1.Burimet e se drejtes

penale

Burimet e se drejtes penale ndahen ne: Burime materialedhe burime formale.1.Burime materiale konsiderohen marredheniet shoqeroro-ekonimike dhe marredheniet tjera qe e karakterizojne njeshoqeri. Ato jane te mirat qe nje shoqeri i kultivon, zhvillondhe mbrone.2.Burimet formale jane normat juridike vec e vec dheteresia e tyre. Burim kryesor eshte Kodi Penal. Burime tjerajane kushtetuta, konventat nderkombetare etj.Pra burim formal eshte legjislacioni penal qe eshte ne fuqi.Se kendejmi, kur flitet per burimet e se drejtes penalezakonisht mendohet ne burime formale

2.Kushtetuta si burim i se

drejtes penale

� Kushtetuta eshte akti me i larte juridik i cdo vendi.� Kosova aktualisht si akt juridik me te larte ka Kornizen Kushtetuese.� Me kushtetute zakonisht parashikohen barimet baze ne te cilat duhet te

mbeshtetet rendi juridik i nje vendi.� Kushtetuta ne disa raste paraqitet burim i drejtperdrejte i se drejtes

penale. Keshtu , kushtetuta parasheh parimin e ligjshmerise me rastin e percaktimit te veprave penale dhe te sanksioneve penale, ajo garantonrespektimin e personalitetit te njeriut dhe ndalon arbitraritetin dhedhunen.

� Krahas kesaj kushtetuta edhe drejtperdrejte proklamon sikunderkushtetuese dhe kundeligjshmerine e disa veprimeve. Keshtu, zakonisht me kushtetute percaktohen se cilat vepra konsiderohenkunderkushtetuese, sic do te iste tradhetia e shtetit, nenshkrimi i kapitulimit, nxitja e urrejtjes nacionale, fetare etj.

3.E drejta penale nderkombetare

si burim i se drejtes penale

� Burim i se drejtes penale konsiderohen konventatnderkombetare. Te tilla jane:

� -kater konventat e Gjeneves te vitit 1949,� -Konventa per luftimin dhe parandalimin e krimit te gjenocidit

(1948),� -Konventa per eliminimin e te gjitha formave te diskriminimit

racial (1966) etj.� Obligimet qe i kane marre shtetet ne baze te ketyre konventave

nderkombetare i realizojne duke i parapare ne legjislacioninpenal veprat penale si: diskriminimin, krimet kunder njerezimit etj.

� Sic dihet, ne te shumten e rasteve, konventat nderkombetareparaqiten si burim indirekt i se drejtes penale, por ka raste kurato paraqesin burim te drejtperdrejte te saj. Keshtu, ishte ne ishJugosllavi.

4.Ligji si burim i se drejtes penale

� E drejta penale eshte e drejte ligjore. Kjo nga se burim kryesor i saj eshte ligji. Kjo nga se veprat penale dhe saksionet penale parashihen me ligj.

� Ne shtete te ndryshe burim kryesor i se drejtes penale eshte ose ligji penal osekodi penal.

� Me fjalen ligj penal nenkuptohet cdo dispozite ligjore me te cilen rregullohenceshtje nga fusha e se drejtes penale (veprat penale dhe sanksionet penale). Dispozita ligjore konsiderohen edhe ato qe perjashtojne kunderligjshmerine per shkak te rrezikshmerise shoqerore te imte.

� Me fjalen kod penal nekuptohet ligji i rendesishem ne te cili ne menyre tetersishme permblidhen dispozitat penalo- juridike.

� Nocioni ligj penal ka domethenie me te gjere se nocioni kod penal, sepsenenkupton cdo dispozite ligjore te se drejtes materiale pa marre parasysh se a gjendet ne kodin penale apo ne ndonje ligj tjeter.

� Me fjalen legjislacion penal nenkuptohen te gjitha ligjet penale, pra edhe kodinpenal, si dhe tere sistemnin e ligjeve dhe dispozitave penale.

5.Burimet tjera te se drejtes

penale

� Burime tjera te se drejtes penale konsiderohen:� -Kodi i procedures enale,� -Ligji mbi ekzekutimin e sanksioneve penale,� -Ligji mbi oranizimin e gjykatave,� -Ligji per prokurorine,� Ligji per avokatine,� Ligji penal per te mitur etj.

� Burime plotesuse te se drejtes penale konsiderohetdhe normat e aktet tjera nenligjore dhe aktet e pergjithshme.

6.E drejta zakonore

� E drejta zakonore ishte burim i vetem i se drejtes ne bashkesineprimitive.

� Ne te rejten skllaopronare dhe feudale ajo ishte burim kryesor i se drejtes penale.

� Sot e drejta zakonore nuk mund te konsiderohet burim i se drejtes penale.

� Parimi i legalitetit eshte ai qe e perjashton kategorikisht ketemundes. Se kendejmi nuk eshte e mundur qe me zakone teparashihen veprat penale dhe sanksionet penale.

� Perkunder kesaj, e drejta zakonore mund te paraqitet si burim i se drejtes penale, nese ndonje zgjidhje te dhene me ate te drejtee inkorporon ne legjislacionin penal. Keshtu eshte vepruar me disa vepra penale kunder njerezimit dhe te drejtesnderkombetare.

7.Praktika gjyqesore

� Ne te drejten romake dhe ne mesjete praktiuka gjyqesore ishteburim i rendesishem i te drejtes penale, sepse gjykatatvendosnin ne baze te aktgjykimeve te meparshme.

� Praktika gjyqesore vazhdon te jete burim i se drejtes penaleedhe ne sistemin anglosankson (Angli dhe SHBA).

� Ne te drejten tone penale dhe te shteteve tjera te Evropespraktika gjyqesore nuk eshte burim i drejtperdrejte i se drejtespenale, sepse do te ishte ne kundershtim me parimin e legalitetit.

� Pra, praktika gjyqesore nuk mund te parashohe se cilat veprajane penale dhe sanksionet penale.

� Mipo, kjo nuk do te thote se praktika gjyqesore nuk ka kurrfarerendesia ne te drejten penale. Pra praktika gjyqesore ka rendesisidomos gjate interpretimit te ligjeve penale qe eshte pune e perditshme e gjykatave

8.Shkenca e se drejtes penale

� Po ashtu, shkenca e te drejtes penale nuk eshteburim i drejtperdrejte i se drejtes penale. Pra, as me shkencen penale nuk mund te percaktohen vepratpenale dhe sanksionet penale.

� Megjithate shkenca e se drejtes penale ka rol terendesishem ne formulimin e se drejtes.

� Se kendejmi, shume nocione ne legjislacionin penal jane inkorporue ne saje te sugjerimeve te shkencespenale.

� Shkenca e se drejtes penale ushtron ndikim temadh edhe ne reformen e legjislacionit penal.

9.Kodi Penal- pjesa e

pergjithshme dhe e posacme e tij

� Pjesa e pergjithshme e kodit penal percakton parimet e se drejtes penale, nocionet dhe institucionetthemelore te se drejtes penale (vepren penale, pergjegjesine penale dhe sanksionet penale, mbrojtjen e nevojshme, nevojen ekstreme etj.)

� Me pjesen e pergjithshme rregullohen ceshtjet qe jane te perbashketa per te gjitha veprat penale.� Pjesa e posacme e kodit penal percakton veprat penale vec e vec si dhe sanksionet penale qe mund te

ju shqiptohen kryeresve te tyre.� Perkunder faktit se KP eshte i ndare ne dy pjese, midis tyre ekziston nje lidhmeri e ngushte. Njera pa

tjetren nuk mund te ekzistojne e aplikohen.� Pra normat e pergjithshme kane karakter universal- ato i percaktojne kushtet e pergjithshme te aplikimit

te sanksioneve penale.� Karakteristike e normave te pjeses se posacme eshte se ato perbehen nge dispozitivi dhe sanksioni.� - Ne dispozitiv percaktohen elementet e vepres penale, kush mund te jete kryeres dhe ne cka konsiston

veprimi i kryerjes. Keshtu, ne rastet kur KP thote “kushdo” psh., qe privon tjetrin nga jeta, atehere ketovepra mund t’I kryej cdo person.

� Dispozitivi mund te jete:� - I rendomte- ne keto raste normat nuk percaktojne tiparet e vepres penale, por jepet vetem emertimi I

tyre,� - Pershkrues- ne kete rast behet pershkrimi i tipareve te vepres penale,� Udhezues kur norma konkrete udhezon ne ndonje norme tjeter.� I perbere- kur si rregull percaktohet figura e veprave penale te perbera.� Sanksioni parqet denimin e parapare per ate veper penale

10.Parimi i ligjshmerise

� Per t’u konsideruar nje veper veper penale duhet te jete parashikuar me ligj.� Percaktueshmeria e vepres penale me ligj eshte element i pergjithshem i vepres penale dhe njesohet me

parimin e igjshmerise.� Ky parim eshte dige e fuqishme kunder arbitraritetit.� Parimi i ligjshmerise ka qene i njohur edhe ne shekullin e vjeter dhe ate te mesem, por ai u afirmue

sidomos nga shk.XVIII, ku kontribut te madh kane dhene:Bekario, Srevan etj.� Parimi i ligjshmerise shprehet ne maksimen nullun crimen, nulla pena sine lege.� K parim me kalimin e kohes u be pjese perberse e legjislacionit te vendeve te ndryshme ne Evrope dxhe

me gjere.� Ky parim gjene shprehje edhe ne Deklaraten e pergjithshme mbi te drejten e njeriut, Konventen

evropiane mbi mbrojtjen e lirive te njeriut dhe lirite hemelore, Paktit nderkombetar per te drejtat civile dhepolitike etj.

� Ky parim konsiderohet si e mberrime e madhe e qyteterimit.� Ai eshte gurthemeli i stabilitetit te nje shoqerie dhe kushte themelor per demokracine e pergjithshme.� Ligjshmeria do te thote sundim i drejtesise kunder arbitraritetit. Ai i mbron qytetaret nga arbitrariteti i

organeve shteterore.� Rendesia e parimit te ligjshmerise shprehet ne keto segmente:� - Qe vetem ligji te jete burim i se drejhtes penale,� -Qe ndalohet aplikimi i anologjise,� -Qe ndalohet veprimi retroaktiv I ligjit.� -Qe me rastin e percaktimit te veprave penale ligjvenesi duhet te shprehet me terma preciz qe te evitohet

cdo arbitraritet i mundshem I gjykatave.� -Qe ligji qe parasheh vepren penale ta parasheh edhe denimin.

11.Interpretimi i ligjeve

� Me interpertim nenkuptohet percaktimi i kuptimit te drejte te normes se caktuar penalo- juridike.

� Interpretimi eshte i domosdoshem per shkak te gjuhes se perdorur, shkalles se larte te abstraksionit dhe te perdorimit te pergjithsimeve.

� Me rastin e interpretimit duhet mbeshtetur ne tekstin e ligjit� Gjate interpretimit duhet pasur parasysh vlerat qe mbrohen.� Po ashtu ka rendesi percaktimi i kufijve te interpretimit te cilat gjykata

nuk guxon t’i tejkaloje. Kjo eshte e domosdoshme per shkak te sigurisejuridike.

� Ndalohet cdo interpretim me te cilin bishterohen apo cenohen normatpenalo juridike.

12.Llojet e e interpretimeve

� Te gjitha interpretimet radhiten ne tri grupe:

� 1.Sipas subjektit qe mund ta bej interpretimin,

� 2.Sipas metodave dhe

� 3.Sipas vellimit

13.Subjektet qe mund ta bejne

interpretimin

� Varesisht nga ajo se cili subjekt e ben iterpretimin njihen tri lloje te interpretimit:� A)Interpretimi autentik ose i obligueshem- Kete interpretim e ben organi qe e ka nxjerre ligjin qe

interpretohet.� Keshtu, pasi ligjet i nxjerr parlamenti interpretimin autetik e ben pikerisht ai.� Ky interpretim konsiderohet me i rendesishmi dhe atij duhet t’i permbahen te gjitha organet shteterore.� Interpretmi autentik behet ne tekstin e ligjit.� Ky interpretim behet sipas procedues qe vlen per nxjerrjen e ligjeve dhe shpallet sikur dhe ligjet. Andaj

interpretimi autentik konsiderohet pjese e ligjit.� Duhet theksuar se nuk preferohet interpretimi ne dem te te akuzuarit.

� B)Interpretimi gjyqesor- Kete interpretim e ben gjykata gjate aplikimit te ligjit.� Ky interpretim vlen vetem per rastin konkret.� Pra gjykatat bejne interpretimin e ligjit gjate aplikimit te tij ne rastin konkret. Por gjykata e ulte ka te drejte

te mos i permbahet interpretimit te ligjit te dhene nga gjykata e larte.� Por me qellim te unifikimit te sistemit gjyqesor ne ceshtjet qe jane me rendesi Gjykata Supreme mund te

nxjerr mendime e qendrime parimore. Keto qendrime ushtrojne ndikim ne interpretimin dhe aplikimin unikte ligjeve.

� C)Interpretimi shkencor- Kete interpretim e ben shkenca e te drejtes penale.� Ky nterpretim nuk eshte i obligueshem per organet qe merren me aplikimin e ligjit, por praktika gjyqesore

nuk mund te mbetet jashte ndikimit te shkences.� Megjithate, gjykatat vendimet e tyre mund t’i arsyetojne duke u mbeshtetur ne qedrimet e shkences.

14.Metoidat e interpretimit

� Ne teorine juridike njihen keto metoda te interpretimit:� 1.Interpretimi gramatik- Ky interpretim behet me ndihmen e rregullave te gramatikes dhe

sintakses. Por gjate ketij interpretimi duhet pasur parasysh specifiken e te drejtes penale.� 2.Interpretimi logjik- Ky interpretim mbeshtetet ne rregullat e logjikes. Percaktimi i kuptmit

te normes behet me ane te menduarit. Kjo vjen ne shprehje te rastet e percaktimit teminimumit dhe maksimumit te denimit.

� 3.Interpretimi historik- Ky interpretim behet duke u mbeshtetur ne historikun e normesjuridike, duke percaktuar shkaqet qe kane kushtezuar nxjerrjen e normes. Pra hulumtohente gjitha veprimet qe i kane paraprire nxjerrjes se ligjit (posh., vullneti i ligjvenesit).

� 4.Interpretimi sistematik- Ky interpretim percakton kuptimin e normes juridike ne baze tevendit qe eshte radhitur ne sistemin e ngushte dhe te gjere te legjislacionit penal si dhelidhmerine e saj me normat tjera juridike. Ky interpretim mundeson te percaktohet se necilin kapitull ben pjese vepra penale konkrete.

� 5.Interpretimi krahasues- Kutimin e ligjit e percakton duke bere krahasimin e dy ose me shume teksteve autentike te ligjit te njejt qe eshte shpallur ne gjuhe te ndryshme.

� Kjo ndodhe kur ne pergatitjen e ligjit eshte marre per baze legjislacioni I huaj.� 6.Interpretimi teleologjik- Ky interpretim kuptimin e ligjit e percakton sipas qellimit te ligjit.

15.Interpretimi sipas vellimit

� Interpretimi sipas vellimit ka dy forma:� 1.Interpretimi i ngushte- Ky interpretim fjalevedhe termave te perdorura ne ligj u jepet uptimme i ngushte se qe ato e kane.

� 2.Interpretimi i gjere- Ky interpretim fjaleve e termave te ligjit u jepe kuptim te gjere- me tegjere se sa ato e kane kuptimin. Psh. Kjo vjenne shprehje te percaktimi i asaj se ckakonsiderohet send i luajtshem te veprapenale e vjedhjes.

16.Anologjia

� Analogjia paraqet zgjidhjen e marredhenieve shoqerore ne baze te normave te cilat i rregullojne marredheniet e ngjashme.

� Ne te drejten penale analogjia paraqet rastin kur nje veper penale qe nuk eshte parapareme ligj, konsiderohet si e tile ne baze te ngjashmerise me vepren tjeter.

� Ne kete kuptim analogjia eshte e ndaluar ne te drejten penale.� Kjo nga se analogjia ne kete kuptim eshte e kundershtim me parimin e ligjshmerise.� Perkunder kesaj, analogjia si metode e interpretimit te ligjeve eshte e lejuar ne te gjitha

rastet kur domethenia nxirret nga permbajtja.� Ekziston:� 1.Anologjia e lejuar- Analogjia eshte e lejuar po qe se eshte ne favor te te pandehurit dhe

nese interpretimi nuk eshte ne kundershtim me normat e parimet juridiko- penale.� Analogjia eshte e lejuar edhe kur kjo ka e beje me rrethanat e shqiptimit te denimit.� Analogjia eshte e lejuar edhe kur vete ligji udhezon ne aplikimin e saj.

� 2.Anologjia e ndaluar- Kur behet supozimi i vepres penale apo rastit i cili nuk eshteparapare me ligj. Pra parimi i ligjshmerise ndalon analogjine si menyre te krijimit te vepravepenale.

III.Ligjerata e trete

1.Veprimi i legjislacionit penal

� Veprimi i legjikslacionit penal do te thote se ai eshte ne fuqi dhe gjykatat jane te detyruara ta zbatojne neraste konkrete.

� Cdo ligj penal vepron ne:� -Kohe te caktuar,� -Territor te caktuar dhe� -Ndaj personave te caktuar.

� 1,Veprimi i ligjeve penale ne kohe� Si ligjet tjera edhe KP vepron ne kohe te caktuar.� Ai fillon te veproje prej momentit te hyerjes se tij ne fuqi dhe aplikohet gjersa te pushoje se vepruari.� Zakonisht ligji penal hyn ne fuqi tete dite pas shpalljes ne gazeten zyrtare.� Mirepo, pasi me ligje penale rregullohen ceshtje shume te rendesishme atehere zakonisht koha e hyrjes

se tij ne fuqi eshte me e gjate. Keshtu eshte vepruar edhe me KP.� Perjashtimisht ligji penal, ne raste shume te rendesishme, mund te hyje ne fuqi edhe brenda afatit me te

shkurter se tete dite nga dita e shpalljes..� Koha prej shpalljes ne gazeten zyrtare deri ne hyrjen ne uqi te ligjit quhet vocatio legis.� Kjo kohe eshet parapare me qellim qe me ligjin te njihen ata qe jane te detyruar ta zbatojne ate si dhe

ata qe u referohet ligji ne ndonje menyre tjeter.� Ligji vepron deri sa te abrogohet me ligjin e ri, gjegjesisht deri ne diten kur hyn ne fuqi ligji i ri.� Zakonisht ligji i ri permban dispozite te vecante me te cilen e shpall te pavlefshem ligjin e vjeter. Por kjo

mund te behet edhe ne menyre te heshtur, kur ligji i ri fare nuk permban dispozite te tille.

2.Rendesia e percaktimit te

veprimit te ligjit penal ne kohe

� Percaktimi i veprimit te ligjit penal ne kohe ka rendesi te madhe ne te drejtenpenale, nga se prej kesaj varet se cili ligj do te aplikohet ndaj kryeresit te veprespenale.

� Kjo ceshtje ka rendesi te posacme kur vepra penale eshte kryer ne kohen kur ka qene ne fuqi nje ligj penal, ndersa gjykimi i kryeresit behet ne kohen kua ai ligjka pushuar se vepruari.

� Ne raste te tilla, qe nuk jane te rralla, shtrohet pyetja se cili ligj aplikohet?� Per shkak te rendesise se saj, kjo ceshtje eshte rreglluar ne menyre parimore

edhe me konventa nderkombetare edhe me kushtetute me te cilat eshteparapare se veprat penale percaktohen dhe denimet shqiptohen sipas ligjit qeka qene ne fuqi ne kohen e kryerjes se vepres, pervec nese ligji ose dispozitatjeter eshte me e bute per kryeresin.

� Ne kete drejtim KP ka parapare se: “Ndaj kryeresit zbatohet ligji qe ka qene nefuqi ne kohen e kryerjes se vepres penale”.

� Pra, per aplikimin e legjislacionit penal vendimtare eshe koha kur eshte kryervepra penale dhe cili ligj ka qene ne fuqi. Kjo zgjidhje eshte ne harmoni me parimin e ligjshmerise.

3.Ndalimi i veprimit retroaktiv te ligjit

penal dhe aplikimi i ligjit me te bute

� Me KP eshte parapare parimi i ndalimit te veprimit retroaktiv te ligjit.� Perjashtimisht, me KP eshte lejuar mundesia e veprimit retroaktiv- prapaveprues te ligjit penal vetem ne

rastet kur ligji qe eshte nxjerre pas kryerjes se vepres penale eshte me i bute (favorshem) per kryeresin.� Pra nuk mund te kete fuqi prapaveruese ligji penal i cili parasheh veper te re penale apo denim me te

rende se ligji qe ka qene ne fuqi ne kohen e kryerjes se vepres penale.� Me KP, si dhe ne vendet e perparuara, eshte parapare po ahstu se “Nese ligji i ri nuk e inkriminon

vepren, por kryeresi i saj eshte denuar me aktgjykim perfundimtar ne pajtim me ligjin e meparshem, denimi nuk fillon te ekzekutohet, ose ne rast se ka filluar nderpritet”.

� Shtrohet pyetja, cili ligj eshte me i bute per kryeresin?� Kjo ceshtje zgjidhet duke krahasuar poziten e kryeresit te vepres penale konkrete sipas ligjit qe ka qene

ne fuqi ne kohen e kryerjes se vepres penale dhe ligjit qe eshte ne fuqi ne momentin e gjykiimit. Ne bazete ketij krahasimi gjykata do te vendse te gjykoje kryeresin sipas ligjit qe eshte me i bute per kryeresin.

� Ne cdo rast, ndaj kryeresit te vepres penale duhet te zbatohet nje ligj penal, qofte i vjetri apo i riu. Nekete rrjedhe, gjykata nuk mund te aplikoje ne menyre te kombinuar dispozitat e ligjit qe ka pushuar se vepruari dhe te ligjit qe gjendet ne fuqi, sepse ne situata te tille gjykata, ne fakt, sajon ligj te ri penal.

� Gjykates nuk i eshte lene ne kompetence qe ajo te vendose se a do te aplikoje ligjin me te bute apo jo.� Nje ligj konsiderohet me i bute nese ai nuk e parasheh vepren konkrete si veper penale, parasheh

rrethana te reja per perjashtimin e kunderligjshmerise, parasheh denim me te bute, mundesi me temedha te zbutjes apo lirimit nga denimi, mundesi per shqiptimin e denimit me kusht ose denimevealternative etj.

� Aplikimi i denimit me te bute duhet te shprehet ne te gjitha instancat e gjykimit deri sa aktgjykimi te beheti plotefqishem

4.Veprimi i ligjit penal ne

territor

� Ligji penal sikunder edhe ligjet ne teresi zakonisht veprojne ne territorin e shtetit ne te cilin jane nxjerre. Se kendejmi KP vepron ne territorin e Kosoves.

� Parimi se KP vepron ne territorin e vendit eshte manifestim i sovranitetit te cdo shteti dhe ky parim emertohet si pushtetrepresiv.

� Termi pushtet represiv do te thote qe ai shtet me ligj te percaktoje se cilat vcepra konsiderohen penale dhe per to teparashohe sanksione penale. KP vepron ne tere territorin e Kosoves.

� Ceshtjet te cilat shtrohen lidhur me veprimin e KP ne territor , me teper kane te bejne me elemente nderkombetare. Ketueshte fjala per veprimin e KP ndaj shtetasve te huaj qe kryejne vera penale ne Kosove, apo jashte Kosoves por kundervendit tone, si dhe te personave qe kryejne vepra penale me te clat demtojne te mirat juridike te shtetasve tane apo te shtetitte huaj.

� Veprimi i legjislacionit penal ne territor eshte aktual sidomos ne kohet moderne kur nje numer i madh i qeytetareve te njeshteti perkohesisht apo pergjithmone jetojne dhe punojne ne shtetin tjeter, i vizitojne vendet e tjera etj.. Keshtu qe kontaktetmidis shtetasve te shteteve te ndryshme jane me te shpeshta. Shi per kete edhe mundesia e shtetasve te huaj qe te kryejnevepra penale ne Kosove dhe ndaj qytetarve te Kosoves eshte shume e madhe.

� Ne keto raste shtrohet pyetja sipas cilit ligj do te denohen? Keto ceshtje i rregullon veprimi i legjislacionit penal ne territor.� Ne rastet kur percaktohet se personi i caktuar hyne ne sfgeren e legjislacionit tone penal, duhet te pergjigjet sipas ligjeve

penale te Kosoves dhe gjykohet nga gjykatat tona.� Gjykatat e nje shteti gjykojne vetem sipas ligjeve te shtetit te tyre. Andaj, edhe gjykatat e Kosoves gjykojne sipas ligjeve te

Kosoves.� Me qellim qe te evitohen konfliktet e mundshme se cili shtet eshte kompetent te gjykoje kryeresin e caktuar te vepres penale,

me KP eshte rregulluar aplikimi i legjislacionit penal ne territor.� Ne kete rrjedhe me KP jane aprovuar pese parime, te cilat njeherit aplikohen edhe ne shumicen e te drejtave penale te

shteteve bashkekohore: Parimi territorial, parimi real, parimi i personaliteti aktiv, parimi i personalitetit pasiv dhe parimiuniversal.

5.Veprimi i legjislacionit penal

sipas parimit territorial

� Parimi territorial i veprimit te legjislacionit penal eshte parim themelor, kurse parimet tjera jane plotesuese.� Ky parim eshte themelor sepse me se shpeshti aplikohet ne praktike.� Sipas ketij parimi legjislacioni penal i nje vendi aplikohet ndaj te gjithe personave qe kryejne vepra penale ne territorin e tij,

pa marre arasysh se a jane shtetas te tij te huaj apo pa shtetesi.� Edhe KP parasheh se ligjet penale zbatohen per secilin person i cili kryen veper penale ne territorin e Kosoves.� Veprimi i legjislacionit penal sipas parimit territorial rezulton nga sovraniteti i cdo shteti qe ne territorin e vet te ushtroje

pushtetin represiv.� Ky parim arsyetohet edhe nga shkaqe praktike sepse e verteta me se miri mund te konstatohet ne vendin e ngjarjes.� Per aplikimin e parimit territorial duhet te konstatohet se vepra penale eshte kryer ne territorin e vendit. Se kendejmi,

shtrohet pyetja cka konsiderohet territor i nje vendi? Me territor te vendit nenkuptohet siperfaqja tokesore, bregdeti, siperfaqja ujore brenda kufijeve dhe hapesiren ajrore mbi to.Ne ket drejtim, legjislacioni penal i nje shteti zbatohet ndaj cdokujt qe kryen veper penale ne anijen e tij, pa marre parasysh se ku ndoshet ajo ne kohen e kryerjes se vepres penale.

� Legjislacioni penal aplikohet edhe ndaj cdo kujt qe kryen veper penale ne aeroplanin e regjistruar ne Kosove.� Veprimi i ligjeve penale te Kosoves eshte primar ne raport me legjislacionet e huaja. Eshte i tille sepse ai do te zatohet ndaj

personave qe kryejne vepra penale ne Kosove, edhe atehere kur ato vepra jane ndeshkuar ne shtetin tjeter.� KP ka lene mundesine qe kur kryeresi dhe i demtuari jane shtetas e shtetit tjeter (rasti i lojrave sportive) ndjekja penale t’i

besohet shtetit te huaj. Kjo ndodhe per arsye praktike, por ne kushte te recipro=citetit.� Perjashtim i posacem nga parimi territorial i legjislacionit tone parashihet per personat qe ushtrojne funksione me rendesi te

posacme. Deputetet, Kryetari i Kosoves dhe anetarte e Qeverise. Keta persona gezojne imunitet per mendimin e dhene dhevoten e dhene lidhur me ushtrimin e detyres se tyre. Imunitet gezojne edhe gjyqtaret per mendimin e dhene lidhur me ceshjtjen konkete penale. Por deputeti mund te paraburgoset me lejen e parlamentit po qe se eshte zene ne kryerjen e vepres penale per te cilen eshte parapare denimi mbi pese vjet burgim.

� Perjashtim nga ky parim bejne edhe personat qe gezojne imunitet sipas akteve nderkombetare, psh., shefat e shteteve…..

6.Veprimi i legjislacionit penal per veprat

penale qe kryhen jashte territorit te Kosoves

� T mirat juridike te shtetasve tane dhe te Kosoves mund te cenohen edhe me veprat penale qe kryhen neshtetet tjera. Ne keto raste KP parasheh mundesine e aplikimit te tij edhe ndaj ketyre personave.

� Qe kjo te jete e mundshme, e drejta penale ka parapare disa parime te natyres se pergjithshme Ketojane:

� Parimi real,� Parimi i personalitetit aktiv,� Parimi i personalitetit pasiv dhe� Parimi universal.

� PARIMI REAL� Veprimi i legjislacionit tone penal, sipas parimit real ose mbrojtes, shprehet ne rastet kur veprat penale

kryhen jasht territorit te Kosoves, por me te cilat demtohen apo rrezikohen te mirat juridike te vendit tone apo te qytetareve tane.

� Zbatimi i parimit real eshte parapare per shumicen e veprave penale kunder te drejtes nderkombetare, kryerjes se vepres penale te falsifikimit te parase dhe disa veprave tjera penale.

� Aplikimi i ketij parimi eshte parashikuar edhe per disa vepra penale shume te renda me te cilat rrezikohetsiguria e Kosoves ose popullit te saj, sic eshte rasti me kryerjen e veprave te terrorizmit.

� Supozim per aplikimin e parimit real eshte qe kryeresi i vepres penale te haset ne territorin e Kosovesose te ekstradohet nga shteti tjeter.

� Me kete parim synohet te mbrohen te mirat shume te rendesishme nderkombetare dhe te mirat juridikete Kosoves dhe popullit te saj nga veprat penale qe kryhen ne territorin e shtetit tjeter.

� Ky parim eshte primar sepse perjashton rregullen ne bis in idem. Pra, pa tjeter duhet te fillohetprocedura penale per veprat e parapara ne nenet perkatese te KP, madje edhe ne rastet kur ne shtetintjeter ka filluar apo ka perfunduar procedura, si dhe ne rastet kur edhe e ka vuajur denimin.

7.Parimi i personalitetit aktiv

� Sipas parimit te personalitetit aktiv (nacional) legjislacioni jone penal aplikohet ne rastet kur qytetaret e Kosoves kryejne vepra penale jasht territorit te Kosoves.

� Ky parim aplikohet edhe ne rastet e kryeresve te veprave penale te cilet nuk jane shtetas te asnje shteti. Te dy keto mundesi jane rregulluar me KP.

� Arsyeja e aplikimit te ketij parimi qendron ne fatin se qytetari i Kosoves, sipas K.Kushtetuese, nuk mundt’i ekstarohet shtetit ku dhe e ka kryer vepren penale, kurse, ne anen tjeter nuk duhet te lejohet qepersoni i tille te mos ndeshkohet per shkak se nuk gjendet ne vendin tone.

� Qe te mund te aplikohet ky parim duhet qe shtetasi jone te haset ne vendin tone ose te ekstradohet.� Parimi i personalitetit aktiv eshte subsidiar, nga se legjislacioni i jone penal do te aplikohet ndaj

kosovareve vetem po qe se ne vendin ku e ka kryer vepren penale nuk eshte ushtruar mbrojtja e duhurjuridiko- penale.

� Sipas KP ndejkja penale ndaj shtetasve tane qe kane kryer vepra penale jasht nuk mund te ndermerret:� -Nese kryeresi e ka vuajtur ne teresi denimin qe i eshte shqiptuar jasht vendit,� - Nese kryeresi jashte vendit me aktgjykim te plotfuqishem eshte liruar ose denimi eshte parashkruar ose

falur,� - Nese per veper penale sipas ligjit e shtetit te huaj ndiqet ne baze te kerkeses se te demtuarit, ndersa

kerkesa e tille nuk eshte ushtruar.� Ky parim e respekton parimin ne bis in idem.� Per aplikimin e ketij parimi kerkohet te ekzistoje identiteti i normave, qe do te thote se vepra e tille te

konsiderohet veper penale ne te dy vendet.

8.Parimi i personalitetit pasiv

� Sipas ketij parimi legjislacioni penal i Kosoves aplikohet edhe ndaj te huajve, tecilet jasht teritorit te Kosoves kryejne vepra penale kunder qytetarit tone osevendit tone.

� Se kendejmi, legjislacioni penal do te aplikohet ndaj cilitdo person qe ka shtetesite huaj:

� -Po qe se personi i tille ka kryer veper penale jashte territorit te Kosoves kunderbanorit te Kosoves,

� -Kjo veper penale eshte e denueshme ne vendin ku eshte kryer dhe� -Kryeresi eshte ndodhur ne territorin e Kosoves ose ka qene transferuar ne

Kosove.� Quhet parim i personalitetit pasiv pasi ne aspektin kriminal, qytetaret tane dhe

Kosova jane pasiv- viktima te vepres penale.� Edhe ky parim eshte subsidiar, nga se legjislacioni jone penal aplikohet vetem

ne rastet kur ne vendin e huaj nuk eshte ushtruar mbrojtja juridiko- penale e duhur.

� Aplikimi i ketij parimi kushtezohet nga identiteti i normave penalo-juridike.

9.Parimi universal

� Sipas parimit unbiversal legjislacioni jone penal aplikohet edhe ndaj te huajit i cili kryen veper penale jasht territorit te Kosoves ndaj shtetit te huaj apo personitte huaj.

� Qe te mund te realizohet ky parim duhet qe shtetasi i huaj te haset ne Kosoveose te ekstradohet.

� Aplikimi i ketij parimi vjen ne shprehje te veprat e renda penale te cilat i kryejnete huajt jasht vendit.

� Arsyeja e ketij parimi qendron ne faktin se eshte obligim nderkombetar i cdoshteti qe te luftoje kriminalitetin.

� Rendesia e vecante e ketij parimi qendron ne solidaritetin e shteteve qe kureshte fjala per vepra penale me te cilat cenohen interesat vitale te bashkesisenderkombetare ose te shteteve te caktuara te luftojne kriminalitetin. Vepra te tillajane psh., krimet e luftes, gjenocidi, prodhimi dhe qarkullimi i narkotikeve, trafikimi me njerez, kontrabanda me arme etj.

� Aplikimi i ketij arimi eshte subsidiar.� Edhe ne aplikimin e ketij parimi duhet te vije ne shprehje identiteti i normave

juridike.

10.Parimi i jurizdiksionit

perfaqesues

� Ky parim eshte parapare me Konventen evropiane mbi cedimin, transferin e ndjekjespenale te vitit 1978.

� Ky parim eshte inkorporuar edhe ne KP te Kosoves.� Sipas parimit te jurizdiksionit perfaqesues, ne rastet kur shtetasi i huaj kryen veper penale

ne Kosove, edhe pse gjykatat tona kane te drejte ta denojne ne baze te parimit territorial, eshte parapare mundesia qe vendi jone te heq dore nga kjo e drejte dhe ndjekja penale t’ibesohet shtetit te huaj, shtetit shtetesine e te cilit e ka kryeresi i vepres penale, apo qe neate shtet ka venqendrim te perhershem.

� Si kusht qe duhet te plotesohet per t’u aplikuar ky parim eshte qe shteti i huaj te ndermarrendjekjen penale dhe qe i huaji ne vendin tone te kete kryer vepre penale per te cilen eshteparapare denimi me burgim deri ne dhjete vjet, kurse per vepra penale kunder sigurise nekomunikacion nuk ka kufizime.

� Natyrisht si kusht per apolikimin e ketij parimi eshte edhe reciprociteti.� Jurizdiksioni perfaqesues nuk do te lejohet ne rastet kur i demtuari eshte qytetar i Kosoves

dhe ai e kundershton kete, pervec rasteve kur eshte siguruar kerkesa e tij pasurore.� Arsyeshmeria e ketij parimi mbeshtetet ne qarkullimin e madh te njerezve, andaj edhe

krijohen mundesi qe te kryhen vepra penale, posacerisht vepra kunder sigurise nekomunikacion, ashtu qe veshtruar ne aspektin e zhvillimit te procedures, ekzekutimit tevendimit dhe risocializimit kane efekt me te madh ne vendbanimin e kryeresit.

11.Ekstradimi

� Qe te mund te aplikohet parimi real, paimi i personalitetit akti, parimi i personalitetit pasiv, parimiuniversal, e sidomos parimi territorial eshte e nevojshme qe te relizohet bashkepunimi midis shteteve.

� Nje nder format me te rendesishme te bashkepunimit midis shteteve qe mundeson shqiptimin dheekzekutimin e vendimit gjyqesor eshte ekstardimi.

� Me ekstradim kuptohet dorezimi i kryeresit te vepres penale prej nje shteti ne shtetin tjeter, me qellim qekryeresi te denohet per vepren penale te kryer, ose me qellim qe ndaj tij te ekzekutohet denimi i shqiptuar.

� Ekstradimi me se shpeshti behet ne rastet kur dikush kryen ndonje veper penale ne ne nje shtet dhepara se te zbulohet, gjate procedures penale, apo pasi i eshte shqiptuar denimi, arratiset ne shtetin tjeterme qellim qe t’i shmanget denimit.

� Ne keto raste shteti ku gjendet kryeresi ia derzon shtetit qe ate e kerkon.� Ne raste te tilla shteti ku eshte kryer vepra penale ka me teper interes qe kryeresi te ndeshkohet ne

vendin e vet.� Por, ne raste te rralla, mundet qe shteti ne te cilin eshte kryer vepra penale te heq dore nga

jurizdiksiuonii tij penal dhe kryeresin t’ia dorezoj shtetit shtetesine e te cilit e ka kryeresi.� Ekstardimi eshte forma kryesore e ndhmes juridike te shteteve ne fushen juridiko- penale dhe ne mase te

konsiderueshme mundeson luftimin e kriminalitetit.� Pernga natyra e vet ekstradim eshte institucion i perzier qe perbehet nga eemente te drejtes penale dhe

proceduralo- penale dhe elemente nerkombetare.� Ne vendet e pavarura kushtet e ekstradimit jane rregullar me kushtetute.� Sipas KK ekstradimi eshte kompetence e PSSP-se� Ekstradimi eshte rregulluar detalisht me normat e KPP.� Sipas KPP, me perjashtim te rasteve kur ligji ne fuqi ne Kosove ose marreveshjet nderkombetare

parashohin ndryshem, ekstradimin kerkohet te behet ne perputhje me zgjidhjet e dhena me KPP.� Pra te ceshtja e ekstardimit aplikimi i marreveshjeve nderkombetare eshte primare.

12.Kushtet te cilat duhet te permbushen per ekstradimin e

personit ne shtetin e huaj sipas KPP

� Sipas KPP ekstradimi i kryeresit te vepres penale ne shtetin e huaj mund te behet nese plotesohenkushtet vijese:

� 1.Qe shtetasi i vendit nuk mund te ekstradohet- pra shtetasi jone nuk do te ekstradohet pa marreparasysh se ku e ka kryer vepren penale,

� 2.Qe vepra per te cilen kerkohet ekstradimi nuk eshte kryer ne territorin e Kosoves kunder nje banori teKosoves,

� 3.Qe te ekzistoje identiteti i normave- Vepra penale per te cilen kerkohet ekstardimi duhet te jete e parapare si veper penale edhe me ligjin tone edhe me ligjin e shtetit qe kerkon ekstradimin.

� 4.Qe identiteti i personit dorezimi i te cilit kerkohet te jete vertetuar,� 5.Qe ka prova te mjaftueshme qe mbeshtesin dyshimin e bazuar se shtetasi i huaj ka kryer vepren

penale konkrete dhe per kete ekziston aktgjykim i formes se prere,� 6.Qe ekstradimi te mos behet per veper penale per te cilen parashihet denimi me vdekje deri sa shteti i

tille nuk garanton se nje denim i tille nuk do te shqiptohet,� 7.Qe te mos ekzistoje rrezik real qe personi, ekstradimi i te cilit kerkohet, te trajtohet ose denohet ne

menyre johumane,� 8.Qe ekstardimi te mos kryhet per vepra penale politike dhe ushtarake,� 9.Qe personi ekstradimi i te cilit kerkohet nuk e gezon te drejten e refugjatit,� 10.Qe ekstradimi te mos jete ne kundershtim me te drejyten nderkombetare dhe standardet per te drejtat

e njeriut,� 11.Se personi mund te ndeshkohet vetem per vepren penale per te cile eshte ekstraduar,� 12.Qe vepra penale te mos jete parashkruar dhe� 13.Qe shtetasi i huaj, ekstradimi i te cilit kerkohet, ende nuk eshte liruar ose denuar ne forme te prere

nga gjykatat vendore per vepren penale per te cilen behet ekstradimi.

13.E drejta e azilit

� Termi azil rrjedh prej fjales latine asylum, qe do te thot sterhim.� Ne te drejten penale me azil nenkuptohet strehimi Iishtetasve te huaj apo personave pa shtetesi ne

shtetin e caktuar, qe ndicen per shkak te aktiviteteve te tyre te cilat, per interesin e pergjithshem tenjerezimit, nuk konsiderohen vepra te demshme, por perkundrazi konsiderohen vepra te dobishme.

� E drejta e azilit eshte institucion me i vjeter se ekstradimi. Kete e kane njohur e drejta hebreike, greke, romake etj. Ne keto periusha e drejta e azilit eshte shprehur duke e strehuar kryeresin ne vendet e caktuara brenda shtetit (kisha, manastire etj.).

� Ne kuptimin e tansihem e drejta e azilit eshte paraqitur ne shk.XIX me qellim qe te mbrohen kryerewsit e veprave penale, qe ne pike te fundit kishin karakter progresiv.

� Tashme, pothuaja, te gjitha shtetet bashkekohore e njohin te drejten e azilit.� Ne Deklaraten universale te te drejtave te njeriut parashihet se cdo person ka te dejte te kerkoj azil ne

shtetin tjeter, nese eshte i ndjekur nga shteti shtetesine e te cilit e ka.� Por, nuk mund ta gezojne te drejten e azilit personat te cilet kryejne krime kunder njerezimit dhe te

drejtes nderkombetare.� Kjo ceshtje ne Kosove eshte rregulluar me KP,me te cilin eshte parapare se u garantohet e drejta e

sterhimit shtetasve te huaj dhe personave pa shtetesi, dhe refuzohet kerkesa per ekstradim e tyre nese:� 1.Kerkesa eshte bere me qellim te ndjekjes ose denimit te personit transferi i te cilit kerkohet per shkak te

races, gjinise, shtetesise etj.,� 2.Nese personi e gezon te drejten e refugjatit,� 3.Nese lutja per transferim eshte paraqitur per shkak te ndonje veprimi politik,� Nese lutja per transferim eshte ne kundershtim me te drejten nderkombetare.

IV- Ligjerata

Nocioni i vepres penale

� Percaktimi i nocionit te vepres penale eshte nje nder detyrat kryesore te legjislacionit penal dhe te shkences se te drejtes penale.

� Perndryshe, percaktimi i nocionit te vepres penale, pergjegjesise penale dhe sanksionevepenale jane tri ceshtjet kryesore te se drejtes penale.

� Ne radhen e ketyre tri ceshtjeve vepra penale ze vendin e pare, nga se kjo eshte parakushtqe te mund te shqyrtohet pergjegjesia penale dhe qe personit te caktuar t’i shqiptohetdenimi.

� Lidhur me percaktimin e nocionit te vepres enale, ne teorine e se drejtes penale ka mendime te ndryshme.

� Ne kete rrjedhe, para se gjithash vepra penale trajtohet si fenomen juridik, pastaj sifenomen social dhe si veprim apo sjellje e jeriut me te cilin demtohen ose rrezikohen vlerate caktuara te shoqerise dhe individit.

� Megjithate, duhet ditur se vetem casja nga keto tri aspekte mund ta ofroje kuptimin e plotete vepres penale.

� Ne aspektin sociale vepra penale trajtohet si sjellje e njeriut e cila eshte ne kundershtim me interesat e shoqerise. Ne te vertete me vepra penale sulmohen vlerat qe jane te mbrojturame legjislacionin penal, per cka shqiptohen sanksionet perkatese penale.

� Vepra penale eshte edhe veprim i njeriut te caktuar qe, ne mes tjerash, eshte manifestim i personalitetit te tij. Ajo eshte shprehje e vetive te atij personi.

� Ne te vertete vepra penale eshte manifestim i mospajtimit te personit te caktuar me normatqe gjeden ne fuqi.

2.Nocioni formali- juridik i

vepres penale

� 1.Sipas nocionit formal (i paraqitur ne medsin e shk.XIX) vepra penale konsiderohet si fenomen juridik-veprim I kunderligjshem.

� Sipas ketij kuptimi vepra penale eshte veprim i cili ne legjislacionin penal eshte caktuar si e tille. Ketshtu, sipas ketij kuptimi nuk dihet se vepra penale eshte veper kunder moralit te shoqerise, por eshte veper e cila eshte e kunderligjshme.

� Ky kuptim i vepres penale eshte kritikuar nga nje numer i madh i shkenctareve dhe personalitete tepraktikes. Sipas kritikuesve te ketij nocioni nuk dihet se per cfare shkaqesh nje veper e njeriut duhet tekonsiderohet veper penale.

� Kundershtaret e ketij nocioni kerkojne qe elementit te kunderligjshmerise t’i shtohen edhe elementetsociale dhe morale te cilat do ta obligonin legjislativin qe t’i marre per baze me rastin e percaktimit tenocionit te vepres penale.

� 2.Sisas noconit material, vepra penale eshte sjellje e njeriut e cila demton apo rrezikon vlerat elementarete njeriut, te shoqerise dhe sistemit juridik. Ne kete drejtim, kerkohet qe sjellja e tille te arrije nje shkalle tecakjtuar te rrezikimit te atyre vlerave, nga se ne te kunderten ajo do te cilesohet si kundravajtje.

� Nga ajo qe u theksue rezulton se nocioni fprmal vepren penale e shpjegon vetem ne aspektin juridik, kurse nocioni material jep pergjegjie ne ate se per cfare shkaqesh nje veper konsiderohet veper penale.

� Marre ndaras keto dy teori jane te njeanshme, prandaj kuptimi i vepres penale mund te shpjegohetvetem duke marre per baze te dy keto teori.

� 3,Keshtu, sipas nocionit formalo- material vepra penale eshte veper e njeriut e cila eshte e kunderligjshme, e kryer me faj dhe e cilas eshte e percaktuar me ligj si veper penale, por e cila eshteedhe veper e rrezikshme.

� KP i Kosoves perveteson nocionin formalo- material te vepres penale. Sipas ketij Kodi vepra penalepermban kater kushte themelore te cilat duhet te plotesohen ne menyre kumulative dhe se gjateperkufizimit te nocionit duhet pasur parasysh gjithsesi keto elemente.

� 1.Kushti I pare qe duhet te plotesohet per t’u konsideruar nje veper si veperpenale eshte qe vera te jete e kunderligjshme.

� Ligjvenesi mund t’i konsideroje si vepra penale vetem ato te cilat sipasKushtetutes, konventave nderkombetare dh ligjit te vendit demtojne aporrezikojne te mirat juridike te njeriut dhe shoqerise.

� Ky kusht eshte mekanizem i parimit te ligjshmerise.� 2.Kushti i dyte qe duhet plotesuar eshte pasoja e demshme apo rrezikshmeria.� Ky kusht eshte i natyres materiale dhe zgjidh dilemen se, ne rastin e caktuar, a

eshte ne pyetje vepra penale apo kundravajtja.� 3.Kushti i trete i cili duhet te permbushet sipas KP eshte se vepra jo vetem qe

duhet te percaktohet me ligj si veper peale, por me ligj duhet te percaktohenedhe tiparet dhe elementet konstitutive te veper penale konkrete (parimi i percaktimit te vepres penale me ligj)

� 4.Kushti i katert qe duhet te permbushet konsiston ne faktin se ligjvenesi duhetper cdo lloj te vepres penale te parashohe llojin e sanksionit penal ose llojin e mases se trajtimit te detyrueshem i cili mund te shqiptohet. Edhe ky kusht eshtene perputhje me parimin e legalitetit sepse parandalon arboitraritetin e gjykatave.

3.Elementet themelore te

vepres penale

� Nga perkufizimi i dhene me lart del se vepra penale perbehet prej kater elementeve:� 1.Veprimi i njeriut,� 2.Kunderligjshmeria,� 3.Percaktueshmeria e vepres penale me ligj dhe� 4.Pergjegjesia penale e kryesit (fajesia).� Cdo veper per te qene veper penale duhet t’i permbaje ne menyre kumulative te gjitha keto elemente.� Edhe pse vepra penale perbehet prej ketyre elementeve ajo eshte unike, nje teresi, nga se vetem teresia

e tyre formon kuptimin e plote social dhe juridik.� Te gjitha keto elemente kane rendesi te njejte, nga se nese mungon ndonjeri prej tyre vepra penale nuk

mund te ekzistoje.� Elementet e vepres penale mund te ndahen ne elemente objektive dhe subjektive.� -Ne grupin e elementeve objektive bejne pjese: veprimi i njeriut, kunderligjshmeria dhe percaktueshmeria

e vepres penale me ligj� -Ne grupin e elementeve subjektive ben pjese vetem pergjegjesia penale e kryesit (fajesia).� Megjithese legjislacioni jone penal perveteson nocoionin formalo- material te vepres penale, ai ne disa

raste lejon mundesine e ekzistimit te vepres penale ne kuptimin penalo- juridik edhe nese janepermbushur vetem elementet e natyres subjektive.

� Keshtu do te ekzistoje vepra penale edhe ne rastet kur ajo eshte kryer nga personi i papergjegjshem (qelengon nga semundja psikike). Ne keto raste personi eshte i papergjegjshem, por vepra penale ekzison

4.Figura e vepres penale

� Ky tem ka ekzistuar edhe me pare, por qe njihet edhe ne te drejtat penale bashkekohore.� Perkunder asaj qe ky term nifet qe moti, edhe sot e kedsaj dite eshte kotestuese se cka duhet kuptuar

me kete.� Sipas nje grupi te autoreve me figure te vepres penale duhet kuptuar teresine e elementeve themelore-

te pergjithshme te vepres penale.� Sipas mendimit te autoreve te tjere me termin figure te vepres penale duhet kuptuar teresine e

elementeve te posacme te vepres penale.� Tashme ekzsiteon mendimi se me figure te vepers penale duhet kuptuar teresine e elementeve te vepres

penale te caktuar.� Nga ajo qe u theksue me lart rezulton se elementet e pergjithshme te vepres penale duhet te shprehen

te cdo veper penale, kurse elementet e posacme jane karakteristika te vepres penale te caktuar.� Se kendejmi, krahas kuptimit te pergjithshem te vepres penale ne te drejten penale njihet edhe kuptimi i

posacem, ose figura e vepres penale.� Figura e vepres penale sajohet duke percaktuar elementet e posacme te vepres penale dhe duke bere

sintetizimin dhe pergjithesimin e tyre me dispoziten e caktuar qe ka te beje me vepren penale konkrete.� Keshtu, vepra penale e vjedhjes perbehet nga keto elemente: a)marrja, b)pasuria e huaj e luajtshme dhe

c)prej qellimit qe me ane te perfvetesimit te saj ti sjhell vetes ose tjetrit fitim pasuror te kunderligjshem.� Gjthashtu, elementet e posacme te figures se vepres penale konkrete mund t’I referohen kohes dhe

vendit te kryerjes, menyren apo mjetin e kryerjes, vetive personale te kryeresit e viktimes etj.� Pra cdo veper penale i ka elementet e saja te poscme te cilat, ne nje fare menyre, jane konkretizim i

elementeve te pergjithshme.

5.Nocioni i objektit te vepres

penale

� Veprat penale jane te drejtuara kunder te mirave te mbrojtura me sistemin juridik te vendit dhe te drejtennderkombetare.

� Andaj, te mirat juridike te mbrojtura me te drejten penale jane edhe objekt i vepres penale.� Me fjale tjera objekt i vepres penale eshte e mira juridike kunder se ciles eshte drejtuar vepra penale.� Keshtu objekte te vepres penale jane te mirat opo vlerat vitale te njeriut, te popullit te nje vendi dhe te

komunitetit nderkombetar. Keto jane jeta e njerut, integriteti trupor, lirite dhe te drejtat themelore te njeriutdhe qytetarit, siguria, paqja, barazia, prona, rregullimi shoqeror, siguria e vendit, martesa, familja etj.

� Per shkak te rendesise se madhe te ketyre vlerave ato jane te mbrojtura me te drejten e brendshme dheate nderkombetare.

� Kete mbrojtje e drejta penale e ushtron duke parapara sanksione penale ndaj personave qe kryejnevepra te tilla.

� Objekti i vepres penale eshte element material nga se me te rrezikohet apo demtohet ndonje e mire qembrohet me te drejten penale.

� Ne rastet kur vepra penale inkriminohet edhe ne fazat qe i paraprijne kryerjes se saj (organizimi i shoqates kriminale, veprimet pergatitore) qe ne fakt akoma nuk paraqesin veprim te kryerjes, inkriminimii tille eshte parapare per shkek te rrezikimit te te mirave. Ketu hyjne veprat penale jshtezakonisht terrezikshme prandaj KP e ka zgjeruar zonen e mbrojtjes se tyre.

� Megjithate, perkunder faktit se vepra penale eshte e drejtuar ndaj nje objekti te caktuar, nganjehereeshte veshtire te percaktohet objekti i vepres penale. I tille eshte rasti i vepres penale te nderprerjes se shtatzensise (objekt eshte integriteti i gruas spo fryti i zene).

� Ne te drejten penale njihen: objekti i pergjithshem dhe objekti grupor i vepres penale.

6.Objekti i pergjithshem dhe

grupor i vepres penale

� 1.Objekt i pergjithshem i vepres penale, marre ne pergjithesi, eshtenjeriu dhe bashkesia shoqerore, gjegjesisht qytetari dhe sistemikushtetues juridik e siguria e vendit.

� Sipas KP objket i pergjithshem i vepres penale jane edhe vlerat juridikenderkombetare.

� Pra, objekt i pergjithshem i veprave penale eshte teresia e te gjitha temirave juridike te mbrojtura me te drejten penale.

� 2.Objekti grupor i vepres penale perfshine disa objekte te posacme qejane te ngjashe ne mes vete. Keshtu, psh., objekt grupor i vepravepenale eshte jeta dhe trupi i njeriut, siguria e vendit etj.

� Vlen te theksohet se te gjitha veprat penale te parapara me legjislaconin penal, varesisht se cili objekt mbrohet nga to dhengjashmeria e tyre,jane radhitur ne grupe te cilat paraqesin kapituj teveprave penale. Prandaj, keta kapituj, ne fakt, paraqesin objekt gruporte veprave penale.

7.Objekti i veprimit

� Me objekt te veporimit kuptohet personi ose vlera tjeter juridike ndaj te ciles eshtendermarre veprimi i kryerjes, me c’rast demtohet ose rrezikohet objekti qe mbrohet nga e drejta peale.

� Cdo veper penale eshte drejtuar ndaj te mires se caktuar juridike, e cila ne fakt paraqetobjekt te veprimit. Psh., te vepra penale e vjedhjes objekt i veprimit eshte sendi i huaj, tevrasja jeta e njeriut etj.

� Ne shkencen e te drejtes penale objekti i veprimit ndahet ne objektin sulmues dhe ate gramatik.

� 1.Objekti sulmues eshte lenda ndaj se ciles eshte drejtuar veprimi i vepres penale. Te vepra penale e vjedhjes objekt sulmues eshte prona ne sendin e luajtshem, te vrasja eshtenjeriu etj.

� 2.Objekt gramatik eshte lenda ndaj se ciles kryhet veprimi i vepres penale. (Paraja e falsifikuar).

� Te disa vepra penale obekti sulmues dhe gramatik jane te njete. Keshtu psh., te veprapenale e vrasjes, jeta e njeriut eshte njekohesisht objekt sulmues dhe gramatik.

� Ky shembull tregon se dallimi midis objektit sulmues dhe gramatik nuk mund te behet tecdo veper penale.

� Percaktimi i objektit te veprimit, si dhe dallimi i objektit sulmues dhe gramatik, ka rendesipraktike, nga se objekti i veprimit eshte tipar i figures se cdo vepre. Andaj, nga kjo varetedhe kualifikimi i sakt i vepres penale.

8.Subjekti i vepres penale

Njeriu si subjekt i vepres penale

� Personi qe kryen vepren penale quhet subjekt i vepres penale.� Ne te drejten penale bashkekohore eshte pervetesuar mendimi se subjekt I vepres penale mund te jete

vetem njeriu. Por ne te drejtat e lashta subjekt i vepres penale jane konsideruar edhe sendet, kafshetdhe egersirat.

� Pervec atyre qe ndermarrin drejtperdrejte veprimin e kryerjes, subjekt i vepres penale jane edheshtytesit, ndihmesit dhe organizatoret e shoqatave kriminale.

� Lidhur me moshen subjket i vepres penale konsiderohen personbat qe kane m,bushur moshen 14 vjecare. Personat nen moshen 14 vjecare konsiderohen femije…

� Varesisht perj kriterit qe aplikohet subjektet e veprave penale ndahenne disa kategori:� A)Sipas kriterit moshe njihen delikuentet e mitur (14-18 vjecare), ata madhore te rinje (18-21 vjec) dhe

delikuentet madhore� B)Sipas kriterit te aftesive psikike ndahen kryeres te pergjegjshem, me pergjegjesi te zvogluar dhe te

papergjegjshem.� C)Varesisht prej asaj se a kane qene me pare te ndeshkuar apo jo ndahen ne delikuente primare dhe

recidiviste.� Ne te drejten penale njihen edhe subjekti aktiv dhe subjekti pasiv i vepres penale.� 1.Subjekt aktiv konsiderohet personi i cili me veprimin e tij shkakton pasojen e veres penale- kryeresi i

vepres penale.� Ne shumicen e rasteve veprat penale mund t’i kryej cdo person. Veprat e tilla quhen delikta communia

dhe per to KP perdor shprehjen “kush” kryen: vrasjen plagosjemn etj.� Por ekzitojne vepra penale te cilat, per shkak te tipareve te posacme qe kane, nuk mund t’i kryej cdo

p[erson, psh., vepra penale e shperdorimit te detyres zyrtare, mosdhenia e ndihmes mjeksore etj.

� 2.Subjekt pasiv eshte personi qe eshte demtuar ose rrezikuar me vepren penale.� Subjketi pasiv ndryshe quhet edhe viktime e vepres penale� Percaktimi subjektit pasiv te vepores penale ne disa raste eshte mjaft i nderlikuar. Keshtu eshte te

vrasja, ku pervec viktimes, si subjekt pasiv paraqiten edhe te afrermit e tij te ngushte nga se edhe ketagoditen me veper penalke.

� Sipas objektit qe mbrohet me te drejten penale, qe eshte kriteri me i pranuar, subjekt pasiv konsiderohettitullari i te drejtave dhe interesave qe eshte demtuar me veper penale.

� 2.Personi juridik si subjekt i vepres penale� Ne shkence dhe legjislacionin penal shtrohet pyetja a mund tekonsiderohen personat juridike si subjekte

te vepres penale.� Lidhur me kete ceshtje historikisht shikuar kane ekzistuar zgjidhje te ndryshme. Keshtu, ne te drejten

romake ata nuk ishin subjekte te vepres penale.� Ne te drejten e mesjetes njihej mundesia qe personat juridik te konsiderohen subjekte te vepres penale.� Me shfaqjen e kapitalizmit (shk.XVIII dhe fillimi I shk.XX) u aktualizua se tepermi kjo ceshtje. Kjo ishte

rrjedhoje e faktit se organizatat e ndryshme qe u ofronin sherbime qytetareve vinin ne shpreje qe teshkaktojne pasoja te demshme. Andaj edhe tani shtrohet pyetja lidhur me pergjegjesine e tyre penale.

� Perkunder faktit se eshte ne pyetje nje ceshtje shume komplekse, ne shkencen bashkekohore te se drejtes penale mbisundon mendimi se personat juridike nuk mund te konsiderohen subjekte te vepravepeanle.

� Ne favor te ketij mendimi jepen keto argumente:

� -personave juridike u mungon aftesia e marredhenieve psikike, keshtu qe ata nuk mund te konsiderohenfajtor,

� -ndeshkimi i ketyre personave do te ishte ne kundershtim me natyren, sidomos funksionin dhe qellimin e deniumit,

� -denimi i cili do te mund t’i shqiptohej personit juridik nuk mund te ishte individual, nga se ai do t’i godistete gjithe anetaret e atij personi juridik.

� Mbeshtetur ne keto argumente mbisunbdon mendimi se keta persona nuk mund te konsiderohensubjekte te vepres penale.

� Megjithate ekzistojne autore qe angazhohen qe ketyre personave tu njihet statusi i subjektit te veprespenale.

� Si argumente per kete ata permendin se:� -personat juridik nuk jane fiksion, por jane krijesa reale- titullar te puneve dhe detyrave te caktuara,� -po ashtu, theksojne se personit juridik nuk mund t’i mohohet vullneti, po qe se kihet parasysh fakti se

keta jane te afte per pune juridike,� -se edhe atyre me ane te denimeve, si titullar te te drejtavete caktuara, mund tu merren ose ngushtohen

ca te drejta. Sidomos sipas tyre per ta jane te pershtatshme disa masa penalo- juridike pasurore.� Keta ithtare te ketyre mendimeve theksojne se edhe ndaj personave juridike mund te shqiptohen disa

sanksione penale.� Edhe ne legjislacione ka zgjidhje te ndryshme. Por, shumica e ligjeve te Evropes Perendimore nuk

parashohin mundesine qe personat juridik te jene subjekte te vepores penale. Por per ta eshte paraparemundesia qe te denohen me denime kundravajtjtese.

� Ne legjislacionet anglosanksone personat juridik e kane statusine subjektit te vepres penale.

8.Pergjegjesia e personave juridik per veprat penale sipas

legjislacionit penal te Kosoves

� KP i Kosoves, ngjashem si dhe KP i Gjermanise, Frances, Sllovenise ne menyreparimore percakton pergjegjesine e personave juridik per veprat penale, te cilatkryesi i kryen ne emer dhe llogari te personit juridik.

� Zgjidhja e dhene, nuk mund te krijoj mendimin se i tere personeli i personitjuridik pergjigjet penalisht sikurse ne rastet kur veprat penale i kryen personifizik. Por personeli juridik do te pergjigjet vetem per demin e shkaktuar ngavepra penale.

� Kjo pergjegjesi do te konsistoje ne kompensimin e demit, kethimin e dobisepasurore te fituar ne menyre te kunderligjshme, ndalimin e ushtrimit teveprimtarise se caktuar etj. Ndersa per vepren penale do te pergjigjet personiper te cilin konstatohet se me fajin e tij eshte kryer vepra penale.

� Vlen te theksohet fakti se KP parasheh qe pergjegjesia e personit juridik per vepren penale te cilen kryesi e kan kryer ne emer dhe llogari te personit juridik, mandej llojet e veprave penale te cilat mund t’i kryej personi juridik si dhe llojet e sanksioneve penbale qe mund te shqiptohen te rregullohen me ligj te posacem. Ky ligj akoma nuk eshte hartuar.

V-Ligjerata

� NDARJA E VEPRAVE PENALE

� Varesisht prej kriterit qe aplikohet veprat penale mund te ndahen ne disa lloje.� 1.Duke marre per baze natyren e veprave penale, keto mund te ndahen ne vepra penale te

pergjithshme dhe vepra penale politike.� 2.Duke marre per baze numrin e veprimeve te cilat perbejne figuren e vepres penale,

dallohen veprat penale te thjeshta dhe te perbera, si dhe te vazhduara dhe kolektive.� 3.Varesisht nga fakti se a eshte perfshire ne figuren e vepres penale vetem veprimi apo

edhe pasoja, njihet ndarja e veprave penale ne formale dhe materiale.� 4.Varesisht prej faktit se a eshte demtuar apo vetem eshte rrezikuar e mira e mbrojtur,

veprat penale ndahen ne vepra penale qe demtojne dhe vepra penale qe rrezikojne.� 5.Duke marre per baze kohezgjatjen e pasojes se kunderligjshme, njihet ndarja e veprave

penale momentale, permanente dhe te gjendjes.� 6.Sipas menyres se kryerjes veprat penale ndahen ne vepra penale qe kryhen me veprim

dhe ato qe kryhen me mosveprim.� 7.Sipas fazave te kryerjes veprat penale ndahen ne vepra penale qe ngelin ne tetntative

dhe te kryera.� 8.Sipas peshes veprat penale ndahen ne krime, delikte dhe kundravajtje.� Te gjitha keto ndarje jane te rendesishme ne aspektin teorik, legjislativ dhe aplikativ.

1.Veprat penale te

pergjithshme dhe politike

� Kjo ndarje e veprave penale rrjedh nga teoria e Grociusit, por qe u perpunua edhe nga Feri dheGarafallo.

� 1.Vepra penale te pergjithshme konsiderohen te gjitha ato vepra penale te cilat i kane njohur gjithmonete drejtat penale te te gjitha shteteve, pa marre parasysh rregullimin e tyre shoqeror. Keto vepra quhenedhe si kriminalitett klasik. Te tilla jane psh., veprat penale kunder jetes dhe trupit, ato kunder pasurise, kunder moralit dhe dinjitetit etj.

� 2.Vepra penale politike jane ato vepra te cilat jane te drejtuara kunder te mirave politike dhe kryhen ngamotive politike.

� Keto vepra penale jane te kohes relativisht te re dhe ato per here te pare hasen ne France kah fundi i gjysmes se pare te shk.XIX.

� Duhet theksuar se kryeresve te ketyre veprave penale ju kane shqiptuar denime te posacme dhe atakane gezuar tretman te posacem.

� Si te mira politike konsiderohen themelet e rregullimit shoqeror te nje vendi, pavaresia e shtetit, integritetiterritorial etj.

� Ky kriminalitet zakonisht peson ndryshime te shpeshta, gje qe varet nga rrethanat shoqeroro- politike tevendit.

� Meqenese keto vepra ndryshojne shpesh, atehere eshte e qarte se ka veshtiresi te madha nepercaktimin e nocionit te tyre. Ne kete drejtim njihen dy teori:

� 1.Sipas teorise objektive si vepra penale politike konsiderohen ato vepra te cilat jane te drejtuara kundershtetit (sigurise, integritetit territorial etj. Keto ndryshe quhen edhe vepra te pastra politike.

� 2.Sipas teorise subjektive per t’u konsideruar nje veper si veper penale politike, vendimtare eshte motividhe qellimi I kryesit. Keshtu, sipas kesaj teorie cdo veper penale mund te jete politike nese eshte kryernga motive politike.

� Te dy keto teori konsiderohen te njeanshme, andaj edhe eshte shfaqur ndarja e veprave penale politikene komplekse dhe konekse.

� 1.Vepra penale komplekse jane vepra penale te rendomta por qe nerastin konkret paraqesin sulm ndaj rregullimit juridik apo ndonje te mire tjeter te natyres politike. Te tilla jane psh., vrasja apo fyerja e kryetarit teshtetit.

� 2.Vepra penale konekse jane vepra penale te rendomta, mirepo te cilatparaqiten ose si mjet qe sherbejne per te sulmuar ndonje te mire politike, ose paraqitet si pergatitje apo pasoje e vepres penale politike. E tille konsiderohet psh., vepra penale e vjedhjes se armeve me qellimqe keto te perdoren per kryengritje te armatosur, ose dhenia e ushtqimitkryengritesve etj.

� Edhe pse e drejta e jone penale njeh veprat penale politike, nelegjislacionin penal nuk ekzistojne dispozita te cilat do te percaktojnenocionin e vepres penale politike.

� Kjo ndarje e veprave penale koheve te fundit vazhdimisht eshte duke e humbur rendesine e saj, sepse ne mase te madhe eshte duke u kufizuar numri i ketyre veprave penale.

Vepra penale e perbere

� Nje veper penale konsiderohet e perbere ne rastet kur me ligj eshtepercaktuar se ajo kryhet me ndermarrjen e dy ose me shumeveprimeve.

� Ne kete rast, veprimet te cilat perbejne figuren e vepres penale secilaprej tyre vec e vec paraqesin vepra penale te posacme. Ne keto rastekemi te bejme me vepera penale te perbera te drejta. E tille eshteGrabitja figura e te ciles perbehet prej dy veprave penale- perdorimit tekanosjes apo dhunes dhe vjedhjes.

� Forme tjeter e veprave penale te perbera eshte vepra penale e perberejo e drejte. Ne kete rast vepra penale perbehet prej dy ose me shumeveprimeve por vetem njeri prej tyre paraqet veper penale. E tille eshtevepra penale e dhunimit. Te kjo veper penale vetem perdorimi i forces ose kercnimit per marredhenie seksuale konsiderohet veper penale, kurse marredhenia seksuale pa perdorim te forces nuk konsiderohetveper penale.

� Ne legjislacionin penal vepra penale e perbere konsiderohet si njeveper penale.

Veprat penale formale dhe

materiale

� 1.Veprat penale formale konsiderohen ato vepra te cilat sipas ligjitkonsiderohet se jane kryer vetem me fakti e ndermarrjes se veprimitte kryerjes.

� Pra, per ekzistimin e ketyre veprave penale nuk kerkohet shkaktimi i pasojes se ndaluar. E tille mund te konsiderohet cenimi i paprekshmerise se baneses, fyerja. Moslajmerimi i vepres penaleapo i kryesit etj.

� 2.Vepra penale materiale jane ato vepra per ekzistimin e te cilaveligji parasheh shkaktimin e pasojes se caktuar.

� Te keto vepra gjithhere dallohet veprimi e pasoja. Si vepra te tillakonsiderohen vrasja, plagosja, demtimi i pendave etj. Te keto veprapenale pasoja eshte element konstitutiv i vepres penale

Veprat penale qe demtojne dhe

rrezikojne

� 1.Vepra penale qe demtojne jane ato vepra te cilat konsiderohen se jane kryer nese asgjesohet apodemtohet e mira juridike qe mbrohet me te drejten penale.

� Numri me i madh e veprave penale te parapara me KP jane vepra te kesaj natyre. E tille eshte vrasja, plagosja, demtimi i sendit te huaj etj.

� 2.Veprat penale qe rrezikojne konsiderohen se kryhen kur shkaktohet rreziku ndaj objektit te mbrojtur, edhe pse nuk eshte shkaktuar pasoja.

� Te keto vepra penale kryesi nuk guxon te deshiroje shkaktimin e pasojes apo demtimin e asgjesimin e objektit te mbrojtur,sepse nese e deshiron kete atehere ketu behet fjale per tentative te kryerjse se vepres penale.

� Veper penale qe rrezikon eshte shkelja e detyrimeve familjare. Mirepo nese krysi kete e bene me qellimqe te shkaktohet vdekja e personit konsiderohet se eshet kryer tentativa e vepres penale tevrasjes.

� Ne teorine e te drejtes penale flitet per rrezikimin abstrakt dhe ate te drejtperdrejte- konkret.� - Rrezikimi konkret eshte percaktuar si mundesi reale e shkaktimit te pasojes. E tille eshte vepra penale

e rrezikimit te trafikut publik me veprim apo mjet te rrezikshem. Vepren e tille e kryen ai i cili heq osedemton shenjat apo paisjet e komunikacionit, me crast vozitesi pas angazhimit maksimal arrine t’i ikerrezikut te futrjes ne humnere te autobusit.

� Rrezikimi abstarkt, si lloj i vepres penale qe rrezikon, ekziston ne rastet kur ne KP eshte percaktuar simundesi apo gjendje e cila mund te shkaktoje rrezik konkret. E tille eshte vepra penale e shkaktimit terrezikut te pergjithshem.

� Rrezikimi i te mirave juridike konsiderohet si veper penale me qellim qe te arrihet deri te preventiva e kriminalitetit, ne situatat kur kryesit me veprimet e tyre kane mundur te asgjesojne ose demtojne te mirate caktuara juridike.

Veprat penale momentale,

permanente dhe te gjendjes

� 1.Vepra penale momentale jane ato vepra te te cilat pasoja shkaktohetmenjehere pas perfundimit te veprimit te kryerjes, Shumica e vepravepenale jane te kesaj natyre. E tille eshte vrasja, vjedhja, grabitja etj.

� 2.Vepra penale permanente jane ato vepra penale te cilat shkatojnepasoja qe mund te zgjasin kohe te shkurter apo te gjate, me c’rastkohezgjatja e pasojes konsiderohet element i figures se vepres penale. E tille eshte vepra penale privimit te lirise, bigamia etj.

� Ne kete rast kohzgjatja e gjendjes se kunderligjshme mund te ketendikim me rastin e matjes se denimit.

� 3.Vepra penale te gjendjes po ashtu krijojne gjendje te kunderligjshme, mirepo kohezgjatja e kesaj gjendje nuk eshte element i figures se vepres penale.

� Ne keto raste vepra penale konsiderohet e kryer me krijimin e gjendjesse tille, pa marre parasysh se pasoja e gjendjes akoma vazhdon. E tillemund te jete vepra penale e lendimit trupor, demtimi i sendit etj.

Ndarja e veprave penale ne

krime, delikte dhe kundravajtje

� Kjo ndarje e veprave penale se pari haset ne France, e pastaj edhe ne vende te tjera.� Legjislacionet penale qe njohin ndarjen e veprave penale ne krime, delikte e kundravajtje e

bejne kete ne baze te denimit te parapare per to.� -Keshtu, krime konsiderohen ato vepra penale per te cilat jane parapare denime me te

renda,� -Delikte konsiderohen veprat penale per te cilat jane parapare denime me te lehta (denimi

me burg),� Kundravajtje konsiderohen veprat penale per te cilat jane parapare denime edhe me te

lehta (denimi me burgoim te shkurter, denimi me te holla etj.)� Kjo ndarje e veprave penale eshte kritikuar per shkak se per baze merr vetem denimin e

parapare per ate veper penale. Kjo ndarje mund ta kete rendesine ne kohen kur nuk i eshte kushtuar kujdese individualizimit te denimit.

� KP i Kosoves nuk e njeh ndarjen e tille te veprave penale, mirepo perkunder kesaj ne KP ndeshim fjalen krim, sic eshte rasti te krimet kunder njerezimit dhe te drejtesnderkombetare.

� KP i Shqiperise veprat penale i ndan ne krime dhe kundravajtje.� Edhe pse KP nuk e njeh ndarjen e tille te veprave penale, ne sistemin tone juridik njiohen

tri lloje te veprave qe ndeshkohen dhe ate: vepra penale, delikte ekonomike dhekundravajtje.

Deliktet ekonomike

� Sic u theksue ne Kosove njihen tri lloje te veprave penale: veprat penale, deliktet ekonomike dhekundravajtjet.

� 1.Veprat penale kunder ekonomise jane parapare ne pjesen e posacme te KP ne kapitulli te vecante. Nekete drejtim, sot hasen perpjekjet per themelimin e te drejtes penale ekonomike.

� 2.Deliktet ekonomike jane vepra te ndaluara dhe me te rendesishme qe kryhen gjate ushtrimit teveprimtarive te ndryshme ne ekonomi dhe si te tilla zene vend dominant ne kuadrin e ketyre tri vepravete demshme qe mund te kryhen ne ekonomi.

� 3.Kundravajtjet jane llojet me te vjetra te veprave te ndaluara qe mund te kryhen ne kete leme.� Per konstatimin e pergjegjesise per delikte ekonomike dhe shqiptim te denimeve ekzistojne gjykata te

posacme- gjkatat ekonomike.� Deliktet ekonomike jane te rregulluara me Ligjin mbi deliktet ekonomike (ligj i vjeter) dhe nje varg

dispozitash te posacme me te cilat rregullohen ceshtjet ekonomike.� Sipas Ligjit per deliktet ekonomike delikt ekonomik konsiderohet cenimi i rregullave te afarizmit ekonomik

e financiar te cilin e ka kryer personi juridik ose personi pergjegjes ne personin juridik qe ka shkaktuarose ka mund te shkaktoje pasoja te demshme.

� Keshtu, subjekte te delikteve ekonomike konsiderohen personat jurdik ( me se shpeshti organizatatekonomike), perjashtim bejne komunat dhe organet e tyre.

� Subjekte te delikteve ekonomike jane edhe personat pergjegjes te personit juridik.� Personat fizik (pergjegjes) pergjigjen per deliktin ekonomik kur ai eshte kryer me veprimin ose

mosveprimin e mbikqyerjes se detyrueshme dhe nese me ate rast kane vepruar me dashje apo ngapakujdesia.

� Ligji per delikte ekonomike parasheh tri lloje te sanksioneve per delikte ekonomike” denimet (personavepergjegjes), denimet me kusht dhe mast mbrojtese.

Kundravajtjet dhe veprat

penale

� Ne te drejtat penale bashkekohore ekzistone tendenca e ndarjes se veprave tendaluara ne vepra penale dhe kundravajtje. Kjo tendence eshte e pranishmeedhe ne vendin tone. Pra ne Kosove krahas veprave penale njihen edhekundravajtjet.

� Per ndeshkimin e kundravajtjeve kompetente jane gjykatat per kundravajtje apoorganet e caktuara administrative.

� Lemenjte qe mbrohen nga kundravajtjet jane te shumte (lemin e rendit publik, puneve te brenshme, lemin e ekonomise, trafikut publik etj.).

� Sipas perkufizimit ligjor kundravajtjet jane cenime te rendit publik te percaktuarame ligj dhe dispozita te tjera, per te cilat jane parapare denimet kundravajtesedhe masat mbrojtese.

� Kriter kryesor i dallimit te kundravajtjeve dhe veprave penale eshte shkalla apointensiteti i rrezikshmerise shoqerore te tyre. Vepra penale eshte me e rrezikshme me e rende, ne krahasim me kundravajtjet. Per kete arsye per veprapenale parashikohen denime me te renda.

� E perbashket eshte se per te dy keto lloje te veprave vlen parimi i ligjshmerise.� Dallimi qendron edhe sa i perket organit qe e zhvillon njeren apo proceduren

tjeter.� Me ne fund duhet theksuar se veprat penale i konsumojne kundravajtjet…

VI.Veprimi

Nocioni penalo- juridik i veprimit

� Veprimi, si sjellje e njeriut, eshte element themelor i cdo vepre penale.� Ai shprehet te te gjitha llojet e veprave penale, perfshire ato te kryera me dashje dhe nga pakujdesia, me

veprim ose me mosveprim, te tentativa e veprave penale e te bashkepunimi ne kryerjen e vepravepenale etj.

� Me termin veprim ne te drejten penale nenkuptohen te gjitha sjelljet e njeriut qe manifestohen ne boten e jshtrme dhe qe jane percaktuar me ligj si vepra penale.

� Keshtu, veprimet qe ngjajne ne psiken e njeriut, deshiren etj., nuk konsiderohen veprime ne kuptiminpenalo- juridik dhe nuk mund te ndeshkohen.

� Per tu konsideroar nje veprim relevant per te drejten penale duhet qe ai te jete i vullnetshem, keshtu qenuk ndeshkohen veprimet e ndermarra pa vetedije, nen ndikimin e forces apo kercnimit. I tille eshte psh., veprimi ne gjume kur nena e ze femijen e vet, ose kur dikush rreshqet ne rruge dhe i shkakton tjetritlendim trupor, ose kur dikush ia drejton revolen dikujt qe eshte duke punuar ne banke dhe kerkon nga aiqe t’i dorezoj te gjitha te hollat. Pra keto veprime nuk konsiderohen vepra penale.

� Pra, veprimi i kryerjes shprehet si je akt i vuyllnetshem, psh., personi A me nje te shkrepur ar,me privonnga jeta personin B.

� Keshtu, per te drejten penale jane te rendesishme vetem ato veprime te cilat jane te definuara me ligj sivepra penale.

� Figura e disa veprave penale eshte percaktuar ashtu qe mund te kryhet me disa veprime. Veprimet e tillamunden me ligj te jene percaktuar ne menyre alternative ose kumulative.

� 1.Ne menyre alternative jane percaktuar veprimet ne rastet kur konsiderohet se eshte kryer vepra penalekur eshte ndermarre vetem njeri prej tyre. Kjo ndodhe te vp e mjekimit te pandergjegjshem

� 2.Ne menyre kumulative vp eshte percaktuar ashtu qe veprimet duhet te permbushen qe te gjitha per tukonsideruar veper penale. E tille eshte vp e mosdhenies se ndihmes mjekesore personit te lenduar netrafik.

Veprat penale te kryera me veprim

� Shumica e veprave penale kryhen me veprim.� Veprimi eshte levizje trupore e vullnetshme e njeriut me te cilin kryhet vepra penale (vrasja, vjedhja etj.)� Me veprat e kryera me veprim (komisive) cenohen normat penalo- juridike qe nalojne veprimin e caktuar.

Pra personi vepron ne kundershtim me normen qe ndalon veprimin (vrasja).

� VEPRAT PENALE TE KRYERA ME MOSVEPRIM� Veprat penale te kryera me mosveprim (delikte omisive) kryhen me mosndermarrjen e veprimit per

ndermarrjen e te cilit ka qene i detyruar.� Te keto vepra penale shprehet qendrimi pasiv i njeriut ne rrethana te caktuara.� Me keto vepra cenohen normat qe obligojne ndermarrjen e veprimeve te caktuara.� Veprat e tilla penale mund t’i kryejne vetem ata persona te cilet sipas ndonje baze juridike jane te

detyruar te nderrmarrin veprime te caktuara.� Ne rend te pare obligimi per te vepruar mund te rrjedh nga ligji (prindi t’i edukoj e mbaje femijet), por

obligimi per te vepruar mund te rrjedhe edhe nga marredhenia e punes (mjeku te jape ndihmenmjekesore), ose nga veprimi qe eshte ndermarre me pare (personi qe ha gropen per te shrire qyreq ka obligim qe ta mbuloje ate).

� Keto tri baza mund te sherbejne si standarde per sajimin e pergjegjesise penale..� Veprat penale te kryera me mosveprim mund te ndahen ne dy grupe:� 1.Vepra penale te drejta te kryera me mosveprim- jane te tilla sepse me KP eshte percaktuar se mund te

kryhen vetem me mosveprim (mosdhenia e ndihmes personit).� 2.Veprat penale jo te drejta te kryera me mosveprim- jane ato vepra te cilat zakonisht kryhen me veprim,

por ne disa raste und te kryhen edhe me mosveprim (vrasja- mund te kryhet edhe duke mos i dheneushqimin).

Kauzaliteti- Nocioni dhe rendesia

e tij ne te drejten penale

� Kauzaliteti kuptohet si lidhje objektive midis veprimit ose mosveprimit dhe pasojes se shkaktuar.� Kauzaliteti ne te drejten penale ka rendesi te madhe, nga se per t’u konsideruar nje veprim i njeriut si

veper penale dhe per te mundur qe ajo t’Iingarkohet atij duhet te vertetohet se ajo veper ka shkaktuarpasojen e ndaluar e cila me ligj eshte parapare si veper penale.

� Keshtu, midis veprimit ose mosveprimit te njeriut dhe pasojes se shkaktuar duhet te ekzistoje nje lidhje e caktuar ne baze te se ciles konstatohet se ajo pasoje eshte pasoje e veprimit te caktuar.

� Percaktimi i kauzalitetit, ne te shumten e rasteve, nuk eshte i veshtire..Kjo ndodhe kur pasoja shkaktohetmenjehere pas ndermarrjes se veprimit. Psh. Personi A shkrep me arme ne personin B dhe e vret.

� Mirepo, probleme ka kur pasoja shkaktohet jo vetem nga veprimi i nje personi. I tille eshte rasti kurpersoni A e plagos personin B dhe ai vdes ne spital nga infektimi.

� Rastet e tila nuk jane te rralla ne praktike, por duhet percaktuar se cilat prej rrethanave kane qenevendimtare.

� Pra ne te drejten penale shtrohet si pyetje, a duhet konsideruar si shkak te pasojes krahas veprimit tenjeriut, edhe te gjitha rrethanat qe kane kontribuar he shkektimin e pasojes. Lidhur me kete janelajmeruar dy koncepcione:

� 1.Koncepcioni filozofik- sipas te cilit si shkak i pasojes duhet te konsiderohen te gjitha rrethanat qe kanendiktuar ne shkaktimin e pasojes.

� 2.Koncepcioni penalo- juridik relevante i konsideron vetem ato rrethana dhe shkaqe qe jane te lidhurangushte me veprimin e njeriut.

� Ne kete drejtim shtrohet pyetja, a duhet konsideruar veprimin e secilitperson shkak te vetem apo kusht ne shkatimin e pasojes? Ne lidhje me kete ka shume teori por tri jane kryesoret:

� 1.Teoria ekuivalente ( e rendesise se njete te te gjitha shkaqeve e kushteve)- sipas kesaj teorie si shkak te pasojes duhet konsideruar cdoveprim apo mosveprim i cili ne ndonje menyr ka kontribuar neshkaktimin e pasojes se ndaluar. Pra sipas saj rendesi kane te gjithashkaqet e kushtet dhe kjo individualizon vleren e seciles prej tyre.

� 2.Teoria e dallimit kualitativ te kushtit e shkakut- Sipas kesaj teorieekziston dallimi esenciale midis shkaqeve dhe kushteve qe kanekontribuar ne shkaktimin e pasojes. Ne kete rrjedhe kjo teori u jepperparesi shkaqeve.

� 3.Teoria e kauzalitetit adekuat- Sipas kesaj teorie shkak i pasojes eshteai veprim i cili sipas pervojes se pergjithshme eshte i pershtatshem teshkaktoje pasojen e ndaluar.

� Prej te gjitha ketyre teorive ne praktiken gjyqesore me se shpeshtiaplikohet teoria ekuivalente.

Kauzaliteti te veprat penale te

kryera me mosveprim

� Ne shkencen e te drejtes penale ka disa dilema lidhur me ate se a mundet mosveprimi te konsiderohetshkak i vepres penale, sidomos te veprat penale jo te drejta te kryera me mosveprim.

� Perknder ketyre dilemave, shumica e teoricienteve jane te mendimit se edhe mosveprimi mund teparaqitet si shkak i pasojes.

� Por, mosveprimi mund te jete shkak i pasojes nese plotesohen keto kushte:� -Ekzistimi i obligimit per te vepruar,� -ekzistimi i mundesise se personit per te parandaluar pasojen,� -pasoja nuk do te shkaktohej ose do te shkaktohej pasoje me e vogel sikur te ndermerrej veprimi.� Keshtu, vetem nese plotesohen keto tri kushyte ne menyre kumulative mosveprimi mund te merret si

shkak I pasojes.

� VENDI I KRYERJES SE VEPRES PENALE� Ne te shumten e rasteve pasoja shkaktohet ne vendin ku eshte ndermarre veprimi i kryerjes. Ne keto

raste vendi i kryerjes konsiderohet vendi ku eshte nermarre veprimi dhe eshte shkaktuar pasoja.� Mirepo, ne disa raste veprimi ndermerret ne nje vend e pasoja shkaktohet ne vendin tjeter. psh., personi

A nga Prishtina me telefon e ofendon personin B ne Gjilan.� Ne keto raste (veprat penale distancionale) shtrohet pyetja cili eshte vendi i kryerjes se vepres penale?� Percaktimi i vendit te kryerjes se vepres penale ka rendesi sepse nga vendi i kryerjes varet se: cili ligj do

te aplikohet, percaktohet kompetenca e gjykates, ne disa raste vendi i kryerjes konsiderohet element konstitutiv, dhe ka rendesi kjo edhe kur veprimi ndermerret ne nje shtet e pasoja shkaktohet ne shtetintjeter.

� Lidhur me percaktimin e vendit te kryerjes se vepres penale njihen tri teori:� 1.Teoria e veprimit- vend i kryerjes konsiderohet vendi ku eshte ndermarre veprimi i kryerjes.� 2.Teoria e suksesit– vend i kryerjes konsiderohet vendi ku eshte shkaktuar pasoja.� 3.Sipas teorise se ubikvitetit- vend i kryerjes konsiderohet si vendi ku eshte ndermarre veprimi ashtu

edhe vendi ku eshte shkaktuar pasoja.� Teoria e fundit eshte pervetesuar ne KP te Kosoves.� Keshtu, te veprat penale te krera me mosveprim si vend i kryerjes konsiderohet vendi ku personi ka qene

detyruar te veproje dhe vendi ku eshte shkaktuar pasoja.� Te veprat penale te vazhduara, kolektive apo permanente te cilat kryhen ne shume vende, vend i

kryerjes konsiderohet secili vend ku eshte ndermarre ndonje veprim qe ben pjese ne figuren e vepravepenale.

� Te veprat penale te kryera ne bashkepunim si vend i kryerjes se vepres penale konsiderohet si vendi kuka vepruar bashkepuntori ashtu edhe vendi ku ka vepruar kryesi, perfkatesisht ku eshte shkaktuarpasoja.

� KOHA E KRYERJES SE VEPRES PENALE� Zakonisht pasoja shkaktohet menjehere pas ndermarrjes se veprimit. Ne keto raste nuk ka problem

caktimi i kohes se kryerjes se veperes penale.� Mirepo, ne praktike ndodhe qe veprimi te ndermerret ne nje kohe kurse pasoja te shkaktohet ne nje koe

tjeter. Psh., personi A e plagose rende personin B por ao vdes pas nje kohe ne spital.� Ceshtja e percaktimit te kohes ka redesi te madhe sepse nga kjo varet: cili ligj do te aplikohet,

percaktohet pergjegjesia penale dhe sanksionet penale.

� Edhe lidhur me percaktimin e kohes ne te drejten penale jane shfaqur tri teorite per te cilat folem me lart.� Megjithate, e drejta e jone penale ka pervetesuar teorine e veprimit.� Pra kohe e kryerjes se vepres penale konsiderohet koha kur personi ka vepruar, ose koha kur personi

nuk ka ndermarre veprimin e kerkuar.� Te veprat penale te kryera ne bashkepunin si kohe e kryerjes konsiderohet koha kur bashkepunetori ka

vepruar, e jo kur kryesi ka ndermarre veprimin e kryerjes.� Te veprat penale te vazhduara dhe kolektive kohe e kryerjes konsiderohet e tere koha gjate se ciles jane

ndermarre veprimet qe perbejne figuren e vepres penale.� Te veprat penale permanente si kohe e kryerjes konsiderohet e tere koha sa ka zgjatur gjendja e

kunderligjshme.

� KUNDERLIGJSHMERIA� Kunderligjshmeria eshte element i pergjithshem i vepres penale.� Kunderligjshmeria paraqet baze juridike per percaktimin e vepres penale. Me ane te kunderligjshmerise

shoqeria manifeston qendrimin negativ ndaj sjellve te individeve te cilet cenojne ndonje ndalese apourdherese.

� Sipas natyres se saj kunderligjshmeria eshte tipar i cdo delikti, andaj edhe tipar i vepres penale.� Ajo qe eshte e kunderligjshme ne nje dege te drejtesise eshte e kunderligjshme edhe ne deget tjera.� Kunderligjshmeria eshte element i natyres objektive. Ne te gjitha rastet kur nje veper eshte parapare si

veper penele me KP ajo eshte edhe e kunderligjshme.� Mirpo, kunderligjshmeria, ne disa reste, permban ne vete edhe elemente te natyres subjektive. Keshtu,

ne disa reste per tu konsideruar nje veprim si veper penale ai duhet te jete kyer me qellim te caktuar.

� Disa autor te se drejtes penale bejne dallimin midis kunderligjshmerise ne kuptimin formal dhe material.� 1.Kunderligjshmeria ne kuptimin formal eshte veprim qe paraqitet si shkelje e ndonje norme, urdherese

ose ndalese e cila me ligj eshte percaktuar si veper penale.� 2.Kunderligjshmeria ne aspektin material nenkupton ate sjellje te njeriut e cila eshte ne kundershtim me

normen e caktuar penalo- juridike, por e cila ne te njejten kohe edhe e demton ose rrezikon te mirenjuridike te mbrojtur me ligj.

� RREZIKSHMERIA SHOQERORE� Rrezikshmeria shoqerore eshte tipar social dhe element material i vepres pen ale.� Asnje veper nuk konsiderohet penale nese nuk ka qene e rrezikshme per bashkesine shoqerore.� Megjithate, duhet theksuar se cdo veper e rrezikshme nuk konsiderohet veper penale. Pra, qe nje veper

te konsiderohet e kunderligjshme eshte e nevojshme qe ajo te kete nje shkalle te larte te rrezikshmerise.� Pra ekzistojne disa vepra te cilat jane te ndaluara me ligj, por nuk konsiderohen vepra penale sepse ato

posedojne nje doze te vogel te rrezikshmerise. Ato mund te jene kundravajtje etj.� Nje veper e rrezikshme mund te konsiderohet penale nese eshte kryer ne kohe e rrethana te caktuara.� Vepra penale e cila nderkohe, per shkak te ndryshimit te rrethanave shoqeroro- ekonomnik e politike,

humb karakterin e vepres se rrezikshme, pushon te jete veper penale.� Pra, rrezikshmeria shoqerore eshte element dinamik i vepres penale.

� SHKALLZIMI I RREZIKSHMERISE� Rrezikshmeria shoqerore mund te jete e shkalleve te ndryshme. Disa vepra penale jane me pak te

rrezikshme e disa me shume. Keshtu, vrasja eshte me e rrezikshme se lendimi i lehte, vjedhja me e rrezikshme se fyerja.

� Rrezikshmeria te disa vepra penale eshte e ndryshueshme dhe varesisht prej kesaj mund te shkallzohet. Shkallzimi behet varesisht nga pesha qe ka vlera e mbrojtur.

� Shkalla e rrezikshmerise percaktohet edhe nga menyra e kryerjes, mjetet me te cilat eshte kryer, vetite e kryesit, koha e kryerjes, vendi i kryerjes etj.

� Varesisht nga shkalla e rrezikshmerise percaktohet edhe pesha e vepres penale. Keshtu, kurrrezikshmeria eshte me e madhe, edhe vepra penale konsiderohet me e rende.

� RREZIKSHMERIA E PERGJITHSHME DHE E POSACME� Percaktimin e rrezikshmerise se pergjithshme e bene ligjvenesi. Keshtu, te gjitha llojet e veprave penale

te vrasjeve konsiderohen te rrezikshme.� Percaktimi i rrezikshmerise shoqerore te pergjithshme ka rendesi per politiken kriminale dhe per politiken

ndeshkuese.� Rrezikshmeria e posacme shprehet me kryerjen e vepres penale konkrete ne kuadrin e llojit te njejte te

veprave peale.

� MARREDHENIET MIDIS KUNDERLIGJSHMERISE DHE RREZIKSHMERISE� Ne te shumten e rasteve kunderligjshmeria dhe rrezikshmeria, si elemente te pergjithshme te vepres

penale, jane te lidfhura ndermjet vete dhe perputhen.

� Keshtu, nje veper qe eshte e rrezikshme eshte edhe e kunderligjshme.� Por, ka raste kur kunderligjshmeria nuk perputhet me rreezikshemrine. Keshtu, nje veper e cila me pare eshte konsideruar e

kunderligjshme dhe e rrezikshme, pas nje periudhe te caktuar ajo mund te pushoje te jete e rrezikshme per shoqerine, osekunderta.

� MARREDHENIA MIDIS KUNDERLIGJSHMERISE DHE PERCAKTIMIT TE VEPRES PENALEME LIGJ� Te tria keto jane elemente te pergjithshme te vepres penale.� Per tu konsideruar nje veper e kunderligjshme ajo duhet te jete e percaktuar me ligj si veper penale, ashtu qe nese ajo nuk

eshte percaktuar me ligj si veper penale nuk ka veper penale. Andaj duhet dalluar kunderligjshmerine prej percaktimit tevepres penale me ligj. Keshtu, eshte i kunderligjshem mospagimi i botrgit, por ai nuk eshte veper penale.

� Te disa vepra penale kunderligjshmeria gjendet ne normat penalo- juridike, psh., te vepra penale e vrasjes, plagosjes etj. Neketo raste vepra eshte edhe e kunderligjshme edhe e percaktuar me ligj si veper penale.

� Ne disa raste kunderligjshmeri percaktohet medeget tjera te drejtesise( te drejten civile, kushtetuese etj.). Psh., mosdhenia e alimentacionit konsiderohet cenim e normave te se drejtes familjare por edhe te normave penalo- juridike.

� KUNDERLIGJSHMERIA SI ELEMENT I FIGURES SE DISA VEPRAVE PENALE� Duhet theksuar se ne te shumten e rasteve kunderligjshmeria nuk futet ne pershkrimin e fgures se veprave penale.� Mirepo, ne disa raste te rralla kunderligjshmeria futet ne pershkrimin e figures se vepres penale.� Elementi i kunderligjshmeriae eshte futur ne fuguren e disa veprave penale sidomos ne ato raste kur ato konsiderohen te

lejuara. E tille eshte heqja e lirise eshte e lejuar nese kryhet ne baze te autorizimeve, e kunderta eshte e ndaluar.� Futja e kunderligjshmeriae ne figuren e vetem disa veprave penale nuk do te thote se ato qe nuk e kane kete cilesi nuk

konsiderohen vepra penale.

Shkaqet te cilat perjashtojne

kunderligjshmerine

� Ne te shumten e rasteve veprat qe posedojne elementet e pergjithshme dhe te posacme te figures konkrete te vepres penale konsiderohen vepra te kunderligjshme.

� Mirepo, perkunder kesaj ekzistojne vepra te cilat per shkak te bashkendodhjes se rrethanave teperkatese, nuk konsiderohen vepra penale.

� Flitet per shkqet e perjashimit te kunderligjshmerise: sipas pjeses se pergjithshme te KP, pjeses se posacme te KP dhe shkaqet e perjashtimit te kunderligjshmerise sipas degeve tjera te drejtesise.

� 1.SHKAQET E PERASHTIMIT TE KUNDERLIGJSHMERISE SIPAS PJESES SE PERGJITHSHME TE KP

� Si shkaqe te perjashtimit te kunderligjshmerise sipas pjeses se pergjithshme te KP konsiderohen: Mbrojtja e nevojshme dhe nevoja eklstreme

� MBROJTJA E NEVOJSHME� Mbrojtja e nevojshme ekziston ne rastet kur personi A e sulmon me thik personin B, mirepo personi B

duke mbrojtur veten e mbyte personin A.� Jane te njohura dy teori qe arsyetojne mbrojtjen e nevojshme: Teoria subjektive dhe objektive.� 1.Sipas teorise subjektive personi qe kryen vepren ne mbrojtje te nevojshme nuk duhet te denohet nga

se ne momentin e zbrapsjes se sulmit ai ka qene ne gjendje te tronditjes se thelle psikike.� 2.Sipas teorise objektive mbrojtja e nevojshme konsiderohet e drejte qeiI takon personit, te mirat e te

cilat jane sulmuar.� Per te ekzistuar mbrojtja e nevojshme duhet te ekzistoje: sulmi dhe mbrojtja.

� SULMI� Sulmi eshte cdo veprim i njeriut i cili eshte drejtuar ne demtimin apo rreezikimin e ndonje e mire juridike.� Sulmi kryhet me veprim, por perjashtimisht sulmi kryhet edhe me mosveprim. Psh., mjeku i ndihmes se

shpejte refuzon t’i jape ndihmen mjeksore personit qe eshte ne gjendje rreziku.� Per te ardhur deri te sulmi duhet te plotesohen keto kushte:� 1.Sulmues duhet te jete njeriu- Per te ekzistuar mbrojtja e nevojshme sulmi duhet te jete ndermarre na

njeriu. Sulmi mund te merret nga cdo person.� 2.Sulmi mund te drejtohet kunder cdo te mire juridike- Sulmi mund te drejtohet ndaj te mirave te

mbrojtura me te drejten penale dhe me deget tjera te drejtesise. Te mirat mund tu takojne personavefizike e juridike.

� 3.Sulmi duhet te jete i kunderligjshem- Sulmi eshte i kunderligjshem kur eshte i ndaluar me ndonje normejuridike. Sulmi qe merret me autoroizim ligjor nuk eshte i kunderligjshem. Keshtu, nuk eshte e lejuarmbrojtja e nevojshme kunder policit i cili ne baze te urdherit te ligjshem privon lirie personin e caktuar.

� 4.Sulmi duhet te jete i atcasshem- Mbrojtja eshte e atcasshme atehere kur sulmi mund te pritet ne cdomoment. Keshtu, nuk lejohet mbrojtja e nevojshme ndaj nje sulmi qe do te pasoje apo i cili ka perfunduar.

� Sulmi konsiderohet se mund te filloje ne cdo moment atehere kur personi A e nxjerr thiken nga kallefi, apo rasti tjeter kur personi A me thike ne dore e ndjek personin tjeter dhe personi B sapo i afrohetpersoni A e nxjerr revolen dhe shkrep ne te.

� Situata eshte me e qarte kur sulmi ka filluar te veproje. Ne kete rast mbrojtja mund te ndermerretmenjehere dhe mund te zgjase deri sa zgjate sulmi.

� 5.Sulmi duhet te jeti i vertete- Nese ndokush gabimisht mendon se eshte i sulmuar dhe duke qene nelajthim e lendon personin tjeter ne keto raste nuk eshte fjala per mbrojtje te nevojshme.

� MBROJTJA� Mbrojtja eshte cdo veprim i njeriut me te cilin refuizohet demtimi ose rrezikimi i ndonje e mire juridike nga

sulmuesi.� Sulmi, si rregull zbrapset prej vehtes apo te mires juridike vetiake, por mbrojtja ekziston edhe ne rastet

kur sulmi zbrapset nga personi i trete. Psh., personi A e sulmon personin B, kurse personi C, me qellimqe te zbrapse kete sulm, e demton apo rrezikon ndonje te mire juriodike te personit A.

� Per te pasur mbrojtje duhet te plotesohen keto kushte:� 1.Mbrojtja duhet te jete e drejtuar kunder sulmuesit- sulmi pra duhet te drejtohet kunder sulmuesit ose te

mires juridike te sulmuesit.� 2.Mrojtja duhet te jete domosdo e nevojshme per zbrapsjen e sulmit- Ne kete rast per te ekzistuar

mbrojtje e nevojshme duhet et konstatohet se sulmi nuk ka mundur te zbrapset a iu shkaktuar ndonjedemtim sulmuesit. Nese ndodhe qe nje femije 12 vjecar ta sulmoj me shkop nje te rritur ai nuk mund tethirret ne mbrojtje te nevoshme.

� Kerkesa qe mbrojtja te jete e domosdoshme nuk do te thote se mbrojtesi duhet te ike apo fshihet.� Mbrojtja duhet te jete proporcionale me intensitetin e sulmit- Ndonese kjo eshte keshtu, nuk kerkohet qe

te ekzistoje nje proporcionalitet i plote.� Megjithate, nuk konsiderohet se ekziston mbrojtja e nevojshme ne rastet kur ka disproporcion te madhe

me sulmin. Psh., nuk konsiderohet mbrojtje e nevojshme situata kur dikush e vret femiun duke vjedhurqershi.

Tejkalimi i mbrojtjes se nevojshme

� Tejkalimi i mbrojtjes se nevojshme shprehet ne rastet kur mbrojtja nukeshte proporcionale me sulmin apo kur mbrojtja ndermerret pasi qeeshte zmbrapsur ose ka pushuar se vepruari sulmi.

� Mbrojtja eshte ndermarre pasi qe sulmi eshte zmbrapsur ne rastin kur i sulmuari ka sukses qe t’ia thyej doren dhe t’ia marre thiken sulmuesit, dhe mandej po me ate thike i shkakton atij plage vdekjeprurese.

� Sulmi ka pushuar se vepruari kur i sulmusi pasi i shkakton disa teqelluara te sulmuarit e nderprene veprimin dhe fillon te terhiqet, kurse i sulmuari vrapon pas tij dhe i shkakton plage te renda apo e privon ngajeta.

� Ligjvenesi ne rastet e tejkalimit te mbrojtjes se nevojshme ka paraparemundesine e denimi me te bute, madje edhe te lirohet nga denimi.

� Zbutja e denimit vie ne shprehje ne rastet kur ka pasur tronditje te forte psikike ose frikes.

� Lirimi nga denimi mund te behet ne rastet kur tejkalimi i mbrojtjes se nevojshme eshte bere per shkak te tronditjes se forte psikike ose frikesse madhe.

VII.Ligjerata

Nevoja ekstreme

� Nevoja ekstreme eshte shkak i dyte i pergjithshem qe perjashton kunderligjshmerine e vepres, edhe psevepra e kryer i permban te gjitha tiparet e vepres penale.

� Nevoja ekstreme ekziston kur vepra eshte kryer me qellim qe krysi te menjanoje, ta zbrapse prej vetesose tjetrit rrezikun e atcastshem dhe te paprovokuar, i cili nuk ka mundur te evitohet ne ndonje menyretjeter, me kushte qe e keqja e shkaktuar te mos jete me e madhe se e keqja e kanosur.

� Arsyen e ekzistimit te kesaj baze e kerkojne rastet nga jeta e perditshme. Pra, ne jeten e perditshmemund te krijohen situata te rrezikshme, te cilat mund te menjanohen vetem me demtimin ose asgjesimine te mirave juridike te personave te tjere.

� Keshtu, nese personi A me qellim qe te shpetoje jeten e femijes, deperton me dhune ne shtepine e personit B, te cilen e ka kapluar zjarri; Duke ikur personi nga salla e kinemase se ndezur lendon personinB etj.

� Shkenctaret e te drejtes penale pajtohen se kur vepra peale eshte kryer nen kushte te nevojes ekstermepersoni i tille nuk duhet denuar. Dilemat lindin kur duhet arsyetuar shkaqet qe arsyetojne mosdenimin. Ne lidhje me kete jane shfaqur dy teori:

� 1.Sipas teorise subjektive krysi nuk duhet te denohet per arsye subjektive- presionit psikik.� 2.Sipas teorise objektive, e cila parqitet ne disa variante, ne gjendjen e nevojes ekstreme sistemi juridik

pushon se vepruari me crast lejon veprimin e te drejtes nayrore e cila lejon mbrojtjen nga vetja, madjeedhe me kusht qe kjo mbrojtje te realizohet duke demtuar te miren juridike te personit tjeter.

� Nga perkufizimi i dhene me Kodin Penal rezulton se per ekzistimin e nvojes eksterme duhet teplotesohen dy kushte: ekzistimi i rrezikut dhe menjanimi i rrezikut.

Rreziku

� Si parakusht per ekzistimin e nevojes ekstreme eshte ekzistimi i rrezikut.� Rreziku, zakonisht, perkufizohet si situate ne te cilen, ne baze te rrethanave ekzistuese

objektive, me arsye supozohet se ne cdo moment, aty per aty, mund te demtohet e mirajuridike e personit fizik apo juridik.

� Perndryshe nga mbrojtja e nevojshme ku sulmi mund te vije vetem prej njeriut, te nevojaekstreme rreziku mund te jete rezultat i shkaqeve te ndryshme. Keshtu, rreziku mund tevije nga fuqite natyrore, shtazet agresive, prishja e paisjeve teknike etj.

� KUSHTET QE DUHET TE PERMBUSHEN ME RASTIN E RREZIKUT� 1.Rrezku duhet te jete i porovokuar apo i shkaktuar- Keshtu, nuk konsiderohet nevoje

eksterme rasti kur shoferi e di se automjetin nuk e ka ne rregull, nuk i punojne frenat dheper t’i ikur ndeshjes, nga se nuk mund te frenoje, del ne anen e kundert te rruges dhekembesorit te rastit i shkakton plage te renda ose vdekjeprurese.

� Ne rastet kur rreziku eshte shkaktuar nga personi qe gjendet ne vevoje eksreme, KP bendallimin nbi ate se a eshte shkaktuar rreziku me dashje apo nga pakujdesia. Ne rastin e pakuujdesise personi mund te nedshkohet me bute.

� 2.Rreziku mund t’i kanoset cdo te mire juridike- Rreziku munjd t’i kanoset cdo te mire, porme se shpeshti ai drejtohet kunder jetes dhe trupit te personit.

� 3.Rreziku duhet te jete i vertete- Rreziku eshte i vertete kur ai realisht ekziston. Rrezikueshte real kur ai ka filluar te veproje apo ne cdo moment pritet te veproje.

Menjanimi i rrezikut

� Menjanimi i rrezikut eshte veprim i cili ndermerret me qellim qe te shpetohet e mira juridike te ciles i kanoset rreziku.

� Ne te shumten e rasteve menjanimi i rrezikut behet me veprim, e rrallehere me mosveprim, psh., moslajmerimi i pergatitjes se vepres penale.

� Per menjanimin e rrezikut duhet te plotesohen keto ushte:� 1.Te mos kete ekzistuar mundesia qe rreziku te menjanohet ne ndonje menyre tjeter. Pra nese

vertetohet se rreziku ka mundur te menjanohet ne ndonje menyre tjeter, psh., duke ikur, duke thirrur nendihme etj., kurse personi nuk i ka shfrytezuar keto mundesi, por rrezikun e ka menjanuar duke demtuarte miren e personit tjeter, nuk mund te ekzistoje nevoja ekstreme.

� 2.Menjanimi i rrezikut duhet te jete i atcasshem, aktual me ekzistimin e rrezikut. Konsiderohet se eshtepermbushur ky kusht ne rastet kur veprimi me te cilin menjanohet rreziku eshte ndermarre gjate koheskur vepron rreziku ose kur pritet, kanoset qe rreziku do te filloje ne cdo moment..

� Nese demtimi i te mires juridike eshte bere para se te parqitet rreziku ose pasi qe ka pushuar ai, ateherete gjitha demtimet e te mrave juridike paraqesin keqperdorim te ketij institucioni dhe veprimet e tillakonsiderohen vepra penale.

� 3.Ne mes te keqes se kanosur dhe te keqes se shkaktuar duhet te ekzistoje proporcionaliteti i caktuar. I tille mund te jete rasti kur per te shpetuar jeten demtohet pasuria e tjetrit.

� TEJKALIMI I NEVOJES EKSTREME� Tejkalimi shprehet ne rastet kur menjanimi i rrezikut nuk eshte bere ne pajtim me kushtet qe jane

percaktuar me KP. Ky tejkalim shprehet ne rastet kur:� 1.E keqja e shkatuar eshte me e madhe se e keqja e kanosur,� 2.Kur rreziku ka mundur te menjanohet duke demtuar ne permasa me te vogla te miren juridike te

� Personit tjeter dhe� 3.Kur demtimi i te mires juridike te personit tjeter eshte bere pasi qe ka pushuar, pasi qe ka kaluar

rreziku.� Vepra e cila kryhet me rastin e tejkalimit te kufijeve te nevojes eksterme konsiderohet veper penale.

Nese tejkalimi eshte bere me dashje, krysi do te denohet per veper penale te kryer me dashje.

� DETYRIMI PER T’IU EKSPOZUAR RREZIKUT� Ne rast rreziku, parimisht cdo personi i eshte njohur e drejta qe te bazohet ne nevojen ekstreme dhe

keshtu te menjanoje rrezikun duke demtuar te miren juridike te personit tjeter.� Mirepoo, ekzistojne disa kategori te personave, te cilet per shkak te detyres, profesionit apo pozites

sociale qe kane ne shoqeri, nuk mund te thirren ne nevoje ekstreme, por perkundrazi jane te detyruar t’iekspozohen rrezikut.

� Ne rsatet e ketyre personave kur vepren e kryejne ne ksuhtet e nevojes eksterme, konsiderohet se kanekryer veper penale dhe ndeshkohen per te.

� Detyrimi per t’iu ekspozuar rrezikut rrjedh nga:� -Ligji ( ushtari ne roje eshte i detyruar t’i ekspozohet rrezikut),� -Marredhenia e punes (rojtari i ndonje objekti eshte i detyruar t’i ekspozohet rrezikut)� -Profesioni (Mjeku duhet t’i jap ndihme mjekseore pacientit edhe ne rast kur ai kanoset nga rreziku i

infeksionit.� -Kontrata (ku dikush me kontrate merr oibligimin per tu kujdesur per te semurin e palevizshem etj.

Dhuna dhe kanosja

� Dhuna� Dhuna eshte perdorim i forces ndaj nje personi me qellim qe te detyrohet te ndermarre apo te mos

ndermarre ndonje veprim me te cilin realizohen tiparet e vepres penale.� Dhuna mund te jete force fizike apo mekanike.� Dhune sipas KP konsiderohet edhe perdorimi i mjeteve dehese me qellim qe dikush te behet i paafte per

rezistence� Dhuna mund te shkaktohet edhe nga veprimi i forcave natyrore.� Dhuna konsiderohet rrethane qe perjashton ekzistimin e vepres penale ne rastet kur e ka detyruar

personin tjeter te veproje ose te mosveproje dhe nese ajo ka qene e paperballueshme.� Dhuna mund te jete absolute dhe komplusive.� 1,Dhuna absolute- eshte ajo dhune me te cile personi ne teresi, ne menyre absolute, eshte privuar qe

lirisht te vendose per sjelljen e vet. I tille eshte rasti kur personi A e lidhe punetorin e aturizuar tehekurushes i cili per kete shkak kurresesi nuk mund te jape sinjal qe treni duhet te ndalet dhe keshtushkkaktohet ndeshja e trenave me crast shkaktohen viktima njerezish e deme materiale.

� 2.Dhuna kompulsive (relative)- shprehet ne rastet kur personi ndaj te cilit eshte drejtuar, nuk privohet neteresi nga mundesia per te vendosur, mirepo dhuna qe aplikohet ben presion dhe eshte e intensitetit tetille qe e shtrengon te ndermarre apo te mos ndermarre veprimin e caktuar. E tille eshte dhuna kurndonje person ia drejton revolen nepunesit ne sportelin e bankes dhe kerkon prej tij t’ia dorezoje te hollatnga arka. Qe kjo te perjashtoje ekzistimin e vepres penale duhet te konstatohet se ajo nuk ka mundur teevitohet ne ndonje menyre tjeter, psh., duke ikur.

� Kanosja� Kanosja eshte deklarate apo ndonje veprim tjeter me te cilin i vehet ne dukje, i behet me

dije ndokujt se do ta gjeje ndonje e keqe nese nuk vepron ashtu si deshgron personi qekanoset.

� Kanosja eshte nje lloj presioni, nje lloj dhune psikike me te cilin ndikohet ne vullnetin e personit tjeter qe te ndermarre ndonje veprim i cili i ka tiparet e vepres penale.

� Kanosja me se shpeshti kryhet ne menyre verbale, me goje- me ane te deklaratave tendryshme.

� Per ekzistimin e kanosjes nuk eshte e domosdoshme qe ai qe kanoset te mendojeseriozisht ta realizoje kanosjen. Keshtu, mund te ndodhe qe dikush t’i kanoset personittjeter me pushke te zbrazet.

� Qe kanosja te perjashtoje fajesine dhe vepren penale, ajo duhet te jete: serioze, aktualedhe e paevitueshme.

� Kanosja eshte serioze kur ajo realisht eshte e mundur.� Aktuale eshte ajo kanosje e cila e cila pritet te realizohet aty per aty, menjehere, apo per

nje kohe te shkurter.� Kanosja eshte e paevitueshme nese sipas rrethanave konkrete ajo nuk ka mundur te

evitohet ne ndonje menyre tjeter, psh., duke ikur.

Efekti i dhunes kompulsive

dhe i kanosjes

� Mund te ndodhe qe vepra e cila eshte kryer nen presionin e dhunes apo kanosjes te jete e rendesise se vogel ose qe te mos jete shkaktuar fare pasoja e demshme. Ne raste te tilla gjykata do te konstatoje se nuk ekziston vepra penale per shkak te rendesise se vogel te vepres ose mungeses se pasojave.

� Ne disa reste aplikimi i dhunes dhe kanosjes mund plotesisht t’i pergjigjet kushteve te sulmit. Ne ketoraste, kur personi zbarps prej vetes apo tjetrit dhunen komplusive apo kanosjen, me c’rast personit qe e perdor dhunen ose kanosjen i shkakton lendim trupor apo e vret ceshtja duhet et gjykohet duke aplikuarnormat e te drejtes materiale mbi mbrojtjen e nevojshme. Etj.

� VEPRA E RENDESISE SE VOGEL� Rrezikshmeria eshte tipar i cdo vepre penale.� Rrezikshmeria shkallezohet.� Shkallezimi i rrezikshmerise shprehet me rastin e kryerjes se cdo vepre penale.� Keshtu, mund te ndodhin raste qe nje person te kryej nje veper qe i ka tiparet e vepres penale, mirepo

per shkak se ajo permban vellim te vogel te rrezikshmerise ajo nuk konsiderohet veper penale.� Psh., personi A vjedh nje cokollate.� Veprat e tilla nuk jane te sferes se te drejtes penale.� Vepra e tille edhe pse nuk konsiderohet veper penale ajo eshte e kunderligjshme, por jo per te drejten

penale por per nje lemi tjeter.� Ky institut eshte element shume i pershtatshem, nga se permes tij eliminohen kontradiktat midis nocionit

formal dhe atij material te vepres penale.� Per tu konsideruar nje veper e rendesise se vogel ajo duhet t’i kete te gjitha karakteristikat e vp.

� Keto elemente jane” menyra e kryerjes se vepres, mjetet e kryerjes, forma e fajesise etj.� Qe te aplikohet ne praktike ky institut duhet te plotesohen dy kushte:� 1.Qe vepra te jete e rrezikshmerise se vogel dhe� 2.Qe rrezikshmeria e vogel te manifestoje shkalle te ulte te pergjegjesise penale

� 1.Rrezikshmeria e vogel e vepres penale-� Qe te ekzistoje rrezikshmeria e vogel duhet te plotesohen tri kushte: natyra apo pesha e vepres, pasoja e

demshme te jete e parendesishme ose te mungoje dhe rrethanat ne te cilat eshte kryer vepra.� A)Natyra apo pesha e vepres� KP nuk percakton se cilat vepra jane te rendesise se vogel.� Megjithate, rendesia e vogel shprehet te veprat penale te lehta, ato per te cilat jane parapare denime te

vogla (denimi me burgim afatshkurter, denimi me gjobe, verejtja gjyqesore etj.)� Mirepo, nuk do te thote se ky institut nuk shprehet edhe te veprat e rendesis se madhe Psh., vepra

penale e shperdorimit eshte veper e rende, por nese nje person perveteson 10 EURO, nebashkendodhje me rrethanat tjera, ajo konsiderohet veper e renbdesise se vogel.

� B)Pasojat e demshme te jen e te parendesishme apo te mungojne-� Veprat e tilla mund te jene veprat formale, sepse te keto zakonisht nuk shkaktohen pasoja te demshme.� Se a eshte vepra e parendesishme, e imte kjo eshte ceshtje qe duhet ta vleresoje gjykata.

� C)Rrethanat ne te cilat eshte kryer vepra-� Rrethanat e tilla jane: menyra e kryerjes, vendi dhe koha, mjetet e kryerjes, pozita dhe roli i

viktimes etj.

� 2.Shkalla e ulte e pergjegjesise penale te kryesit dhe rrethanat personale-� -Shkalla e ulte e pergjegjesise penale ka te beje me: moshen e re, mungesen e pervojes,

shkalla e ute e zhvillimit mendor, e arsimimit, lathimi juridik, semundja etj.� -Rrethanat personale jane: gjendja materiale, motoivi, sjellja pas kryerjes se vepres penale,

kompensimi i dmeit etj.

� URDHERAT NGA LART� Te disa sherbime, per shkak te natyres se funksionimit te tyre (ushtri, polici etj.) kerkohet

degjueshmeri dhe ekzekutim te urdherit.� Megjithate sipas KP nese vartesi duke zbatuar urdherin nga lart kryen nje vepre qe i ka

tiparet e vepres penale ai konsiderohet pergjegjes per te.� Por, jane tri raste te cilat paraqesin perjashtim nga ky rregull:� 1.Kur personi eshte i detyruar ligjerisht tu bindet urdherave te Qeverise ose eprorit,� 2.Kur personi nuk din se urdheri eshte i kunderligjshem dhe� 3.Kur urdheri nuk eshte ne menyre te dukshme i paligjshem.

Shkaqet e perjashtimit te kunderligjshmerise sipas

pjeses se posacme te KP

� Ne pjesen e posacme te KP jane parapare disa shkaqe te cilat perjashtojne kunderligjshmerine e ca veprave penale.

� Nje rast ka te bej me nderprerjen e palejuar te shtatzenesise. Mund te lejohet nderprerja e shtetzensisenese mund te rrezikohet jeta apo shendeti i gruas shtatzene, nese ekziston mundesia qe femiu te lindeme te meta, nese per shkak te lindjes se femijes gruaja do te gjendet ne rrethana te renda personale, familjare etj.

� Rasti tjeter ka te bej me zbulimin e paautorizuar te sekretit- Kjo nuk eshte veper penale nese eshte kryerper interes te pergjithshem.

� Rasti i trete ka te bej me rastet kur personi A e fyen personin B per vepern shkencore, letrare, artistikeetj.

� 3.SHKAQET E PERJASHTIMIT TE KUNDERLIGJSHMERISE QE NUK JANE TE PARAPARA ME KP� Te tilla jane disa raste:� 1.Veprat e kryera gjate ushtrimit te detyres zyrtare-� Nje nder rastet e veprave penale te cilat perjashtojne kunderligjshmerine jane psh., bastisja e baneses,

privimi nga liria, marrja e letrave etj..� Po mos te ekzistoje autorizimi ligjor te gjitha keto do te konsideroheshin vepra penale.� 2.Rreziku i lejuar-� Ushtrimi i disa veprimtarive eshte i percjellur me rrezik (puna ne miniere, shfrytezimi i elektranave,

prodhimi i armeve etj.) Por per shkak te rendesise se tyre shoqeria lejon rrezikun.� Keshtu qe veprimtarite e rrezikshme nuk konsiderohen vepra penale edhe ne rast se shkaktohen pasoja

te demshme. Por, nese personi pergjegjes nuk i ka marre masat e duhura mbrojtese do te konsiderohetse ai ka kryer veper penale dhe per te do te denohet.

� 2.MASAT QE NDERMERREN NE BAZE TE SE DREJTES PRINDORE DHE TE DREJTES SE EDUKIMIT

� Edukimi i femijeve eshte e drejte dhe detyre e prinderve. Pergjegjesi per edukim dhe mesim kane edhearsimtaret.

� Kesisoji, veprimet dhe masat e tyre nuk do te konsiderohet te kunderligjshme nese ndermerren me qellimte edukimit dhe arsimimit te te miturve. Te tilla mund te jen veprimet” privimi i lirise, ceneimi i fshehtesisese letrave, fyerja, marrja e sendeve etj.

� Gjykata duhet qe per cdo rast konkret te vleresoje se a kane ekzistuar apo jo keto qellime.

� 3.INTERVENIMET MJEKESORE� Operacionet qe i kryejne mjeket, veshtruar ne menyre te ndare, plotesojne elementet e vepres penale

(amputimi i kembes).� Mirepo, keto vepra ne te shumten e rasteve nuk konsiderohen penale.� Mirepo, disa intervenime mjeksore ne pergjithesi duhet konsideruar kunderligjore, psh., shterpsimi dhe

tredhja edhe ne rastet kur jane ndermarre me kerkesen e pales.� Transploatimi i oganeve duhet tebehet me pelqimin e personit, ne te kunderten eshte veper penale. Te i

vdekuri, duhet konstatur saktesisht momentin e vdekjes.� Veprimet e kryera ne kuader te kirurgjise estetike nuk konsiderohen vepar penale, sepse nuk paraqesin

rrezik, por jane ne interes te personit.� Vepra penale konsiderohen eksperimentet e mjekve ne njerez si dhe cdo eksperiment mkjeksor ne

njerez qe nuk ndermerret me qellim sherimi.

� 5.Pelqimi i te demtuarit-� Ne te drejten tone penale pelqimi i te demtuarit nuk e perjashton pergjegjesisne penale, kjo nga se te

mirat juridike, ne rend te pare, mbrohen ne interes te shoqeriise.� Mirepo, perkunder kesaj, ekzistojne disa vepra te cilat per nga natyra, lloji dhe shkalla e rerzikshmerise

jane me te lehta, per te cilat ne te drejten penale duhet te merret parasysh pelqimi i te demtuarit.� Keshtu, nese pacienti jep pelqimin qe mjeku te zbuloje nje fshehtesi te tij, per te cilen eshte njoftuar me

rastin e mjekimit, atehere shoqeria nuk ka arsye qe ate ta konsideroje veper penale.� Kjo vlen edhe per veprat penale kunder nderit dhe autoritetit, kunder lirive e te drejtave te qytetareve etj.

� 6.Te vepruarit ne interes te te demtuarit dhe pelqimi i supozuar� Kjo rrethane ekzsiton ne rastet kur ndonje person ia demton te mire juridike personit tjeter me qellim qe

tia shpetoje jeten, ose ndonje te mire me vlere me te madhe. Psh., hyne ne shtepine e fqiut per ta ndalurujin.

� Ne keto raste i demtuari me siguri do ta jepe pelqimin.� Prandaj, ekziston mendimi se keto rrethana nuk duhet te konsiderohen vepra penale. Arsyeja per kete

qendron ne faktin se ngjarjet e tilla ndodhin papritmas.

� 7.Vetelendimi� Vetlendimi ekziston kur nje person e demton te miren e vet juridike (e lendon veten).� Sipas mendimit dominues vetlendimi nuk konsiderohet veper penale.� Mirepo, kjo ka nje dimension te kufizuar, keshu nese personi e vetlendon veten per te realizuar ndonje te

drejte qe nuk i takon, atehere vetlendimi konsiderohet veper penale. Psh., vetlendimi per t’iu shmangursherbimit ushtarak.

X.Ligjerata

Pergjegjesia penale- nocioni

� Pergjegjesia penale eshte element i pergjithshem i vepres penale.� Keshtu, përgjegjësia penale ështe kusht që medoemos duhet te plotësohet për

tu konsideruar një vepër si vepër penale dhe për të mundur kryesit te saj t’ishqiptohet sanksioni penal.

� Ne te drejtën penale një person konsiderohet penalisht i përgjegjshëm nëse nekohën e kryerjes së veprës penale ka poseduar cilësi te caktuara psikike dhenëse te ai ka ekzistuar një marredhënie e caktuar psikike ndaj veprës se kryer.

� Pra, një person konsiderohet i përgjegjshëm nëse në kohën e kryerjes sëveprës penale ka qenë i përgjegjshëm dhe i fajshëm.

� Përgjegjësia penale pra është element subjektiv i veprës penale..� Megjithatë, në të drejtën penale, njihet edhe kuptimi objektivo- subjektiv i

përgjegjësisë penale.� Sipas ketij kuptimi përgjegjësia penale përbëhet prej veprës penale si element

objektiv dhe përgjegjësisë e fajësisë si elemente subjektive.� Kështu nocioni i përgjegjësisë në kuptimin subjektiv përputhet me nocionin e

fajësisë, nga se përgjegjësia penale përfshinë përgjegjësinë dhe fajësinë. Këtënocion e hasim më së shumti në literaturën juridike.

Elementet e përgjegjësisë penale

� Përgjegjësia penale përbëhet nga dy elemente:� - Përgjegjësia dhe� -Fajësia.� Së këndejmi, një person bëhet i përgjegjshëm atëherë kur posedon aso cilësi psikike që i

bëjnë të mundëshme të kuptojë rëndësinë e veprës dhe t’i kontrollojë sjelljet e veta.� Ndërsa, një person konsiderohet i fajshëm atëherë kur ndaj veprës së kryer ka pasur asi

qëndrimi apo raporti i cili bën të mundshme që tiI ngarkohet vepra, përkatësisht kur veprëne konsideron si të veten.

� Pra, për të ekzistuar përgjegjësia penale kryesi duhet të jetë i përgjgjshëm dhe i fajshëm.� Nëse një person nuk është i përgjegjshëm ai nuk është i fajshëm. Pra përgjegjësia është

kusht për t’u krijuar fajësia.� Në anën tjetër, një person mund të jetë i përgjegjshëm por të mos jetë i fajshëm për veprën

e kryer.� Për tu sajuar përgjegjësia duhet të plotësohen të dy elementet.� Përgjegjësia penale mund të shkallëzohet. Pra, varësisht nga rasti konkret, mund të

shprehet shkallë më e vogël apo më e madhe e përgjegjësisës dhe fajësisë. Kështu, mundtë ndodhë që kryesi të kryej veprën penale me dashje, apo nga pakujdesia.

� Pra, për të mundur një person të konsiderohet si i përgjegjshëm dhe që të mund atij t’ishqiptohet dënimi, ai duhet që në kohën e kryerjes së veprës penale të jetë i përgjegjshëmdhe i fajshëm.

Përgjegjshmëria- nocioni dhe

elementet e saj

� Përgjegjshmëria është element i përgjegjësisë penale.� Një person konsiderohet i përgjegjshëm atëherë kur ai është në gjendje psikike që të kuptojë, është i

vetëdijshëm për rëndësinë dhe pasojat e veprës penale dhe është në gjendje t’i kontrollojë sjelljen e tij. Njeriu është i përgjegjshëm kur është në gjendje psikike normale.

� Në këtë drejtim, përgjegjësia penale përbëhet prej dy elementesh:� 1.Elementit intelektual- vetëdijes dhe� 2.Elementit volutiv- dëshirës, apo vullnetit.� Elementi intelektual ekziston atëherë kur kryesi i veprës është i aftë që të kuptojë rëndësinë e veprës së

vet, që të kuptojë se është duke kryer vepër të rrezikshme.� Elementi volutiv ekziston atëherë kur personi është në aso gjendje që të vendosë dhe kontrollojë sjelljet

e veta.� Pëgjegjshmëria është bazë e fajësisë, sepse një person nuk mund të konsiderohet i fajshëm nëse nuk

ështo i përgjegjshëm.� Pra, për të qenë i fajshëm, personi duhet të posedojë aftësinë intelektuale dhe volutive.

� PAPËRGJESHMËRIA� Krysi i veprës penale që nuk posedon dy aftësitë konsiderohet i papërgjegjshëm.� Pra, i papërgjegjhshëm konsiderohet kryesi i veprës penale i cili në kohën e kryerjes së veprës ka

lënguar nga ndonjë sëmundje mendore e përkohshme ose e përhershme, çrregullim mendor, ose ngecjene zhvillim mendor.

� Siç shihet janë tri grupe të sëmundjeve të cilat mund ta bëjnë personin të papëprgjegjshëm.

� Duhet theksuar se ekzistimin e sëmundjeve psikike e vertetojnë ekspertët përkatës të mjeksisë. Megjithatë edhe juristi duhet t’i dijë tiparet e atyre sëmundjeve. Këto sëmundje janë”

� 1.Sëmundjet mendore të përkohshme dhe të përhershme te cilat mund te jenë të atij niveli që e bëjnëpersonin tërësisht të papërgjegjshëm.

� Këto sëmundje paraqesin çrregullim organik në trurin, përkatësisht në korën e trurit. Këto sëmundje, sa i përket efekteve, manifestohen në lëmin e ndiesisë, disponimit etj.

� -Sëmundjet mendore të përhershme janë ato sëmundje që zgjasin kohë të gjatë dhe ato, edhe përkundërtrajtimit mjekësor, janë të pashërueshme (epilepsia, skizofrenia, paranoja etj.)

� Sëmundjet mendore të përkohshme janë ato që lajmërohen në perioda të caktuara kohore dhe qëspontanisht mund të pushojnë.

� Këto sëmundje mund t’i shkaktojnë helmimet e ndryshme.

� 2.Çrregullimi mendor i përkohshëm- paraçet çrregullim të përkohshem të funksioneve psikike.� Faktorët e tyre mund të jenë të ndryshëm ( të brendshëm e të jashtëm)� Çrregullimi mendor i përkohshëm zgjat një kohë të shkurtër dhe pushon së vepruari, qoftë për shkak se

pushojnë faktorët që i kanë shkaktuar apo për shkak se të sëmuarit i është dhënë ndihma mjekësore.� Deri sa zgjatë ky lloj çrregullimi çrregullohen shumica e funksioneve psikike, sidomos intelektuale, ashtu

që personi nuk është i aftë të gjykjojë.� Këto çrregullime mund të shkaktohen si rrezultat i dehjes nga alkooli, helmimit me narkotikë etj.

� ZHVILLIMI MENDOR ME NGECJE- Është gjendje e ngecjes në zhvillimin mendor e cila është shkaktuarnga gymosja e sistemit qendror nervor, apo nga kushtet e veçanta sociale në të cilat ka jetuar njëperson.

� Personat e tillë zakonisht nuk janë në gjendje të dijnë se çfarë po bëjnë.� Zhvillimi Iimetë mendor mund të paraqitet në formë të rëndë të zhvillimit mendor- zhvillimi mendor është i

ngashmëm me atë të shtazëve. Jeta e këtyre personave mbështetet në instinkte.� Te personat tjerë shkalla e zhvillimit ngel në nivel të fëmijëve gjer në tre vjeç, pastaj i atyre qe kanë

zhvillim mendor si të fëmijëve deri në gjashtë vjte, ata që krahasohen me personat deri në 14 vjeç etj.� Shkaqet qe shkaktojnë zhvillim të metë ,mendor mund të jenë të ndryshme. Disa shfaqen që në zënien

e frutit, të tjerat mund të tashëgohen etj.

� PËRGJEGJSHMËRIA ESENCIALISHT E ZVOGLUAR� Midis papërgjeshmërisë dhe përgjegjshmërisë, në shkencën e psikiatrisë, janë konstatuar gjendje të

ndryshme psikike të cilat në masë të konsiderueshme mund ta privojnë personin nga aftësia intelektualedhe volutive, apo njërin prej tyre.

� Sipas KP të Kosovës personat e tillë konsiderohen penalisht të përgjegjshëm, por këto rrethana merrenparasysh nga gjykata gjatë caktimit te llojit dhe kohëzgjatjes së sanksionit penal.

� Edhe pse përgjegjshmërinë esencialisht të zvogluar e shkaktojnë të njejtat sëmundje, efekti i tyre ështëshumë më i vogël, kështu që nuk e përjashton në tërësi përgjegjshmërinë.

� Shumica e autorëve të së drejtës penale e pranojnë këtë institucion, por ka edhe të atillë që e kundësrshtojnë atë.

Përgjegjshmëria esenciale e zvogluar dhe

ndikimi i saj në përgjegjësinë penale dhe

ndëshkimin sipas KP

� Personi që kryen veprën penasle në gjendje të përgjegjshmërisë esenciale të zvogluar konsiderohetpenalisht përgjegjës, mirëpo këto rrethana duhet të merren parasysh nga gjykata gjatë caktimit të llojitdhe lartësisë së sanksionit penal.

� Përcaktimi i shkallës së përgjegjësis behet lidhur me veprën penale konkrete, kjo nga se varësisht prejkohës e rrethanave, një person në një moment të jetë i papërgjegjshëm, ose të ketë përgjegjësiesencilae të zvogluar.

� Kjo duhet të vlkerësohet edhe sipas kohës së kryerjes së veprës penale.� Në raste të përgjegjshmërisë esenciale të zvogluar kryesit krahas dënimit duhet t’i shqipëtohet trajtimi i

detyrueshëm psikiatrik në liri, ose dënimi me kusht nën mbikqyerje të shërbimit sprovues.� Shqiptimi i këtyre masave behet në ato raste kur ekziston bindja se vetëm zbatimi i dënimit nuk do të

arrijë që[llimin e duhur.

� ACTIONES LIBERAE IN CAUSA� Personi që është i përgjegjshëm në kohën e kryerjes së veprës penale ai mund të konsiderohet penalisht

përgjegjës për atë vepër.� Mirëpo nga kjo rregull ka përjashtim. Ky përjashtim shprehet në rastet kur vet personi e sjell veten në

gjendje të papërgjegjshme dhe në atë gjendje kryen vepër penale.� Në këto raste personi konsiderohet i përgjegjshëm penalisht. Është kështu nga se ai me dashje apo nga

pakujdesia e ka sjellur veten në gjendje të papërgjegjshme dhe në atë gjendje ka kryer vepër penale.� I tillë mund të jetë rasti kur mjeku, me që[llim që të mos e bëj operacion personin jeta e të cilit është në

rrezik konsumon alkool dhe kështu veten e sjell në gjendje të paaftë që të ushtrojë detyrën e mjekut.

� Qëllimi i këtij institucioni është që që të pengohet keqpërdorimi i institucionit të papërgjegjshmërisë.� Që të aplikohet ky parim duhet të plotësohen këto kushte:� 1.Që personi të jetë i vetëdijshëm në kohën kur e ka sjellur veten në gjendje të papërgjegjdhme, 2.Që

personi me fajin e tij ta sjell veten ne gjenbje te papergjegjshme, 3.Që vepra e kryer të jetë përfshirë nëdashjen apo pakujdesinë e tij dhe 4.Që të jetë kryer vepra penale e caktuar.

� Nëse janë plotësuar këto kushte personi konsiderohet penalisht përgjegjës.� Për tu konsideruar se ekziston përgjegjësia penale për rastet e actiones libera in causa duhet që te

kryesi të ekzistojë dashja apo pakujdesia, deri sa ka qenë në gjendje të përgjegjshme lidhur me veprën e kryer.

� Kështu, personi deri sa ka qenë në gjendje të përgjegjshme ka qenë i vetëdijshëm se po e kryen veprënpenale të plagosjes së rëndë, kurse pasi e ka sjellë veten në gjendje të papërgjegjshme ka shkaktuarvrasjen, pra e ka kryer veprën penale të vrasjes.

� Actiones libera in causa do të shkaktohet me dashje në rastet kur personi me vetëdije e sjell veten nëgjendje në të cilën nuk ka qenë i vetëdijshëm për rëndësinë e veprës së tij dhe nuk ka mundur t’ikontrollojë sjelljet e veta me qëllim që në atë gjendje të kryej veper penale.

� Actiones libera in causa do të shkaktohet nga ëpakujdesia në rastet kur personi e di se nëse konsumonalkool mund të kryej vepër penale, mirëpo leht mendon se nuk do ta kryej veprën.

� Ky institut në jetrën e përditshme më shumë vjen në shprehje për shkak të pakujdesisë.

XI.Faji- nocioni dhe rendesia

� Qe nje person te jete penalisht i prgjegjshem per vepren penale duhet te jete i pergjgjshem dhe i fajshem.

� Faji eshte element subjektiv i vepres enale.

� Pra per te mundur me u ndeshkue nje person, nuk mjafton qe ai vetem te kete kryer veper tekunderligjshme, por ai ate veper duhet ta kete kryer me fajin e tij.

� Deri sa ne mesjete ka ekzistuar mundesia qe personi te ndeshkohet edhe ne rastet kur vepren e ka kryerpa fajin e vet, ne te drejtat bashkohore ndodhe e kunderta- pergjegjesia eshte subjektive.

� Pergjegjshmeria supozohet ne te drejten penale, ashtu qe konsiderohet se te gjithe personatkonsiderohen te pergjegjshem.

� Perkunder faktit se pergjegjshmeria mund te zupozohet, fajesia nuk mund te supozohet por ajo duhet tevertetohet per cdo rast konkret.

� Baza e administrimit te provave per tu vertetuar fajesia e kryesit qendron ne paditesin e autorizuar.� Pra ne te drejten penale fajesia caktohet per cdo rast konkret. Ne mungese ta fajit nuk mund t’i

shqiptohet denimi kryesit te vepres penale. Pra faji eshte njeri prej determinanteve kryesore qe ndikopnne shqiptimin e denimit.

� Faji eshte pergjegjesia penale e kryesit te vepres penale per vepren e vet. Personi e ka kryer vepren me faj ne rastet kur ka ditur se me veprimin ose mosveprimin e tij do te shkaktoje pasoje te ndaluar ne botene jashtme, pasoje qe definohet si veper penale.

� Faji pra perfshine veprimin dhe pasojen e vepres penale. Lidhur me veprimin faji ekziston atehere kurpersoni eshte i vetedijshem dhe deshiron ndermarrjen e veprimit, ose te mos ndermarre veprimin.

� Lidhur me pasoje, personi eshte i fajshem kur eshte i vetedijshem dhe e deshiron qe te shkaktohetpasoja e demshme ne boten e jashtme.

� Per te konstatuar se personi ka kryer faj, medoemos duhet depertuar ne psiken- jeten shpirterore te kry

Dashja

� Dashja eshte forma me e rende, tipike dhe me e shpeshte e fajit me te cilin kryhen veprat penale.� KP njeh dy lloje te dashjes: dashja direkte dhe eventuale.

� 1.Dashja direkte� Dashja direkte ekziston atehere kur kryesi eshte i vetedijshem se me veprimin ose mosveprimin e vet do

te kryeje veper te demshme dhe deshiron shkaktimin e pasojes se ndaluar ne boten e jashtme.� Te dashja direkte kryesi eshte i vetedijshem per veprimet e veta, eshte i vetedijshem per rrezikshmerine

shoqerore, e parasheh mundesine e shkaktimit te pasojes, me vullnet i drejton sjelljet e veta dhedeshiron shkaktimin e pasojes. Me fjale tjera ketu vjen ne shprehje elementi intelektual dhe volutiv.

� A)Elementi intelektual ne kuader te dashjes direkte shprehet ne rastet kur kryesi eshte i vetedijshem per vepren qe e kryen dhe pasojat qe do te shkaktohen nga ajo veper dhe per lidhjen kauzale ne mes tevepres dhe pasojes qe do te shkaktohet.

� Te kjo forme e dashjes kryesi duhet te jete i vetedijshem edhe per per tiparet tjera te vepres penale: kohen, menyren e kryerjes, menyren e kryerjes etj.

� Nese personi A nuk din se eshte ne martese dhe lidh martese me personin B atehere nuk mund tekonsiderohet se ka kryer vepren e bigamise.

� Te disa vepra penale, per tu konsideruar se kryesi ka vepruar me dashje direkte, ai duhet te dije se shprehet tiparja e vepres penale te caktuar. Psh. Lidhja e kontrates se demshme kur dihet kjo rrethane.

� Nese pasoja eshte tipar i vepres penale, atehere edhe ajo duhet te jete perfshire ne vetedijen e kryesit.

� B.Elementi volutiv te dashja direkte shprehet atehere kur kryesi ka dashur qe me veprimin apomosveprimin e vet te shkaktoje pasojen e demshme.

� Konsiderohet se kryesi e ka deshiruar kryerjen e vepres penale ne rastet kur ka ndermarre veprimin me qellim qe te realizoje vepren. Keshtu, personi A me qellim qe ta privoj nga jeta personin B shkrep ngarevolja ne drejtim te tij dhe e vret.

� Personi ka vepruar me dashje direkte edhe ne rastet kur ai deshiron shkaktimin e pasojes, por e din se me siguri do te shkaktohet edhe nje pasoje tjeter e demshme. Psh., personi A vret personin B disaminuta ara se te kaloje treni dhe ne kete rast shkakton ndeshjken e trenave. Ne kete rast konsiderohetse ka vepruar me dashje lidhur me viktimat e shkaktuara nga ndeshja.

� 2.Dashja eventuale� Kjo dashje ekziston atehere kur kryesi ka qene i vetedijshem se per shkak te veprimit apo mosveprimit

mund te shkjaktohet pasoja e ndaluar, mirepo me vetedije eshte pajtuar qe ajo te shkaktohet. � Dallimi nga dashja direkte qendron ne ate se te dashja eventuale kryesi nuk ka qellim qe me veprimet e

veta te shkaktoje pasojen e caktuar, dhe shkaktimin e asj pasoje nuk e parasheh si te sigurte.� Personi A shkrep ne drejtimn te personit B i cili vozit automobilin e ku gjendet edhe personi C. Ne kete

rast ai eshte i vetedijshem se me vrasjen e personit B do te shkaktoje edhe vdekjen e personit C qemund te vije nga rrotullisja e automobilit.

� Edhe dashja eventuale perbehet nga elementi intelektual dhe ai volutiv.� 1.Elementi intelektual ekziston atehere kur kryesi eshte i vetedijshem se nga veprimi ose mosveprimi i tij

mund te shkaktohet pasoja e ndaluar. � Kjo dashje ekziston edhe ne rastet kur shkaktimin e pasojes kryesi e sheh si dicka te mundshme.

� Te dashja eventuale, pervec dilemes lidhur me mundesine e shkaktimit te pasojes, dilema mund t’ireferohet edhe cdo rrethane qe eshte tipare e vepres penale.

� 2.Elementi volutiv shprehet kur kryesi pranon, lejon qe te shkaktohet pasoja e ndaluar.� Personi pranon qe nga veprimi ose mosveprimi i tij te shkaktohet pasoja e ndaluar, ne rastet kur ai

pajtohet qe si rezultat i veprimit te tij te paraqitet edhe nje pasoje e demshme, te cilen nuk e deshiron, mirepo edhe nuk e kundershton, por perkundrazi e lejon, dakordohet me te.

� Ne kete rast kryesi eshte i vetedijshem per mundesine e shkaktuarjes se pasojes se demshme, te cilenperndryshe nuk e deshiron, por te cilen e pranon si nje lloj qmimi qe te realizoje qellimin e tij kryesor.

� Per veprat e kryera me deshje kryesi denohet, pa marre parasysh se a eshte kryer vepra me dashjedirekte apo evenuale.

� Ligjvenesi nuk ben dallime parimore midis ketyre dy llojeve te dashjeve, por teoria dhe praktika zakonishtveprat e kryera me dashje direkte i konsideron me te renda.

� Por ne praktike, per shkak te qendrimit te kryesit, ndodhin situata qe kryesi qe ka vepruar me dashjeeventuale te ndeshkohet me rende.

� Qellimi dhe motivi si tipare subjektive te vepres penale

� Qellimi- eshte paraftyrim mbi pasojen e vepres penale, apo mbi ndonje rrethane tjeter te rendesishmeper te drejten penale.

� Cdo veper penale e kryer me dashje supozohet te jete kryer me nje qellim te caktuar. Pra kryesi i tille ka qellimn te caktuar qe deshiron ta arrije me ane te kryerjes se vepres penale.

� Ka disa raste qe per tu konsideruar se eshte kryer vepra penale e caktuar, pervec dashjes, me ligj eshteparapare shprehimisht qe vepra te jete kryer me qellim te caktuar. E tille eshte vjedhja- qellimi eshte ketupervetesimi i sendit te huaj.

� Motivi- Ne te shumten e rasteve motivi eshte i lidhur ngushte me qellimin.� Motivi ushtron ndikim qe veprimi te orientohet ne drejtimin qe te arrihet qellimi i caktuar.� Ne realitet motivi i paraparine qellimit dhe dashjes si forme e fajit.� Motivi eshte jashte dashjes. Keshtu, vepra penale konsiderohet se eshte kryer me dashje, pa marre

parasysh se a eshte kryer me motiv te caktuar.. Por ketu ka perjashtime. Ka vepra penale te cilatkonsiderohen se jane kryer vetem nese jane kryer nga motive te caktuara. E tille eshte vrasja ngamotive te hakmarrjes.

� LLOJET E POSACME TE DASHJES� Dashja e caktuar- shprehet ne rastet kur krysi i ka parapare pasojat dhe tiparet tjera te figures se caktuar

te vepres penale. Kjo forme e dashjas perputhet ne teresi me dashjen direkte.� Dashja e pergjithshme- shprehet ne rastet kur kryesi e ka kryer vepren me dashje te pacaktruar. Psh.

Person A ia vjedh portofolin personit B dhe nuk din sa te holla ka ne te.� Dashja alternative- Ky lloj i dashjes shperhet ne rastet kur krysi me veorimin e tij parasheh mundesine e

shkaktimit te dy pasojave, por ai di se varesisht nga rrjedha e ngjarjes mund te kryeje njeren apo veprentjeter, e jo te dyja se bashku. Psh., personi A hedh gurin ne drejtim te personit B dhe C qe jane duke biseduar, ne kete rast ai eshte i vetedijshem se vetem njerit prej tyre mund tu shkaktoje plage.

� Dashja e paramenduar- shprehet nerastet kur mendimi apo vendimi per te kryer veper penale lind mjaftkohe para se te kryhet ajo. Pra vepra kryhet pasi te jete pergatitur ajo.

� Dashja e atcasshme- shprehet ne rastet kur kryesi vendos te kryej veper penale papritmas, ne moment, nen ndikimin e ndonje rrethane qe ndikon drejtperdrejte ne krijimin e vendimit. Kjo ndodhe kur ndokusheshte provokuar rende prej tjeterit (vrasja ne afekt).

Pakujdesia- nocioni

� Pakujdesia eshte forme e dyte e fajit ashtu qe pernga intensiteti i pergjegjesise penale eshte forme me e lehte e fajesise.

� Pakujdesia ekziston atehere kur kryesi nuk e deshiron pasojen e shkaktuar, perkatesisht kur pasojashkaktohet kunder vullnetit te tij.

� Ne te drejten penale nje person konsiderohet se e ka kryer vepren penale nga pakujdesia ne rastet kurnuk i ka respektuatr kerkesat e shoqerise qe ne sjelljet e tij te jete i kujdesshem.

� Me pakujdesi shkaktohen pasoja te demshme, te cilat nuk do te shkaktoheshin po te sihte kryesi me i kujdesshme,m.

� KP njeh dy lloje te pakujdesise: pakujdesine me vetedije dhe pakujfdesiine pa vetedije

� PAKUJDESIA ME VETEDIJE� Te kjo pakujdesi kryesi eshte i vetedijshem se pasoja e ndaluar mund te shkaktohet si rezultat i veprimit

apo mosveprimit, por personi me mendjelehtesi mendon se ajo nuk do te shkaktohet, apo se ai do temund te parandaloje shkaktimin e saj.

� Keshtu ndodh kur personi ne kohen e dimrit kur ka ngrica e mjegull vozit veturen veturen me shejtesi temadhe edhe pse e din dhe supozon se mund te shkaktoje aksidentin, por leht mendon se duke u bazuarne pervojen qe ka nuk do te shkaktoje ate. Ne kete rast ndodh te shkaktohet aksidenti dhe vdekja e ndonjerit prej udhetareve.

� Te kjo pakujdesi kryesi nuk e deshiron pasojen, nuk e pranon dhe nuk dakordohet me te.� Kjo forme e fajit perbehet prej dy elementeve:� 1.Vetedijes mbi mundesine e shkaktimit te pasojes- ne keto raste personi ka qene i vetedijshem se me

ndermarrjen e veprimit mund te shkaktohet pasoja e ndaluar, mund te kryhet vepra penale dhe� 2. Shpreses nga bindja se krysi do te parandaloje shkaktimin e pasojes. Kryesi pra nuk pajtohet e

dakordohet me pasojen. Kryesi shpreson ne aftesite e veta per te parandaluar pasojen.

� PAKUJDESIA PA VETEDIJE� Kjo pakujdesi ekziston kur personi nuk eshte i vetedijshem se pasoja e ndaluar mund te shkaktohet si

rezultat i veprimit ose mosveprimit te tij, edhe pse ne rrethanat dhe sipas vetive te tij personale ka mundur te ishte apo duhej te ishte i vetedijshem per kete mundesi.

� Te kjo pakujdesi jo vetem qe personi nuk e deshiron shkaktimin e pasojes, por ai as qe ka mundur tesupozoj se nga veprimi apo mosveprimi i tij do te shkaktohet ajo pasoje. Rast i tille eshte psh., kur nje i rie gjuan me top bore tjetrin me c’rast e godet ne sy dhe i shkakton lemndim te rend trupor.

� Njeriu per cdo dite eshte ne rrezik qe te pesoje dhe ne fakt po peson nga pakudesia e te tjereve. Mjaftonte permenden viktimat e shumta ne ndeshjet ne komunikacion.

� PAKUJDESIA PROFESIONALE� Pakujdesia profesionale eshte pakujdesi e personit i cili gjate ushtrimit te profesionit apo zejes se tij

shkakton pasoja te ndaluara ne boten e jashtme.� Ne kete rast personi i caktuar duke ushtruar profesionin e tij, per shka se nuk ka treguar kujdes te duhur

eshte shkaktuar pasoja e demshe.� Sipas natyres se saj kjo eshte pakujdesi pa vetedije, por mund te shprehet edhe me pakujdesi me

vetedije.� KP nuk e parasheh ne menyre shprehimore pakujdesine profesionale, si lloj te vecante te pakujdesise.

Prandaj pergjegjesia penale qe kryejne vepra penale nen pakujdesi profesionale sajohet sipas rregullavete pergjitshme qe vlejne per pakujdesine ne teresi.

� Por ka vende qe e kane parapare shprehimisht kete pakujdesi, sic eshte trasti me Japonine.

Pergjegjesia pe veprat penale

te kryera nga pakujdesia

� Per veprat penale te kryera nga pakujdesia, kryesi zakonisht nukdenohet, por denohet vetem perjashtimisht dhe ate vetem atehere urme ligj eshte parapare shprehimisht se kryesi denohet ehde ne rastetkur vepren penale e lka kryer nga pakujdesia.

� Se per cilat vepra penale te kryera ne pakujdesi denohet kryesi eshteceshtje qe e rregullon politika kriminale.

� Megjithate, ne kete percaktim rol te vecante ka rendesia e objektitmbrojtes.

� Sipas KP kryesi qe e ka kryer vepren ne pakujdesi denohet per krerje tevepres penale kunder shendetit, kunder sigurise se pergjithshme tenjerezve etj.

� KP sa i perket ndeshkimit nuk ben dallimin midis pakujdesise me vetedije dhe asj pa vetedije.

� Rrjedhimisht, ne disa raste pakujdesia pa vetedije mund te kete ndikimqe te shkaktoje vepa penale me te renda se ne rastet kur ato kryhennga pakujdesia me vetedije. Kjo eshte ceshtje te cilen e vleresongjykata ne cdo rast konkret.