ըն­տա­նի­քի­չա­փա­հաս­ան­դամ­նե­րի­ա­զատ­տե­ղա­շարժ­ման­ի­րա­վուն­քի­խստիվ­վե­րահս­կու­մը,­3.3%­ը­բա­ցի­վե­րը­թվարկ­ված­դրսևո­րում­նե­րը­նշել­է­ըն­տա­նի­քի­չա­փա­հաս­ան­դա­մի­ֆի­նան­սա­կան­մի­ջոց­նե­րի­խստիվ­վե­րահս­կու­մը2:Այ­սու­հան­դերձ,­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ դեմ­պայ­քա­րի­ վե­րա­բեր­յալ­մի­

ջազ­գա­յին­փոր­ձի­ու­սում­նա­սի­րութ­յուն­նե­րը­վկա­յում­են,­որ­միաս­նա­կան­հա­մա­կար­գի­և­հա­մա­լիր­մե­խա­նիզմ­նե­րի­ձևա­վոր­ման­և­կա­յաց­ման­գոր­ծըն­թա­ցը­տե­ղի­է­ու­նե­ցել­աս­տի­ճա­նա­բար,­ո­րի­արդ­յուն­քում­ստեղծ­վել­են­հա­մա­պա­տաս­խան­կա­ռուց­վածք­ներ­պե­տա­կան­և­հա­մայն­քա­յին­մա­կար­դակ­նե­րում:Այս­ա­ռու­մով,­պետք­է­փաս­տել,­որ­Հա­յաս­տա­նի­Հան­րա­պե­տութ­յու­նում­

ար­դեն­սկսվել­է­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեմ­պայ­քա­րի­պե­տա­կան­ինս­տի­տուտ­նե­րի­մա­կար­դա­կով­ար­ձա­գան­քող­կա­ռույց­նե­րի­զար­գաց­ման­գոր­ծըն­թա­ցը:­2013­թվա­կա­նի­փետր­վար­ամ­սին­ՀՀ­Ոս­տի­կա­նա­պե­տի­ո­րոշ­մամբ,­ՀՀ­ Ոս­տի­կա­նութ­յան­ Ք­րեա­կան­ Հե­տա­խու­զութ­յան­ Գլ­խա­վոր­ Վար­չութ­յան­Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժի­նը­ստա­ցավ­վար­չութ­յան­կար­գա­վի­ճակ՝­իր­մեջ­ ընդգր­կե­լով­ նաև­ «ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն»­ եզ­րույ­թը:­ Այս­պի­սով,­նախ­կին­ Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ գոր­ծե­րով­ բա­ժի­նը­ վե­րան­վան­վեց­ «Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յան­և­­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեմ­պայ­քա­րի»­ վար­չութ­յան:­ Այս­ հան­գա­ման­քը­ հիմք­ հան­դի­սա­ցավ­ ու­սում­նա­

2 Հետազոտությունն իրականացվել է «Պրոակտիվ հասարակություն» ՀԿ­ի կողմից 2011թ ԵԱՀԿ աջակցությամբ: Հարցմանը մասնակցել են 2695 հոգի 14 տարեկանից բարձր տարիքի Երևանում, Արմավիրում, Լոռի, Շիրակում և Արագածոտնում

9

սի­րե­լու­ նշված­ վար­չութ­յան­ կա­րո­ղութ­յուն­ներն­ ու­ ռե­սուրս­նե­րը՝­ նե­րառ­յալ­տար­բեր­վար­չա­կան­շրջան­նե­րում­հա­մա­պա­տաս­խան­ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րի­գոր­ծա­ռույթ­ներն­ու­ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րը:­Լի­նե­լով­բռնութ­յան­յու­րա­հա­տուկ­տե­սակ՝­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­երևույ­

թը­զբա­ղեց­րել­է­ա­մե­նա­տար­բեր­ո­լորտ­նե­րի­տե­սա­բան­և­պ­րակ­տիկ­մաս­նա­գետ­նե­րի­միտ­քը:­Այս­խնդրով­են­զբաղ­վում­ ի­րա­վա­բան­նե­րը,­ սո­ցիա­լա­կան­աշ­խա­տող­նե­րը,­հո­գե­բան­ներն­ու­քրեա­բան­նե­րը:­Այս­ա­ռու­մով,­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յու­նը­պա­հան­ջում­է­ոչ­միայն­հա­մա­կար­գա­յին­մո­տե­ցում,­այլև­տար­բեր­մաս­նա­գետ­նե­րից­կազմ­ված­խմբի­կող­մից­ու­շադ­րութ­յուն­և­հա­մա­պա­տաս­խան­ինս­տի­տու­ցիո­նալ­և­ բազ­մա­մաս­նա­գի­տա­կան­մի­ջամ­տութ­յուն:­Ուս­տի,­խնդիր­ա­ռա­ջա­ցավ­նաև­ու­սում­նա­սի­րել­մեր­երկ­րում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հար­ցե­րի­շրջա­նա­կում­տար­բեր­մար­մին­նե­րի,­այդ­թվում­պե­տա­կան­ու­ոչ­պե­տա­կան­կա­ռույց­նե­րի,­հա­մայն­քա­յին,­տե­ղա­կան­կա­ռույց­նե­րի­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­առ­կա­յութ­յունն­ու­ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րը:Նշ­ված­ հե­տա­զո­տութ­յու­նը­ նպա­տակ­ է­ հե­տապն­դում­ ներ­կա­յաց­նել­

ծրագ­րի­թի­րախ­հա­մայնք­նե­րում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հար­ցե­րով­զբաղ­վող­պե­տա­կան­ու­ոչ­պե­տա­կան­կա­ռույց­նե­րի­միջև­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­առ­կա­յութ­յան­ու­ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րի­առ­կա­ի­րա­վի­ճա­կը:­Վեր­լու­ծութ­յու­նը­կա­րող­է­ա­ջակ­ցել­ո­րո­շում­կա­յաց­նող­նե­րին­ու­քա­ղա­

քա­կա­նութ­յուն­մշա­կող­նե­րին՝­ըն­տա­նե­կան­բնռութ­յան­դեմ­պայ­քա­րի­ա­ռա­վել­արդ­յու­նա­վետ­մո­դել­ընտ­րե­լու­և­հա­մա­կար­գա­յին­ու­հա­մա­գոր­ծակց­ված­աշ­խա­տանք­ի­րա­կա­նաց­նե­լու­հար­ցում:

10

ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐՆ ՈՒ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ

Հե­տա­զո­տութ­յան­ նպա տակն­ է­ բա­ցա­հայ­տել­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­(ԸԲ)­հար­ցե­րի­շուրջ­պի­լո­տա­յին­հա­մայնք­նե­րում­գոր­ծող­ոս­տի­կա­նութ­յան­և­պե­տա­կան­ու­ոչ­պե­տա­կան­կա­ռույց­նե­րի­միջև­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­առ­կա­վի­ճա­կը­և­­ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րը:­

Հե­տա­զո­տութ­յան­նպա­տա­կին­ուղղ­ված­դրվել­են­հետև­յալ­խնդիր նե րը՝­

• ­Պար­զել­ ՀՀ­ Ոս­տի­կա­նութ­յան­ Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յան­ և­­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ դեմ­ պայ­քա­րի­ վար­չութ­յան­ վե­րան­վան­ման­ և­­ ի­րա­կա­նաց­վող­ գոր­ծա­ռույթ­նե­րի­ մա­սին­ոս­տի­կա­նութ­յան­և­հա­մայն­քա­յին­այլ­պե­տա­կան­և­­ոչ­պե­տա­կան­կա­ռույց­նե­րի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­տե­ղե­կաց­վա­ծութ­յան­աս­տի­ճա­նը:

• ­Պար­զել­և­­ա­ռանձ­նաց­նել­պի­լո­տա­յին­հա­մայնք­նե­րում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­ հետ­ առնչ­վող­ պե­տա­կան­ ու­ ոչ­ պե­տա­կան­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­ և­ ն­րանց­ կող­մից­ տրա­մադր­վող­ մաս­նա­գի­տաց­ված­ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­առ­կա­յութ­յունն­ու­ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րը3:

• ­Պար­զել­ նշված­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­ կող­մից­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­ զո­հե­րին­ և­ բռ­նա­րար­նե­րին­ մա­տուց­վող­ ա­ռան­ձին­ ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­առ­կա­յութ­յունն­ու­ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րը­ (սո­ցիալ­հո­գե­բա­նա­կան,­բժշկա­կան,­ի­րա­վա­բա­նա­կան­և­­այլն):

• ­Պար­զել­ԸԲ­ուղ­ղութ­յամբ­ոս­տի­կա­նութ­յան­ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րում­և­հա­մայնք­նե­րի­այլ­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րում­աշ­խա­տող­մաս­նա­գետ­նե­րի­առ­կա­յութ­յու­նը:­

• ­Պար­զել­ԸԲ­շրջա­նակ­նե­րում­ոս­տի­կա­նութ­յան­և­թի­րախ­հա­մայնք­նե­րում­գոր­ծող­այլ­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­միջև­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­առ­կա­յութ­յունն­ու­ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րը:

• ­Պար­զել­ և­ վեր­ հա­նել­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յա­նը­ խո­չըն­դո­տող­ առ­կա­խնդիր­նե­րը­(ի­րա­վա­կան,­մաս­նա­գի­տա­կան,­տեխ­նի­կա­կան­և­­այլն):

• ­Պար­զել­ԸԲ­շրջա­նա­կում­ոս­տի­կա­նութ­յան­և­­այլ­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­միջև­հա­մա­գոր­ծա­ցութ­յան­հստակ­մե­խա­նիզմ­նե­րի­ներդր­ման­և­զար­գաց­ման­առ­կա­հնա­րա­վո­րութ­յուն­նե­րը:

3 Հետազոտությունն առավել ընդգրկուն ներկայացնելու նպատակով, նշված խնդրի շրջանակներում ներառվել են նաև ՀՀ ողջ տարածքում գործունեություն ծավալող մասնագիտացված կազմակերպություններ, որոնց մասին կխոսվի հաջորդիվ:

11

ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

Ել­նե­լով­ հե­տա­զո­տութ­յան­ առջև­ դրված­ նպա­տա­կից­ և­ խն­դիր­նե­րի­ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րից՝­ կի­րառ­վել­ են­ տե­ղե­կատ­վութ­յան­ ստաց­ման­հետև­յալ­մե­թոդ­նե­րը՝1.­­Առ­կա­ գրա­կա­նութ­յան,­ ազ­գա­յին­ մա­կար­դա­կում­ ի­րա­կա­նաց­ված­ և­հ­րա­պա­րակ­ված­հե­տա­զո­տութ­յուն­նե­րի­ու­սում­նա­սի­րութ­յուն­­

2.­­Փոր­ձա­գի­տա­կան­հար­ցազ­րույց­ներ­ո­լոր­տի­քա­ղա­քա­կա­նութ­յուն­մշա­կող­նե­րի­հետ­

3.­­­Խո­րին­ հար­ցազ­րույց­ներ­ ո­լոր­տի­ մաս­նա­գետ­նե­րի­ հետ,­ նե­րառ­յալ­հետև­յալ­կա­ռույց­ներն­ու­մար­մին­նե­րը­

• ­ՀՀ­ոս­տի­կա­նութ­յուն,­ մաս­նա­վո­րա­պես­Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մունք­և­հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կա­նութ­յուն

• ­Խ­նա­մա­կա­լութ­յան­և­հո­գա­բար­ձութ­յան­հանձ­նա­ժո­ղով

• ­ՀՀ­ ԱՍՀՆ­ աշ­խա­տա­կազ­մի­ մարզ­պե­տա­րա­նի/քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նի­Ըն­տա­նի­քի,­կա­նանց­և­­ե­րե­խա­նե­րի­ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յան­բա­ժին

• ­Հա­մայն­քում,­ինչ­պես­նաև­ՀՀ­ողջ­տա­րած­քում­ծա­ռա­յութ­յուն­ներ­մա­տու­ցող­շա­հագր­գիռ­ՀԿ­ներ

• ­Կր­թա­կան­ հաս­տա­տութ­յուն­ներ­ (նե­րառ­յալ­մի­ջին­ և­­ ա­վագ­ դպրոց­ներ),­ ինչ­պես­ նաև­ պի­լո­տա­յին­ հա­մայնք­նե­րում­ գոր­ծող­ ­ հա­տուկ­դպրոց­ներ

• Զ­բաղ­վա­ծութ­յան­տա­րած­քա­յին­կենտ­րոն­ներ

• Սո­ցիա­լա­կան­ծա­ռա­յութ­յան­տա­րած­քա­յին­բա­ժին­ներ

• ­Հա­մա­լիր­սո­ցիա­լա­կան­ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­տա­րած­քա­յին­կենտ­րոն­ներ/ին­տեգր­ված­սո­ցիա­լա­կան­ծա­ռա­յութ­յուն/

• ­Ե­րե­խա­նե­րի­խնամ­քի­և­պաշտ­պա­նութ­յան­գի­շե­րօ­թիկ­հաս­տա­տութ­յուն­ներ­(ընտր­վել­են­այն­հաս­տա­տութ­յուն­նե­րը,­ո­րոնք­տե­ղա­կայ­ված­են­թի­րախ­հա­մայնք­նե­րում)

• Ցե­րե­կա­յին­խնամ­քի­կենտ­րոն­ներ

• Ա­ռող­ջա­պա­հա­կան­հիմ­նարկ­ներ

4.­Ո­լոր­տը­կար­գա­վո­րող­ի­րա­վա­կան­ակ­տե­րի­ու­սում­նա­սի­րութ­յուն

12

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԲԱՑԱՀԱՅՏՈՒՄՆԵՐ

Հե­տա­զո­տութ­յան­ շրջա­նակ­նե­րում­ ի­րա­կա­նաց­վել­ է­ 60­ հար­ցազ­րույց՝­ներգ­րա­վե­լով­ ՀՀ­ ոս­տի­կա­նութ­յան,­ ո­լոր­տի­ հա­սա­րա­կա­կան­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի,­ տե­ղա­կան­ ինք­նա­կա­ռա­վար­ման­ մար­մին­նե­րի,­ թի­րախ­ հա­մայնք­նե­րում­գոր­ծող­կրթա­կան­և­խ­նամ­քի­հաս­տա­տութ­յուն­նե­րի­և­­այլ­շա­հագր­գիռ­կա­ռույց­նե­րի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի:Հե­տա­զո­տութ­յան­ սկզբնա­կան՝­ քար­տե­զագր­ման­ փու­լում,­ այ­նու­հետ­

նաև­դաշ­տա­յին­աշ­խա­տանք­նե­րի­ըն­թաց­քում­պարզ­դար­ձավ,­որ­ընտր­ված­հա­մայնք­նե­րում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­խնդրով­զբաղ­վող­պե­տա­կան­հա­տուկ­մաս­նա­գի­տաց­ված­կա­ռույց­ներ­ չկան:­Ընտր­ված­հա­մայնք­նե­րում­ԸԲ­խնդրով­այս­կամ­այն­կերպ­զբաղ­վող­պե­տա­կան­կա­ռույց­նե­րի­գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րը­ հա­ճախ­ նույ­նա­բո­վան­դակ­ են՝­ ի­րենց­ հստակ­ կա­նո­նա­կար­գե­րով­և­գոր­ծե­լաո­ճով՝­ի­տար­բե­րութ­յուն­խնդրով­զբաղ­վող­ոչ­պե­տա­կան­ (հատ­կա­պես՝­ՀԿ)­կա­ռույց­նե­րի:­Ել­նե­լով­այս­հան­գա­ման­քից,­մինչ­յու­րա­քանչ­յուր­հա­մայն­քին­ ա­ռան­ձին­ անդ­րա­դառ­նա­լը՝­ ստորև­ ներ­կա­յաց­վում­ է­ թի­րախ­հա­մայնք­նե­րում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­խնդրով­զբաղ­վող­կա­ռույց­նե­րի­և­դ­րանց­ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րի­ամ­փոփ­ընդ­հա­նուր­նկա­րա­գի­րը:­Այս­պի­սով,­ խնդիր­ ու­նե­նա­լով­ ու­սում­նա­սի­րել­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­

հետ­առնչ­վող­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի,­կենտ­րոն­նե­րի­և/­կամ­հաս­տա­տութ­յուն­նե­րի­առ­կա­յութ­յու­նը,­նրանց­կող­մից­ի­րա­կա­նաց­վող­ծրագ­րե­րի­ու­ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րը`­պարզ­վեց,­ որ­Հա­յաս­տա­նում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­և­դ­րա­դեմ­պայ­քա­րի­հար­ցե­րով­պա­տաս­խա­նա­տու­ա­ռան­ձին­պե­տա­կան­կա­ռույց­չի­գոր­ծել­մինչ­2013­թվա­կա­նը:­2013թ.­փետր­վար­ամ­սից­ՀՀ­Ոս­տի­կա­նութ­յան­Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժի­նը­վե­րա­կա­ռուց­վել­և­վե­րան­վան­վել­է­«Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յան­և­­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեմ­պայ­քա­րի»­վար­չութ­յան­(այ­սու­հետ՝­Վար­չութ­յուն):­ Ըստ­այդմ,­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ կան­խար­գել­մամբ,­են­թադր­վում­է,­որ­պետք­է­զբաղ­վի­վե­րոնշ­յալ­Վար­չութ­յու­նը:­Այս­ա­ռու­մով,­պետք­է­փաս­տել,­որ,­թեև­նշված­Վար­չութ­յունն­այ­սօր­հա­վա­քագ­րում­է­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­վե­րա­բեր­յալ­տե­ղե­կատ­վութ­յուն,­կազ­մում­է­ո­րո­շա­կի­վի­ճա­կագ­րութ­յուն,­այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ,­այն­միակ­կա­ռուց­ված­քա­յին­միա­վորն­է,­ որ­փաս­տա­ցի­կա­տա­րում­ է­ նման­աշ­խա­տանք­ներ­ (դեռևս­բա­ցա­կա­յում­է­ո­լոր­տը­կար­գա­վո­րորղ­ի­րա­վա­կան­դաշ­տը,­և­Վար­չութ­յան­տա­րած­քա­յին­բա­ժան­մունք­ներն­ան­վա­նա­կան­փո­փո­խութ­յան­մինչ­այժմ­չեն­են­թարկ­վել):­

13

Մաս­նա­գի­տա­կան­նե­րու­ժի­ու­սում­նա­սի­րութ­յուն­նե­րը­փաս­տե­ցին­նաև,­որ­Վար­չութ­յան­ան­վա­նա­փո­խութ­յա­նը­ զու­գա­հեռ­ (նա­խոր­դիվ­ կամ­ հա­ջոր­դիվ)­ դեռևս­ չեն­ ի­րա­կա­նաց­վել­ մաս­նա­գի­տա­կան­ վե­րա­պատ­րաս­տում­ներ,­կադ­րա­յին­ փո­փո­խութ­յուն­ներ­ և­­ այլն:­ Ըստ­ ստաց­ված­ տե­ղե­կատ­վութ­յան՝­նշված­ բա­ժան­մունք­նե­րի­ ան­վա­նա­փո­խու­մը,­ այ­նու­հետև­ գոր­ծա­ռու­թա­յին­փո­փո­խութ­յուն­նե­րը­ են­թադր­վում­ է­ ի­րա­կա­նաց­նել­ ո­լոր­տը­ կար­գա­վո­րող­ի­րա­վա­կան­նոր­ակ­տի­ըն­դու­նու­մից­հե­տո:­Իսկ­մինչ­այդ,­գոր­ծող­Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­տե­սուչ­նե­րի­գոր­ծու­նեութ­յու­նը­կար­գա­վոր­վում­է­ՀՀ­Ներ­քին­Գոր­ծե­րի­Նա­խա­րա­րի­1996թ­­ի­թիվ­633­հրա­մա­նի­պա­հանջ­նե­րով:­Վար­չութ­յան­ վե­րան­վա­նու­մից­ հե­տո,­ գոր­ծա­ռույթ­նե­րը­ ո­րո­շա­կի­ փո­

փո­խութ­յուն­են­կրել­միայն­Վար­չութ­յու­նում,­այն­էլ­ոչ­այն­քան­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­կան­խար­գել­ման,­բա­ցա­հայտ­ման­կամ­անհ­րա­ժեշտ­մի­ջամ­տութ­յան­­գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րի,­որ­քան­գրանց­ված­դեպ­քե­րը­որ­պես­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­ ո­րա­կե­լու­ ի­մաս­տով:­Վար­չութ­յան­տա­րած­քա­յին­ ստո­րա­բա­ժա­նում­ներն,­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րին­ար­ձա­գան­քե­լու­տե­սա­կե­տից,­թե՛­ան­վա­նա­կան,­թե՛­գոր­ծա­ռու­թա­յին­ի­մաս­տով­մնա­ցել­են­ան­փո­փոխ:­Ս­տաց­ված­տե­ղե­կատ­վութ­յան­վեր­լու­ծութ­յու­նը­վկա­յում­է,­որ­վեր­ջին­նե­

րիս­Վար­չութ­յան­կող­մից­տրվել­են­ներ­քին­բա­նա­վոր­հանձ­նա­րա­րա­կան­ներ՝­հա­մա­պա­տաս­խան­մատ­յան­ներ­ա­ռանձ­նաց­նե­լու­և­­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քեր­ գրան­ցե­լու­ ուղ­ղութ­յամբ:­ Հե­տա­զո­տութ­յա­նը­ մաս­նա­կից­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ ­ ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ գոր­ծե­րով­ բա­ժան­մուն­քի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­փաս­տե­ցին,­որ­ե­ռամս­յա­կը­մեկ­ներ­կա­յաց­նում­են­հաշ­վետ­վութ­յուն­Վար­չութ­յա­նը­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­քա­նա­կի­վե­րա­բեր­յալ:­Սա­կայն­անհ­րա­ժեշտ­է­փաս­տել­ևս,­որ­դեպ­քե­րը,­ո­րոնք­ո­րակ­վում­են­որ­պես­«ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն»,­հստակ­չա­փո­րո­շիչ­նե­րով­չեն­ա­ռանձ­նաց­վում,­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­ո­րակ­ված­որ­ևէ­դեպ­քի­հետ­ա­ռանձ­նա­հա­տուկ­մո­տեց­մամբ­աշ­խա­տանք­ներ­չեն­ի­րա­կա­նաց­վում­և­­այլն:­Այ­սինքն,­ստաց­վում­է,­որ­միայն­շատ­ընդ­հա­նուր­կեր­պով­Վար­չութ­յուն­

են­ներ­կա­յաց­վում­վար­չա­կան­շրջան­նե­րում­կա­տար­ված­դեպ­քե­րի­վե­րա­բեր­յալ­հա­ղոր­դագ­րութ­յուն­ներ,­ո­րոն­ցից­«խմբա­վոր­վում­են»­ըն­տա­նե­կան­հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րում­կա­տար­ված­բռնութ­յան­դեպ­քե­րը:Ըստ­այդ­վի­ճա­կագ­րութ­յան,­2013­թվա­կա­նին­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­

բա­ցա­հայտ­ված­դեպ­քե­րի­պատ­կե­րը­­հետև­յալն­է.

14

Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­քա­նակ 580

­Կե­նակ­ցի­կող­մից 19

Ա­մուս­նու­կող­մից­կնո­ջը 394

Կ­նոջ­կող­մից­ա­մուս­նուն 2

Ծ­նո­ղի­կող­մից­ե­րե­խա­յին 22

Ե­րե­խա­յի­կող­մից­ծնո­ղին 57

Աղ յու սակ 1. Ըն տա նե կան բռնութ յան դեպ քե րի թի վը, 2013թ. (Աղբ յու րը՝ Վար չութ յուն)

Ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ խնդրով­ աշ­խա­տող­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի,­ կենտ­րոն­նե­րի­ և/­կամ­ հաս­տա­տութ­յուն­նե­րի­ առ­կա­յութ­յու­նը­ պար­զե­լու­խնդրի­շրջա­նակ­նե­րում,­բա­ցա­հայտ­վեց­մի­կար­ևոր­փաստ­ևս:­Ներ­կա­յումս­ՀՀ­Ոս­տի­կա­նութ­յան­ հա­մա­կար­գում,­ բա­ցի­ վե­րը­ նշված­Վար­չութ­յան­և­­ իր­ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րի­աշ­խա­տա­կից­նե­րից,­ԸԲ­խնդրին­առնչ­վում­և­հա­ճախ­ա­ռա­վել­ակ­տիվ­աշ­խա­տանք­ներ­են­ի­րա­կա­նաց­վում­նաև­Ոս­տի­կա­նութ­յան­Հա­սա­րա­կա­կան­կար­գի­ա­պա­հով­ման­վար­չութ­յան­(ՀԿԱՎ)­և­հա­մա­պա­տաս­խան­բա­ժան­մունք­նե­րի­հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կան­նե­րի­կող­մից:­Ա­վե­լին,­այդ­աշ­խա­տանք­ներն­ու­նեն­ո­րո­շա­կի­հստակ­կա­նո­նա­կար­գում­

ներ­և­­ ի­րա­վա­կան­կար­գա­վո­րում­ներ4:­ Տար­վա­ըն­թաց­քում­ եր­կու­և­­ա­վե­լի­ա­հա­զան­գի­առ­կա­յութ­յան­դեպ­քում,­տվյալ­ըն­տա­նի­քը­վերց­վում­է­հաշ­վառ­ման­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ հա­մայն­քա­յին­ ոս­տի­կան­նե­րի­ կող­մից,­ գրանց­վում­ է­հա­մա­պա­տաս­խան­մատ­յա­նում­և­մեկ­տա­րի­գտնվում­է­հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կան­նե­րի­հսկո­ղութ­յան­տակ:­Որ­պես­կա­նոն,­մեկ­տա­րի­ա­հա­զանգ­չլի­նե­լու­դեպ­քում­տվյալ­ըն­տա­նի­քը­հա­մա­պա­տաս­խան­զե­կու­ցագ­րով­հան­վում­է­ հաշ­վա­ռու­մից5:­ Հա­մայն­քա­յին­ ոս­տի­կա­նը­ամս­վա­ մեջ­ նվա­զա­գույ­նը­ մեկ­ան­գամ­այ­ցե­լում­ է­ըն­տա­նիք,­փոր­ձում­հաս­կա­նալ­խնդի­րը­և­տալ­ո­րո­շա­կի­լու­ծում­ներ:­Որ­պես­կա­նոն,­երբ­նշված­ան­հաշտ­ըն­տա­նի­քում­կա­ան­չա­փա­հաս,­գոր­ծը­զե­կու­ցագ­րի­հի­ման­վրա­փո­խանց­վում­է­Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­4 ՀՀ Կառավարության որոշումը ՀՀ կառավարությանն առընթեր ՀՀ ոստիկանությունում

տեղամասային տեսուչների աշխատանքների կազմակերպման կարգը հաստատելու մասին, կետ 18­ի «դ» ենթակետով սահմանված «ընտանեկան­կենցաղային հարաբերությունների ոլորտում պարբերաբար և շարունակական բնույթ կրող իրավախախտումներ» եզրույթը դիտարկվում է որպես «անհաշտ ընտանիք»:

5 ՀՀ Ոստիկանապետի 02.12.2011թ. թիվ 3535­Ա Հրաման, 10­րդ կետի 8­րդ ենթակետ

15

գոր­ծե­րով­բա­ժան­մունք,­ո­րից­հե­տո­աշ­խա­տանք­ներն­ի­րա­կա­նաց­նում­է­այս­բա­ժան­մուն­քը:­Թերևս,­սրա­նով­է­պայ­մա­նա­վոր­ված­­նաև­այն­հան­գա­ման­քը,­որ­ԱԳԲ­ոս­տի­կան­նե­րը­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­ա­վե­լի­քիչ­դեպ­քեր­են­ու­նե­նում,­քան­հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կան­նե­րը:­Սա­կայն,­կար­ևոր­է­նաև­այն,­որ­ան­հաշտ­ըն­տա­նիք­նե­րից­բո­լոր­դեպ­քե­րը­չեն,­որ­կա­րե­լի­է­ո­րա­կել­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն:­Պար­զա­պես­կա­րե­լի­ է­փաս­տել,­ որ­ըն­տա­նի­քում­տե­ղի­ու­նե­ցող­բազ­մաբ­նույթ­կեն­ցա­ղա­յին­խնդիր­նե­րին,­ո­րի­մեջ­մտնում­են­նաև­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րը,­ար­ձա­գան­քող­մար­մին­այ­սօր­ևս­կա­ոս­տի­կա­նութ­յան­հա­մա­կար­գում:­Այլ­բան,­որ­ի­րա­կա­նաց­վող­աշ­խա­տանք­նե­րը­հա­մա­կարգ­ված­և­մաս­նա­գի­տա­կան­կան­խար­գե­լիչ­բնույթ­չեն­կրում:­Հա­մայնք­նե­րում­գոր­ծող­պե­տա­կան­կա­ռույց­նե­րից­որ­ևէ­մե­կի­կա­նո­նադ­

րութ­յամբ­ևս­­ամ­րագր­ված­չէ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րին­ար­ձա­գան­քե­լու­դրույթ­ներ:­Կա­րե­լի­է­միայն­ա­ռանձ­նաց­նել­հենց­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­տեր­մի­նի­առ­կա­յութ­յու­նը­ՀՀ­տա­րած­քա­յին­կա­ռա­վար­ման­նա­խա­րա­րի­26.12.12­թ.­N­78­Ա­և­ՀՀ­աշ­խա­տան­քի­և­սո­ցիա­լա­կան­հար­ցե­րի­նա­խա­րա­րի­24.12.12թ.­N124­Ա/1­հա­մա­տեղ­հրա­մա­նով­հաս­տատ­ված­«­Հա­մայն­քի­սո­ցիա­լա­կան­կա­րիք­նե­րի­գնա­հատ­ման,­դրա­հի­ման­վրա­սո­ցիա­լա­կան­ծրագ­րե­րի­մշակ­ման­մե­թո­դա­կան­ու­ղե­ցույց»ում,­ո­րը­նե­րառ­ված­է­ին­տեգր­ված­սո­ցիա­լա­կան­ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­հա­մա­կար­գի­ներդր­ման­փորձ­նա­կան­ծրագ­րի­հիմ­նա­կան­ի­րա­վա­կան­ակ­տե­րի­ժո­ղո­վա­ծո­ւի­մեջ6:­Ըստ­այդ­ժո­ղո­վա­ծո­ւի­գոր­ծում­է­նաև­Ա­վան­հա­մայն­քի­ՀՍԾՏ­կենտ­րո­նը:­Կար­ևոր­է­նաև­փաս­տել­այն­ հան­գա­ման­քը,­ որ,­ ե­թե­ դի­տար­կենք­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յու­նը­որ­պես­բռնութ­յան­տե­սակ­նե­րից­մե­կը,­ա­պա­ՀՀ­ում­գոր­ծող­պե­տա­կան­կա­ռույց­նե­րից­սո­ցիա­լա­կան­ծա­ռա­յութ­յան­տա­րած­քա­յին­բա­ժին­նե­րը­պետք­է­աշ­խա­տեն­ նվա­զա­գույ­նը­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ զո­հե­րի­ա­ջակ­ցութ­յան­ուղ­ղութ­յամբ:­Դա­ել­նում­է­այն­հան­գա­ման­քից,­որ­11.06.2006թ­ՀՀ­Աշ­խա­տան­քի­և­Սո­ցիա­լա­կան­Հար­ցե­րի­և­ՀՀ­Տա­րած­քա­յին­Կա­ռա­վար­ման­Նա­խա­րար­նե­րի­կող­մից­հաս­տատ­ված­«­Սո­ցիա­լա­կան­ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­տա­րած­քա­յին­ գոր­ծա­կա­լութ­յան­ օ­րի­նա­կե­լի­ կա­նո­նադ­րութ­յու­նը­ հաս­տա­տե­լու­մա­սին»­ թիվ­ 34­Ն­ հա­մա­տեղ­ հրա­մա­նով­ ՍԾՏԳ­ի­ նպա­տակն­ է­ ա­ջակ­ցել­հա­մայն­քի­կյան­քի­դժվա­րին­ի­րա­վի­ճա­կում­գտնվող­ան­ձանց՝­տրա­մադ­րե­լով­սո­ցիա­լա­կան­ա­ջակ­ցութ­յուն:­Իսկ­«­Սո­ցիա­լա­կան­ա­ջակ­ցութ­յան­մա­սին»­ՀՀ­օ­րեն­քի­մեջ­բռնութ­յան­են­թարկ­ված­ան­ձը­հա­մար­վում­է­կյան­քի­դժվա­րին­ի­րա­վի­ճա­կում­գտնվող­անձ,­ուս­տի­պետք­է­ստա­նա­նույն­օ­րեն­քում­նշված­անհ­րա­ժեշտ­սո­ցիա­լա­կան­ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րը.

6 http://www.mlsa.am/up/ALL%20text%20integrvac.pdf

16

• խորհր­դատ­վա­կան­օգ­նութ­յան­տրա­մադ­րում

• վե­րա­կանգ­նո­ղա­կան­օգ­նութ­յան­տրա­մադ­րում

• դրա­մա­կան­օգ­նութ­յան­տրա­մադ­րում

• բնաի­րա­յին­օգ­նութ­յան­տրա­մադ­րում

• ­ժա­մա­նա­կա­վոր­ օթ­ևա­նի­ տրա­մադ­րում.­ (տրա­մադր­վում­ է­ կյան­քի­դժվա­րին­ ի­րա­վի­ճա­կում­ հայտն­ված­ ե­րե­խա­նե­րին,­ ա­նօթ­ևան­ կամ­բռնութ­յան­ են­թարկ­ված­ քա­ղա­քա­ցի­նե­րին­ ժա­մա­նա­կա­վոր­ կա­ցա­րան­ ա­պա­հո­վե­լու­ և­ ն­րանց­ սո­ցիա­լա­կան­ խնդիր­նե­րի­ լու­ծում­ներ­գտնե­լու­ նպա­տա­կով:­ Ժա­մա­նա­կա­վոր­ օթ­ևա­նը­ տրա­մադր­վում­ է­մին­չեւ­60­օր­տևո­ղութ­յամբ)

• խնամ­քի­կազ­մա­կեր­պում

• ի­րա­վա­բա­նա­կան­օգ­նութ­յան­տրա­մադ­րում:­

Սա­կայն­ինչ­պես­ար­դեն­նշե­ցինք,­կա­ռույ­ցը,­տար­բեր­պատ­ճառ­նե­րից­ել­նե­լով,­ չի­ ի­րա­կա­նաց­նում­այն­գոր­ծա­ռույթ­նե­րը,­ ո­րը­նա­խա­տես­ված­ է­ կա­նո­նադ­րութ­յամբ:­­Հե­տա­զո­տութ­յան­մաս­նա­կից­նե­րը­որ­պես­պատ­ճառ­նշում­էին­հա­մա­պա­տաս­խան­կադ­րե­րի­բա­ցա­կա­յութ­յու­նը­կամ­նրանց­սա­կա­վութ­յու­նը,­ օ­րեն­քի­ ի­րաց­ման­մե­խա­նիզմ­նե­րի­ բա­ցա­կա­յութ­յու­նը,­ֆի­նան­սա­կան­ռե­սուրս­նե­րի­սա­կա­վութ­յու­նը­և­­այլն:­Պետք­է­փաս­տել­նաև,­որ­սո­ցիա­լա­կան­ պաշտ­պա­նութ­յան­ հա­մա­կար­գի­ արդ­յու­նա­վե­տութ­յու­նը­ բարձ­րաց­նե­լու­նպա­տա­կով՝­Հա­յաս­տա­նի­Հան­րա­պե­տութ­յու­նը­որ­դեգ­րել­է­ին­տեգր­ված­սո­ցիա­լա­կան­ ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­ հա­մա­կարգ­ ներդ­նե­լու­ ճա­նա­պար­հը:­ Այն­կնպաս­տի­նոր­ո­րա­կի­ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­տրա­մադր­մա­նը,­հա­ճա­խոր­դի­սո­ցիա­լա­կան­վի­ճա­կի­վրա­նե­րազ­դե­լու­սկզբուն­քո­րեն­նոր­մե­թոդ­նե­րի­և­մե­խա­նիզմ­նե­րի­ կի­րառ­մա­նը`­ հիմ­քում­ դնե­լով­ ի­րա­վի­ճա­կի­ամ­բող­ջա­կան­վեր­լու­ծութ­յան­արդ­յուն­քում­բա­ցա­հայտ­ված­հա­ճա­խոր­դի­կա­րի­քը:­Ծա­ռա­յութ­յան­մեջ­նա­խա­տես­վում­է­ներգ­րա­վել­սո­ցիա­լա­կան­աշ­խա­տող­ներ­ (ով­քեր­նաև­կլի­նեն­ դեպք­ վա­րող­ներ),­ հո­գե­բան­ներ,­ ի­րա­վա­բան­ներ,­ ով­քեր­ կու­նե­նան­ի­րա­վա­սութ­յուն­ներ­և­պար­տա­վո­րութ­յուն­ներ­նաև­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­հետ­կապ­ված­աշ­խա­տանք­ներ­ի­րա­կա­նաց­նե­լու­հա­մար:­Են­թադր­վում­է,­որ­ներդր­վող­ծա­ռա­յութ­յու­նը­կու­նե­նա­հետև­յալ­գոր­ծա­ռույթ­նե­րը­և­կ­փո­խա­րի­նի­ներ­կա­յումս­գոր­ծող­ՍԾՏԳ­նե­րի­գոր­ծու­նեութ­յա­նը.

• Գ­նա­հա­տել­հա­ճա­խոր­դի­սո­ցիա­լա­կան­կա­րիք­նե­րը

• Պաշտ­պա­նել­հա­ճա­խոր­դի­ի­րա­վունք­ներն­ու­օ­րի­նա­կան­շա­հե­րը

• ­Ս­տանձ­նել­ միջ­նոր­դի­ դեր­ տար­բեր­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­ միջև՝­

17

ա­պա­հո­վե­լով­ նրանց­ միջև­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­ և­ տե­ղե­կատ­վութ­յան­փո­խա­նա­կու­մը­

• ­Այլ­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­հետ­մշա­կել­նա­խա­կան­խող,­կան­խար­գե­լող­ ծրագ­րեր`­ ուղղ­ված­ հա­մայնք­նե­րում­ բա­ցա­հայտ­ված­ ռիս­կա­յին­ գոր­ծոն­նե­րի­ նվա­զեց­մա­նը,­ սո­ցիա­լա­կան­ ի­րա­վունք­նե­րի­ կո­լեկ­տիվ­պաշտ­պա­նութ­յան­մե­խա­նիզմ­նե­րի­ձևա­վոր­ման­խթան­մա­նը­և­պաշտ­պա­նութ­յա­նը

• ­Սո­ցիա­լա­կան­ ­ա­ջակ­ցութ­յուն­ ստա­նա­լու­ հա­մար­ դի­մած­ քա­ղա­քա­ցուն­օգ­նել­հայտ­նա­բե­րե­լու­և­­օգ­տա­գոր­ծե­լու­դժվա­րութ­յուն­ներ­հաղ­թա­հա­րե­լու­իր­կա­րո­ղութ­յու­նը­և­­այլն:

Այս­պի­սով,­են­թադր­վում­է,­որ­ծա­ռա­յութ­յունն­ամ­բող­ջա­պես­ներդ­նե­լուց­հե­տո­ՀՀ­ում­կներդր­վի­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րին­ևս­հա­մա­լիր­­ծա­ռա­յութ­յուն­ներ­մա­տու­ցող­պե­տա­կան­կա­ռույց:­Իսկ­ մինչ­այդ,­թի­րախ­հա­մայնք­նեում­գոր­ծող­ԽՀՀ­նե­րը­թե՛­ ի­րենց­կա­

նո­նադ­րութ­յամբ,­ և­ թե՛­ պրակ­տիկ­ գոր­ծու­նեութ­յան­ ըն­թաց­քում­ հիմ­նա­կա­նում­չեն­աշ­խա­տում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­հետ:­Նշ­ված­խնդրով­Հանձ­նա­ժո­ղո­վը­ո­րո­շա­կի­աշ­խա­տանք­ներ­է­ի­րա­կա­նաց­նում,­միայն­երբ­ԸԲ­դեպ­քում­ներգ­րավ­ված­է­ե­րե­խա:­Այս­դեպ­քե­րում­ևս,­որ­պես­կա­նոն,­Հանձ­նա­ժո­ղո­վը­հո­գում­ է­ ե­րե­խա­յի­ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յան,­անվ­տանգ­մի­ջա­վայ­րի­առ­կա­յութ­յան,­կրթութ­յան­ի­րա­վուն­քից­օգտ­վե­լու,­խնա­մա­կալ­ու­նե­նա­լու­ի­րա­վուն­քի­և­­ե­րե­խա­յին­վե­րա­բե­րող­այլ­հար­ցե­րի­պատ­շաճ­­ա­պա­հո­վու­մը:­Ն­մա­նա­տիպ­ի­րա­վի­ճա­կում­են­նաև­բո­լոր­դպրոց­նե­րը:­Հիմ­նա­կան­ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րը­մա­տուց­վում­են­ան­չա­փա­հաս­նե­րին՝­այդ­ըն­թաց­քում­շատ­քիչ­առն­չութ­յուն­ու­նե­նա­լով­ըն­տա­նի­քի­հետ:­Ի­ տար­բե­րութ­յուն­ պե­տա­կան­ կա­ռույց­նե­րի՝­ հա­սա­րա­կա­կան­ կազ­մա­

կեր­պութ­յուն­ներն,­ այս­ա­ռու­մով,­ ա­ռա­վել­ ճկուն­ են­ ի­րենց­պրակ­տիկ­ գոր­ծու­նեութ­յան­մեջ:­Ի­հար­կե­ յու­րա­քանչ­յուր­հա­մայն­քում­գոր­ծող­ՀԿ­ու­նի­իր­կա­նո­նադ­րա­կան­նպա­տակ­նե­րը,­հե­տա­զո­տութ­յան­մեջ­ներգ­րավ­ված­գրե­թե­բո­լոր­ՀԿ­նե­րը­հիմ­նա­կա­նում­գոր­ծու­նեութ­յուն­են­ծա­վա­լում­ե­րե­խա­յի­ի­րա­վունք­նե­րի­ պաշտ­պա­նութ­յան­ ո­լոր­տում,­ սա­կայն,­ ի­րենց­ դի­մե­լիս,­ աշ­խա­տանք­ներ­ի­րա­կա­նաց­վում­են­նաև­նման­ըն­տա­նի­քի­ան­դամ­նե­րի­հետ:­Եվ­քա­նի­որ­ա­վե­լի­տեղ­յակ­են­այլ­ՀԿ­նե­րի­գոր­ծու­նեութ­յու­նից,­այն­դեպ­քում,­երբ­խնդի­րը­ի­րենք­ չեն­կա­րո­ղա­նում­ լու­ծել,­ի­րա­կա­նաց­նում­են­հա­մա­պա­տաս­խան­ուղ­ղոր­դում­ներ:­

18

Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ,­ հե­տա­զո­տութ­յա­նը­ մաս­նակ­ցած­ հա­սա­րա­կա­կան­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րից­ մե­ծա­մաս­նութ­յունն,­ ի­րենց­ գոր­ծու­նեութ­յան­ ըն­թաց­քում­ե­րե­խա­յի­հետ­աշ­խա­տե­լով,­առն­չութ­յուն­են­ու­նե­նում­և­­ո­րո­շա­կի­աշ­խա­տանք­ներ­ ի­րա­կա­նաց­նում­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ դեպ­քե­րում:­ Այս­ա­ռու­մով,­բա­ցա­ռաութ­յուն­են­կազ­մում­«­Կա­նանց­Ռե­սուր­սա­յին­Կենտ­րոն»,­«­Կա­նանց­ի­րա­վունք­նե­րի­կենտ­րոն»,­«­Կա­նանց­ա­ջակց­ման­կենտ­րոն»,­«­Հա­սա­րա­կութ­յուն­ա­ռանց­բռնութ­յան»­ՀԿ­նե­րը­և­«Ար­մե­նիան­լայթ­հաուս»­բա­րե­գոր­ծա­կան­հիմ­նադ­րա­մը,­ո­րոնք­աշ­խա­տում­են­ան­մի­ջա­պես­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­խնդիր­նե­րի­հետ:Կա­ռույց­նե­րի­կող­մից­ի­րա­կա­նաց­վող­աշ­խա­տանք­նե­րի,­դրանց­ա­ռանձ­

նա­հատ­կութ­յուն­նե­րի­մա­սին­խո­սե­լիս­անհ­րա­ժեշտ­է­նաև­շեշ­տադ­րել­ո­լոր­տը­կա­նո­նա­կար­գող­ի­րա­վա­կան­ակ­տի­բա­ցա­կա­յութ­յան­խնդի­րը,­ո­րի­արդ­յուն­քում­ԸԲ­խնդիրն­ըն­կալ­վում­և­վեր­ջի­նիս­ուղ­ղութ­յամբ­աշ­խա­տանք­ներ­են­ի­րա­կա­նաց­վում­խիստ­տա­րե­րայ­նո­րեն­ու­չհա­մա­կարգ­ված:­Այս­ա­ռու­մով,­կա­րե­լի­է­փաս­տել,­որ­­աշ­խա­տանք­ներն­ա­ռա­վել­դժվար­են­ի­րա­կա­նաց­վում­կամ­չեն­ի­րա­կա­նաց­վում­նաև­այն­պատ­ճա­ռով,­որ­հե­տա­զո­տութ­յա­նը­մաս­նակ­ցած­ կա­ռույց­նե­րում­ ևս­ կա­յին­ տար­բեր­ ըն­կա­լում­ներ­ և­ դիր­քո­րո­շում­ներ­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­ եր­ևույ­թի­ վե­րա­բեր­յալ:­ Ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­վե­րա­բեր­յալ­տար­բեր­ըն­կա­լում­ներ­ու­նեն­ոս­տի­կա­նութ­յան,­ՀԿ­և­ՏԻՄ­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը:­Ոս­տի­կա­նութ­յան­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­ հան­դի­պում­ են­բռնութ­յան­ բո­լոր­տա­րա­տե­սակ­նե­րին,­ սա­կայն­ ի­րենց­ ի­րա­վա­սութ­յուն­նե­րի­շրջա­նակ­նե­րում­և­­ի­րենց­դիր­քո­րո­շում­նե­րից­ել­նե­լով`­հիմ­նա­կա­նում­աշ­խա­տում­են­միայն­ֆի­զի­կա­կան­և­սե­ռա­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­հետ,­և­դ­րանք­են­ հիմ­նա­կա­նում­ հա­մա­րում­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ դեպ­քեր:­ Բո­լոր­ այն­դեպ­քե­րում,­երբ­բռնութ­յու­նը­հո­գե­բա­նա­կան­կամ­տնտե­սա­կան­է,­ա­վե­լին,­ե­թե­ֆի­զի­կա­կան­և/­կամ­սե­ռա­կան­է,­սա­կայն­հան­ցա­կազմ­չի­պա­րու­նա­կում,­ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­հաշ­վա­ռում­է­հա­մա­պա­տաս­խան­մատ­յա­նում­և­­ի­րա­կա­նաց­նում­ «պրո­ֆի­լակ­տիկ­ աշ­խա­տանք­ներ»7:­ Պ­րո­ֆի­լակ­տիկ­ աշ­խա­տանք­ա­սե­լով,­որ­պես­կա­նոն,­հաս­կաց­վում­է­պար­բե­րա­բար­այ­ցե­րը­տվյալ­ըն­տա­նիք,­զրույց­նե­րը­ըն­տա­նի­քի­ան­դամ­նե­րի­հետ­և­­այլն:­Սա­կայն­այդ­աշ­խա­տանք­նե­րը,­ոս­տի­կան­ներն­ի­րենք­ո­րա­կում­են­ա­նարդ­յու­նա­վետ­և­­ան­տե­ղի,­ո­րով­հետև­պրակ­տիկ­փոր­ձը­վկա­յում­է,­որ­այս­ե­ղա­նա­կով­գրե­թե­որ­ևէ­արդ­յուն­քի­չեն­հաս­նում:­

7 Այս եզրույթը (բազմաթիվ տեղերում օգտագործվել է այս գործառույթը) ևս խիստ տարընկալումների տեղիք է տալիս, և հետազոտական խումբն առաջարկում է այն առավել հստակ ամրագրել իրավական ակտերում և պարզբանել համապատասխան մեթոդական ձեռնարկներում և/կամ այլ ծառայողական օգտագործման նյութերում:

19

Դպ­րո­ցի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­ հիմ­նա­կա­նում­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յու­նը­ըն­կա­լում­ են­ ե­րե­խա­նե­րի­ տե­սանկ­յու­նից:­ Որ­պես­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­դի­տար­կում­ են­ ծնող­նե­րի­ կող­մից­ ե­րե­խա­նե­րի­ան­տես­ման­ դեպ­քե­րը,­ կամ­ե­րե­խա­նե­րին­մու­րաց­կա­նութ­յան­դրդե­լը:­Ն­ման­ըն­կա­լում­ու­նեին­նաև­խնա­մա­կա­լութ­յան­հանձ­նա­ժո­ղո­վի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը:­Ի­տար­բե­րութ­յուն­պե­տա­կան­կա­ռույց­նե­րի՝­ՀԿ­նե­րի­ըն­կա­լում­ներն­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­եր­ևույ­թի­մա­սին­ամ­բող­ջութ­յամբ­այլ­են:­Այս­դեպ­քում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­հա­մար­վում­է­բո­լոր­տե­սա­կի­բռնի­գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րը,­ո­րոնք­տե­ղի­են­ու­նե­նում­ըն­տա­նի­քում՝­նե­րառ­յալ­նաև­տնտե­սա­կան­և­հո­գե­բա­նա­կան­բռնութ­յու­նը:­ Հատ­կա­պես­ հա­սա­րա­կա­կան­ կա­ռույց­նե­րի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներն­ ան­հանգս­տա­ցած­ են­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ հար­ցի­ շուրջ,­ ­ կար­ևո­րում­ են­բռնութ­յան­դեպ­քե­րին­ճիշտ­ար­ձա­գան­քը,­որ­տեղ­ևս­տար­բեր­կա­ռույ­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ­տար­բեր­կերպ­են­ա­ռաջ­նորդ­վում:­Մաս­նա­վո­րա­պես,­Ոս­տի­կա­նութ­յան­հա­մար­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րին­ըն­թացք­տա­լը,­այդ­դեպ­քե­րին­ար­ձա­գան­քելն­ըն­կալ­վում­է­որ­պես­«ու­րի­շի­ըն­տա­նե­կան­կյանք­ներ­խու­ժե­լու»­ փորձ:­ Ա­վե­լին,­ որ­պես­ կա­նոն,­ գոր­ծին­ ըն­թացք­ է­ տրվում­միայն­այն­ դեպ­քում,­ երբ­ ի­րա­վա­կան­ա­ռու­մով,­ կա­րող­ են­ քրեա­կան­ կամ,­նվա­զա­գույ­նը,­վար­չա­կան­պա­տաս­խա­նատ­վութ­յան­են­թար­կել­բռնա­րա­րին:­Մ­նա­ցած­այլ­դեպ­քե­րում,­հատ­կա­պես­ուղ­ղորդ­ման­հար­ցում,­Ոս­տի­կա­նութ­յան­աշ­խա­տա­կից­նե­րի­պատ­կե­րա­ցում­նե­րը­խիստ­տար­բեր­են:­ՀԿ­ո­լոր­տի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­ հա­մար,­ որ­պես­ կա­նոն,­ ԸԲ­ դեպ­քե­րին­ար­ձա­գան­քե­լը­դիտ­վում­է­որ­պես­Մար­դու­ի­րա­վունք­նե­րի­պաշ­պա­նութ­յան­գոր­ծա­ռույթ,­և­­այս­ա­ռու­մով,­նրանք­շա­հագրգռ­ված­են­աշ­խա­տել,­ոչ­այն­քան­բռնա­րար­նե­րի,­որ­քան­զո­հե­րի­հետ:­ՀԿ­ո­լոր­տի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­հա­մոզ­մամբ,­բռնա­րա­րի­հետ­պետք­է­աշ­խա­տեն­հատ­կա­պես­ոս­տի­կա­նութ­յան­աշ­խա­տա­կից­նե­րը,­ո­րոնք­պետք­է­ու­նե­նան­շատ­լուրջ­պատ­րաստ­վա­ծութ­յուն,­լծակ­ներ,­ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ զո­հե­րին­ բռնա­րար­նե­րից­ պաշտ­պա­նե­լու­ հստակ­մե­խա­նիզմ­ներ­և­­այլն:­Ըստ­նրանց­կող­մից­տրա­մադր­ված­տե­ղե­կատ­վութ­յան՝­ հենց­ այս­ հան­գա­ման­քով­ պետք­ է­ ա­ռա­ջի­նը­ կար­ևոր­վի­ Վար­չութ­յան­վե­րան­վա­նու­մը­և­դ­րա­նից­բխող­ի­րա­կան­փո­փո­խութ­յուն­նե­րը:­Ընդ­ո­րում,­վար­չութ­յան­վե­րան­վան­ման­մա­սին­ևս­տար­բեր­կար­ծիք­ներ­ու­նեին­հե­տա­զո­տութ­յան­մաս­նա­կից­նե­րը:­Խն­դիր­ու­նե­նա­լով­բա­ցա­հայ­տել­վար­չութ­յան­վե­րան­վան­ման­հետ­կապ­

ված­ կա­ռույց­նե­րի­ ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յան­ աս­տի­ճա­նը՝­ ստաց­վե­ցին­ հետև­յալ­արդ­յունք­նե­րը:­

20

Վար­չութ­յան­ վե­րան­վան­ման­ մա­սին­ ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յու­նը­ բա­վա­կա­նին­թույլ­էր­բո­լոր­հա­մայնք­նե­րում:­Ոս­տի­կա­նութ­յան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներն­ա­ռա­վել­ի­րա­զեկ­էին­վե­րան­վա­նու­մից՝­հատ­կա­պես­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քը,­ սա­կայն­ չէին­ պատ­կե­րաց­նում­ գոր­ծա­ռու­թա­յին,­ կադ­րա­յին­և/­կամ­ այլ­ փո­փո­խութ­յուն­նե­րի­ ըն­թաց­քը:­ Հե­տա­զո­տութ­յա­նը­ մաս­նա­կից­մնա­ցած­կա­ռույց­նե­րի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի՝­ՀԿ­ներ,­դպրոց­ներ,­ԽՀՀ­ներ­և­­այլն,­հիմ­նա­կան­մա­սը­տեղ­յակ­չէր­Վար­չութ­յան­վե­րան­վան­ման­վե­րա­բեր­յալ:­Վար­չութ­յան­վե­րան­վան­ման­մա­սին­ա­ռա­վել­տեղ­յակ­էին­միայն­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­խնդրով­զբաղ­վող­ՀԿ­նե­րի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը,­ով­քեր­դրա­կան­էին­հա­մա­րում­Վար­չութ­յան­ան­վա­նա­փո­խութ­յու­նը,­սա­կայն­ակն­կա­լում­էին,­որ­դրան­պետք­է­հետ­ևի­ի­րա­կան­փո­փո­խութ­յուն­ներ՝­հատ­կա­պես­նոր­մաս­նա­գետ­ներ­ ներգ­րա­վե­լու­ մի­ջո­ցով:­ Այս­ կա­ռույց­նե­րի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­գնա­հա­տում­էին­պե­տութ­յան­այս­քայլն­այն­տե­սանկ­յու­նից,­որ­պե­տա­կան­մա­կար­դա­կում­ի­րա­կա­նաց­վել­ է­դրա­կան­քայլ՝­թե­կուզ­զուտ­ան­վա­նա­կան­ա­ռու­մով­կա­ռույ­ցին­տա­լով­այդ­խնդրով­զբաղ­վե­լու­պար­տա­վոր­վա­ծութ­յուն:Հե­տա­զո­տութ­յան­հա­ջորդ­կար­ևոր­խնդիրն­էր­բա­ցա­հայ­տել,­թե­ինչ­մաս­

նա­գետ­ներ­են­աշ­խա­տում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հար­ցե­րին­առնչ­վող­կա­ռույց­նե­րում:­Պարզ­վեց,­որ­ոս­տի­կա­նութ­յան­հա­մա­կար­գում­աշ­խա­տում­են­միայն­ոս­տի­կան­մաս­նա­գետ­ներ,­ո­րոնց­մեծ­մասն­ու­նեն­ի­րա­վա­բա­նա­կան­կրթութ­յուն­կամ­ա­վար­տել­են­Ոս­տի­կա­նութ­յան­Կր­թա­հա­մա­լի­րը:­Ոս­տի­կա­նա­կան­հա­մա­կար­գում,­չկան­օգ­նող­մաս­նա­գետ­ներ,­կամ­այդ­ուղ­ղութ­յամբ­վե­րա­պատ­րաստ­ված­մաս­նա­գետ,­ով­կու­նե­նար­գի­տե­լիք­ներ­հո­գե­բա­նութ­յու­նից,­սո­ցիա­լա­կան­աշ­խա­տան­քից­կամ­այլ­հա­րա­կից­մաս­նա­գի­տութ­յուն­նե­րից:­Ա­վե­լին,­ոս­տի­կան­նե­րի­կող­մից­որ­պես­ա­ռա­ջարկ­նշվում­էր­այդ­մաս­նա­գետ­նե­րի­հաս­տի­քի­ա­վե­լա­ցու­մը­հա­մա­կար­գում:­Ըստ­նրանց՝­մեկ­եր­կու­հո­գե­բա­նի­ և/­կամ­ սո­ցիա­լա­կան­ աշ­խա­տո­ղի­ ներ­կա­յութ­յու­նը­ բա­վա­կա­նին­կօ­ժան­դա­կեր­ ի­րենց­ աշ­խա­տան­քին­ հատ­կա­պես­ ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ հետ­աշ­խա­տե­լու­ըն­թաց­քում­ (կոն­տակ­տի­հաս­տա­տում,­հար­ցազ­րույց­ներ,­հար­ցաքն­նութ­յուն,­նե­րազ­դում­և­­այլն):­Պ­րո­ֆի­լակ­տիկ­ աշ­խա­տանք­նե­րից­ բա­ցի,­ Ոս­տի­կա­նութ­յան­ հա­մա­կար­

գում­որ­ևէ­ա­ջակ­ցող,­զար­գաց­նող­ծա­ռա­յութ­յուն­չի­տրա­մադր­վում­ոչ­բռնա­րա­րին,­ոչ­զո­հին:­Հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կան­ներն­ան­հաշտ­ըն­տա­նիք­նե­րի­հետ­աշ­խա­տան­քի­ ըն­թաց­քում,­ անհ­րա­ժեշ­տութ­յան­ դեպ­քում,­ բռնութ­յուն­ գոր­ծադ­րո­ղին­«պար­տա­վո­րեց­նում­են»­այլևս­բռնութ­յուն­չգոր­ծադ­րել՝­նրա­նից­հա­մա­պա­տաս­խան­ պար­տա­վո­րա­գիր­ վերց­նե­լով:­ Թեև­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­փաս­տում­էին,­որ­նշված­պար­տա­վո­րագ­րի­բո­վան­դա­

21

կութ­յու­նը­չկա­տա­րե­լու­դեպ­քում­չու­նեն­լծակ­ներ­պատ­ժիչ­մի­ջոց­ներ­կի­րա­ռե­լու­հար­ցում,­սա­կայն­սա­ևս­կա­րե­լի­է­հա­մա­րել­առ­կա­աշ­խա­տանք­կամ­տրա­մադր­վող­ծա­ռա­յութ­յուն,­ո­րը­կա­րե­լի­է­հե­տա­գա­յում­կա­նո­նա­կար­գել­և­զար­գաց­նել:Մաս­նա­գի­տա­կան­ ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­ ա­ռու­մով,­ պատ­կե­րը­ մի­ փոքր­

այլ­ է­ մնա­ցած­պե­տա­կան­ և­ հատ­կա­պես­ հա­սա­րա­կա­կան­ կա­ռույց­նե­րում:­Դպ­րոց­նե­րը,­ԽՀՀ­նե­րը,­ ՍԾՏԲ­նե­րը,­խնամ­քի­ և­ ցե­րե­կա­յին­ կենտ­րոն­նե­րը­ու­նեն­բազ­մա­մաս­նա­գի­տա­կան­խմբեր­և­կա­րո­ղա­նում­են­տրա­մադ­րել­այ­ցե­լու­նե­րին­ անհ­րա­ժեշտ­ մաս­նա­գի­տա­կան­ ա­ջակ­ցութ­յուն:­ Ի­հար­կե,­ ինչ­պես­և­­ար­դեն­նշե­ցինք,­ծա­ռա­յութ­յուն­ներն­ուղղ­ված­չեն­միայն­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­զո­հե­րին­և­բռ­նա­րար­նե­րին,­և­մի­գու­ցե­հար­մա­րեց­ված­չեն­նրանց­կա­րիք­նե­րին,­սա­կայն­աշ­խա­տան­քա­յին­խմբե­րում­կան­ի­րա­վա­բան­ներ,­սո­ցիա­լա­կան­աշ­խա­տող­ներ,­հո­գե­բան­ներ,­ով­քեր­կա­րո­ղա­նում­են­ինչ­որ­ չա­փով­տրա­մադ­րել­անհ­րա­ժեշտ­ա­ջակ­ցութ­յուն:­Հատ­կա­պես­հա­սա­րա­կա­կան­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րը­մաս­նա­գի­տա­կան­և­ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­բազ­մա­զա­նութ­յան­հար­ցում­ա­ռա­վել­ու­նակ­են­և­պատ­րաստ­ված:­Այս­ա­ռու­մով,­հե­տա­զո­տութ­յունն­ա­ռա­վել­ամ­բող­ջա­կան­ներ­կա­յաց­նե­լու­նպա­տա­կով,­մեր­կող­մից­ու­սում­նա­սիր­վել­են­նաև­ՀՀ­ողջ­տա­րած­քով­գոր­ծող­այն­կա­ռույց­նե­րը,­ո­րոնք­զբաղ­վում­են­հենց­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­խնդրով­և­­ու­նեն­հա­մա­պա­տաս­խան­մաս­նա­գետ­ներ­ու­ծա­ռա­յութ­յուն­ներ՝­հատ­կա­պես­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­զո­հե­րի­հա­մար:­Մաս­նա­վո­րա­պես.

« Հա սա րա կութ յուն ա ռանց բռնութ յան» ՀԿ­ն­ծա­ռա­յութ­յուն­է­մա­տու­ցում­Եր­ևա­նում­և­Հան­րա­պե­տութ­յան­5­մար­զե­րում՝­Շի­րակ,­Լո­ռի,­Գե­ղար­քու­նիք,­Ս­յու­նիք­և­Տա­վուշ:­Կազ­մա­կեր­պութ­յու­նը­մար­զա­յին­աշ­խա­տա­կազմ­ու­նի­Ար­թիկ,­Վա­նա­ձոր,­Կա­պան­և­Իջ­ևան­քա­ղաք­նե­րում:Կազ­մա­կեր­պութ­յու­նը­ հիմ­նադր­վել­ է­ 2001թ­­ին:­ Հիմ­նադր­ման­ օր­վա­նից­

ի­րա­կա­նաց­նում­է­ծրագ­րեր`­ուղղ­ված­հատ­կա­պես­մար­զե­րի­ե­րի­տա­սարդ­կա­նանց­շա­հե­րի­պաշտ­պա­նութ­յա­նը,­նրանց­ի­րա­զե­կութ­յան­բարձ­րաց­մա­նը,­հա­սա­րա­կա­կան­ակ­տի­վութ­յան­խթան­մա­նը,­ լի­դե­րի­ հմտութ­յուն­նե­րի­զար­գաց­մա­նը,­ինչ­պես­նաև­կին­ի­րա­վա­պաշտ­պան­նե­րի­ինս­տի­տու­տի­կա­յաց­մա­նը:Կազ­մա­կեր­պութ­յունն­ու­նի­ա­րագ­ար­ձա­գանք­ման­­խումբ,­ո­րի­ան­դամ­

ներն­են­հա­մա­կար­գո­ղը,­սո­ցիա­լա­կան­աշ­խա­տո­ղը,­փաս­տա­բա­նը­և­ լ­րագ­րո­ղը:­ Կազ­մա­կեր­պութ­յու­նը­ հո­գե­բա­նա­կան­ա­ջակ­ցու­թան­ կա­րիք­ ու­նե­ցող­շա­հա­ռու­նե­րին­ուղ­ղոր­դում­է­խնդրով­շա­հագր­գիռ­այլ­կա­ռույց:­Ա­րագ­ար­ձա­գանք­ման­ խմբի­ հիմ­նա­կան­ նպա­տակն­ է­ կան­խար­գե­լել­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յու­նը­բա­ցա­հայտ­ված­դեպ­քե­րի­լու­սա­բան­ման­և­հան­րա­յին­ի­րա­զեկ­

22

ման­մի­ջո­ցով:­Բա­ցի­այդ­խում­բը­աշ­խա­տանքներ­է­ի­րա­կա­նաց­նում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­զո­հե­րի­հետ:Կազ­մա­կեր­պութ­յու­նը­զբաղ­վում­է­հատ­կա­պես­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­

այն­ դեպ­քե­րով,­ ո­րոնք­ պա­րու­նա­կում­ են­ հան­ցա­կազմ:­ Ն­ման­ դեպ­քե­րում­կազ­մա­կեր­պութ­յու­նը­ տրա­մադ­րում­ է­ անվ­ճար­ փաս­տա­բա­նա­կան­ ծա­ռա­յութ­յուն­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­զո­հե­րին:Կազ­մա­կեր­պութ­յան­թի­րա­խա­յին­խում­բը­կա­նայք­են,­կամ­ե­րե­խա­նե­րը,­

ո­րոնց­ծնող­նե­րը­մա­հա­ցել­են­կամ­են­թարկ­վել­բռնութ­յան:Կազ­մա­կեր­պութ­յու­նը­­չու­նի­ռե­սուրս­ներ­բռնա­րար­նե­րի­հետ­աշ­խա­տե­

լու­հա­մար:« Կա նանց ռե սուր սա յին կենտ րոն» (ԿՌԿ) ՀԿ­ն ևս­ իր­ գոր­ծու­նեութ­յու­

նը­ծա­վա­լում­է­և՛­Եր­ևա­նում,­և՛­Հա­յաս­տա­նի­մար­զե­րում՝­նպա­տակ­ու­նե­նա­լով­ բարձ­րաց­նել­ շա­հա­ռու­նե­րի­ ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յան­ մա­կար­դա­կը­ բռնութ­յան,­կա­նանց­ի­րա­վունք­նե­րի,­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­և­­այլ­թե­մա­նե­րի­շուրջ:­Կազ­մա­կեր­պութ­յունն­ա­ռա­քե­լութ­յուն­ու­նի­ստեղ­ծել­հայ­կա­նանց­հա­մար­ա­պա­հով­մի­ջա­վայր,­տրա­մադ­րել­անհ­րա­ժեշտ­ռե­սուրս­ներ­նրանց­անձ­նա­կան­և­մաս­նա­գի­տա­կան­զար­գաց­ման­հա­մար,­խթա­նել­ու­ա­պա­հո­վել­կա­նանց­մաս­նակ­ցութ­յու­նը­հա­սա­րա­կա­կան­կյան­քի­քա­ղա­քա­կան,­տնտե­սա­կան,­մշա­կու­թա­յին­և­­այլ­ո­լորտ­նե­րում:­ Իր­ գոր­ծու­նեութ­յան­ սկզբից­ մինչ­ այ­սօր­ կազ­մա­կեր­պութ­յունն­ի­րա­կա­նաց­նում­է­տար­բեր­ծրագ­րեր­և­մի­ջո­ցա­ռում­ներ,­տրա­մադ­րում­է­ծա­ռա­յութ­յուն­ներ,­ո­րոնք­միտ­ված­են­բարձ­րաց­նե­լու­հան­րա­յին­ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յան­մա­կար­դա­կը,­ինչ­պես­նաև­նպա­տակ­ու­նի­ակ­տի­վաց­նել­կա­նանց`­կար­ևո­րե­լով­նրանց­դե­րը­հա­սա­րա­կա­կան­կյան­քի­բո­լոր­ո­լորտ­նե­րում:­Շա­հա­ռու­նե­րի­հա­մար­ի­րա­կա­նաց­վում­է­մի­շարք­դա­սըն­թաց­ներ,­ո­րոնք­հիմ­նա­կա­նում­ուղղ­ված­են­մար­դու­ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յա­նը,­սե­ռա­կան­դաս­տիա­րա­կութ­յա­նը,­ա­ռող­ջութ­յան­պահ­պան­ման­հետ­կապ­ված­գի­տե­լիք­նե­րի­տրա­մադր­մա­նը,­ինչ­պես­նաև,­­ըստ­անհ­րա­ժեշ­տութ­յան,­կա­րող­է­ի­րա­կա­նաց­վել­լեզ­վի­ու­սուց­ման­դա­սըն­թաց­ներ­և­­այլն:2008­թվա­կա­նին­«­Կա­նանց­ռե­սուր­սա­յին­կենտ­րո­նը»­ստեղ­ծել­է­«­Սե­ռա­

կան­ բռնութ­յան­ ճգնա­ժա­մա­յին­ կենտ­րոն»­ ՀԿ­ն,­ ո­րը­ սե­ռա­կան­ բռնութ­յան­են­թարկ­ված­կա­նանց­տրա­մարդ­րում­է­անվ­ճար,­կոն­ֆի­դեն­ցիալ­ծա­ռա­յութ­յուն­ներ­ՀՀ­ամ­բողջ­տա­րա­ծաշր­ջա­նում:­«­Սե­ռա­կան­բռնութ­յան­ճգնա­ժա­մա­յին­ կենտ­րոն»­ՀԿ­ի­ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րից­են`­թեժ­գիծ­ (խորհր­դատ­վութ­յուն­հե­ռա­խո­սով),­ան­հա­տա­կան­խորհր­դատ­վութ­յուն­(ան­մի­ջա­կան­հան­դիպ­ման­պայ­ման­նե­րում),­փո­խօգ­նութ­յան­խումբ­սե­ռա­կան­բռնութ­յան­են­թարկ­ված­կա­նանց­և­­աղ­ջիկ­նե­րի­հա­մար,­ուղ­ղոր­դում­հա­մա­պա­տաս­խան­անհ­րա­ժեշտ­հաս­տա­տութ­յուն­ներ­և­­այլն:­Այ­սինքն­հիմ­նա­կա­նում­կա­ռույ­ցը­զբաղ­վում­է­

23

սե­ռա­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­հետ,­ծա­ռա­յութ­յուն­ներ­է­մա­տու­ցում­սե­ռա­կան­բռնութ­յան­զո­հե­րին:­Կա­ռույ­ցում­աշ­խա­տում­են­հո­գե­բան­ներ­և­­ի­րա­վա­բան­ներ,­տրա­մադ­րում­անվ­ճար­հո­գե­բա­նա­կան­և­­ի­րա­վա­բա­նա­կան­խորհր­դատ­վութ­յուն­ի­րենց­դի­մած­այ­ցե­լու­նե­րին:­Կազ­մա­կեր­պութ­յան­շա­հա­ռու­են­հան­դի­սա­նում­կա­նայք:­Որ­պես­կա­նոն,­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­դի­մում­են­կազ­մա­կեր­պութ­յան­թեժ­գծի­մի­ջո­ցով:­Կազ­մա­կեր­պութ­յու­նը­­չու­նի­ռե­սուրս­ներ­բռնա­րար­նե­րի­հետ­աշ­խա­տե­

լու­հա­մար:« Կա նանց ի րա վունք նե րի կենտ րոն» ՀԿ­ն­թերևս­ա­մե­նաա­ռա­ջին­կազ­

մա­կեր­պութ­յուն­նե­րից­է,­ո­րը­զբաղ­վել­է­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­խնդրով­Հա­յաս­տա­նում:­Կազ­մա­կե­պութ­յու­նը­գոր­ծում­է­1997­թվա­կա­նից­և­­ի­րա­կա­նաց­նում­է­մի­շարք­ծրագ­րեր՝­ուղղ­ված­կա­նանց­և­­ե­րե­խա­նե­րի­հան­դեպ­ԸԲ­ի­կան­խար­գել­մա­նը,­ ԸԲ­ի­ հե­տապնդ­ման­ մե­խա­նիզմ­նե­րի­ բա­րե­լավ­մա­նը,­կա­նանց­ վե­րար­տադ­րո­ղա­կան­ ա­ռող­ջութ­յան­ և­­ ի­րա­վունք­նե­րի­ պաշտ­պա­նութ­յա­նը,­ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յան­բարձ­րաց­մա­նը,­զո­հե­րի­պաշտ­պա­նութ­յա­նը,­օ­րենսդ­րա­կան­ բա­րե­փո­խում­նե­րին­ և­­ այլն:­ Կազ­մա­կեր­պութ­յան­ շա­հա­ռու­ներն­են­հան­դի­սա­նում­կա­նայք­և­­ե­րե­խա­նե­րը:­Բռ­նութ­յան­ո­լոր­տում­կազ­մա­կեր­պութ­յան­կող­մից­մա­տուց­վող­ծա­ռա­յութ­յուն­ներն­են.

• Ազ­գա­յին­թեժ­գիծ

• ­Կա­նանց­ա­ջակց­ման­և­Խորհր­դատ­վա­կան­կենտ­րոն­(Ճգ­նա­ժա­մայ­նի­կենտ­րոն):

1997թ.­ից­ կազ­մա­կեր­պութ­յունն­ ի­րա­կա­նաց­նում­ է­ վստա­հութ­յան­ հե­ռա­խո­սա­յին­ անվ­ճար­ ծա­ռա­յութ­յուն,­ ո­րի­ նպա­տակ­ներն­ են­ բա­ցա­հայ­տել­ԸԲ­դեպ­քե­րը,­տրա­մադ­րել­անվ­ճար­ սո­ցիա­լա­կան,­ հո­գե­բա­նա­կան­և­­ ի­րա­վա­բա­նա­կան­խորհր­դատ­վութ­յուն­ԸԲ­ից­տու­ժած­կա­նանց­և­­ե­րե­խա­նե­րին:­Ազ­գա­յին­թեժ­գիծ­զան­գա­հա­րե­լու­դեպ­քում­կենտ­րո­նի­հո­գե­բան­նե­րը­հե­ռա­խո­սով­ի­րա­կա­նաց­նում­են­նախ­նա­կան­խորհր­դատ­վութ­յուն:­Բո­լոր­այն­դեպ­քե­րում,­երբ­պարզ­վում­է,­որ­կա­անհ­րա­ժեշտ­ի­րա­վա­բա­նա­կան­ա­ջակ­ցութ­յան­ կա­րիք,­խորհր­դատ­վութ­յու­նը­ շա­րու­նա­կում­ է­ կենտ­րո­նի­ ի­րա­վա­բա­նը:­Այն­դեպ­քե­րում,­երբ­պարզ­վում­է,­որ­հե­ռա­խո­սա­յին­խորհր­դատ­վութ­յու­նը­չի­կա­րող­ա­պա­հո­վել­խնդրի­վերջ­նա­կան­լու­ծում,­կի­նը­այ­ցե­լում­է­­ճգնա­ժա­մա­յին­կենտ­րոն:­Կենտ­րո­նի­աշ­խա­տանք­նե­րի­մեջ­­նե­րառ­ված­են­ի­րա­վա­բան,­սո­ցիա­լա­կան­աշ­խա­տող,­հո­գե­բան­ներ­և­փաս­տա­բան­մաս­նա­գետ­ներ:­ԸԲ­ից­տու­ժած­կա­նանց­և­ն­րանց­ե­րե­խա­նե­րին­Կա­նանց­ա­ջակց­ման­և­խորհր­դատ­վա­կան­կենտ­րո­նում­մա­տուց­վում­են.

24

• Անվ­ճար­ան­հա­տա­կան­հո­գե­բա­նա­կան­խորհր­դատ­վութ­յուն

• ­Անվ­ճար­ ի­րա­վա­բա­նա­կան­խորհր­դատ­վութ­յուն:­ Անհ­րա­ժեշ­տութ­յան­դեպ­քում­ կենտ­րո­նի­ ի­րա­վա­բան­փաս­տա­բան­նե­րը­ դա­տա­կան­ ատ­յան­նե­րում­կա­րող­են­ներ­կա­յաց­նել­ կա­նանց­ի­րա­վունք­ներն­ու­օ­րի­նա­կան­ շա­հե­րը:­ Բա­ցի­այդ,­ ԸԲ­ից­տու­ժած­այն­ կա­նանց­և­ ն­րանց­ե­րե­խա­նե­րին,­ում­կյան­քին­և­­ա­ռող­ջութ­յա­նը­վտանգ­է­սպառ­նա­ցել,­­տրա­մադր­վել­է­­ժա­մա­նա­կա­վոր­ա­պաս­տա­րան,­սա­կայն­ֆի­նան­սա­կան­խնդիր­նե­րի­պատ­ճա­ռով­ներ­կա­յումս­այդ­ծրա­գի­րը­­չի­գոր­ծում:­Այս­կազ­մա­կեր­պութ­յու­նը­ևս­չու­նի­ռե­սուրս­ներ­­բռնա­րա­րի­հետ­աշ­խա­տե­լու­հա­մար:

Թու ֆենկ յան բա րե գոր ծա կան հիմ նադ րա մի « Կա նանց ա ջակց ման կենտ րոն» ՀԿ:­ Կազ­մա­կեր­պութ­յու­նը­ թերևս­ ներ­կա­յումս­ ՀՀ­ում­ գոր­ծող­միակ­կազ­մա­կեր­պութ­յունն­է,­ո­րը­փոր­ձում­է­մա­տու­ցել­հա­մա­պար­փակ­և­­ամ­բող­ջա­կան­ծա­ռա­յութ­յուն­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­են­թարկ­ված­կա­նանց­և­ն­րանց­ե­րե­խա­նե­րին:­Կազ­մա­կեր­պութ­յունն­ու­նի­վստա­հութ­յան­թեժ­գիծ,­ա­պաս­տա­րա­նի­ծա­ռա­յութ­յուն,­հո­գե­բա­նա­կան,­ի­րա­վա­կան­և­սո­ցիա­լա­կան­խորհր­դատ­վութ­յան­ ծա­ռա­յութ­յուն:­ Բո­լոր­ ծա­ռա­յութ­յուն­ներն­ անվ­ճար­ են:­Հատ­կա­պես­պետք­է­ա­ռանձ­նաց­նել­ա­պաս­տա­րա­նի­ծա­ռա­յութ­յու­նը,­որ­տեղ­անվ­ճար­ա­ջակ­ցութ­յուն­ կա­րող­ են­ ստա­նալ­ բռնութ­յան­ են­թարկ­ված­ բո­լոր­կա­նայք: Ա­պաս­տա­րա­նից­ կախ­վա­ծութ­յու­նը­ բա­ցա­ռե­լու­ նպա­տա­կով,­ կա­նայք­ ա­պաս­տա­րա­նի­ ծա­ռա­յութ­յու­նից­ կա­րող­ են­ օգտ­վել­ ա­ռա­վե­լա­գույ­նը­եր­կու­ա­միս­տևո­ղութ­յամբ­(ո­րոշ­բա­ցա­ռութ­յուն­նե­րով):­Կազ­մա­կե­րո­պութ­յունն­ ի­րա­կա­նաց­նում­ է­ շա­հա­ռու­նե­րի­ զար­գաց­մանն­

ուղղ­ված­ կրթա­կան­ տար­բեր­ թրեյ­նինգ­ներ,­ վե­րա­կանգ­նո­ղա­կան­ աշ­խա­տանք­ներ,­ ո­րի­ նպա­տակն­ է­ այ­ցե­լու­նե­րին­ զի­նել­ ռե­սուրս­նե­րով,­ որ­պես­զի­ա­պա­գա­յում­ինք­նու­րույն­կա­րո­ղա­նան­լու­ծել­ի­րենց­խնդի­րը:­Կազ­մա­կեր­պութ­յու­նում­աշ­խա­տում­են­մաս­նա­գի­տաց­ված­սո­ցիա­լա­կան­

աշ­խա­տող­ներ­ներ,­հո­գե­բան­ներ­և­­ի­րա­վա­բան:­Այս­կազ­մա­կեր­պութ­յու­նը,­ևս­­որ­ևէ­ռե­սուրս­ չու­նի­բռնա­րա­րի­հետ­աշ­

խա­տե­լու­հա­մար:«Ար մե նիան լայթ հաուս» բա րե գոր ծա կան հիմ նադ րա մը­ ­ սկսել­ է­ իր­

գոր­ծու­նեութ­յու­նը­1996թ.­և­գոր­ծում­է­ՀՀ­և­ԼՂՀ­ողջ­տա­րած­քում:­Հիմ­նա­կա­նում­մեծ­ու­շադ­րութ­յուն­է­դարձ­վում­սահ­մա­նա­մերձ­գյու­ղե­րում­տա­րած­ված­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րին:­Հիմ­նադ­րամն­ու­նի­«­Մայ­րա­տուն»­ա­պաս­տան,­ո­րը­մինչև­2­տա­րի­ժամ­կե­տով­տրա­մադ­րում­է­ծա­ռա­յութ­յուն­

25

ներ­հղի­կամ­ի­րենց­մոտ­մինչև­ե­րեք­տա­րե­կան­ե­րե­խա­ու­նե­ցող­ան­տուն­կա­նանց:­Նշ­ված­պայ­ման­նե­րին­չհա­մա­պա­տաս­խա­նող­և­­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­զոհ­դար­ձած­կա­նանց­ան­մի­ջա­պես­ուղ­ղոր­դում­է­այլ­կա­ռույց:­Կազ­մա­կեր­պութ­յու­նը­ բռնութ­յան­ են­թարկ­ված­ կա­նանց­ տրա­մադ­րում­ է­ անվ­ճար­մաս­նա­գի­տա­կան­ հմտութ­յուն­նե­րի­ դա­սըն­թաց­ներ՝­ հա­մա­կարգ­չա­յին,­ կար­ու­ձև,­խո­հա­րա­րութ­յան,­մատ­նա­հար­դար­ման­և­վար­սա­հար­դար­ման:­­Ն­ման­հմտութ­յուն­ներ­ու­սու­ցա­նե­լը­ու­նի­բռնութ­յան­են­թարկ­ված­կա­նանց­ինք­նու­րույն­դարձ­նե­լու­և­հե­տա­գա­յում­զբաղ­վա­ծութ­յան­ա­պա­հով­ման­նպա­տակ:­Ա­պաս­տա­րա­նի­ շա­հա­ռու­ կա­նայք­կա­րող­են­օգտ­վել­ նաև­մի­ շարք­ա­ռող­ջա­պա­հա­կան­ ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րից՝­ մաս­նա­վո­րա­պես­ գի­նե­կո­լո­գիա­կան­ և­­ա­տամ­նա­բու­ժա­կան:Կա­ռույ­ցում­աշ­խա­տում­են­հո­գե­բան­ներ,­սո­ցիա­լա­կան­աշ­խա­տող,­ման­

կա­վարժ,­ա­տամ­նա­բույժ,­գի­նե­կո­լոգ­մաս­նա­գետ­ներ:­Կա­ռույ­ցը­ևս­չի­աշ­խա­տում­բռնա­րար­նե­րի­հետ:Թ­վարկ­ված­ կա­ռույց­նե­րը­ հա­տա­կա­պես­ ծա­ռա­յութ­յուն­ներ­ են­ մա­տու­

ցում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­զոհ­հան­դի­սա­ցող­կա­նանց­և­ն­րանց­ե­րե­խա­նե­րին,­և­գոր­ծում­են­հիմ­նա­կա­նում­ա­բողջ­ՀՀ­տա­րած­քով:­Այս­կա­ռույց­ներն­ու­նեն­ամ­բող­ջա­կան­պատ­կե­րա­ցում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­վե­րա­բեր­յալ­և,­ել­նե­լով­մի­ջազ­գա­յին­ստան­դարտ­նե­րից,­փոր­ձում­են­ներդ­նել­ԸԲ­դեպ­քե­րին­ար­ձա­գան­քե­լու­հնա­րա­վո­րինս­հա­մա­պար­փակ­ծա­ռա­յութ­յուն­ներ:­Անդ­րա­դառ­նա­լով­ հե­տա­զո­տութ­յան­հա­ջորդ,­ գլխա­վոր­խնդրին՝­այն­ է՝­

պար­զել,­թե­ինչ­պի­սի­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յուն­է­առ­կա­ոս­տի­կա­նութ­յան­և­թի­րախ­հա­մա­յան­քում­գոր­ծող­այլ­շա­հագր­գիռ­օ­ղակ­նե­րի­միջև,­կա­րե­լի­է­փաս­տել,­որ­որ­ևէ­հա­մայն­քում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­հետ­աշ­խա­տե­լու­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­հստակ­մե­խա­նիզմ­առ­կա­չէ:­Հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­ցան­կա­ցած­կա­ռույ­ցի­միջև­հիմ­նա­կա­նում­կրում­է­տա­րե­րա­յին,­բնույթ՝­շատ­ան­գամ­ներ­պայ­մա­նա­վոր­ված­միայն­անձ­նա­կան­կա­պե­րով:­Ոս­տի­կա­նութ­յան­և­­այլ­կա­ռույց­նե­րի­միջև­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­հա­մե­մա­տա­բար­արդ­յու­նա­վետ­ տե­ղի­ է­ ու­նե­նում՝­ կապ­ված­ ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ խնդիր­նե­րի­­հետ:­Այս­եր­ևույ­թը­կա­րող­է­պայ­մա­նա­վոր­ված­լի­նել­նաև­այն­հան­գա­ման­քով,­որ­տար­բեր­միա­ջազ­գա­յին­և­­ազ­գա­յին­կա­ռույց­նե­րի­կող­մից­պե­տա­կան­ու­ոչ­պե­տա­կան­կա­ռույց­նե­րի­հա­մար­կազ­մա­կերպ­վել­են­ե­րե­խա­յի­պաշտ­պա­նութ­յան­ուղ­ղութ­յամբ­ա­մե­նա­տար­բեր­թրե­յնինգ­ներ­ու­դա­սըն­թաց­ներ,­և­Հա­յաս­տա­նում­ե­րե­խա­նե­րի­ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յան­հա­մա­կար­գը­կա­րե­լի­է­ա­ռա­վել­կա­յա­ցած­հա­մա­րել:­Հա­մայն­քում­գոր­ծող­պե­տա­կան­կա­ռույց­նե­րը`­ԽՀՀ,­ՍԾՏԲ,­դպրոց,­խնամ­քի­հաս­տա­տութ­յուն,­ցե­րե­կա­յին­կենտ­

26

րոն­և­­այլն,­տե­ղե­կաց­ված­են­այլ­կա­ռույց­նե­րից­այն­քա­նով,­որ­քա­նով­երբ­ևէ­առն­չութ­յուն­են­ու­նե­ցել­միմ­յանց­հետ:­Պե­տա­կան­կա­ռույց­նե­րը­հատ­կա­պես­ծա­նոթ­են­և­­ո­րո­շա­կի­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­են­այն­ՀԿ­նե­րի­հետ,­ո­րոնք­ինչ­որ­ծրա­գիր­են­ի­րա­կա­նաց­րել­տվյալ­կա­ռույ­ցի­հետ,­այն­էլ­ոչ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­շրջա­նակ­նե­րում:­Հիմ­նա­կա­նում­ԽՀՀ­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­են­ե­րե­խա­յի­ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յամբ­զբաղ­վող­ՀԿ­նե­րի­հետ,­բայց,­որ­պես­կա­նոն,­կա­րե­լի­է­փաս­տել,­որ­նա­խա­ձեռ­նո­ղը,­դի­մող­կող­մը­ՀԿ­ն­­է:­ԽՀՀ­նե­րի­և­­այլ­կա­ռույց­նե­րի­միջև­առ­կա­հա­մա­գոր­ծակ­ցույ­թու­նը­պայ­մա­նա­վո­րող­գոր­ծոն­է­նաև­այն,­որ­հանձ­նա­ժո­ղով­նե­րի­մեջ­նե­րառ­ված­ են­ հա­մայնք­նե­րում­ գոր­ծող­տար­բեր­պե­տա­կան­և­­ ոչ­պե­տա­կան­կա­ռույց­նե­րից­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ:­Ընտր­ված­բո­լոր­հա­մայնք­նե­րի­ԽՀՀ­նե­րի­կազ­մում­ ներգ­րավ­ված­ էին­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քի­տե­սուչ­ներ,­հա­մայն­քում­գոր­ծող­ՀԿ­նե­րի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ:­Պետք­է­այ­սու­հան­դերձ­փաս­տել­նաև,­որ­բո­լոր­հա­մայնք­նե­րում­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներն­ա­ռա­վել­ի­րա­զեկ­են­հա­մայն­քում­գոր­ծող­ՀԿ­նե­րի­և­­առ­կա­ռե­սուրս­նե­րի­վե­րա­բեր­յալ:­Դա­պայ­մա­նա­վոր­ված­է­նրա­նով,­որ,­զուտ­ըն­թա­ցա­կար­գե­րից­ել­նե­լով,­

ան­չա­փա­հաս­նե­րի­դեպ­քում­ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­պար­տա­դիր­դի­մում­է­պե­տա­կան­ կա­ռույց­նե­րից­ հատ­կա­պես­ԽՀՀ­ին,­ ո­րի­ կազ­մում­ հիմ­նա­կա­նում­ կան­նաև­ հա­սա­րա­կա­կան­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ­ և­­ այդ­պի­սով­ստաց­վում­է­տե­ղե­կաց­վա­ծութ­յու­նը­նաև­այլ­կա­ռույց­նե­րի­մա­սին:­Այ­սինքն,­կա­րե­լի­է­ներ­կա­յաց­նել,­որ,­այս­դեպ­քում,­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­արդ­յու­նա­վե­տութ­յու­նը­կախ­ված­է­նաև­ԽՀՀ­ի­ակ­տիվ­և­­արդ­յու­նա­վետ­աշ­խա­տան­քից:­Այն­հա­մայնք­նե­րում,­որ­տեղ­ԽՀՀ­ն­­այդ­քան­էլ­ակ­տիվ­չի­գոր­ծում­(ըստ­ոս­տի­կան­նե­րի),­և՛­ոս­տի­կան­նե­րի,­և՛­մյուս­կա­ռույց­նե­րի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­հա­մար­դժվա­րութ­յուն­ներ­են­ա­ռա­ջա­նում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քի­հետ­աշ­խա­տե­լիս:­Հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կա­նե­րի­տե­ղե­կաց­վա­ծութ­յան­աս­տի­ճանն­ա­ռա­վել­ցածր­է­առ­հա­սա­րակ­այլ­կա­ռույց­նե­րի­գոր­ծու­նեութ­յան­վե­րա­բեր­յալ:­Հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կան­նե­րը­հա­ճախ­ու­նեն­այն­պատ­կե­րա­ցու­մը,­որ,­ե­թե­ի­րենք­չեն­կա­րո­ղա­նում­լու­ծել­խնդի­րը,­ա­պա­որ­ևէ­այլ­կա­ռույց­դժվա­րութ­յամբ­կկա­րո­ղա­նա­դա­ա­նել:­Ոս­տի­կա­նութ­յան­հա­մայն­քա­յին­բա­ժին­նե­րը­գրե­թե­երբ­ևէ,­իսկ­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­ ­բա­ժան­մունք­նե­րը­հազ­վա­դեպ­են­ուղ­ղոր­դում­տու­ժո­ղին­դե­պի­մաս­նա­գի­տաց­ված­ՀԿ,­ինչն­ա­ռա­ջին­հեր­թին­ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յան­պա­կա­սի­հետ­ևանք­է:­Հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­պա­կա­սի­կամ­բա­ցա­կա­յութ­յան­հա­ջորդ­պատ­ճա­ռը­կա­րող­է­լի­նել­նաև­փո­խա­դարձ­վստա­հութ­յան­պա­կա­սը­ (ին­չը­նաև­բխում­է­ի­րա­զեկ­վա­

27

ծութ­յան­պա­կա­սից)­Ոս­տի­կա­նութ­յան­և­­այլ­ կա­ռույց­նե­րի­ (հատ­կա­պես­ՀԿ­սեկ­տո­րի)­միջև:­ՀԿ­նե­րը­ցան­կա­նում­են,­որ­պես­զի,­հարկ­ե­ղած­դեպ­քում,­ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­դի­մի­ի­րենց­կա­ռույ­ցին՝­կոնկ­րետ­հար­ցե­րով­մաս­նա­գի­տա­կան­ա­ջակ­ցութ­յուն­ցու­ցա­բե­րե­լու­ուղ­ղութ­յամբ:­Սա­կայն,­Ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­հա­ճախ­զերծ­է­մնում­ուղ­ղորդ­ման­այս­հնա­րա­վո­րութ­յու­նից,­ո­րի­հիմ­քե­րից­մե­կը­հենց­ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յան­պա­կասն­է:­Այս­ա­ռու­մով,­սա­կայն,­պետք­է­փաս­տել,­ որ­անվս­տա­հութ­յան­ հա­մար­ ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յան­պա­կա­սը­ միակ­խնդի­րը­ չէ:­Ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­ հա­ճախ­ չի­ դի­մում­ ուղ­ղորդ­ման­գոր­ծա­ռույ­թին՝­վստահ­չլի­նե­լով­տվյալ­ՀԿ­ի­կող­մից­ի­րա­կա­նաց­վող­աշ­խա­տանք­նե­րի­արդ­յու­նա­վե­տութ­յա­նը­և­հատ­կա­պես­շա­րու­նա­կա­կա­նութ­յա­նը:­Վեր­ջինս­վե­րա­բեր­վում­է­ՀԿ­նե­րի­պար­տա­վո­րութ­յուն­նե­րի­և­լիա­զո­րութ­յուն­նե­րի­շրջա­նա­կին,­օ­րեն­քով­սահ­ման­ված­պա­տաս­խա­նատ­վութ­յան­բա­ցա­կա­յութ­յա­նը­և­­ոս­տի­կա­նութ­յան­կող­մից­ուղ­ղորդ­ված­դեպ­քի­հետ­աշ­խա­տան­քի­«կա­մա­յա­կա­նութ­յա­նը»՝­ ել­նե­լով­ իր­ կա­նո­նադ­րա­կան­ նպա­տակ­նե­րից,­ շա­հա­ռու­նե­րի­ա­ռանձ­նա­հա­տուկ­խմբից,­տվյալ­պա­հին­մաս­նա­գետ­նե­րի­առ­կա­յութ­յու­նից­և­ՀԿ­ո­լոր­տին­առնչ­վող­այլ­հան­գա­մանք­նե­րից8:­Ոս­տի­կա­նութ­յան­ ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ գոր­ծե­րով­ բա­ժան­մուն­քի­ տե­սուչ­

նե­րը­մշտա­պես­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­են­դպրոց­նե­րի­հետ,­պար­բե­րա­բար­այ­ցե­լում­են,­զրու­ցում­ա­շա­կերտ­նե­րի­հետ:­Այս­աշ­խա­տան­քը­ևս,­ըստ­ոս­տի­կա­նութ­յան­տե­ղե­կատ­վութ­յան,­կրում­է­պրո­ֆի­լակ­տիկ­բնույթ՝­հա­վա­նա­կան­ի­րա­վա­խախտ­վար­քը­կան­խար­գե­լե­լու,­տար­բեր­վնա­սա­կար­սո­վո­րութ­յուն­նե­րից­ետ­պա­հե­լու­ա­ռու­մով:­Ինչ­պես­տես­նում­ենք,­այս­տեղ­ևս­խոս­քը­միայն­ան­չա­փա­հա­սի­կող­մից­որ­ևէ­ի­րա­վա­խախ­տում­կա­տա­րե­լու­կան­խար­գել­ման­մա­սին­է,­այլ­ոչ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­առ­հա­սա­րակ:Ոս­տի­կա­նութ­յան­ կող­մից­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ տե­սա­կե­տից­ անհ­րա­

ժեշտ­է­դի­տար­կել­նաև­ա­ռող­ջա­պա­հա­կան­մար­մին­նե­րի­դե­րա­կա­տա­րումն­ու­ ներգ­րավ­վա­ծութ­յու­նը:­ Ս­տաց­ված­ տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը­ վկա­յում­ է,­ որ­ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ դեպ­քեր­ հա­ճախ­ կա­տար­վում­ են­ հո­գե­կան­խան­գա­րում­կամ­տար­բեր­կախ­վա­ծութ­յուն­ներ­ (ալ­կո­հոլ,­թմրա­մի­ջոց,­հո­գե­մետ­նյու­թեր­և­­այլն)­ու­նե­ցող­ան­ձանց­կող­մից:­Այս­ա­ռու­մով,­ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­հա­ճախ­խնդիր­է­տես­նում­հո­գե­բու­ժա­կան­և­նար­կո­լո­գիա­կան­կենտ­րոն­նե­րի­հետ­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ շրջա­նա­կում:­Պ­րակ­տի­կո­րեն­ ստաց­վում­ է­այն­պես,­որ­բռնա­րա­րի­հո­գե­կան­խան­գար­ման,­ոչ­ա­դեկ­վատ­վար­քի,­պար­բե­

8 Խոսքը վերաբերվում է նաև ՀԿ­ի ֆինանսավորմանը, թե արդյոք տվյալ ՀԿ­ն տվյալ պահին կկարողանա կամ կցանկանա իր այլ ծրագրերի իրականացման ընթացքում իր մասնագետների ռեսուրսը ներդնել ոստիկանության կողմից ուղղորդված ԸԲ դեպքի հետ աշխատելու վրա:

28

րա­բար­ալ­կո­հո­լի­ազ­դե­ցութ­յան­տակ­գտնվե­լու­ վե­րա­բեր­յալ­ հար­ևան­նե­րի­և/­կամ­ըն­տա­նի­քի­ան­դամ­նե­րի­կող­մից­բազ­մա­թիվ­բո­ղոք­նե­րի­արդ­յուն­քում­Ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­դի­մում­է­ա­ռող­ջա­պա­հա­կան­հա­մա­պա­տաս­խան­կա­ռույ­ցի՝­նշված­բռնա­րա­րին­հո­գե­բու­ժա­կան­հե­տա­զոտ­ման­և­բժշ­կա­կան­օգ­նութ­յուն­ տրա­մադ­րե­լու­ խնդրան­քով:­ Սա­կայն,­ շտապ­ օգ­նութ­յան­ հո­գե­բու­ժա­կան­բրի­գա­դը­կամ­72­ժամ­վա­ըն­թաց­քում­հո­գե­բու­ժա­կան­հանձ­նա­ժո­ղո­վը­պար­զում­է,­որ­հի­վան­դի­մոտ­բա­ցա­կա­յում­են­հո­գե­բու­ժա­կան­ստա­ցիո­նար­հոս­պի­տա­լաց­ման­ցու­ցում­նե­րը,­հեր­թա­պահ­բժիշ­կը­սահ­ման­ված­կար­գով,­մեր­ժում­է­հի­վան­դին­հո­գե­բու­ժա­կան­հաս­տա­տութ­յուն­ըն­դու­նե­լը9:­Այս­պա­րա­գա­յում,­բռնա­րա­րը,­վե­րա­դառ­նում­է­ըն­տա­նիք­և­բռ­նութ­յուն­նե­րի­շղթան­նո­րից­շա­րու­նակ­վում­է:­10 Հո­գե­կան­խան­գա­րում­նե­րով­տա­ռա­պող­ան­ձինք­հոս­պի­տա­լաց­վում­են­

միայն­պո­լիկ­լի­նի­կա­նե­րի­և­դիս­պան­սեր­նե­րի­հո­գե­բույժ­նե­րի­ու­ղեգ­րով,­իսկ­շտապ­օգ­նութ­յան­հո­գե­բու­ժա­կան­բրի­գադ­նե­րի­կամ­հա­րա­զատ­նե­րի­կող­մից­բեր­ված`­ան­հե­տաձ­գե­լի­հոս­պի­տա­լաց­ման­են­թա­կա­ան­ձանց`­տվյալ­հո­գե­բու­ժա­կան­հաս­տա­տութ­յան­հեր­թա­պահ­բժշկի­ու­ղեգ­րով11:­Բու­ժումն­ի­րա­կա­նաց­վում­է­պետ­պատ­վե­րի­շրջա­նակ­նե­րում­և­տ­ևում­է­­24­օր,­իսկ­կրկնվե­լու­ դեպ­քում`­ 36­օր:­ ­Բո­լոր­այն­դեպ­քե­րում,­ երբ­ կա­ռույ­ցում­ նոր­հի­վանդ­ըն­դու­նե­լու­հա­մար­տեղ­և­պայ­ման­ներ­չկան,­այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ­հի­վանդն­ուղ­ղորդ­վում­է­այլ­հո­գե­բու­ժա­կան­կենտ­րոն­և­­ոչ­մի­պա­րա­գա­յում­անհ­րա­ժեշտ­բու­ժու­մից­չի­զրկվում:Բռ­նա­րա­րի­ մոտ­ հո­գե­կան­ խան­գար­ման­ առ­կա­յութ­յու­նը­ հաս­տատ­վե­

լու­դեպ­քում,­ ­երբ­վեր­ջինս­ ­վտանգ­է­ներ­կա­յաց­նում­իր­կամ­այլ­ան­ձանց­հա­մար,­սա­կայն­ին­քը­կամ­իր­օ­րի­նա­կան­ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը­հրա­ժար­վում­ է­բժշկա­կան­ օգ­նութ­յու­նից,­ ­ տվյալ­ հո­գե­բու­ժա­կան­ կենտ­րո­նի­ տնօ­րե­նը­ 72­ժամ­վա­ըն­թաց­քում,­դի­մում­է­դա­տա­րան`­ան­ձին­հո­գե­բու­ժա­կան­հի­վան­դա­նո­ցա­յին­հար­կա­դիր­բուժ­ման­են­թար­կե­լու­հա­մար12:Հո­գե­բու­ժա­կան­ կենտ­րո­նի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ հետ­

հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­հետ­կապ­ված­որ­ևէ­խնդրի­մա­սին­ չնշե­ցին:­Ներ­կա­յաց­վեց,­ որ­ոս­տի­կա­նութ­յան­հետ­տար­բեր­հար­ցե­րի­կար­գա­վոր­ման­նպա­

9 Արտահիվանդանոցային և հիվանդանոցային հոգեբուժական բժշկական օգնության տրամադրման կարգը հաստատելու մասին N 350 կառավարության որոշում

10 Այս դեպքում ևս, պետք է փաստել, որ խոսքը գնում է հատկապես սպառնալիքների կամ այնպիսի վնասվածքներ հասցնելու մասին, որոնք հանցակազմ չեն պարունակում, և ոստիկանությունն, իրենց իսկ խոսքերով, անզոր է:

11 Արտահիվանդանոցային և հիվանդանոցային հոգեբուժական բժշկական օգնության տրամադրման կարգը հաստատելու մասին N 350 կառավարության որոշում

12 ՀՀ օրենք հոգեբուժական օգնության մասին

29

տա­կով­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ա­ռիթ­ներ­բազ­միցս­լի­նում­են:­Սա­կա­վա­թիվ­են­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ դեպ­քե­րը,­ ո­րոնք­առնչ­վում­ են­ հո­գե­բու­ժա­կան­կենտ­րո­նի­հետ.­հազ­վա­դեպ­լի­նում­են­դեպ­քեր,­երբ­հի­վան­դի­մարմ­նի­վրա­կապ­տուկ­ներ,­հար­ված­նե­րի­հետ­ևանք­ներ­են­նկատ­վում­և­­ան­հա­պաղ­այդ­մա­սին­տե­ղե­կաց­վում­է­ոս­տի­կա­նութ­յուն,­սա­կայն­բժիշկն­այլևս­հետ­ևո­ղա­կան­չի­լի­նում­այդ­հար­ցի­հետ­կապ­ված:Ոս­տի­կան­նե­րի­ կող­մից­ նշվում­ էր,­ որ­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ մա­սին­

ա­հա­զանգ­ ստա­նա­լուց­ և­ դեպ­քի­ վայր­ ժա­մա­նե­լուց­ հե­տո­ հա­ճախ­պարզ­վում­է,­որ­բռնութ­յու­նը­գոր­ծադր­վել­է­ալ­կո­հո­լի­ազ­դե­ցութ­յան­տակ:­Սա­կայն­ի­րա­վա­կան­ա­ռու­մով­ոս­տի­կա­նը­ չու­նի­որ­ևէ­հիմք­ան­ձին­հար­կա­դիր­բուժ­ման­ու­ղար­կե­լու­հա­մար:­Բու­ժումն­ի­րա­կա­նաց­նե­լու­հա­մար­հիմք­է­հան­դի­սա­նում­միայն­հի­վան­դի­

ներ­կա­յաց­րած­դի­մու­մը:­Նար­կո­լո­գիա­կան­կլի­նի­կա­յում­հար­կա­դիր­բու­ժում­կա­րող­ է­ ի­րա­կա­նաց­վել­ միայն­դա­տա­րա­նի­հա­մա­պա­տաս­խան­ո­րոշ­մամբ,­այն­դեպ­քե­րում,­երբ­ան­ձի­կող­մից­ի­րա­կա­նաց­ված­գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րը­պա­րու­նա­կում­ են­ հան­ցա­գոր­ծութ­յան­ հատ­կա­նիշ­ներ:­Այլ­պա­րա­գա­յում,­ նման­գոր­ծո­ղութ­յու­նը­կա­րող­է­դիտ­վել­մար­դու­ի­րա­վունք­նե­րի­կո­պիտ­խախ­տում:Մինչ­դեռ­ան­ձը,­ո­րի­նկատ­մամբ­կան­բա­վա­րար­հիմ­քեր­կաս­կա­ծե­լու,­որ­

կախ­վա­ծութ­յուն­ու­նի­թմրա­մի­ջոց­նե­րից,­գտնվում­է­թմրան­յու­թի­ազ­դե­ցութ­յան­տակ­ու­ղարկ­վում­է­պար­տա­դիր­բժշկա­կան­հե­տա­զոտ­ման:­Ան­հե­տաձ­գե­լի­(պար­տա­դիր,­հար­կա­դիր)­բժշկա­կան­օգ­նութ­յու­նը­ցու­ցա­

բեր­վում­է­դրա­կա­րիքն­ու­նե­ցող­այն­հի­վան­դին,­ով­ի­վի­ճա­կի­չէ,­թե­կուզ­ժա­մա­նա­կա­վո­րա­պես,­ա­ռանց­բժշկա­կան­մի­ջամ­տութ­յան­հաղ­թա­հա­րել­թմրա­մի­ջոց­ներ­և­հո­գե­մետ­նյու­թեր­օգ­տա­գոր­ծե­լու­ֆի­զիո­լո­գիա­կան,­հո­գե­բա­նա­կան­կախ­վա­ծութ­յու­նը:­­­­­­­­­­­Ցան­կա­ցած­դեպ­քում,­երբ­ան­ձը­ոչ­իր­կամ­քով­ու­ղարկ­վում­է­նար­կո­լո­

գիա­կան­հե­տա­զոտ­ման,­նրա­նկատ­մամբ­նշա­նակ­վում­է­վար­չա­կան­տու­գանք:­Այս­պի­սով,­ա­ռաջ­քաշ­ված­հար­ցե­րի­ շուրջ­ ոս­տի­կան­նե­րի­ ­և­ նար­կո­լո­

գիա­կան­ու­հո­գե­բու­ժա­կան­կենտ­րոն­նե­րի­մո­տե­ցում­նե­րը­տար­բեր­են:­Երբ­ըն­տա­նի­քում­կա­բռնութ­յուն­և­բռ­նա­րա­րը­ու­նի­կախ­վա­ծութ­յուն­կամ­հո­գե­կան­խան­գա­րում,­այս­հար­ցե­րի­լու­ծու­մը­ոս­տի­կան­նե­րը­հիմ­նա­կա­նում­տես­նում­են­­պար­տա­դիր­մի­ջոց­նե­րի­կի­րառ­ման­մեջ,­սա­կայն­նար­կո­լո­գիա­կան­և­հո­գե­բու­ժա­կան­կենտ­րոն­նե­րը­ևս­­ոչ­բո­լոր­դեպ­քե­րում­ու­նեն­ի­րա­վա­սութ­յուն­ներ­ան­ձին­պար­տա­դիր­հե­տա­զոտ­ման­կամ­բուժ­ման­ու­ղար­կե­լու:­Ա­ռող­ջա­պա­հա­կան­ այլ­ հաս­տա­տութ­յուն­ներ՝­ պո­լիկ­լի­նի­կա­ներ,­ հի­վան­

դա­նոց­ներ­ և­­ ոս­տի­կա­նութ­յուն­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­ սահ­մա­նա­փակ­վում­

30

է­միայն­բժիշկ­նե­րի­կող­մից­դեպ­քե­րի­մա­սին­ոս­տի­կա­նութ­յուն­տե­ղե­կութ­յուն­տա­լով:­Ընդ­ո­րում­դեպ­քե­րը­որ­ևէ­ան­գամ­չեն­դի­տարկ­վում­ԸԲ­ա­ռող­ջա­պա­հա­կան­հաս­տա­տութ­յուն­նե­րում,­այլ­ըն­թա­ցա­կար­գե­րի­հա­մա­ձայն,­ոս­տի­կա­նութ­յուն­հա­ղոր­դում­են­ու­ղար­կում­ա­մե­նա­տար­բեր­խնդրով­հի­վան­դա­նոց­տե­ղա­փոխ­ված­ան­ձի­մա­սին:­Այս­դեպ­քում­ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­ու­սում­նա­սի­րում­է­դեպ­քը­հա­ցա­գոր­ծութ­յան­բա­ցա­հայտ­ման­տե­սանկ­յու­նից­միայն­և­­ի­րա­կա­նաց­նում­ հա­մա­պա­տաս­խան­ գոր­ծո­ղութ­յուն­ներ՝­ հան­ցա­գոր­ծութ­յան­ բա­ցա­հայ­տում,­գոր­ծի­կար­ճում­հան­ցա­կազմ­չպա­րու­նա­կե­լու­պատ­ճա­ռով­և­­այլն:­Այլ­կա­ռույց­նե­րի­միջև­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յանն­անդ­րա­դառ­նա­լով՝­կա­րող­

ենք­նշել,­որ,­չնա­յած­ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յան­փոքր­ինչ­նվազ­աս­տի­ճա­նին­(հատ­կա­պես­նեղ­մաս­նա­գի­տա­կան­գոր­ծա­ռույթ­նե­րի­վե­րա­բեր­յալ)­այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ,­ արդ­յու­նա­վետ­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յուն­ է­ ի­րա­կա­նաց­վում­ հատ­կա­պես­հա­սա­րա­կա­կան­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­ միջև՝­ նե­րառ­յալ­ շա­հա­ռու­նե­րի­ուղ­ղոր­դում­ներ:­Ընդ­հան­րաց­նե­լով­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ խնդրի­ հետ­ առնչ­վող­ կա­

ռույց­նե­րի­առ­կա­յութ­յու­նը,­ վեր­ջին­նե­րիս­ կող­մից­տրա­մադր­վող­ ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­և­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րը­ԸԲ­դեպ­քե­րի­հայտ­նա­բեր­ման,­կան­խար­գել­ման­և­մի­ջամ­տութ­յան­փու­լե­րում՝­կա­րե­լի­է­փաս­տել,­որ­ան­մի­ջա­պես­ԸԲ­խնդրով­գրե­թե­ոչ­մի­պե­տա­կան­կամ­ոչ­պե­տա­կան­կա­ռույց­չի­զբաղ­վում­և/­կամ­օ­րենսդ­րո­րեն­չու­նի­նման­գոր­ծա­ռույթ:­Նշ­ված­խնդրով­(այն­էլ,­հատ­կա­պես­կա­նանց­կամ­զո­հե­րի­ա­ջակ­ցութ­յան­ծրագ­րե­րով)­զբաղ­վում­են­մի­քա­նի­ՀԿ­ներ,­ո­րոնք­ոչ­միայն­և­­ոչ­այն­քան­միտ­ված­են­դեպ­քե­րի­հայտ­նա­բեր­մա­նը,­որ­քան­հենց­մի­ջամ­տութ­յա­նը:­Ա­վե­լին,­որ­պես­կա­նոն,­հենց­զո­հերն­են­զան­գա­հա­րում­տվյալ­կա­ռույց­նե­րի­թեժ­գծե­րին,­երբ­ար­դեն­անհ­րա­ժեշտ­է­լի­նում­լքել­ըն­տա­նի­քը­և­­ա­պաս­տան­գտնել:­Այս­պի­սով,­ ԸԲ­ դեպ­քե­րի­ հիմ­նա­կան­ հայտ­նա­բե­րող­ մար­մի­նը­ կրկին­

մնում­է­ոս­տի­կա­նութ­յու­նը,­որն­էլ­նշում­է,­որ­ի­րա­վա­կան­սահ­մա­նա­փա­կում­նե­րի­ պատ­ճա­ռով­ միշտ­ չէ,­ որ­ կա­րո­ղա­նում­ է­ բա­ցայ­տել­ բռնութ­յու­նը13­ և­հիմ­նա­կա­նում­կա­րո­ղա­նում­է­դեպ­քին­ըն­թացք­տալ­այն­ժա­մա­նակ,­երբ­կա­որևէ­կող­մից­ա­հա­զանգ,­դի­մում­բո­ղոք:Դպ­րո­ցը­ որ­պես­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ դեպ­քե­րի­ հայտ­նա­բեր­ման­

կա­ռույց­կա­յա­ցած­չէ՝­ չնա­յած­կան­մաս­նա­կի­դեպ­քեր,­երբ­դպրո­ցի­աշ­խա­

13 Խոսքը գնում է տուն, ընտանիք մուտք գործելու խնդրի մասին, երբ բռնության վերաբերյալ տեղեկատվություն ունենալու դեպքում անգամ, տան անդմաները կարող են թույլ չտալ ոստիկանին մուտք գործել իրենց բնակարան՝ առանց համապատասխան փաստաթղթի առկայության:

31

տա­կազմն­ է­ հայտ­նա­բե­րել­ ե­րե­խա­յի­ նկատ­մամբ­ ըն­տա­նի­քում­ կի­րառ­վող­բռնութ­յան­դեպ­քը­և­դի­մել­ոս­տի­կա­նութ­յուն:Բո­լոր­հա­մայնք­նե­րում,­որ­պես­կա­նոն,­գոր­ծող­­պե­տա­կան­և­­ոչ­պե­տա­

կան­ կա­ռույց­ներն­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ ուղ­ղութ­յամբ­աշ­խա­տանք­ներն­ի­րա­կա­նաց­նում­են­ար­դեն­մի­ջամ­տութ­յան­փու­լում:­Մի­ջամ­տութ­յունն­ա­րագ­և­­ա­ռա­վել­արդ­յու­նա­վետ­ի­րա­կա­նաց­վում­է,­երբ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­զո­հը­ կամ­ա­կա­նա­տե­սը­ ե­րե­խան­ է:­ Այս­ դեպ­քում,­ ներգ­րավ­վում­ են­ ե­րե­խա­նե­րի­ ի­րա­վունք­նե­րի­ պաշտ­պա­նութ­յամբ­ զբաղ­վող­ կա­ռույց­նե­րը՝­ հատ­կա­պես­ԽՀՀ,­ԸԿԵԻՊԲ­և­ՀԿ­ներ:­Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­զոհ­հան­դի­սա­ցող­կա­նանց­դեպ­քում­խնդրով­ զբաղ­վում­ են­ վե­րը­ա­ռանձ­նաց­ված­և­ Հան­րա­պե­տութ­յան­ողջ­տա­րած­քով­գոր­ծող­ՀԿ­նե­րը,­իսկ­բռնութ­յան­են­թարկ­ված­տղա­մարդ­կանց­և­տա­րեց­նե­րի­դեպ­քում­ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րը­նվազ­են­կամ­բա­ցա­կա­յում­են:­ՍԾՏԲ­կա­ռույց­նե­րը­մի­ջամ­տութ­յան­փու­լում­միայն­զբաղ­վում­են­այն­դեպ­քե­րի­հետ,­երբ­կա­ըն­տա­նե­կան­նպաստ­տրա­մադ­րե­լու­անհ­րա­ժեշ­տութ­յուն,­սա­կայն­պետք­է­նշել­նաև­այն­հան­գա­ման­քը,­որ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­զոհ­լի­նե­լու­փաս­տը­դեռևս­չի­նշա­նա­կում,­որ­մար­դը­ի­րա­վունք­ու­նի­ստա­նալ­դրա­մա­կան­ա­ջակ­ցութ­յուն­պե­տութ­յու­նից:­Այս­պի­սով­ կա­րե­լի­ է­ եզ­րա­կաց­նել,­ որ­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ ընդ­հա­

նուր,­ միաս­նա­կան­ մե­խա­նիզմ­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ դեմ­ պայ­քա­րում,­բա­ցա­կա­յում­ է:­ Մե­խա­նիզ­մի­ ներդր­մա­նը­ և­ կա­ռույ­ցի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­հա­մախմբված­աշ­խա­տան­քին­հատ­կա­պես­կա­րող­է­նպաս­տել­ի­րա­վա­կան­դաշ­տի­կա­տա­րե­լա­գոր­ծու­մը,­ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յան­բարձ­րա­ցու­մը,­աշ­խա­տա­կից­նե­րի­ մաս­նա­գի­տա­ցում­ներն­ ու­ վե­րա­պա­տարս­տում­նե­րը,­ ինչ­պես­ նաև­հստակ­մո­դե­լի­ընտ­րութ­յունն­ու­դրա­փոր­ձար­կու­մը:­Արդ­յուն­քում­կներդր­վեն­հատ­կա­պես­մեր­հան­րա­պե­տութ­յան­հա­մար­գոր­ծուն­մե­խա­նիզմ­ներ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­խնդրին­ար­ձա­գան­քե­լու­ուղ­ղութ­յամբ:

32

ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՆ ԸՍՏ ՊԻԼՈՏԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ

ԱՎԱՆ, ՆՈՐ ՆՈՐՔ ՀԱՄԱՅՆՔ

Հե­տա­զո­տութ­յան­ ըն­թաց­քում­ նա­խա­պես­ ի­րա­կա­նաց­ված­ քար­տե­զա­գրման­հա­մա­ձայն՝­Ա­վան,­հա­մայն­քում­ընտր­վել­են­հետև­յալ­կա­ռույց­նե­րը՝­տես՝­Դիագ­րա­մա­1:­Ընտր­վել­են­հա­մայն­քա­յին­պե­տա­կան­և­­ոչ­պե­տա­կան­կա­ռույ­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րից­այն­մաս­նա­գետ­ներն,­ով­քեր­ու­նեն­­նվա­զա­գույ­նը­մեկ­տար­վա­աշ­խա­տան­քա­յին­փորձ­և­­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­հետ­տվյալ­կա­ռույ­ցում­ա­ռա­վել­հա­ճախ­են­առնչ­վում:­Ոս­տի­կա­նութ­յան­հա­մա­կար­գից­ընտր­վել­են­Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քի­բո­լոր­և­հա­մայ­քա­յին­ոս­տի­կա­նութ­յան­բա­ժան­մուն­քի­3­4­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ:­Մինչ­բուն­վեր­լու­ծութ­յանն­անդ­րա­դառ­նալն,­անհ­րա­ժեշտ­է­հաշ­վի­առ­

նել,­որ­Ոս­տի­կա­նութ­յան­տե­սանկ­յու­նից­Ա­վան,­հա­մայնք­նե­րը­ներ­կա­յաց­վում­են,­որ­պես­մեկ­հա­մայնք:­Վար­չա­կան­շրջա­նում­գոր­ծում­է­ոս­տի­կա­նութ­յան­մեկ­տա­րած­քա­յին­ստո­րա­բա­ժա­նում,­ո­րը­սպա­սար­կում­է­Ա­վան­և­Նոր­Նորք­­վար­չա­կան­շրջան­նե­րը:­Հե­տա­զո­տութ­յան­ըն­թաց­քում­ընտր­ված­մնա­ցած­բո­լոր­կա­ռույց­նե­րը­հե­տա­զոտ­վել­և­վեր­լուծ­վել­են­ըստ­ա­ռան­ձին­հա­մայնք­նե­րի՝­Ա­վան­և­Նոր­Նորք:Ա­վան­և­Նոր­Նորք­հա­մայնքն­ա­ռանձ­նա­հա­տուկ­է­վեր­լու­ծութ­յան­այդ­

տե­սա­կե­տից:Անդ­րա­դառ­նանք­ստաց­ված­տե­ղե­կատ­վութ­յա­նը՝­ըստ­նա­խա­պես­մշակ­

ված­գոր­ծի­քի14:Հե­տա­զո­տութ­յան­ մաս­նա­կից­նե­րի­ աշ­խա­տան­քա­յին­ փոր­ձա­ռութ­յու­նը­

բա­վա­կա­նին­մեծ­էր,­ին­չը­հնա­րա­վո­րութ­յուն­էր­տա­լիս­ա­ռա­վել­շատ­տե­ղե­կատ­վութ­յուն­ ստա­նալ­առ­կա­խնդիր­նե­րի­ մա­սին,­ սա­կայն,­ միա­ժա­մա­նակ,­դժվա­րեց­նում­էր­ա­ռանձ­նաց­նել­բուն­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յա­նը­վե­րա­բե­րող­աշ­խա­տանք­նե­րի­հատ­վա­ծը:­Հա­մայնք­նե­րում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հար­ցե­րին­խիստ­փոք­րա­թիվ­կա­ռույց­ներ­են­առնչ­վում,­այն­էլ­չհա­մա­կարգ­ված­ու­շատ­տա­րե­րա­յին:­Այդ­կա­ռույց­ներն­ի­րենք­են­ո­րա­կում­դեպ­քը­որ­պես­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն,­ի­րենք­են­ընտ­րում­այդ­դեպ­քի­հետ­աշ­խա­տե­լու­մե­թո­դա­բա­նութ­յունն­ու­ուղ­ղութ­յու­նը՝­հա­ճախ­նաև­կա­մա­յա­կան­չա­փո­րո­շիչ­նե­րով:­14 Տես հավելվածներ 2,3

33

Դիա

գրա

մ 1.

Ավա

ն և

Նոր

Նոր

քում

առկ

ա և

հետ

ազո

տվա

ծ կա

ռույց

ները

34

Ընդ­հա­նուր­առ­մամբ,­Ա­վան­և­Նոր­Նորք­հա­մայնք­նե­րում­ընտր­ված­ոս­տի­կա­նութ­յան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­հետ­ի­րա­կա­նաց­ված­հար­ցազ­րույց­նե­րից­կա­րե­լի­եզ­րա­կաց­նել,­որ,­նրան­ցից­շա­տերն­ի­րենց­ոս­տի­կա­նա­կան­գոր­ծու­նեութ­յան­ըն­թաց­քում,­թերևս,­առնչ­վել­են­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­և­խնդ­րա­հա­րույց­ ռիս­կա­յին­ ըն­տա­նիք­նե­րի,­ սա­կայն­ եզ­րույ­թի­ ի­րա­վա­կան­սահ­ման­ման­ և­ հա­մա­պա­տաս­խան­ լիա­զո­րութ­յուն­նե­րի­ բա­ցա­կա­յութ­յան­պատ­ճա­ռով,­ ի­րենց­ նախ­կին­փոր­ձը­ չեն­ նույ­նաց­նում,­ որ­պես­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հետ­աշ­խա­տանք:

­ «­Մենք­ չգի­տենք,­ ին­չը­ հա­մա­րենք­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն:­Որ­ևէ­տեղ­

չկա­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­եզ­րույ­թի­սահ­մա­նու­մը,­ո­րից­ել­նե­լով­կա­րող­ենք­

ա­սել,­որ­այդ­դեպ­քը­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­է­և­­անհ­րա­ժեշտ­է­յու­րա­հա­տուկ­

մո­տե­ցում­կի­րա­ռել­դեպ­քի­հետ­աշ­խա­տե­լիս:­Ե­թե­մեր­պատ­կե­րա­ցում­նե­րով­

ա­ռաջ­նորդ­վենք,­գու­ցե­ՀՀ-ում­հնա­րա­վոր­չի­գտնել­որ­ևէ­ըն­տա­նիք որ­տեղ­ըն-

տա­նե­կան­բռնութ­յուն­չլի­նի»:­

Ոս­տի­կա­նութ­յան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

­Հա­մայն­քի­ կա­ռույց­նե­րի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րից­ բո­լորն­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­ եր­ևույ­թը­ նման­ կերպ­ ան­վա­նե­լու­ ի­րենց­ դիր­քո­րո­շում­ներն­ ու­պատ­կե­րա­ցում­ներն­ ու­նեն,­ և­ շատ­ հա­րա­բե­րա­կան­ կա­րե­լի­ է­ վե­րա­բեր­վել­ԸԲ­դեպ­քե­րի­նվազ­քա­նա­կա­յին­տվյալ­նե­րին:­Տար­բեր­կա­ռույց­նե­րի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ­միև­նույն­դեպ­քը­կա­րող­են­հա­մա­րել­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­իսկ­մյուս­նե­րը՝­ ոչ:­ ­Այ­սինքն,­առ­կա­է­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յունն­ըն­կա­լե­լու,­սահ­մա­նե­լու­և­ճա­նա­չե­լու­ (ի­դեն­տի­ֆի­կաց­նե­լու)­ դիր­քո­րո­շում­նե­րի­բազ­մա­զա­նութ­յուն:­Փոր­ձենք­անդ­րա­դառ­նալ­հե­տա­զո­տութ­յա­նը­մաս­նակ­ցած­կա­ռույց­նե­րի­ըն­կա­լում­նե­րին­ու­դիր­քո­րո­շում­նե­րին­ա­ռան­ձին­ա­ռան­ձին:

1. Ըն տա նե կան բռնութ յան ըն կա լում նե րը և դիր քո րո շում նե րը

Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­եր­ևույ­թի­մա­սին­հե­տա­զո­տութ­յա­նը­մաս­նակ­ցած­հա­մայն­քի­կա­ռույց­ներն­ու­նեին­շատ­տար­բեր­կար­ծիք­ներ­ու­պատ­կե­րա­ցում­ներ:­Դպ­րո­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­կող­մից­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յու­նը­ներ­կա­

յաց­վում­է­հիմ­նա­կա­նում­ե­րե­խա­յի­ի­րա­վունք­նե­րի­ոտ­նա­հար­ման­տե­սանկ­յու­նից՝­բնու­թագր­վե­լով­որ­պես­ըն­տա­նի­քում­առ­կա­«ա­նա­ռողջ­մթնո­լորտ»,­ծնող­նե­րի­միջև­փո­խըմբռն­ման­բա­ցա­կա­յութ­յուն­կամ­«ցածր­մա­կար­դակ»,­ծնող­նե­րի­կող­մից­ե­րե­խա­նե­րի­կամ­քին­հա­կա­ռակ­տար­բեր­գոր­ծո­ղութ­յուն­

35

նե­րի­ի­րա­կա­նա­ցում,­ծնող­նե­րի­կող­մից­ե­րե­խա­նե­րի­ան­տե­սում­և­­այլն:­Ե­րե­խա­յի­ի­րա­վուն­քի­պաշտ­պա­նութ­յան­տե­սանկ­յու­նից­էին­դի­տար­կում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­ եր­ևույ­թը­նաև­ԽՀՀ­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը:­Այս­դեպ­քում,­որ­պես­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն,­հատ­կա­պես­ա­ռանձ­նաց­վում­են,­ե­րե­խա­յի­դաս­տիա­րա­կութ­յու­նից­խու­սա­փե­լու,­ե­րե­խա­յին­ան­տե­սե­լու,­ե­րե­խա­յի­կյան­քին­և­­ա­ռող­ջութ­յա­նը­վնաս­հասց­նե­լու­դեպ­քե­րը:­Ա­վան­հա­մայն­քում­գոր­ծող­ հա­մա­լիր­ սո­ցիա­լա­կան­ծա­ռա­յութ­յան­տա­

րած­քա­յին­ կենտ­րո­նի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներն­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­ հա­մա­րում­են­ըն­տա­նի­քում­տե­ղի­ու­նե­ցող­ցան­կա­ցած­բռնի­գոր­ծո­ղութ­յուն,­ո­րի­հետ­ևան­քով­տու­ժում­է­ըն­տա­նի­քի­ան­դամ­նե­րից­որ­ևէ­մե­կը:­Նոր­Նորք­հա­մայն­քում­գոր­ծող­ՍԾՏԲ­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­հա­մա­րում­ են­ ֆի­զի­կա­կան,­ հո­գե­բա­նա­կան­ ճնշու­մը,­ սե­ռա­կան­ բռնի­ գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րը,­ ինչ­պես­ նաև­ զրկանք­նե­րը­ և­­ ան­տե­սու­մը:­ Ոս­տի­կա­նութ­յան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներն­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­ հա­մա­րում­ են­ հիմ­նա­կա­նում­ֆի­զի­կա­կան­և­սե­ռա­կան­բռնութ­յու­նը:

«­Մեզ­ հիմ­նա­կա­նում­ դի­մում­ են­ այն­ դեպ­քե­րում,­ երբ­ ըն­տա­նի­քում­ կա­

կոնֆ­լիկ­տա­յին­ ի­րա­վի­ճակ,­ վի­ճա­բա­նութ­յուն,­ ծեծ:­Այլ­ դեպ­քե­րով­ա­հա­զան-

գեր­ գրե­թե­ չենք­ ու­նե­նում:­ Սե­ռա­կան­ բռնութ­յան­ դեպ­քե­րը­ հիմ­նա­կա­նում­

հան­ցա­գոր­ծութ­յուն­ներ­են,­ո­րոնց­ուղ­ղութ­յամբ­տար­վում­են­հա­մա­պա­տաս-

խան­աշ­խա­տանք­ներ,­իսկ­ծե­ծի,­վի­ճա­բա­նութ­յան­դեպ­քում,­գործն­ա­վե­լի­է­

բար­դա­նում:­Ե­թե­չկա­հան­ցա­գոր­ծութ­յուն,­ուղ­ղա­կի­զրու­ցում­ենք­ըն­տա­նի­քի­

հետ­և­վերջ: Ո­րոշ­դեպ­քե­րում­փա­կու­ղի­ենք­մտնում,­զուտ­օ­րեն­քի­տե­սա­կե-

տից­հայտն­վում­ենք­այն­պի­սի­ի­րա­վի­ճա­կում,­ որ­ո՛չ­ մենք­ու­նենք­դեր,­ ո՛չ­ էլ­

ի­րենք:­Օ­րի­նակ­նման­դեպ­քե­րում`­մար­դիկ­ա­հա­զան­գում­են,­մի­ջամ­տում­ենք,­

պարզ­վում­է,­որ­կի­րառ­վել­է­բռնութ­յուն,­սա­կայն­մար­դը­չի­ցա­նա­կա­նում­հայ-

տա­րա­րութ­յուն­տալ,­կամ­դա­տաբժշ­կի­ու­ղեգ­րիր­ստա­նալ,­գնալ­ստուգ­ման,­

բա­վա­րար­վում­են­ա­հա­զան­գե­լով­և­մեր­այ­ցով,­բռնա­րա­րին­հանգս­տաց­նե-

լով,­չեն­ցան­կա­նում­շա­րու­նա­կել,­ըն­թացք­տալ:­Անց­նում­է­1­ա­միս,­նույն­ըն-

տա­նի­քում­կրկնվում­է­նույն­պատ­մութ­յու­նը,­հե­տո­3-րդ­­ան­գամ:­Ըն­թացք­է­

տրվում,­հե­տո­բո­ղո­քը­հետ­են­վերց­նում:­Եվ­այդ­պես­շա­րու­նակ­վում­է:­Միայն­

խո­սե­լը­արդ­յունք­չի­տա­լիս,­իսկ­մար­դու­վրա­ազ­դե­լու­լծակ­ներ­չկան»:

Ոս­տի­կա­նութ­յան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Այս­պի­սով,­թեև­հե­տա­զո­տութ­յան­մաս­նա­կից­տար­բեր­կա­ռույց­նե­րի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­կող­մից­տար­բեր­կերպ­է­ըն­կալ­վում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­եզ­րույ­թը,­այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ,­տրված­«սահ­մա­նում­նե­րում»­որ­պես­ա­ռան­

36

ձին­գոր­ծոն­շեշ­տադր­վում­է­հատ­կա­պես­ե­րե­խա­նե­րի­նկատ­մամբ­կի­րառ­վող­բռնութ­յու­նը:Ա­վան­և­Նոր­Նորք­հա­մայնք­նե­րում­տար­բեր­կա­ռույց­նե­րի­ներ­կա­յա­ցու­

ցիչ­նե­րը­(այդ­թվում՝­Ոս­տի­կա­նութ­յան)­փաս­տում­են,­որ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­ դեպ­քե­րը­ խիստ­ սա­կա­վա­թիվ­ են:­ Ընդ­ ո­րում,­ այդ­ փաս­տը­ հե­տա­զո­տութ­յան­մաս­նա­կից­նե­րի­մի­մա­սը­պայ­մա­նա­վո­րում­է­նմա­նա­տիպ­դեպ­քե­րի­փաս­տա­ցի­սա­կա­վութ­յամբ­ (բա­ցա­հայտ­ված­ու­գրանց­ված­դեպ­քե­րի­թիվ),­մյուս­մա­սը՝­ազ­գա­յին­ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րով:­Վեր­ջի­նի­ի­մաս­տով,­ըն­տա­նի­քի­ներ­սում­տե­ղի­ու­նե­ցող­բռնութ­յուն­ներն­օ­րի­նա­չափ­են­և­պետք­չէ­դրանց­ո­րա­կել­որ­պես­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն,­ա­վե­լին,­ո­մանց­կար­ծի­քով­նման­եր­ևույթ­չի­կա­րող­տե­ղի­ու­նե­նալ­«հայ­կա­կան­ըն­տա­նիք­նե­րում»15:­

«Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յու­նը­ա­ռա­վել­հա­տուկ­է­եվ­րո­պա­կան­ըն­տա­նիք­նե-

րին,­որ­տեղ­կինն­ու­տղա­մար­դը­կա­րող­են­միև­նույն­դե­րերն­ի­րա­կա­նաց­նել:­Հայ­

հա­սա­րա­կութ­յան­հա­մար­դա­այդ­քան­էլ­այդ­պես­չէ:­Մեր­հա­սա­րա­կութ­յու­նում­

դե­րե­րը­հստակ­ա­ռանձ­նաց­ված­են­և­մեզ­հա­մար­նոր­մալ­է,­որ­տղա­մար­դը­կա-

րող­է­նաև­գո­ռալ­կնոջ­վրա:­Հայ­տղա­մար­դիկ­բա­վա­կա­նին­տա­քար­յուն­են­և­

դժ­վար­է­գտնել­ըն­տա­նիք,­որ­տեղ­տղա­մար­դը­գո­նե­հո­գե­բա­նա­կան­բռնութ­յան­

են­թար­կած­չլի­նի­իր­կնո­ջը,­ե­թե­գո­ռալն­ար­դեն­բռնութ­յուն­հա­մա­րենք»:

Ոս­տի­կա­նութ­յան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Այս­պի­սով,­Ա­վան­և­Նոր­Նորք­հա­մայն­քում­ու­սում­նա­սիր­ված­կա­ռույց­նե­րում­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­ եզ­րույթն­ ու­նի­ տար­բեր­ ըն­կա­լում­ներ­ և,­հետ­ևա­բար,­ խնդրի­ լուծ­ման­ ուղ­ղութ­յամբ­ աշ­խա­տանք­նե­րի­ մե­թո­դա­բա­նութ­յունն­ու­բնույ­թը­շատ­տար­բեր­են:­Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ,­վե­րը­նշված­կա­ռույց­նե­րը­ո­րո­շա­կի­աշ­խա­տանք­ներ­ի­րա­կա­նաց­նում­են՝­ուղղ­ված­ԸԲ­կան­խար­գել­մա­նը,­հայտ­նա­բեր­մա­նը­և­մի­ջամ­տութ­յուն­ի­րա­կա­նաց­նե­լուն:­Անդ­րա­դառ­նանք­կա­ռույց­նե­րին­այդ­տե­սանկ­յու­նից:

2. Ըն տա նե կան բռնութ յուն նե րի կան խար գե լու մը, հայտ նա բե րու մը և մի ջամ տութ յու նը Ա վան և Նոր Նորք հա մայնք նե րում

Ի­տար­բե­րութ­յուն­ այլ­ հա­մայնք­նե­րի,­ Ա­վան­ և­ Նոր­ Նորք­ հա­մայն­քում­սա­կա­վա­թիվ­ են­ ­ հա­սա­րա­կա­կան­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րը,­ ին­չը,­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­ կար­ծի­քով,­ բա­վա­կա­նին­ դժվա­րեց­նում­ է­

15 Նման կարծիքի կողմնակիցները հատկապես համայնքային ոստիկանության ներկայացուցիչներն են, որտեղ առավել արդիական է ԸԲ վերաբերյալ իրազեկվածության բարձրացման խնդիրը:

37

ԸԲ­դեպ­քե­րի­կան­խար­գել­ման­և­հայտ­նա­բեր­ման­գոր­ծըն­թաց­նե­րը,­ո­րո­շա­կի­նվա­զեց­նում­նաև­արդ­յու­նա­վետ­մի­ջամ­տութ­յու­նը:­Հա­մայն­քում­գոր­ծող­կա­ռույց­նե­րից,­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­կան­խար­գել­մա­նը,­ո­րոշ­դեպ­քե­րում­նաև­ հայտ­նա­բեր­մա­նը­ նպաս­տող­ գոր­ծու­նեութ­յուն­ մա­սամբ­ ի­րա­կա­նաց­վում­ է­ նաև­ հան­րակր­թա­կան­ դպրոց­նե­րում:­ Կան­խար­գել­ման­ ա­ռու­մով,­նշված­դպրոց­նե­րում­կազ­մա­կերպ­վում­են­ո­րո­շա­կի­դա­սըն­թաց­ներ,­ո­րոնք,­ու­սում­նա­սիր­ված­ու­սուց­չա­կան­կազ­մի­կար­ծի­քով,­նպաս­տում­են­բռութ­յան,­մաս­նա­վո­րա­պես­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­ճա­նաչ­մա­նը­և­դ­րա­նից­խու­սա­փե­լու­մեր­թոդ­նե­րի­ու­սում­նա­սիր­մա­նը:­Ի­րա­կա­նաց­վող­ գրե­թե­ բո­լոր­ մի­ջո­ցա­ռում­նե­րին­ ա­վագ­ դպրոց­նե­րում­

մաս­նակ­ցում­է­նաև­Ոս­տի­կա­նութ­յան­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քի­դպրո­ցա­կան­տե­սու­չը:­Ի­հար­կե,­դպրո­ցա­կան­տե­սու­չի­ինս­տի­տու­տը­կա­րող­ է­ հան­դի­սա­նալ­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­նե­րի­ դեպ­քե­րի­ կան­խար­գել­ման,­ հայտ­նա­բեր­ման­և­ մի­ջամ­տութ­յան­ կար­ևո­րա­գույն­ օ­ղակ,­ սա­կայն­այս­հա­մայն­քում­ընտր­ված­դպրոց­նե­րում­դպրո­ցա­կան­տե­սու­չի­ին­տի­տու­տը­սահ­մա­նա­փակ­վում­ է­ միայն­ ոս­տի­կա­նի­ներ­կա­յութ­յամբ­դպրո­ցում­և­կար­գա­պա­հա­կան­կա­նոն­նե­րի­հետ­ևե­լուն­ուղղ­ված­աշ­խա­տանք­նե­րով,­ի­րա­վա­կան­թե­մա­նե­րի­շուրջ­ա­շա­կերտ­նե­րի­հետ­զրույց­նե­րով:­Այլ­պե­տա­կան­կամ­ոչ­պե­տա­կան­կա­ռույց,­ո­րը­կզբաղ­վեր­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­կան­խար­գել­մամբ,­հա­մայն­քում­առ­կա­չէ:­Այ­սու­հան­դերձ,­ այս­ հա­մայն­քում­ ևս,­ Ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­ մեծ­ դեր­ ու­նի­

և՛­կան­խար­գել­ման­և՛­հայտ­նա­բեր­ման­գոր­ծըն­թաց­նե­րում­հատ­կա­պես:­Այս­հա­մայն­քում­ևս,­հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կան­ներն­ա­ռա­վել­հա­ճախ­ա­կա­նա­տես­են­լի­նում­ըն­տա­նի­քում­տե­ղի­ու­նե­ցող­ա­մե­նա­տար­բեր­խնդիր­նե­րի:­Ուս­տի,­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հայտ­նա­բեր­ման­հար­ցե­րով­հա­ճախ­զբաղ­վում­են­նրանք՝­ան­հաշտ­ըն­տա­նիք­նե­րին­հայ­նա­բե­րե­լով,­հաշ­վա­ռե­լով­և­ն­րանց­հետ­ո­րո­շա­կի­«բա­ցատ­րա­կան»­աշ­խա­տանք­ներ­ի­րա­կա­նաց­նե­լով:­Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քի­տե­սուչ­ներն,­ինչ­պես­նշվել­էր­սույն­ձեռ­նար­կի­ընդ­հա­նուր­վեր­լու­ծութ­յան­բաժ­նում,­ներ­գարվ­վում­են­հատ­կա­պես­այն­դեպ­քե­րում,­երբ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յու­նը­որ­ևէ­կերպ­առնչ­վում­է­ե­րե­խա­յին:­Հա­մայն­քա­յին­և­­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մունք­նե­րի­ոս­տի­կա­նութ­յան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րից­ յու­րա­քանչ­յուրն­ու­նեն­ի­րենց­կող­մից­սպա­սարկ­վող­տա­րած­քը,­որ­տեղ,­մշտա­պես­այ­ցե­լութ­յուն­ներ­ի­րա­կա­նաց­նե­լով,­կա­րո­ղա­նում­են­հայտ­նա­բե­րել­դեպ­քե­րը:­Այս­հա­մայն­քում­ոս­տի­կան­նե­րի­կող­մից­նշվեց,­որ­հայտ­նա­բեր­ման­հիմ­նա­կան­տար­բե­րա­կը­ա­հա­զան­գերն­են,­ո­րոնք­բա­վա­կա­նին­շատ­են­հատ­կա­պես­Նոր­Նորք­հա­մայն­քից:­Հե­տա­զո­տութ­յա­նը­

38

մաս­նակ­ցած­հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կան­ներն­այս­հա­մայն­քում­առ­կա­ըն­տա­նե­կան­խնդիր­նե­րը­ հիմ­նա­կա­նում­ պատ­ճա­ռա­բա­նում­ են­ տա­րած­քի­ սո­ցիալ­տնտե­սա­կան,­ֆի­նան­սա­կան­ա­վե­լի­վատ­պայ­ման­նե­րի­առ­կա­յութ­յամբ:Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քի­ոս­տի­կան­նե­րը­ևս­ներգ­րավ­

ված­են­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հայտ­նա­բեր­ման­գոր­ծում,­ին­չը­հիմ­նա­կա­նում­ի­րա­կա­նաց­վում­է­դպրո­ցա­կան­տե­սուչ­նե­րի­մի­ջո­ցով:­Մաս­նա­վո­րա­պես՝­պար­տա­դիր­ու­սու­ցու­մից­դուրս­մնա­ցած­ե­րե­խա­նե­րին­հայտ­նա­բե­րե­լու­գոր­ծա­ռույթն­ի­րա­կա­նաց­նե­լու­ըն­թաց­քում­դպրո­ցա­կան­տե­սուչ­նե­րը,­ո­րոշ­դեպ­քե­րում,­հայտ­նա­բե­րում­են­նաև­ըն­տա­նի­քում­առ­կա­բա­զում­խնդիր­ներ­(ո­րոշ­դեպ­քե­րում՝­նաև­բռնութ­յան­տար­րեր):

«Ա­շա­կերտ­ենք­ու­նե­ցել,­որ­եր­կար­ժա­մա­նակ­դա­սի­չէր­գա­լիս,­դի­մել­ենք­

ոս­տի­կա­նութ­յուն:­ Ոս­տի­կան­նե­րը­ գնա­ցել­ են­ տուն,­ չեն­ բա­ցել­ դու­ռը,­ հե­տո­

պար­զե­ցինք,­որ­ծնո­ղը­դու­ռը­փա­կում­է­ե­րե­խա­յի­վրա,­գնում­աշ­խա­տան­քի:­

Բա­ցի­այդ,­պարզ­վեց,­որ­պարտ­քեր­ու­նեն­ու­ան­հանգս­տա­նում­են­ե­րե­խա­յի­

հա­մար,­որ­տնից­դուրս­գա:­Բա­ցի­այդ­կա­րե­լի­է­ա­սել,­որ­ի­րենք՝­ծնող­ներն­

են­ընկ­նում­այդ­ե­րե­խա­յի­կապ­րի­զի­տակ,­ինչ­պես­ու­զում­է,­ա­նում­են,­դա­էլ­

չի­կա­րե­լի:­Ե­րե­խան­ար­դեն­չի­ու­զում­գալ­դպրոց:­Ծ­նո­ղին­բա­ցատ­րե­ցինք,­որ­

դա­իր­պար­տա­կա­նութ­յուն­նե­րի­մեջ­է­մտնում­ու­ե­թե­չկա­տա­րի,­լուրջ­խնդիր-

ներ­կա­ռա­ջա­նա,­մինչև­իսկ՝­ծնո­ղա­կան­ի­րա­վունք­նե­րի­զրկում»:

Դպ­րո­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Ո­սում­նա­սի­րե­լով­դպրո­ցի­դե­րա­կա­տա­րումն­ԸԲ­դեպ­քե­րի­ շրջա­նակ­նե­րում՝­պարզ­վեց,­որ­հա­մայն­քից­ընտր­ված­դպրոց­նե­րը­հայտ­նա­բեր­ման­աշ­խա­տանք­ներ,­ որ­պես­այդ­պի­սին,­ հազ­վա­դեպ­ են­ ի­րա­կա­նաց­նում,­ սա­կայն­ե­րե­խա­յի­ ըն­տա­նի­քում­ առ­կա­ խնդիր­նե­րը­ մշտա­պես­ ու­սու­ցիչ­նե­րի­ ու­շադ­րութ­յան­կենտ­րո­նում­են:­

«Ու­նենք­ա­շա­կերտ,­ով­ա­նընդ­հատ­ու­նե­նում­էր­խնդիր­ներ­բո­լո­րի­հետ,­

«վատ­տղա­յի»­կեր­պա­րի­մեջ­էր,­ոչ­ոք­չէր­կա­րո­ղա­նում­աշ­խա­տել­հե­տը,­բայց­

ես­զգա­ցի,­որ­ու­րիշ­խնդիր­կա­ե­րե­խա­յի­մոտ,­նա­ի­րա­կա­նում­այն­քան­էլ­վա-

տը­չէ,­­ու­սկսե­ցի­զրու­ցել,­տե­սա,­որ­ըն­տա­նի­քից­է­գա­լիս­խնդի­րը:­Զ­րույց­նե­րի­

արդ­յուն­քում­պարզ­վեց,­որ­հայ­րը­տա­րի­ներ­շա­րու­նակ­բռնութ­յան­է­են­թար­կել­

մա­մա­յին,­ծե­ծել­է,­շատ­կո­պիտ­մարդ­է­ե­ղել­ու­ե­րե­խան­այդ­ա­մե­նին­միշտ­

էլ­ա­կա­նա­տես­ է­ ե­ղել:­ Հի­մա­ծնող­ներն­ա­մուս­նա­լուծ­ված­են,­ բայց­ հի­մա­ էլ­

հո­գե­բա­նա­կան­խնդիր­ներն­են­շա­րու­նակ­վում­ու­իր­մեջ­կու­տակ­վել­է­ագ­րե-

սիա:­Ես­սկսե­ցի­աշ­խա­տել,­պա­տաս­խա­նատ­վութ­յուն­դնել­վրան,­վստա­հել,­ու­

39

ե­րե­խան­սկսեց­քիչ­քիչ­զգալ­իր­կար­ևո­րութ­յունն­ու­կա­րե­լի­է­ա­սել­ա­հա­գին­

փոխ­վեց­վե­րա­բեր­մուն­քը­բո­լո­րի­նկատ­մամբ:­Ծ­նող­նե­րի­հետ­խո­սե­լու­ցան-

կութ­յուն­ու­նե­ցել­ենք,­բայց­միայն­մոր­հետ­է­կոն­տակ­տը­լավ­ստաց­վել,­քա­նի­

որ­ հայ­րը­ շատ­բարդ­անձ­նա­վո­րութ­յուն­ է­ ու­ ընդ­հա­մե­նը­ մի­ան­գամ­ է­ ե­կել­

դպրոց,­ու­2-րդ­բա­ռը­լսե­լուց­հե­տո­նո­րից­սկսեց­ե­րե­խա­յի­վրա­գոռգ­ռալ,­հար-

ձակ­վել:­Դպ­րո­ցում­այդ­քան­ակ­տիվ­տղան­միան­գա­մից­ընկճ­վեց,­խեղ­ճա­ցավ­

ու­մենք­խնդրե­ցինք­դուրս­գալ,­որ­հոր­հետ­զրու­ցենք,­բայց­կա­րե­լի­է­ա­սել­

չստաց­վեց:­Մոր­հետ­ենք­շատ­հան­դի­պում­ներ­ու­նե­ցել,­գա­լիս­է,­կիս­վում:­Այս­

տղա­յի­դեպ­քում­ես­կա­սեմ,­որ­ուղ­ղա­կի­մեր­զրույց­նե­րի­արդ­յուն­քում­հա­սել­

ենք­նրան,­որ­պա­կա­սել­է­ագ­րե­սի­վութ­յու­նը,­ակ­տիվ­ներգ­րավ­ված­է­«­Վեր­ջին­

զանգ»ի­կազ­մա­կերպ­չա­կան­աշ­խա­տանք­նե­րին»:

Դպ­րո­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Որ­պես­կա­նոն,­ըն­տա­նի­քում­խնդիր­նե­րի­առ­կա­յութ­յան­կամ­դրանց­բա­

ցա­կա­յութ­յան­ վե­րա­բեր­յալ­ ու­սու­ցիչ­նե­րը­ դա­տում­ են­ ե­րե­խա­յի­ վար­քա­յին­փո­փո­խութ­յուն­նե­րից՝­ ար­տա­քին­ տես­քի­ փո­փո­խութ­յուն,­ թափթփ­վա­ծութ­յուն,­ ագ­րե­սի­վութ­յուն,­ գրգռվա­ծութ­յուն,­ հա­սա­կաից­նե­րի­ և­­ ու­սու­ցիչ­նե­րի­հետ­շփման­փո­փո­խութ­յուն,­պա­սի­վութ­յուն,­ընկճ­վա­ծութ­յուն­և­­այլն:­

«­Մի­տղա­­ու­նենք,­ով­լուրջ­ա­ռող­ջա­կան­խնդիր­ներ­ու­ներ,­բայց­ծնող­նե­րի­

մոտ­էլ­շատ­ա­նա­խոր­ժութ­յուն­ներ­կա­յին:­Դպ­րո­ցում­ա­կա­նա­տես­ենք­ե­ղել,­որ­

նույ­նիսկ­ե­րե­խա­յին­վա­տա­ցած­կա­րող­է­թող­նեին­ու­սկսեին­ա­մու­սին­նե­րով­

հար­ցեր­պար­զել,­գոռգ­ռալ:­Հե­տո­պարզ­վեց,­որ­հայ­րը­խա­ղում­է,­ա­նընդ­հատ­

վե­ճեր­են­ լի­նում,­գա­լիս­են­պար­տա­տե­րե­րը,­վա­խեց­նում­ըն­տա­նի­քին:­Ե­րե-

խա­յի­հան­դեպ­էլ­եր­բեմն­շատ­ա­նու­շա­դիր­էին­լի­նում:­Ես­փոր­ձեր­ա­րել­եմ­մի-

ջամ­տե­լու­նրանց­հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րին,­սա­կայն­ա­նարդ­յու­նա­վետ­է­ե­ղել»:

Դպ­րո­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Այս­ա­ռու­մով,­պետք­է­փաս­տել­նաև,­որ,­չնա­յած­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­ճա­նաչ­ման­հմտութ­յուն­նե­րի­սա­կա­վութ­յա­նը,­թե՛­ոս­տի­կա­նութ­յան­և­թե՛­այլ­կա­ռույց­նե­րի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­շրջա­նում,­այ­դու­հան­դերձ,­ո­րոշ­ակն­հայտ­դեպ­քե­րում­կեն­ցա­ղա­յին­գի­տե­լիք­նե­րով­ո­րոշ­աշ­խա­տանք­ներ­ի­րա­կա­նաց­վում­են:­Ուս­տի­կրկին­միշտ­չէ,­որ­խնդի­րը­ո­րակ­վում­է­որ­պես­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­և­միշտ­չէ,­որ­ի­րա­կա­նաց­վում­են­նպա­տա­կաուղղ­ված­ու­հաս­ցեա­կան­աշ­խա­տանք­ներ:­­Չ­նա­յած՝­ո­րոշ­դեպ­քե­րում,­օ­րի­նակ,­դպրո­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներն­ա­ռանձ­նաց­նում­են­ո­րոշ­հա­ջո­ղութ­յուն­ներ:

40

«Երբ­ տե­սել­ ենք,­ որ­ ծնող­նե­րը­ կո­պիտ­ են­ ե­րե­խա­յի­ հետ,­ խո­սել­ ենք­

ա­ռան­ձին,­բա­ցատ­րել:­Ինչ­պես­նշե­ցի,­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քեր­չենք­

ու­նե­նում,­բայց­օ­րի­նակ­մի­դեպք­հի­շե­ցի,­երբ­շատ­աշ­խույժ,­չեն­թարկ­վող­ե­րե-

խա­ա­նընդ­հատ­կար­գա­պա­հա­կան­խախ­տում­ներ­էր­ա­նում­դպրո­ցում,­հայ­րը­

ե­կավ­դպրոց,­ու­մենք­ա­կա­նա­տես­ե­ղանք,­որ­մեր­բո­ղո­քի­պատ­ճա­ռով­հայ­րը­

ա­ռաջ­ե­կավ,­որ­խփի­տղա­յին­ու­սպառ­նա­լից­խոս­քեր­ա­սեց:­Ես­տղա­յին­ա­սել­

եմ­գնա,­ու­եր­կար­զրույց­եմ­ու­նե­ցել­հոր­հետ:­Կի­նը­հե­տո­նշում­էր,­որ­ի­րոք­

փոխ­վել­է­նաև­հոր­վե­րա­բեր­մուն­քը­տղա­յի­նկատ­մամբ:­Իսկ­մինչ­այդ­փոր-

ձում­էր­վա­խեց­նե­լու­մի­ջո­ցով­ազ­դել­ե­րե­խա­յի­վրա»:

Դպ­րո­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Հայտ­նա­բեր­ման­ գոր­ծում,­ բա­ցի­ դպրո­ցից­ ստաց­ված­տե­ղե­կատ­վութ­յան,­կար­ծես­թե,­այս­հա­մայն­քում­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քի­տե­սուչ­ներն­այլ­տար­բե­րակ­ներ­չեն­ու­նե­նում,­և­հիմ­նա­կա­նում­սկսում­են­աշ­խա­տել­հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կան­նե­րի­հետ­հա­մա­տեղ՝­ար­դեն­մի­ջամ­տութ­յան­փու­լում:­Հա­մայն­քում­գոր­ծող­միակ­ՀԿ­ն­­է,­որ,­չնա­յած­նրան,­որ­հիմ­նա­կան­գոր­

ծու­նեութ­յան­շրջա­նա­կը­սո­ցիալ­տնտե­սա­պես­ա­նա­պա­հով­ե­րե­խա­նե­րի­ցե­րա­կա­յին­խնամ­քի­կազ­մա­կեր­պումն­է,­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քի­հան­դի­պե­լիս,­փոր­ձում­է­աշ­խա­տել­նաև­ըն­տա­նի­քի­հետ:­Կենտ­րո­նը­նշում­է,­որ­հիմ­նա­կա­նում­ըն­տա­նի­քի­հետ­աշ­խա­տում­է­այն­դեպ­քում,­երբ­բռնութ­յու­նը­ազ­դե­ցութ­յուն­է­ու­նե­նում­ե­րե­խա­յի­վրա:­Աշ­խա­տանք­նե­րը­հիմ­նա­կա­նում­նե­րա­ռում­են­հո­գե­բա­նա­կան­և­սո­ցիա­լա­կան­խորհր­դատ­վութ­յուն,­իսկ­ա­ռա­վել­խոր­քա­յին­խնդիր­նե­րի­դեպ­քում՝­նաև­ուղ­ղոր­դում­ներ:Նոր­Նորք­հա­մայն­քի­ՍԾՏԲ­ն,­ԽՀՀ­ն­­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հայտ­նա­

բեր­մանն­ուղղ­ված­որ­ևէ­գոր­ծո­ղութ­յուն­չեն­ի­րա­կա­նաց­նում,­ին­չը­չի­կա­րե­լի­ա­սել­Ա­վան­հա­մայն­քում­գոր­ծող­ԽՀՀ­ի­և­­ար­դեն­հա­մա­լիր­սո­ցիա­լա­կան­ծա­ռա­յութ­յան­տա­րած­քա­յին­կենտ­րո­նի­մա­սին:­Ա­վան­հա­մայն­քում­ին­տեգր­ված­սո­ցիա­լա­կան­ ծա­ռա­յութ­յան­ ինս­տի­տու­տի­ ներդր­մամբ­ պայ­մա­նա­վոր­ված՝­բա­վա­կա­նին­ լայ­նա­ծա­վալ­աշ­խա­տանք­ներ­են­ի­րա­կա­նաց­վում­ըն­տա­նե­կան­տար­բեր­ խնդիր­նե­րի­ հայտ­նա­բեր­ման­ ուղ­ղութ­յամբ:­ ՀՍԾՏԿ­ի­ ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը­ նաև­հան­դի­սա­նում­ է­ԽՀՀ­ան­դամ,­ ին­չի­արդ­յուն­քում­ հայտ­նա­բեր­ման­աշ­խա­տանք­նե­րի­մեջ­ներգ­րավ­ված­է­նաև­այս­մար­մի­նը:­Հա­մա­լիր­սո­ցիա­լա­կան­ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­կենտ­րո­նը­դեպք­վա­րող­նե­րի­մի­ջո­ցով­բա­ցա­հայ­տում­է­յու­րա­քանչ­յուր­ըն­տա­նի­քում­հաշ­վառ­ված­և/­կամ­որ­ևէ­սո­ցիա­լա­կան­ծա­ռա­յութ­յու­նից­օգտ­վող­բնա­կիչ­նե­րին,­և­հայտ­նա­բե­րում­ըն­տա­նիք­նե­րում­առ­կա­խնդիր­նե­րը՝­նաև­ա­ռանց­ա­հան­զան­գե­րի­առ­կա­յութ­յան:­Բա­ցա­հաjտման­գոր­

41

ծում­նշված­կա­ռույ­ցը­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­է­Ա­վան­հա­մայն­քի­ԽՀՀ­ի­և­Ա­վան­վար­չա­կան­շրջա­նի­տա­րած­քում­գոր­ծող­դպրոց­նե­րի­հետ,­ին­չի­արդ­յուն­քում­տե­ղե­կութ­յուն­ներ­է­ստա­նում­տար­բեր­կա­ռույց­նե­րից,­այդ­թվում՝­տե­ղե­կութ­յուն­ներ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­վե­րա­բեր­յալ:­Հայտ­նա­բեր­ման­գոր­ծում­մեծ­դեր­են­ու­նե­նում­նաև­ՀՍԾՏԿ­ում­աշ­խա­տող­դեպք­վա­րող­նե­րի­կամ­սո­ցիա­լա­կան­աշ­խա­տող­նե­րի­կող­մից­ի­րա­կա­նաց­վող­տնայ­ցե­րը:­Ու­սում­նա­սի­րութ­յուն­նե­րի­ արդ­յունք­նե­րը,­ սա­կայն,­ վկա­յում­ են,­ որ­ դեռևս­ չլուծ­ված­ է­մնում­վե­րը­նշված­մաս­նա­գի­տա­կան­գոր­ծա­ռույթ­ներ­ի­րա­կա­նաց­նող­աշ­խա­տա­կից­նե­րի­մաս­նա­գի­տա­կան­ո­րա­կա­վոր­ման­և­ն­րանց­քա­նա­կա­յին­հա­մալր­ման­խնդիր­նե­րը:­Են­թադր­վում­է,­որ­նշված­խնդիր­նե­րի­լու­ծում­նե­րը­կտրվեն­ին­տեգր­ված­սո­ցիա­լա­կան­ծա­ռա­յութ­յան­հա­յե­ցա­կար­գի­և­դ­րա­նից­բխող­բո­լոր­ի­րա­վա­կան­ակ­տե­րի­ըն­դու­նու­մից­հե­տո,­ո­րին,­մաս­նա­կից­նե­րի­հա­վաստ­մամբ,­կհա­ջոր­դեն­մաս­նա­գի­տա­կան­վե­րա­պատ­րաս­տում­նե­րը,­նոր­կադ­րա­յին­հա­մալ­րում­նե­րը­և­­այլն:­Գործ­նա­կա­նում,­այս­կենտ­րոն­նե­րի­ամ­բող­ջութ­յամբ­և­­արդ­յու­նա­վետ­գոր­ծե­լու­պա­րա­գա­յում,­հնա­րա­վոր­կա­րող­է­լի­նել­ԸԲ­դեպ­քե­րի­հայտ­նա­բեր­ման­և/­կամ­ուղ­ղորդ­ման­մեկ­կա­ռույ­ցի­գո­յութ­յու­նը­ևս:­Ա­ռող­ջա­պա­հա­կան­հաս­տա­տութ­յուն­նե­րը,­չնա­յած­այն­փաս­տի,­որ­հան­

դի­սա­նում­են­հիմ­նա­կան­հայտ­նա­բե­րող­մար­մին­նե­րից­մե­կը,­ինչ­պես­նշվեց­ընդ­հա­նուր­ մա­սում,­այն­պես­ էլ­ այս­ հա­մայն­քում,­ որ­ևէ­ գոր­ծո­ղութ­յուն­ չեն­ա­նում­հայտ­նա­բե­րե­լու­ի­րենց­դի­մած­հի­վան­դի­խնդրի­պատ­ճառ­նե­րը:­Հիմ­նա­կա­նում­տրա­մադ­րում­են­անհ­րա­ժեշտ­բժշկա­կան­ծա­ռա­յութ­յու­նը,­տե­ղե­կաց­նում­տվյալ­խնդրի­մա­սին,­այն­քան,­որ­կա­րո­ղա­նան­ճիշտ­բու­ժում­նշա­նա­կել:­Բո­լոր­այն­դեպ­քե­րում,­երբ­պար­տա­վոր­են­տեղ­յակ­պա­հել­ոս­տի­կա­նութ­յա­նը­տե­ղե­կաց­նում­են:Ե­թե­ԸԲ­դեպ­քե­րի­ հայտ­նա­բեր­ման­գոր­ծըն­թա­ցը­ հա­մայն­քում­ ի­րա­կա­

նաց­վում­է­խիստ­ա­նո­րոշ­ու­տա­րե­րա­յին,­ա­պա­ար­ձա­նագր­ված­դեպ­քե­րին­մի­ջամ­տութ­յուն­ի­րա­կա­նաց­նե­լու­տե­սա­կե­տից,­ա­ռա­վել­շատ­կա­ռույց­ներ­են­ներգ­րավ­վում:­ Որ­ևէ­ ճա­նա­պար­հով,­ ԸԲ­ հայտ­նա­բե­րե­լու­ դեպ­քում,­ ար­դեն­վե­րը­ նշված­ կա­ռույց­նե­րը­ ինչ­որ­ չա­փով,­ ի­րենց­ պար­տա­կա­նութ­յուն­նե­րի­շրջա­նա­կում,­ի­րա­կա­նաց­նում­են­տար­բեր­աշ­խա­տանք­ներ:­Ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ վե­րա­բեր­յալ­ա­ռա­ջին­ա­հա­զանգն,­այ­նո­ւա­մե­

նայ­նիվ,­ստա­նում­են­ոս­տի­կա­նութ­յան­հեր­թա­պահ­մա­սում,­ո­րից­հե­տո­տե­ղե­կութ­յու­նը­ հայտն­վում­ է­ հա­մայ­քա­յին­ ոս­տի­կա­նութ­յան­տվյալ­տա­րած­քը­սպա­սար­կող­ հա­մայն­քա­յին­ տե­սու­չին:­ Ոս­տի­կա­նութ­յան­ ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը­ներ­կա­յա­նում­է­դեպ­քի­վայր,­ստա­նում­ա­ռաջ­նա­յին­տե­ղե­կատ­վութ­յուն­դեպ­քի­մա­սին:­Որ­պես­կա­նոն,­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քը­տե­

42

ղե­կաց­վում­և­ներ­գարվ­վում­է­հատ­կա­պես­այն­դեպ­քե­րում,­երբ­ըն­տա­նի­քում­տե­ղի­ու­նե­ցած­բռնութ­յան­ուղ­ղա­կի­զո­հը­ե­րե­խան­է­կամ­ծնող­նե­րի­վար­քը­կա­րող­է­բա­ցա­սա­կան­ազ­դե­ցութ­յուն­ու­նե­նալ­ե­րե­խա­յի­զար­գաց­ման­վրա:­Հայտ­նա­բեր­ման­և­մի­ջամ­տութ­յան­գոր­ծա­ռույթ­նե­րում­տար­բեր­կա­ռույց­

նե­րի­դե­րա­կա­տար­ման­վեր­լու­ծութ­յու­նը­վկա­յում­է­նաև,­որ­Նոր­Նորք­հա­մայն­քի­ՍԾՏԲ­ն­­ինչ­պես­հայտ­նա­բեր­ման,­այն­պես­էլ­մի­ջամ­տութ­յան­գոր­ծա­ռույթ­նե­րում­չու­նի­դե­րա­կա­տա­րում:­Նշ­ված­կա­ռույ­ցը­ԸԲ­խնդրին­առ­հա­սա­րակ­առնչ­վում­է,­երբ­կա­տվյալ­ըն­տա­նի­քին­«ըն­տա­նե­կան­նպաստ»­հա­մա­կար­գում­ներգ­րա­վե­լու­անհ­րա­ժեշ­տութ­յուն­և­տե­սու­չը­պետք­է­ի­րա­կա­նաց­նի­տնայց­ա­նա­պա­հո­վութ­յան­ գնա­հա­տում­ ի­րա­կա­նաց­նե­լու­ նպատակով:­ Այս­կա­ռույ­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­փաս­տում­էին,­որ­հնա­րա­վոր­են­նաև­այն­պի­սի­դեպ­քեր,­երբ­տնայ­ցի­ըն­թաց­քում­հայտ­նա­բեր­վի­ԸԲ,­սա­կայն­հենց­այդ­խնդի­րը­բա­ցա­հայ­տե­լու­նպա­տա­կով­կա­ռույ­ցը­չի­ի­րա­կա­նաց­նում­տնայց:­Ի­տար­բե­րութ­յուն­Նոր­Նոր­քի`­Ա­վան­հա­մայն­քում­փորձ­նա­կան­ծագ­րով­

գոր­ծում­ է­ Հա­մա­լիր­ Սո­ցիա­լա­կան­ Ծա­ռա­յութ­յան­ Տա­րած­քա­յին­ Կենտ­րոն,­ո­րը,­ըն­տա­նե­կան­նպաս­տի­ա­ջակ­ցութ­յու­նից­բա­ցի,­այլ­սո­ցիա­լա­կան­խնդիր­ու­նե­ցող­ըն­տա­նիք­նե­րին­տրա­մադ­րում­է­նաև­սո­ցիա­լա­կան­բազ­մա­կող­մա­նի­և­­ամ­բող­ջա­կան­ա­ջակ­ցութ­յուն:­Այ­սու­հան­դերձ,­թեև­նշված­կա­ռույ­ցի­կա­րո­ղութ­յուն­նե­րի,­ հար­ցազ­րույ­ցին­ մաս­նակ­ցած­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­ հա­վաստ­մամբ,­դեռևս­նրանց­դի­մում­են­հիմ­նա­կա­նում­ըն­տա­նե­կան­նպաստ­ստա­նա­լու­խնդրան­քով:­Այս­հան­գա­ման­քը­կա­րող­է­պայ­մա­նա­վոր­ված­լի­նել­ինչ­պես­նշված­ծա­ռա­յութ­յան­նո­րույ­թով,­մաս­նա­գետ­նե­րի­անհ­րա­ժեշտ­քա­նա­կի­պա­կա­սով,­ներ­կա­յումս­աշ­խա­տող­մաս­նա­գետ­նե­րի­կա­րո­ղութ­յուն­նե­րով,­այն­պես­էլ­կենտ­րո­նի­հնա­րա­վոր­գոր­ծա­ռույթ­նե­րի­մա­սին­հա­մայն­քի­ցածր­ի­րա­զե­կա­վա­ծութ­յամբ,­կենտ­րո­նի­բնա­կիչ­նե­րի­ու­նե­ցած­նախ­կին­ըն­կա­լում­նե­րով:Նոր­Նորք­հա­մայն­քի­դպրոց­նե­րը­մի­ջամ­տութ­յան­հար­ցում­առնչ­վում­են­

ըն­տա­նի­քի­հետ­այն­քա­նով,­որ­քա­նով­խնդի­րը­վե­րա­բե­րում­է­ե­րե­խա­յին:­Դպ­րո­ցի­հո­գե­բա­նը,­սո­ցիա­լա­կան­աշ­խա­տո­ղը­կամ­սո­ցիա­լա­կան­ման­կա­վար­ժը­(կախ­ված­­նրա­նից,­թե­որ­մաս­նա­գետն­ու­նի­դպրո­ցը)­ու­սում­նա­սի­րում­է­ե­րե­խա­յի­կա­րիք­նե­րը­և­փոր­ձում­բա­վա­րա­րել­դրանք:­Այն­դեպ­քե­րում,­երբ­խնդի­րը­կապ­ված­է­ըն­տա­նի­քում­տե­ղի­ու­նե­ցող­բռնութ­յուն­նե­րի,­կոնֆ­լիկտ­նե­րի­հետ,­դպրո­ցի­նշված­մաս­նա­գետ­նե­րը­հան­դի­պում­ներ­են­ու­նե­նում­նաև­­ըն­տա­նի­քի­ան­դամ­նե­րի­հետ­(հիմ­նա­կա­նում­ծնող­նե­րի­կամ­խնա­մա­կալ­նե­րի)­և­փոր­ձում­լու­ծում­տալ­խնդրին­նաև­ըն­տա­նի­քում:

«9-րդ­ դա­սա­րա­նում­ սո­վո­րող­ տղա­յի­ մա­սին­ եմ­ պատ­մում,­ ում­ մայ­րը­

գերխ­նամք­է­ի­րա­կա­նաց­նում:­Թ­վում­է,­թե­մա­ման­հո­գե­բա­նա­կան­խնդիր­ու-

43

նի,­ո­րով­հետև­նրան­թվում­է,­թե­ե­րե­խա­յին­ա­նընդ­հատ­ծե­ծում,­խեղ­ճաց­նում­

են:­Մայ­րի­կի­հետ,­որ­շատ­խո­սե­ցինք,­գո­նե­ըն­դու­նեց,­որ­խնդիր­կա:­Մայ­րը­

պատ­մեց,­որ­տանն­ա­նընդ­հատ­մտա­ծում­է,­թե­ինչ­ե­ղան­դպրո­ցում,­ե­րե­խան­

գնում­է­տուն,­նա­յում­է­մար­մի­նը,­որ­տես­նի­կապ­տուկ­ներ­կան,­թե­ոչ:­Երբ­

նկա­տո­ղութ­յուն­ենք­ա­նում,­ա­սում­է՝­ես­ի­րա­վունք­չու­նե՞մ­ե­րե­խա­յիս­ու­շադ-

րութ­յուն­դարձ­նե­լու:­Մ­յուս­ե­րե­խա­ներն­էլ­են­ար­դեն­ծաղ­րում­այս­տղա­յին:­

Տ­ղան­շատ­է­նեղ­վում,­մտա­ծում­է՝­ինչ­ա­նել­մա­մա­յի­հետ:­Չի­ու­զում­տուն­

գնալ,­ագ­րե­սի­վութ­յուն­է­նկատ­վում­մո­տը:­Մայրն­այ­քան­է­ե­րե­խա­յի­մեջ­նե-

րար­կել­խեղճ­լի­նե­լու,­ճնշված­լի­նե­լու­զգա­ցո­ղութ­յու­նը,­որ­վա­խե­նում­ենք­այդ­

տղա­յի­հա­մար:­Հի­մա­գո­նե­հա­սել­ենք­նրան,­որ­մայ­րի­կը­դպրո­ցի­դռնե­րի­մոտ­

չի­գա­լիս­դա­սից­հե­տո,­հեռ­վից­է­գո­նե­նա­յում»:­

Դպ­րո­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Նոր­Նորք­հա­մայն­քում­գոր­ծող­ԽՀՀ­ն,­որ­պես­կա­նոն,­ի­րա­կա­նաց­նում­է­հատ­կա­պես­խնա­մա­կա­լութ­յա­նը­վե­րա­բե­րող­հար­ցե­րի­քննար­կու­մը:­Որ­պես­այդ­պի­սին,­աշ­խա­տանք­ներ­գրե­թե­չեն­ի­րա­կա­նաց­վում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­շրջա­նա­կում՝­նե­րառ­յալ­մի­ջամ­տութ­յան­գոր­ծա­ռույթ­ներ:­Ա­վե­լին,­կա­ռույ­ցից­հարց­ված­նե­րի­պնդմամբ,­բա­ցառ­վում­է­ի­րենց­մի­ջամ­տութ­յու­նը­ԸԲ­հար­ցե­րում:­Այս­ա­ռու­մով,­պետք­է­փաս­տել,­որ­Ա­վան­հա­մայն­քի­ԽՀՀ­ի­աշ­խա­տանք­ներն­ա­ռա­վել­ակ­տիվ­բնույթ­են­կրում,­սա­կայն,­հենց­կա­ռույ­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­հա­վաստ­մամբ,­ըն­տա­նի­քի­խնդիր­նե­րին­մի­ջամ­տութ­յունն­այն­քա­նով­է,­որ­քա­նով­այն­վե­րա­բե­րում­է­ե­րե­խա­յի­խնամ­քի­կազ­մա­կերպ­մա­նը:­

«Ի­րա­կա­նում­ի­րա­վա­կան­դաշ­տը­փայ­լուն­հնա­րա­վո­րութ­յուն­ներ­ է­տա-

լիս­մի­ջամ­տե­լու­նաև­ԸԲ­խնդրին:­Մենք­կա­րող­ենք­ե­րե­խա­յի­վրա­­ծայ­րա-

հեղ­վատ­ազ­դե­ցութ­յուն­ու­նե­ցող­ծնող­նե­րին­ընդ­հուպ­զրկել­ծնո­ղա­կան­ի­րա-

վունք­նե­րից,­ սա­կայն­ նման­ ծայ­րա­հեղ­ դեպ­քեր­ գրե­թե­ չենք­ ու­նե­ցել:­ Ա­մեն­

դեպ­քում,­միշտ­փոր­ձում­ենք­ա­պա­հո­վել­խնամ­քից­դուրս­մնա­ցած­ե­րե­խա-

նե­րի­խնամ­քի­հար­ցը­և­չենք­բա­ցա­ռում,­որ­ու­նենք­ԸԲ­կրող­ըն­տա­նիք­ներ,­

ո­րոնց­հետ­աշ­խա­տանք­ներ­ի­րա­կա­նաց­վում­են»:

ԽՀՀ-ի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Ա­վան­ վար­չա­կան­ շրջա­նի­ ԽՀՀ­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներն­ ա­ռանձ­նաց­րե­ցին­ըն­դա­մե­նը­եր­կու­դեպք,­երբ­ծնող­նե­րին­զրկել­են­ծնո­ղա­կան­ի­րա­վունք­նե­րից,­որն,­ըստ­հարց­վա­ծե­րի,­փաս­տում­է­այն­մա­սին,­որ­«ծա­յար­հեղ­ի­րա­վի­ճակ­ներ»16­չեն­ե­ղել:­Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ,­կա­ռույ­ցը­փաս­տում­էր,­որ­ու­նեն­բո­

16 Նկատի է ունեցվում ընտանեկան բռնությունն ու վերջինիս արդյունքում ծնողական իրավունքից զրկումը:

44

լոր­լիա­զո­րութ­յուն­նե­րը,­որ­պես­զի­կա­րո­ղա­նան­պաշտ­պա­նել­ե­րե­խա­յի­ի­րա­վունք­ներն­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­առ­կա­յութ­յան­դեպ­քում­ևս:­Այս­պի­սով,­այս­ կա­ռույ­ցը­ևս­ կա­րող­ է­ ի­րա­կա­նաց­նել­ մի­ջամ­տութ­յան­աշ­խա­տանք­ներ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քում,­երբ­հար­ցը­վե­րա­բեր­վում­է­ե­րե­խա­յին:Ըստ­էութ­յան,­կա­րե­լի­է­վերս­տին­փաս­տել,­որ­հա­մայն­քում­գոր­ծող­կա­

ռույց­նե­րից­որ­ևէ­մեկն,­ի­րա­վա­կան­տե­սանկ­յու­նից,­չու­նի­կոնկ­րետ­ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ կան­խար­գել­ման,­ հայտ­նա­բեր­ման­և­ մի­ջամ­տութ­յան­ սահ­ման­ված­լիա­զո­րութ­յուն­ներ:­Ընդ­հան­րաց­նե­լով­հե­տա­զոտ­ված­հա­մայնք(ներ)ում­տար­բեր­կա­ռույց­նե­

րի­կող­մից­ԸԲ­դեպ­քե­րում­հայտ­նա­բեր­ման,­կան­խար­գել­ման­և­մի­ջամ­տութ­յան­գոր­ծա­ռույթ­նե­րի­ի­րա­կա­նաց­ման­առ­կա­ի­րա­վի­ճա­կը՝­կա­րե­լի­է­փաս­տել,­որ­ԸԲ­դեպ­քե­րի­հայտ­նա­բեր­ման­հիմ­նա­կան­կա­ռույ­ցը­ոս­տի­կա­նութ­յունն­է,­ո­րոշ­դեպ­քե­րում՝­նաև­դպրոց­նե­րը:­Կան­խար­գել­ման­հար­ցում­(ո­րը­նաև­են­թադ­րում­է­մի­ջամ­տութ­յան­տար­բեր­ձևեր­ու­մե­թոդ­ներ)­որ­ևէ­կա­ռույց­գե­րա­կա­չէ:­Վար­չա­կան­ա­ռու­մով,­ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­(հատ­կա­պես­հա­մայն­քա­յին)­դեպ­քից­դեպք­կի­րա­ռում­է­բռնա­րա­րին­«նա­խազ­գու­շաց­ման»­գոր­ծա­ռույթ,­ո­րը­ևս,­ի­րա­վա­կան­հետ­ևան­քի­ա­ռու­մով,­խիստ­ա­նո­րոշ­է:­Իսկ­մաս­նա­գի­տա­կան­կան­խար­գե­լիչ­աշ­խա­տանք­ներն­ա­ռա­վել­սա­կավ­են­ու­ա­նո­րոշ:­ԸԲ­դեպ­քե­րով­հա­մայն­քում­առ­կա­կա­ռույց­ներն­ա­ռա­վել­ակ­տիվ­են­հատ­կա­պես­մի­ջամ­տութ­յան­փու­լում:­Ե­րե­խա­յի­նկատ­մամբ­ա­ռա­վել­ակ­տիվ­են­դպրոց­ներն­ու­ԽՀՀ­ն,­ըն­տա­նի­քի­չա­փա­հաս­ան­դամ­նե­րի­կամ­ըն­տա­նե­կան­սո­ցիա­լա­կան­խնդիր­նե­րի­ լուծ­ման­ ուղ­ղութ­յամբ­ հազ­վա­դեպ,­ բայց­աչ­քի­ են­ ընկ­նում­ սո­ցիա­լա­կան­ ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րը,­ ո­րոշ­ դեպ­քե­րում­ նաև­ հա­մայն­քում­գոր­ծող­հա­սա­րա­կա­կան­կազ­մա­կեր­պութ­յու­նը:­Այս­ա­ռու­մով,­ԸԲ­դեպ­քե­րին­ամ­բող­ջա­կան­մի­ջամ­տութ­յուն,­ա­ռա­վել­ևս­հա­մա­կարգ­ված­մո­տե­ցում­կամ­արդ­յու­նա­վետ­միաս­նա­կան­մե­խա­նիզմ­բա­ցա­կա­յում­է­նշված­հա­մայն­քում:­Հե­տա­զո­տութ­յան­հա­ջորդ­հատ­վա­ծում­ներ­կա­յաց­վում­են­վե­րը­քննարկ­ված­կա­ռույց­նե­րի­յու­րա­հատ­կութ­յուն­ներն­ու­գոր­ծա­ռույթ­նե­րը­միմ­յանց­հետ­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­տե­սանկ­յու­նից:­

3. Հա մա գոր ծակ ցութ յունն ըն տա նե կան բռնութ յան խնդրով զբաղ վող տար բեր կա ռույց նե րի և ոս տի կա նութ յան միջև

Թերևս­հե­տա­զո­տութ­յան­ա­մե­նա­կար­ևոր­խնդիրն­էր,­պար­զել­թե­ոս­տի­կա­նութ­յան­և­­այլ­պե­տա­կան­և­­ոչ­պե­տա­կան­կա­ռույց­նե­րի­միջև,­ինչ­պի­սի­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յուն­է­առ­կա­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հար­ցե­րի­շուրջ:­

45

Ընդ­հա­նուր­առ­մամբ,­Ա­վան­և­Նոր­Նորք­ հա­մայնք­նե­րում,­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­ հար­ցե­րի­ շուրջ­ միջ­կա­ռու­ցա­յին­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­ թույլ­ է­զար­գա­ցած­կամ­կրում­ է­ լոկ­տե­սա­կան­բնույթ:­Այս­փաս­տը­պայ­մա­նա­վոր­ված­ է­ ինչ­պես­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ ի­րա­կան­ դեպ­քե­րի­ հայտ­նա­բեր­ման­սա­կա­վութ­յան,­այն­պես­էլ­տե­ղե­կատ­վութ­յան­գաղտ­նիութ­յան­պահ­պան­ման­խնդրով:­ Եր­բեմն,­ նույ­նիսկ­ խնդրի­ առ­կա­յութ­յան­ դեպ­քում,­ հա­մա­պա­տաս­խան­կա­ռույ­ցի­աշ­խա­տող­նե­րը­փոր­ձում­են­ի­րենք­լու­ծել­այդ­խնդի­րը,­այն­քա­նով,­որ­քա­նով­այն­առնչ­վում­է­ի­րենց­ի­րա­վա­սութ­յուն­նե­րի­և­լիա­զո­րութ­յուն­նե­րի­հետ:­Ինչ­պես­օ­րի­նակ­դպրո­ցի­տնօ­րի­նութ­յու­նը,­ե­րե­խա­յի­նկատ­մամբ­կամ­ծնող­նե­րի­միջև­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­մա­սին­տե­ղե­կա­նա­լով,­ի­րա­կա­նաց­նում­է­հան­դի­պում­ներ­և­տու­նայ­ցեր,­սա­կայն­նման­խնդիր­նե­րի­առ­կա­յութ­յան­մա­սին­միայն­ծայ­րա­հեղ­դեպ­քում­է­տե­ղե­կաց­նում­ոս­տի­կա­նութ­յա­նը:­Մաս­նա­վո­րա­պես,­ Ա­վան­ և­ Նոր­ Նորք­ հա­մայն­քում­ հե­տա­զո­տութ­յան­

մաս­նա­կից­դպրոց­նե­րը­գրե­թե­որ­ևէ­կերպ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հետ­կապ­ված­հար­ցե­րով,­կամ­ե­րե­խա­յի­ըն­տա­նի­քում­առ­կա­խնդիր­նե­րի­վեր­հան­ման,­լուծ­ման­նպա­տա­կով­չեն­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­ոս­տի­կա­նութ­յան­որ­ևէ­ստո­րա­բա­ժան­ման­հետ:­Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քի­ոս­տի­կան­նե­րի­հետ­ դպրոց­նե­րի­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­ հիմ­նա­կա­նում­ սա­հա­մա­նա­փակ­վում­է­դպրո­ցա­կան­տե­սուչ­նե­րի­կող­մից­ի­րա­կա­նաց­վող­աշ­խա­տանք­նե­րով­(որն­էլ­հիմ­նա­կա­նում­սահ­մա­նա­փակ­վում­է­ա­շա­կերտ­նե­րի­հետ­զրույց­նե­րի­ի­րա­կա­նաց­մամբ)­կամ­ան­չա­փա­հաս­ի­րա­վա­խախ­տում­կա­տա­րած­ան­ձանց­հար­ցաքն­նութ­յան­ժա­մա­նակ­ման­կա­վար­ժի­ներ­կա­յութ­յամբ:­Ոս­տի­կա­նութ­յան­ԱԳ­բա­ժան­մուն­քի­հետ­դպրո­ցի­«հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը»­դրսևոր­վում­է­նաև­դպրո­ցում­տե­ղի­ու­նե­ցող­վի­ճա­բա­նութ­յան­կամ­ծեծկռ­տու­քի­պատ­ճա­ռով­ոս­տի­կա­նութ­յանն­ա­հա­զան­գե­լով:­Այս­ա­ռու­մով,­կա­րե­լի­է­պնդել,­որ­դպրոց­ոս­տի­կա­նութ­յուն­կա­պը­հիմ­նա­կա­նում­կրում­է­միա­կող­մա­նի­բնույթ:­Տե­ղե­կաց­վա­ծութ­յան­ տե­սա­կե­տից,­ դպրոց­նե­րի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներն­

ա­ռա­վել­ տե­ղե­կաց­ված­ են­ տվյալ­ դպրո­ցում­ հա­մա­տեղ­ ծրագ­րեր­ ի­րա­կա­նաց­րած­ՀԿ­նե­րի­գոր­ծու­նեութ­յա­նը:­Ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յու­նը­խիստ­ցածր­է­ԸԲ­խնդրով­զբաղ­վող­ՀԿ­նե­րի­վե­րա­բեր­յալ:­Նոր­Նորք­ի­ԽՀՀ­ում­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­հատ­կա­պես­հաս­տատ­ված­

է­ոս­տի­կա­նութ­յան­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քի­հետ,­այն­էլ­որ­ևէ­ե­րե­խա­յի­խնա­մա­կա­լութ­յան­հարց­հանձ­նա­ժո­ղո­վի­նիս­տե­րին­քննար­կե­լու­ ժա­մա­նակ­ միայն­ (քա­նի­ որ­ հանձ­նա­ժո­ղո­վի­ կազ­մում­ ընդգրկ­ված­ է­նաև­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քի­տե­սուչ):­

46

Ա­վան­ վար­չա­կան­ շրջա­նի­ ԽՀՀ­ի­ կազ­մում­ չկա­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ:­ Ոս­տի­կա­նութ­յուն­ ԽՀՀ­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­ հիմ­նա­կա­նում­կապ­ված­է­հաշ­վառ­ված­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­խնա­մա­կա­լութ­յան­հար­ցե­րին­անդ­րա­դառ­նա­լու­հետ­դա­տա­րա­նում:­Ոս­տի­կա­նութ­յան­տե­սուչ­նե­րը­ ներ­կա­ են­ գտնվում­ ե­րե­խա­յի­ վե­րա­բեր­յալ­ քննվող­ բո­լոր­դա­տա­կան­նիս­տե­րին:­Կա­ռույ­ցը­հա­սա­րա­կա­կան­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­մա­սին­տե­ղե­կաց­ված­է­մա­կե­րե­սո­րեն,­և­­երբ­ևէ­դի­մե­լու­անհ­րա­ժեշ­տութ­յուն­չի­ու­նե­ցել:­Ե՛վ­Ա­վա­նի,­և՛­Նոր­Նոր­քի­ՍԾՏԲ­նե­րը­որ­ևէ­ան­գամ,­որ­ևէ­խնդրով­ոս­տի­

կա­նութ­յան­հետ­չեն­հա­մա­գոր­ծակ­ցել,­ա­ռա­վել­ևս­­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հար­ցե­րի­շրջա­նակ­նե­րում:­Ա­վան­վար­չա­կան­շրջա­նի­ՍԾՏԲ­–ի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­նշե­ցին,­ որ­կա­ռույ­ցը­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­ է­ մի­քա­նի­ՀԿ­նե­րի­հետ՝­վեր­ջին­նե­րիս­կող­մից­ո­րո­շա­կի­ծրագ­րե­րի­ի­րա­կա­նաց­ման­շրջա­նակ­նե­րում:­Այս­կա­ռույց­նե­րի­հիմ­նա­կան­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­նե­րա­ռում­է­հա­մա­տի­րութ­յուն­նե­րի­և­ԽՀՀ­ի­հետ­աշ­խա­տանք­նե­րը:Թերևս,­ ա­մե­նաակ­տիվ­ հա­մա­գոր­ծակ­ցող­ կող­մը­ հան­դի­սա­նում­ է­ հա­

մայն­քում­գոր­ծող­ՀԿ­ն,­ո­րի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­հա­վաստ­մամբ­ի­րենք­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­են­և՛­այլ­հա­մայնք­նե­րում­գտնվող­ՀԿ­նե­րի,­և՛­ոս­տի­կա­նութ­յան,­և՛­ԽՀՀ­նե­րի­հետ:­Ինչ­վե­րա­բե­րում­է­ոս­տի­կա­նութ­յան­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յա­նը­այլ­կա­

ռույց­նե­րի­հետ,­ա­պա­կա­րե­լի­է­փաս­տել,­որ­այն­բա­վա­կա­նին­թույլ­մա­կար­դա­կի­վրա­է­գտնվում:­Հա­մայն­քում­առ­կա­կա­ռույց­նե­րը­հիմ­նա­կա­նում­ նշում­ են,­ որ­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ հետ­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յունն­ա­ռա­վել­ արդ­յու­նա­վետ­ կլի­նի,­ ե­թե­ նրանք­ դի­մեն­ ի­րենց­ կոնկ­րետ­ խնդրով:­Սա­կայն­Ոս­տի­կա­նութ­յունն­իր­հեր­թին­փաս­տում­է,­որ­ման­րա­մաս­նո­րեն­տե­ղե­կաց­ված­չէ­հա­մայն­քում­գոր­ծող­կա­ռույց­նե­րի­մա­սին,­որ­պես­զի­դի­մի­ի­րենց­որ­ևէ­խնդրով:­Հա­մայն­քա­յին­ ոս­տի­կան­նե­րից­ մի­ քա­նի­սը­ նշե­ցին,­ որ­ տեղ­յակ­ են­ մի­

քա­նի­ՀԿ­նե­րի­մա­սին,­ո­րոնք­զբաղ­վում­են­կա­նանց­ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յամբ,­բայց­հիմ­նա­կա­նում­ չեն­դի­մել­այդ­ՀԿ­նե­րին,­ո­րով­հետև­հե­տա­դարձ­կապ­չի­պահ­պան­վում­նրանց­կող­մից,­ո­րի­արդ­յուն­քում­սկսում­են­չվստա­հել­այդ­կա­ռույց­նե­րին:

«­Մի­քա­նի­ան­գամ­ե­ղել­է՝­դի­մել­ենք­կա­նաց­ի­րա­վունք­նե­րով­զբաղ­վող­

կա­ռույ­ցի,­սա­կայն­հե­տա­գա­յում­մեր­հետ­կա­պը­չի­պահ­պան­վել,­մենք­այդ­պես­

էլ­չենք­ի­մա­ցել­ինչ­լու­ծում­ստա­ցավ­այդ­դեպ­քը:­Ո­րոշ­դեպ­քեր­էլ­ե­ղել­են,­երբ­

դի­մել­ ենք­ հա­սա­րա­կա­կան­ կա­ռույց­նե­րին,­ սա­կայն­ մեր­ժել­ են՝­ պատ­ճա­ռա-

47

բա­նե­լով,­որ­տեղ­ չու­նեն­կամ­ծրա­գիր­ չու­նեն:­Հետ­ևա­բար,­ստաց­վում­է,­որ­

ՀԿ-նե­րի­գոր­ծու­նեութ­յու­նը­տա­րե­րա­յին­ է,­ դո­նո­րից­ կախ­ված:­Այդ­դեպ­քում­

ա­վե­լի­լավ­է­մենք­ինք­նու­րույն­լու­ծենք­մեր­խնդիր­նե­րը,­գո­նե­այն­քա­նով,­ինչ-

քա­նով­մենք­կա­րող­ենք»;

Ոս­տի­կա­նութ­յան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Այս­հա­մայն­քի­ոս­տի­կա­նութ­յան­ոչ­մի­բա­ժան­մուն­քում­տեղ­յակ­չեն­թեժ­գծե­րի,­ա­պաս­տա­րան­նե­րի,­հո­գե­բա­նա­կան­ու­ի­րա­վա­բա­նա­կան­խորհր­դատ­վութ­յուն­տրա­մադ­րող­մաս­նա­վոր­կենտ­րոն­նե­րի­մա­սին:­Միակ­պար­տա­դիր­և­կա­յա­ցած­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­բուժ­հաս­տա­տութ­յուն­նե­րի­հետ­է:­Այս­պի­սով,­ հե­տա­զոտ­ված­ հա­մայն­քում­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ դեպ­

քե­րի­հետ­աշ­խա­տան­քի­որ­ևէ­գոր­ծող­մե­խա­նիզմ­առ­կա­չէ՝­բա­ցա­ռութ­յամբ­ե­րե­խա­յի­ շա­հե­րին­ վե­րա­բեր­վող­ հա­մա­տեղ­ գոր­ծա­ռույթ­նե­րի,­ ո­րոնք,­ ե­թե­ի­րա­վա­կան­ա­ռու­մով­հստակ­սահ­ման­ված­չեն,­կրում­են­ձևա­կան­կամ­խիստ­տա­րե­րա­յին­բնույթ:Հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ մե­խա­նիզմ­նե­րի­ բա­ցա­կա­յութ­յու­նը­ պայ­մա­

նա­վոր­ված­է­նաև­միմ­յանց­գոր­ծա­ռույթ­նե­րի­մա­սին­խիստ­ան­բա­վա­րար­ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յամբ:­ Ա­վե­լին,­ հնա­րա­վոր­ հա­մա­գոր­ծակ­ցող­պե­տա­կան­մար­մին­նե­րը­չեն­ցան­կա­նում­կրել­նա­խա­ձեռ­նո­ղի­պա­տաս­խա­նատ­վութ­յու­նը­ և­­ ա­ռա­ջին­ քայ­լը­ կա­տա­րեն­ դե­պի­ հնա­րա­վոր­ գոր­ծըն­կե­րը­ (օ­րի­նակ՝­ ոս­տի­կա­նութ­յա­նը­ դի­մե­լիս­ կամ­ դպրո­ցի­ մաս­նա­գետ­նե­րին­ ներգ­րա­վե­լիս­և­­այլն):Ամ­փո­փե­լով­հա­մայն­քում­առ­կա­միջ­կա­ռու­ցա­յին­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­

յան­առ­կա­ի­րա­վի­ճա­կը՝­կա­րե­լի­է­փաս­տել­նաև,­որ­գոր­ծըն­կե­րա­յին­հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի­կա­յաց­մա­նը­խո­չըն­դու­տում­են­ոչ­միայն­ի­րա­վա­կան­կար­գա­վո­րում­նե­րի­բա­ցա­կա­յութ­յու­նը,­թույլ­կամ­սա­կա­վա­թիվ­կադ­րե­րի­առ­կա­յութ­յու­նը,­այլև՝­խնդրին­հա­մա­տեղ­ու­ամ­բող­ջա­կան­լու­ծում­տա­լու­մո­տի­վա­ցիա­յի­խիստ­ցածր­մա­կար­դա­կը:­Այս­ա­ռու­մով,­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հար­ցե­րով­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը,­նոր­և­հա­վել­յալ­գոր­ծա­ռույթ­է­ոս­տի­կա­նութ­յան­և­­այլ­ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­հա­մար,­ին­չը­բա­ցատ­րում­է­նաև­առ­կա­դի­մադ­րութ­յունն­ու­միմ­յանց­հետ­հա­մա­գոր­ծակ­ցե­լու­նվազ­պատ­րաս­տա­կա­մութ­յու­նը:

48

ՔԱՆԱՔԵՌ-ԶԵՅԹՈՒՆ ՀԱՄԱՅՆՔ

Հետազոտության­ ընթացքում­ նախապես­ իրականացված­ քարտեզա­գրման­համաձայն՝­Քա­նա­քեռ­­Զեյ­թուն­հա­մայն­քումընտրվել­են­հետև­յալ­կա­ռույց­նե­րը՝­տես՝­Դիագ­րա­մա­2:Ընտր­վել­են­հա­մայն­քա­յին­պե­տա­կան­և­­ոչ­պե­տա­կան­կա­ռույ­ցի­ներ­կա­

յա­ցու­ցիչ­նե­րից­այն­մաս­նա­գետ­ներն,­ով­քեր­ու­նեն­­նվա­զա­գույ­նը­մեկ­տար­վա­աշ­խա­տան­քա­յին­փորձ­և­­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­հետ­տվյալ­կա­ռույ­ցում­ա­ռա­վել­հա­ճախ­են­առնչ­վում:­Ոս­տի­կա­նութ­յան­հա­մա­կար­գից­ընտր­վել­են­Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քի­բո­լոր­և­հա­մայ­քա­յին­ոս­տի­կա­նութ­յան­բա­ժան­մուն­քի­3­4­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ:Հա­մայն­քը­յու­րա­հա­տուկ­է­պե­տա­կան­և­­ոչ­պե­տա­կան­կա­ռույց­նե­րի­

հա­գեց­վա­ծութ­յամբ:­ Մաս­նա­վո­րա­պես,­ ի­ տար­բե­րութ­յուն­ Ա­վան­ և­ Նոր­Նորք­հա­մայնք­նե­րի,­որ­տեղ­գոր­ծում­է­միայն­«­Շող»­ՀԿ­ն,­Քա­նա­քեռ­­Զեյ­թուն­հա­մայն­քում­ակ­տի­վո­րեն­գոր­ծում­են­մի­շարք­ՀԿ­ներ­և­ՊՈԱԿ­ներ,­ո­րոնց­գոր­ծու­նեութ­յու­նը­մա­սամբ­առնչ­վում­է­նաև­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­խնդրին:­Ա­վե­լին,­նշված­կա­ռույց­նե­րից­ո­րոշ­նե­րը,­տե­ղա­կայ­ված­լի­նե­լով­այս­վար­չա­կան­շրջա­նում,­ի­րենց­գոր­ծու­նեութ­յու­նը­ծա­վա­լում­են­նաև­ՀՀ­ողջ­տա­րած­քում:­Տար­բեր­կա­ռույց­նե­րով­նման­հա­գեց­վա­ծութ­յու­նը­ հնա­րա­վո­րութ­յուն­ է­ տա­լիս­ ա­վե­լի­մեծ­ թվով­խնդիր­նե­րի­ար­ձա­գան­քե­լուն՝­ թե­կուզ­անձ­նա­կան­ կա­պե­րի­ վրա­ հիմ­ն­ված­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յամբ:

1. Ըն տա նե կան բռնութ յան ըն կա լում­նե րը և դիր քո րո շում­նե րը

Քա­նա­քեռ­­Զեյ­թուն­վար­չա­կան­շրջա­նում­ևս­պե­տա­կան­և­հա­սա­րա­կա­կան­ հատ­վա­ծում­աշ­խա­տող­ մաս­նա­գետ­նե­րի­ մո­տե­ցում­ներն­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­շուրջ­խիստ­տար­բեր­են:­Եզ­րույ­թի­ վե­րա­բեր­յալ­ գի­տե­լիք­նե­րի­ անհ­րա­ժեշ­տութ­յուն­ է­ նկատ­վում­

հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կան­նե­րի­շրջա­նում,­ով­քեր­ի­րենց­ա­մե­նօր­յա­աշ­խա­տան­քում­ հա­ճախ­ առնչ­վում­ են­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ բազ­մա­թիվ­ դեպ­քե­րի­հետ:­Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­մա­սին­գի­տե­լիք­նե­րի­պա­կա­սը­հա­ճախ­խո­չըն­դո­տում­ է­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ ճա­նաչ­մա­նը:­ Օ­րի­նակ՝­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յու­նը­սահ­մա­նե­լիս­նրանց­մե­ծա­մաս­նութ­յու­նը­շեշ­տադ­րել­է­հատ­կա­պես­ֆի­զի­կա­կան­բռնութ­յու­նը­որ­պես­այդ­պի­սին:

49

Դիա

գրա

մա 2

.Քա

նաքե

ռ-Զե

յթու

նում

առկ

ա և

հետ

ազո

տվա

ծ կա

ռույց

ներ

50

Հե­տա­զո­տութ­յան­ըն­թաց­քում­պարզ­վեց,­որ­հա­մայն­քի­բնա­կիչ­նե­րի­տար­բեր­խնդիր­նե­րի­հետ­կապ­ված­ա­ռա­ջին­ա­հա­զան­գը,­որ­պես­կա­նոն,­ստա­նում­է­ոս­տի­կա­նութ­յան­հենց­այս­ստո­րա­բա­ժա­նու­մը­(այդ­թվում՝­ըն­տա­նե­կան­կեն­ցա­ղա­յին­խնդիր­ներ,­ան­հաշ­տութ­յուն­ներ,­ըն­տա­նե­կան­կոնֆ­լիկտ­ներ­և­­այլն):­Սա­կայն,­այս­հա­մայն­քում­ևս,­խո­րին­հար­ցազ­րույ­ցին­մաս­նակ­ցած­հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կան­նե­րը­դժվա­րա­նում­էին­ներ­կա­յաց­նել,­թե­որ­պես­«ան­հաշտ­ըն­տա­նիք­ներ»­հաշ­վառ­ված­նե­րից,­ո­րոնք­են­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քեր,­ո­րոնք՝­ոչ:­Առ­կա­ի­րա­վի­ճա­կը­և­­ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յան­նման­ցածր­աս­տի­ճա­նը,­ինչ­պես­ բազ­մա­թիվ­ան­գամ­ նշվել­ է­ սույն­ ձեռ­նար­կում,­պայ­մա­նա­վոր­ված­ է­հիմ­նա­կա­նում­եր­կու­գոր­ծոն­նե­րով:­Մի­կող­մից,­մինչ­այժմ­չկան­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­ վե­րա­բեր­յալ­ հա­մա­պա­տաս­խան­ ի­րա­վա­կան­ կար­գա­վո­րում­ներ­և/­կամ­սահ­մա­նում­ներ,­մյուս­կող­մից,­բա­ցի­ի­րա­վա­կան­սահ­մա­նում­նե­րի­բա­ցա­կա­յութ­յու­նից,­ չկա­ նաև­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յու­նը­ որ­պես­ ի­րո­ղութ­յուն­և­­որ­պես­խնդիր­դի­տար­կե­լու­դիր­քո­րո­շու­մը:­Բա­ցի­այդ,­հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կան­նե­րը­չու­նեն­նաև­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­

յան­դեպ­քե­րի­հետ­աշ­խա­տե­լու­մաս­նա­գի­տա­կան­պատ­րաստ­վա­ծութ­յուն­և,­ըստ­էութ­յան,­ղե­կա­վար­վում­են­ա­ռօր­յա­կեն­սա­փոր­ձի­վրա­հիմ­ն­ված­գի­տե­լիք­նե­րով­ու­փոր­ձով,­ո­րոնք­հա­ճախ­պայ­մա­նա­վոր­ված­են­նաև­մշա­կու­թա­յին­ըն­կա­լում­նե­րով,­և­կ­րում­են­հա­սա­րա­կութ­յան­մեջ­տա­րած­ված­կարծ­րա­տի­պե­րի­ազ­դե­ցութ­յու­նը:­Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­հետ­աշ­խա­տե­լիս,­հար­ցերն­այս­տե­սա­կե­տից­դի­տար­կե­լը­կա­րող­է­լուրջ­մաս­նա­գի­տա­կան­բաց­թո­ղում­նե­րի­պատ­ճառ­հան­դի­սա­նալ:­Օ­րի­նակ,­հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կան­նե­րի­մեծ­ մա­սը­ ե­րե­խա­յի­ նկատ­մամբ­մե­ծա­հա­սա­կի­ կող­մից­ որ­պես­դաս­տիա­րա­կութ­յան­մե­թոդ­ֆի­զի­կա­կան­ու­ժի­օգ­տա­գոր­ծու­մը­չի­հա­մա­րում­բռնութ­յուն:­Վար­չա­կան­ շրջա­նի­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ գոր­ծե­րով­ բա­ժան­մուն­քի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներն­ա­ռա­վել­մեծ­թվով­դեպ­քեր­են­ո­րա­կում­որ­պես­ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն,­ քան­ հա­մայն­քա­յին­ ոս­տի­կան­նե­րը,­ սա­կայն­ ու­նեն­ի­րենց­պատ­կե­րա­ցում­նե­րը­նրանք­ևս,­և­շատ­հա­ճախ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յու­նը­ո­րա­կում­են,­որ­պես­ըն­տա­նե­կան­վեճ,­ո­րին­չի­կա­րե­լի­«խառն­վել»:­Դպ­րոց­նե­րի­աշ­խա­տա­կից­ներն­այս­հա­մայն­քում­առ­հա­սա­րակ­հեր­քում­

են­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հիմ­նախնդ­րի­առ­կա­յութ­յու­նը:­Այն­հար­ցին,­թե­արդ­յոք­դպրո­ցում­չկան­ա­շա­կերտ­ներ,­ո­րոնց­նկատ­մամբ­բռնութ­յուն­է­գոր­ծադր­վում­ ըն­տա­նիք­նե­րում,­ դպրոց­նե­րի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­ ճնշող­մե­ծա­մաս­նութ­յու­նը­նշել­է.­«­Մեր­դպրո­ցում­նման­խնդիր­չկա»՝­հա­տուկ­շեշ­տադ­րե­լով,­որ­նման­դեպ­քե­րը­բա­ցա­ռիկ­բնույթ­են­կրում:­Ո­րոշ­դպրոց­ներ,­այս­հա­մայն­քում,­չու­նեն­սո­ցիա­լա­կան­աշ­խա­տո­ղի,­սո­ցիա­լա­կան­ման­կա­վար­ժի­

51

կամ­հո­գե­բա­նի­հաս­տիք,­ո­րի­հետ­ևան­քով­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յու­նը­մաս­նա­գի­տո­րեն­ չի­ ճա­նաչ­վում­ որ­պես­ այդ­պի­սին:­ Դպ­րո­ցի­ ու­սու­ցիչ­նե­րը­ ևս,­ա­ռաջ­նորդ­վում­են­ա­ռօր­յա­կեն­սա­փոր­ձի­վրա­հիմ­ն­ված­գի­տե­լիք­նե­րով,­ինչ­պես­ոս­տի­կան­նե­րը:­­Հա­մայն­քում­գոր­ծող­ՍԾՏԲ­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներն­ընդ­հան­րա­պես­ըն­տա­

նե­կան­բռնութ­յան­վե­րա­բեր­յալ,­որ­ևէ­պատ­կե­րա­ցում­չու­նեն:­Ա­վե­լին,­նշում­են,­որ­դա­ի­րենց­գոր­ծա­ռույթ­նե­րին­բա­ցար­ձա­կա­պես­չի­առնչ­վում­և­պար­տավոր­չեն­ի­մա­նալ:ԽՀՀ­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներն­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յու­նը­դի­տար­կում­են­հատ­

կա­պես­ ե­րե­խա­յի­ ի­րա­վունք­նե­րի­ ոտ­նա­հար­ման­ տե­սանկ­յու­նից,­ քա­նի­ որ­ի­րենց­գոր­ծու­նեութ­յու­նը­ վե­րա­բե­րում­ է­միայն­ ե­րե­խա­նե­րի­ ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յա­նը,­սա­կայն­նշում­են­նաև,­որ­կա­րո­ղա­նում­են­ինչ­որ­քայ­լեր­ձեռ­նար­կել,­ե­թե­«շատ­սուր»­ի­րա­վի­ճակ­է­ըն­տա­նի­քում:­Սա­փաս­տում­է­այն­մա­սին,­որ,­չնա­յած­ու­նե­ցած­գի­տե­լիք­նե­րի,­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­հա­մա­րում­են,­ոչ­թե­մաս­նա­գի­տա­կան­կամ­ի­րա­վա­կան­կար­գա­վո­րում­նե­րում­առ­կա­ի­րա­վի­ճակ­նե­րը,­այլ­սե­փա­կան­դիր­քո­րո­շում­նե­րի­ու­կարծ­րա­տի­պե­րի­միա­ձու­լու­մից­ա­ռա­ջա­ցած­ի­րա­վի­ճա­կը,­ին­չը­բե­րում­է­եր­ևույ­թի­մա­սին­մի­շարք­թյուր­ըն­կա­լում­նե­րի:Այս­պի­սով,­ակն­հայտ­է,­որ­վար­չա­կան­շրջա­նում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­

վե­րա­բեր­յալ­ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յան­մա­կար­դա­կը­ցածր­է,­իսկ­նման­դեպ­քե­րի­հետ­աշ­խա­տող­կամ­առնչ­վող­մաս­նա­գետ­ներն­ու­նեն­միմ­յան­ցից­տար­բեր­վող,­հա­ճախ­նաև­ի­րա­րա­մերժ­մո­տե­ցում­ներ:

2. Ըն տա նե կան բռնութ յուն նե րի կան խար գե լու մը, հայտ նա բե րու մը և մի ջամ տութ յու նը Քա նա քեռ Զեյ թուն հա մայն քում

Ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ բա­ցա­հայ­տու­մը­ վաղ­ փու­լում­ ու­նի­ կար­ևոր­նշա­նա­կութ­յուն՝­ հե­տա­գա­յում­մի­ջամ­տութ­յուն­ ի­րա­կա­նաց­նե­լիս­ հա­ջո­ղութ­յան­ հաս­նե­լու­ հա­վա­նա­կա­նութ­յան­տե­սանկ­յու­նից:­ Սա­կայն,­ հա­մայն­քա­յին­կա­ռույց­նե­րում,­ ըստ­ էութ­յան,­ չեն­ գոր­ծում­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ կան­խար­գել­ման­ և­ հայտ­նա­բեր­ման­ հստակ­մե­խա­նիզմ­ներ:­ Հա­մայն­քում­ կան­խար­գել­ման­ հիմ­նա­կան­աշ­խա­տանք­ներն­ ի­րա­կա­նաց­նում­ են­ հա­մայն­քում­գոր­ծող­ՀԿ­նե­րը,­ո­րոնք­դպրո­ցի­ա­շա­կերտ­նե­րի­ շրջա­նում­կազ­մա­կեր­պում­են­ սե­մի­նար­ներ,­ դա­սըն­թաց­ներ,­ քննար­կում­ներ,­ բա­նա­վե­ճի­ ա­կումբ­ներ­մար­դու­ ի­րա­վունք­նե­րի­ պաշտ­պա­նութ­յան,­ ճիշտ­ ծնո­ղա­վար­ման­ հմտութ­յուն­նե­րի­ու­սուց­ման,­սե­փա­կան­ի­րա­վունք­նե­րը­պաշտ­պա­նե­լու­և­­այլ­թե­մա­

52

նե­րով:­Ն­մա­նա­տիպ­կան­խար­գե­լիչ­աշ­խա­տանք­նե­րի­մեջ­նաև­ներգ­րավ­վում­են­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ գոր­ծե­րով­ բա­ժան­մուն­քի­ դպրո­ցա­կան­տե­սուչ­նե­րը:­Այս­քա­նով­այս­հա­մայն­քում­ա­վարտ­վում­են­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեմ­կան­խար­գե­լիչ­աշ­խա­տանք­նե­րը:­Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­հայտ­նա­բեր­ման­մեջ­ներգ­րավ­ված­են­

հա­մայն­քի­այլ­կա­ռույց­ներ,­բայց­միև­նույն­է,­ինչ­պես­կան­խար­գել­ման­դեպ­քում,­հայտ­նա­բեր­ման­հա­մար­ևս,­հստակ­­մե­խա­նիզմ­ներ­հա­մայն­քում­չկան:­Դպ­րո­ցը,­որ­կա­րող­էր­այս­գոր­ծա­ռույթն­ի­րա­կա­նաց­նող­կար­ևոր­կա­ռույց­նե­րից­մե­կը­հան­դի­սա­նալ,­ներ­կա­յումս­ար­ձա­գան­քում­է­միայն­իր­ըն­կալ­մամբ­«ծայ­րա­հեղ­և­­ան­հա­պաղ­մի­ջամ­տութ­յուն­պա­հան­ջող»­դեպ­քե­րին:­

«­Մի­աղ­ջիկ­ա­շա­կերտ­ու­նեինք,­ո­րը­սկզբում­կա­նո­նա­վոր­հա­ճա­խում­էր,­

հե­տո­նկա­տե­ցին­որ­տես­քը­թափթփ­ված­է,­եր­բեմ­ն­բա­ցա­կա­յում­է:­­Պար­զե-

ցինք,­որ­մայ­րը­մեկ­նել­է­ար­տագ­նա­աշ­խա­տան­քի­Ռու­սաս­տան­և­­ե­րե­խա­յի­

խնամ­քը­վստա­հել­ըն­կե­րու­հուն,­ո­րը­գի­շե­րա­յին­հեր­թա­փո­խով­աշ­խա­տան­քի­

է­գնում,­և­փաս­տո­րեն­ե­րե­խան­գի­շե­րը­մե­նակ­է­մ­նում:­Կան­չե­ցինք­ըն­կե­րու-

հուն,­պար­տա­վո­րա­գիր­գրեց,­ե­րե­խա­յին­խնա­մե­լու­ի­րա­վունք­չու­ներ»:

Դպ­րո­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Դպ­րո­ցում­ ի­րա­կա­նաց­վող­ հիմ­նա­կան­ աշ­խա­տանքն­ այս­ ուղ­ղութ­յամբ­ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ կան­խար­գել­մանն­ ուղղ­ված­ ծրագ­րերն­ են,­ ո­րոնք­ի­րա­կա­նաց­վում­ են­ հա­սա­րա­կա­կան­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­ կող­մից­ և­հազ­վա­դեպ­բնույթ­են­կրում:­Հա­մայն­քա­յին­և­­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քի­ոս­տի­կան­նե­րը­ևս­ն­շում­են,­որ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քի­հետ­սկսում­են­աշ­խա­տել,­երբ­կա­ա­հա­զանգ­բռնութ­յան­վե­րա­բեր­յալ:­Ա­ռող­ջա­պա­հա­կան­հաս­տա­տութ­յուն­ներն,­այս­հա­մայն­քում­ևս,­ԸԲ­դեպ­

քե­րի­հայտ­նա­բեր­մանն­ուղղ­ված­աշ­խա­տանք­ներ­չեն­ի­րա­կա­նաց­նում,­ա­ռա­վել­շատ­ներգ­րավ­ված­են­մի­ջամ­տու­թա­յան­փու­լում:Ընդ­հա­նուր­առ­մամբ,­ կա­րե­լի­ է­ա­սել,­ որ­ վար­չա­կան­ շրջա­նում­ ըն­տա­

նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­հայտ­նա­բե­րումն­ու­կան­խար­գե­լու­մը­պատ­շաճ­կեր­պով­չեն­ի­րա­կա­նաց­վում:­Այս­ հա­մայն­քում­ ևս­ հիմ­նա­կա­նում­ բո­լոր­ կա­ռույց­ներն­ ի­րենց­ գոր­ծա­

ռույթ­նե­րի­ու­հնա­րա­վո­րութ­յուն­նե­րի­շրջա­նակ­նե­րում­աշ­խա­տում­են­հիմ­նա­կա­նում­մի­ջամ­տութ­յան­փու­լում:­Սա­կայն,­շատ­հա­ճախ­հա­մա­պա­տաս­խան­կա­ռույց­նե­րի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­չու­նեն­դեպ­քե­րի­հետ­աշ­խա­տե­լու­մաս­նա­գի­տա­կան­հմտութ­յուն­ներ,­ուս­տի­բազ­մա­թիվ­ի­րա­վի­ճակ­նե­րում­չեն­կողմ­նո­րոշ­վում՝­ ինչ­պես­ ի­րա­կա­նաց­նել­արդ­յու­նա­վետ­ մի­ջամ­տութ­յուն:­ Հիմ­նա­կա­

53

նում­ջան­քերն­ուղղ­վում­են­ըն­տա­նիք­նե­րը­հաշ­տեց­նե­լուն՝­հաշ­վի­չառ­նե­լով­դրա­նպա­տա­կա­հար­մա­րութ­յու­նը­և­չու­նե­նա­լով­ի­րա­վի­ճա­կի­մաս­նա­գի­տա­կան­ գնա­հա­տա­կան:­ Հա­մայն­քա­յին­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­նշում­ են,­ որ­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ դեպ­քե­րի­ շար­քում­ կան­ այն­պի­սիք,­ո­րոնք­եր­կար­ժա­մա­նակ­հաշ­վառ­ված­են­որ­պես­ան­հաշտ­ըն­տա­նիք­ներ:­Սա­կայն,­ու­նե­նա­լով­շա­րու­նա­կա­կան­ա­հա­զան­գեր,­այդ­պես­էլ­չեն­ստա­ցել­ար­դ­յու­նա­վետ­ լու­ծում­ներ­ դրանց­ հա­մար:­ Ոս­տի­կան­նե­րի­ մե­ծա­մաս­նութ­յու­նը­դժգո­հութ­յուն­է­հայտ­նում­այն­առն­չութ­յամբ,­որ­ո­րոշ­դեպ­քե­րում­ի­րենք­չու­նեն­ազ­դե­ցութ­յան­լծակ­ներ,­ինչ­պի­սիք­կլի­նեին,­օ­րի­նակ,­ալ­կո­հո­լից­կախ­վա­ծութ­յուն­ու­նե­ցող­նե­րին­հար­կա­դիր­բուժ­ման­ու­ղար­կե­լը,­ծնող­նե­րին­վար­չա­կան­պա­տաս­խա­նատ­վութ­յան­են­թար­կե­լը­և­­այլն:­Ն­ման­ի­րա­վի­ճակ­նե­րում,­ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­չի­պատ­կե­րաց­նում,­թե­ինչ­պես­կա­րող­է­մի­ջամ­տութ­յուն­ի­րա­կա­նաց­նել­և­լու­ծել­խնդի­րը՝­ա­ռանց­բռնա­րա­րին­«պատ­ժե­լու»:

«­Մի­ դեպ­քի­ վե­րա­բեր­յալ­ ա­հա­զանգ­ ու­նեինք,­ մայ­րը­ թու­լութ­յուն­ ու­ներ­

ո­գե­լից­խմիչ­քի­նկատ­մամբ,­ուղ­ղոր­դե­ցինք­հի­վան­դա­նոց,­սա­կայն­չհա­մա­ձայ-

նեց­բուժ­վել,­խոս­տա­ցավ­որ­այլևս­չի­չա­րա­շա­հի,­բայց­միև­նույն­ի­րա­վի­ճա­կը­

պար­բե­րա­բար­կրկնվում­էր:­Մայ­րը­նաև­մարմ­նա­վա­ճա­ռութ­յամբ­էր­զբաղ­վում,­

Հա­սա­րա­կա­կան­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րը­ ևս­ հու­մա­նի­տար­ օգ­նութ­յուն­ էին­

տրա­մադ­րել,­վե­րա­նո­րո­գել­էին­տու­նը,­ա­պա­հո­վել­ֆի­նան­սա­կան­ա­ջակ­ցութ-

յուն,­բայց­այդ­ա­մե­նից­հե­տո­էլ­մայ­րը­բա­րեխղ­ճո­րեն­ չէր­ի­րա­կա­նաց­նում­իր­

ծնո­ղա­կան­պար­տա­կա­նութ­յուն­նե­րը:­Հի­մա­նույն­վի­ճակն­է,­էա­կան­ոչ­մի­բան­

ըն­տա­նի­քում­չի­փոխ­վել»:

Ոս­տի­կա­նութ­յան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ գոր­ծե­րով­ ­ բա­ժան­մուն­քի­ ոս­տի­կան­ներն­ ա­ռա­վել­հստակ­են­պատ­կե­րաց­նում­ի­րենց­մի­ջամ­տութ­յու­նը,­ո­րի­մեջ­հիմ­նա­կա­նում­նշում­են­տար­բեր­կա­ռույց­ներ­ուղ­ղոր­դե­լը,­ի­հար­կե­միայն­գոր­ծում­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­առ­կա­յութ­յան­դեպ­քում:­Մի­ջամ­տութ­յան­տե­սա­կե­տից,­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­

քի­ոս­տի­կան­նե­րը­նշում­էին­աշ­խա­տանք­նե­րի­ա­ռա­վել­հեշտ­լի­նե­լու­մա­սին:­Այս­տեղ­ հաշ­վի­ է­առն­վում­այն­ հան­գա­ման­քը,­ որ­ան­չա­փա­հա­սին­ա­ռա­վել­հեշտ­է­«հա­մո­զել»՝­ուղ­ղոր­դել­այլ­կա­ռույց,­մաս­նա­գե­տի­մոտ­և­­այլն:­Չա­փա­հաս­նե­րի­դեպ­քում,­նույ­նիսկ­ե­թե­ոս­տի­կան­ներն­ուղ­ղոր­դում­են­որ­ևէ­մաս­նա­գի­տա­կան­ծա­ռա­յութ­յուն­տրա­մադ­րող­կա­ռույց,­ շատ­քիչ­դեպ­քե­րում­ է,­որ­ նրանք­գնում­և­ ս­տա­նում­ են­ հա­մա­պա­տաս­խան­ա­ջակ­ցութ­յուն:­Բա­ցի­այդ,­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­հա­մար­առ­կա­են­ա­ռա­վել­մեծ­թվով­կա­ռույց­ներ­հա­

54

մայն­քում­և­դ­րա­նից­դուրս,­իսկ­չա­փա­հաս­նե­րի­դեպ­քում­հա­մայն­քում­չկան­հա­սա­րա­կա­կան­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­ներ,­ կա­ռույց­ներ,­ ո­րոնք­ կզբաղ­վեին­նրանց­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­խնդիր­նե­րին­ա­ջակ­ցութ­յուն­տրա­մադ­րե­լով:Հա­մայն­քում­ գոր­ծում­ են­ բազ­մա­թիվ­ հա­սա­րա­կա­կան­ կազ­մա­կեր­պութ­

յուն­ներ,­ ո­րոնք­զբաղ­վում­ են­ ե­րե­խա­նե­րի­ ի­րա­վունք­նե­րի­և­ շա­հե­րի­պաշտ­պա­նութ­յամբ:­Մաս­նա­վո­րա­պես,­ՀԿ­ներն­ի­րա­կա­նաց­նում­են­մի­շարք­ծրագ­րեր,­ո­րոնք­նպաս­տում­են­ըն­տա­նիք­նե­րի­ռե­սուրս­նե­րի­զար­գաց­մա­նը,­ա­նա­պա­հով­ըն­տա­նիք­նե­րին­ա­ջակ­ցե­լուն­և­­այլն:­Ի­հար­կե,­պետք­է­փաս­տել,­ որ­ՀԿ­նե­րը­ևս­չեն­ի­րա­կա­նաց­նում­կոնկ­րետ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­հետ­աշ­խա­տանք­ներ,­մի­ջամ­տութ­յուն­չեն­ի­րա­կա­նաց­նում­միայն­այս­խնդրի­դեպ­քում,­սա­կայն,­ու­նե­նա­լով­մաս­նա­գի­տա­կան­անձ­նա­կազմ­(որ­պես­կա­նոն­հո­գե­բան­ներ,­սո­ցիա­լա­կան­աշ­խա­տող­ներ,­ման­կա­վարժ­ներ,­հա­տուկ­ման­կա­վարժ­ներ­ու­ի­րա­վա­բան­ներ),­ի­րա­կա­նաց­նում­են­անվ­ճար­մաս­նա­գի­տա­կան­խորհր­դատ­վութ­յուն­դրա­կա­րիքն­ու­նե­ցող­ան­ձանց:­Բա­ցի­այդ,­այս­հա­մայն­քում­բա­վա­կա­նին­ակ­տիվ­գոր­ծու­նեութ­յուն­է­ծա­վա­լում­խնա­մա­կա­լութ­յան­և­հո­գա­բար­ձութ­յան­հանձ­նա­ժո­ղո­վը:­Այս­հանձ­նա­ժո­ղո­վի­կազ­մում­ընդգրկ­ված­են­ հա­սա­րա­կա­կան­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­ տար­բեր­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­մաս­նա­գետ­ներ`­ի­րա­վա­բան,­տնտե­սա­գետ,­ման­կա­վարժ,­հո­գե­բան,­ով­քեր­կա­րո­ղա­նում­են­ա­ռա­վել­մաս­նա­գի­տա­կան­գնա­հա­տա­կան­և­­ա­ջակ­ցութ­յուն­տրա­մադ­րել­ԽՀՀ­ի­գոր­ծու­նեութ­յան­շրջա­նակ­նե­րում­հայտն­ված­ե­րե­խա­նե­րին­և­ն­րանց­ըն­տա­նիք­նե­րին:­Խ­նա­մա­կա­լութ­յան­և­հո­գա­բար­ձութ­յան­հանձ­նա­ժո­ղո­վի­նիս­տե­րին­անհ­րա­ժեշ­տութ­յան­դեպ­քում­մաս­նակ­ցում­են­նաև­ոս­տի­կա­նութ­յան­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ գոր­ծե­րով­ բա­ժան­մուն­քի­տե­սուչ­նե­րը:­ Այս­ բազ­մա­մաս­նա­գի­տա­կան­ քննար­կում­նե­րը­ բա­վա­կա­նին­ նպաս­տում­ են­ կոնկ­րետ­դեպ­քով­արդ­յու­նա­վետ­մի­ջամ­տութ­յուն­ի­րա­կա­նաց­նե­լուն:Այս­հա­մայն­քում­ևս­ՍԾՏԲ­ն­մաս­նակ­ցութ­յուն­է­ու­նե­նում­մի­ջամ­տութ­

յան­փու­լում,­այն­էլ­միայն­ե­թե­կա­անհ­րա­ժեշ­տութ­յուն՝­ըն­տա­նի­քին­նե­րա­ռել­­«ըն­տա­նե­կան­նպաստ»­հա­մա­կար­գում:­Հա­սա­րա­կա­կան­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­ նշում­

են,­ նաև­այն­ հան­գա­ման­քը,­ ­ որ­ա­հա­զան­գի­ դեպ­քում­ վար­չա­կան­ շրջա­նի­ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­ շատ­ա­րագ­ար­ձա­գան­քում­ է,­ հատ­կա­պես,­երբ­խնդի­րը­վե­րա­բե­րում­է­ե­րե­խա­յին:­Ա­մուս­նաըն­տա­նե­կան­խնդիր­նե­րի­դեպ­քում,­ա­վե­լի­քիչ­են­հակ­ված­մի­ջամ­տե­լուն`­ա­ռաջ­նորդ­վե­լով­«հայ­ըն­տա­նի­քի»­մա­սին­ա­վան­դա­կան­պատ­կե­րա­ցում­նե­րով­և­հա­մա­րե­լով,­որ­հարկ­չկա­մի­ջամ­տե­լու­ըն­տա­նի­քի­«նեղ­անձ­նա­կան­հար­ցե­րին»:­

55

Ա­ռող­ջա­պա­հա­կան­հաս­տա­տութ­յուն­նե­րը,­ինչ­պես­Ա­վան­և­Նոր­Նորք­հա­մայն­քում,­այն­պես­էլ­այս­տեղ,­ԸԲ­զո­հե­րին­տրա­մադ­րում­է­անհ­րա­ժեշտ­բժշկա­կան­օգ­նութ­յուն:­Հիմ­նա­կա­նում­բժշկին­հե­տաքրք­րում­է­ի­րա­վի­ճակն­այն­քա­նով,­որ­քա­նով­տե­ղե­կութ­յու­նը­պետք­է­օգ­նի­բուժ­ման­կազ­մա­կերպ­մա­նը:Այս­պի­սով,­ կա­րե­լի­ է­ եզ­րա­կաց­նել,­ որ­ Քա­նա­քեռ­­Զեյ­թուն­ հա­մայն­քում­

մի­ջամ­տութ­յան­փու­լում­ա­ռա­վել­շատ­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­ներ­են­ներգ­րավ­ված,­ին­չը­հնա­րա­վո­րութ­յուն­է­տա­լիս­խնդիր­նե­րին­ա­վե­լի­ա­րագ­ար­ձա­գան­քել­և­­ընտ­րել­ա­ռա­վել­արդ­յու­նա­վետ­լու­ծում­ներ՝­ա­ռա­վել­հա­ճախ­ե­րե­խա­յի­մա­սով­միայն:­Սա­կայն­այս­պայ­ման­նե­րում­ևս,­ոս­տի­կա­նութ­յան­և­­այլ­կա­ռույց­նե­րի­միջև­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յունն­այդ­քան­էլ­սերտ­չէ:­Հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը,­որ­պես­կա­նոն,­սահ­մա­նա­փակ­վում­է­լոկ­գրութ­յուն­ներ­ու­ղար­կե­լով՝­ա­ռանց­որ­ևէ­հե­տա­դարձ­կա­պի,­շա­րու­նա­կա­կան­վե­րահս­կո­ղութ­յան­և­­այլն:­Հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­հնա­րա­վո­րութ­յուն­նե­րի­ու­ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րի­մա­սին­ա­ռա­վել­ման­րա­մասն­ներ­կա­յաց­վում­է­ստորև:­

3. Հա մա գոր ծակ ցութ յունն ըն տա նե կան բռնութ յան խնդրով զբաղ վող տար բեր կա ռույց նե րի և ոս տի կա նութ յան միջև

Այս­հա­մայն­քում,­ի­տար­բե­րութ­յուն­Եր­ևա­նի­Ա­վան­և­Նոր­Նորք­հա­մայնք­նե­րի,­կա­րե­լի­է­նկա­տել­ա­ռա­վել­ակ­տիվ­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յուն,­սա­կայն­միև­նույն­է­կա­ռույց­նե­րը,­չու­նեն­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­հաս­տակ­մե­խա­նիզմ:Քա­նա­քեռ­­Զեյ­թուն­հա­մայն­քի­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­

քը,­ե­րե­խա­յի­նկատ­մամբ­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­հետ­կապ­ված,­սեր­տո­րեն­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­է­պե­տա­կան­հատ­վա­ծի­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­հետ,­ինչ­պի­սիք­են­ԽՀՀ­ն,­հան­րակր­թա­կան­և­հա­տուկ­հան­րակր­թա­կան­դպրոց­նե­րը,­ինչ­պես­ նաև­ հա­սա­րա­կա­կան­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­ հետ:­ Այս­ հան­գա­մանքն,­ան­կաս­կած­դրա­կան­ազ­դե­ցութ­յուն­է­ու­նե­ցել­նշված­բա­ժան­մուն­քի­ոս­տի­կան­նե­րի՝­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հար­ցե­րի­շուրջ­ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յան­վրա:­Խ­նա­մա­կա­լութ­յան­և­հո­գա­բար­ձութ­յան­հանձ­նա­ժո­ղո­վի­բազ­մա­մաս­նա­գի­տա­կան­թի­մա­յին­քննար­կում­նե­րը­ևս­խ­թա­նում­են­տե­ղե­կատ­վութ­յան­փո­խա­նակ­մա­նը­և­­ ինչ­որ­ա­ռու­մով­նաև­հա­մա­կար­գում­ են­ մո­տե­ցում­ներն­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­վե­րա­բեր­յալ­ (թեև,­որ­պես­կա­նոն,­միայն­ե­րե­խա­յի­ներգ­րավ­վա­ծութ­յան­դեպ­քե­րում):­Չ­նա­յած­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ա­ռու­մով­առ­կա­փոքր­ինչ­բար­վոք­վի­ճա­

կի՝­այ­սու­հան­դերձ,­հա­սա­րա­կա­կան­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­դի­տարկ­մամբ,­երբ­ի­րա­վի­ճա­կը­պա­հան­ջում­է­ձեռ­նար­կել­ծայ­րա­հեղ­մի­ջոց­ներ,­ինչ­պես­օ­րի­նակ­ ծնո­ղա­կան­ ի­րա­վունք­նե­րի­ սահ­մա­նա­փա­կու­մը­ կամ­ ծնո­ղա­կան­ ի­րա­

56

վունք­նե­րից­զրկու­մը,­ա­ռա­ջա­նում­են­տա­րա­ձայ­նութ­յուն­ներ­ոս­տի­կան­նե­րի­և­պե­տա­կան­այլ­կա­ռույց­նե­րի­հետ­(որ­պես­կա­նոն,­պե­տա­կան­կա­ռույց­նե­րը­ծնո­ղա­կան­ի­րա­վուն­քից­զրկու­մը­կամ­վեր­ջի­նիս­սահ­մա­նա­փա­կու­մը­հա­մա­րում­են­«ըն­տա­նի­քի­կազ­մա­լու­ծում»­և­չեն­դի­մում­նման­քայ­լի):­­Հե­տա­զոտ­ված­ՀԿ­նե­րից­մե­կը­նշում­է.­

«­Մենք­ու­նենք­ըն­տա­նիք­ներ,­որ­տեղ­տես­նում­ենք­ծնո­ղա­կան­ի­րա­վունք­նե-

րի­սահ­մա­նա­փակ­ման­հարց:­ԽՀՀ-ի­մյուս­ան­դամ­նե­րը՝­հիմ­նա­կա­նում­պե­տա-

կան­հատ­վա­ծի­աշ­խա­տա­կից­նե­րը­(վար­չա­կան­շրջա­նի­աշ­խա­տա­կից­նե­րը,­ոս­տի-

կա­նութ­յան­և­հա­մա­բու­ժա­րա­նի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը),­դեմ­են­ար­տա­հայտ­վում՝­

խո­սում­է­«հա­յութ­յու­նը»:­Օ­րի­նակ՝­ու­նենք­ե­րե­խա,­ով­կրթութ­յու­նից­դուրս­է­մ­նա-

ցել­աշ­խա­տե­լու­պատ­ճա­ռով.­գե­րեզ­մա­նո­ցում­քաղ­հան­է­ա­նում:­Պար­բե­րա­բար­

անդ­րա­դառ­նում­ենք­այս­հար­ցին,­ե­րե­խա­յին­վե­րա­դարձ­նում­ենք­դպրոց,­հե­տո­

նո­րից­ի­րա­վի­ճա­կը­կրկնվում­է:­Մենք­կողմ­ենք,­որ­ծնո­ղա­կան­ի­րա­վունք­նե­րը­

սահ­մա­նա­փակ­վի:­Ե­րե­խան­ար­դեն­13­տա­րե­կան­է­և­շատ­է­տու­ժում,­սա­կայն­

բո­լոր­մաս­նա­գետ­նե­րը­չէ­որ­հա­մա­ձայն­են:­Մ­յուս­կող­մից­ծնո­ղա­կան­ի­րա­վունք-

նե­րը­սահ­մա­նա­փա­կե­լուց­հե­տո­ե­րե­խան­պետք­է­տե­ղա­փոխ­վի­հաս­տա­տութ-

յուն,­որ­տեղ­ևս­կան­շատ­խնդիր­ներ՝­հենց­նույն­բռնութ­յու­նը:­Չու­նենք­լծակ­ներ,­

ո­րոնք­կա­րող­ենք­օգ­տա­գոր­ծել­ծնող­նե­րին­զգաս­տաց­նե­լու­հա­մար,­դրա­պատ-

ճա­ռով­չենք­կա­րո­ղա­նում­­էա­կան­փո­փո­խութ­յուն­ներ­ա­նել­ըն­տա­նիք­նե­րում»:

ՀԿ­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Հա­մայն­քա­յին­ ոս­տի­կան­նե­րը,­ որ­պես­ կա­նոն,­ ի­րա­զեկ­ված­ չեն­ ինչ­պես­հա­մայն­քում­առ­կա,­այն­պես­էլ­ մաս­նա­գի­տաց­ված­հա­սա­րա­կա­կան­կազ­մա­կեր­պութ­յու­նե­րի­մա­սին:­Ն­րանք­հիմ­նա­կա­նում­գործ­են­ու­նե­նում­պե­տա­կան­հատ­վա­ծի­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­ հետ`­ ԽՀՀ,­ ե­րե­խա­նե­րի­ ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յան­ բա­ժին,­ա­ռող­ջա­պա­հա­կան­հաս­տա­տութ­յուն­ներ,­ դպրոց­ներ,­ոս­տի­կա­նութ­յան­այլ­բա­ժին­ներ:­Հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կան­նե­րից­մի­քա­նի­սը­նշել­են,­որ­չեն­տես­նում­հա­սա­րա­կա­կան­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­հետ­հա­մա­գոր­ծակ­ցե­լու­անհ­րա­ժեշ­տութ­յու­նը,­քա­նի­որ­ի­րենք­պետք­է­ի­րենց­ու­ժե­րով­լու­ծեն­ա­ռա­ջա­ցած­խնդիր­նե­րը:­Ն­րանք­հա­սա­րա­կա­կան­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­կող­մից­ի­րա­կա­նաց­վող­աշ­խա­տանք­նե­րի­նկատ­մամբ­չու­նեն­վստա­հութ­յուն,­քա­նի­որ­վեր­ջին­ներս­հա­սա­րա­կա­կան­հի­մունք­նե­րով­են­գոր­ծու­նեութ­յուն­ծա­վա­լում­և­պար­տա­վո­րութ­յուն­ներ­չու­նեն՝­ի­տար­բե­րութ­յուն­ի­րենց:­Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քի­ոս­տի­կան­ներն­ըն­տա­նե­կան­

բռնութ­յան­ա­վե­լի­քիչ­դեպ­քեր­են­ու­նե­նում,­քան­հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կան­նե­րը:­Այս­բա­ժինն­ա­ռա­վել­ի­րա­զեկ­է­հատ­կա­պես­հա­մայն­քում­գոր­ծող­հա­սա­

57

րա­կա­կան­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­և­­առ­կա­ռե­սուրս­նե­րի­վե­րա­բեր­յալ:­Քա­նա­քեռ­­Զեյ­թուն­վար­չա­կան­շրջա­նում­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­ա­ռա­վել­լավ­է­զար­գա­ցած՝­ շնոր­հիվ­ակ­տիվ­գոր­ծող­Խ­նա­մա­կա­լութ­յան­և­հո­գա­բար­ձութ­յան­հանձ­նա­ժո­ղո­վի,­ ո­րի­ան­դամ­են­հան­դի­սա­նում,­ ինչ­պես­ար­դեն­նշվեց,­տար­բեր­հա­սա­րա­կա­կան­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ,­ինչ­պես­նաև­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ­հա­մա­բու­ժա­րա­նից,­դպրոց­նե­րից,­­ոս­տի­կա­նա­կան­կա­ռույց­նե­րից:­Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ գոր­ծե­րով­ բա­ժան­մուն­քի­ ոս­տի­կան­նե­րը­ բա­վա­կա­

նին­հա­ճախ­գործ­են­ու­նե­նում­դպրոց­նե­րի­հետ,­պար­բե­րա­բար­այ­ցե­լում­են,­զրու­ցում­ա­շա­կերտ­նե­րի­հետ­տար­բեր­թե­մա­նե­րով:­

«Ու­նե­ցել­ ենք­դեպք,­ երբ­ ըն­տա­նե­կան­կոնֆ­լիկ­տի­պատ­ճա­ռով­ե­րե­խան­

ինք­նաս­պա­նութ­յան­փորձ­է­ա­րել:­Դ­րա­նից­հե­տո­մեզ­այ­ցե­լեց­ոս­տի­կա­նութ­յան­

տե­սու­չը­և­զ­րույց­ու­նե­ցավ­ե­րե­խա­յի­հետ:­Շատ­մտեր­միկ­զրույց­էր,­ինձ­շատ­

դուր­ ե­կավ­ մո­տե­ցու­մը­ ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ ի­րա­վունք­նե­րի­ պաշտ­պա­նութ­յան­

բաժ­նից­էր:­Ճիշտ­է­ոս­տի­կա­նը­ծա­ռա­յո­ղա­կան­հա­մազ­գեստ­էր­կրում,­սա­կայն­

փոր­ձե­ցինք­այն­պես­ա­նել,­որ­մյուս­ա­շա­կերտ­նե­րը­չնկա­տեն:­Թ­վում­էր­որ­ոս-

տի­կա­նը­շատ­պատ­րաստ­ված­է,­ոնց-որ­հո­գե­բան­լի­ներ,­վստա­հութ­յու­նը­կա-

րո­ղա­ցավ­շա­հել,­ե­րե­խա­յին­ա­սաց,­որ­ինչ­խնդիր­ու­նե­նա­կա­րող­է­դի­մել­ի­րեն,­

նույ­նիսկ­հե­ռա­խո­սա­հա­մար­թո­ղեց:­Շա­բա­թա­կան­մեկ-եր­կու­ան­գամ­այ­ցե­լում­

են,­զրու­ցում­են­ե­րե­խա­նե­րի­հետ՝­շատ­բա­րե­համբ­յուր,­ներ­կա­յա­նում­են­որ­պես­

ա­վագ­ըն­կեր,­խորհր­դա­տու,­նկա­տել­ենք,­որ­ե­րե­խա­նե­րը­սկսել­են­վստա­հել»:

Դպ­րո­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Դպ­րո­ցի­վե­րա­բեր­մուն­քը­ոս­տի­կան­նե­րի­նկատ­մամբ­հիմ­նա­կա­նում­դրա­կան­է,­չնա­յած­ո­րոշ­դեպ­քե­րում­աշ­խա­տա­կից­նե­րը­նաև­բո­ղոք­ար­տա­հայ­տե­ցին­տե­սու­չի`­ե­րե­խա­նե­րի­հետ­աշ­խա­տե­լու­մո­տեց­ման­և­հա­մա­պա­տաս­խան­պատ­րաստ­վա­ծութ­յուն­չու­նե­նա­լու­վե­րա­բեր­յալ:

«Ե­րե­խա­ներն­ըն­դա­մե­նը­կարգ­ու­ կա­նոնն­ էին­խախ­տել,­տե­սու­չը­ շատ­

կոշտ­մո­տե­ցում­ցու­ցա­բե­րեց,­5-րդ­դա­սա­րա­նի­ա­շա­կերտ­ներ­էին­շատ­վա­խե-

ցան:­Սա­շատ­վառ­դեպք­է­և­լ­րիվ­ցույց­է­տա­լիս,­ին­չու­չենք­ու­զում­հա­մա­գոր-

ծակ­ցել­ոս­տի­կա­նութ­յան­հետ:­Ոս­տի­կա­նութ­յան­տե­սու­չը­յու­րա­քանչ­յուր­ա­միս­

զան­գում­հետքրքր­վում­ է,­պար­բե­րա­բար­այ­ցե­լում­են:­Ընդ­հա­նուր­առ­մամբ­

ոս­տի­կա­նութ­յան­մո­տե­ցու­մը­ե­րե­խա­նե­րի­նկատ­մամբ­կո­պիտ­է,­ա­նընդ­հատ­

ար­տա­ռոց­դեպք­են­փնտրում,­կաս­կա­ծամ­տո­րեն­են­վե­րա­բեր­վում­բո­լո­րին»:

Դպ­րո­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

58

ԽՀՀ­նե­րի­հետ­ակ­տիվ­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­մեջ­են­նաև­ՍԾՏԲ­նե­րը:­Այս­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը,­ սա­կայն­ չի­առնչ­վում­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­հետ:Հա­մայն­քում­ակ­տիվ­ է­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­ոս­տի­կա­նութ­յան­և­ՀԿ­

նե­րի­ միջև:­ Ոս­տի­կա­նութ­յան­ ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ գոր­ծե­րով­ բա­ժան­մուն­քի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­տեղ­յակ­են­հա­մայն­քում­գոր­ծող­ՀԿ­նե­րի­և­ՊՈԱԿ­նե­րի­մա­սին­և,­անհ­րա­ժեշ­տութ­յան­դեպ­քում,­ի­րա­կա­նաց­նում­են­ուղ­ղոր­դում­ներ,­սա­կայն­ ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ գոր­ծե­րով­ բա­ժան­մուն­քի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­նշում­են,­որ­ու­նեն­խնդիր՝­կապ­ված­ան­չա­փա­հաս­նե­րի՝­ուղ­ղորդ­վե­լու­ցան­կութ­յան­հետ:­Այն­դեպ­քում,­երբ­ան­չա­փա­հա­սը­չի­ցան­կա­նում­հա­ճա­խել­ուղ­ղորդ­ված­կա­ռույց,­նրանք­ո­չինչ­ա­նել­չեն­կա­րո­ղա­նում:

«­Մի­ դեպք­ ու­նենք,­ կաս­կա­ծում­ ենք,­ որ­ ըն­տա­նի­քում­ եղ­բայ­րը­ սե­ռա­կան­

ոտնձ­գութ­յուն­ է­ ի­րա­կա­նաց­նում­ քրոջ­ նկատ­մամբ:­ Ա­հա­զան­գե­ցինք­ ոս­տի­կա-

նութ­յուն,­ միա­սին­ տու­նայց­ կազ­մա­կեր­պե­ցինք,­ պարզ­վեց­ ե­րե­խան­ հրա­ժար-

վում­է­դպրոց­գնալ,­բայց­մենք­լիա­զո­րութ­յուն­չու­նենք­որ­ևէ­քայլ­ձեռ­նար­կել,­իսկ­

Ա­ջափն­յակ­հա­մայն­քի­ԽՀՀ-ն­­որ­ևէ­քայլ­չձեռ­նար­կեց`­չնա­յած­դի­մել­էինք:­Նա­մակ­

գրե­ցինք­քա­ղա­քա­պե­տին­ար­դեն­եր­րորդ­ան­գամ,­նա­մա­կը­ու­ղար­կել­էին­քա­ղա-

քա­պե­տա­րա­նի­Ե­րե­խա­նե­րի­ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յան­բա­ժին,­որն­է­լի­

ու­ղար­կե­ցին­Ա­ջափն­յա­կի­ԽՀՀ­և­վի­ճա­կը­մ­նաց­ա­նո­րոշ:­Ե­րե­խան­գրանց­ված­է­

մեր­հաս­տա­տութ­յու­նում­և­չի­հա­ճա­խում,­ո­չինչ­չենք­կա­րո­ղա­նում­ա­նել»:

Խ­նամ­քի­հաս­տա­տութ­յան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Դպ­րոց­նե­րի­ և­ ՀԿ­նե­րի­ միջև­ կա­պը­ ևս­­ արդ­յու­նա­վետ­ հեն­քի­ վրա­ է­դրված՝­ հա­ճախ­ ՀԿ­նե­րը­ հան­դի­պում­ներ­ են­ կազ­մա­կեր­պում­ դպրո­ցում­բռնութ­յան­վե­րա­բեր­յալ­թե­մա­նե­րով:­Թերևս­այս­հա­մայն­քում­Ոս­տի­կա­նութ­յուն­ՀԿ­ԽՀՀ­ա­ռա­վել­ սերտ­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ հան­գա­ման­քը­ Ա­վան­ և­Նոր­ Նորք­ հա­մայնք­նե­րի­ հա­մե­մա­տութ­յամբ,­ պայ­մա­նա­վոր­ված­ է­ հա­մայն­քում­այդ­ՀԿ­նե­րի­թվա­քա­նա­կով,­գոր­ծու­նեութ­յան­բնույ­թով­ու­նրանց­ակ­տի­վութ­յամբ:­Ե­թե­Ա­վան­և­Նոր­Նորք­հա­մայնք­նե­րում­ոս­տի­կա­նութ­յան­աշ­խա­տա­կից­նե­րը­նույ­նիսկ­տեղ­յակ­չէին­Հա­յաս­տա­նում­տար­բեր­ՀԿ­նե­րի­առ­կա­յութ­յան­մա­սին,­այս­տեղ­ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­սեր­տո­րեն­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­է­այդ­կա­ռույց­նե­րի­հետ­և­­անհ­րա­ժեշ­տութ­յան­դեպ­քում­ուղ­ղոր­դում­է­դեպ­քը­ՀԿ­ներ:­Սա­կայն­պետք­է­նշել­նաև­այն­հան­գա­ման­քը,­որ­այս­հա­մայն­քում­տե­ղե­կաց­ված­են­միայն­հա­մայն­քում­տե­ղա­կայ­ված­կա­ռույց­նե­րի,­ՀԿ­նե­րի­մա­սին:­Զուտ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հետ­առնչ­վող­և­սույն­զե­կույ­ցի­ընդ­

59

հա­նուր­ մա­սում­ ա­ռանձ­նաց­ված­ որ­ևէ­ ՀԿ­ի­ մա­սին­ հա­մայն­քում­ ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­տե­ղե­կաց­ված­չէ:Ա­ռող­ջա­պա­հա­կան­հաս­տա­տութ­յուն­նե­րը­ոս­տի­կա­նութ­յան­հետ­հա­մա­

գոր­ծակ­ցում­են­միայն­առ­կա­ըն­թա­ցա­կար­գե­րից­ել­նե­լով:­Բ­ժիշկ­նե­րը­տեղ­յակ­ են­պա­հում­ ոս­տի­կա­նութ­յա­նը­ բո­լոր­ դեպ­քե­րի­ մա­սին,­ ո­րոնք­ կան­ հի­վան­դա­նո­ցում,­ին­չը­չի­են­թադ­րում­ԸԲ­խնդրով­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յուն:Այս­պի­սով,­կա­րե­լի­է­նշել,­որ­ու­սում­նա­սիր­ված­­հա­մայնք­նե­րից,­թերևս,­

այս­հա­մայն­քում­է,­որ­ա­ռա­վել­շատ­կա­ռույց­ներ­կան,­ա­ռա­վել­սերտ­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յուն­կա,­սա­կայն­միև­նույն­է,­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­հետ­աշ­խա­տանք­ներն­այս­հա­մայն­քի­ոս­տի­կա­նութ­յան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­հա­մար­ևս­բարդ­է­և­շատ­դեպ­քե­րում­ա­նըն­դու­նե­լի:

60

ՎԱՆԱՁՈՐ ՀԱՄԱՅՆՔ

Հե­տա­զո­տութ­յան­ըն­թաց­քում­նա­խա­պես­ի­րա­կա­նաց­ված­քար­տե­զագր­ման­հա­մա­ձայն՝­Վա­նա­ձոր­քա­ղա­քում­ընտր­վել­ են­հետև­յալ­ կա­ռույց­նե­րը՝­Տես­Դիագ­րա­մա­3:­Ընտր­վել­են­հա­մայն­քա­յին­պե­տա­կան­և­­ոչ­պե­տա­կան­կա­ռույ­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րից­այն­մաս­նա­գետ­ներն,­ով­քեր­ու­նեն­­նվա­զա­գույ­նը­մեկ­տար­վա­աշ­խա­տան­քա­յին­փորձ­և­­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­հետ­տվյալ­կա­ռույ­ցում­ա­ռա­վել­շատ­են­առնչ­վում:­Ոս­տի­կա­նութ­յան­ հա­մա­կար­գից­ ընտր­վել­ են­ Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ գոր­ծե­

րով­բա­ժան­մուն­քի­բո­լոր­և­հա­մայ­քա­յին­ոս­տի­կա­նութ­յան­բաժ­նի­3­4­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ:­Վա­նա­ձոր­քա­ղաքն­էլ­ յու­րա­հա­տուկ­է­նրա­նով,­որ­հա­մայն­քա­յին­բո­լոր­

պե­տա­կան­կա­ռույց­ներն­ու­նեն­մե­կա­կան­բա­ժին՝­բա­ցի­ոս­տի­կա­նութ­յու­նից:­Այս­հա­մայն­քում­միմ­յան­ցից­ա­ռանձ­նաց­ված­գոր­ծում­են­Տարոնի­և­Բազումի­բաժինները:Անդրադառնանք­կառույցներին­առանձին­առանձին:

1. Ընտանեկան բռնության ընկալումները և դիրքորոշումները

Ինչ­պես­ մյուս­ հա­մայն­քե­րում,­ այս­տեղ­ ևս­­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­երևույ­թի­մա­սին­ըն­կա­լում­ներն­ու­դիր­քո­րո­շում­նե­րը­տար­բեր­են՝­կապ­ված­հա­մայն­քում­ըն­դուն­ված­նոր­մե­րի,­ար­ժեք­նե­րի,­պատ­կե­րա­ցում­նե­րի­ու­առ­կա­ կարծ­րա­տի­պե­րի­ հետ:­ Հե­տա­զո­տութ­յան­ շրջա­նակ­նե­րում­ ի­րա­կա­նաց­ված­հար­ցազ­րույց­նե­րի­ըն­թաց­քում­պարզ­դար­ձավ,­որ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­եր­ևույ­թի­մա­սին­Վա­նա­ձոր­քա­ղա­քում­ևս­­ա­մե­նա­լայն­և­խոր­պատ­կե­րա­ցում­ներն­ու­նեն­հա­սա­րա­կա­կան­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րը:­Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­մա­սին­ընդգր­կուն­պատ­կե­րա­ցում­ներ­ու­նեն­նաև­ԸԿԵԻՊԲ­ի­և­ԽՀՀ­ի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը:­Հա­սա­րա­կա­կան­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­ կող­մից­

նշվեց,­որ­ըն­տա­նի­քում,­տար­բեր­ան­դա­նե­րի­կող­մից­կիրառվող­բռնութ­յան­ցան­կա­ցած­տե­սակ­հա­մար­վում­է­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն՝­սե­ռա­կան,­ֆի­զի­կա­կան,­հո­գե­բա­նա­կան,­ինչ­պես­նաև­տնտե­սա­կան:­ԸԿԵԻՊԲ­և­ԽՀՀ­մաս­նա­գետ­նե­րի­կող­մից­ա­ռանձ­նաց­վե­ցին­հատ­կա­պես­

ե­րե­խա­նե­րի­ չա­րա­շահ­ման,­ ան­տես­ման,­ ան­տար­բե­րութ­յան,­ ինչ­պես­ նաև­գերխ­նամ­քի­դեպ­քե­րը՝­որ­պես­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն:­

61

Դիա

գրա

մա 3

. Վա

նաձո

րում

առկ

ա և

հետ

ազո

տվա

ծ կա

ռույց

ները

62

Խնդ­րով­մտա­հոգ­ված­մի­քա­նի­մաս­նա­գետ­ներ­նշե­ցին,­որ­ըն­տա­նի­քում­ծնո­ղի­ կող­մից­ դաս­տիա­րա­կե­լու,­ սաս­տե­լու,­ նա­խա­տե­լու,­ վար­քի­ դրա­կան­փո­փո­խութ­յան­ նպա­տա­կով­ ե­րե­խա­յի­ նկատ­մամբ­ կի­րառ­ված­ֆի­զի­կա­կան­ու­ժը­(ապ­տակն­ու­ծե­ծը),­ինչ­պես­նաև­բղա­վելն­ու­ա­նու­շադ­րութ­յան­մատ­նե­լը­ «մեր­ ա­վան­դա­կան­ ըն­տա­նիք­նե­րում­ օ­րի­նա­չափ­ են­ և­­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­չեն­դի­տարկ­վում,­որն­­էլ­հան­դի­սա­նում­է­եր­ևույ­թի­շա­րու­նա­կա-կա­նութ­յան,­ան­պատ­ժե­լիութ­յան­և­խո­րա­նա­լու­ու­լուրջ­վտանգ­ներ­կա­յաց-նող­դեպ­քե­րի­պատ­ճառ»: Հե­տա­զոտ­ված­ դպրոց­նե­րի­ աշ­խա­տա­կից­նե­րի­ կող­մից­ ըն­տա­նե­կան­

բռնութ­յան­ շրջա­նակ­նե­րում­ա­ռանձ­նա­հա­տուկ­ընդգծ­վում­են­ըն­տա­նի­քում­ե­րե­խա­յի­ի­րա­վուն­քի­ոտ­նա­հար­ման­դեպ­քե­րը,­ինչ­պես­նաև­ծնող­նե­րի­կող­մից­ ծնո­ղա­կան­պար­տա­կա­նութ­յուն­նե­րի­ չկա­տա­րե­լը­ կամ­թե­րի­ կա­տա­րե­լը:­Հիմ­նա­կա­նում­ան­հանգս­տաց­նում­են­այն­դեպ­քե­րը,­ո­րոնց­պատ­ճա­ռով­խախտ­վում­է­ե­րե­խա­յի՝­կրթութ­յուն­ստա­նա­լու­ի­րա­վուն­քը:­

«Ար­ձա­նագր­վել­ է­ դեպք,­ երբ­ ե­րե­խան,­ չդի­մա­նա­լով­ծնո­ղի­վատ­վե­րա-

բեր­մուն­քին,­հե­ռա­ցել­է­տնից:­Դեպ­քե­րը­գու­ցե­քիչ­են,­բայց­կան­թաքն­ված­

դեպ­քեր,­ո­րոնք­չեն­ար­ձա­նագր­վում:­Ե­րե­խա­նե­րի­դպրոց­չհա­ճա­խե­լը­եր­բեմն­

պատ­ճա­ռա­բա­նում­են­սո­ցիա­լա­պես­ա­նա­պա­հով­վի­ճա­կում­գտնվե­լու,­գրքե-

րի­հա­մար­անհ­րա­ժեշտ­վար­ձավ­ճար­նե­րի­բա­ցա­կա­յութ­յան­պատ­ճա­ռով,­սա-

կայն­դա­միայն­կա­ղա­պար­է»:

Դպ­րո­ցի­­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Վա­նա­ձոր­ քա­ղա­քում­ ի­րա­կա­նաց­ված­ հե­տա­զո­տութ­յան­ արդ­յունք­նե­րը­փաս­տե­ցին,­ որ­ Ոս­տի­կա­նա­կան­ բա­ժան­մունք­նե­րի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­մե­ծա­մաս­նութ­յու­նը,­ խո­սե­լով­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ մա­սին,­ ընդգ­ծում­ է­այն­դեպ­քե­րը,­ո­րոնք­կապ­ված­են­ֆի­զի­կա­կան­և­սե­ռա­կան­բռնութ­յան­հետ:­Պատ­կե­րա­ցում­նե­րի­այս­տե­սակն­էլ­բա­ցատր­վում­է­այն­հան­գա­ման­քով,­որ,­ոս­տի­կան­ներն­ի­րենց­գոր­ծա­ռույթ­նե­րի­և­պար­տա­կա­նութ­յուն­նե­րի­ի­րա­կա­նաց­ման­ ըն­թաց­քում,­ ա­ռա­վե­լա­պես­ հան­դի­պում­ են­ վե­րոնշ­յալ­ դեպ­քե­րին,­ի­րա­վա­սութ­յուն­ներ­ ու­նե­նում­ են­ միայն­ բռնութ­յան­ նշյալ­տե­սակ­նե­րի­ հետ­կապ­ված­ աշ­խա­տանք­ներ­ ի­րա­կա­նաց­նե­լիս:­ Հար­ցազ­րույ­ցին­ մաս­նակ­ցած­ոս­տի­կան­նե­րից­ ո­մանք­ նշե­ցին,­ որ,­ նույ­նիսկ,­ հո­գե­բա­նա­կան­ բռնութ­յան­դեպ­քե­րին­ա­կա­նա­տես­լի­նե­լու,­անձ­նա­պես­նման­եր­ևույ­թը­բռնութ­յուն­հա­մա­րե­լու­պա­րա­գա­յում­ան­գամ,­ չու­նեն­զո­հին­ա­ջակ­ցութ­յուն­տրա­մադ­րե­լու­հմտութ­յուն­ներ­ և/­կամ­ բռնութ­յուն­ գոր­ծադ­րո­ղին­պա­տաս­խա­նատ­վութ­յան­են­թար­կե­լու­ի­րա­վա­սութ­յուն:­

63

Ինչ­պես­հե­տա­զոտ­ված­մյուս­հա­մայնք­նե­րում,­այն­պես­էլ­Վա­նա­ձոր­քա­ղա­քում,­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ հետ­ կապ­ված­ դիր­քո­րո­շում­նե­րի­ տար­բե­րութ­յուն­ներ­նկատ­վում­են­նույ­նիսկ­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քի­և­հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կա­նութ­յան­աշ­խա­տա­կից­նե­րի­միջև:­Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներն,­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յու­նը­դի­տար­կե­լիս,­ ել­նում­ են­ ե­րե­խա­յի­ վրա­ հնա­րա­վոր­ բա­ցա­սա­կան­ հետ­ևանք­նե­րի­տե­սանկ­յու­նից,­ իսկ­ հա­մայն­քա­յին­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­կար­ծում­են,­որ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յունն­ա­վե­լի­«եվ­րո­պա­կան­տեր­մին­է,­հա­րիր­չէ­մեր­հա­սա­րա­կութ­յա­նը,­և­­որ­ըն­տա­նե­կան­կոնֆ­լիկտ­նե­րը­պետք­չէ­հա­մա­րել­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն»:­Ե­թե­փոր­ձենք­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­եր­ևույ­թի­ ըն­կալ­ման­վե­րա­բեր­յալ­ հա­մե­մա­տա­կան­ներ­տա­նել­ար­դեն­ նշված­կա­ռույց­նե­րի­և­­ոս­տի­կա­նա­կան­բա­ժան­մունք­նե­րի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­միջև,­ակն­հայտ­է,­որ­ոս­տի­կան­ներն­ա­վե­լի­նեղ­պատ­կե­րա­ցում­ներ­ու­նեն­եր­ևույթի­վե­րա­բեր­յալ,­ ա­վե­լի­ կողմ­ են­ դեպ­քե­րի­ մա­սին­ չբարձ­րա­ձայ­նե­լուն­ (դի­տար­կե­լով­այդ­երևույթ­նե­րը­որ­պես­ըն­տա­նիք­նե­րում­հա­ճա­խա­կի­տե­ղի­ու­նե­ցող­կոնֆ­լիկտ­ներ),­քան­քա­ղա­քի­այլ­կա­ռույց­նե­րի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը:Այս­պի­սով,­կա­րող­ենք­փաս­տել,­որ­Վա­նա­ձոր­քա­ղա­քում­ըն­տա­նե­կան­

բռնութ­յանն­առնչ­վող­տար­բեր­կա­ռույց­նե­րում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­մա­սին­հա­մընդ­հա­նուր­սահ­ման­ման­և­­ըն­կալ­ման,­նպա­տա­կաուղղ­ված­աշ­խա­տանք­ներ­ ի­րա­կա­նաց­նե­լու­ հստակ­ մե­խա­նիզմ­նե­րի­ բա­ցա­կա­յութ­յու­նը­խո­չըն­դոտ­է­հան­դի­սա­նում­դեպ­քե­րին­արդ­յու­նա­վետ­ար­ձա­գան­քե­լու­և­հե­տա­գա­ծայ­րա­հե­ղա­ցում­նե­րը­կան­խե­լու­հա­մար:­Ա­մեն­դեպ­քում,­հե­տա­զո­տութ­յան­շրջա­նակ­նե­րում­ընտր­ված­կա­ռույց­նե­րը­ յու­րա­քանչ­յուրն­ինչ­որ­ չա­փով­ի­րա­կա­նաց­նում­ է­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­կան­խար­գել­մա­նը,­ հայտ­նա­բեր­մանն­ու­մի­ջամ­տութ­յանն­ուղղ­ված­աշ­խա­տանք­ներ:­Անդ­րա­դառ­նանք­կա­ռույց­նե­րի­գոր­ծու­նեութ­յանն­այս­տե­սանկ­յու­նից­ևս:

2. Ըն տա նե կան բռնութ յուն նե րի կան խար գե լու մը, հայտ նա բե րու մը և

մի ջամ տութ յու նը Վա նա ձոր քա ղա քում

Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեմ­պայ­քա­րե­լու­ոչ­մի­կոնկ­րետ­մե­խա­նիզմ­չի­գոր­ծում­ ինչ­պես­ հե­տա­զո­տութ­յուն­ ի­րա­կա­նաց­րած­ մյուս­ հա­մայնք­նե­րում,­այն­պես­էլ­ՀՀ­Լո­ռու­մար­զի­Վա­նա­ձոր­քա­ղա­քում:Քա­ղա­քում­գոր­ծող­և­մեր­կող­մից­հե­տա­զոտ­ված­հա­սա­րա­կա­կան­կազ­

մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­հիմ­նա­կան­գոր­ծա­ռույթ­նե­րը­որ­պես­կա­նոն­նե­րա­ռում­են­ե­րե­խա­նե­րի­ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յու­նը,­նրանց­վար­քի­դրա­կան­

64

փո­փո­խութ­յու­նը,­ցե­րե­կա­յին­խնամ­քի­կազ­մա­կեր­պումն­ու­կրթա­կան­ծրագ­րե­րի­մեջ­ներգ­րա­վե­լը,­ մի­ շարք­հմտութ­յուն­նե­րի­ու­սու­ցա­նումն­ու­այլ­ևայլ­պա­հանջ­մունք­նե­րի­բա­վա­րա­րու­մը:­Սա­կայն­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րը,­ ինչ­պես­ նաև­ բո­լոր­ կրթա­կան­ հաս­

տա­տութ­յուն­նե­րը­շատ­դեպ­քե­րում­ի­րենց­հիմ­նա­կան­գոր­ծա­ռույթ­նե­րի­ի­րա­կա­նա­ցու­մից­ բա­ցի,­ աշ­խա­տանք­ներ­ են­ ի­րա­կա­նաց­նում­ նաև­ ըն­տա­նի­քի­այլ­ան­դամ­նե­րի­հետ,­քա­նի­որ­ե­րե­խա­յի­վար­քում,­հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րում­տե­ղի­ու­նե­ցող­ցան­կա­ցած­փո­փո­խութ­յան­պատ­ճառն­ա­ռա­ջին­հեր­թին­փոր­ձում­են­փնտրել­ե­րե­խա­յի­ըն­տա­նի­քում:

«Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­բա­ցա­հայտ­ման­դեպ­քում­միան­գա­մից­մի­ջամ-

տութ­յուն­ չի­ ի­րա­կա­նաց­վում:­ Նախ­նա­կան­տե­ղե­կա­տութ­յուն­ է­ հա­վա­քագր-

վում­տվյալ­ըն­տա­նի­քի­վե­րա­բեր­յալ:­Ն­ման­տե­ղե­կատ­վութ­յուն­կա­րող­են­հա-

ղո­դել­ու­սու­ցիչ­նե­րը,­ծնող­խոր­հուր­դի­ան­դամ­նե­րը,­հար­ևան­նե­րը:­Այ­նու­հետև­

ե­րե­խա­նե­րի­ գե­նա­յին­ ու­սում­նա­սի­րութ­յուն­նե­րի­ ի­րա­կա­նաց­ման­ հա­մար­ դի-

մում­են­ու­սու­ցիչ­նե­րին:­Այս­պա­րա­գա­յում­գաղտ­նիութ­յուն­ է­պահ­պան­վում,­

այն­պես­են­ի­րա­կա­նաց­նում­հար­ցում­նե­րը,­ո­րը­չի­վնա­սի­որ­ևի­ցե­կող­մին,­կոն-

ֆի­դեն­ցիա­լութ­յան­սկզբուն­քը­պահ­պան­վում­է:­Ես­շատ­մեծ­կար­ևո­րութ­յուն­

եմ­դարձ­նում­տես­նե­լու՝­արդ­յոք­ու­նե­ցել­են­այդ­ե­րե­խա­նե­րը­մեծ­քույր-եղ­բայր,­

նրանց­ժա­մա­նակ­ինչ­պես­է­ե­ղել­ի­րա­վի­ճա­կը:­Սա­էլ­է­օգ­նում­հաս­կա­նա­լու­

խնդի­րը­միշտ­է­ե­ղել­այդ­ըն­տա­նի­քում,­թե­նոր­է»:

ՀԿ­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

«Ա­շա­կերտ­ու­նենք,­ում­ծնող­նե­րը­դեռ­ե­րե­խա­յի­մա­նուկ­հա­սա­կում­ա­մուս-

նա­լուծ­վել­ են,­ չնա­յած­ դա­տա­րա­նը­ չի­ ար­գե­լել,­ որ­ հայ­րը­ այ­ցե­լի­ ե­րե­խա­յին,­

նա­դա­չի­ա­րել,­միայն­վճա­րել­է­ա­լի­մենտ­նե­րը,­ին­չը­շատ­չնչին­գու­մար­էր:­Ես­

դպրոց­եմ­հրա­վի­րել­եր­կու­ծնողն­նե­րին­էլ,­սա­կայն­նրանց­նոր­մալ­զրույ­ցը­միմ-

յանց­հետ­չստաց­վեց,­վի­ճա­բա­նե­ցին:­Տ­ղա­յին­մե­ծաց­րել­է­մոր­մայ­րը,­և­հայ­րը­

նոր­այ­սօր­է­ուշ­քի­­ե­կել(նա­խմիչք­շատ­էր­սի­րում),­և­­ու­զում­է­օգ­նել­իր­տղա­

ե­րե­խա­յին:­Ես­փորձ­ եմ­ա­րել­ մեր­ձեց­նե­լու­տղա­յին­ հոր­ հետ,­ սա­կայն­տղան­

շատ­սառն­էր­ըն­դու­նում­հո­րը,­իսկ­տա­տի­կը­և­մայ­րը­դեմ­էին,­որ­հայ­րը­հան-

դի­պի,­տղա­յին­ա­նընդ­հատ­ի­րենք­էլ­էին­ճնշում,­հոր­դեմ­տրա­մադ­րում,­սա­կայն­

դա­տա­րա­նի­վճռով,­հայ­րը­կա­րող­է­շա­բա­թա­կան­մեկ­ան­գամ­այ­ցե­լել­որ­դուն»:

Դպ­րո­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­կան­խար­գել­մամբ­զբաղ­վող­կոնկ­րետ­կա­ռույց­ներ­Վա­նա­ձոր­քա­ղա­քում­ևս­­առ­կա­չեն:­Որ­պես­կան­խար­գե­լիչ­աշ­խա­տանք­

65

ներ,­այս­ հա­մայն­քում­ևս,­ դի­տարկ­վում­ են­ դպրոց­նե­րում­ կամ­խնամ­քի­ ու­ցե­րե­կա­յին­կենտ­րոն­նե­րում­կազ­մա­կերպ­վող­քննար­կում­նե­րը,­ոս­տի­կա­նութ­յան­ ԱԳ­ բա­ժան­մուն­քի­ դպրո­ցա­կան­ տե­սուչ­նե­րի­ կող­մից­ ­ ա­շա­կերտ­նե­րի­հետ­ի­րա­կա­նաց­վող­զրույց­նե­րը:­

«Ի­րա­կա­նաց­վում­են­կան­խար­գե­լիչ­աշ­խա­տանք­ներ:­Դ­րանք­կա­րող­են­լի-

նել­դա­սալ­սում­նե­րի­ժա­մա­նակ­ման­կա­վար­ժա­կան­մե­թոդ­նե­րի­կի­րառ­ման­մի-

ջո­ցով:­Դաս­ղե­կի­ժա­մե­րին­կլոր­սե­ղա­նի­շուրջ­քննար­կում­ներ­են­կազ­մա­կերպ-

վում,­ե­րե­խա­նե­րը­կա­րո­ղա­նում­են­քննար­կել­ի­րենց­հու­զող­հար­ցե­րը:­Բա­ցի­այդ,­

գոր­ծում­է­ծնո­ղա­կան­հա­մալ­սա­րան,­որ­տեղ­ե­րեք­ա­մի­սը­մեկ­հան­դի­պում­ներ­են­

կազ­մա­կերպ­վում­ծնող­նե­րի­հետ:­Վեր­ջին­ներս­են­ա­ռաջ­քա­շում­ի­րենց­խնդիր­նե-

րը­և­հա­մա­տեղ­աշ­խա­տան­քով­փոր­ձում­են­ա­ջակ­ցութ­յուն­ցու­ցա­բե­րել»:

Դպ­րո­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Հա­սա­րա­կա­կան­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րում,­խնամ­քի­և­կր­թա­կան­հաս­տա­տութ­յուն­նե­րում­ եր­ևույ­թի­ դեմ­ կան­խար­գե­լիչ­ աշ­խա­տանք­ներ­ ի­րա­կա­նաց­վում­է­ծնո­ղա­կան­ժո­ղով­նե­րի­կամ­ա­ռան­ձին­հան­դի­պում­նե­րի,­ե­րե­խա­նե­րի­հետ­կազ­մա­կերպ­ված­ըն­թա­ցիկ­մի­ջո­ցա­ռում­նե­րի­ըն­թաց­քում՝­ծնո­ղա­վար­ման­և­կեն­ցա­ղա­վար­ման­հմտութ­յուն­նե­րի­ու­սուց­ման,­ի­րա­վունք­նե­րի­և­պար­տա­կա­նութ­յուն­նե­րի­մա­սին­ի­րա­զեկ­ման,­հո­գե­բա­նա­կան­և­խորհր­դատ­վա­կան­այլ­աշ­խա­տանք­նե­րի­ի­րա­կա­նաց­ման­տես­քով:­Այլ­կան­խար­գե­լիչ­աշ­խա­տանք­ներ­քա­ղա­քում­չեն­ի­րա­կա­նաց­վում:­

«Ե­ղել­է­դեպք,­երբ­ի­մա­ցել­ենք,­որ­հայր­ծնո­ղը­ալ­կո­հո­լից­կախ­վա­ծութ­յուն­ու-

նի,­աշ­խա­տանք­չու­նի­ու­պա­րա­պութ­յու­նից­խմիչք­է­օգ­տա­գոր­ծում,­կռիվ­ներ­սար-

քում­ա­նընդ­հատ:­Ես­ինքս­հրա­վի­րել­եմ­այդ­հայր­ծնո­ղին,­խնդրել­եմ,­որ­թեթև­

գույ­քա­յին­վե­րա­նո­րո­գում­նե­րի­հար­ցում­ա­ջակ­ցի­մեզ,­որ­պես­զի­զբաղ­ված­ լի­նի:­

Հա­վա­տա­ցեք,­երբ­նա­ու­նե­նում­է­կար­ևո­րութ­յան­զգա­ցում,­փոխ­վում­է­ի­րա­վի­ճա-

կը:­Հի­մա­կնոջ­հետ­զրույց­նե­րը­ցույց­են­տվել,­որ­ա­վե­լի­ուշ­ուշ­է­խմում­վեր­ջերս»:­

Դպ­րո­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

«Օ­րի­նակ,­կար­մի­ըն­տա­նիք,­ո­րում­շա­րու­նակ­առ­կա­էին­ըն­տա­նե­կան­կոնֆ-

լիկտ­ներ­և­բռ­նութ­յուն­ներ:­Ա­մու­սի­նը­հար­բե­ցող­էր,­վե­ճերն­ու­կռիվ­ներն­ան­պա-

կաս­էին,­և­կին­իր­ե­րե­խա­նե­րի­հետ­գի­շե­րում­էր­այս­տեղ,­հե­ռա­ցել­էր­տնից:­Մենք­

ըն­տա­նիք­նե­րի­հա­մար­նա­խա­տես­ված­սեն­յակ­ներ­չու­նենք,­բայց­ե­րե­խա­յի­սեն­յա-

կում­3­ա­միս­պա­հե­ցինք­այդ­մայ­րի­կին,­ո­րով­հետև­թաքն­վում­էր­ա­մուս­նուց...»:

Խ­նամ­քի­հաս­տա­տութ­յան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

66

Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­հայտ­նա­բեր­ման­­մեջ,­որ­պես­կա­նոն,­ա­ռա­վել­շատ­կա­ռույց­ներ­են­ներգ­րավ­ված:­Որ­պես­հայտ­նա­բեր­ման­կար­ևոր­կա­ռույց՝­Վա­նա­ձոր­քա­ղա­քում­հան­դի­սա­նում­են­դպրոց­ներն­ու­խնամ­քի­և­պաշտ­պա­նութ­յան­գի­շե­րօ­թիկ­հաս­տա­տութ­յու­նը:­Այս­կա­ռույց­նե­րում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի,­ե­րե­խա­նե­րի­նկատ­մամբ­բռնութ­յան,­վատ­վե­րա­բեր­մուն­քի,­ան­տես­ման­կամ­այլ­­ուղ­ղա­կի­կամ­ա­նուղ­ղա­կի­ազ­դե­ցութ­յան­բա­ցա­հայ­տու­մը­հիմ­նա­կա­նում­ի­րա­կա­նա­նում­է­ե­րե­խա­յի,­անհ­րա­ժեշ­տութ­յան­ դեպ­քում­ ըն­տա­նիք­նե­րի­ կա­րիք­նե­րի­ գնա­հատ­ման,­ ինչ­պես­ նաև­ հենց­ե­րե­խա­նե­րի­հետ­ան­հա­տա­կան­կամ­խմբա­յին­աշ­խա­տանք­նե­րի­ի­րա­կա­նաց­ման­ըն­թաց­քում:­Ե­րե­խա­յի­ագ­րե­սիվ­կամ­գե­րակ­տիվ,­ան­տար­բեր­կամ­խու­սա­փո­ղա­կան­­վար­քը­մաս­նա­գետ­նե­րի­հա­մար­ազ­դակ­է­հան­դի­սա­նում­ըն­տա­նի­քում­տե­ղի­ու­նե­ցող­բռնութ­յան­եր­ևույթ­նե­րի­հայտ­նա­բեր­ման­հա­մար:­Ե­րե­խա­յի­շուրջ­կա­տար­վող­բո­լոր­ի­րա­դար­ձութ­յուն­ներն­ու­ե­րե­խա­յի­շա­հե­րի,­պաշտ­պա­նութ­յան­հետ­կապ­ված­խնդիր­ներն­այս­հաս­տա­տութ­յուն­նե­րի­ու­շադ­րութ­յան­կենտ­րո­նում­են­և­ն­րանց­կող­մից­ի­րա­կա­նաց­վող­աշ­խա­տանք­նե­րը­տե­ղա­փոխ­վում­են­նաև­ըն­տա­նիք:­Տ­նայ­ցե­րի­մի­ջո­ցով­մաս­նա­գետ­նե­րը­հնա­րա­վո­րութ­յուն­են­ու­նե­նում­և՛­եր­ևույ­թի­հայտ­նա­բեր­ման,­և՛­ի­րա­վի­ճա­կի­խոր­ու­սում­նա­սիր­ման:Վա­նա­ձո­րում­գոր­ծող­հա­սա­րա­կա­կան­կա­ռույց­ներն­ու­ԽՀՀ­ն­­ի­րենց­բուն­

գոր­ծու­նեութ­յու­նը­ չեն­ հա­մա­րում­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­ հայտ­նա­բեր­մու­մը,­ սա­կայն­հա­մայն­քի­ա­ռա­վել­փոքր­ լի­նե­լը­նպաս­տում­ է­նրան,­որ­այս­ կա­ռույ­ցի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներն­ա­վե­լի­ լավ­ են­ ճա­նա­չում­ հա­մայն­քի­խնդրա­հա­րույց­ ըն­տա­նիք­նե­րին­ և­ կա­րո­ղա­նում­ են­ հայտ­նա­բե­րել­ նմա­նա­տիպ­դեպ­քե­րը:­Ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­այս­տեղ­ևս­կար­ծես­թե­հայտ­նա­բեր­ման­ա­մե­նաակ­տիվ­կա­ռույցն­է:­Այս­հա­մայն­քում­ևս­հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կան­նե­րը,­յու­րա­քանչ­յուրն­իր­տա­րած­քում,­բա­ցա­հայ­տում­է­ան­հաշտ­ըն­տա­նիք­նե­րը,­ հաշ­վա­ռում­ և­պար­բե­րա­բար­այ­ցե­լութ­յուն­նե­րի­ և­ զ­րույց­նե­րի­ մի­ջո­ցով­փոր­ձում­լու­ծել­խնդիր­նե­րը:­Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ գոր­ծե­րով­ բա­ժան­մուն­քի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­ ևս­­

ի­րա­կա­նաց­նում­են­հայտ­նա­բեր­ման­աշ­խա­տանք­ներ,­սա­կայն­ան­չա­փա­հաս­նե­րին­վնաս­հասց­նե­լը­կան­խե­լու­կամ­նրանց­կող­մից­հա­վա­նա­կան­ի­րա­վա­խախտ­վարք­դրսևո­րե­լը­կան­խե­լու­տե­սանկ­յու­նից:­Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­մա­սին­ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­տե­ղե­կա­նում­ է­նաև­այլ­ հաս­տա­տութ­յուն­նե­րի­կող­մից­ա­հա­զան­գի,­տու­ժո­ղի­կամ­նրա­հա­րա­զա­տի­բո­ղոք­դի­մու­մի­մի­ջո­ցով:

67

Ա­ռող­ջա­պա­հա­կան­հաս­տա­տութ­յուն­ներն­այս­հա­մայն­քում­ևս­ներգ­րավ­վում­ են­աշ­խա­տանք­նե­րի­ մեջ­ մի­ջամ­տութ­յան­փու­լում:­Այ­սինքն,­ կա­րե­լի­ է­ա­սել,­որ­հայտ­նա­բեր­մանն­ուղղ­ված­հստակ­մե­խա­նիզմ­ներ­քա­ղա­քում­առ­կա­ չէ,­ սա­կայն­ հա­մայն­քի­ յու­րա­հատ­կութ­յունն­այն­ է,­ որ­ա­վե­լի­փոքր­ է­և­մաս­նա­գետ­նե­րը­խնդրա­հա­րույց­ըն­տա­նիք­նե­րին­ա­վե­լի­լավ­ճա­նա­չե­լու­արդ­յուն­քում­ա­վե­լի­հեշտ­և­հա­ճա­խա­կի­հայտ­նա­բե­րում­ներ­են­ի­րա­կա­նաց­նում:Հե­տա­զո­տութ­յան­ շրջա­նակ­նե­րում­ Վա­նա­ձոր­ քա­ղա­քում­ հար­ցազ­րույց­

նե­րի­ մաս­նակ­ցած­ ­ կա­ռույց­նե­րի­ մե­ծա­մաս­նութ­յու­նում­ մաս­նա­գետ­ներն­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ հետ­կապ­ված­դեպ­քե­րի­ հետ­աշ­խա­տե­լու­ հնա­րա­վո­րութ­յուն­հիմ­նա­կա­նում­ու­նե­նում­են­այն­փու­լում,­երբ­ար­դեն­կա­խոր­մի­ջամ­տութ­յուն­ի­րա­կա­նաց­նե­լու­անհ­րա­ժեշ­տութ­յուն:­Այ­սինքն,­բո­լոր­կա­ռույց­նե­րի­աշ­խա­տանք­ներն­ուղղ­ված­են­մի­ջամ­տութ­յան­փու­լին:­Ինչ­պես­նշում­են­ԸԲ­զո­հե­րի­հետ­աշ­խա­տող­ո­րոշ­ մաս­նա­գետ­ներ,­«­Վաղ­փու­լե­րում­եր­ևույ­թի­կան-խար­գել­ման­հա­վա­նա­կա­նութ­յու­նը­նվազ­է­թե­կուզ­և­միայն­այն­պատ­ճա­ռով,­որ­մար-

դիկ­ի­րենց­շուր­ջը­և­­ի­րենց­հան­դեպ­ի­րա­կա­նաց­վող­բռնութ­յան­դեպ­քերն­ըն­տա­նի­քում­

թաքց­նում­են­կամ­հա­ճախ­որ­պես­բռնութ­յուն­չեն­ըն­կա­լում:­Ե­րե­խան­չի­գի­տակ­ցում,­

որ­ծնո­ղի­կամ­ըն­տա­նի­քի­այլ­ան­դա­մի­կող­մից­ճնշվե­լը,­ծե­ծի­են­թարկ­վե­լը,­ան­տես-

վե­լը­և­­այլ­եր­ևույթ­ներ,­հա­մար­վում­են­բռնութ­յուն:­Կա­նայք,­ով­քեր­տա­րի­ներ­ի­վեր­

ապ­րում­են­ար­գելք­նե­րի,­վա­խի,­ծե­ծի­մթնո­լոր­տում,­հար­մար­վել­են­վի­ճա­կին,­և­հիմ-

նա­կա­նում­գտնում­են­ցան­կա­ցած­պատ­ճա­ռա­բա­նութ­յուն՝­ար­դա­րաց­նե­լու­բռնութ­յան­

հան­գա­ման­քը»:­

Դպ­րոց­նե­րի,­ ՀԿ­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­ կող­մից­ նշվեց,­ որ­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­ հետ­ կապ­ված­ խնդիր­նե­րին­ մի­ջամ­տե­լու,­ ա­ջակ­ցութ­յուն­ տրա­մադ­րե­լու­ըն­թաց­քում­հա­ճա­խա­կի­են­լի­նում­դեպ­քե­րը,­երբ­աշ­խա­տանք­նե­րի­կի­զա­կե­տում­հայտն­վում­է­բռնութ­յուն­գոր­ծադ­րո­ղը:­Հիմ­նա­կա­նում­բռնութ­յուն­գոր­ծադ­րո­ղի­զբաղ­վա­ծութ­յան­ա­պա­հո­վու­մը­և­ն­րա­հետ­խորհր­դատ­վա­կան­աշ­խա­տանք­նե­րի­ի­րա­կա­նա­ցու­մը­­ո­րոշ­խնդիր­նե­րի­լու­ծում­է­հան­դի­սա­նում,­սա­կայն­բռնա­րար­նե­րի­հետ­աշ­խա­տող­կա­ռույց­ներ­կար­ծես­թե­չկան,­և­խն­դիր­նե­րը­մնում­են­չլուծ­ված:

«Ինչ­ վե­րա­բե­րում­ է­ բռնա­րա­րի­ հետ­աշ­խա­տանք­նե­րին,­ ա­պա­ ե­ղել­ են­

դեպ­քեր,­ երբ­վեր­ջի­նիս­ա­ռա­ջար­կել­ են­դպրո­ցում­աշ­խա­տել`­ որ­պես­դռնա-

պան:­Այս­տեղ­կար­ևոր­վում­է­բռնա­րա­րին­մեր­տե­սա­դաշ­տում­պա­հե­լը­և­­ու-

սում­նա­սի­րե­լը»:

Դպ­րո­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

68

ՍԾՏԲ­ն­­ այժմ­ կոնկ­րետ­ աշ­խա­տանք­ներ­ չի­ ի­րա­կա­նաց­նում՝­ ուղղ­ված­ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ կան­խար­գել­մա­նը,­ ­ հայտ­նա­բեր­մա­նը­ և­ մի­ջամ­տութ­յա­նը,­սա­կայն­Վա­նա­ձոր­քա­ղա­քում­ևս­նախ­տես­վում­է­ստեղ­ծել­հա­մա­լիր­ սո­ցիա­լա­կան­ ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­տա­րած­քա­յին­ կենտ­րոն՝­ ին­տեգր­ված­սո­ցիա­լա­կան­ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­հա­մա­կար­գի­ներդր­ման­հա­մա­տեքս­տում,­ո­րը­կա­րող­է­խնդրին­լու­ծում­տալ:­Վա­նա­ձո­րում­նախ­կի­նում­ի­րա­կա­նաց­վել­է­հա­մա­լիր­կենտ­րոն­ու­նե­նա­լու­փորձ­նա­կան­ծրա­գիր,­ին­չը­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­կար­ծի­քով­հա­ջող­ված­փորձ­է­ե­ղել:Լո­ռու­ մար­զի­ԸԿԵԻՊԲ­ի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­փաս­տում­ էին­ ըն­տա­նե­

կան­ բռնութ­յան­ դեպ­քե­րի­ բազ­մա­թիվ­ լի­նե­լու­ հան­գա­ման­քը,­ սա­կայն­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեմ­պայ­քա­րի­մա­սին­օ­րեն­քի­բա­ցա­կա­յութ­յու­նը,­ըստ­նրանց,­թույլ­չի­տա­լիս­լիա­զո­րութ­յուն­ներ­ու­նե­նալ­բռնութ­յուն­գոր­ծադ­րո­ղի­դեմ,­երբ­չկա­որ­ևէ­օ­րեն­քի­խախ­տում:

«­Գի­տեք,­մեզ­ա­ռաջ­նա­յին­պետք­է,­որ­ուղ­ղորդ­ման­կոնկ­րետ­մե­խա­նիզմ-

ներ­ լի­նեն,­ որ­ դրանք­ ի­րա­վա­կան­ հիմք­ ու­նե­նան,­ օ­րեն­քով­ սահ­ման­վեն,­ որ­

մշակ­ված­ու­րիշ­մե­խա­նիզմ­նե­րի­նման­օ­դում­չմնան:­Մեզ­պետք­է,­որ­ըն­դուն-

վի­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­մա­սին­օ­րեն­քը,­ո­րով­հետև­ե­թե­մի­բա­նը­օ­րեն­քով­

հաս­տատ­ված­չէ,­մենք­այս­պես­ա­ռան­ձին-ա­ռան­ձին,­տար­բեր­կա­ռույց­նե­րով­

ինչ­էլ­ա­նենք,­միև­նույն­է,­մեր­ցան­կա­լի­արդ­յուն­քին­չենք­կա­րո­ղա­նա­լու­հաս-

նել,­ո­րով­հետև­մենք­հի­մա­էլ­մեր­ծա­նո­թութ­յան­շրջա­նակ­նե­րում­հա­մա­գոր-

ծակ­ցում­ենք,­բայց­ե­թե­այդ­ծա­նո­թութ­յու­նը­չլի­ներ,­ի՞նչ­կա­նեինք»:

ԸԿԵԻՊԲ­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Այս­կա­ռույ­ցի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­միակն­էին­հե­տա­զո­տութ­յան­ըն­թա­ցում,­որ­նշե­ցին­ի­րենց­կող­մից­ի­րա­կա­նաց­վող­այն­պի­սի­գոր­ծա­ռույթ­ներ,­ընդ­ո­րում­ հաս­տատ­ված­ ի­րա­վա­կան­փաս­տաթղ­թով,­ ո­րոնք,­ ո­րոշ­ դեպ­քե­րում,­կա­րող­են­վե­րագր­վել­նաև­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յա­նը:­Դ­րան­ցից­ա­ռանձ­նաց­վե­ցին­հատ­կա­պես­հետև­յալ­կե­տե­րը.

• ­բա­ժինն­ի­րա­կա­նաց­նում­է­ըն­տա­նի­քի,­կա­նանց­և­­ե­րե­խա­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յանն­ուղղ­ված­քա­ղա­քա­կա­նութ­յու­նը­մար­զե­րում

• ­մշա­կում­և­­ի­րա­կա­նաց­նում­է­ըն­տա­նիք­նե­րի,­կա­նանց­և­­ե­րե­խա­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յանն­ուղղ­ված­ծրագ­րեր

• ­ու­սում­նա­սի­րում­է­կյան­քի­դժվա­րին­ի­րա­վի­ճա­կում­գտնվող­ե­րե­խա­նե­րին­ և­ ն­րանց­ ըն­տա­նիք­նե­րին­ և­ կա­տա­րում­ նրանց­ կա­րիք­նե­րի­գնա­հա­տում­և­­այլն:

69

ԸԿԵԻՊԲ­ն­ևս­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հետ­կապ­ված­հար­ցե­րում­հիմ­նա­կա­նում­­մի­ջամ­տութ­յուն­ի­րա­կա­նաց­նող­կա­ռույց­է,­ընդ­ո­րում­հիմ­նա­կա­նում­ո­րո­շում­ներ­կա­յաց­նող:­Այս­կա­ռույ­ցը­փոր­ձում­է­աշ­խա­տանք­նե­րի­մեջ­ներգ­րա­վել­ցան­կա­ցած­դեպ­քի­հետ­առն­չութ­յուն­ու­նե­ցող­բո­լոր­կա­ռույ­ցի­նե­րի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րին:­ Հատ­կա­պես­ ­անհ­րա­ժեշտ­ է­ հա­մա­րում­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ներ­կա­յա­ցուց­չի­առ­կա­յութ­յունն­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­հետ­կապ­ված­ցան­կա­ցած­աշ­խա­տանք­ի­րա­կա­նաց­նե­լու­ըն­թաց­քում:Պետք­է­նաև­նշել,­որ­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րից­ո­րոշ­նե­րը­շա­հագրգռված­

չեն­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ բա­ժան­մունք­նե­րի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րին­ ներգ­րա­վել­մի­ջամ­տութ­յան­աշ­խա­տանք­նե­րի­ ի­րա­կա­նաց­մա­նը,­ քան­զի­ ու­նեն­ մտա­վա­խութ­յուն,­որ­զո­հը­և­բռ­նութ­յուն­գոր­ծադ­րո­ղը­վստա­հութ­յան­և­­ան­կեղ­ծութ­յան­բարձր­մա­կար­դակ­չեն­ցու­ցա­բե­րի,­քան­զի­ոս­տի­կա­նի­կեր­պարն­ըն­կալ­վում­է­որ­պես­«պատ­ժող­անձ»:­Սա­կայն­ո­րոշ­հաս­տա­տութ­յուն­ներ­էլ­զգում­են­ոս­տի­կա­նի­ներ­կա­յութ­յան­և­պաշ­տո­նով­պայ­մա­նա­վոր­ված­ազ­դե­ցութ­յան­անհ­րա­ժեշ­տութ­յու­նը:

«­Դեպք­ է­ գրանց­վել,­ երբ­ տա­տի­կը­ բռնութ­յուն­ է­ են­թար­կել­ թոռ­նի­կին:­

Վեր­ջինս­ու­ներ­ լսո­ղա­կան­և­­այլ­ա­ռող­ջա­կան­խնդիր­ներ,­իսկ­տա­տիկն­ան-

հան­դուր­ժող­բնա­վո­րութ­յուն­ու­ներ:­Տա­տի­կի­հետ­զրույց­ներ,­աշ­խա­տանք­ներ­

են­ ի­րա­կա­նաց­վել:­Այժմ­ նրանց­ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը­ կա­յուն­ բնույթ­ ու­նեն:­

Տա­տի­կի­վե­րա­բեր­մուն­քը­փոխ­վել­է:­Կա­ռույ­ցում­բռնա­րա­րի­հետ­աշ­խա­տում­

են,­հո­գե­բա­նա­կան­զրույց­ներ­են­ի­րա­կա­նաց­վում,­այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ­վեր­ջին-

նե­րիս­հետ­աշ­խա­տան­քը­ի­րա­վա­պահ­մար­մին­նե­րի­պար­տա­կա­նութ­յունն­է»:

ՀԿ­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

«...նման­դեպ­քե­րում­մենք­փոր­ձում­ենք­այն­պես­ա­նել,­որ­ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­

չմի­ջամ­տի,­նույ­նիսկ,­ե­թե­դրա­կա­րի­քը­կա:­Ն­րանց­տրվում­էր­մաս­նա­գի­տա­կան­

ա­ջակ­ցութ­յուն,­խորհր­դատ­վութ­յուն:­Բանն­այն­էր,­որ­ա­մու­սի­նը­սթափ­վե­լուց­հե-

տո­դառ­նում­էր­լրիվ­ու­րիշ­մարդ:­Ես­ինքս­խո­սել­եմ­ա­մուս­նու­հետ,­բա­ցատ­րել,­

բայց­ալ­կո­հոլ­օգ­տա­գոր­ծե­լուց­հե­տո­ի­րա­վի­ճա­կը­նո­րից­նույնն­էր­մնում»:

Խ­նամ­քի­հաս­տա­տութ­յան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Ոս­տի­կա­նութ­յան­Լո­ռու­մար­զա­յին­վար­չութ­յան­Վա­նա­ձոր­քա­ղա­քի­Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մունք­նե­րի­և­հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կա­նութ­յան­բա­ժան­մունք­նե­րի­աշ­խա­տա­կից­նե­րը­ևս­ներգ­րավ­ված­են­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­մի­ջամ­տութ­յան­փու­լին:­Հե­տա­զո­տութ­յան­արդ­յուն­քում­պարզ­դար­ձավ,­որ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քեր­որ­պես­այդ­պի­սին­սահ­

70

մա­նա­փակ­թվով­են­հան­դի­պում,­ոս­տի­կա­նութ­յու­նում:­Այս­տեղ­ևս,­հա­մայն­քա­յին­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ կող­մից­ հաշ­վառ­վում­ են­ ան­հաշտ­ ըն­տա­նիք­նե­րի­դեպ­քե­րը՝­ որ­պես­ ըն­տա­նե­կան­կեն­ցա­ղա­յին­ բնույ­թի­ դեպ­քեր:­ Ն­մա­նա­տիպ­դեպ­քե­րում­ըն­տա­նիք­ներն­այս­հա­մայն­քում­ևս­հաշ­վառ­վում­են­և­մեկ­տա­րի­գտնվում­ոս­տի­կա­նութ­յան­աշ­խա­տա­կից­նե­րի­հսկո­ղութ­յան­տակ:­Ն­րանց­հետ­ Վա­նա­ձո­րում­ ևս­­ ի­րա­կա­նաց­վում­ է­ պրո­ֆի­լակ­տիկ­ աշ­խա­տանք­ներ,­ո­րը­սահ­մա­նա­փակ­վում­է­այ­ցե­լութ­յուն­նե­րի­և­­ըն­տա­նի­քի­ան­դամ­նե­րի­հետ­զրույց­նե­րի­ի­րա­կա­նաց­մամբ,­­անհ­րա­ժեշ­տութ­յան­դեպ­քում­կա­տար­վում­են­զգու­շա­ցում­ներ՝­պար­տա­վո­րագ­րեր­վերց­նե­լու­մի­ջո­ցով:­

«­Դեպ­քեր­ենք­ու­նե­ցել,­որ­հոր­և­տ­ղա­յի­միջև­է­ե­ղել,­հայ­րը­խմած­գա­լիս­

է­տուն,­տղա­յին­ա­սում­է­գնա­սի­գա­րետ­բեր,­տղան­չի­գնում,­ար­դեն­կռիվ­է­

դառ­նում,­ծե­ծում­է­ե­րե­խա­յին:­

Կամ­հո­գե­կան­հի­վան­դը,­ալ­կո­հո­լի­կը­գա­լիս­է­տուն,­կռիվ­ներ­է­սար­քում­

ըն­տա­նի­քում:­­Այս­դեպ­քե­րի­վախ­ճա­նը­կա­րող­է­շատ­վատ­լի­նել,­բայց­մենք­

բա­ցի­որ­պես­ան­հաշտ­ըն­տա­նիք­­հաշ­վա­ռե­լուց,­պրո­ֆե­լակ­տիկ­բնույ­թի­աշ-

խա­տանք­ներ­տա­նե­լուց­ու­րիշ­բան­չենք­կա­րո­ղա­նում­ա­նել»:­

Ոս­տի­կա­նութ­յան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Ոս­տի­կա­նութ­յան­ ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ գոր­ծե­րով­ բա­ժան­մուն­քի­ աշ­խա­տա­կից­նե­րը­ մի­ջամ­տութ­յան­ փու­լում­ ներգ­րավ­ված­ են­ հատ­կա­պես­ ան­չա­փա­հաս­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յունն­ի­րա­կա­նաց­նե­լու­տե­սանկ­յու­նից:­Ոս­տի­կա­նութ­յան­այս­ բա­ժան­մունքն­ ու­շադ­րութ­յան­ կենտ­րո­նում­ է­պա­հում­ ­ան­չա­փա­հաս­նե­րին,­անհ­րա­ժեշ­տութ­յան­դեպ­քում­ի­րա­կա­նաց­նում­է­հաշ­վա­ռում­և­­նրանց­նկատ­մամբ­ի­րա­կա­նաց­նում­«դաս­տիա­րակ­չա­կան­աշ­խա­տանք­ներ»:­Ոս­տի­կա­նութ­յան­այս­բա­ժան­մուն­քը­ևս,­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­ինչ­պես­ կան­խար­գել­մանն­ ու­ հայտ­նա­բեր­մանն­ ուղղ­ված,­այն­պես­ էլ­ մի­ջա­մտութ­յանն­ուղղ­ված­­կոնկ­րետ­մե­խա­նիզմ­ներ­չու­նի:­Այն­դեպ­քում,­երբ­ԸԲ­դեպ­քը­ պա­րու­նա­կում­ է­ հան­ցա­գոր­ծութ­յան­ հատ­կա­նիշ­ներ,­ ոս­տի­կա­նութ­յան­եր­կու­բա­ժան­մունքն­էլ­հստակ­պատ­կե­րաց­նում­են­ի­րենց­գոր­ծա­ռույթ­նե­րը:­ Այն­ դեպ­քում,­ երբ­ հան­ցա­գոր­ծութ­յան­ հատ­կա­նիշ­նե­րը­ բա­ցա­կա­յում­են,­մի­ջամ­տութ­յու­նը­դեպ­քին­չու­նի­հստա­կութ­յուն:Ա­ռող­ջա­պա­հա­կան­ հաս­տա­տութ­յուն­ներն­ այս­ հա­մայն­քում­ ևս­ մի­ջա­

մ­տում­ են­ դեպ­քին­ միայն­ ո­րո­շա­կի­ բժշկա­կան­ա­ջակ­ցութ­յուն­ տրա­մադ­րե­լով:­Տար­բե­րութ­յունն­այլ­ հա­մայնք­նե­րի­հետ­այն­ է,­ որ­այս­տեղ,­ մար­զա­յին­ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րից­ ել­նե­լով,­ հնչե­ղութ­յուն­ չստա­նա­լու­ նպա­տա­կով,­բժշկա­կան­մի­ջամ­տութ­յան­դի­մող­նե­րը­ա­վե­լի­քիչ­են:­

71

Այս­պի­սով,­Վա­նա­ձոր­քա­ղա­քում­ևս­բո­լոր­նշյալ­կա­ռույց­նե­րում­հստակ­ծրա­գիր­և­գոր­ծա­ռույթ­ներ­չկան­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­եր­ևույ­թի­կան­խար­գել­ման,­հայտ­նա­բեր­ման­և­մի­ջամ­տութ­յան­ուղ­ղութ­յամբ:­Սա­կայն­կա­ռույց­ներն­այս­հա­մայն­քում­ա­ռա­վել­սերտ­են­հա­մա­գոր­ծակ­ցում,­ին­չին­ա­ռա­վել­ման­րա­մասն­կծա­նո­թա­նանք­ներք­ևում:

3. Հա մա գոր ծակ ցութ յունն ըն տա նե կան բռնութ յան խնդրով զբաղ վող տար բեր կա ռույց նե րի և ոս տի կա նութ յան միջև

Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­եր­ևույ­թի­բարդ­ու­ոչ­միան­շա­նակ­ըն­կա­լու­մը­դեռևս­կա­ռույց­նե­րին­թույլ­ չի­տա­լիս­կողմ­նո­րոշ­վե­լու,­թե­եր­ևույ­թի­առ­կա­յութ­յան­դեպ­քե­րում­խնդրին­առնչ­վող­ կա­ռույ­ցը­ կոնկ­րետ­ինչ­պես­պետք­ է­գոր­ծառ­նի:­ՀՀ­Լո­ռու­մար­զի­Վա­նա­ձոր­քա­ղա­քում­ի­րա­կա­նաց­րած­հե­տա­զո­տութ­յան­

արդ­յուն­քում­պարզ­դար­ձավ,­որ­վե­րոնշ­յալ­կա­ռույց­նե­րի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներն­ի­րա­պես­ծա­նոթ­են­մյուս­հաս­տա­տութ­յուն­նե­րին­և­հա­մա­պա­տաս­խան­գոր­ծա­ռույթ­նե­րին,­սա­կայն­այդ­ծա­նո­թութ­յու­նը­բա­վա­րար­չէ,­որ­պես­զի­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­խնդիր­նե­րի­ լուծ­մանն­ ուղղ­ված­արդ­յու­նա­վետ­և­ հա­մա­կարգ­ված­աշ­խա­տանք­ներ­ի­րա­կա­նաց­վեն:­Նշ­վե­ցին­մի­շարք­դեպ­քեր,­երբ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­զո­հի­հետ­տար­բեր­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­ներ­տար­բեր­մե­թոդ­նե­րով­են­աշ­խա­տել,­ինչն­էլ­ա­նընդ­հատ­եր­կա­րաձ­գել­է­խնդրի­լու­ծու­մը:­ԸԿԵԻՊԲ­ի­ Կա­նո­նադ­րութ­յամբ­ սահ­ման­ված­ է,­ որ­ «...բա­ժի­նը­ հա­մա­

գոր­ծակ­ցում­է­մար­զի­հա­մայնք­նե­րի­խնա­մա­կա­լութ­յան­և­հո­գա­բար­ձութ­յան­մար­մին­նե­րի,­սո­ցիա­լա­կան­ծա­ռա­յութ­յան­տա­րած­քա­յին­մար­մին­նե­րի,­ոս­տի­կա­նութ­յան­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­զբաղ­վող­բա­ժան­մունք­նե­րի,­­ու­սում­նա­կան­ հաս­տա­տութ­յուն­նե­րի,­ ա­ռող­ջա­պա­հա­կան­ հիմ­նարկ­նե­րի,­ հա­սա­րա­կա­կան­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի,­ ե­րե­խա­նե­րի­խնամք­և­պաշտ­պա­նութ­յուն­ի­րա­կա­նաց­նող­և­­այլ­հաս­տա­տութ­յուն­նե­րի­հետ»։­Այ­սինքն,­բո­լոր­այն­դեպ­քե­րում,­երբ­կա­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպք,­բա­ժի­նը­լիա­զոր­ված­է­խնդրի­լուծ­մանն­ուղղ­ված­քայ­լեր­մշա­կե­լու­ըն­թաց­քում­հա­մա­գոր­ծակ­ցել­գոր­ծող­վե­րոնշ­յալ­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­հետ:­Եվ­ի­րա­պես,­հե­տա­զո­տութ­յու­նը­ցույց­տվեց,­որ­նշյալ­բո­լոր­կա­ռույց­նե­րը,­հատ­կա­պես­ե­րե­խա­յին­վե­րա­բեր­վող­մի­շարք­հար­ցե­րում,­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­են­այս­բաժ­նի­հետ­ի­րենց­գոր­ծա­ռույթ­նե­րի­ի­րա­կա­նաց­ման­ըն­թաց­քում,­սա­կայն­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­նե­րի­դեպ­քում­պատ­կերն­այլ­է:­Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քում­բա­ժինն­ին­քը­չու­նի­շատ­ գոր­ծա­ռույթ­ներ,­ ո­րոնք­ պետք­ է­ ի­րա­կա­նաց­նի:­ Ա­վե­լին,­ ե­թե­ նույ­նիսկ­

72

փոր­ձում­է­առ­կա­խնդրին­լու­ծում­տալ­և­հա­մա­գոր­ծակ­ցել­այլ­կա­ռույց­նե­րի­հետ,­միև­նույն­է­հա­մայն­քում­չկան­անհ­րա­ժեշտ­մաս­նա­գետ­ներ­ու­կա­ռույց­ներ,­որ­տեղ­կա­րող­է­ուղ­ղորդ­վել­դեպ­քը­և­ս­տա­նալ­լու­ծում:

«Աղ­ջի­կը­19­տա­րե­կան­է,­ըն­տա­նի­քում­բռնութ­յու­նը­ա­նընդ­հատ­շա­րու-

նակ­վում­ է`­ֆի­զի­կա­կան,­հո­գե­բա­նա­կան,­ չա­րա­շա­հում:­Աղ­ջի­կը­դի­մել­ է­բո-

լոր­կա­ռույց­նե­րին,­որ­հե­ռաց­նեն­ի­րեն­իր­ըն­տա­նի­քից,­ո­րով­հետև­ըն­տա­նի­քի­

ան­դամ­ներն­էլ­են­դա­ու­զում,­­սա­կայն­աղ­ջի­կը­գնա­լու­տեղ­չու­նի,­իսկ­ե­ղած­

կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րը­ հիմ­նա­կա­նում­ աշ­խա­տում­ են­ կամ­ մայր­ դար­ձած­

աղ­ջիկ­նե­րի­հետ,­կամ­ե­րե­խա­նե­րի:­Հի­մա­ուր­գնա­այս­աղ­ջի­կը:­Ոչ­մի­կա­ռույց­

կոնկ­րետ­ա­ջակ­ցութ­յուն­չի­տրա­մադ­րում:­Միայն­ուղ­ղոր­դում­են»:

ՀԿ­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

ԸԿԵԻՊԲ­ն­ հա­մա­գոր­ծակ­ցում­ է­ Ոս­տի­կա­նութ­յան­ ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քի­հետ`­հա­մա­տեղ­աշ­խա­տանք­ներ­է­ի­րա­կա­նաց­նում­ե­րե­խա­նե­րի­վրա­բա­ցա­սա­կան­ազ­դե­ցութ­յուն­ու­նե­ցող,­հա­կա­սո­ցիա­լա­կան­վար­քա­գիծ­դրսևո­րող­ծնող­նե­րի­(կամ­նրանց­օ­րի­նա­կան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի)­ հետ,­ մաս­նակ­ցում­ է­խնա­մա­կա­լութ­յան­և­ հո­գա­բար­ձութ­յան­ հանձ­նա­ժո­ղով­նե­րի­այն­նիս­տե­րին,­որ­տեղ­քննարկ­վում­են­ե­րե­խա­յի­հետ­կապ­ված­հա­տուկ­դեպ­քե­րը:­Այս­հա­մայն­քում­ԸԿԵԻՊ­բաժ­նի­և­­ոս­տի­կա­նութ­յան­միջև­առ­կա­հա­մա­

գոր­ծակ­ցութ­յան­ մեջ­ կար­ևոր­ է­այն,­ որ­ դեպ­քե­րի­ վե­րա­բեր­յալ­ հե­տա­դարձ­կա­պը­միշտ­պահ­պան­վում­է:­Ինչ­պես­փաս­տում­է­ԸԿԵԻՊԲ­ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը,­ոս­տի­կա­նութ­յուն­ուղ­ղոր­դե­լու­դեպ­քեր­հա­մե­մա­տա­բար­ա­վե­լի­քիչ­են­պա­տա­հում,­շատ­ա­վե­լի­հա­ճախ­տե­ղի­է­ու­նե­նում­Ոս­տի­կա­նութ­յան­Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­բա­ժան­մուն­քի­կող­մից­ուղ­ղոր­դում­դե­պի­ի­րենց­ծա­ռա­յութ­յուն:­

«­Հե­տա­դարձ­կա­պը­միշտ­էլ­կա­բո­լոր­կա­ռույց­նե­րի­հետ:­Ե­թե­մենք­ինչ–որ­

մի­դեպք­փո­խան­ցում­ենք­օ­րի­նակ­ոս­տի­կա­նութ­յա­նը,­հե­տո­ան­պայ­ման­մեր­ու-

շադ­րութ­յու­նը,­կա­պը­պահ­պա­նում­ենք­այդ­ըն­տա­նիք­նե­րի­հետ:­Նույ­նը­լի­նում­

է­նաև­հա­կա­ռակ­դեպ­քում:­Երբ­ևէ­խնդիր­ներ­չեն­ե­ղել­այդ­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ-

յուն­նե­րի­ըն­թաց­քում»:

ԸԿԵԻՊԲ­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Կր­թա­կան­հաս­տա­տութ­յուն­նե­րում,­ե­րե­խա­նե­րի­խնամ­քի­և­պաշտ­պա­նութ­յան­գի­շե­րօ­թիկ­հաս­տա­տութ­յու­նում­ե­րե­խա­յի­հետ­կապ­ված­ցան­կա­ցած­դեպ­քի­մա­սին­տե­ղե­կաց­նում­և­խորհր­դակ­ցում­են­ԸԿԵԻՊԲ­ի­հետ:­

73

Այ­սինքն,­ այս­ կա­ռույց­նե­րի­ միջև­ հիմ­նա­կա­նում­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­տե­ղի­է­ու­նե­նում­ե­րե­խա­նե­րի­խնդիր­նե­րի­լուծ­մանն­ուղղ­ված­աշ­խա­տանք­նե­րի­ըն­թա­ցում:­Հա­սա­րա­կա­կան­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­ հետ­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­

ա­ռիթ­ներ­կրթա­կան­և­խ­նամ­քի­հաս­տա­տութ­յուն­նե­րը­հիմ­նա­կա­նում­­ու­նե­նում­են­այն­դեպ­քե­րում,­երբ­դպրո­ցը­մի­ջամ­տում­է­ե­րե­խա­յին­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­ ուղ­ղոր­դե­լու­ հար­ցում­ կամ­այն­ դեպ­քե­րում,­ երբ­ ՀԿ­ի­ շա­հա­ռուն­տվյալ­ հաս­տա­տութ­յան­ սան­ է:­Խ­նամ­քի­ հաս­տա­տութ­յան­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­ նշե­ցին,­ որ­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ հետ­ կապ­ված­ դեպ­քե­րը­ հիմ­նա­կա­նում­փոր­ձում­են­լու­ծել՝­օգ­տա­գոր­ծե­լով­անձ­նա­կան­հե­ղի­նա­կութ­յունն­ու­հնա­րա­վո­րութ­յուն­նե­րը:­Ոս­տի­կա­նութ­յան­հետ­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­մա­սին­խո­սե­լիս­նշվեց,­որ­հնա­րա­վո­րինս­փոր­ձում­են­ոս­տի­կա­նին­չներգ­րա­վել­ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ դեպ­քե­րին,­ որ­պես­զի­խնդիրն­ա­ռա­վել­ հնչե­ղութ­յուն­չստա­նա:­Նույ­նիսկ­նշվեց­մի­դեպ­քի­մա­սին,­երբ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­զո­հին­պա­հել­են­հաս­տա­տութ­յու­նում­անվ­տան­գութ­յունն­ա­պա­հո­վե­լու­և­բռ­նա­րա­րից­թաքց­նե­լու­նպա­տա­կով,­և­­այդ­ըն­թաց­քում­ոս­տի­կա­նութ­յա­նը­չեն­տե­ղե­կաց­րել,­որ­պես­զի­դեպ­քը­չդառ­նա­հա­մայն­քում­քննարկ­ման­ա­ռար­կա­և­­ա­վե­լի­չվնա­սի­ըն­տա­նի­քին:­Սա,­կա­րե­լի­է­ա­սել,­փոքր­հա­մայն­քին­յու­րա­հա­տուկ­ ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­ է,­ երբ­ փորձ­ է­ ար­վում­ հա­սա­րա­կութ­յան­կող­մից­ա­նըն­դու­նե­լի­եր­ևույ­թը­թաքց­նել,­հե­տա­գա­յում­տվյալ­ան­ձին­պի­տա­կա­վո­րե­լուց­խու­սա­փե­լու­հա­մար:­Ոս­տի­կա­նի­հետ­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­հիմ­նա­կա­նում­ լի­նում­է­հաս­տա­տութ­յու­նում­կարգ­ու­կա­նո­նի,­ե­րե­խա­նե­րի­միջև­վի­ճա­բա­նութ­յուն­նե­րի,­անվ­տան­գութ­յան­պահ­պան­ման­նպա­տա­կով:Հա­սա­րա­կա­կան­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­ կող­մից­

տա­րաբ­նույթ­ կար­ծիք­ներ­հնչե­ցին՝­ ոս­տի­կան­նե­րի­ հետ­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ վե­րա­բեր­յալ:­ Հե­տա­զո­տութ­յան­ արդ­յունք­նե­րով,­ ՀԿ­ ո­լոր­տի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­ գո­հու­նա­կութ­յուն­ հայտ­նե­ցին­Տա­րո­նի­ բա­ժան­մուն­քի­ հետ­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նից:­ Նշ­վեց,­ որ­ ցան­կա­ցած­ դեպ­քում,­ երբ­ ըն­տա­նի­քում­բռնութ­յան­խնդրի­հետ­աշ­խա­տե­լու­ըն­թաց­քում­ոս­տի­կա­նութ­յան­աշ­խա­տա­կից­նե­րի­ անհ­րա­ժեշ­տութ­յուն­ է­ զգաց­վել,­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ նշված­ բա­ժի­նը­պատ­րաս­տա­կամ­ա­ջակ­ցել­է:­Նշ­վե­ցին­նաև­մի­շարք­դեպ­քե­րի­մա­սին,­երբ­ոս­տի­կա­նութ­յան­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քի­աշ­խա­տա­կից­նե­րը­տվյալ­հա­սա­րա­կա­կան­կազ­մա­կեր­պութ­յուն­ներ­են­ուղ­ղոր­դել­ե­րե­խա­յին­ կամ­ ըն­տա­նի­քին՝­ նա­խա­պես­ տե­ղե­կաց­ված­ լի­նե­լով­ հաս­տա­տութ­յան­կող­մից­ի­րա­կա­նաց­վող­գոր­ծա­ռույթ­նե­րին:­

74

«Ա­մու­սին­նե­րը­ բա­ժան­ված­ էին,­ կի­նը­ ե­րե­խա­նե­րի­ հետ­ ու­րիշ­ տեղ­ էր­

բնակ­վում,­բայց­ա­մու­սինն­ա­նընդ­հատ­հե­տապն­դում­էր­կնո­ջը,­ու­մի­օր­այդ­

կնոջ­տնից­քիչ­հե­ռու,­աշ­խա­տան­քից­տուն­գնա­լիս­հար­ձակ­վում­է­կնոջ­վրա­

ու­դա­նա­կի­հար­ված­ներ­հասց­նում­3­ան­գամ,­կի­նը­սկզբից­բո­ղո­քում­է,­գործ­

է­հա­րուց­վում,­սա­կայն­բո­ղո­քը­հետ­է­վերց­նում­և­կարճ­վում­է­գոր­ծը:­Բայց­

դրա­նից­մի­քա­նի­օր­հե­տո­կի­նը­նո­րից­դի­մում­է­գրում,­ո­րով­հետև­­ա­նընդ-

հատ­ա­հա­զան­գեր­է­ստա­ցել,­սպառ­նանք­ներ,­որ­կսպա­նի­և­­այլն:­Կ­նոջն­օգ-

նութ­յուն­տրա­մադ­րե­լու­հա­մար­մեզ­մի­ՀԿ­էր­դի­մել,­մենք­­էլ­նրա­հետ­կցել­

ենք­մի­ոս­տի­կան,­ով­աշ­խա­տան­քի­է­տա­րել­բե­րել­այդ­կնո­ջը,­որ­տղա­մար­դը­

չմո­տե­նար:­Հի­մա­գոր­ծը­վե­րաքն­նիչ­դա­տա­րա­նում­է»:

Ոս­տի­կա­նութ­յան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ

Սա­կայն,­ Վա­նա­ձոր­ քա­ղա­քում­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ հետ­ կապ­ված­պատ­կե­րը­խիստ­տար­բեր­է­ոչ­միայն­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­գոր­ծե­րով­բա­ժան­մուն­քի­և­հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կա­նութ­յան,­այլև­տար­բեր­եր­կու­բա­ժին­նե­րի­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ գոր­ծե­րով­ բա­ժան­մունք­նե­րի­ միջև:­ Ինչ­պես­ նշվեց,­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­տե­սա­կե­տից,­ա­ռա­վել­ակ­տիվ­գոր­ծըն­կեր­է­հա­մար­վում­Տա­րո­նի­բաժ­նի­ԱԳ­բա­ժան­մուն­քը:­Բա­զու­մի­բաժ­նի­ԱԳ,­ինչ­պես­նաև­Տա­րո­նի­բաժ­նի­հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կա­նութ­յան­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­տե­ղե­կաց­վա­ծութ­յու­նը­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րում­ա­ջակ­ցութ­յուն­տրա­մադ­րող­ՀԿ­նե­րի­մա­սին­ցածր­է,­ուս­տի­նույն­պի­սինն­է­նաև­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ակ­տի­վութ­յան­աս­տի­ճա­նը:ՀԿ­նե­րը­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­են­ԸԿԵԻՊԲ­ի,­ԽՀՀ­ի,­դպրոց­նե­րի,­ման­կա­

պար­տեզ­նե­րի,­ա­ռող­ջա­պա­հա­կան­հաս­տա­տութ­յուն­նե­րի,­այլ­ՀԿ­նե­րի­հետ:­Կան­ ՀԿ­ներ,­ որ­տեղ­ ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ շեղ­վող­ վար­քի­ կան­խար­գել­ման­նպա­տա­կով­ա­նընդ­հատ­յա­հան­դի­պում­ներ­են­ու­նե­նում­ոս­տի­կան­նե­րի­հետ,­սա­կայն­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­ հետ­կապ­ված­ոս­տի­կա­նի­ կող­մից­ա­ջակ­ցութ­յուն­ՀԿ­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը­ստա­նում­են­միայն­­տնայ­ցե­րի­ժա­մա­նակ,­երբ­ ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ գոր­ծե­րով­ բա­ժան­մուն­քից­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ է­ ներգ­րավ­վում­մաս­նա­գի­տա­կան­խմբի­մեջ:Ա­ռող­ջա­պա­հա­կան­հաս­տա­տութ­յուն­նե­րի­հետ­բո­լոր­կա­ռույց­նե­րի,­այդ­

թվում­ոս­տի­կա­նութ­յան,­ներ­կա­յա­ցու­ցի­չե­րը­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­են­կապ­ված­ի­րենց­շա­հա­ռո­ւի­ա­ռող­ջա­կան­խնդիր­նե­րի՝­բժշկա­կան­ա­ջակ­ցութ­յուն­ստա­նա­լով­միայն:Հար­ցազ­րույց­նե­րին­ մաս­նակ­ցած­ յու­րա­քանչ­յուր­ մաս­նա­գե­տի­ կող­մից,­

ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հար­ցե­րի­շուրջ­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­կար­ևո­րութ­

75

յու­նը­առ­կա­կա­ռույց­նե­րի­միջև,­կար­ևոր­և­­անհ­րա­ժեշտ­հա­մար­վեց:­Ա­վե­լին,­հե­տա­զո­տութ­յան­մաս­նա­կից­նե­րը­նշե­ցին­մի­շարք­խնդիր­ներ,­ո­րոնք­խո­չըն­դո­տում­են­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեմ­աշ­խա­տանք­նե­րին­ու­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­զար­գաց­մա­նը:­Ն­շենք­դրան­ցից­հետև­յալ­նե­րը.

• ­Սե­փա­կան­ ի­րա­վունք­նե­րի­ և­­ ա­զա­տութ­յուն­նե­րի­ պաշտ­պա­նութ­յան­վե­րա­բեր­յալ­հա­սա­րա­կութ­յան­տե­ղե­կաց­վա­ծութ­յան­ու­գի­տե­լիք­նե­րի­պա­կաս

• ­Ոս­տի­կա­նութ­յան­ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յան­ցածր­աս­տի­ճան՝­ԸԲ­խնդրով­զբաղ­վող­այլ­պե­տա­կան­ու­ոչ­պե­տա­կան­կա­ռույց­նե­րի­վե­րա­բեր­յալ­

• ­Մի­ շարք­ հաս­տա­տութ­յուն­նե­րում­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­խնդրով­զբաղ­վող­կա­ռույց­նե­րի,­այդ­թվում­ մաս­նա­գի­տաց­ված­ՀԿ­նե­րի­վե­րա­բեր­յալ­ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յան­բա­ցա­կա­յութ­յուն

• ­ՀՀ­ում­Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­ մա­սին­ օ­րեն­քի­և­ հաս­կա­ցութ­յու­նը­սահ­մա­նող­ի­րա­վա­կան­ակ­տի­բա­ցա­կա­յութ­յուն

• Օգ­նող­մաս­նա­գետ­նե­րի­սահ­մա­նա­փակ­քա­նակ• ­Ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ խնդիր­նե­րով­ զբաղ­վող­ կոնկ­րետ­ կազ­մա­կեր­պութ­յան­բա­ցա­կա­յութ­յուն

• ­Հո­գե­կան­ա­ռող­ջութ­յան,­կախ­վա­ծութ­յուն­ներ­ու­նե­ցող­և­­այլ­բնույ­թի­բռնա­րար­նե­րի­ նկատ­մամբ­ (այդ­ թվում՝­ հո­գե­բա­նա­կան­ բռնութ­յուն­գոր­ծադ­րած)­ «սանկ­ցիա­ներ»­ կի­րա­ռե­լու­ լիա­զո­րութ­յան­ բա­ցա­կա­յութ­յուն­

• ­Չա­փա­հաս­զո­հե­րին­ա­ջակ­ցութ­յուն­ցու­ցա­բե­րող­կա­ռույց­նե­րի­բա­ցա­կա­յութ­յուն:

76

ԱՄՓՈՓՈՒՄ

Այս­պի­սով,­ ամ­փո­փե­լով­ հե­տա­զո­տութ­յան­ արդ­յունք­նե­րը,­ ու­սում­նա­սիր­ված­ թի­րախ­ հա­մայնք­ներն՝­ ի­րենց­ են­թա­կա­ռուց­վածք­նե­րով­ և­ բ­նու­թագ­րե­րով,­կա­րե­լի­ է­փաս­տել,­ որ­Հա­յաս­տա­նի­Հան­րա­պե­տութ­յու­նում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­խնդրով­հստակ­պա­տաս­խա­նա­տու­որ­ևէ­պե­տա­կան­կամ­ ոչ­պե­տա­կան­ կա­ռույց­ գո­յութ­յուն­ չու­ներ­ մինչև­ 2013­ թվա­կա­նը:­ Այս­ա­ռու­մով,­ թերևս­ փորձ­ է­ կա­տար­վել­ ի­րա­վի­ճա­կը­ շտկել­ Ոս­տի­կա­նութ­յան­հա­մա­կար­գում՝­2013թ­­ին­Ք­րեա­կան­հե­տա­խու­զութ­յան­գլխա­վոր­վար­չութ­յան­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ կող­մից­ կա­տար­վող­հան­ցա­գոր­ծութ­յուն­նե­րի­ բա­ժի­նը­վե­րան­վա­նե­լով­«Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յան­և­­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեմ­պայ­քա­րի»­վար­չութ­յան:­Այ­սու­հան­դերձ,­նշված­ան­վա­նա­փո­խութ­յա­նը­դեռևս­չեն­հա­ջոր­դել­ո­լոր­տի­ի­րա­վա­կան­կար­գա­վո­րում­նե­րը­ և­ ս­տո­րա­բա­ժան­ման­ գոր­ծա­ռու­թա­յին­ ու­ ան­վա­նա­կան­ ամ­բող­ջա­կան­փո­փո­խութ­յու­նը՝­նե­րառ­յալ­վե­րը­նշված­վար­չութ­յան­տա­րած­քա­յին­ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րը:Պետք­է­փաս­տել­նաև,­որ­ԸԲ­խնդրով­ա­ռա­վել­ակ­տիվ­զբաղ­վել­ու­զբաղ­

վում­են­հատ­կա­պես­հա­սա­րա­կա­կան­կա­ռույց­նե­րը,­ո­րոնք,­սա­կայն,­ֆի­նան­սա­կան­ու­ծրագ­րա­յին­կա­յու­նութ­յան­տե­սա­կե­տից­խիստ­ե­րե­րուն­են:­Ա­վե­լին,­նշված­կա­ռույց­ներն­ու­նեն­հստակ­ուղղ­վա­ծութ­յուն­ներ՝­դե­պի­կա­նայք,­խիստ­հազ­վա­դեպ,­նաև՝­դե­պի­ե­րե­խա­նե­րը:­Բա­ցի­այդ­նշված­կա­ռույց­ներն­ու­նեն­այլ­ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­ևս:­Որ­պես­կա­նոն,­թվարկ­ված­կա­ռույց­նե­րը­ միտ­ված­ են­ ոչ­ միայն­և­­ ոչ­այն­քան­դեպ­քե­րի­ հայտ­նա­բեր­մա­նը,­ կամ­կան­խար­գել­մա­նը,­որ­քան­հետ­ևան­քա­յին­մի­ջամ­տութ­յա­նը:­Ա­վե­լին,­հա­ճախ­հենց­զո­հերն­են­զան­գա­հա­րում­տվյալ­կա­ռույց­նե­րի­թեժ­գծե­րին,­երբ­ար­դեն­անհ­րա­ժեշտ­է­լի­նում­«վի­րա­հա­տա­կան­մի­ջամ­տութ­յուն»:­Թեև­տար­բեր­ՀԿ­նե­րի,­դպրո­ցի­անձ­նա­կազ­մի­կող­մից­ի­րա­կա­նաց­վող­

փոք­րա­թիվ­նա­խա­ձեռ­նութ­յուն­նե­րի,­նոր­ներդր­վող­կամ­ար­դեն­գոր­ծող­սո­ցիա­լա­կան­ ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­ ջան­քե­րի,­ այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ,­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­ դեպ­քե­րի­ հիմ­նա­կան­ հայտ­նա­բե­րող­ մար­մի­նը,­ թերևս­ կրկին­մնում­է­ոս­տի­կա­նութ­յու­նը՝­որ­պես­հա­մայն­քի­հետ­ա­ռա­վել­հա­ճախ­առնչ­վող­կա­ռույց:­Կան­խար­գել­ման­հար­ցում­(ո­րը­նաև­են­թադ­րում­է­մի­ջամ­տութ­յան­տար­բեր­ ձևեր­ ու­ մե­թոդ­ներ)­ որ­ևէ­ կա­ռույց­ գե­րա­կա­ չէ:­Այս­ա­ռու­մով,­Ոս­տի­կա­նութ­յան­պա­տաս­խա­նատ­վութ­յանն­է­մնա­ցել­նաև­դեպ­քե­րի­կան­խար­գել­ման­խնդի­րը:­Ի­դեպ,­հենց­Ոս­տի­կա­նութ­յունն­ էլ­ բարձ­րա­ձայ­նում­ է,­ որ­ի­րա­վա­կան­սահ­մա­նա­փա­կում­նե­րի­պատ­ճա­ռով­միշտ­չէ,­որ­կա­րո­ղա­նում­է­

77

հայտ­նա­բե­րել­բռնութ­յու­նը,­և­հիմ­նա­կա­նում­կա­րո­ղա­նում­է­դեպ­քին­ըն­թացք­տալ­այն­ժա­մա­նակ,­երբ­կա­որ­ևէ­կող­մից­ա­հա­զանգ­կամ­դի­մում­բո­ղոք:Նշ­ված­խառ­նաշ­փոթ,­հա­ճախ­սպոն­տան­ի­րա­վի­ճա­կը­տար­բեր­կա­ռույց­

նե­րի­կող­մից­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­մա­սին­տար­բեր­պատ­կե­րա­ցում­նե­րի­ու­ըն­կա­լում­նե­րի­արդ­յունք­է:­Վեր­լու­ծութ­յու­նը­վկա­յում­է­նաև­ԸԲ­վե­րա­բեր­յալ­տար­բեր­կա­ռույց­նե­րում­առ­կա­ցածր­ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յու­նը,­ինչն­իր­հետքն­է­ թող­նում­ նաև­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ պատ­րաս­տա­կա­մութ­յան­ վրա:­ Այս­ա­ռու­մով,­ել­նե­լով­ԸԲ­դեպ­քե­րի­հայտ­նա­բեր­ման,­կան­խար­գել­ման­և­մի­ջամ­տութ­յան­փու­լե­րում­տար­բեր­կա­ռույց­նե­րի­դե­րա­կա­տա­րու­մից,­խիստ­տար­բեր­պատ­կե­րա­ցում­նե­րից­ու­դիր­քո­րո­շում­նե­րից՝­ հան­գում­ենք­նաև­նրան,­որ­բո­լոր­հա­մայք­նե­րում­բա­ցա­կա­յում­է­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ընդ­հա­նուր,­միաս­նա­կան­մե­խա­նիզմ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հար­ցե­րի­շուրջ:Հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ մե­խա­նիզ­մի­ ներդր­մանն­ ու­ գոր­ծարկ­մա­նը­ խո­

չըն­դո­տում­ են­ հատ­կա­պես­ հաս­կա­ցութ­յու­նը­ սահ­մա­նող­ ի­րա­վա­կան­ կար­գա­վո­րում­նե­րի­բա­ցա­կա­յութ­յու­նը,­ նեղ­մաս­նա­գետ­նե­րի­բա­ցա­կա­յութ­յու­նը,­գոր­ծող­ անձ­նա­կազ­մե­րի­ մաս­նա­գի­տա­կան­ պատ­րաստ­վա­ծութ­յան­ ցածր­մա­կար­դա­կը:­Այ­սու­հան­դերձ,­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յա­նը­խո­չըն­դո­տող­գոր­ծոն­նե­րից­պա­կաս­կար­ևոր­ չէ­նաև­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յու­նը­հայտ­նա­բե­րե­լու,­կան­խար­գե­լե­լու­և­վաղ­մի­ջամ­տութ­յամբ­դեպ­քե­րի­թի­վը­նվա­զեց­նե­լու­միաս­նա­կան­ո­գու­բա­ցա­կա­յութ­յու­նը՝­խնդի­րը­հա­մա­տեղ­ջան­քե­րով­լու­ծե­լու­ան­հա­տա­կան­ու­խմբա­յին­մա­կար­դա­կով­մո­տի­վա­ցիա­յի­պա­կա­սը:Այնուամենայնիվ,­ ­հե­տա­գա­զար­գա­ցում­նե­րի­կան­խա­տես­ման­տե­սանկ­

յու­նից,­կա­րե­լի­ է­գնա­հա­տել,­որ­ շատ­դրա­կան­է,­որ­ չնա­յած­հե­տա­զոտ­ված­հա­մայնք­նե­րի­ ո­րա­կա­կան­ ու­ քա­նա­կա­կան­ բնու­թագ­րե­րի­ տար­բե­րութ­յա­նը՝­պետք­է­նշել,­որ­միև­նույն­ժա­մա­նակ­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­անհ­րա­ժեշ­տութ­յու­նը­տես­նում­են­բո­լոր­կա­ռույց­նե­րում­(այլ­խնդիր,­որ­չեն­տես­նում,­թե­ինչ­պես­դա­ա­նել),­խնդի­րը­հա­մա­րում­են­ար­դիա­կան,­ցան­կա­նում­են­օ­րեն­քում­հստակ­կար­գա­վո­րում­ներ՝­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հետ­կապ­ված­խնդիր­նե­րը­լու­ծե­լու,­ինչ­պես­նաև­կոնկ­րետ­լուծ­ման­մե­խա­նիզմ­նե­րի­ներդր­ման­նպա­տա­կով:Սա­այն­կար­ևոր­խթանն­է,­ո­րը­թույլ­է­տա­լիս,­եզ­րա­կաց­նե­լու,­որ­արդ­

յու­նա­վետ­մե­խա­նիզ­մի­ներդր­ման­պա­րա­գա­յում,­հնա­րա­վոր­կլի­նի­ու­նե­նալ­փո­խա­դարձ­ հա­մա­ձայ­նութ­յամբ­ աշ­խա­տող­ կա­ռույց­ներ,­ մաս­նա­գետ­ներ,­միմ­յանց­հետ­գոր­ծակ­ցող­պե­տա­կան­և­հա­սա­րա­կա­կան­սեկ­տոր:Ս­տորև­ներ­կա­յաց­վում­են­վեր­լու­ծութ­յան­արդ­յուն­քում­ստաց­ված­եզ­րա­

կա­ցութ­յուն­ներն­ ու­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան,­ գոր­ծըն­կե­րա­յին­ մո­դե­լի­ ստեղծ­մա­նը­նպաս­տող­ա­ռա­ջար­կութ­յուն­նե­րը:

78

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

1. ­­Հա­յաս­տա­նում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հար­ցե­րով­զբաղ­վող­մաս­նա­գի­տաց­ված­պե­տա­կան­կա­ռույց­չի­գոր­ծում,­ինչ­պես­նաև­դեռևս­ըն­դուն­ված­չէ­որ­ևէ­ի­րա­վա­կան­ակտ,­ո­րով­կկար­գա­վոր­վի­ո­լոր­տը:­Այս­պայ­ման­նե­րում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հար­ցե­րով­զբաղ­վում­են­մի­շարք­կա­ռույց­ներ՝­փոր­ձե­լով­ լրաց­նել­միմ­յանց,­հա­ճախ­նաև­կրկնել­նույ­նա­նուն­գոր­ծա­ռույթ­ներ`­ՀՀ­ոս­տի­կա­նութ­յուն,­ՀԿ­ո­լորտ,­ՏԻՄ:­

2. ­­Շա­հագր­գիռ­տար­բեր­կա­ռույց­ներ­տար­բեր­ըն­կա­լում­և­դիր­քո­րո­շում­ու­նեն­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հար­ցում.­ոս­տի­կա­նութ­յունն­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­դի­տար­կում­է­ֆի­զի­կա­կան­և­սե­ռա­կան­բռնութ­յուն­նե­րը,­ՀԿ­նե­րի,­ո­րոշ­ՏԻՄ­ի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­հա­մար­տնտե­սա­կան­և­հո­գե­բա­նա­կան­բռնութ­յու­նը,­որ­տե­ղի­է­ու­նե­նում­ըն­տա­նի­քում,­ևս­վե­րագր­վում­են­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յա­նը:­Ոս­տի­կա­նութ­յան­հա­մար­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րին­ըն­թացք­տա­լը­կրում­է­ըն­տա­նե­կան­կյանք­ ներ­խու­ժե­լու­ ե­րանգ,­ ՀԿ­ ո­լոր­տի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­ հա­մար­դեպ­քե­րին­ ար­ձա­գան­քե­լը­ հիմն­վում­ է­ մար­դու­ ի­րա­վունք­նե­րի­ պաշ­պա­նութ­յան­սկզբուն­քի­վրա:

3. ­­Ոս­տի­կա­նութ­յան­ հա­մա­կար­գում­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ դեպ­քերն­ա­ռա­վել­հա­ճախ­հայտ­նա­բեր­վում­են­հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կա­նութ­յան­բա­ժան­մուն­քի­կող­մից:­Ն­րանք­ա­ռա­ջին­օ­ղակն­են­ըն­տա­նե­կան­ա­մե­նա­տար­բեր­ կոնֆ­լիկտ­ներն­ ու­խնդիր­նե­րը­ բա­ցա­հայ­տե­լու­տե­սա­կե­տից:­Ա­վե­լին,­սահ­ման­ված­կար­գով­վա­րում­են­նաև­նման­խնդրա­հա­րույց­ըն­տա­նիք­նե­րի­հաշ­վառ­ման­մատ­յան­և­­աշ­խա­տանք­ներ­ի­րա­կա­նաց­նում­նրանց­հետ:

4. ­­Օ­րենսդ­րա­կան­ա­ռու­մով,­բա­ցա­կա­յում­են­այն­պի­սի­հաս­կա­ցութ­յուն­նե­րի­սահ­մա­նում­ներն,­ինչ­պի­սիք­են՝­կան­խար­գե­լիչ­աշ­խա­տանք­ներ,­պրո­ֆի­լակ­տիկ­աշ­խա­տանք­ներ,­բա­ցատ­րա­կան­աշ­խա­տանք­ներ­և­­այլն:

5. ­­ԱԳ­բա­ժան­մունք­նե­րը,­որ­պես­կա­նոն,­ԸԲ­դեպ­քե­րին­առնչ­վում,­հատ­կա­պես­որ­ևէ­կերպ­փոր­ձում­են­մի­ջամ­տել,­երբ­դեպ­քի­մեջ­ներգ­րավ­ված­է­ե­րե­խա՝­ան­չա­փա­հաս:­Սույն­ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րի­ներ­գարվ­վա­ծութ­յու­նը,­սա­կայն,­են­թադ­րում­է­ծնող­նե­րի­վատ­վե­րա­բեր­մուն­քի­ազ­դե­ցութ­յան­ արդ­յուն­քում­ ան­չա­փա­հա­սի­ հա­վա­նա­կան­ ի­րա­վա­խախտ­վար­քը­կան­խե­լու­գոր­ծա­ռույթ:

6. ­­ՀԿ­ներն­ա­ռա­վել­հա­ճախ­զբաղ­վում­են­կա­նանց­և­­ե­րե­խա­նե­րի­նկատ­մամբ­ կի­րառ­ված­ դեպ­քե­րի­ հետ,­ ընդ­ ո­րում,­ ե­թե­ կա­նանց­ դեպ­քում­

79

ա­հա­զան­գո­ղը­հիմ­նա­կա­նում­հենց­ի­րենք­են,­ա­պա­ե­րե­խա­նե­րի­դեպ­քում,­ա­հա­զան­գը­ՀԿ­նե­րը­ստա­նում­են­տար­բեր­կա­ռույց­նե­րից,­մաս­նա­վո­րա­պես՝­դպրոց­նե­րից,­ԽՀՀ­նե­րից:

7. ­­Ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յան­ դեպ­քե­րի­ հետ­ ինչ­որ­ չա­փով­առնչ­վող­ կա­ռույց­նե­րը­հստակ­չեն­պատ­կե­րաց­նում­ի­րենց­գոր­ծա­ռույթ­նե­րի­շրջա­նա­կը,­ հա­ճախ­ դա­ հիմ­նա­վո­րե­լով­ միաս­նա­կան­ ի­րա­վա­կան­ ակ­տի­կամ­հա­մա­կար­գող­կա­ռույ­ցի­բա­ցա­կա­յութ­յամբ:­

8. ­­Պե­տա­կան­կա­ռույց­նե­րի­մեծ­մա­սի,­հատ­կա­պես­ոս­տի­կա­նութ­յան­աշ­խա­տա­կից­նե­րը­ չու­նեն­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յու­նը­ ճա­նա­չե­լու­ հա­մար­անհ­րա­ժեշտ­­գի­տե­լիք­ներ­ու­հմտութ­յուն­ներ,­դեպ­քե­րի­հայտ­նա­բեր­ման­ ու­ մի­ջամ­տութ­յան­ ժա­մա­նակ­ ­ սո­վո­րա­բար­ ա­ռաջ­նորդ­վում­ են­կեն­ցա­ղա­յին­գի­տե­լիք­նե­րով:­

9. ­­Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեպ­քե­րի­հետ­աշ­խա­տան­քի­հա­մար­անհ­րա­ժեշտ­գոր­ծի­քա­կազմ­դեռևս­մշակ­ված­և­ներդր­ված­չէ:­

10. ­Ի­րա­վա­կան­ միաս­նա­կան­ակ­տի­ և­ հա­մա­կար­գող­ կա­ռույ­ցի,­ մարմ­նի­բա­ցա­կա­յութ­յու­նը­խո­չըն­դո­տում­է­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեմ­պայ­քա­րով­զբաղ­վող­կա­ռույց­նե­րի­միջև­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ինս­տի­տու­ցիո­նա­լաց­մա­նը:

11. ­Ոս­տի­կա­նութ­յուն­այլ­ կա­ռույց­նե­րի­ միջև­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ որ­ևէ­ձևա­վոր­ված­միաս­նա­կան­մե­խա­նիզմ­այժմ­չի­գոր­ծում­որ­ևէ­հա­մայն­քում:

12. ­Ոս­տի­կա­նութ­յան­և­­այլ­կա­ռույց­նե­րի­միջև­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­հա­մե­մա­տա­բար­արդ­յու­նա­վետ­տե­ղի­է­ու­նե­նում՝­կապ­ված­ան­չա­փա­հաս­նե­րի­հետ,­­այն­էլ­մաս­նա­կի՝­միայն­ե­զա­կի­կա­ռույց­նե­րի­միջև­հա­ճախ­հիմն­ված­անձ­նա­կան­կա­պե­րի­փաս­տի­վրա,­երբ­տար­բեր­կա­ռույց­նե­րի­ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներն­ար­դեն­ ծա­նոթ­ են­ միմ­յանց­ ու­ա­ջակ­ցութ­յան­անհ­րա­ժեշ­տութ­յան­դեպ­քում­կա­րիք­չի­ լի­նում­պաշ­տո­նա­կան­գրութ­յան­և­­ըն­թա­ցա­կար­գե­րի­պահ­պան­ման:

13. ­Բա­ցա­ռութ­յամբ­այն­դեպ­քե­րի,­երբ­գոր­ծում­է­անձ­նա­կան­կա­պի­առ­կա­յութ­յան­հան­գա­ման­քը,­թի­րախ­հա­մայնք­նե­րում­գոր­ծող­կա­ռույց­նե­րը­ոս­տի­կա­նութ­յա­նը­հա­մա­րում­են­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան,­տե­ղե­կատ­վութ­յան­տրա­մադր­ման­հա­մար­փակ­կա­ռույց,­ին­չը­խո­չըն­դո­տում­է­ոս­տի­կա­նութ­յան­և­­այդ­կա­ռույց­նե­րի­միջև­արդ­յու­նա­վետ­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ձևա­վոր­մա­նը,­իսկ­ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­ՀԿ­նե­րին­հա­մա­րում­է­հա­սա­րա­կա­կան­ հի­մունք­նե­րով­ գոր­ծող,­ ոչ­ կա­յուն­ կա­ռույց­ներ,­ ին­չի­պատ­ճա­ռով­չեն­ցան­կա­նում­հա­մա­գոր­ծակ­ցել­ՀԿ­ներ­հետ:

80

ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

1) Ի րա վա կան կար գա վո րում ներ

Անհ­րա­ժեշտ­է­ա­պա­հո­վել­ո­լոր­տի­ի­րա­վա­կան­միաս­նա­կան­կար­գա­վո­րում:­Անհ­րա­ժեշ­տութ­յուն­է­Ըն­տա­նե­կան­­բռնութ­յան­վե­րա­բեր­յալ­օ­րեն­քի­ըն­

դու­նու­մը:­Սա­կայն,­ մինչ­Օ­րեն­քի­ ըն­դու­նումն,­անհ­րա­ժեշտ­ է­ ի­րա­վի­ճա­կա­յին­լուծ­ման­ճա­նա­պար­հով­ա­պա­հո­վել­տար­բեր­գե­րա­տես­չութ­յուն­նե­րի­պա­տաս­խա­նատ­վութ­յու­նը­կա­նո­նա­կար­գող­ի­րա­վա­կան­ակ­տի­կի­րար­կու­մը:­Այս­ի­մաս­տով,­ա­ռա­ջարկ­վում­է՝­ՀՀ­Կա­ռա­վա­րութ­յան­ո­րոշ­մամբ­ժա­մա­

նա­կա­վո­րա­պես­կա­նո­նա­կարգ­րել­բռնութ­յան­այս­տե­սա­կի­ար­ձա­գանք­մանն­ուղղ­ված­հիմ­նախն­դիր­նե­րը­և­պա­տաս­խա­նա­տու­կա­ռույց­նե­րին՝­նշե­լով,­թե­որ­կա­ռույ­ցը­հատ­կա­պես­որ­գոր­ծա­ռույ­թի­հա­մար­է­պա­տաս­խա­նա­տու:Ի­րա­վա­կան­ կար­գա­վո­րում­նե­րը­ հստա­կո­րեն­ պետք­ է­ են­թադ­րեն­ նաև­

ա­պա­գա­յում­տվյալ­կա­ռույ­ցի­կող­մից­կի­րառ­վե­լիք­աշ­խա­տան­քա­յին­գոր­ծիք­նե­րի­նա­խագ­ծում,­մշա­կում:Խիստ­ցան­կա­լի­է,­որ­պես­զի,­մինչև­միաս­նա­կան­օ­րենսդ­րութ­յուն­ու­նե­

նա­լը­գործ­նա­կա­նում­փոր­ձարկ­ված­լի­նեն­են­թադր­յալ­աշ­խա­տան­քա­յին­գոր­ծիք­նե­րը:­Փոր­ձը­ցույց­է­տա­լիս,­որ­հա­ճախ­են­թաօ­րենսդ­րա­կան­ակ­տե­րի­և­­աշ­խա­տան­քա­յին­գոր­ծիք­նե­րի­մշակ­ման­ու­դրանց­փորձ­նա­կան­կի­րառ­ման­ըն­թաց­քում­են­բա­ցա­հայտ­վում­Օ­րեն­քով­կար­գա­վոր­ման­են­թա­կա­մի­շարք­ի­րա­վա­հա­րա­բե­րութ­յուն­ներ:­ Ուս­տի,­ այս­ ա­ռու­մով,­ անհ­րա­ժեշտ­ է­ հե­տա­մուտ­ լի­նել­գոր­ծառ­նա­կան­ (են­թաօ­րենսդ­րա­կան)­ի­րա­վա­կան­ակ­տե­րի­նա­խագծ­ման­և­­աշ­խա­տան­քա­յին­գոր­ծիք­նե­րի­մշակ­ման­աշ­խա­տանք­նե­րին:

2) Հա մա գոր ծա ցութ յան մե խա նիզմ ներ

Մինչ­ միաս­նա­կան­ օ­րենսդ­րութ­յան­ ըն­դու­նումն­ ու­ կի­րա­ռու­մը,­ ա­ռա­ջարկ­վում­ է­ներդ­նել­ՀՀ­ում­հնա­րա­վո­րինս­գոր­ծող,­ կի­րա­ռա­կան­ուղ­ղորդ­ման­մո­դել:­Այս­ա­ռու­մով,­ա­ռա­ջարկ­վում­է­բո­լոր­այն­դեպ­քե­րում,­երբ­կա­մաս­նա­

գի­տա­կան­ ա­ջակ­ցութ­յուն­ ցու­ցա­բե­րե­լու­ կա­րիք,­ ոս­տի­կան­նե­րը­ տու­ժո­ղին­ուղ­ղոր­դեն­հա­մա­պա­տաս­խան­ծա­ռա­յութ­յուն­ներ­մա­տու­ցող­ՀԿ­ներ­և­­պե­տա­կան­կա­ռույց­ներ:­Ոս­տի­կա­նութ­յան­ուղ­ղորդ­ման­մե­խա­նիզմ­նե­րի­տե­սա­կե­տից,­ա­ռա­ջարկ­վում­են­հետև­յալ­նախ­նա­կան­տար­բե­րակ­նե­րը:

81

1. Ոս տի կա նութ յու նը ստանձ նում է ԸԲ ո լոր տը հա մա կար գե լու քա­ղա քա կա նութ յուն ու գոր ծա ռույթ: Այս դեպ քում հնա րա վոր գոր ծա­ռույթ ներ կա րող են լի նել.

• ­ԱԳ­բա­ժան­մուն­քում­վե­րա­պատ­րաստ­ված­2­3­մաս­նա­գետ­նե­րի­կող­մից­դեպ­քի­գրան­ցում

• ­Ան­մի­ջա­պես­ ոս­տի­կա­նութ­յուն­ դի­մե­լու­ և­­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ շեն­քում­գտնվե­լու­ դեպ­քում,­ զո­հին­ ա­ռաջ­նա­յին­ խորհր­դատ­վութ­յան­ տրա­մադ­րում

• ­Դեպ­քի­ուղ­ղոր­դում­հա­մայն­քի­ին­տեգր­ված­սո­ցիա­լա­կան­ծա­ռա­յութ­յան­դեպք­վա­րո­ղին

• ­Դեպք­վա­րո­ղի­հետ­հա­վա­նա­կան­հե­տա­գա­ուղ­ղորդ­ման­կա­ռույց­նե­րի­քննար­կում

• ­Դեպք­վա­րո­ղի­հետ­ուղ­ղորդ­վա­ծի­հե­տա­գա­ի­րա­վի­ճա­կի­ճշգրտում,­հե­տա­դարձ­կա­պի­պահ­պա­նում

• ԸԲ­դեպ­քե­րի­հաշ­վա­ռում,­վի­ճա­կագ­րութ­յան­վա­րում• Բռ­նա­րա­րի­հետ­աշ­խա­տանք

2. Ոս տի կա նութ յու նը ստանձ նում է ԸԲ դեպ քե րում զո հի պաշտ պա­նութ յան գոր ծա ռույ թը

• ­Դեպ­քը­ստա­նա­լուն­պես(դրսից­կամ­հա­մայն­քա­յին­ոս­տի­կան­նե­րի­մի­ջո­ցով)՝­ վե­րը­ նշված­ վե­րա­պատ­րաստ­ված­ մաս­նա­գետ­նե­րի­ կող­մից­տնայ­ցի­կազ­մա­կեր­պում

• ­Զո­հի­պաշտ­պա­նութ­յան­անհ­րա­ժեշ­տութ­յան­ գնա­հա­տում­և­պաշտ­պա­նութ­յան­մի­ջոց­նե­րի­ընտ­րութ­յուն

• ­Զո­հին­ ա­պաս­տա­րան­տե­ղա­փո­խե­լու­ անհ­րա­ժեշ­տութ­յան­ դեպ­քում,­բռնա­րա­րի­մե­կու­սա­ցում,­զո­հին­ոս­տի­կա­նութ­յան­բա­ժին,­ա­պա­նաև­ա­պաս­տա­րան­ու­ղեկ­ցում

• ­Դեպ­քի­մա­սին­հա­մայն­քա­յին­սո­ցիա­լա­կան­ծա­ռա­յութ­յանն­(ա­պա­գա­յում­ին­տեգր­ված­սո­ցիա­լա­կան­ծա­ռա­յութ­յուն)­ի­րա­զե­կում

3. Ոս տի կա նութ յու նը ստանձ նում է ԸԲ դեպք բա ցա հայ տե լու և մի­ջամ տե լու գոր ծա ռույթ՝ որ պես ա ջակ ցող կա ռույց

• ­Ոս­տի­կա­նութ­յան­հա­մայն­քա­յին­բա­ժան­մուն­քը­բա­ցա­հայ­տում­է­դեպ­քը­և­փո­խան­ցում­ԱԳ­և­ԸԲ­կան­խար­գել­ման­բա­ժան­մունք

• ­ԱԳ­բա­ժան­մուն­քի­վե­րա­պատ­րաստ­ված­2­3­մաս­նա­գետ­նե­րը­վեր­լու­

82

ծում­են­ստաց­ված­տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը­և­կա­տա­րում­տնայց• ­Ի­րա­կա­նաց­նում­ են­ առ­կա­ ի­րա­վի­ճա­կի­ նախ­նա­կան­ գնա­հա­տում­ ,­ճա­նա­չում­են­բռնութ­յան­առ­կա­յութ­յունն­ու­տե­սա­կը

• ­Տ­րա­մադ­րում­են­նախ­նա­կան­ճգնա­ժա­մա­յին­խորհր­դատ­վու­թուն­­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­զո­հին­և­­ըն­տա­նի­քին­

• ­Զո­հին­կամ­զույ­գե­րին­հրա­վի­րում­են­ոս­տի­կա­նութ­յան­բա­ժին,­ի­րա­կա­նաց­նում­ճգնա­ժա­մա­յին­խորհր­դատ­վութ­յուն

• ­Նեղ­մաս­նա­գի­տա­կան­հմտութ­յուն­նե­րի­անհ­րա­ժեշ­տութ­յան­դեպ­քում,­զո­հին­ ուղ­ղոր­դում­ են­ հա­մա­պա­տաս­խան­ ծա­ռա­յութ­յուն­ մա­տու­ցող­կոնկ­րետ­կա­ռույց,­այդ­թվում՝­ՀԿ

• Անհ­րա­ժեշ­տութ­յան­դեպ­քում,­զո­հին­ու­ղեկ­ցում­են­նշված­կա­ռույց:

3) Են թա կա ռուց ված քա յին բա րե լա վում

ԸԲ­դեպ­քե­րին,­ըստ­անհ­րա­ժեշ­տութ­յան­ար­ձա­գան­քե­լու­և­խն­դիրն­ամ­բող­ջա­կան­լու­ծե­լու­նպա­տա­կով,­անհ­րա­ժեշտ­է­պե­տա­կա­նո­րեն­ներդ­նել­նոր­կա­ռույց­ներ,­ ինչ­պի­սիք­ են­ կա­ցա­րան­ներն/ա­պաս­տա­րան­ ու­ կոնկ­րետ­ ԸԲ­դեպ­քե­րով­զբաղ­վող­մաս­նա­գի­տա­կան­վե­րա­կանգ­նո­ղա­կան­կենտ­րոն­նե­րը՝­նեղ­մաս­նա­գի­տա­կան­անձ­նա­կազ­մով:­Խիստ­ցան­կա­լի­է­ազ­գա­յին­մա­կար­դա­կով­քա­ղա­քա­կա­նութ­յուն­մշա­կող­ու­քա­ղա­քա­կա­նութ­յան­ի­րա­գոր­ծու­մը­հա­մա­կար­գող­միաս­նա­կան­մարմ­նի­ներդ­րու­մը:Հաշ­վի­առ­նե­լով­մեր­երկ­րի­տնտե­սա­կան­քա­ղա­քա­կան­ի­րա­վի­ճա­կը,­ինչ­

պես­նաև­ֆի­նան­սա­կան­ո­րո­շա­կի­խնա­յո­ղութ­յուն­ներ­կա­տա­րե­լու­անհ­րա­ժեշ­տութ­յու­նը՝­ա­ռա­ջարկ­վում­է­դաշ­տում­գոր­ծող­և­­ո­լոր­տում­փորձ­ու­նե­ցող­ՀԿ­նե­րին­կամ­մաս­նա­վոր­այլ­կա­ռույց­նե­րին­ա­պա­հո­վել­պե­տա­կան­դո­տա­ցիա:­Ո­րո­շա­կի­ ա­ռու­մով,­ պատ­վի­րա­կել­ մաս­նա­գի­տա­կան­ վե­րա­կանգ­նո­ղա­կան­ծրագ­րե­րի,­ ինչ­պես­ նաև­ ա­պաս­տա­րան­նե­րի­ պահ­պան­ման­ ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րը­ՀԿ­նե­րին՝­ա­պա­հո­վե­լով­նրանց­պե­տա­կան­ֆի­նան­սա­վոր­մամբ:­Նշ­ված­ի­րա­վի­ճա­կա­յին­լու­ծու­մը­հնա­րա­վո­րութ­յուն­կտա­նոր­ծա­ռա­յութ­յուն­ներդ­նե­լու­հա­մար­անհ­րա­ժեշտ­ծախ­սե­րի­հա­մե­մա­տութ­յամբ­կա­տա­րել­լուրջ­խնա­յո­ղութ­յուն­ներ,­ո­լոր­տում­մաս­նա­գի­տա­ցած­ՀԿ­նե­րին­ա­պա­հո­վել­ֆի­նան­սա­կան­կա­յու­նութ­յամբ,­իսկ­պե­տութ­յա­նը՝­նշված­ֆի­նան­սա­կան­հոս­քերն­ու­ծախ­սա­յին­արդ­յու­նա­վե­տութ­յու­նը­հսկե­լու­լիա­զո­րութ­յամբ:­Կար­ևո­րա­գույն­խնդիր­նե­րից­մե­կը,­սա­կայն,­որ­կա­րող­է­լուծ­վել­այս­ի­րա­վի­ճա­կա­յին­մո­տեց­մամբ,­Ոս­տի­կա­նութ­յան­և­պե­տա­կան­ու­ոչ­պե­տա­կան­մար­մին­նե­րի­գոր­ծա­ռույթ­նե­րի­կան­խա­տե­սե­լիութ­յունն­ու­եր­կա­րա­ժամ­կետ­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­հիմ­քե­րի­ստեղ­ծումն­է­և­փո­խա­դարձ­վստա­հութ­յան­ձևա­վո­րու­մը:

83

4) Կադ րա յին հա մալ րում և կա րո ղութ յուն նե րի զար գա ցում

Ոս­տի­կա­նութ­յան­(ինչ­պես­նաև­այլ­պե­տա­կան­ծա­ռա­յող­նե­րի)­անձ­նա­կազ­մի­վե­րա­պատ­րաստ­ման­հար­ցը­թերևս­մնում­է­օր­հա­սա­կան:­Ի­րա­կա­նաց­ված­բա­րե­փո­խում­ներն­ու­նա­խա­ձեռ­նութ­յու­նե­րը­չեն­կա­րող­հաս­նել­հա­ջո­ղութ­յան,­ե­թե­ներդր­ված­հա­մա­կարգն­ու­մե­խա­նիզմ­ներն­աշ­խա­տեց­նում­են­ոչ­պրո­ֆե­սիո­նալ­նե­րը:­Այս­ա­ռու­մով,­գործ­նա­կա­նո­րեն­խիստ­անհ­րա­ժեշտ­է.

• ­Ոս­տի­կա­նութ­յան­ հա­մա­կար­գը­ հա­մալ­րել­ հո­գե­բան,­ սո­ցիա­լա­կան­աշ­խա­տող­ մաս­նա­գետ­նե­րով­ (ե­թե­ ոչ­ հաս­տի­քա­յին,­ ա­պա­ նվա­զա­գույ­նը­կոն­սուլ­տան­տի­կար­գա­վի­ճա­կով)

• ­ԸԲ­դեպ­քե­րով­հնա­րա­վոր­առնչ­վող­անձ­նա­կազ­մին­վե­րա­պատ­րաս­տել­հա­տուկ­բռնութ­յան­այս­տե­սա­կի­հետ­աշ­խա­տե­լու­ուղ­ղութ­յամբ­(ԱԳԲ,­ հա­մայն­քա­յին­ ոս­տի­կան­ներ,­ ինչ­պես­ նաև­ դեպք­ քննող­ հե­տաքնն­չա­կան­անձ­նա­կազմ)

• ­ՀՀ­ ողջ­ տա­րած­քում­ գոր­ծող­ ԱԳ­ ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րում­ վե­րա­պատ­րաս­տել­նվա­զա­գույ­նը­2­աշ­խա­տա­կից՝­ան­մի­ջա­պես­թեժ­կե­տե­րում­աշ­խա­տե­լու­հմտութ­յուն­նե­րի­ուղ­ղութ­յամբ­(աշ­խա­տա­կից­նե­րից­մե­կի­կին­լի­նե­լը­պար­տա­դիր­է)

• ­Պե­տա­կան­ սո­ցիա­լա­կան­ քա­ղա­քա­կա­նութ­յան­ փո­փոխ­ման­ արդ­յուն­քում­ ին­տեգր­ված­ սո­ցիա­լա­կան­ ծա­ռա­յութ­յուն­ներ­և­ դեպք­ վա­րող­պաշ­տոն­ ներդ­նե­լու­ դեպ­քում,­ ի­րա­կա­նաց­նել­ ոս­տի­կան­նե­րի­և­­այս­ պե­տա­կան­ ծա­ռա­յող­նե­րի­ հա­մա­տեղ­ վե­րա­պատ­րաս­տում­ներ՝­բռնութ­յան­այս­տե­սա­կին­ար­ձա­գան­քե­լու­ և­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­կա­յաց­ման­ուղ­ղութ­յամբ:

Վե­րա­պատ­րաս­տում­նե­րի­ երկ­րորդ­ փու­լի­ անհ­րա­ժեշ­տութ­յու­նը­ ևս­­ այ­սօր­տե­սա­նե­լի­է՝­ի­րա­վա­կան­ակ­տե­րի­ըն­դու­նու­մից­հե­տո­կամ­դեռևս­դրանց­նա­խագծ­ման­ըն­թաց­քում,­ո­րոնք­պետք­է­նե­րա­ռեն­նաև­հնա­րա­վոր­աշ­խա­տան­քա­յին­գոր­ծիք­նե­րի­մշա­կու­մը:­Այս­ա­ռու­մով,­անհ­րա­ժեշտ­է­վե­րը­նշված­անձ­նա­կազ­մե­րին­վե­րա­պատ­

րաս­տել­նաև­նա­խագծ­ված­գոր­ծիք­նե­րը­գործ­նա­կա­նում­կի­րա­ռե­լու­հմտութ­յան­ուղ­ղութ­յամբ:­

5) Հան րա յին ի րա զե կում և կան խար գե լիչ աշ խա տանք ներ

Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեմ­պայ­քա­րում­կար­ևոր­վում­է­հան­րա­յին­ի­րա­զեկ­ման­աշ­խա­տանք­նե­րը՝­ինչ­պես­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան,­այն­պես­էլ­դրա­դեմ­պայ­քա­րում­ներգ­րավ­ված­կա­ռույց­նե­րի­վե­րա­բեր­յալ:­Այս­ա­ռու­մով­ա­ռա­ջարկ­վում­է.­

84

• ­Տե­ղե­կատ­վա­կան­նյու­թե­րի­տպագ­րութ­յուն,­այդ­թվում­պաս­տառ­ներ­ու­այլ­պա­րա­գա­ներ

• Տե­սա­հո­լո­վակ­նե­րի­պատ­րաս­տում­ու­հան­րայ­նա­ցում• ­Քա­րո­զար­շավ­նե­րի­նա­խագ­ծում,­ռազ­մա­վա­րութ­յան­մշա­կում­ու­ի­րա­գոր­ծում

• ­Ոս­տի­կա­նութ­յան­կող­մից­ի­րենց­կա­ռույ­ցի­գոր­ծա­ռույթ­նե­րի,­ան­հա­պաղ­ մի­ջամ­տութ­յուն­պա­հան­ջող­ դեպ­քե­րի­ ներ­կա­յա­ցում,­տար­բեր­ֆոր­մատ­նե­րի­դա­սըն­թաց­նե­րի­ի­րա­կա­նա­ցում

• ­ԸԲ­և­Ոս­տի­կա­նութ­յան­դե­րա­կա­տա­րու­մը­խո­րագ­րով­հե­ռուս­տա­հա­ղոր­դա­շա­րե­րի­պատ­րաս­տում

• ­ԶԼՄ­նե­րի­ վե­րա­պատ­րաս­տում՝­ ԸԲ­ դեպ­քե­րը­ լու­սա­բա­նե­լու­ յու­րա­հատ­կութ­յան,­է­թի­կա­կան­նոր­մե­րի,­չվնա­սե­լու­սկզբուն­քի­ուղ­ղութ­յամբ

6) Տե ղե կատ վութ յան փո խա նակ ման հա սա նե լիութ յուն ու մատ չե­լիութ յուն

Ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­նե­րի­ դեպ­քե­րին­ ա­րագ­ և­­ արդ­յու­նա­վետ­ար­ձա­գան­քե­լու­ նպա­տա­կով,­ խիստ­ կար­ևոր­վում­ է­ տե­ղե­կատ­վութ­յան­փո­խա­նակ­ման,­հա­սա­նե­լիութ­յան­ու­վեր­ջի­նիս­մատ­չե­լիութ­յան­հար­ցը:­Հատ­կա­պես­այս­հար­ցում­կար­ևոր­վում­է­ոս­տի­կա­նութ­յան­դե­րը,­ով­հա­ճախ­դեպ­քի­ման­րա­մաս­նե­րի­վե­րա­բեր­յալ­ամ­բող­ջա­կան­տե­ղե­կատ­վութ­յուն­կրող­միակ­մար­մինն­է:Այս­ ա­ռու­մով,­ անհ­րա­ժեշտ­ է­ շա­րու­նա­կել­ սույն­ ծրագ­րի­ ըն­թաց­քում­

հիմք­դրված­թի­մա­յին­քննար­կում­նե­րի­ու­բազ­մա­մաս­նա­գի­տա­կան­մո­տեց­ման­ա­վան­դույ­թը:­Անհ­րա­ժեշտ­է­դեպ­քի­հետ­կապ­ված­կլոր­սե­ղան­քննար­կում­ներ­ կազ­մա­կեր­պել­ բո­լոր­ ներգ­րավ­ված­ կա­ռույց­նե­րի­ միջև՝­ ՏԻՄ,­ ոս­տի­կա­նութ­յուն,­ հա­սա­րա­կա­կան­ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­ներ­ և­­ այլն:­ Ա­վե­լին,­ա­ռա­ջարկ­վում­ է­ յու­րա­քանչ­յուր­ հա­մայն­քում­ստեղ­ծել­ (թե­կուզ՝­ ոչ­ֆոր­մալ)­հա­մա­կար­գող­ խոր­հուրդ,­ ո­րի­ են­թա­կա­յութ­յան­ հար­ցը­ կլի­նի­ հա­մայն­քում­ԸԲ­ դեպ­քե­րի­ վաղ­ բա­ցա­հայ­տու­մը,­ հնա­րա­վոր­ կան­խար­գե­լու­մը­ կամ­ մի­ջամ­տութ­յան­ուղ­ղութ­յան­հաս­տա­տու­մը:­Տե­ղե­կատ­վութ­յան­փո­խա­նակ­ման­նման­լու­ծու­մը­կբարձ­րաց­նի­ինչ­պես­ԸԲ­մա­սին­քա­ղա­քա­ցի­նե­րի­ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յան­մա­կար­դա­կը,­այն­պես­էլ­հա­մայն­քի­թի­մա­յին­ո­գին­ու­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­պատ­րաս­տա­կա­մութ­յան­աս­տի­ճա­նը:

85

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ

Հա վել ված 1ՑԱՆԿՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆԸ ՄԱՍՆԱԿՑԱԾ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐԻ

Հա սա րա կա կան կազ մա կեր պութ յուն ներ

1.­ « Կա նանց ռե սուր սա յին կենտ րոն»­ՀԿ2.­ « Հա սա րա կութ յուն ա ռանց բռնութ յան»­ՀԿ3� « Կա նանց ի րա վունք նե րի կենտ րոն»­ՀԿ4.­ Թու ֆենկ յան բա րե գոր ծա կան հիմ նադ րա մի « Կա նանց ա ջակց ման կենտ րոն»­ՀԿ

5.­ «Ար մե նիան լայթ հաուս»­բա րե գոր ծա կան հիմ նադ րամ6� « Շող»­ՀԿ Վա նա ձո րի և Եր ևա նի մաս նաճ յու ղեր7� « Հայ Օգ նութ յան Ֆոնդ»­ի Ե րե խա նե րի ա ջակ ցութ յան կենտ րոն հիմ-նադ րամ

8.­ « Նա գա շեան մա նուկ նե րի տուն»­ե րե խա նե րի ա ջակց ման կենտ րոն9.­ «ՍՕՍ ման կա կան գյու ղեր»­­հայ կա կան բա րե գոր ծա կան հիմ նադ-րամ

10.­ «Ա ռա վոտ»­բա րե գոր ծա կան հա սա րա կա կան կազ մա կեր պութ յուն11.­ «Օր րան»­Բա րե գոր ծա կան ՀԿ Վա նա ձո րի մաս նաճ յուղ12.­ « Խաչ վող ու ղի ներ»­ՀԿ13.­ « Փոք րիկ Իշ խան»­ՀԿ 14.­« Վորլդ Վիժն Հա յաս տան»­մի ջազ գա յին բա րե գոր ծա կան կազ մա կեր-պութ յուն, Եր ևան ՏԶԾ

Կր թա կան հաս տա տութ յուն ներ

1.­ Հան րակր թա կան և ա վագ դպրոց ներ2.­ Հա տուկ դպրոց ներ

ՏԻՄ

1.­ Քա ղա քա պե տա րա նի/մարզ պե տա րա նի Ըն տա նի քի, կա նանց և ե րե-խա նե րի ի րա վունք նե րի պաշտ պա նութ յան բա ժին

2.­ Խ նա մա կա լութ յան և հո գա բար ձութ յան հանձ նա ժո ղովներ

86

3� Սո ցիա լա կան ծա ռա յութ յուն նե րի տա րած քա յին բա ժին ներ4.­ Զ բաղ վա ծութ յան տա րած քա յին կենտ րոն ներ

Ոս տի կա նութ յուն

1.­ Ան չա փա հաս նե րի ի րա վունք նե րի պաշտ պա նութ յան և ըն տա նե կան բռնութ յան դեմ պայ քա րի վար չութ յուն

2.­ Ան չա փա հաս նե րի գոր ծե րով բա ժան մունք ներ3� Հա մայն քա յին ոս տի կա նութ յան բա ժան մունք ներ

Պե տա կան այլ կա ռույց ներ

1.­ « Զա տիկ»­ե րե խա նե րի ա ջակ ցութ յան կենտ րոն ՊՈԱԿ2.­ Խ նամ քի և պաշտ պա նութ յան գի շե րօ թիկ հաս տա տութ յուն ներ

Ա ռող ջա պա հա կան հաս տա տութ յուն ներ

1.­ Հա մա բու ժա րան ներ2.­ ՀՀ ԱՆ « Նար կո լո գիա կան հան րա պե տա կան կենտ րոն»­ՓԲԸ3� ՀՀ ԱՆ «ՆՈՐՔ հո գե բու ժա կան կենտ րոն»­ՓԲԸ

87

Հա վել ված 2

ՈՒՂԵՑՈՒՅՑ

ՈՍՏԻԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԾԱՌԱՅՈՂԻ ՀԵՏ ԽՈՐԻՆ ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑԻ

Խո­րին­հար­ցազ­րույ­ցի­նպա­տակն­է­պար­զել,­թե­ինչ­պի­սի­աշ­խա­տանք­ներ­

են­տար­վում­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ կող­մից­ կապ­ված­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­նե­րի­

դեպ­քե­րի­հետ:­Ինչ­պի­սին­է­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­այլ­շա­հագր­գիռ­օ­ղակ­նե­րի­

հետ­և­­ինչ­պի­սի­խնդիր­ներ­են­ա­ռա­ջա­նում­կապ­ված­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­հետ:­

1. Խնդ րում եմ մի փոքր ներ կա յաց րեք Ձեր փոր ձը ոս տի կա նա կան հա մա կար գում

− Խնդ­րում­եմ­նշեք­Ձեր­կրթութ­յու­նը­և­մաս­նա­գի­տութ­յու­նը:­Ինչ­պի­սի՞­վե­րա­պատ­րաս­տում­ներ­եք­ան­ցել­այս­բա­ժան­մուն­քում­աշ­խա­տե­լիս:­Որ­քա­նո՞վ­էին­արդ­յու­նա­վետ,­օգ­տա­կար­դրանք:­Ինչ­պի­սի՞­վե­րա­պատ­րաս­տում­նե­րի­կա­րիք­ու­նեք:­

− Քա­նի՞­ տա­րե­կան­ եք,­ որ­քան­ ժա­մա­նակ­ եք­ աշ­խա­տում­ հա­մա­կար­գում,­որ­քա՞ն­ժա­մա­նակ­եք­աշ­խա­տում­այս­բա­ժան­մուն­քում,­ո՞րն­է­Ձեր­պաշ­տո­նը­այս­բա­ժան­մուն­քում:­­­

− Ինչ­պե՞ս­ եք­ վե­րա­բե­րում­ այն­ հան­գա­ման­քին,­ որ­ այս­ բա­ժան­մուն­քը­ վե­րա­կա­ռուց­վել­ է­և­ վե­րան­վան­վել­ է­Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յան­և­­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեմ­պայ­քա­րի­բա­ժան­մունք:­Ինչ­պե՞ս­եք­վե­րա­բե­րում­նրան,­որ­նոր­գոր­ծա­ռույթ­է­տրվել­բա­ժան­մուն­քին:­Ինչ­պի­սի՞­ փո­փո­խութ­յուն­ներ­ ե­ղան­ բաժ­նում,­ բաժ­նի­ գոր­ծու­նեութ­յան­ մեջ­կապ­ված­այդ­վե­րա­կա­ռուց­ման­հետ:­Որ­քա­նո՞վ­կար­նման­վե­րա­կա­ռու­ցում­ա­նե­լու­կա­րիք­Հա­յաս­տա­նում:

− Որն­եք­հա­մա­րում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն:­− Ո­րո՞նք­ են­ Ձեր­ հիմ­նա­կան­ պար­տա­կա­նութ­յուն­նե­րը:­ Այդ­ պար­տա­

կա­նութ­յուն­նե­րը­ու­նե՞ն­ի­րա­վա­կան­հիմք,­ո՞րն­է­դա:­Ե­թե­չու­նեն­ի­րա­վա­կան­հիմք,­ա­պա­ինչ­պե՞ս­է­կար­գա­վոր­վում­Ձեր­գոր­ծու­նեութ­յու­նը:­­

− Քա­նի՞­հո­գի­է­աշ­խա­տում­այս­բա­ժան­մուն­քում:­Քա­նի՞­բնակ­չի­եք­այս­հա­մայն­քում­սպա­սար­կում­Դուք:­

88

2. Խնդ րում եմ նկա րագ րեք, թե ինչ պես եք ի րա կա նաց նում ըն տա նե­կան բռնութ յուն նե րի բա ցա հայ տու մը, կան խու մը, կար գա վո րու մը, մի ջամ տու մը

− Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­նե­րի­որ­քա՞ն­դեպք­է­պա­տա­հում­մի­ջի­նում­ա­մի­սը/տա­րին:­Ով­քե՞ր­են­հիմ­նա­կա­նում­բռնութ­յուն­գոր­ծադ­րող­նե­րը­և­­ով­քեր­են­տու­ժող­նե­րը:­Բռ­նութ­յան­ինչ­պի­սի՞­տե­սակ­ներ­են­հան­դի­պում:­

− Ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­նե­րին­ վե­րա­բե­րող­ դեպ­քե­րում­ ինչ­պե՞ս­ եք­ի­րա­կա­նաց­նում­ձեր­մի­ջամ­տութ­յու­նը:­Ինչ­պես­եք­բա­ցա­հայ­տում­ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­նե­րի­ դեպ­քե­րը:­ Ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­նե­րը­ կան­խե­լուն­ուղղ­ված­ինչ­պի­սի­աշ­խա­տանք­ներ­եք­տա­նում:

− Ըստ­Ձեզ­պե՞տք­ է­պա­հել­ գաղտ­նիութ­յան­ սկզբուն­քը­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­նե­րի­դեպ­քե­րում,­ե­թե­ոչ,­ին­չու՞:­ ­Ե­թե­ա­յո,­ա­պա­ինչ­պե՞ս­և­­ի՞նչ­խնդիր­ներ­են­ա­ռա­ջա­նում­կամ­կա­րող­են­ա­ռա­ջա­նալ­գաղտ­նիութ­յու­նը­պա­հե­լիս:­Ե­ղել­են­դեպ­քեր,­երբ­բո­ղոք­ներ­եք­ստա­ցել­տու­ժո­ղից­կամ­մեկ­այլ­ան­ձից­կապ­ված­տու­ժո­ղի­վե­րա­բեր­յալ­տե­ղե­կութ­յուն­տա­րա­ծե­լու­հետ:

3. Խնդ րում եմ ներ կա յաց րեք, թե ինչ պես եք հա մա գոր ծակ ցութ յուն այլ կա ռույց նե րի հետ ըն տա նե կան բռնութ յուն նե րի հետ կապ ված դեպ քե րում

− Ինչ­պի­սի՞­ ծա­ռա­յութ­յուն­ներ­ կան­ այս­ հա­մայն­քում­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­նե­րի­կանխ­ման,­մի­ջամ­տութ­յան,­տու­ժո­ղի­և­բռ­նութ­յուն­գոր­ծադ­րա­ծի­ հետ­աշ­խա­տանք­նե­րին­ ուղղ­ված:­ Ինչ­պե՞ս­ կգնա­հա­տեք­այդ­ ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­ո­րա­կը:­Ինչ­պե՞ս­եք­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­նրանց­հետ:

− Տեղ­յա՞կ­եք­արդ­յոք­Հա­յաս­տա­նում­կան­թեժ­գծեր,­ա­պաս­տա­րան­ներ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­նե­րի­պո­տեն­ցիալ,­կամ­փաս­տա­ցի­զո­հե­րի­հա­մար:­Ինչ­պե՞ս­եք­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­նրանց­հետ:­Ն­րանք­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­են­ոս­տի­կա­նութ­յան­հետ,­ե­թե­ա­յո,­ա­պա­ինչ­պես,­ե­թե­ոչ,­ըստ­Ձեզ­ին­չու:­

− Ո՞ր­կա­ռույց­նե­րի­հետ­եք­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­Ձեր­պար­տա­կա­նութ­յուն­նե­րի­ կա­տար­ման­ շրջա­նակ­նե­րում,­ մաս­նա­վո­րա­պես­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­նե­րի­հետ­կապ­ված­դեպ­քե­րում՝­ոս­տի­կա­նութ­յան­այլ­բա­ժին­ներմ­ՏԻՄ,­ՀԿ­ներ,­դպրոց­և­­այլն:­Ին­չու՞մ­է­կա­յա­նում­այդ­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը,­հե­տա­դարձ­կա­պը:­Խնդ­րում­եմ­նկա­րագ­րեք­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­մեկ­կամ­մի­քա­նի­օ­րի­նակ/դեպք/ի­րա­վի­ճակ,­երբ­Դուք­եք­դի­մել­այդ­կա­ռույց­նե­րին:­Որ­քա­նո՞վ­էր­այդ­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­արդ­յու­նա­վետ:­Ի՞նչ­սպա­սե­լիք­ներ­ու­նեիք­այդ­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նից:­Որ­քա­նով­այդ­ սպա­սում­նե­րը­ար­դա­

89

րաց­վե­ցին:­ինչ­պես­եք­հետ­ևել­կամ­հետ­ևում­Ձեր­կող­մից­ուղ­ղորդ­ված­ա­ձի­նկատ­մամբ­ի­րա­կա­նաց­վող­մի­ջամ­տութ­յա­նը,­ինչ­պես­եք­տե­ղե­լա­նում­արդ­յունք­նե­րի,­խնդրի­լուծ­ման­կամ­չլուծ­ման­մա­սին

− Ու­նե­ցե՞լ­ եք­ ­ա­հա­զան­գեր­այդ­ կա­ռույց­նե­րից­ կապ­ված­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­նե­րի­դեպ­քե­րի­հետ՝­ՀԿ,­ՏԻՄ,­դպրոց,­ման­կա­պար­տեզ­և­­այլն:­Այս­կա­ռույց­նե­րը­­տե­ղե­կաց­նու՞մ­են­ոս­տի­կա­նութ­յա­նը­նման­դեպ­քե­րի­վե­րա­բեր­յալ:­Ե­թե­ա­յո,­ինչ­պի­սի՞ն­է­հա­ճա­խա­կա­նութ­յու­նը,­դեպ­քե­րի­բնույ­թը,­ե­թե­ոչ,­ըստ­Ձեզ­ին­չու՞:­Խնդ­րում­եմ­նկա­րագ­րեք­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­մեկ­կամ­մի­քա­նի­օ­րի­նակ/դեպք/ի­րա­վի­ճակ­երբ­այդ­կա­ռույց­նե­րը­դի­մել­են­ձեր­բա­ժան­մունք:­Որ­քա­նո՞վ­ էր­այդ­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­արդ­յու­նա­վետ:­Ինչ­պես­ եք­դուք­տե­ղե­կաց­նում­Ձեզ­ուղ­ղոր­դած­կա­ռույ­ցին­և­տե­ղե­կաց­նում­եք­արդ­յոք

− Ե­թե­չեք­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­որ­ևէ­կա­ռույ­ցի­հետ,­ա­պա­խնդրում­եմ­նշեք­ ին­չու,­ ո­րո՞նք­ են­Ձեր­ մտա­հո­գութ­յուն­նե­րը­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ վե­րա­բեր­յալ:­

− Ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­նե­րի­ կան­խար­գել­ման­ ուղղ­ված­ ինչ­պի­սի՞­աշ­խա­տանք­ներ­եք­տա­նում՝­հան­րա­յին­ի­րա­զե­կում,­հան­դի­պում­և­­ու՞մ­հետ­եք­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­այդ­աշ­խա­տանք­ներն­ի­րա­կա­նաց­նե­լիս­՝­ՏԻՄ,­դպրոց,­ՀԿ­և­­այլն:

− Ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­նե­րի­ հետ­ևան­քով­ տու­ժո­ղի­ հետ­ ինչ­պի­սի՞­աշ­խա­տանք­ներ­եք­տա­նում­և­­ու՞մ­հետ­եք­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­այդ­աշ­խա­տանք­ներն­ի­րա­կա­նաց­նե­լիս՝­ՏԻՄ,­դպրոց,­ՀԿ­և­­այլն:

− Ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­ գոր­ծադ­րող­նե­րի­ հետ­ կապ­ված­ ինչ­պի­սի՞­գոր­ծըն­թաց­ներ­են­կազ­մա­կերպ­վում­և­­ում­հետ­եք­հա­մա­գոր­ծակ­ցում­այդ­աշ­խա­տանք­ներն­ի­րա­կա­նաց­նե­լիս­՝­ՏԻՄ,­դպրոց,­ՀԿ­և­­այլն:

4. Ինչ պի սի ա ռա ջար կութ յուն ներ ու նեք ըն տա նե կան բռնութ յուն նե րի հետ կապ ված Ձեր աշ խա տանք նե րի, ոս տի կա նութ յան և այլ կա­ռույց նե րի հետ հա մա գոր ծակ ցութ յան բա րե լավ ման հա մար

− Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­նե­րի­հետ­կապ­ված­հա­մայն­քի­այլ­կա­ռույց­նե­րի­ հետ­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­արդ­յու­նա­վե­տութ­յու­նը­ բա­րե­լա­վե­լու­ հա­մար­ինչ­պի­սի՞­հե­ռան­կար­եք­տես­նում,­ինչ­պի­սի­ա­ռա­ջարկ­ներ­ու­նեք­այդ­կա­ռույց­նե­րին:

− Ինչ­պի­սի՞­ մաս­նա­գետ­նե­րի­ կա­րիք­ ու­նեք­ ձեր­ բաժ­նում,­ բաժ­նի­ գոր­ծու­նութ­յան­որ­ո­լորտ­նե­րում,­որ­աշ­խա­տանք­նե­րի­հա­մար,­մաս­նա­վո­րա­պես­հո­գե­բա­նի,­սո­ցիա­լա­կան­աշ­խա­տո­ղի­և­­այլ:

90

Հա վել ված 3

ՈՒՂԵՑՈՒՅՑՀԱՄԱՅՆՔԻ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐԻ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉՆԵՐԻ ՀԵՏ ԽՈՐԻՆ ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑԻ

Խո­րին­հար­ցազ­րույ­ցի­նպա­տակն­է­պար­զել,­թե­ինչ­պի­սի­աշ­խա­տանք­ներ­

են­տար­վում­ոս­տի­կա­նութ­յան­հետց­կապ­ված­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­նե­րի­

դեպ­քե­րի­հետ:­Ինչ­պի­սին­է­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­ոս­տի­կա­նութ­յան­ներ­կա-

յա­ցու­ցիչ­նե­րի­հետ­և­­ինչ­պի­սի­խնդիր­ներ­են­ա­ռա­ջա­նում­կապ­ված­հա­մա­գոր-

ծակ­ցութ­յան­հետ:­

Հար­ցազ­րույց­պետք­է­վա­րել՝

− ՏԻՄ-ի­հո­գա­բար­ձու­նե­րի­և­խ­նա­մա­կա­լութ­յան­հանձ­նա­ժո­ղով− ­Մարզ­պե­տա­րան/քա­ղա­քա­պե­տա­րան/թա­ղա­պե­տա­րան­Ըն­տա­նի­քի,­կա­նանց­և­­ե­րե­խա­նե­րի­ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յան­վար­չութ­յուն

− ՀԿ− Դպ­րոց­ներ− Զ­բաղ­վա­ծութ­յան­տա­րած­քա­յին­կենտ­րոն­ներ− Ա­ռող­ջա­պա­հա­կան­հիմ­նարկ­նե­րի­ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի­հետ

1. Խնդ րում եմ ներ կա յաց րեք Ձեր փոր ձա ռութ յու նը− Խնդ­րում­եմ­ներ­կա­յա­ցեք,­որ­կա­ռույցն­եք­ներ­կա­յաց­նում,­ինչ­պաշ­

տոն­ու­նեք:­Որ­քան­ժա­մա­նակ­եք­աշ­խա­տում­այս­կա­ռույ­ցում:­Ո­րոնք­են­ձեր­հիմ­նա­կան­ պար­տա­կա­նութ­յուն­նե­րը:­ Այդ­ պար­տա­կա­նութ­յուն­նե­րը­ ու­նեն­ի­րա­վա­կան­հիմք,­որն­է­դա:­

2. Խնդ րում եմ նկա րագ րեք, թե ինչ պես եք ի րա կա նաց նում ըն տա նե­կան բռնութ յուն նե րի բա ցա հայ տու մը, կան խու մը, կար գա վո րու մը, մի ջամ տու մը

− Ո՞ր­հա­մայն­քում/նե­րում­է­ձեր­կա­ռույ­ցը­աշ­խա­տում:­Ով­քեր­են­Ձեր­շա­հա­ռու­նե­րը,­որ­հա­մայն­քից­են­նրանք:­Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­նե­րի­դեպ­քե­րում­հիմ­նա­կա­նում­ով­քե՞ր­են­ձեր­կա­ռույց­դի­մում:­Ի՞նչ­ծա­ռա­յութ­յուն­ներ­է­տրա­մադ­րում­ձեր­կա­ռույ­ցը­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­նե­րի­հետ­կապ­ված,­ի՞նչ­ծրագ­րեր­եք­ի­րա­կա­նաց­նում,­ո­րոնք­են­այդ­ծրագ­րե­րի­նպա­տա­կը՝­կան­խար­գե­լու­մը,­զո­հե­րի­պաշտ­պա­նութ­յու­նը,­բռնութ­յուն­գոր­ծադ­րո­ղի­հետ­աշ­խա­տանք:­

− Ն­կա­րագ­րեք­խնդրում­եմ,­թե­ինչ­պի­սի­դեպ­քե­րի­հետ­եք­աշ­խա­տել/

91

աշ­խա­տում­՝­ինչ­պես­եք­տե­ղե­կա­նում­դեպ­քե­րի­վե­րա­բեր­յալ,­ինչ­պի­սի­գոր­ծո­ղութ­յուն­ներ­եք­ի­րա­կա­նաց­նում,­ինչ­պես­եք­ար­ձա­գան­քում,­որ­քա­նով­եք­մի­ջամ­տում:­Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­ինչ­պի­սի՞­տե­սակ­ներ­են­հան­դի­պում:­

− Ձեր­ կա­ռույ­ցում­ ինչ­պի­սի՞­ մաս­նա­գետ­ներ­ են­ աշ­խա­տում՝­ օ­րի­նակ՝­սո­ցիա­լա­կան­աշ­խա­տող,­հո­գե­բան­և­­այլն:­Ով­քե՞ր­են­հիմ­նա­կա­նում­աշ­խա­տում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­նե­րի­դեպ­քե­րի­հետ:­

− Ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­նե­րին­ վե­րա­բե­րող­ դեպ­քե­րում­ ինչ­պե՞ս­ եք­ի­րա­կա­նաց­նում­ձեր­մի­ջամ­տութ­յու­նը:­Ինչ­պես­եք­բա­ցա­հայ­տում­ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­նե­րի­ դեպ­քե­րը:­ Ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­նե­րը­ կան­խե­լուն­ուղղ­ված­ինչ­պի­սի­աշ­խա­տանք­ներ­եք­տա­նում:

− Ըստ­Ձեզ­պե՞տք­ է­պա­հել­ գաղտ­նիութ­յան­ սկզբուն­քը­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­նե­րի­ դեպ­քե­րում,­ ե­թե­ ոչ,­ ին­չու՞;­ ե­թե­ա­յո,­ա­պա­ ինչ­պե՞ս­ և­­ ի՞նչ­խնդիր­ներ­են­ա­ռա­ջա­նում­կամ­կա­րող­են­ա­ռա­ջա­նալ­գաղտ­նիութ­յու­նը­պա­հե­լիս:­Ե­ղել­են­դեպ­քեր,­երբ­բո­ղոք­ներ­եք­ստա­ցել­տու­ժո­ղից­կամ­մեկ­այլ­ան­ձից­կապ­ված­տու­ժո­ղի­վե­րա­բեր­յալ­տե­ղե­կութ­յուն­տա­րա­ծե­լու­հետ:

3. Խնդ րում եմ ներ կա յաց րեք, թե ինչ պես եք հա մա գոր ծակ ցութ յուն ոս տի կա նութ յան հետ ըն տա նե կան բռնութ յուն նե րի հետ կապ ված դեպ քե րում

− Ինչ­պի­սի՞­ ծա­ռա­յութ­յուն­ներ­ կան­ հա­մայն­քում­ կապ­ված­ ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­նե­րի­ կանխ­ման,­ մի­ջամ­տութ­յան­ հետ:­ Ինչ­պե՞ս­ կգնա­հա­տեք­ այդ­ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի­ո­րա­կը:­Տեղ­յա՞կ­եք­արդ­յոք­Հա­յաս­տա­նում­կան­թեժ­գծեր,­ա­պաս­տա­րան­ներ­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­նե­րի­պո­տեն­ցիալ,­կամ­փաս­տա­ցի­զո­հե­րի­հա­մար,­ինչ­պես­եք­նրանց­հետ­հա­մա­գոր­ծակ­ցում:­Ն­րանք­հա­մա­գոր­ծակ­ցու՞մ­են­ձեր­կա­ռույ­ցի­հետ,­ե­թե­ա­յո,­ա­պա­ինչ­պե՞ս,­ե­թե­ոչ,­ըստ­Ձեզ­ին­չու՞:

− Ո՞ր­ կա­ռույց­նե­րի­ հետ­ եք­ հա­մա­գոր­ծակ­ցում­ ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­նե­րի­հետ­կապ­ված­Ձեր­պար­տա­կա­նութ­յուն­նե­րի­կա­տար­ման­շրջա­նակ­նե­րում՝­ոս­տի­կա­նութ­յուն,­ՏԻՄ,­ՀԿ­ներ,­դպրոց­և­­այլն:­Որ­քա­նո՞վ­է­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը­արդ­յու­նա­վետ:­

− Տեղ­յա՞կ­ եք,­ որ­ ոս­տի­կա­նութ­յու­նում­ գոր­ծում­ է­ Ան­չա­փա­հաս­նե­րի­ի­րա­վունք­նե­րի­պաշտ­պա­նութ­յան­և­­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­դեմ­պայ­քա­րի­բա­ժան­մունք:­Ինչ­պե՞ս­եք­վե­րա­բե­րում­այն­հան­գա­ման­քին,­որ­այս­բա­ժան­մուն­քը­վե­րա­կա­ռուց­վել­է­և­վե­րան­վան­վել:­Ինչ­պե՞ս­եք­վե­րա­բե­րում­նրան,­որ­նոր­գոր­ծա­ռույթ­է­տրվել­բա­ժան­մուն­քին:­Որ­քա­նո՞վ­կար­նման­վե­րա­կա­ռու­ցում­ա­նե­լու­կա­րիք­Հա­յաս­տա­նում:

92

− Որն­եք­հա­մա­րում­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն:− Երբ­ևէ­դի­մե՞լ­եք­ոս­տի­կա­նութ­յան­այդ­բա­ժան­մունք՝­կապ­ված­ձեզ­

ա­հա­զան­գած­ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յան­հետ,­ե­թե­ա­յո,­որ­դեպ­քե­րում,­ինչ­պես,­ինչ­պես­ եք­ հետ­ևում­ գոր­ծի­ հե­տա­գա­ ըն­թաց­քին,­ ե­թե­ ոչ,­ա­պա­ին­չու:­ Ինչ­սպա­սե­լիք­ներ­եք­ու­նե­ցել­երբ­դի­մել­եք,­որ­քա­նով­են­ար­դա­րա­ցել­ձեր­սպա­սե­լիք­նե­րը:­

− Ըն­տա­նե­կան­բռնութ­յուն­նե­րի­դեպ­քե­րի­հետ­կապ­ված­երբ­ևէ­ոս­տի­կա­նութ­յու­նը­ձեր­կա­ռույց­դի­մե՞լ­է,­ե­թե­ա­յո,­ա­պա­ի՞նչ­հար­ցով:­Ինչ­պե՞ս­է­տե­ղի­ու­նե­ցել­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը:­Խնդ­րում­եմ­նկա­րագ­րեք­մի­քա­նի­դեպք:­­

− Ինչ­պի­սի՞­խնդիր­նե­րի­եք­հան­դի­պել­ոս­տի­կա­նութ­յան­հետ­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­ժա­մա­նակ:­

4. Ինչ պի սի ա ռա ջար կութ յուն ներ ու նեք ըն տա նե կան բռնութ յուն նե րի հետ կապ ված Ձեր աշ խա տանք նե րի, ոս տի կա նութ յան և այլ կա­ռույց նե րի հետ հա մա գոր ծակ ցութ յան բա րե լավ ման հա մար

− Տես­նում­ եք­ արդ­յոք­ այլ­ կա­ռույց­նե­րի­ հետ­ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­անհ­րա­ժեշ­տութ­յուն,­ եզ­րեր,­ մաս­նա­վո­րա­պես­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ բա­ժան­մունք­նե­րի­հետ,­ե­թե­ա­յո,­ա­պա­ո՞ր­գոր­ծըն­թա­ցի­ժա­մա­նակ՝­կան­խար­գե­լում,­մի­ջամ­տութ­յուն,­տու­ժո­ղի­հետ­աշ­խա­տանք,­բռնութ­յուն­գոր­ծադ­րո­ղի­հետ­աշ­խա­տանք,­­ե­թե­ոչ­ին­չու՞:­

− Ըն­տա­նե­կան­ բռնութ­յուն­նե­րի­ հետ­ կապ­ված­ ոս­տի­կա­նութ­յան­ հետ­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան­արդ­յու­նա­վե­տութ­յու­նը­ բա­րե­լա­վե­լու­ հա­մար­ ինչ­պի­սի՞­հե­ռան­կար­եք­տես­նում,­ինչ­պի­սի՞­ա­ռա­ջարկ­ներ­ու­նեք­ոս­տի­կա­նութ­յա­նը,­այլ­կա­ռույց­նե­րին:

93

ՀՀ-ում ներառական կրթության իրականացման

SUMMARY OF SURVEY OF THE COOPERATION BETWEEN

THE POLICE AND COMMUNITY ENTITIES ON MATTERS OF DOMESTIC VIOLENCE:

Pilot­communities:­City­of­Vanadzor­in­the­Lori­Marz­of­the­Republic­of­Armenia,­and­Kanaker-Zeytun,­Avan,and­Nor-Nork­Communities­in­the­City­of­Yerevan

Assessment­of­the­current­situation­in­combating­domestic­violence­in­the­context­of­capacity­building­of­the­Police

Social­Justice­NGO

2014

94

CONTENTS

ACRONYMS­ ����������������������������������������������������������������������������������������������������� 96

EXECUTIVE SUMMARY­ ���������������������������������������������������������������������������������� 97

INTRODUCTION­ ���������������������������������������������������������������������������������������������� 98

GOAL AND OBJECTIVES OF THE SURVEY­ �������������������������������������������������101

SURVEY METHODOLOGY­ ����������������������������������������������������������������������������102

SUMMARY OF KEY FINDINGS­ ���������������������������������������������������������������������103

95

Acknowledgments

The non-governmental organization “Social Justice” extends its gratitude to the OSCE­Office­in­Yerevan­for­supporting­the­“Developing a Partnership Model of Police in the Area of Domestic Violence”­project,­under­which­this­survey­was­conducted.­The­organization­is­also­grateful­to­the­survey­participants­for­facilitating­the­process­of­obtaining­information.

96

Acronyms

ARF Armenian­Relief­Fund

DPRFWCDivision­ for­ Protection­ of­ the­Rights­ of­ Family,­Women,­ and­Children

DV Domestic­violence

GTC Guardianship­and­Trusteeship­Commission

JCU Juvenile Case Unit

LSG Local­self­government­body

NGO Non­governmental­organization

POMD Public­Order­Management­Department

SNCO State non-commercial organization

TASS Territorial­Agency­of­Social­Services

TCISS Territorial­Center­of­Integrated­Social­Services

TUSS Territorial­Unit­of­Social­Services

97

EXECUTIVE SUMMARY

The­Survey­was­conducted­under­ the­“Developing a Partnership Model of Police in the Area of Domestic Violence”­project,­which­is­implemented­by­the­ Social­ Justice­NGO­with­ support­ from­ the­OSCE­Office­ in­Yerevan.­The­survey­was­conducted­ in­April­May­2014­ in­ the­communities­ included­ in­ the­project,­namely­the­Avan,­Nor­Nork,­and­Kanaker­Zeytun­administrative­districts­of­the­City­of­Yerevan,­and­the­City­of­Vanadzor.

The­project­goal is,­by­introducing­a­partnership­model­in­the­communities,­to­develop­the­capacity­of­the­Police­Department­for­Protection­of­the­Rights­of­Minors­and­Prevention­of­Domestic­Violence­and­of­the­Juvenile­Case­Units,­and­to­facilitate­a­reduction­in­the­incidence­of­domestic­violence.

The­project­objectives­are:

• To­ raise­ the­ community’s­ awareness­ on­ the­ renaming­ of­ the­ Police­Department­ for­ Protection­ of­ the­Rights­ of­Minors­ and­Prevention­ of­Domestic­ Violence,­ as­ well­ as­ the­ philosophy­ and­ functions­ of­ the­subdivisions;­and

• To­develop­the­cooperation­between­the­Police­and­governmental­and­non­governmental­entities­in­the­community.

The­survey­findings­support­the­conclusion­that­there­is­no­partnership­mechanism­for­cooperation­between­entities­dealing­with­the­issue­of­domestic­violence,­but­representatives­ of­ all­ the­ entities­ have­ an­ understanding­ of­ its­ importance­ and­necessity.­ In­ addition­ to­ analyzing­ the­ situation,­ representatives­ of­ the­ entities­reviewed­under­the­survey­presented­their­vision­for­improving­cooperation­in­this­field.­The­recommendations­received­mostly­concern­the­need­for­adopting­a­legal­act­addressing­these­key­issues­and­developing­appropriate­practices­on­its­basis,­which­will­streamline­the­activities­and­the­scope­of­the­cooperation.

As­a­result,­the­project­is­expected­to­develop­and­to­present­to­the­Police­of­the­Republic­of­Armenia­a­community­partnership­mechanism­for­responding­to­domestic violence�

98

INTRODUCTION

The­ analysis­ of­ domestic­ violence­ as­ a­ social­ problem­ should­ cover­ the­awareness­of­and­the­public­discourse­on­the­problem,­as­well­as­its­regulation­through­ international­ and­ domestic­ legal­ platforms.­ The­ problem­ certainly­has­existed­throughout­the­development­of­mankind,­but­until­recently,­ it­was­viewed­as­a­private­life­matter,­a­pathology­or­mishap­of­individuals­or­families.­The­ perception­ of­ domestic­ violence­ as­ a­ socially­destructive­ phenomenon­was­ formulated­ and­ evolved­ in­ the­ context­ of­ the­ development­ of­ tools­ and­arrangements­for­protection­of­human,­including­women’s­and­children’s­rights,­as­well­as­a­phenomenon­that­requires­an­adequate­response­through­criminal­justice­instruments­and­human­rights.

Although­the­legal­regulation­and­scope­of­the­term­“domestic­violence”­can­vary­between­countries,­the­widest­and­most­comprehensive­definition­of­the­term­can­be­found­in­the­Council­of­Europe­on­Preventing­and­Combating­Violence­against­Women­and­Domestic­Violence.­According­to­the­Convention,­domestic violence shall­mean­shall­mean­all­acts­of­physical,­sexual,­psychological­or­economic­ violence­ that­ occur­within­ the­ family­ or­ domestic­ unit­ or­ between­former­or­current­spouses­or­partners,­whether­or­not­the­perpetrator­shares­or­has­shared­the­same­residence­with­the­victim.17

Taking­ origin­ from­women’s­movements­ that­ emerged­ in­Western­ countries,­the­fight­against­domestic­violence­is­gradually­becoming­a­society­wide­and­structural­problem­that­involves­issues­of­protection­of­human­rights,­including­children’s­and­women’s­rights,­touching­upon­the­relationship­between­family­and­society­as­a­whole,­as­well­as­values­and­traditions.­This­latter­is­apparently­the­ factor­ the­ perceived­ importance­ of­ which­ has­ caused­ Armenia­ not­ to­develop,­since­the­collapse­of­the­Soviet­Union,­a­clear­concept­of­family­and­family­ relations,­ including­ especially­ a­ common­mechanism­ for­ finding­ facts­of­ domestic­ violence­ and­ somehow­ combating­ it.­ Furthermore,­ there­ are­presently­no­government­level­entities­that­would­somehow­be­responsible­for­addressing­ the­problem­of­domestic­violence,­supporting­victims­of­violence,­and/or­compiling­official­statistics.

17 http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention­violence/convention/Convention%20210%20Armenian.pdf

99

A­ number­ of­ studies­ have­ revealed­ divergent­ perceptions­ of­ the­ term­“domestic­ violence”­by­ various­members­of­ society.­One­study,­ in­particular,­found­ that­ 38%­ of­ the­ survey­ respondents18 thought that domestic violence is­ only­ about­ battering­ and­ infliction­ of­ bodily­ injuries,­ i.e.­ physical­ violence,­while­another­14.3%­believed­that­it­includes,­in­addition­to­physical­violence,­also­psychological­violence,­such­as­ intimidation­and­threats.­Another­25.7%­believed­that­domestic­violence­includes­not­only­physical­and­psychological,­but­also­sexual­violence.­18.4%­stated­that­domestic­violence­includes­physical,­psychological,­and­sexual­violence,­as­well­as­strict­control­of­the­adult­family­members’­exercise­of­their­right­to­freedom­of­movement.­3.3%­mentioned,­in­addition­ to­ the­aforementioned­manifestations,­ also­ strict­ control­ of­ financial­means­of­an­adult­member­of­the­family.

An­overview­of­the­international­experience­in­the­fight­against­domestic­violence­shows­ that­ integrated­ systems­ and­ comprehensive­ mechanisms­ have­ been­developed­and­strengthened­gradually,­resulting­in­the­creation­of­appropriate­structures­at­the­national­and­community­levels.

To­this­end,­it­must­be­noted­that­the­Republic­of­Armenia­has­already­initiated­a­ process­ of­ strengthening­ entities­ responsible­ at­ the­ level­ of­ government­institutions­for­combating­domestic­violence.­In­February­2013,­the­Republic­of­Armenia­Police­Chief­decided­to­upgrade­the­Juvenile­Case­Unit­of­the­General­Criminal­Department­of­the­Republic­of­Armenia­Police­to­a­department,­the­name­of­which­now­explicitly­refers­to­“domestic­violence.”­What­used­to­be­the­Juvenile­Case­Unit­was­ renamed­ to­Department­ for­Protection­of­ the­Rights­of­Minors­and­Prevention­of­Domestic­Violence.­This­circumstance­served­as­a­basis­for­assessing­the­capacity­and­resources­of­this­Department,­including­the­functions­and­peculiarities­of­the­relevant­subdivisions­in­various­administrative­districts.

As­a­specific­ type­of­ violence,­domestic­ violence­has­attracted­ the­attention­of­theory­and­practice­experts­from­a­variety­of­disciplines.­It­ is­dealt­with­by­lawyers,­social­workers,­sociologists,­and­criminologists.­To­this­end,­domestic­violence­ requires­ not­ only­ a­ systemic­ approach,­ but­ also­ the­ attention­ of­ a­multi­disciplinary­expert­group,­as­well­as­the­appropriate­institutional­and­multi­disciplinary­intervention.­Hence,­it­became­necessary­to­study­the­existence­and­18 The survey was conducted by the Proactive Society NGO in 2011 with the support of the

OSCE. The survey covered 2,695 participants (age 14 and above) in Yerevan, Armavir, Lori, Shirak, and Aragatsotn.

100

peculiarities­of­the­cooperation­between­various­entities,­including­governmental­and­non­governmental­entities,­and­municipal­and­ local­entities­ in­ relation­ to­issues­of­domestic­violence.

The­ goal­ of­ this­ survey­ is­ to­ present­ the­ existence­ and­ peculiarities­ of­ the­cooperation­between­governmental­and­non­governmental­entities­dealing­with­matters­of­domestic­violence­in­the­target­communities.

The­ analysis­may­ assist­ decision­makers­ and­ policy­makers­ in­ choosing­ an­effective­model­for­combating­domestic­violence­and­implementing­structured­and­partnership­activities.

101

GOAL AND OBJECTIVES OF THE SURVEY

The goal of­ this­ survey­ is­ to­ study­ the­ existence­ and­ peculiarities­ of­ the­cooperation­ between­ the­ police­ and­ governmental­ and­ non­governmental­entities­in­matters­of­domestic­violence­(“DV”)­in­the­pilot­communities.

In­line­with­the­survey­goal,­the­following­objectives­were­pursued:

• To­determine­and­identify­the­existence­and­peculiarities­of­governmental­and­ non­governmental­ entities­ dealing­ with­ domestic­ violence­ in­ the­pilot­communities­and­of­specialist­services­offered­by­them;19

• To­determine­the­existence­and­peculiarities­of­certain­services­(social­psychological,­ medical,­ legal,­ and­ the­ like)­ offered­ to­ victims­ and­perpetrators­of­domestic­violence­by­such­entities;

• To­ determine­ the­ existence­ of­ specialists­ dealing­ with­ DV­ in­ the­subdivisions­of­the­police­and­other­municipal­entities;

• To­ determine­ the­ awareness­ level­ among­ the­ police­ and­ staff­ of­governmental­ and­ non­governmental­ entities­ at­ the­ municipal­ level­about­ the­ renaming­and­ functions­ of­ the­Republic­ of­Armenia­Police­Department­ for­ Protection­ of­ the­Rights­ of­Minors­ and­Prevention­ of­Domestic­Violence;

• To­determine­the­existence­and­peculiarities­of­cooperation­between­the­police­and­other­entities­working­in­the­target­communities­in­the­field­of­DV;

• To­ determine­ and­ identify­ the­ obstacles­ to­ this­ cooperation­ (legal,­professional,­technical,­and­the­like);­and

• To­determine­the­existing­potential­for­introducing­and­developing­clear­arrangements­for­cooperation­between­the­police­and­other­entities­in­the­field­of­DV.

19 To make the presentation of the survey findings more comprehensive, this aspect of the work covered specialized entities operating throughout the Republic of Armenia, which are discussed in greater detail below.

102

SURVEY METHODOLOGY

In­view­of­the­survey­goal­and­objectives,­the­following­methods­of­information­collection­were­utilized:

1.­­Review­ of­ the­ existing­ literature­ and­ national­level­ surveys­ and­ their­publications;­

2.­­Expert­interviews­with­policy­makers­in­this­sector;­and­3.­­In­depth­interviews­with­sector­specialists,­including­the­following­entities­and­structures:

–­­The­Police­of­the­Republic­of­Armenia,­namely­the­Juvenile­Case­Unit­and­the­community­police;–­The­Guardianship­and­Trusteeship­Commission;–­­The­Division­for­Protection­of­the­Rights­of­Family,­Women,­and­Children­at­the­marzpetaran/municipality­under­the­Staff­of­the­Ministry­of­Labor­and­Social­Issues­of­the­Republic­of­Armenia;–­­Stakeholder­NGOs­offering­services­in­a­community­or­throughout­the­Republic­of­Armenia;­–­­Public­general­schools­(including­middle­and­high­schools),­as­well­as­special­schools­operating­in­the­pilot­communities;–­Regional­Employment­Centers;–­Territorial­units­of­social­services;–­Territorial­center­of­integrated­social­services­(“integrated­social­services”);–­­Boarding­ institutions­ for­ child­ care­and­protection­ (the­ selected­ institutions­were­those­located­in­the­target­communities);­–­Daycare­centers;­and–­Health­care­institutions.

4.­Review­of­the­legal­acts­regulating­the­sector.

103

SUMMARY OF KEY FINDINGS

60­interviews­were­conducted­during­the­survey­with­representatives­of­the­Republic­of­Armenia­Police,­NGOs­active­in­the­sector,­local­self­government­bodies,­education­and­care­institutions­operating­in­the­target­communities,­and­other­stakeholders.

During­ the­ initial­ “mapping”­stage­of­ the­survey­and­ in­ the­subsequent­ field­work,­it­transpired­that­there­are­no­specialized­governmental­entities­dealing­with­the­issue­of­domestic­violence­in­the­selected­communities.­The­activities­of­ governmental­ entities­ dealing­with­ the­ issue­ of­ DV­ in­ those­ communities­often­ overlap­ in­ their­ clear­ regulations­ and­ practices,­ contrary­ to­ the­ non­governmental­ entities­ (especially­ NGOs)­ dealing­ with­ the­ issue.­ Therefore,­before­discussing­the­individual­communities,­a­general­overview­of­the­entities­dealing­with­domestic­violence­in­the­target­communities­is­presented­below.

In­ an­ attempt­ to­ determine­ the­ existence­ of­ organizations,­ centers,­ and/or­institutions­dealing­with­domestic­violence,­as­well­as­their­projects­and­services,­it­was­found­that,­prior­to­2013,­Armenia­did­not­have­a­specific­governmental­entity­ in­ charge­ of­ combating­ domestic­ violence.­ From­ February­ 2013,­ the­Juvenile­ Case­ Unit­ of­ the­ Republic­ of­Armenia­ Police­ was­ restructured­ and­renamed­to­Department­for­Protection­of­the­Rights­of­Minors­and­Prevention­of­Domestic­Violence­ (hereinafter,­ “the­Department”).­Hence,­ it­ is­presumed­that­the­Department­is­in­charge­of­preventing­domestic­violence.­Although­the­Department­currently­collects­information­on­domestic­violence­and­compiles­some­statistics,­it­is­the­only­structural­unit­that­actually­performs­this­work­(there­is­still­no­legal­framework­regulating­this­field,­and­the­names­of­the­territorial­subdivisions­ of­ the­ Department­ have­ not­ changed­ yet).­ The­ assessment­ of­professional­ capacity­ further­ found­ that,­ parallel­ to­ the­ name­ change­ of­ the­Department­ (prior­ to­or­ following­ the­name­change),­ there­have­still­been­no­professional­training­courses­or­staffing­changes­or­the­like.­According­to­the­information­ obtained,­ the­ name­ change­ of­ the­ subdivisions­ and­ subsequent­changes­ in­ functions­will­ be­carried­out­after­a­new­ legal­act­ regulating­ the­sector­is­adopted.­In­the­meantime,­the­activities­of­the­existing­Inspectors­for­Juvenile­Cases­continue­to­be­regulated­by­Ordinance­633­of­the­Republic­of­Armenia­Minister­of­Interior­dating­back­to­1996.

104

After­the­name­change­of­the­Department,­the­functions­somewhat­changed­only­in­the­Department,­but­mostly­in­terms­of­labeling­the­reported­cases­as­domestic­violence,­ rather­ than­ the­prevention­and­ identification­of­ domestic­ violence­or­the­ necessary­ interventions.­ The­ territorial­ subdivisions­ of­ the­ Department­have­not­changed­ in­ terms­of­either­ the­name­or­ the­ functions­of­ responding­to­cases­of­domestic­violence.­The­analysis­of­the­collected­information­shows­that­the­Department­gave­them­internal­oral­instruction­to­set­aside­appropriate­journals­and­to­register­cases­of­domestic­violence­therein.­Representatives­of­the­Juvenile­Case­Unit­of­the­Police­participating­in­the­survey­stated­that­they­file­ quarterly­ reports­ to­ the­Department­ on­ the­ number­ of­ cases­ of­ domestic­violence.­However,­it­should­further­be­noted­that­the­cases­labeled­as­“domestic­violence”­are­not­identified­under­clear­criteria,­and­whenever­a­case­is­labeled­as­ domestic­ violence,­ no­ special­ activities­ are­ carried­ out.­ It­ means­ that­ the­Department­receives­generic­reports­on­cases­from­the­administrative­districts,­based­on­which­it­“classifies”­the­cases­of­violence­carried­out­in­a­family­setting.­

The­following­table­shows­the­statistics­of­cases­of­domestic­violence­revealed­in­2013.

Number­of­Cases­of­Domestic­Violence 580

By­cohabitant 19

By­husband­against­the­wife 394

By­wife­against­the­husband 2

By­parent­against­the­child 22

By­child­against­the­parent 57

Table 1. Number­of­Cases­of­Domestic­Violence,­2013­(source: the­Department)

There­was­another­important­finding­related­to­the­objective­of­determining­the­existence­of­ organizations,­ centers,­ and/or­ institutions­ dealing­with­ domestic­violence:­ presently,­ the­ entities­ within­ the­ Police­ which,­ in­ addition­ to­ the­Department­and­its­subdivisions,­deal­with­the­issue­of­DV­and­are­often­more­active­in­that­field,­are­the­staff­of­the­Public­Order­Management­Department­

105

of­ the­ Police­ and­ the­ respective­ community­ police­ officers.­Moreover,­ these­activities­ are­ clearly­ regulated.20­ In­ case­ of­ two­ or­ more­ calls­ for­ service­within­a­year,­ the­family­ is­registered­by­the­community­police­officers­ in­the­appropriate­journal­and­remains­under­scrutiny­of­the­community­police­officers­for­a­year.­A­community­police­officer­visits­the­family­at­least­once­a­month,­trying­to­understand­the­problem­and­to­provide­some­solutions.­Normally,­when­there­is­a­minor­in­the­dysfunctional­family,­the­case­is­reported­in­writing­and­transferred­to­the­Juvenile­Case­Unit,­after­which­the­Unit­ is­ in­charge­of­the­activities.­This­is­perhaps­the­reason­why­the­JCU­police­officers­receive­fewer­cases­of­domestic­violence­than­the­community­police­officers.­However,­what­is­ also­ important­ is­ that­ not­ all­ cases­ of­ unaccommodating­ families­ can­ be­labeled­as­domestic­violence.­It­is­a­simple­fact­that­there­is­already­an­entity­within­the­Police­that­documents­the­various­domestic­issues­that­occur­in­the­family,­including­the­cases­of­domestic­violence.­However,­the­activities­that­are­implemented­are­not­structured­and­do­not­have­a­specialist­preventive­focus.­

None­ of­ the­ by­laws­ of­ any­ governmental­ entity­ operating­ in­ the­ communities­contain­provisions­on­addressing­cases­of­domestic­violence.­The­term­“domestic­violence”­could­only­be­found­in­the­Concept­Paper­on­Integrated­Social­Services,­which­ has­ not­ been­ approved­ by­ the­Government,­ but­ is­ followed­ in­ the­Avan­Territorial­Center­of­Integrated­Social­Services.­Importantly,­if­domestic­violence­is­viewed­as­a­type­of­violence,­then­the­territorial­units­of­social­services­should­be­the­government­entities­responsible­at­least­for­supporting­the­victims­of­domestic­violence,­because,­according­ to­ joint­decree­34­N­of­ the­Minister­of­ Labor­and­Social­ Issues­and­ the­Minister­of­Territorial­Administration­ (dated­11­ June­2006,­“On­Approving­the­Model­By­Laws­of­Territorial­Agencies­of­Social­Services”),­the­objective­of­a­TASS­is­to­support­community­members­that­are­in­difficult­situations­of­life­by­extending­social­support­to­them.­Moreover,­under­the­Republic­of­Armenia­Law­on­Social­Support,­a­victim­of­violence­ is­considered­a­person­ that­ is­ in­a­difficult­situation­of­life,­who­should,­therefore,­be­entitled­to­the­social­services­and­counseling­support­stipulated­by­the­law,­including:

− Rehabilitation­support;− Monetary­support;

20 Paragraph 18(d) the Procedure of Organizing the Activities of Local Inspectors of the Republic of Armenia Police adjunct to the Government approved under the relevant decree of the Republic of Armenia Government refers to “regular and continuing legal infractions in the field of family­domestic relations,” which is viewed as an “dysfunctional family.”

106

− In­kind­support;− ­Provision­ of­ temporary­ shelter­ (provided­ to­ children­ that­ are­ in­ difficult­situations­of­life,­as­well­as­to­homeless­citizens­and­victims­of­violence­in­the­form­of­temporary­shelter­and­solution­to­their­social­problems:­temporary­shelter­is­provided­for­a­duration­of­up­to­60­days);

− Organization­of­care;­and− Provision­of­legal­support.

However,­ as­ noted­ above,­ this­ entity­ does­ not,­ due­ to­ a­ variety­ of­ reasons,­perform­ the­ functions­ stipulated­by­ its­ by­laws.­Among­ the­ reasons­ reported­by­the­survey­respondents­were­the­lack­or­scarcity­of­human­resources,­the­absence­of­mechanisms­for­enforcing­the­law,­and­the­lack­of­funding,­to­name­a­ few.­On­ the­ other­ hand,­ the­Republic­ of­Armenia­ has­ adopted­ a­ policy­ of­introducing­a­system­of­integrated­social­services­with­a­view­to­improving­the­effectiveness­of­the­social­protection­system.­It­would­facilitate­the­provision­of­higher­quality­services­and­the­application­of­a­whole­new­set­of­methods­and­techniques­for­ impacting­the­social­situation­of­ the­beneficiaries,­based­on­a­complete­assessment­and­identification­of­need.­The­integrated­social­services­are­expected­to­engage­social­workers­(who­would­also­be­the­case­managers),­psychologists,­and­lawyers,­which­would­have­competences­and­responsibilities­for­taking­action­in­cases­of­domestic­violence.­The­integrated­social­services­will­presumably­have­ the­ following­ functions­and­replace­ the­activities­of­ the­present­TASSs:

• Assessment­of­the­social­needs­of­the­client;• Protecting­the­rights­and­lawful­interests­of­the­client;• ­Acting­as­an­intermediary­between­the­client­and­various­organizations­in­a­spirit­of­cooperation­and­information­sharing;

• ­Developing,­ together­ with­ other­ entities,­ prevention­ programs­ aimed­ at­reducing­the­risk­factors­identified­in­the­communities­and­the­promotion­and­development­of­arrangements­for­the­collective­protection­of­social­rights;­and

• ­Helping­citizens­that­apply­for­social­support­to­reveal­and­utilize­their­ability­to­overcome­the­difficulties,­etc.

Thus,­ it­ is­expected­ that,­once­ the­ integrated­social­services­have­been­fully­implemented,­the­Republic­of­Armenia­will­have­a­governmental­entity­providing­integrated­ services­ for­ cases­ of­ domestic­ violence,­ among­ others.­ In­ the­

107

meantime,­the­GTCs­working­at­the­target­communities­mostly­do­not­deal­with­cases­of­domestic­ violence­ in­ terms­of­either­ their­by­laws­or­ their­practical­work.­The­Guardianship­and­Trusteeship­Commissions­become­ involved­only­when­a­child­is­involved­in­the­DV­case.­Even­in­those­cases,­the­Commission­normally­looks­after­the­protection­of­the­child’s­rights,­the­provision­of­a­safe­environment,­ the­ exercise­ of­ the­ right­ to­ education,­ having­ a­ guardian,­ and­other matters related to the child� All the schools are in a similar situation� The services­are­mostly­provided­to­minors,­dealing­little­with­the­family.

Unlike­ the­ governmental­ institutions,­ the­ non­governmental­ organizations­are­ more­ flexible­ in­ their­ practical­ work.­ NGOs­ operating­ in­ the­ individual­communities­ certainly­ have­ their­ statutory­ objectives.­ Virtually­ all­ the­ NGOs­covered­by­this­survey­mostly­operate­in­the­field­of­protection­of­child­rights,­but­when­requested,­they­also­work­with­the­family­members.­As­they­are­more­aware­of­the­activities­of­other­NGOs,­they­make­referrals­when­they­cannot­address­ a­ problem­ appropriately.­ Nevertheless,­ the­ majority­ of­ the­ NGOs­participating­ in­ the­ survey,­while­ focusing­ their­work­ on­ the­ child,­ dealt­with­and­somehow­addressed­cases­of­domestic­violence.­The­only­exceptions­are­the­Women’s­Resource­Center­NGO,­the­Center­for­Women’s­Rights­NGO,­the­Women’s­Support­Center­NGO,­ and­ the­Society­without­Violence­NGO,­ and­partially­also­the­Armenian­Lighthouse­Charitable­Foundation,­all­of­which­focus­directly­on­issues­of­domestic­violence.

When­discussing­the­activities­of­various­stakeholders­and­their­peculiarities,­it­ is­ necessary­ to­ highlight­ the­ absence­of­ a­ legal­ act­ regulating­ the­ sector,­which­ causes­ the­ problem­ of­ DV­ to­ be­ viewed­ and­ addressed­ in­ a­ highly­sporadic­ and­ uncoordinated­ manner.­ Another­ reason­ for­ the­ limited­ to­ no­engagement­in­this­field­is­the­difference­in­the­level­of­understanding­of­and­attitudes­ towards­ the­ phenomenon­ of­ domestic­ violence­ among­ the­ various­stakeholders­participating­in­the­survey.­The­perceptions­of­domestic­violence­vary­between­the­representatives­of­the­police,­the­NGOs,­and­the­LSGs.­The­police­ representatives­ encounter­ all­ the­ forms­ of­ violence,­ but­ given­ their­competences­and­their­attitudes,­they­mostly­address­only­cases­of­physical­and­sexual­violence,­which­is­what­they­usually­consider­to­be­the­cases­of­domestic­violence.­Whenever­the­violence­is­psychological­or­economic,­or­physical­and/or­sexual­but­without­elements­of­crime,­the­police­simply­register­the­incident­

108

in­ the­relevant­ journal­and­carry­out­“prophylactic”­activities.21 The latter are usually­understood­as­regular­visits­to­the­family,­conversations­with­the­family­members,­and­so­on.­However,­the­police­officers­themselves­considered­these­activities­ ineffective­ and­ irrelevant,­ because­ experience­ had­ shown­ that­ this­method­delivered­virtually­no­results.­

The­ school­ representatives­mostly­ viewed­ domestic­ violence­ from­ the­ child’s­standpoint.­ They­ would­ view­ cases­ of­ child­ neglect­ by­ parents­ or­ of­ parents­inducing­their­children­to­engage­in­begging.­Representatives­of­the­Guardianship­and­ Trusteeship­ Commission­ shared­ this­ perception.­ The­ NGOs’­ perceptions­of­ domestic­ violence­ varied­ considerably­ and­ completely­ from­ those­ of­ the­governmental­ entities.­ NGO­ representatives­ believed­ that­ domestic­ violence­included­all­types­of­violent­actions­that­occur­in­the­family,­including­economic­and­psychological­violence.­The­representatives­of­non­governmental­organizations­in­particular­were­concerned­about­ the­ issue­of­domestic­ violence.­They­believe­that­responding­effectively­to­cases­of­violence­is­of­utmost­importance.­But­the­representatives­of­different­organizations­have­adopted­different­practices­in­this­field.­For­the­Police,­following­up­on­cases­of­domestic­violence­and­responding­to­such­cases­is­perceived­is­an­attempt­at­“intrusion­into­someone­else’s­family­life.”­Moreover,­the­cases­are­normally­processed­and­followed­through­only­when­the­legal­provisions­allow­a­criminal­or­at­least­administrative­sanction­to­be­imposed­on­the­perpetrator.­In­the­other­cases,­the­perceptions­of­the­police­officers­are­highly­inadequate,­especially­in­matters­of­referral.­For­the­NGO­representatives,­responding­to­DV­cases­is­usually­seen­as­a­function­of­protecting­human­rights;­to­ this­end,­ they­are­ interested­ in­working­more­with­ the­victims­ than­with­ the­perpetrators.­ The­NGO­ representatives­ believe­ that­ the­ police­ officers­ should­mostly­be­ in­charge­of­working­with­ the­perpetrators,­and­ that­ they­should­be­very­well­prepared­and­given­leverage­and­strong­tools­for­protecting­domestic­violence­victims­from­the­perpetrators.­According­to­the­information­provided­by­the­NGO­representatives,­this­is­exactly­the­reason­for­the­need­to­focus­on­the­renaming­of­the­Department­and­the­ensuing­legal­amendments.­However,­the­survey­respondents­had­divergent­views­on­the­renaming­of­the­Department.

The­level­of­awareness­of­various­stakeholders­concerning­the­name­change­of­Department­was­assessed,­and­the­findings­are­described­below.21 The understanding of this term (this function has been referred to in many places), too,

is subject to much ambiguity; the survey team suggests clearly defining it in legal acts and explaining it in the relevant methodological manuals and/or other official internal documents.

109

Awareness­ of­ the­ name­ change­ of­ the­ Department­ was­ rather­ poor­ in­ all­ the­communities.­The­police­representatives,­especially­ those­serving­ in­the­ Juvenile­Case­Unit,­were­relatively­better­aware­of­the­renaming,­but­failed­to­understand­the­functional,­human­resource,­and/or­other­change­processes.­The­majority­of­the­ representatives­of­ the­other­entities­covered­by­ the­survey­ (NGOs,­ schools,­GTCs,­and­others)­were­not­aware­of­the­name­change­of­the­Department.­The­representatives­ of­ the­NGOs­ dealing­with­ the­ issue­ of­ domestic­ violence­were­relatively­better­aware­of­the­name­change,­and­they­considered­it­a­move­in­the­right­ direction,­ but­expected­ it­ to­be­ followed­by­genuine­change,­especially­ by­attracting­new­specialists.­The­representatives­of­these­organizations­appreciated­the­government’s­move­in­this­area­as­a­positive­step,­albeit­a­purely­nominal­one,­which­would­impose­a­certain­responsibility­on­this­entity­for­dealing­with­the­issue.

Another­important­objective­of­the­survey­was­determining­what­specialists­are­currently­employed­by­ the­entities­dealing­with­ issues­of­domestic­ violence.­ It­transpired­that­the­police­system­is­staffed­by­police­officers­alone,­and­most­of­them­have­legal­education­or­are­graduates­of­the­Police­Educational­Complex.­The­police­system­does­not­have­either­support­professionals­or­police­officers­especially­trained­with­knowledge­in­the­fields­of­psychology,­social­work,­or­related­disciplines.­Moreover,­the­police­officers­suggested­increasing­the­number­of­staff­positions­for­such­professionals.­They­believed­that­the­presence­of­one­or­two­psychologists­and/or­social­workers­would­considerably­help­their­work­in­relation­to­minors­(establishing­rapport,­interviews,­interrogations,­impact,­and­so­on).

Other­than­the­prophylactic­activities,­the­Police­system­does­not­provide­any­support­or­development­services­to­either­the­perpetrators­or­the­victims.­When­working­with­unaccommodating­families,­the­community­police­officers­“require”­the­perpetrator,­when­necessary,­to­stop­exerting­violence­by­getting­the­person­to­sign­an­“obligatory­note.”­Although­the­police­representatives­noted­that,­in­case­of­ failure­ to­comply­with­ the­contents­of­ the­obligatory­note,­ they­have­no­ leverage­ to­ impose­sanctions,­ it­can­actually­be­considered­an­activity­or­service­that­can­be­further­regulated­and­developed­in­the­future.

As­ to­ the­specialist­services,­ the­situation­ is­somewhat­different­ in­ the­other­governmental­ entities­ and­ especially­ in­ the­ non­governmental­ organizations.­The­schools,­GTCs,­TASSs,­care­centers,­and­day­centers­have­multidisciplinary­teams­ that­ enable­ them­ to­ provide­ the­ required­ specialist­ support­ to­ their­

110

visitors.­Clearly,­as­stated­earlier,­the­services­are­not­specifically­targeted­at­victims­and­perpetrators­of­domestic­violence,­and­are­perhaps­not­tailored­to­their­needs.­However,­some­of­the­team­members­are­lawyers,­social­workers,­and­psychologists,­which­can­provide,­to­some­extent,­the­necessary­support.­The­non­governmental­organizations­are­particularly­strong­and­well­prepared­to­provide­the­specialist­support­and­diverse­services.­To­make­the­survey­more­complete­and­comprehensive­in­this­field,­we­have­studied­all­the­organizations­that­deal­with­ the­ issue­of­domestic­violence­anywhere­ in­Armenia­and­have­appropriate­specialists­and­services­especially­for­victims­of­domestic­violence.­The­findings­are­described­below.

The Society without Violence NGO­offers­services­in­the­City­of­Yerevan­and­five­marzes­(regions)­of­the­country—Shirak,­Lori,­Gegharkunik,­Syunik,­and­Tavush.­This­NGO­has­regional­staff­in­the­towns­of­Artik,­Vanadzor,­Kapan,­and­Ijevan.

The­NGO­was­founded­ in­2001.­Since­creation,­ it­has­ implemented­projects­aimed­ especially­ at­ protecting­ the­ interests­ of­ young­women­ in­ the­ regions,­raising­their­awareness,­promoting­public­activity,­developing­leadership­skills,­and­facilitating­the­development­of­female­advocates­of­human­rights.

The­ NGO­ has­ a­ rapid­ response­ team­ comprising­ a­ coordinator,­ a­ social­worker,­an­attorney,­a­journalist,­and­a­psychologist,­who­is­not­always­at­the­organization,­ but­ joins­ the­multidisciplinary­ team­when­ necessary.­ The­main­goal­of­the­rapid­response­team­is­to­prevent­domestic­violence­by­covering­and­raising­public­awareness­on­the­identified­cases.­Besides,­the­team­works­with­victims­of­domestic­violence.

The­ organization­ deals­ especially­with­ domestic­ violence­ cases­ that­ contain­elements­ of­ a­ crime.­ In­ those­ cases,­ the­ organization­ provides­ free­ legal­services­to­the­victims­of­domestic­violence.­

The­target­group­of­the­organization­is­women,­or­children­whose­parents­died­or­suffered­from­violence.

The­organization­does­not­offer­any­services­to­perpetrators.

The Women’s Resource Center NGO,­too,­is­active­in­both­the­City­of­Yerevan­and­the­regions­of­Armenia.­It­ implements­projects­in­the­Shirak,­Syunik,­and­Lori­ regions­ with­ a­ view­ to­ raising­ the­ awareness­ of­ the­ beneficiaries.­ The­

111

mission­ of­ the­ organization­ is­ to­ create­ a­ safe­ environment­ for­ Armenian­women,­to­provide­the­resources­necessary­for­their­personal­and­professional­development,­ and­ to­promote­and­safeguard­women’s­participation­ in­public­life­ in­political,­economic,­cultural,­and­other­spheres.­From­the­beginning­of­its­ activities­ till­ now,­ the­ organization­ has­ implemented­ various­ projects­ and­activities,­and­provided­services­aimed­at­raising­the­level­of­public­awareness­and­activating­women­given­their­importance­in­all­walks­of­public­life.­A­number­of­ training­courses­have­been­ implemented­for­ the­beneficiaries,­mostly­with­a­focus­on­the­protection­of­human­rights,­sexual­education,­ the­provision­of­health­related­knowledge,­and,­when­necessary,­language­training­and­the­like.­

In­2008,­the­Women’s­Resource­Center­created­the­Sexual­Violence­Crisis­Center­NGO,­which­provides­resources­and­services­around­the­country­to­women­that­were­subjected­ to­sexual­violence.­The­services­of­ the­Sexual­Violence­Crisis­Center­NGO­ include­a­hotline­ (counseling­by­ telephone),­ individual­counseling­(direct­meetings),­a­mutual­help­group­for­women­and­girls­subjected­to­sexual­violence,­referral­to­the­relevant­institutions,­and­the­like.­Thus,­the­Sexual­Violence­Crisis­Center­NGO­mostly­deals­with­cases­of­sexual­violence­and­offers­services­to­ victims­of­ sexual­ violence.­The­NGO­employs­psychologists­and­ lawyers.­ It­provides­free­psychological­and­legal­counseling­to­the­visitors.­The­beneficiaries­of­ the­NGO­are­women.­As­ a­ rule,­ they­ contact­ the­ organization­ through­ the­hotline.­The­organization­does­not­work­with­the­perpetrators.

The Women’s Rights Center NGO­was­perhaps­one­of­the­first­organizations­to­ address­ the­ issue­of­ domestic­ violence­ in­Armenia.­The­organization­has­a­ crisis­ center­ that­ employs­ a­ lawyer,­ a­ social­ worker,­ a­ psychologist,­ and­attorneys,­ which­ provide­ psychological,­ legal,­ attorney,­ and­ social­ services­to­ the­ visitors.­ The­ beneficiaries­ of­ the­ organization­ are­mostly­ women­ and­children.­ In­ the­area­of­domestic­violence,­ the­organization­has­a­number­of­activities,­including­awareness­raising,­victim­protection,­legislative­reforms,­and­the­like.­The­organization­also­has­a­hotline­for­victims­of­domestic­violence.­The­ organization­ has­ implemented­ a­ shelter­ project­ for­ victims­ of­ domestic­violence,­but­the­service­is­no­longer­available­due­to­funding­problems.­This­organization,­too,­does­not­work­with­the­perpetrators.

The Tufenkian Charitable Foundation’s ‘Women’s Support Center’ NGO is­presently­perhaps­ the­only­organization­ in­Armenia,­which­ tries­ to­provide­

112

comprehensive­ and­ complete­ services­ to­ victims­ of­ domestic­ violence.­ The­organization­has­a­confidence­hotline,­a­shelter­service,­as­well­as­psychological,­legal,­and­social­counseling­services.­The­shelter­service,­in­particular,­should­be­highlighted,­as­it­provides­free­support­to­all­women­who­suffered­from­violence.­The­services­of­the­shelter­are­used­mostly­by­middle­aged­(25­to­45­years­old)­women­and,­ if­necessary,­ their­children.­To­preclude­shelter­dependency,­ the­women­can­use­its­services­for­a­maximum­period­of­three­months.­

The­organization­performs­various­educational­training­courses­aimed­at­visitor­development­with­ the­ aim­ of­ equipping­ the­ visitors­with­ the­ knowledge­ they­need­in­order­to­solve­their­problems­on­their­own­in­the­future.­

The­organization­employs­social­workers,­psychologists,­a­child­psychologist,­and­a­lawyer.­

This­organization,­too,­does­not­work­with­the­perpetrators­at­all.

The Armenian Lighthouse Charitable Foundation­started­its­activities­in­1996­and­operates­in­the­whole­territory­of­the­Republic­of­Armenia­and­the­NKR.­It­mostly­focuses­on­the­cases­of­domestic­violence­prevalent­in­villages­near­the­borderline.­The­foundation­runs­the­“Mayratun”­shelter,­which­provides­services­for­up­to­two­years­to­homeless­women­that­are­pregnant­or­are­caring­for­a­child­under­the­age­of­three.­It­immediately­refers­to­other­organizations­the­women­that­do­not­meet­these­criteria,­but­have­suffered­from­domestic­violence.­The­organization­provides­free­professional­skills­courses­to­the­women­who­suffered­from­domestic­violence,­including­computer­courses,­sewing,­cooking,­pedicure,­and­hairdressing.­The­aim­of­these­training­courses­is­to­make­the­women­who­suffered­from­domestic­violence­independent­so­that­they­can­find­employment­in­the­future.­­The­women­who­are­beneficiaries­of­the­shelter­can­also­benefit­from­a­number­of­health­care­services,­especially­gynecological­and­dental.

The­foundation­employs­psychologists,­a­social­worker,­a­teacher,­a­dentist,­and­gynecologists.­

The­foundation,­too,­does­not­work­with­perpetrators.­

The­aforementioned­organizations­deliver­services­primarily­for­the­victims­of­domestic­violence.­Most­of­ them­operate­throughout­the­territory­of­Armenia.­­They­have­a­complete­understanding­of­domestic­violence­and,­based­on­the­

113

international­ standards,­ are­ trying­ to­ introduce­ comprehensive­ services­ for­responding­to­DV­cases.­

The­next­and­chief­goal­of­this­survey­was­to­determine­what­cooperation­exists­between­the­police­and­other­stakeholders­operating­in­the­target­communities.­No­community­had­a­clear­arrangement­of­ cooperation­ in­addressing­cases­of­domestic­violence.­The­cooperation­between­entities­was­mostly­sporadic,­often­dependent­only­upon­personal­connections.­The­cooperation­between­the­police­and­other­entities­was­ found­ to­be­relatively­more­effective­ in­ respect­of­the­problems­of­minors.­It­may­be­due­to­the­fact­that­various­international­and­national­ organizations­ have­ organized­a­ number­ of­ training­ courses­ for­governmental­and­non­governmental­ stakeholders­on­a­wide­ range­of­ topics­related­to­child­protection,­and­the­child­protection­system­may­be­considered­rather­well­established­in­Armenia.­The­governmental­entities­operating­in­the­communities­(the­GTC,­the­TUSS,­schools,­care­institutions,­day­centers,­and­others)­are­informed­about­the­work­of­other­entities,­because­they­have­dealt­with­each­other­in­the­past.­The­governmental­entities­are­particularly­familiar­with­and­cooperate­with­the­NGOs­that­have­implemented­projects­with­them,­but­not­in­the­field­of­domestic­violence.­The­GTC­representatives­mostly­cooperate­with­the­child­rights­protection­NGOs.­However,­the­initiative­is­normally­taken­by­ the­ NGO.­ The­ cooperation­ between­ the­ GTCs­ and­ other­ entities­ is­ also­driven­ by­ the­ fact­ that­ the­ GTC­ membership­ comprises­ representatives­ of­various­ governmental­ and­ non­governmental­ organizations­ operating­ in­ the­communities.­The­GTCs­in­all­of­the­selected­communities­had­members­that­were­ inspectors­ of­ the­ Juvenile­Case­Unit­ of­ the­ Police­ and­ representatives­of­NGOs­operating­in­the­community.­However,­ in­all­of­the­communities,­the­representatives­of­the­Juvenile­Case­Unit­were­more­aware­of­the­NGOs­operating­in­the­community­and­the­resources­available­there.­The­reason­is­that,­simply­by­reason­of­the­current­procedures,­the­police­have­to­refer­cases­of­juveniles­to­government­organizations,­such­as­the­GTC,­some­of­the­members­of­which­are­NGO­representatives,­and­ in­ this­way,­ they­also­obtain­ information­about­other­ entities.­ In­ other­words,­ the­ effectiveness­ of­ this­ cooperation­ depends­on­ the­ active­ and­ productive­ functioning­ of­ the­GTC.­ In­ the­ communities­ in­which­the­GTC­is­not­very­active­(according­to­the­police­officers),­the­police­officers­and­the­representatives­of­other­entities­face­difficulties­when­dealing­with­cases­of­domestic­violence.­The­level­of­awareness­of­community­police­officers­about­the­activities­of­other­organizations­is­generally­lower.­Community­

114

police­officers­often­believe­that,­when­they­cannot­solve­a­problem,­another­organization­will­hardly­be­able­ to­do­so.­The­community­police­units­almost­never­refer­victims­to­specialized­NGOs.­Juvenile­Case­Units­do­so­rarely.­This­is­primarily­a­consequence­of­the­lack­of­awareness.­Another­possible­reason­for­the­lack­or­absence­of­cooperation­is­the­lack­of­mutual­trust­(which­is­due,­among­other­ things,­ to­ the­ lack­of­awareness)­between­ the­Police­and­other­entities­(especially­the­NGO­sector).­The­NGOs­would­like­the­police­to­contact­them­when­necessary­for­the­provision­of­specialist­support­in­specific­matters.­However,­ the­ Police­ often­ refrain­ from­ this­ referral­ possibility,­ which­ is­ due,­among­other­things,­to­the­lack­of­awareness.­To­this­end,­however,­it­should­be­noted­that­the­lack­of­awareness­is­not­the­only­cause­of­the­mistrust.­The­Police­often­fail­ to­refer,­because­they­do­not­ trust­ the­effectiveness­and­especially­sustainability­ of­ the­NGO’s­ activities.­The­ sustainability­ concerns­ are­mostly­related­to­the­scope­of­NGO­responsibilities­and­competences,­the­lack­of­any­legal­provisions­on­their­liability,­and­the­“arbitrary”­nature­of­activities­carried­out­in­respect­of­cases­referred­by­the­police,­as­these­activities­are­driven­by­the­specific­NGO’s­statutory­objectives,­the­particular­group­of­stakeholders,­the­existence­of­specialists­at­a­given­point­in­time,­and­other­circumstances­related­to­the­NGO­sector.22­The­Police­inspectors­of­the­Juvenile­Case­Units­regularly­cooperate­with­ the­ schools.­ They­ visit­ the­ schools­ and­ talk­ to­ the­ students.­According­ to­ the­ information­ from­ the­police,­ this­activity­has­a­prophylactic­nature­and­is­aimed­at­preventing­offending­behavior­and­keeping­the­students­away­from­harmful­habits.­Clearly,­this­process­focuses­on­preventing­juvenile­offence,­rather­than­domestic­violence.­

The­role­and­engagement­of­the­health­care­authorities­is­also­related­to­the­issues­of­cooperation­with­and­ lack­of­ trust­ in­ the­police.­The­ information­received­ shows­ that­ domestic­ violence­ is­ often­ perpetrated­ by­ persons­who­ have­ mental­ disorders­ or­ various­ dependencies­ (on­ alcohol,­ drugs,­psychotropic­substances,­and­ the­ like).­To­ this­end,­ the­police­often­need­to­cooperate­with­psychiatric­units­and­narcological­centers.­What­happens­in­ practice­ is­ that,­ based­ on­ numerous­ complaints­ by­ neighbors­ and/or­family­members­about­the­perpetrator­having­a­mental­disorder,­inadequate­behavior,­or­regular­alcohol­intoxication,­the­police­request­the­relevant­health­

22 It also has to do with NGO funding, and whether a particular NGO can and would like to contribute the resources of its staff in managing a DV case referred to it by the police, whilst having to implement other projects.

115

care­institution­to­perform­psychiatric­examination­and­to­provide­treatment­to­the­perpetrator­concerned.­However,­the­psychiatric­ambulance­crew­(or­the­psychiatric­commission­acting­within­72­hours)­usually­determines­that­the­patient­does­not­have­indication­for­psychiatric­hospitalization,­and­the­doctor­on­duty­refuses­to­admit­the­patient­into­a­psychiatric­institution­under­the­established­procedure.23­ In­these­cases,­the­perpetrator­returns­to­the­family,­and­the­chain­of­violence­continues.24­Persons­with­mental­disorders­are­hospitalized­only­based­on­written­references­by­the­polyclinic­and­out­patient­ward­psychiatrists.­Persons­subject­to­urgent­hospitalization,­which­were­brought­in­by­psychiatric­ambulance­crews­or­relatives,­are­hospitalized­based­on­written­reference­by­the­doctor­on­duty­at­the­relevant­psychiatric­institution�25­ The­ treatment­ is­ administered­ with­ government­ funding­ and­lasts­24­days.­In­case­of­relapse,­the­treatment­lasts­36­days.­Whenever­an­entity­does­not­have­places­and­conditions­for­admitting­a­new­patient,­the­patient­ is­referred­to­another­psychiatric­center­and­is­not­deprived­of­the­necessary­treatment­under­any­circumstances.­

If­the­perpetrator­is­confirmed­to­have­a­mental­disorder­and­to­pose­a­danger­to­him/her­or­others,­but­the­perpetrator­or­his­proxy­refuse­the­medical­treatment,­the­psychiatric­center­director­shall­go­to­court­within­72­hours,­requesting­court­authorization­for­compulsory­in­patient­psychiatric­treatment­of­the­person.26

Representatives­ of­ the­ psychiatric­ centers­ did­ not­ report­ any­ problems­ of­cooperation­with­the­police.­They­stated­that­they­often­get­to­cooperate­with­the­police­for­sorting­out­various­issues.­They­said­there­have­been­very­few­cases­of­domestic­violence,­which­were­related­to­a­psychiatric­center:­they­reported­having­rarely­seen­cases­of­patients­with­bruises­and­traces­of­beating,­but­said­that,­whenever­such­cases­are­identified,­they­are­immediately­reported­to­the­police,­after­which­the­doctor­does­not­follow­up.­

The­ police­ officers­ stated­ that,­ after­ receiving­ calls­ for­ service­ related­ to­domestic­violence­and­reaching­the­incident­scene,­they­often­find­out­that­the­

23 Government decree 350 on Approving the Procedure of Providing Out­Patient and In­Patient Psychiatric Medical Care.

24 In this case, too, the problem is related especially to such threats or such infliction of injuries, which do not contain elements of a crime, and the police claim to be powerless.

25 Government decree 350 on Approving the Procedure of Providing Out­Patient and In­Patient Psychiatric Medical Care.

26 Republic of Armenia Law on Psychiatric Care.

116

violence­was­exerted­under­alcohol­ intoxication.­However,­ the­police­officers­have­no­legal­grounds­for­referring­such­persons­for­compulsory­treatment.

Such­ treatment­can­be­ initiated­only­based­on­an­application­by­ the­patient.­Compulsory­ treatment­ in­ a­ narcological­ clinic­ may­ be­ administered­ only­ by­a­ relevant­ court­ order,­ when­ the­ person’s­ conduct­ showed­ signs­ of­ crime.­Otherwise,­such­practice­could­be­seen­as­a­gross­violation­of­human­rights.

If­there­are­sufficient­grounds­for­suspecting­that­a­person­has­drug­dependency­or­is­under­drug­intoxication,­he­or­she­shall­be­referred­for­a­mandatory­health­screening.­

Urgent­(mandatory,­compulsory)­medical­treatment­is­provided­to­drug­addiction­patients­in­need­of­such­treatment,­if­the­patient­is­unable,­even­temporarily,­to­overcome­the­physiological­or­psychological­dependency­on­using­drugs­and­psychotropic­substances­without­medical­intervention.

Whenever­a­person­is­referred­for­narcological­screening­against­his­or­her­will,­an­administrative­penalty­is­imposed­on­the­person.

Thus,­ the­ police­ officers­ and­ the­ narcological­ and­ psychiatric­ centers­ have­different­views­on­the­issues­raised.­When­violence­occurs­in­the­family,­and­the­perpetrator­has­a­dependency­or­a­mental­disorder,­the­police­believe­that­such­issues­should­be­solved­mainly­by­use­of­compulsory­measures,­while­the­narcological­ and­psychiatric­ centers­ do­ not­ always­ have­ the­ competence­ to­refer­the­person­for­mandatory­screening­or­treatment.

As­to­the­cooperation­with­other­entities,­despite­the­somewhat­lower­level­of­awareness­ (especially­ on­ the­ strictly­ specialist­ functions),­ there­ is­ effective­cooperation,­especially­with­non­governmental­organizations,­including­in­terms­of­the­referrals­of­beneficiaries.­

To­sum­up­the­analysis­of­the­existence­of­organizations­dealing­with­the­issue­of­ domestic­ violence­ and­ the­ peculiarities­ of­ their­ services­ and­ cooperation­during­ the­various­phases­of­ identifying,­preventing,­and­ intervening­with­ the­DV­cases,­it­can­be­stated­that­virtually­no­governmental­or­non­governmental­entities­deal­directly­with­or­have­the­legally­prescribed­function­of­dealing­with­the­problems­of­domestic­violence.­These­problems­are­addressed­(especially­under­ projects­ for­ supporting­women­or­ victims)­ by­ a­ number­ of­NGOs,­ but­their­efforts­are­aimed­more­on­intervention­than­on­the­identification­of­cases.­

117

Moreover,­the­victims­themselves­usually­call­the­NGO­hotlines­when­they­need­to­leave­the­family­and­find­shelter.­

Thus,­ the­ Police­ remains­ the­main­ entity­ in­ charge­ of­ identifying­DV­ cases.­However,­ the­Police­reports­ that,­ in­view­of­ legal­ restrictions,­ it­ is­not­always­able­to­identify­the­violence,27­and­that­it­can­normally­process­a­case­only­when­a­call­for­service­is­received­from­either­party.­

Schools­are­not­a­key­actor­in­identifying­cases­of­domestic­violence,­although­there­have­been­few­cases­of­the­school­administration­discovering­a­case­of­domestic­violence­perpetrated­against­a­child­and­contacting­the­police.

In all the communities, the existing governmental and non-governmental organizations­ normally­ deal­ with­ the­ domestic­ violence­ at­ the­ intervention­stage.­The­intervention­can­be­swift­and­more­productive­if­a­child­is­the­victim­or­ witness­ of­ domestic­ violence.­ In­ this­ case,­ the­ organizations­ responsible­for­the­protection­of­children’s­rights,­namely­the­GTC,­the­DPRFWC,­and­the­NGOs,­are­brought­in.­The­issues­of­women­who­suffer­from­domestic­violence­are­addressed­by­the­aforementioned­NGOs,­which­are­present­throughout­the­country.­For­male­and­elderly­victims­of­violence,­there­are­few­to­no­services.­At­ the­ intervention­stage,­ the­TUSS­entities­only­deal­with­cases­that­ involve­the­need­ to­extend­a­ family­allowance.­However,­ the­ fact­ that­a­person­ is­a­victim­of­domestic­violence­does­not­necessarily­imply­entitlement­to­monetary­assistance­from­the­government.

Thus,­ it­ can­ be­ concluded­ that­ there­ is­ no­ common­ or­ unified­ arrangement­for­ cooperation­ in­ matters­ of­ domestic­ violence.­ The­ creation­ of­ such­ an­arrangement­and­the­mobilization­of­stakeholder­representatives­in­this­effort­can­ benefit­ especially­ from­ improvements­ in­ the­ legal­ framework,­ increased­awareness,­staff­education­and­training,­as­well­as­ the­selection­and­piloting­of­a­clear­model.­As­a­result,­ it­will­be­possible­to­conceive­and­put­ in­place­arrangements­that­can­be­effective­in­responding­to­the­problems­of­domestic­violence in Armenia�

27 This is related to access to a home or a family, when, in spite of the information on violence, the household members may forbid the police officer from entering into their house without an appropriate document.

118

Տպագրված է «ԱՍՈՂԻԿ» հրատարակչության տպարանումԵրևան, Սայաթ–Նովա 24 (գրասենյակ)Ավան, Դավիթ Մալյան 45 (տպարան)

Հեռ.` (374 10) 54 49 82, 62 38 63Էլ. փոստ՝ info@asoghik.am, էլ. կայք՝ www.asoghik.am