Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Жиында сөз сөйлеген Н.Назарбаев Астана клубының аймақтағы бірегей алаң екенін жəне тиімді түрде өткір мəселе-лер ді талқылауға, өзекті түйт кіл дер-

дің шешімін табуға мүм кіндік бере тінін атап өтті. Елбасы сарапшылар дың оты-рысында ашық пікірталас бола тынына, Еуразия құрлығы мəсе лелерінің тиімді талқыланатынына сенім білдірді.

«Жаһандық мəселелерді шешу үшін қазіргі таңдағы əлемге жетіспей тұрған

бірлік, тұтастық пен толеранттықты əкелуге талпынамыз. Қазақстандық дипломатия диалогқа, мəмілеге, өзара тиімді əріптестік түсінігіне негізделген. Мұның бəрі Сирия мəселесі бойынша бітімгершілік əрекетімізден, ядролық қаруға қарсы бастамаларымыздан, күн тəртібіндегі мəдениет, өркениет жəне əлеуметтік-экономикалық мəселелердегі дағдымыздан анық байқалады. Қазақстан – БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі. 2018 жылдың қаңтарында

еліміз Кеңеске төрағалық етеді. Соған байланысты əлемде болып жатқан өткір оқиғаларды ескереміз», деді Мемлекет басшысы.

Н.Назарбаев əлемдегі өзгерістердің бұрыс бағытқа бет алғанын атап көрсетті. Оның айтуынша, əлемдік дамудың жаңа архитектурасы тереңге кеткен геосая-си, экономикалық жəне Шығыс пен Ба тыстың идеологиялық шекарасының бұзылуы жағдайында қалыптасып келеді. «Саяси қудалау, кедейшілік,

білім жəне денсаулық салалары жағдайының төмендеуі, мемлекеттің дамуындағы өмір деңгейінің күрт өзгеруі халықаралық терроризм мен экстремизмнің қалыптасуына ықпал етуде. Аймақтық жəне халық аралық қауіпсіздікке арналған қазіргі жүйе ескі мəселелерді шешіп, жаңа түйткілдердің туындауына тоқтау сала алмай келеді», деді Мемлекет басшысы.

(Соңы 2-бетте)

№219 (29200) 14 ҚАРАША, СЕЙСЕНБІ 2017 ЖЫЛE-mail: info@egemen.kzwww.egemen.kz TWITTER.COM/EGEMENKZFACEBOOK.COM/EGEMENKZ

1919 жылғы 17 желтоқсаннан

шыға бастады

ЖАЛПЫҰЛТТЫҚ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ГАЗЕТ

РУХАНИЯТ

ДИДАР

9-бет

12-бет

ЗЕРДЕ

10-бет

ЖАРКЕНТ ӨҢІРІНІҢ ЕЖЕЛГІ ҚАЛАЛАРЫ

ЕС БІЛГЕННЕН СУРЕТШІ БОЛУДЫ АРМАНДАҒАН

АБАЙ СУРЕТІНІҢ ТАРИХЫ

EUR/KZT 387.71 USD/KZT 332.57 RUB/KZT 5.61 CNY/KZT 51.1ВАЛЮТАЛАРДЫҢ РЕСМИ (НАРЫҚТЫҚ) БАҒАМДАРЫ:

Мемлекет басшысы Астана клу-бының отырысы аяқталған соң Че-хия Республикасының бұрынғы Пре зиденті Вацлав Клауспен жəне Түр кия Республикасының бұрынғы

Президенті Абдолла Гүлмен кез-десті.

Кездесу барысында тараптар жаһандық экономикалық жəне сая-си үдерістердің қарқынды дамуына

қатысты пікір алмасып, Қазақстанның қазіргі экономикалық жағдайына тоқталды.

Қазақстан Президенті нарықтық экономиканы дамыту мəселесі бо-йынша тəжірибе алмасудың маңызды екенін айтып, қонақтарға Астана клубының отырысына қатысқаны үшін ризашылығын білдірді.

Көңіл айту жеделхатын жолдады

–––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан Президент і Нұрсұлтан Назарбаев Иран Ислам Республикасының Президенті Хасан Руханиге к�ңіл айту же-делхатын жолдады.–––––––––––––––––––––––––––––––––

Мемлекет басшысы кеше Иранның баты-сындағы күшті жер сілкінісі салдарынан көптеген адамның қаза болғаны жəне зардап шеккені туралы хабарды зор күйзеліспен қабылдады.

«Қазақстан халқының жəне жеке өзімнің атым-нан қаза болғандардың туыстары мен жа қын дарына көңіл айтып, қайғыға ортақтастығымды білдіремін. Сондай-ақ зардап шеккендердің тезі рек сауығып кетуіне тілектеспін», делінген жедел хатта.

Мәртебелі мейманмен жүздесті

Алқалы жиын аясындағы кездесу ПРЕЗИДЕНТПОШТАСЫНАН

Елбасына Қытай төрағасынан жеделхат келді

––––––––––––––––––––Қазақстан Президенті – «Нұр Отан» пар-тия сының Т�рағасы Нұрсұлтан Назарбаев-тың атына жеделхат келіп түсті, деп хабарла-ды Мемлекет басшы сы-ның баспас�з қызметі.––––––––––––––––––––

Қытай Халық Респуб ли-касының төрағасы Си Цзиньпин Нұрсұлтан Назарбаевқа жедел-хат жолдады. Онда Си Цзинь-пинь Қытай Коммунистік пар тиясының 19-шы Бүкіл-қы тайлық съезінің өтуімен жəне Қытай Коммунистік пар-тиясы Орталық Комитетінің Бас хатшысы болып қайта сайлануымен құттықтағаны үшін Қазақстан Президентіне ризашылық біл дірген.

ҚХР Төрағасы екіжақты қа-рым-қатынастың даму қар қы-нына оң баға беріп, саяси өзара сенімнің үздіксіз нығайып келе жатқанын, сондай-ақ «Бір белдеу, бір жол» бастама-сын бірлесе жүзеге асырудың нəтижелілігін атап өткен.

«Қаз ірг і халықаралық жəне өңірлік жағдайда екі ел-дің игілігі үшін Қытай мен Қазақстан арасындағы жан-жақты стратегиялық серік-тестікті дамытудың, сондай-ақ өңірдегі жəне бүкіл əлемдегі өркендеу мен тұрақтылықты қолдаудың маңыздылығы ар-тып келеді. Мен Сізбен бірге партияларымыз бен елдеріміз а р а с ы н д а ғ ы ж а н - ж а қ т ы жəне терең дамыған қарым-қатынастарымызды одан əрі жандандыра түсу үшін күш жұмылдыруға əзірмін», – делінген жеделхатта.

Әлемдік мәселелер Астана клубында талқыланды

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев елордада �тіп жатқан Астана клубының үшінші отырысына қатысты. «Үлкен Еуразия-2027» текетірес не-месе серіктестік» атты халықаралық жиын екі күнге созылады.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Вацлав Клауспен және Абдолла Гүлмен кездесті.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Кездесу барысында Нұрсұлтан Назарбаев Данило Тюркке Астана клубының отырысына қатысқаны үшін ризашылық білдірді.

Д.Тюрк Қазақстан Президентіне

елімізге тағы бір мəрте келуге мүм-кін дік туғызғаны үшін алғыс айтып, оның Астанаға жасаған өткен сапар-лары барысындағы өзара іс-қимыл нəти желері жемісті болғанын атап өтті.

Словенияның бұ рын ғы Президенті Астана процесі аясын да өтіп жатқан Сирия жөніндегі бей біт келіссөздердің маңыздылығын ай тып, Қазақстанның халықаралық ұйым дардың, соның ішінде БҰҰ Қауіп сіздік Кеңесінің жұмысына бел сенді атсалысқанына назар аударды, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Словения Рес пуб-ликасының бұрынғы Президенті Данило Тюркпен кездесті.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

2 14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛСАЯСАТ

Компания өкілдерімен кездесті–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше Үкімет үйінде Премьер-Министр Ба қыт жан Сағынтаев цифрлы техноло-гиялар жөніндегі вице-президент Уилиям Ру бас шылық еткен General Electric компаниясының өкілдерімен кездесу өткізді, деп хабарлады Премьер-Министрдің баспасөз қызметі.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

(Соңы. Басы 1-бетте)

Елбасы аталған түйткілге себеп бо-лып отырған бірқатар мәселені атап көр­сетті. Біріншіден, бүгінгі таңда әлемдегі экономикалық және технологиялық кеңістікте қалыптасқан жағдай күрделі. Н.Назарбаев бәсекелес экономикалық орталықтардың айналасында үлкен блоктардың құрылуы нәтижесінде әлемдік жаңа сауда тәртібі қалыптасып, ол Дүниежүзілік сауда ұйымы рөлінің төмен деуіне, протекционизмнің күшеюіне әкелуі мүмкін екенін айтты. «Сая си қысымды желеу еткен экономи­калық мақсаттағы санкциялық соғыстар халықаралық сауда мен әділ бәсеке лес­тікке қауіп төндіріп отыр», деді Елбасы.

Екіншіден, жағдайдың осылай ушығуы кейінгі онжылдықта әлемнің түк пір­түкпірінде қарулы топтардың пай да болып, қақтығыстардың көбеюіне әке ліп соқты. Мемлекет басшысы шие­ле ністердің өршуін қарулануға қайта ден қойылуымен байланыстырды.

«Жаһандық қысымның өсуі қару­жараққа сұранысты арттырды. Былтыр әскери шығын тағы да өсіп, 1,7 трил-лион долларға немесе әлемдік ІЖӨ­нің 2,2 пайызын құрады. АҚШ әскери шығынын – 611 млрд доллар, Қытай – 215 млрд доллар, Ресей – 69 млрд доллар, Үндістан 56 миллиард долларға дейін көбейтті. Мұның бәрі аталған мемле­кеттердегі ұлттық кірістің көп бөлігі. Әскери шығындардың көбеюі – қауіпсіз әлемге қатер ғана емес, экономикалық және адами капиталды өте өзекті даму қажет тілігі мен жер бетінде береке орна туға мүмкіндік бермейтін тиімсіз әрекет», деді Н.Назарбаев.

Мемлекет басшысы ядролық қару­дың зияны жөнінде де сөз қозғады. Оның сөзіне сүйенсек, Корея түбегіндегі шие леніс бүкіл әлемді абыржытып отыр. Бұл мәселеде алпауыт елдер арасын­да ядролық қаруды қысқарту және зы­мыранға қарсы қорғаныс мәселелерінде ортақ келісім жоқ. Н.Назарбаев 2016 жылы жарияланған өзінің «Әлем. XXI ғасыр» манифесінде ядролық қаруды таратпау жөніндегі жеке көзқарасын мәлімдегенін атап өтті. Елбасы Қазақ­станның әлемде тұңғыш рет өз еркімен ядролық қарудан бас тартқан мемлекет екенін жеткізді. Сондай­ақ, еліміз ширек ғасырдан астам уақыт атом бомбасын таратпау идеясын және антиядролық қозғалысты тұрақты қолдайтынын мәлім деді.

Н.Назарбаев халықаралық терро-ризм мәселесіне де тоқталды. Мемлекет

басшысының айтуынша, бүгінгі таңда халықаралық терроризм ауқымы кеңейіп, оның шекарасы қалма ған. «Қазіргі кезде әлемнің кез келген түкпірі содырлардың нысаны болуы ық тимал. Үшінші мыңжылдық басталға лы бері террорлық актілерден қаза бол ған дар саны он есе артты. 2016 жылы 104 елде терактілер болды, яғни бұл – әлемнің жартысына жуық. Солардың геогра­фиясы мен ауқымын есепке алсақ, қа зіргі әлем шартты түрде үшінші дүниежүзілік соғыс пен террорға қарсы күреспен бетпе­бет келіп отыр», деді Президент.

Елбасы кейінгі кезде терактілер бірте­бірте дамыған елдерге ауа баста­ғанын атап өтті. Экономикалық ынты­мақ тастық және даму ұйымы елдері үшін 2015 жылдың қиыншылығы көп болды. Президент келтірген мәліметтерге сүйен сек, екі жыл бұрын жер жаһандағы терро ризм оқиғаларының саны жеті жүзден асып жығылса, ЭЫДҰ құра мын­дағы мемле кеттердің 21­і лаңкестердің нысанасына іліккен.

«Ислам атын жамылған ағымдар өздерінің әсер ету аумағын үлкейтіп, көптеген мемлекеттердің территория-сына күшпен еніп отыр. Қайшылықтың туындауына қарамастан, бейбіт алпа-уыт елдер Таяу Шығыста ИЛИМ­мен (ДАИШ) күрестің іс­қимылдарын үйлес­тіруге мүмкіндік тапты. Әйтсе де, талқан­далған содырлар басқа аймақтарда қайта бас көтеруі мүмкін екенін түсінген жөн. Бұл – барша Еуразия үшін үлкен сынақ», деп түйіндеді Мемлекет басшысы.

Тағы бір түйткіл ретінде Н.Назарбаев жаһандық көші­қон мәселесін атап көрсетті. Президенттің пайымдауынша, әлемдегі бақылаусыз миграция алаң­датар жағдайға айналды. Мұның себебін Мемлекет басшысы кедейшілік пен аймақтардағы соғыстармен түсіндірді.

«Көші­қон үдерісі түбегейлі қайта қарастыруды қажет етеді. Адамзат тари-хында мұндай демографиялық теңсіздік бұрын­соңды болған емес. Мәселен, дамыған мемлекеттерде халықтың саны бір миллиард төңірегінде болса, дамушы елдердегі тұрғындардың саны 6,5 миллиардқа жеткен. Кейінгі 25 жылда халықаралық көші­қон көлемі 2 есе ұлғайып, олардың саны 250 мил-лион адамға жетті. Халықаралық ва-люта қорының мәліметі бойынша, дамыған елдердегі миграция үлесі 5 пайыздан 10 пайызға дейін артқан. Шамамен солардың 66 миллионға жуығы босқындар мен заңсыз көшіп­қонғандар», деді Елбасы.

Президент заңсыз миграцияның әлеуметтік шиеленіске, қылмыс пен жұмыссыздықтың көбеюіне әкеп соғатынын мәлімдеді. Таяу Шығыс пен Африкадағы босқындар Еуропада әлеу­мет тік­саяси дағдарысқа душар етіп, сыңаржақ пікірді өршітті. Н.Назарбаев­тың сөзіне сүйенсек, Түркия, Иордания және Ливан секілді бірқатар мемлекет босқындарды асырау үшін ІЖӨ­нің 1,5­3 пайызын жұмсап отыр.

Н.Назарбаев жер жаһанды толған­дырған келесі мәселе ретінде табиғи ресурстардың тапшылығын атап өтті. Әсі ресе, Елбасы таза ауыз судың жетіс­пеу шілігіне кеңінен тоқталды.

«Адам өміріне керек ресурстардың шектеулі болуына лайықты көңіл бөлініп отырған жоқ. Ең әуелі, тұщы су жетіспеуі мемлекетаралық қарама­қайшылыққа әкеліп соғады. Су ресурстарының тапшы лығы Үндістан мен Пәкістан қарым­қа­тынасын шиеленістіріп жіберді. Мұндай жағдайдың Таяу Шығыс пен Орталық Азияда туындау ықтималдығы жоғары. Жер шарында халық санының артуы-на байланысты жекелеген өңірлерде азық­түлік дағдарысы орнап, егістік ал­қаптары қысқарып, топырақтың құнары қай тып барады», деді Мемлекет бас-шысы.

Президент алдағы 40 жылдың ішінде әлем астыққа арналған егістік алқабы

көлемін 2 есеге ұлғайту мәселесімен бетпе­бет келетінін жеткізді. Осы орайда, Қазақстан ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші ел ретінде аталған салаға ерекше көңіл бөлуі маңызды екеніне тоқталды.

Н.Назарбаев сенім дағдарысы төңі­ре гінде де ой қозғады. Еуразия әлемдік саясат пен экономикада жетекші орынға ие. Сондықтан, өзара қарым­қатынастың оңтайлы тәжірибесін қалыптастырудың маңызы зор. Елбасы көне Жібек жолы бойындағы «Бір белдеу, бір жол» жо-басы жаңа геоэкономикалық парадигма қалыптастырып, күшейген дағдарысқа жауап болғанын атап өтті.

«2017 жылдың 9 айында Еуразиялық экономикалық одаққа мүше елдер арасындағы тауар айналымы үш есеге өсті. Қазіргі жағдайда Азия, Еуропа, Солтүстік Америкадағы инвестициялық және инновациялық мүмкіндікке ие ал-пауыт елдер арасындағы тығыз қарым­қатынастың маңызы зор. Одаққа түрлі форматтағы елдер қосылып келеді. Иран, Египет, Үндістан, Израиль және Оңтүстік Кореямен сауда­саттыққа арналған еркін аймақ құру жөнінде келіссөздер жүріп жатыр. Жалпы одаққа 50­ге жуық мемлекет қызығушылық та-нытып отыр», деді Н.Назарбаев.

Президент аталған мәселелерді ш е ш у ү ш і н Е у р а з и я қ ұ р л ы ғ ы қауіпсіздік, экономикалық өсім мен

диалог саласында біріктіруші күн тәртібін ұсына алатынын айтты. Н.Назарбаев «Бір белдеу, бір жол», Еура зиялық экономикалық одақ, Шан­хай ынтымақтастық ұйымының эконо­ми калық өлшемі атты бастамаларды, «Нұрлы жол» бағдарламасын және басқа да жобаларды іске асыру Еуразия құр лы ғының жаңа геоэкономикалық кескінін жасауға мүмкіндік беретінін атап өтті.

Жиынға төрағалық еткен Сенат Төрағасы Қасым­Жомарт Тоқаев шара­ның жаһандық үрдістер мен Еуразияға ықпал ететін ең өзекті мәселелер бой-ынша шешімдер іздейтінін мәлімдеді.

«Бүгінгі форумға Түркияның бұ­рынғы басшысы Абдолла Гүл, Сло­ве нияның бұрынғы басшысы Данило Тюрк, Чехияның экс­президенті Вацлав Клаус, көрнекті қоғам және мемлекет қайраткерлері, әлемнің жетекші са-рапшылары, белгілі саясаткерлер мен дипломаттар қатысуда. Бүгінгі отырыс әлемдік үрдістерді қайта пайымдауға, соның ішінде Еуразияның күн тәртібін талдауға жақсы мүмкіндік береді», деді Сенат Төрағасы Қ.Тоқаев.

Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Қоры­ның атқарушы директоры Қанат Жұ­ма баевтың айтуынша, Астана клубы ауқымындағы Еуразияның үлкен түйт­кілді мәселелері мен оның келешегі жөнінде сарапшылық талқы лаулар, Елбасы Н.Назарбаев әрдайым насихат-тайтын ашықтық пен тең қарым­қатынас ұстанымына негіз дел ген жаһандық сая-си диалогты ны ғайту ға қосылған сүбелі үлес болып сана лады. Клуб мүшелері ал дағы онжылдық та құрлықтың даму бағдарын айқын дайтын негізгі үрдіс­терді талқылады.

Жиынға 27 елден 60­тан астам сая­си қайраткерлер, беделді ғалымдар мен бірқатар дамыған елдің «ақыл­ой орта лық тарының» сарапшылары келді. Астана клубының отырысы «Chat­ham house» ережесі бойынша өткі­зілді. Астана клубы отырысы дәстүрлі түрде Қазақстан Республикасы Тұң­ғыш Президенті – Елбасы Қорының ғима ра тында өткізіліп келеді. Іс­шара Карнеги қоры (АҚШ), Қытайдағы за-манауи халық аралық қатынастар акаде-миясы (CICIR) және Халықаралық істер жөніндегі Ре сей кеңесінің пікірталас алаңы саналады.

Суреттер Президенттің баспасөз қызметінен алынды

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢЫ

Ұстап беру туралы конвенцияны ратификациялау туралы

1933 жылғы 26 желтоқсанда Монтевидеода қол қойылған Ұстап беру туралы конвенция мынадай мәлімдемелермен ратификациялансын:

1) Қазақстан Республикасы Конвенцияның 2­бабының бірінші сөйлеміне және өзінің ұлттық заңнамасына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтарын ұстап бермейді;

2) Қазақстан Республикасы Конвенцияның 15­бабы бойынша міндеттемелерді өзінің ұлттық заңнамасына сәйкес орындайды.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.НАЗАРБАЕВ

Астана, Ақорда, 2017 жылғы 10 қараша № 105­VI ҚРЗ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢЫ

Қазақстан Республикасы мен Сауд Арабиясы Корольдігі арасындағы сотталған адамдарды беру туралы келісімді ратификациялау туралы

2016 жылғы 25 қазанда Эр-Риядта жасалған Қазақстан Республикасы мен Сауд Арабиясы Корольдігі арасындағы сотталған адамдарды беру туралы келісім ратификациялансын.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.НАЗАРБАЕВ

Астана, Ақорда, 2017 жылғы 10 қараша № 106­VI ҚРЗ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢЫ

Қазақстан Республикасы мен Сауд Арабиясы Корольдігі арасындағы ұстап беру туралы

келісімді ратификациялау туралы 2016 жылғы 25 қазанда Эр­Риядта жасалған Қазақстан

Респуб ли касы мен Сауд Арабиясы Корольдігі арасындағы ұстап беру туралы келісім ратификациялансын.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.НАЗАРБАЕВ

Астана, Ақорда, 2017 жылғы 10 қараша № 107­VI ҚРЗ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢЫ

Қазақстан Республикасы мен Азия Даму Банкі арасындағы № 2967-KАZ Қарыз туралы келісімге

(Жай операциялар) (ОАӨЭЫ 2 Дәліз инвестициялық бағдарламасы [Маңғыстау

облысындағы учаскелер] – 2-жоба) түзетулерге қатысты Қазақстан Республикасы мен Азия Даму Банкі арасындағы келісім-хатты ратификациялау

туралы2017 жылғы 20 маусымда Астанада жасалған Қазақстан

Республикасы мен Азия Даму Банкі арасындағы № 2967­KАZ Қарыз туралы келісімге (Жай операциялар) (ОАӨЭЫ 2 Дәліз инвестициялық бағдарламасы [Маңғыстау облысындағы учаскелер] – 2­жоба) түзетулерге қатысты Қазақстан Республикасы мен Азия Даму Банкі арасындағы келісім­хат ратификациялансын.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.НАЗАРБАЕВ

Астана, Ақорда, 2017 жылғы 13 қараша № 108­VI ҚРЗ

Ғарышты бірлесіп игеру жобасын қарауда

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––12 қарашада Дубайда (БАӘ) 15-ші «Dubai Air Show-2017» Халықаралық әуеғарыш көрмесі аясында Қазақстан Премьер-Министрінің бірінші орынбасары Асқар Мамин, БАӘ Премьер-министрінің орынбасары, БАӘ Президент ісі жөніндегі министр шейх Мәнсүр бен Заида Әль-Нахаян, Ресей Үкіметі Төрағасының орын-басары Дмитрий Рогозиннің үш жақты ресми кездесуі болып өтті, деп хабарлады Премьер-Министрдің баспасөз қызметі.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Кездесу барысында компаниямен ел эконо ми касының түрлі салаларын-да цифрландыру бойынша перспекти-валы инвестициялық жобаларды іске асыру жөнінде ынтымақтастық орнату мәселелері талқыланды.

Айта кету керек, General Electric – өнеркәсіп пен цифрлы технологиялар бойынша әлемдік көш бас шы. Компания

Қазақстанда көптеген жылдар бойы көлік­тік машина жасау, энергетика, денсаулық сақтау, авиация, сондай­ақ мұнай­газ са-лаларында қыз мет көрсетуде.

Қазіргі таңда GE «Самұрық­Қазы на» ұлттық әл­ауқат қоры, «ҚТЖ», «Қаз Мұ най ­Газ», Air Astana, Kaz Mi nerals және ERG­мен серіктестікте маңызды инфра құры лым­дық міндеттерді шешуге қатысып жатыр.

Кездесу барысында тараптар ғарыш саласын инновациялық жоғары техноло-гияны қолдана отырып, бірлесіп игерудің инвестициялық жобасын қарады. Біріккен Араб Әмірлігі тарабы «Байқоңыр» ғарыш айлағының қазіргі жағдайымен және оны дамыту болашағымен танысты.

Кездесу барысында шейх Мәнсүр БАӘ

Қазақстан­Ресей бірлескен «Бәйтерек» жо-басына қатысуға қызығушылық білдірді.

Олар болашақта ғарышты бірлесіп дамыту жобасын жүзеге асыруға стра­тегиялық бағдарлама жасап, тараптардың қызметін үйлестіріп отыру мақсатында үш жақты жұмыс тобын құру туралы келісімге келді.

Әлемдік мәселелер Астана клубында талқыланды

14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛ 3САЯСАТ

Рауан ҚАЙДАР,«Егемен Қазақстан»

Ол ішкі нарыққа әкелі нетін жә­не айна лымдағы санита рия лық­эпи­де миологиялық қа дағалауға жа татын өнімдерді бақылау, соны мен бірге тамақ өнім дерінің көтер ме және бөл шек сауда­сы объекті леріне қойы латын санитарлық қағида лар талаптарын қайта қарау бойын­ша жүргізілген жұмыс туралы әңгімеледі.

Республика бойынша отан дық өнімдердің 12 пайызы техникалық регла­менттер талаптарына сәйкес келмейтін та мақ өнімдерінің 88 пайызы им порттық өнімдер үле сіне тиесілі екенін атап өтті. Техникалық регла менттер та лап тарының негізгі бұзу шылық тары қауіпсіздік талап­тарына сәйкес келмеу бойынша – 36 пай­ыз, физикалық­химиялық көр сеткіштерге сәйкес келмеуі – 12 пайыз, өндірушілердің таңбалау қағидаларын бұзуы 48 пайызды құрайды.

Қоғамдық денсаулық сақтау комитеті төрағасының сөзінше, жа нуар лар тіндерін сәйкестен діруді анықтау бойын­ша тамақ өнімдерінің 145 үлгісі алынған. 40 үлгіде өнімнің таңбалауында көр­сетілмеген шошқа ДНҚ­сы анық талған. «Ет өнімі топтары бойынша шұжық бұйымдарының 67,5 пайыз сынамасын­да, жартылай фабрикаттардың 20,0 пай­ыз сынамасында және ет консервілерінің 7,5 пайыз сынамасында сәй кес сіздік анықталды», деді ол.

Жандарбек Бекшиннің мәлі метінше, сәйкес келмейтін тамақ өнімдерінің басым сегменті Ресей Федерациясы өндірушілерінің үлесінде (52 пайыз).

«Бұл сүт өнімдері, балық және ет кон сер­вілері, шұжық және кон дитерлік өнімдер, БАҚ және балалар тағамы өндірушілері. Сонымен қатар Қырғыз Республикасының сәйкес келмейтін өнімдерінің 4 пайыз­дан 9,6 пайызға дейін өсуі байқалады. Қырғызстандық өндірушілердің сүт

өнімдері мен кондитерлік бұйымдарының бірқатарының техникалық рег ламенттер талаптарын жүйелі түрде бұзу фактілері байқалуда. Мысалы, 2016 жылы коми­тет микробиологиялық көрсеткіштер бойынша «Ақ­сүт» ААҚ шаруа майы сүт өнімін, май­қышқыл құрамы бой­ынша «Вимм Биль Дамм» ААҚ сүтін, жалғандығы бойынша «Куликовский» КД кондитерлік өнімдерін әкелуге уақытша шектеу енгізді. Тек қазан айында ғана қырғызстандық өндірушілердің сәй кес келмейтін тамақ өнімдерінің үлесі – 23,4, ал жеңіл өнеркәсіп тауарлары 44 пайыз­ды құрады, бұл әрбір 2­3­ші сынама», деп атап өтті ол.

Ж.Бекшиннің айтуынша, ағымдағы жы лы анықталған фактілер негізінде өнім­дерді сатып алу қорытындысы бойынша бұзу шы лықты жою туралы 801 нұсқама берілген, әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы 826 іс қозғалған, соттың 415 қаулысы шыға рылған, оның ішінде 360 талап арыз қанағаттандырылып, жал­пы сомасы 19,5 млн теңгеден астам айыппұл салынған. Сонымен қатар сау­да кәсіпорындарында 11,2 млн теңгеден астам сомаға сәйкес келмейтін өнімнің 172 тоннасы саудадан алынған.

Тамақ өнімдерінің тазалығына талап күшейеді–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Орталық коммуникациялар қызметінде Денсаулық сақтау министрлігі Қо­ғамдық денсаулық сақтау комитетінің төрағасы – Бас мемлекеттік сани та­рия лық дәрігер Жандарбек Бекшиннің қатысуымен баспасөз мәслихаты өтті. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ОҚИҒАҒА ОРАЙЛАС ОЙ

– Бүгінгідей жаһандану үрдісінде көптеген салалар, оның ішінде адами капитал мәселесі ерекше маңызға ие. Форумда сөйлеген сөзінде Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев адам­затты ерекше толғандырып отырған осынау жайттың санқырлы проблемалық қыр ларына тоқталып, жас мамандардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру, жасыл экономикаға, IT­технологияға ба сым­дық беру, білім, денсаулық, әлеу мет­тік салаларды жандандыру мін дет те рін алға тартты. «Үшінші жаң ғыру» бағ­дарламасы адами капитал са пасын ны­ғайту, ел тұрғындарының әлеу меттік жағ дайын жақсарту талабын қой ып отыр ғаны жақсы мәлім.

Елбасы бірлескен экономикалық өза ра іс­қимылдың арқасында өңір­ара лық ынтымақтастықтың ілгері леп

ке ле жатқанын атап көрсетті. Биыл тоғыз айда қос тарап арасындағы та­уар айналымының 31 пайызға артуы ау қымды міндеттердің шешілуімен қа­тар, мүмкіндіктеріміздің молдығын да аң ғартады. Мұндай алқалы басқосулар Ресей Федерациясындағы әріптестермен кәсіби қарым­қатынас көкжиектерінің одан әрі кеңеюіне айқара жол ашады. Біз Түмен, Омбы және Қорған облыстары­мен кезек күттірмейтін келелі мәселелер төңірегінде әркез ашық пікірлесіп оты­рамыз. Жыл өткен сайын сыртқы са­уда айналымының көлемі өсіп келеді. Биылғы 8 айда 31 пайызға көбейді. Бес жылда бірлескен кәсіпорындардың саны 40 пайызға артып, жергілікті қазынаға 20 миллиард теңгеден астам салық құйылды.

Солтүстікқазақстандық кәсіп орын дар

мен кәсіпкерлер көрші мемлекетке мұ­най­газ қондырғыларын, спутниктік стан саларды, электр оқшаулағыш мате­риалдарын, ауылшаруашылық тауар­ларын ұсынса, олар өз кезегінде әр­түрлі салаларға қажетті тауарлар мен шикізаттар жеткізеді. Достыққа, түсі­ніс тікке негізделген осындай әріптестік бай ланыстардың арқасында соңғы екі жыл д а ғана тасымал саласына тар­тыл ған ин вестиция мөлшері үш есеге молай ып, 80 миллиард теңгені құрады. Петропавл халықаралық әуежайының ұшып­қону жолағы мен жолаушылар терминалы күрделі жөндеуден өтіп, ұшақтардың барлық түрлерін қабылдау мүмкіндігіне ие болды. «Оңтүстік­Орал темір жолы» АҚ өңірді басып өтетін те­мір жол учаскелерін жақсартты. Келесі жылы Омбы, Қорған, Түмен облыстары

ара лығындағы жолдар қалпына кел ті­ріліп, ресейлік туристер саны 15 пай ызға көбейтілмек.

Осы жұмыс сапары аясында цифр­лы жүйеге көшу бойынша тәжірибелер алма сылды. Бізді Челябі облысының IT­тех нология, медицина, фармацевтика, ауыл шаруашылығы салаларында жүзеге асырылып жатқан жобалар қызықтырды. Мұнда оқу процесінің құрылымдық тұжырымы теория мен тәжірибені тығыз ұштастыруға негізделген. Бұл орайда ал­дымен зауыттар мен кәсіпорындардың берік материалдық­техникалық базасы­на сүйенеді екен. Желілік оқыту зерт­ханаларында студенттер IT­ инфра­құрылымдар мен оларды құру жолдарын үйренетін көрінеді.

Солтүстік Қазақстан облысында да ауыр машина жасау саласы мен агро ­өнеркәсіптік кешен жақсы дамып ке­леді. Петропавл қаласында төрт қа­бат ты Оқушылар сарайының құ ры лы­сы қарқынды жүргізілуде. Ғи ма рат та инновациялық технологиялар орталығы құрылып, бизнес аймағы бой көтеретін болады. Өйткені цифрландыру үрдісін айналып өту мүмкін емес. Бұл – заман талабы. Оны жастардың еркін меңгеруі үшін цифрлы білім беру жүйесін да­мытпай болмайды. Бұл еңбек нарығы

үшін өте тиімді. Бүгінгі күні елді ме­кендерде білім сапасын арттырудың жолдары аз емес. Оның бір дәлелі – мек­тептерге кең жолақты интернет жүйесі мен мультимедиялық құрылғылардың орнатылуы, мұғалімдердің Кембридж бағдарламасы бойынша білім алуы. Мұның өзі ауылдық мектеп түлектерінің жоғары оқу орындарына түсу легін 1,5 есеге арттырары сөзсіз.

«Адам капиталын дамыту» тақы­ры бына арналған форум шеңберінде мем лекетаралық, үкіметаралық, өңір­лік келісімдер жасалды. Соның бірі ре­тінде біздің өңірдің Омбы облысымен 2017­2020 жылдарды қамтитын эко­номикалық, ғылыми­техникалық жә не мәдени ынтымақтастық туралы келісімін айтуға болады.

Келесі форумның «Қазақстан мен Ресейдегі туризмді дамытудағы жаңа көз қарастар мен тенденциялар» деген атау мен Петропавл қаласында өте ті нін солтүстікқазақстандықтар үлкен қуа­нышпен қабыл алып отыр.

Жазып алған Өмір ЕСҚАЛИ,

«Егемен Қазақстан»

Солтүстік Қазақстан облысы

Шекаралас ынтымақтастықтың жаңа кезеңіКелесі форум Қызылжар өңірінде өтетін болып белгіленді

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан және Ресей президенттерінің қатысуымен Челябі қаласында өткен ХІХ өңіраралық ынтымақтастық форумында тараптар мемлекеттік деңгейдегі келесі басқосуды 2018 жылы Петропавл қаласында өткізуге уағдаласты. Ол «Қазақстан мен Ресейдегі туризмді дамытудағы жаңа көзқарастар мен тен­денциялар» тақырыбында болмақ.Маңызды жиынға Солтүстік Қазақстан облысының делегациясын бас тап барған аймақ басшысы Құмар АҚСАҚАЛОВ бұқаралық ақпарат құралдары өкілдеріне берген сұхбатында өңіраралық және шекаралас байланыстар бағытында атқарылып жатқан қарымды қадамдар жайлы әңгімелеп берді.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Жақсыбай САМРАТ,«Егемен Қазақстан»

Бұл келісім Қазақстан, Түрікменстан және Өзбекстан арасындағы мемлекеттік шекаралардың халықаралық­құқықтық ресімдеу кезеңі аяқталып, өзара сыйлас­тық тың, теңдіктің және аумақтық тұтастықтың берік діңгегі қаланғанын білдіреді. Қол қою рәсімі аяқталғаннан кейін Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрі Қайрат Әбдірахманов журналистерге: «Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев тәуел сіздігіміздің алғашқы күнінен бастап мемлекеттік шекараның делимитациясын бірінші кезекке қойған. Шын мәнінде бұл мемлекеттің жауапты құрылымы мен қауіпсіздігінің мәселесі болып табы­лады. Бүгін қол қойылған үш жақты келісім, негізінен, Орталық Азия үшін тарихи оқиға болып табылады, себебі ол үш мемлекеттің шекараларын құқықтық ресімдеуді қорытындылайды», деді.

Қол қою рәсімі Самарқан қаласында Біріккен Ұлттар Ұйымының «Орталық Азия: тарихы бір, болашағы бір, тұ рақты даму мен өзара өркендеу жолындағы ынтымақтастық» атты халықаралық кон­ференциясы аясында өтті.

Бұрын Қазақстан Түрік мен станмен және Өзбекстан Рес пуб ликасымен ше­каралар бо йынша екіжақты деңгейде уағдаластықтарға қол жет кізген бо­латын. Қазақстан Рес публикасы мен Түрікменстан арасындағы «Қазақстан–Түрік менстан Мемлекеттік шекарасын делимитациялау және оны демарка­циялау үдерісі туралы» келісімге 2001 жылғы 5 шілдесінде, Қазақстан Респуб­ликасы мен Түрікменстан арасындағы «Қа зақстан – Түрікменстан Мем ле кеттік шекарасын демар кациялау туралы» ке лі­сімге 2017 жылғы 18 сәуірде, Қа зақ стан Республикасы мен Өзбекстан Респуб­ликасы арасын дағы «Қазақстан – Өзбек ­стан Мемлекеттік шекарасы туралы» ке­лісімге 2001 жыл ғы 16 қарашада, «Қазақ ­стан – Өзбекстан мемлекеттік шекара­сының жеке учаскелері туралы шартқа» 2002 жылы 9 қыркүйекте қол қойылған.

Мемлекеттік шекараларды құқықтық ресімдеуді аяқтау халықаралық нормада

осылай – түйісу нүктесіне қол қою деп қабылданған. Бұл барлық қол қоюшы жақтардың бір шешімге келіп, өзара мәселелер толықтай қарастырылып, шешімін тапқанын білдіретін құжат. Мысалы, бұған де йін де Қазақстан Қытай Ха лық Республикасымен, Қырғыз стан­мен мемлекеттік шекара лардың түйісу нүктесі туралы келісімге қол қойған. Бұл құжат 2000 жылғы 17 мамырдағы заң мен ратификацияланған еді. Ал мына құжат кезекті көрші лерімізбен түйісу нүктесіне қол жеткізіп отыр.

Осы жолғы Самарқанға жасаған сапарында Қазақстан Сыртқы істер министрі Қай рат Әбдірахманов өзінің қыр ғызстандық, тәжікстандық, түрікмен­стандық және өзбек стандық әріптес­терімен 2018­2019 жылдарға арналған сырт қы істер министрлері ара сын дағы Орталық Азияда ғы ынтымақтастық бағдарла масына да қол қойды. Бұл құ жат аймақ елдері СІМ­дерінің өзара байланы­старын кеңейту мен сыртқы саясаттағы іс­әре кеттерін үйлестіруді көздейді. Сонымен қатар министрлер кездесулерін сапалы дайындап, оларды мазмұнды істермен толықтыруды қарастырады.

Ынтымақтастық бағ дар ламасы қауіпсіздік, сауда­экономикалық, инвес­ти ция лық, су­энергетикалық, мәде ни­гуманитарлық салалардағы өзара іс­қимылды дамыту бойынша келісілген

позиция мен ұсыныстар дайындау­ды да көздейді. Сондай­ақ, Орталық Азия мемлекеттерінің СІМ басшыла­ры халықаралық өзекті мәселелерді қарастырудың күн тәртібіне, сонымен қатар халықаралық және аймақтық халықаралық ұйымдар шең берінде өзара іс­қимыл жасауға келісті.

Аталған конференцияда сөйлеген сөзінде Сыртқы істер министрі Қ.Әбді­рах манов Қазақстанның Орталық Азия мен Ауғанстанда аймақтық бей біт шілік, қауіпсіздік және ын тымақтастық зона­сының үлгі сін құруды қалайтынын жет­кізді. «Осыдан 25 жыл бұрын Қазақстан өз Тәуел сіздігін алған күнінен бас тап Президент Нұрсұлтан Назарбаев аймақ­тағы барлық мем лекеттердің мүдделері мен үміт терін ескерген аймақтық инте грация саясатын белсенді түр де ілгерілетіп келеді. Бү гін гі таңда бұл про­

цесс жаңа ша қар қын алуда, оны аймақ­тық бар лық деңгейдегі бай ла ныс тардың кө беюі көрсетіп отыр», деді министр өзінің сөзінде.

Бұл кездесуге Орталық Азия Сырт­қы істер министрлерінен басқа Ауған­станның, Иран ның сыртқы саясат ведом­ство лары ның басшылары, ЕО жоғар ғы өкілі Федерико Моге рини, БҰҰ, ШЫҰ, ЕҚЫҰ, ТМД және басқа да халық ара лық ұйымдардың хатшы лық тары ның басшы­лары қатысты.

Қатысушылар назары на, сондай­ақ Қазақстан Рес пуб ликасы Президентінің баста масымен қолға алынған Ас тана ха лық аралық қаржы ор та лығы мен ЭКСПО­2017 халық аралық көрмесінің аясын да құрылған жасыл технология лар жөнін дегі халықаралық орталық туралы да айтылды.

Қоғамдық кеңестер – тиімді үнқатысу алаңы

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елордада Дін істері және азаматтық қоғам министр лігінің ұйымдастыруымен Қоғамдық кеңестердің І рес публикалық мәжілісі өтті. Басқосуда қоғамдық кеңес тердің қызметін жетілдіру бойынша ұсыныстар әзір леу мен осы бағытта оң тәжі рибелермен алмасу жайы, сондай­ақ олар дың мемлекеттік органдар дың арасында өзара ынты мақ тастыққа негізделген әріптестік ая­сын одан әрі дамытудың тетіктері мен бағыттары талқыланды.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Нұрлыбек ДОСЫБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Жиынға Парламент Сенаты мен Мәжілісінің депутаттары, Премьер­Министрдің орынбасары Ерболат Досаев, Дін істері және азаматтық қоғам министрі Нұрлан Ермекбаев, БҰҰ Даму бағдарламасының Тұрақты өкілі Мунхтуи Алтангерел және қоғамдық кеңестер мен сарапшы­лар қауымдастығының өкілдері, мемлекеттік органдар мен халықаралық ұйымдардың жетекшілері қатысты.

Алқалы кеңестің ашылу салтана­тында сөз алған Е.Досаев Қазақстан Республикасы Премьер­Министрі Б.Сағынтаевтың құттықтау хатын оқып берді. «Баршаңызды қоғам, Парламент және атқарушы билік өкілдерінің басын біріктірген І республикалық қоғамдық кеңестер мәжілісінің өтуімен құттықтаймын. Бүгінгі таңда «100 нақты қадам» Ұлт жоспарын жүзеге асыру ая­сында түрлі деңгейде 229 қоғамдық кеңес құрылды, олардың құрамында 4 мыңнан астам адам қызмет етеді. Қоғамдық кеңестер қызметі мемлекеттік органдардың жұмысында ашықтық пен билікке деген сенім деңгейін ұлғайтуға, іске асырылып жатқан мемлекеттік бағдарламалар мен бастамалар туралы жариялылықты арттыруға, сондай­ақ азаматтардың мемлекеттік басқаруға кеңінен қатысуына мүмкіндік берді. Бүгінгі мәжілістің сындарлы ой мен салиқалы пікір алмасу, тәжірибе бөлісу алаңының бастауы болатынына үлкен үміт артамын. Республикалық қоғамдық кеңестер мәжілісі қоғамдық­саяси және әлеуметтік­экономикалық процестерді дамытуға үлес қосып, мемлекеттік және қоғамдық институттардың тиімді жұмыс істеуіне жаңа серпін беретініне сенімдімін», делінген құттықтау хатта.

Бүгінде еліміз бойынша өз қыз­метін ұсынып отырған 200­ден астам қоғамдық кеңестің 16­сы респуб­ликалық деңгейде болса, 213­і өңірлік деңгейде жұмыс істейді екен. Ал жал­пы қоғамдық кеңестердің құрамына мү шелікке тіркелгендер саны 4 055 адам әрі оның 818­і үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері.

Негізінен, «100 нақты қадам» Ұлт жоспарын іске асыру шеңберінде мемлекеттік органдар мен азаматтық қоғам арасындағы диалогтың ныса­ны ретінде қоғамдық кеңестер өткен жылы құрылған еді. Мемлекеттік емес ұйымдар ретінде тіркелген мұндай кеңестер үкіметтік шешімдерді қабылдаудың ашықтығын арттыруға арналған консультациялық бақылаушы органдар ретінде танылған. Сондықтан да қоғамдық кеңестер құрылғалы бері 9 мыңнан астам нормативтік­құқықтық актілердің жобалары қаралып, кеңес мүшелері тарапынан аталған жобаларға қатысты тиісті ескертулер мен ұсыныстар беріліпті. Атап айтқанда, тұрғындарды таза ауыз сумен қамтамасыз ету, санитарлық­эпидемиологиялық жағдайды жақсарту және медициналық қызмет көрсету са­пасына қатысты мәселелер бойынша қоғамдық тыңдауларда 600­ден астам әлеуметтік маңызды проблемалар да қарастырылған.

«Кеңестердің қызметі есеп беретін және ашық мемлекет қалыптастыру үдерісіне оң әсерін тигізуде және мыңдаған белсенді азаматтарға елдің қоғамдық өміріне қатысуына

мүмкіндіктер беріліп, билік пен бұқараның арасына дәнекер болатын байланыстырушы жолдар ашылуда», деді Н.Ермекбаев.

Алғаш рет ұйымдастырылған қоғамдық кеңестердің жалпы жиынын­да олардың қазіргі қызмет аясындағы мәртебесін көтеру жайы кеңінен сөз болды. Сонымен қатар мәслихаттардың қызметіне ұқсас қоғамдық ке ңес­тердің функцияларын жою үшін кеңес­тің өкілеттіктерін өзгерте отырып, ұйым жұмы сында мемлекеттік ор­гандар мүшелерінің өкіл дік деңгейін төмендету сияқты бірқатар өзекті мәселелер де күн тәртібіне шығарылды.

«Нәтижесінде, бүгінде қоғамдық кеңестер қызметінің тәжірибесі қалыптасып, қызмет ауқымы кеңеюде. Оған қоса, қоғамдағы өзекті мәселелер бойынша азаматтардың пікірі ескеріліп, оңтайлы шешімдер қабылдануда. Әсіресе, ауыз су мен денсаулық сақтау саласы сынды түйіні тарқатылмаған әлеуметтік мә се лелерді шешуде мұндай кеңестер нақты қоғам дық институт ретінде тиімді диалог алаңына айналды деп айта аламыз», деді Н.Ермекбаев.

Бүгінде кеңес жұмысын жетілдіру мақ сат ында халықпен бұқаралық ақпарат құрал дарының өзара іс­қимылын нығайту, жұмыс тиімділігін дамыту, оңтайлы тәжірибелерді талқылау тақырыптарында ұдайы пік ірталастар мен семинарлар ұйымдастырылып тұрады. Со нымен қатар, қоғамдық кеңестердің қызметіне арналған және олардың тәжірибесін зерделеу ге мүмкіндік беретін kazkenes.kz бірыңғай ақ параттық ресурсының құрылғанын ескерте кеткен жөн.

«Қоғамдық кеңестер: іс­тәжірибе және мем лекет пен қоғамның өзара әрекеттесу тетік тері» тақырыбында ұйымдастырылған пленар лық оты­рыс қорытындысы бойынша қаты­сушылардың нақты шешімдері мен ұсыныстары негізінде арнайы қарар қабылданды.

Осы күні түс ауа Қазақстан Пре зи­денті жа нын дағы Ор талық Коммуни­кациялар қыз метінде Қо ғамдық кеңестердің республикалық мә жілісін қорытындылаған баспасөз мәс лихаты өтті. Азаматтық қоғам комитетінің төр айымы Әлия Ғалымова, Дін істері және аза маттық қоғам саласындағы Қоғамдық кеңес тің мү шесі, «Аймақ» ҚҚ төрайымы Айгүл Соловьева, Алматы қаласы қоғамдық кеңе сінің мүшесі, «Болашақ» халықаралық қозға лысы мен «Жастар үні» жас­тар қоғамдық бір лес тігінің төрағасы Дәурен Бабамұратов, Шығыс Қазақстан Қоғамдық кеңесінің мүшесі, облыстық мәслихат депутаты Олег Черны шев, Президент жанындағы Қазақстан страте гиялық зерттеулер институтының әлеумет тік­саяси зерттеулер бөлімінің басшысы Алуа Жолдыбалина қатысқан баспасөз мәслиха тында спикерлер ауқымы кең алқалы басқосу дың жұмыс нәтижелері туралы баяндады. Сондай­ақ қоғамдық кеңестердің қызметін жетілдіру жөніндегі әдістемелік нұсқаулық пысықталғаны да айтылды.

Ә.Ғалымова Қоғамдық кеңестердің І рес пуб ликалық мәжілісінің негізгі міндеті – қоғам дық кеңестердің қызметін жетілдіру бойын ша оң тәжірибе мен ұсыныстарды ортаға салу жә не пікір алмасу арқылы оңтайлы шешім дер қабылдау болып табылатындығын тілге тиек етті.

Орталық Азия үшін тарихи оқиға ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Жуырда Өзбекстанның тарихи қаласы Самарқанда Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрі Қайрат Әбдірахманов, Түрікменстанның Министрлер Кабинеті Төрағасының орынбасары – Сыртқы істер министрі Рашид Мередов және Өзбекстанның Сыртқы істер министрі Абдулазиз Камилов үш елдің мемлекеттік шекараларының түйісу нүктесі туралы келісімге қол қойды.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

4 14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛ

Ономастика руханиятымызды байытады

Ең бастысы қоғам қолдап отыр

Нәзира Ж�РІМБЕТ,«Егемен Қазақстан»

Қостанай облыстық тілдерді дамыту басқармасының ұйым дас-тыруымен «Азат елдің ономасти-касы – мемлекетіміздің рухани қазынасы» атты ғылыми-прак-тикалық конференция өтті. Оған Л.Н.Гумилев атындағы Еура зия ұлттық университетінің, Ш.Уə-лиханов атындағы Көкше тау, А.Байтұрсынов атындағы Қос-танай мемлекеттік универ си тет-терінің, Қостанай жəне Ы.Алтын-сарин атындағы Арқалық мем-лекеттік педагогикалық инсти тут-тарының тарихшы, филолог ғалым-дары, өлкетанушылар, жұрт шылық өкілдері, студенттер қатысты.

Конференцияда ғалымдар мен өлкетанушылар еліміздегі оно мас-тиканың бүгінгі жай-күйін, проб-лемаларын, оның тіл тазалы ғына, туризмді дамытуға əсер-ықпалын əңгімеледі.

– Жер-су атаулары қоғамдық мəдени, тарихи ғана емес, жал-пы рухани мұра ретінде халық-аралық маңызға ие болып отыр. Сондықтан тарихымызға қатысты жер-су аттарының сақталуы мен оның дұрыс жазылуына, дұрыс ды-бысталуына сақ болғанымыз жөн. Мысалы, Қостанай қаласының жа-нындағы Тобыл өзенінен бөлінген шағын көл «Инспектор көлі» деп аталатын. Оны кейіннен бір кəсіпкер жекешелендіріп алып, «Безымянное» деп тіркетіп жі-берген. Ал жергілікті тұрғындар оның əуелгі атын кемеңгер ағар ту-шы Ыбырай Алтынсарин өмі рімен байланысты атау екенін жақсы біледі. Тарихымызға қатысты атаудың көз алдымызда өшіп жат-қаны өзекті өртейді. Оны құжат жү зінде қалпына келтіру мəселесі кезек күт тір месе керек, – деді философия ғы лымдарының кан-дидаты, про фессор, өлкетанушы Қалқа ман Жақып.

Расында, «Жеріңнің аты – еліңнің хаты» дегендей, жер-су аттары тұнған тарих. «Инс-пек тор көлі» атауынан Ыбы рай Алтынсаринге қатысты қаншама та рихтың шеті шығады. Кемеңгер ағар тушы Торғайдан оралған соң, Тобылдан бөлінген иіндегі су-дың жағасына ағаштан үй сала-ды. Сол үйде қайтыс болғаны жөнінде де əңгімелер айтылады. Балғожа би əулетінің бейіті болған сол маңдағы Ыбырай Алтын са-риннің кесенесі биыл қайта жаң-ғыртылып, мемориалдық кешен-ге айналды. «Безымянное» болып тіркеліп кеткен «Инспектор көлі» де осы мемориалдық кешенге неге кірмеуі керек?

Конференцияда жер-су атта-рын қалпына келтірудің проб-лемалары жан-жақты айтылды. Олардың мəн-мағынасын жас ұрпаққа түсіндіру де мақсатты жұмысқа айналуы тиіс мəселе екені көтерілді. Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында айтылған ұлттық рухты көтеруде, жас ұрпақтың бойында туған жерге, елге деген перзенттік, патриоттық сезімді тəрбиелеуде ономастиканың да орны ерекше. Кезінде солақай сая-сат ықпалымен ретсіз өзгертіліп, қазір ұмытыла бастаған жер-су аттарын жаңғырту арқылы тари-хи жадымызды сақтап, ұлттық генетикалық кодтарымызға қайта жан бітіру мəселесі конференция-да орынды қозғалды.

Тəуелсіздіктің алғашқы жыл-дары жер-су аттары қалпына кел-тіріле бастады. Бірақ бұл жет-кі ліксіз еді, кейінгі жылдары үде ріс тым баяулап кеткені де бел гілі. Оның үстіне ономасти-каны реттеуді уақыт талап етіп отырғандай.

– Елімізде жер-су аттарын өзгертудің үлкен жоспары жасал-ды, ол Тіл туралы заңна ма ларда да қарастырылды. Со ның аясында бағдарламалар ж а салып, жүзеге асырылып ке ле ді. Мысалы, жер-су атаула рын қалпына келтірудің сипа тын айтсақ, ол оңтүстік облыс-тарда тез, солтүстік облыстарда баяу жү зеге асты. Ономастикалық өз герістер осы кезге дейін жүр-гізіліп, жал ғасын тауып келеді. Де генмен бү гінгі жа һан дану уа-қытының тала бын да ес керіп, жұ-мысты тездету керек. Тəуелсіз елдің ономастикасы ұлт тық ру ха-ниятымыздың бай бір саласы деу-іміз орынды, – дейді ЕҰУ профес-соры Бекжан Əбдуəли.

Конференцияда латын гра-фикасына көшуіміз ономастика мə селесіне оң ықпал ететіні де айтылды.

– Бұрын бір атауды орыс-ша, қазақша екі тілде жазатын едік, ол екі түрлі дыбысталатын. Кириллицамен жазылған қазақ сөздері орыс мақа мында оқылып, қазақша мəнін бұрмалайтын. Ал латын əрпімен жазудан ол біріз-ді лікке түседі. Мұның халық-ара лық, тіпті туризмді дамытып жат қан елімізде экономикалық та маңызы бар, – дейді филоло-гия ғылымдарының докторы Алмасбек Əбсадық.

Конференцияға қатысушылар екі секцияға бөлініп жұмыс істеп, ономастика проблемаларын тереңдете талқылады.

ҚОСТАНАЙ

Жалпы, қоғамымыз үшін сая-сатта болып жатқан қай жаңа-лық болсын өз орны бары дау-сыз. Əйтсе де, қазақ тілінің ла-тын əліп биін қабыл дауы ұлттық лингвисти ка тарихында екі дəуірде екінші рет орын алып отыр.

ХХ ғасыр басында «Алашым» деген ұлт зиялылары қолданған, кейін солақай саясаттың құрба-нына айналған латын графикасы жа ңа дəуірде жаңа нұсқада қайта қол данысқа енетін болды. Бұл Елба сы ның ұзақ жылдар жүр-гізген сарабдал саясатының ай-тулы тұсы екенін қоғам түгел-дей түсініп, бір ауыздан қол-дап отыр. Қазір қала мен далада тұратын халық түгелдей саяси тұрғыда өте сауат ты. Мұның бір айғағы латын графикасының нұс-қасын бекітудегі қызу, жан-жақ-ты талқылаулардың болуынан айқын көрінеді.

Өткен жылдармен салыстырар болсақ, соңғы кезеңде қоғамда ла-тын графикасын қолдану қажеттігі жылы қабылдана бастағандығын көруге болады. Оның мемлекеттік тілді меңгеруде ғана емес, соны-мен қатар цифрлық технология-ны қолдану арқылы құрылатын

өркендетуде де тиімді болатыны анық.

Латын графикасын кеңінен қолданысқа енгізу оңай əрі жеңіл десек, қатты қателескен болар едік. Өйткені жаңа графиканы үйрететін тиісті жүйе енді қа-лыптасады. Ең бас тысы, бізге Ел басы жаңа нұсқаны бе кітіп берді. Бұл нұсқада 32 əріп бар. Қазақтың төл дыбыстары апос-троф арқылы белгіленген. Жаңа нұсқа халық арасында қолдау тауып, ең қиын асуды аттап өт-тік де се де болады. Елбасы та ра -пынан ал дымызға қойылған мін -деттерді орын дай алсақ, онда біз -дің тəуелсіз елі міз үшін алынбай-тын асу, бағын ды рылмайтын бе лес жоқ деп айтуға болады. Қа зақстанның латын графика-сын қабылдауы – бұл үлкен же -тістіктердің кілті. Ол – бізді тек би ікке жетелейтін жол. Ол – Қазақ стан ның, қазақ тілінің, қа зақ ру хының Мəңгілік Елімен бір ге жа сауының басты кепілі болмақ.

Меруерт К�ПБАЕВА, М.Х.Дулати атындағы ТарМУ

профессоры, филология ғылымдарының докторы

Семейдегі Абай атындағы əмбебап кітапхананың латын əліпбиіне арналған кезекті шаралары Өскемен жəне Курчатов қалаларында жалғасты. Екі қала Семейден өте алыс орналасқандықтан, кітапхана қызметкерлері шалғай жолды қиынсынбай, латын тіліндегі басылымдары мен кітаптарын арқалап, жергілікті халықты рухани тың дүниемен сусындатып қайтуды жөн көріпті. Курчатов қаласында «Латын əліпбиі – болашақтың бағдары» атты дөңгелек үстел де ұйымдастырылды. Оған қалалық ішкі саясат бөлімінің мамандары, қала мектептерінің қазақ тілі мен əдебиет пəнінің мұғалімдері, «Достық үйінің» қызметкерлері, кітапханашылар жəне мектеп оқушылары қатысып, латын əліпбиінің қазақ тілін дамытудағы рөлі жайлы жан-жақты талқылады.

– Осы латын тіліндегі қор жинағымен Шығыс Қазақстан облысындағы тағы біраз жерлерді араламақпыз, – деді Абай атындағы облыстық кітапхана директоры Гүлмира Аязбаева, – біздің қорда 200-ге жуық сирек басылым сақтаулы тұр. Өс кемен қаласындағы А.С.Пуш кин атындағы Шығыс Қа зақ стан облыстық кітап ханасына барғанымызда, ол жерге ШҚМТУ студенттері мен БАҚ өкілдері жиналды. Елбасы Н.Назарбаевтың «Бола-шаққа бағдар: рухани жаң ғыру» мақаласы аясында ұйым дастырылған ретро-көр-меде қоғамдық-саяси, халық ағарту ісі, тіл білімі, жара ты лыста ну, денсаулық сақтау, ауыл ша руашылық, əдебиет тану, тарих ғылымдары, көркем əдебиет, ғылым сала-лары, та тар тіліндегі кітаптар мен мер зімді басылымдарды тама шалаған өскемендіктер

бізге риза шылықтарын білдірді. Мəсе лен, Ə.Ермековтің «Ұлы матема тика курсы» (1935ж.), А.Мамыт ұлының «Денсаулық жолында» (1935 ж.), Т.Шонанұлының «Орыстарға қазақ тілін үйреткіш» (1931ж.), Таңқыбай (І.Жансүгіров) «Құқ: сатиралық əңгімелер жинағы» (1935 ж.) сияқты жүздеген басылымдар латын тілінде. Ең құнды қазынамыз «Абай» шығармаларының сол жылдардағы латын əрпіндегі нұсқасы дей аламын.

Раушан НҰҒМАНБЕК,журналист

СЕМЕЙ

Суреттерді түсірген автор

Абайдың латын қарпіндегі кітабымен танысты

Сәрсенғали �БДІМАНАПОВ,Қазақ экономика, қаржы және халықаралық сауда университетінің ректоры, Жоғары мектеп халықаралық Ғылым академиясының академигі

Тəуелсіздіктің ширек ғасырдан енді ғана асқан кезеңінде-ақ елдің саяси-экономикалық ахуалын жоғары деңгейде орнықтыра білген Қазақ елі рухани жаңғыру жолында да игілікті жұмыстар атқара білді. Оның айғағы Елбасы «Мəдени мұра», «Халық – тарих толқынында», т.б. бағдарламалар арқылы біртіндеп жүзеге асырып келеміз. Соның арқасында елімізде салт-дəстүр, бұрыннан қалыптасқан жарасты əдет-ғұрыптың шұрайлы тұстары құлпырып, жаңаша сипатқа ие болып, жастар тəрбиесінде өзіндік орнын алуда. Бұрын тұмшаланып кел-ген тіл мəселесінде, дін мəселесінде лайықты игі қадамдар жасалды. Елдіктің өркен жа-юына кедергі келтірмек болған жат діннің кесірі, терроризм мен жемқорлыққа қарсы күрес жүйелі жолға қойылуда. Өмір – күрес. Ол əсіресе, қазіргідей зымыран заман тала-бында ұшқыр сипатқа ие болмақ. Сондықтан адамның жан дүниесі, рухани байлығы да жедел қарқынмен дамып, ел игілігіне қызмет етуі қажет.

Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақала сын-дағы «Жаңа тұрпатты жаңғырудың ең басты шарты – ұлттық кодыңды сақтай білу», – деп əрбір қазақстандық азаматтың атқаруға тиіс міндеттерін айқындап берген тарихи құжат дер едім.

Уақыт талабына сай үш тілде еркін сөй-лей тін, білім беру гранттары бойынша бі лім алған жастарымыздың деңгейін 2010-2015 оқу жылдары олардың 90 пайызы жұмысқа орналасқанынан-ақ аңғаруға болады. Бұл – Елбасы мақаласындағы «Бола шақта ұлттың табысты болуы оның таби ғи байлығымен ғана емес, адамдарының бəсе ке лік қабілетімен айқындалады» деген сөзіне айғақ бола ала-ды.

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев мақаласының «ХХІ ғасырдағы ұлттық сана» туралы бірінші бөлімінде: «Күн санап өзгеріп жатқан дүбірлі дүниеде сана-сезіміміз бен дүниетанымымызға əбден сіңіп қалған таптау-рын қағидалардан арылмасақ, көш басындағы елдермен тереземізді теңеп, иық түйістіру мүмкін емес», – дей келіп, мына мəселені ашық айтты, – «Жаңа тұрпаттағы жаңғырудың ең басты шарты – сол ұлттық кодыңды сақ тай білу. Онсыз жаңғыру дегеніміздің құр жаң ғы-рыққа айналуы оп-оңай». Бұл ой санамызда жаңғырып жүр. Өткенімізге топырақ шашып, тарихымызды, ұлы тұлғаларымызды жоққа шығару адамгершілік ар-намысымызға сын болады. Оны Елбасы өзі де «Егер жаңғыру елдің ұлттық-рухани тамырынан нəр алмаса, ол адасуға бастайды», деп «Ұлттық кодты – ұлт жадынамасы» екенін ескертіп отыр.

Біз өмір сүріп жатқан ғасыр – білім мен ғылым ғасыры. Негізі, қанша құмарың қанып ішсең де сарқылмайтын, тереңіне бойлаған сайын өзіне баурап алатын жаныңа жаққан

ақыл мен даналық шырыны білім екеніне та-лас жоқ. Ал білім негізі – мектепте, дамыту, жетілдіру, қанаттандыру жоғары оқу орын-дарының үлесінде. Сол себепті біздің ұжым-ның да алдына қойған мақсаты – Ота нын шын сүйетін патриоттар, көп тіл біле тін, креативті жə не сыни тұрғыдан ойлауға қабілетті, салау-атты өмір салтын ұс танатын, сауатты, өзі не жүктелген міндетті орын дауға дайын, жау-апкершілікті сезіне білетін ұрпақты қа лып-тастыруға қызмет етеміз.

Барлық ғалымдардың тұжырымы, жаңғы-рудың рухани жаңарусыз, адами факторсыз болмайтынын айтады. Осы ой төңірегінде фи-лософия ғылымдарының докторы, профессор Амангелді Айталы мынадай мысал келтіріпті. «ХХ ғасырдың 20-жылдарында В.И.Ленинмен айтысқан, кейін АҚШ-қа кеткен ресейлік əлеуметтанушы-философ Питирим Сорокин большевиктер көсеміне: «Сіз социализмді, кіммен, қандай адамдармен құрмақсыз? Ресей социализмге дайын емес. Ел надан, адами əлеуеті төмен. Мұндай елде социализмді күшпен, қуғын-сүргінмен құрасыз. Бұл түбі социализмді құртады», – деді. Айтқаны келді. «Нақұрыстар мен қабілетсіз адамдардан тұратын қоғам ешуақытта үлкен табысқа ие бола алмайды. Бір топ сауатсыз надандарға тамаша Конституция берсеңіз де тамаша қоғам құра алмайсыз. Ал керісінше, талант-ты, дарынды, білімді, дені сау, жігерлі аза-маттардан тұратын қоғам сөзсіз, өмір сүрудің жаңа, ілгері жолдарын бастап, табыстарға жетеді», – деді ол. Бұл – өте құнды пікір. Кейін мұны адами капитал деп атады. Елбасының Қазақстан халқына Жолдауындағы адами капитал сапасын жақсарту туралы тапсыр-масы осы идеямен үндесіп жатыр. Негізінде, ақпараттандыру дəуірі, сөз жоқ, адамға, оның рухани ұстанымына тіреледі».

Еліміздің үшінші, яғни рухани жаңғыруы мен білімді ұлт, бояу-болмысын жоғалтпаған жұрт атануы тұрғысынан саналы көзқараспен зерделесек, жаһанданудың күмəнді тұс та-рынан дереу бас тартуымыз қажеттігі көңілге қонады. Онсыз да олардың арбауына еріп салт, дəстүр, ұлттық нақыш сынды қымбат қазынамыздың бояуын солғын тарттырып алдық. Өткенге көз жүгіртсек, жүрегінде иманы, көкірегінен иба-əдебі үзілмеген, ау-зында дуа, сақалына кие дарыған қазақ бо-лып қалғанымызға не жетсін! Ғасырлар бойы қалыптасқан дағдымыздан жаңылу əсте абы-рой əпермесі аян.

Батысқа ессіз еліктеушілікке бой алды-рып, теледидардағы мағынасыз сериалдарға телміріп, ұлттық салт-дəстүрлерді мансұқтау біздің сана-сезімімізге селкеу түсіргенін мой ын дамасқа амал жоқ. Бұрын кітап десе, ішкен асын жерге қоятын ересектер де əдетінен жаңылды. Жастармен бірге интер-нетке телміретіні өтірік емес. Баспасөзді, радио, теледидарды жаңалықтың жаршысы, өнердің тағылымды құралы деген ұғымды адастырып, теледидар əншілердің ермегіне айнала бастады. Журналистер қауымы ығыстырылып, əртістер теледидарды жау-лап алды.

Ұлттық сананың қалыптасуы тарихи

санадан бастау алатыны мəлім. Тарихи сана қалыптасу үшін де адам ең əуелі өзінің төл тарихын, шыққан ата-тегін білуі керек. Өскен ортаның ел жадында қалған елеулі оқиғаларын сараптамай өсу мүмкін емес. Оны айтып ұғындыратын ата-баба өнегесін қалай назардан тыс қалдырарсыз? Жастайынан көзі қанып өскен өлкенің əр тасы келешекте бағыт сілтейтін ғасырлар қойнауындағы мəңгілік бағдаршамың болып қала бермек.

Бағзы дəуіріміздегі тарихи тұлғаларымыз тұрмақ, тəуелсіз елдің туын желбіреткен мар-қасқа ерлердің есімін жастардың көбі біл-мейді. Елбасы сол үшін рухани жаңарудың бір тетігі ретінде қарастырып: «Жаһандағы за манауи қазақстандық мəдениетті қалып-тас тырудың жобасын» жасауды тапсырды. Ол үшін қазақ мəдениетін шырқау шегіне шығаратын тұлғаларды шеттен іздемей, өз əлеуетімізді пайдаланғанымыз жөн. Ол ұлт-тық кодты сақтап, жаңғыртуды жеделдетуге сеп тігін тигізеді. Сонда ғана біз: «Біртұтас Ұлт болу үшін болашаққа нық қадам басатын боламыз». Сол арқылы – əлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына қосыларымыз анық.

Біздің университетте жастардың ерікті əрі еркін ойлы азамат болып қалыптасуына мүм кіндіктер мол. Олар ойларын ашық ай-тып, пікірталастарда жүйелі сөйлеуге, тұ-шым ды жауап беруге дағдыланады. Ел жай-лы толғанып, болашаққа саналы түр де батыл қадам жасайды. ҚазЭҚХСУ-да сту денттік өзін-өзі басқару Студенттік бір лес тігі (СБ) арқылы жүзеге асырылады. Оның құ рамы 24 клуб пен үйірмеден тұрады: Көш бас-шылар кеңесі, Интеллектуалдық дамудың үй лестіруші клубы, Дебат клубы, Студенттер үйі нің Студенттік кеңесі, «Жас Отан» МК, т.б.

* * *Қазақ жерінің астында асыл қазына, кен

байлығы мол деп аңыз қылады. Сондай мол қазына қазақ елінің өн бойында тұнып тұр. Ол – əдебиет, əн-күй. Күн көру тəсілінің, денсаулық сақтаудың небір тамаша амалы қазақ сахарасында еркін тыныстаудан бас-талады.

Қазақтың кез келген салт-дəстүрінің ас та рында терең мағына бар. Оны ғылым дəлелдеп отырғаны шындық. Ендеше «Рух мəдениетін бөтеннен қарызға алуға бола ма?! деп ой толғасаңыз, нəтижесі күнделікті қазақ тұрмысында дайын тұр. Ендеше өзімізде бар дəулетті жаттан алуға неге құмартуға тиіспіз?

Осының бəрін жүзеге асыру бағытында биылғы Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бəсекеге қабілеттілік» атты Қазақстан халқына Жолдауындағы: «Мемлекет құру жолында теңдессіз, мол тəжірибе жинап, жаңа кезеңге қадам басып отырмыз. Алдымызда қандай қиындықтар кездессе де, оларды еңсере алатынымызға сенімдімін. Біздің басты күшіміз – бірлікте. Қазақстанды кейінгі ұрпақ үшін бұдан да өсіп-өркендеген елге айналдырамыз!», – деген тапсырмасын мүлтіксіз орындауға бар күш-жігерімізді жұмылдыратын боламыз.

Ұлттық үлгі – рухани жаңғыру кепілі

14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛ 5ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУДЫҢ ӘЛЕУЕТІ

ӘЛЕУМЕТ

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Бүгінгі таңда атаулы әлеуметтік көмектің жаңа форматын енгізу күн тәртібіндегі басты мәселелердің бірі екені белгілі. Сонымен қатар Қазақстан халқына Жолдауында Мемлекет басшысы Үкімет пен әкімдіктердің алдына кәсіпорындарды жаңғыртудың нәтижесінде туындайтын еңбек ресурстары ағынын басқару үшін жағдай жасау міндетін алға қойды. Президент ірі кәсіпорындар әкімдіктермен бірге тиісті жол карталарын жасау керектігін атап өтті. Осы мәселелерге орай Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Тамара Дүйсенова жұмыс сапары-мен Қарағанды облысына келді. Аймақтағы жұмыс сапарын ве-домство басшысы Осакаров ауданының орталығынан бастады. Екі күнгі сапар барысында министр өңірдің бірқатар нысанда-рында болып, селолық округтердің тұрғындарымен кездесіп, халықпен әлеуметтік-еңбек қатынастары мәселелері бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізді. Сонымен қатар жұмыс сапа-ры кезінде жоғарыда айтып өткен облыс кәсіпорындарындағы жұмыскерлер ағынына байланысты ахуалмен танысты.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Мирас АСАН,«Егемен Қазақстан»

Алдымен министр Осакаров ауданындағы жұмыспен қамту орталығының жұмысымен та-нысты және атаулы әлеуметтік көмекті жаңа форматта беруге дайындық деңгейіне баға бе ріп, материалдық-техникалық жаб-дықталуына және орталық ке-ңес шілері мен көмекшілерінің кә сіби дайындығына баса назар ау дарды.

Аймақ жұртшылығымен кез-десу барысында Т.Дүйсенова атаулы әлеуметтік көмек тек ақ-шалай төлем ғана емес, кедей-лік тен шығудың кешенді шара-сы екенін тілге тиек етті. «Сон-дық тан бүгінгі таңда еңбекпен қам ту орталықтары осы өзгеріс нәтижесінде бұрынғыдан гөрі қол жетімді болуы, ал оның ма-ман дары халыққа «бір терезе» қа ғидаты бойынша қызметтің бар лық түрлерін сапалы көр се-ту ге дайын болуы үшін дер ке-зін д е қажетті шаралар қабыл дау аса маңызды», деді ол.

Жиында «Өрлеу» қанатқақты жо басы туралы өз пікірімен Наталья Федулова бөлісті. Жал-ғыз басты ана Н.Федулова 201 5 жы лы 150 мың теңге көлемінде қар жылық қолдауға ие болып, өзі -нің жеке кәсібін ашқан бола тын. Бүгінде бұл отбасының сүйік ті ісі – шаштараз қызметі от ба сының негізгі табыс көзіне ай на лған.

«Осы бірегей бағдарламаның көмегімен шағын бизнесімді аш-тым және өз жоспарларымды се-нім ді түрде жүзеге асыра аламын. Ен ді мен экономиканың дамуына ба рынша үлесімді қосып, өзімнің ауылдастарыма пайда тигіземін», дейді Н.Федулова.

Бір айта кетерлігі, Қарағанды об лысы бойынша алғашқылардың бі рі болып, Осакаров ауданында 2015 жылдың шілдесінде «Өр-леу» қанатқақты жобасы қол ға алынған болатын. Жоба жүзеге асырыла бастаған екі жылда 50-ден астам отбасы немесе 270-ке жуық адам жұмысқа тартылған. Жалпы сомасы 8 млн теңгеден астам мөлшерде шартты ақшалай көмек көрсетілген.

Бұл шаралар әлеуметтік жа ғы-нан аз қам тылған азамат тар дың жан ба сына шаққандағы табыс мөл шерін екі есеге, нақты 6 358,0 тең геден 12 572,0 теңгеге дей ін көбейтуге мүмкіндік берген.

2017 жылы «Өрлеу» жоба-сын жүзеге асыру үшін 13 млн тең ге шамасында қаражат қа рас-тырылған, оның 2,5 млн тең ге сі аудан бюджетінен, қал ға ны рес-публикалық бюджет тен бө лінген.

Аудан орталығына сапар қо-ры тындысы бойынша, министр ауылдық округ әкімдерімен, ау дан дық жұмыспен қамту ор-та лы қ тары басшыларымен және қыз мет керлерімен кездесті.

Ведомство басшысы одан кейін облыс әкімі Ерлан Қо-шановпен бірге облыс орта лы-ғындағы Достық үйінде өт кен үлкен жиынға қатысты. Кез-де суде негізінен АӘК (атаулы әлеу меттік көмек) пен зейнетақы жүйе сінде болатын өзгерістер тал қыланды.

Бүгінгі таңда басты міндет ре-тінде Т.Дүйсенова жаңа фор мат-тағы атаулы әлеуметтік көмек кө р - сетуді, сондай-ақ халық арасын-да ақпараттық-түсіндіру жұ мыс-та рын жүргізу маңыз дылығын атап өтті.

«Жаңа форматтағы атаулы әлеу меттік көмек біздің аймақ

үшін таңсық емес. «Өрлеу» қа-нат қақты жобасы екі жылдан ас там уақыттан бері Қарағанды облысында жүргізіліп келеді. Біз іс жүзінде жобаның барлық қыр-сырына қанықтық және ол өзін ақтай алады деп айтуға бола-ды. «Өрлеу» жобасына 2,5 жыл ішінде шамамен 2,5 мың адам қа тысты. Олардың біразы қайта оқытудан өтіп, жұмысқа орналас-тырылды немесе жеке ісін ашты. Олар бұрын кедейлік деңгейінен төменгі адамдар қатарында бола-тын», деді облыс әкімі.

Сондай-ақ министр халықты жұмыспен қамту тақырыбына да тоқталды. Бұл бағытта министр-лік жұмыс берушілер мен жұмыс із деушілер үшін үлкен алаң бола алатын Электронды еңбек би ржасы мен enbek.kz сайтын әзірлеген.

Министрдің іскер әйелдер қауымдастығы, Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшелері, «Нұр Отан» партиясы мен үкіметтік емес ұйымдар өкілдерінің қа ты-суымен өткен кездесуі тиісті дең-гейде болды.

Оларда зейнетақы жүйе сін жаңғырту жағдайы тал қыланды. Бұл реформа – әлеу меттік әді-лет тілікті қалпына кел ті руге ба ғытталған. Жиынға қа ты су-шы лар осыған көңіл ауда рып, өз дерін толғандырып жүрген сұ-рақтарын қойды.

Жұртшылыққа базалық з е й н е т а қ ы к ө л е м і н і ң қ а л а й ө з г е р е т і н і т у р а л ы

Т.Дүйсенова түсіндіріп берді.«Келесі жылдан бастап б а-

за лық зейнетақы зейнетақы жүйесіне қатысу ұзақтығына қарай тағайындалады. Яғни 1998 жылдан кейінгі жинақтаушы зейнетақы жүйесіндегі жарна төлеу кезеңі ғана емес, сонымен бірге 1998 жылға дейінгі мерзім де ескеріледі», деді Тамара Дүй-сенова.

Министрдің пікірінше, мұн-дай көзқарас 30-40 жыл еңбек өтілі бар төмен зейнетақы алып отырған зейнеткерлер үшін әді-летті болады. 33 жылдан ас там тәжірибесі бар адамдар үшін, 1998 жылға дейін және 1998 жыл дан кейін, базалық зей нет-ақының мөлшері қазіргі кез-дегімен салыстырғанда екі есе ге өседі. Егер бүгінгі таңда ол 14 мың теңге болса, 2018 жыл дың 1 шілдесінен бастап зей нет-керлердің бұл тобы 28 мың тең ге алатын болады.

Министр жұмыс сапарының екінші күні Қарағанды қаласының жұмыспен қамту орталығында болып, атаулы әлеуметтік кө-мек ке байланысты консультант-тар мен ассистенттердің барлық сұрағына жауап берді.

Елбасының тапсырмасына сәйкес үшінші жаңғыруға бай-ла нысты еліміздегі біраз ме-ке мелерде жаңа технология-лар енгізу көзделіп отыр. Өнді-ріс ке жа ңа теxнологиялар ен-гі зіл ген нен кейін кез келген компа ния жұмысшыларын

қыс қар туы мүмкін. Алайда Мем ле кет басшысының биылғы Жолдауында осы мәселеге ерек-ше мән бере отырып, жаңғырту салдарынан жұмыссыз қалатын мамандардың басқа салаларға бейім делуі мәселесін жіті бақы-лау да ұстауды жүктеді.

Соған байланысты министр Т.Дүйсенованың бастамасымен Қарағандыдағы «АрселорМиттал Теміртау» АҚ және «Қазақмыс» Кор порациясы» ЖШС өкіл-дерінің қатысуымен бірлескен кеңес өткізілді. Еліміздің ірі өңір лерінің бірі болып табыла-тын Қарағанды облысы кадр лар ағынын басқару бойынша қа-натқақты жоба енгізуді көздеп отыр.

«Бүгінгі күнде өңірімізде жү-йе құраушы кәсіпорындармен жол карталарын жасау бойынша жұ мыс басталды. Жұмыскерлер бо сатылған немесе қосымша қа жеттіліктер туындаған жағ-дай да бірлескен іс-әрекеттер тал қылануда. Осы жұмыстарды ұй ым дастыру үшін өңірлік штаб құ рылды», деді облыс әкімі Е.Қошанов.

Жаңа технологиялар енгі зі-лумен дәстүрлі салаларда еңбек ресурстары босатылатын болады. Сонымен қатар жаңа индустрия-ларды құру мен дамы ту азамат-тарды жұмысқа орна ластыру мен олардың нақты кі ріс терін арттырудың қосымша кө зі бо-луы керек. Мысалы, қыс қар-тылған жұмыскерлерді қайта

даяр лау мен одан әрі жұмысқа орналастыруды инвестициялау қарастырылуда. Сол сияқты ең-бек күші көп өңірлерден, ауыл-дық жерлерден қалаға жұ мыс күштерін тарту үдерісіне қолдау жасалмақ.

Бүгінгі күнде Үкімет жұмыс-пен қамту орталықтарын рефор-ма лау мен барлық бос жұ мыс орындары мен елді мекендер бо- й ынша бірегей онлайн-платфор-малар құруға кіріскен.

«Жол картасы бірінші ке-зекте олар үшін жаңғыртулар нә тижесінде туындайтын әлеу-мет тік қатерлерден қорғай тын жақсы құрал болады деп санай-мын. Мемлекет орталық жә-не жергілікті деңгейлерде қыс-қартулар және кадрларға қосы м - ша қажеттіліктер болған жағ-дайда қолдау көрсетуге дайын. Жұмыскерлерге де, қажет ете тін кәсіпорындарға да нақты қол-дау көрсетілетін болады», деді Т.Дүйсенова.

Министр Қарағанды облы-сы ның алаңында қанатқақты жол карталарын іске асыру бұл бағыттағы маңызды мәселелерді шешуге ықпал етеріне сенім білдірді.

«Біз республика бойынша 10 мыңнан астам мекемеде са-уалнама жүргізіп, олардың 48 пайызының жаңғыруды жос-парлап отырғандығын білдік. Айталық «АрселлорМиттал» бой ынша ешқандай қысқарту бол майды. Тек қана алты мыңға тар та азамат 2025 жылға дейін зей неткерлік жасына жетеді. Сол азаматтардың орнына жаңа ма мандарды қалай даярлаймыз деген мәселе бар. Ол бойын ша «АрселлорМиттал» облыс бо- йынша үш оқу орнын басқаруға алуды ұсынды. Ол үш оқу орны-на 60 миллионнан аса инвести-ция тартылмақ. Ал «Қазақмыс» бойын ша мыңнан аса әкімшілік бас қа ру жұмысында жүрген аза-мат тардың жаңғыртуға байланыс-ты басқа мамандықтарға өтуі керектігін білдік», деді ведом-ство басшысы.

Өңірдегі жұмыс сапарының қорытындысы бойынша Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Т.Дүйсенованың тө-рай ымдығымен облыс әкім ді-гін де қала және аудан әкімдері мен олардың орынбасарлары қа тысқан қорытынды кеңес өтті.

Қарағанды облысы

Маңызды мәселелерге мән берілді

Олқылықтардың орын алғаны анықталды

Денсаулық сақтау саласындағы мем лекеттік саясатты іске асыру мәсе-лелерінде бірқатар жүйелі проб ле-малардың сақталып отырғаны анық-талды.

Денсаулық сақтаудың бағдар ла-малық құжаттарын іске асыруда жүйе-ліліктің болмауы, дәрілік заттарды және медициналық техниканы сатып алуға жұмсалатын шығындарды жос- парлау сапасы деңгейінің төмендігі атап өтілді.

Жекелеген денсаулық сақтау ұй ым- дары мен жергілікті атқарушы ор-гандар бюджеттік бағдарламалар нәтижелерінің көрсеткіштеріне қол жет кізбеу, қаржылық тәртіпті сақ та-мау фактілеріне жол берген.

Стационарлық көмектің төсек қорын тиімсіз пайдалану факті ле-рі анықталды. Мәселен, 2016 жыл ішінде Маңғыстау облы сын да трав-ма то логиялық бейін дегі және Ал ма-ты облысында эндокри но логия лық бейіндегі саны 41%-ға жеткен пай-да ланылмайтын аурухана төсек те рін қай та бейіндеу бойынша шаралар қабылданбаған.

Денсаулық сақтау министрлігімен бір лесіп өткізілген медициналық тех-ни каларды сатып алуды талдау жа б- дықтарды сатып алу тәртібін рег ла-менттейтін заңнамада елеулі олқы-лық тардың бар екенін көрсетті.

Айталық, жергілікті атқарушы органдардың денсаулық сақтау ұйым-да ры үшін медициналық техни-каның құндық және техникалық си-паттамала рына міндетті сараптама жүр гізу туралы талап нормативтік құқықтық актілерде жоқ. Бұл өңір-лер де мамандандырылған жабдықты 0,5 млрд теңгеге жоғары қойылған бағамен, сондай-ақ сомасы 8 млрд-тан астам теңгеге кепілдікті сервистік

қыз мет көрсетуге қойылатын талап-тар ды сақтамай сатып алуға әкеп соқ тырған.

Денсаулық сақтау мекемелерінің материалдық-техникалық жарақ тан-дырылуына тиісті түрде мониторинг жүр гізілмеуі себебінен, министр ліктің алты ведомстволық бағынысты ұйы- м ында жалпы құны 0,7 млрд теңге бо-латын, жұмыс істемей тұрған 13 бірлік жабдық анықталды. Жабдықтардың жұмыс істемеуінің негізгі себептері тиісті мамандардың болмауы жә не жинақтауыш бөлшектердің жетіс пеу-шілігі болып табылады.

Дәрілік заттарды сатып алуға жұм-салатын шығындарды жоспар лау дың қолданыстағы тетігінің кемші лік тері анықталды, бұл 2016 жылдан сомасы 24 млрд теңгені құрайтын қалдық бола тұра, 2017 жылға арналған бюджетті қалыптастыруға әкеп соқтырған. Бұл рет те бір өңірлерде бірқатар меди-ци налық препараттардың жетіспеуі, ал басқа өңірлерде олардың көптігі бай қалады.

Ұлттық скринингтік бағдарламаны іске асырудың жүйесіздігі ел халқы-ның қуықасты безі, бауыр, өңеш және асқазанның онкологиялық ауру ла-рын ерте анықтау тұрғысынан про-фи лактикалық іс-шаралармен толық қам тылмауына алып келді.

Обырдың көрсетілген түрлерінен өлім-жітімнің ұлғаю үрдісі бола тұра, Оңтүстік Қазақстан, Ақмола, Алматы, Жамбыл және Маңғыстау облыста-рында тиісті скринингтік зерттеу-лер жүргізілмеуде. Айталық Алматы облысында 2016 жылы қуықасты безі обырынан болатын өлім-жітім 2014 жылмен салыстырғанда 43%-ға, Жамбыл облысында 53%-ға өсіп отыр.

Халыққа санитариялық авиация

нысанында медициналық жедел көмек көрсету жүйесінде елеулі кемшіліктер анықталды.

Атап айтқанда әуе кемелерінің жедел өтінімдер бойынша ұшуда пай-далануға дайындығын қамтамасыз ет пейтін олардың нашар техникалық жай-күйі мен тиісінше күтіп-ұсталмау фактілері Есеп комитетінің алдыңғы ау ди торлық іс-шараларының қоры-тын дысында да бірнеше рет аталып өткен.

Айталық, санитариялық авиация қызметін көрсететін 12 компанияның ішінен сегізінің авиациялық паркін пайдалану мерзімі 30-дан 40 жылға дейін, жекелеген әуе кемелері қо лай -сыз метеожағдайларға және тәу лік тің түн гі уақытында ұшуға тех ни калық бейім делмеген, бұл 2016 жы лы 93 ұшу ды болдырмауға алып кел ген.

Мемлекеттік аудит қорытын ды-лары бойынша сомасы 31,2 млрд тең-гег е қаржылық бұзушылықтар, 31,4 млрд теңгеге 101 рәсімдік бұзушылық, 46,8 млрд теңгеге бюджет қаражатын тиім сіз жоспарлау және пайдалану фактілері анықталды.

Мемлекеттік аудит барысында қар жылық бұзушылықтар сомасы то-лық көлемде қалпына келтірілді жә не өтелді, 3 заңды тұлға және 14 лауа-зымды адам әкімшілік жауап ты лық-қа тартылды.

Есеп комитеті отырысының қоры-тын дысы бойынша Үкіметке тиісті ұсынымдар берілді. Денсаулық сақтау министрлігіне анықталған бұзу шы-лықтарды жою бойынша шаралар қабылдау, бюджет және өзге де заң-нама талаптарының сақталуын қам-та масыз етпеген лауазымды адам-дардың жауаптылығын қарау тапсы-рылды, сондай-ақ басқа да бірқатар тапсырма берілді.

Аудиттің жекелеген материалда-ры құқық қорғау органдарына және әкімшілік құқық бұзушылықтар тура лы істерді қарауға уәкілетті ор ган дарға процестік шешімдер қа был дау үшін жіберілді, деп ха-барлады Есеп комитетінің баспасөз қызметі.

ТАЛАП ЖӘНЕ ТӘРТІП

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Соңғы кезде жұртшылық антибиотиктерді шамадан тыс көп қолдана бастаған. Халықтың бактерияларға қарсы препараттарға тым әуестігі аурулардың дәріге төзімділігін туғызуда деп мамандар дабыл қағып отыр. Кеше Астанада өткен дөңгелек үстел жиынында дәрігер-сарапшылар белгіл бір дәрі-дәрмектерді тек дәрігердің рецептімен беру туралы мәселе көтерді.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

БІРІНШІ БАЙЛЫҚ

Қымбат ТОҚТАМҰРАТ,«Егемен Қазақстан»

Жыл сайын әлемде микробтарға қарсы препараттарға төзімділіктен 700 мыңдай адам қайтыс болады екен, яғни сырқат жанға қан дай антибиотик те әсер ет-пей, ақы ры оның соңы өлімге апа ра-ды. Антибиотиктерді қалай бол са солай қолдану, дәрігердің нұс қауынсыз шама-дан тыс ішу орга ни змдегі микробтардың дәріге төзімділігін туғызады, дейді жиын ға қатысушылар. Денсаулық сақтау ми нистр-лігі Қоғамдық денсаулық сақ тау ко ми-тетінің төрағасы Жан дарбек Бек шин нің ай туынша, қазір адамдар интернет деген «дәрі герден» бәрін сұрап алады да өзін-өзі емдеп жүре береді. Оның үс тіне құс, мал еті арқылы да адам бой ына антибиотик-тер еніп, бұл да микробтардың дәрілерге төзімділігін арт тыра түседі. Сондықтан мал ем деп жүрген ветеринарлар да жан-жануарларға антибиотиктерді байқап қолдану керектігін еске салды.

Қоғамдық денсаулық сақтау ко митеті Ұлттық сараптама орта лығының мама-ны Гүлжан Мақ сұ това ның мәліметінше, былтыр құс еті не жүргізілген сынамада тетрациклин тобына жататын антибио-тиктер шамадан тыс көп қолданылғаны анықталған. Ал биылғы 9 айдың ішінде сүт өнімдерінің төрт сынамасында лево-мицетин мөлшері шекті деңгейден асып кеткен.

Антибиотиктерді теріс пайдала ну мик-роб тарға төзімділікке әке летіні өз алдына, адамзат жақын арада қарапайым инфек-цияларды да емдей алмайтын жағдайға жетуі әбден мүмкін. Сондықтан маман-дар антибиотиктерді тек дәрігердің нұс-қау ымен қабылдауға кеңес бе реді. Әрі анти биотикпен емдеу ку рсын уақытынан бұрын тоқтату да микроорганизмдердің оған деген тұрақтылығын арттырады. Сол се бепті сырқат адам өзін жақсы се-зінсе де, антибиотиктерді кемі 5-7 күн қабылдап, ағзадағы инфекция қоз дыр-ғыштар жойылғанша дәріні үзбеуі керек.

Антибиотикке әуестіктің түбі жақсылыққа апармайды

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау жүйесін дамытуға бөлінген қаражаттың пайдаланылу тиімділігіне жүргізілген аудиттің қорытындылары шығарылды. Мемлекеттік аудитпен камтылған республикалық бюджет қаражатының жалпы көлемі 781,4 млрд теңгені құрады.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

6 14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛҚОҒАМ

МЕРЕЙ

–––––––––––––––––––––––––Келер жылы 100 жылдығын атап �туге дайындалып жүрген Алматы облыстық «Жетісу» га-зетінің қызметкерлерімен осы күні с�йлесе қалсаң, газеттің тарихының тым тереңде екендігін, к�птеген газеттерден жасы да, жолы да үлкен екенін, М.�уезов бастаған ұлылардың ізі қалғанын айтудан жалықпайды. Мақтанса мақтанардай-ақ бар, заманын-да астаналық облыстың басы-лымы ретінде республикалық газеттермен терезесін тең ұс-та ған, облыс қана емес, берісі одақішілік, арысы халықаралық тақырыптарға да араласқан редакцияның �зіндік мектебі қалыптасқан. –––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Жүз жыл! Ғасырмен астасқан осы бір уақыт �лшеміне ой жүгіртіп к�рейікші. Не болып, не �тпеді?! Тарих талайы ХХ ғасырды �згерістен де, т�ңкерістен де, қуғын-сүргіннен де, қанды қырғыннан да, тоңы қалың тоқыраудан да, қарық қылар нарықтан да кенде қылған жоқ. Ең басты-сы, ата-баба аңсаған азаттықтың арай-лы ақ таңы – тәуелсіздігімізге де сол ХХ ғасырда қол жеткіздік. Аумалы-т�кпелі осы ғасырлар толқынында «мың �ліп, мың тіріліп» келе жатқан қазақтың талайлы тағдырынан жүз жылдық шежіресі бар санаулы қазақ газеттері шет қалған жоқ. Соның бірі – Арқаның үні – Ақмола облыстық «Арқа ажа-ры» газеті. Біз газет ұжымын құттықтай отырып, осы мақаланы ұсынамыз.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Жемқорлықпен күресте озық тәсілдерді орнықтырсақ

Бұл өмірде не жаман? Бұл сұрақ-қа талай адам бас қатырып, тура жау а бын көп іздеген. Сөйтіп ол жау аптардың бəрін қорытындылай кел генде, ақыры бұл өмірдегі ең жа ман нəрсе біреудің нəпақасын жеу екендігі айқындалыпты. Неге де сеңіз, біреудің нəпақасын жеу адам етіне ауыз салғаннан да жа-ман көрінеді. Ал біздің елімізде өз -ге лердің нəпақасын, несібесін сы-бай ласып жеп жатқандар қаншама.

Өйткені арам ақшаның дəмін бір татқан адам тағы алғысы, жегісі келіп тұрады екен. Мұны арам ақшаның дəмін татып көрген адам-дар жақсы білетін шығар. Біреудің біреуді кемсіту, парақорлыққа салы-ну, біреудің нəпақасын жеу Ислам дінінде де жамандыққа саналады. Сондықтан Ислам діні мына өмірдегі адами тірліктің берекесін кетірер мұндай жаман əдеттерден аулақ болуды ұстанады. Ислам дінінің бұған қаншалықты мəн беретінін кез келген адам түсінеді жəне Пайғамбарымыздың бұл мəселеде айтқан ескертулері мен тыйымдары-на назар аударған адам жемқорлыққа жолай қоймайды.

Алайда ақын Ақтан Керейұлы айтқандай, «Төресін ғаділ берме-ген, Парақор болған би жаман» де-ген секілді, сыбайлас жемқорлыққа салынып өзгенің нанын жымқырып жей тіндер арамызда бар. Елді өр-кендетуге, халықтың тұрмысын тү-з еуге, ұрпақтың болашағын жақ сар-ту ға арналған мемлекеттің қаржысын сы байласып қалтаға басатындар бұл əрекетінен жаман боламыз деп ой-ламайды. Жағдайларының жақсара беретіндігін өздері де, халық та көріп отыр. Жəне бір артықшылықтары «Аузы қисық болса да, бай баласы сөйлесін» дегендей, қазынаның қақ-пағына да емін-еркін қолы жете тін дер солар болып келеді.

Бірақ жамандық қашанда жақ сы-лыққа əкелмейтіндігі белгілі. Біз дің елімізде сыбайлас жемқор лықпен күрес тəуелсіздігіміздің алғашқы күн-дерінен бастап-ақ жолға қойылды. Жас мемлекетіміз бұрынғы кеңестік елдер арасында алғашқылардың бірі болып сыбайлас жемқорлыққа қарсы заң қабылдап, сыбайлас жемқорлық кө ріністеріне қарсы тұратын арнайы мемлекеттік орган құрды. Оның ел үшін де, мемлекет үшін де зияны зор екендігі баса айтылды. Бəрінен бұрын мемлекет қауіпсіздігіне қатер төндіретіндігі алаңдатпай қой мады. Сон дықтан да сыбайлас жем қор-лық пен аяусыз күрес жүргізу үшін, мəселен, пара алғаны жəне бергені үшін он бес жыл мерзімге дейін бас бостандығынан айыру жазасы қа-растырылды. Жемқорларға шарт-ты түрде мерзімінен бұрын боса-ту қолданылмайды, рақымшылық жасауға тыйым салынған. Яғни жаза мер зімін толық өтейді. Сыбайлас жем-қорлық жасаған шенеуніктер мем-лекеттік лауазымды атқару құқығынан өмір бойына айырылады.

Жемқорлық аса қауіпті жəне адам санасын тез улайтын болғандықтан, бүкіл əлем елдері оның жолын бөгеу үшін күрес жүргізіп жатыр. Əрине біздің елде де жоғарыдағыдай ша-ралар қолданылуда. Бірақ ол аздық етіп отыр. Сондықтан бүгінде барын-ша қолға алынған цифрландыру ісін жемқорлықпен ұтымды кү рес жүргізуге пайдаланған жөн дей міз. Өйткені осы цифрландыру арқылы мемлекеттік қызметшілер ара сында жеке байла-ныс азайып, мемлекеттік органдардың қызметі ашық болады деген үміт бар. Сонда сыбай лас жемқорлықтың себептері мен алғы көзі жойылып, сыбайлас жем қорлықты тудыра-тын шарттарын шектеуге мүмкіндік туар еді. Бұл жағ дайда осы іске тұтас қоғамды да тар ту үлкен көмек болмақ. Мемлекет бас шысы атап өткендей, «Сыбайлас жем қорлықпен күрестің тиімділігі бар қоғамның белсене атса-лысуына байланысты» екендігі белгілі. Оның үстіне 2015-2025 жылдарға арналған Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияның басты мақсаты да əр адамды жемқорлықтың кез кел-ген көрінісіне «мүлдем төзбеушілік» қағидасын қалыптастыруға тарту болып табылады.

Ендеше «патриоттық сезім, Отанға адал қызмет ету, əділдік, заңның үс-темдігі жəне сыбайлас жемқорлыққа де ген шынайы қарсылық кез келген ісі мізде нақты ұстанымымыз болуы ти іс» деген сенім қашанда біздің са-намызға алдымен орнығуы керек. Осы лайша ой-санамызды ояту ар-қы лы күшімізді біріктіріп, сыбайлас жем қорлыққа тосқауыл қоя аламыз-ау деген үміт отын жағамыз. Сөйтіп өмір дегі ең басты жамандықтан же рі-не ріміз де хақ.

Александр ТАСБОЛАТ,«Егемен Қазақстан»

500 миллионыншы дана

Алмас НҮСІП,«Егемен Қазақстан»

«Жетісумен» егіз қозыдай қа тар келе жатқан «Огни Ала тау» газеті де ғасыр тойын той лауға əзірленіп жүр. Қай да барс а да жұбы жазылмай қатар қо натын, редакция сы ылғи да көрші орналасатын екі басы лым осы аптада 500 миллионыншы данасын жарыса жарыққа шығарды. Осыған орай өңірлік коммуникациялар қызметінде кезекті брифинг өтті.

Екі газет те бүгіндері «Өлке ты ны-сы» жауапкершілігі шек теу лі серік тес-тігіне қарай ды. Бас қосудың алғашқы сө зін «Өл ке тынысының» директоры Мей рам Жанəділов алды.

– Қос басылым алдағы жы лы ға-сырлық тойын тойлай ды. Оны тарихи оқиға деп есеп тесек, 500 миллионын-шы данасын оқырманға жол дау дың өзі де айтулы сəт емес пе? Бұл – біздердің

пе ше не мізге жазылған бақыт. Осы мерейтойға байланыс ты Журналистер үйі мен «Жас тар» спорт кешені арасын-да журналистер аллеясын ашу көзделіп отыр, – деді серік тес тік басшысы.

Халықаралық «Алаш» əдеби сыйлы-ғы ның иегері, облыстық «Жетісу» га-зетінің бас редакторы Əміре Əрін өз ке зегінде:

– Біздің газеттің бастауы 1918 жыл дың 21 маусымынан басталады. Ақпан төңкерісінен кейін ел ішінде дүрбелең басталып, алашапқын шақ ор-нады. Дəл сол кезеңдерде большевик-тер тез арада өздерінің үкімін, на си-хатын жүргізу үшін «Же ті су ісші халық мұқбыры» га зетін ашты. Бұл газет шын мə нінде халықтың құқығын қор-ғады, – деп басылымның тарихына тоқталды. Жəне 100 жылдық мерейтой барысын да ұйымдастырылатын іс-ша-ралар жайын сөз етті. – Шын мə нінде бұл біздің жəне облыс əкі мі Амандық

Баталовтың пе ше несіне жазылған бақ. Тарихи той дан күтеріміз көп. Газеттің та рихы, естеліктер мен қыз мет ет-кен қаламгерлердің шығ ар машылығы топтастырылған «Ғасыр ғұмыр» атты кітап шығару ең бірінші кезекте тұр. Оған қоса «100 жылға – 100 шара» ай-дарымен 100 игі шара ұйымдастырамыз. Осы орайда айта кету керек, ұжым 2-3 жылдың ішінде жалынды жастармен толықты. Біз жастарды ата басылымда жемісті қызмет етуі үшін баспанамен қамтуды ойластырудамыз. Мұны об-лыс əкімі Амандық Ғаббасұлының да құптары анық. Ғасырлық той қарсаңында екі газет 20 пəтердің кілтіне ие болады деп үміттенеміз.

«Огни Алатау» газетінің бас редак-торы Атсалим Идигов:

– Осы уақытқа дейін 42 ре дактор басшылық еткен, əр жылдары түрлі атаумен оқыр манға жол тартқан газет 1964 жылдан бастап «Огни Алатау»

атауына ие болды. Ба сылым орыс тілінде жарық көр генімен, атамұра мен ұлттық құ н дылықтарды құнттап, салт-дəстүрді насихаттап, мем ле кеттік тілдің мəртебесін а с қақтатуда жемісті еңбек етіп ке ле жатыр. Өз басым бас-шы ре тінде журналистің қос тілді жетік білгенін жөн көремін, – дейді.

Бір замандарда аптасына 5 рет шы ғып тұрған, тəуелсіздік жыл дары нан бері ап-тасына 3 мəрте елге жол тар татын га зет-тердің таралымы 200 мың ға дей ін жеткен кезі болып ты. Мұн дай газеттің тари хы да осал болмаса ке рек. Əзір ге дайындық есебінде, 100 жыл дық тың тоқымқағары ре тінде ұйым дас тырылған ша ра ның бас-ты се бебі – жо ғарыда айт қан атаулы нө-мір дің жа рық қа шығуы. Басқосу со ңын-да га зеттің 500 миллионыншы да на сына басылым басшылары қолтаңба қойып, жиылған жұ рт қа үлестірді.

Алматы облысы

Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Ежелгі Ақмола облысы қазақ жұ р -ты ның қызығына сүйсініп, барына балаша қуанған, жар сала жазып, жа-лықпай жырлаған, кемшілігіне күй і-ніп, уайым-қайғысын қабырғасы қа-қырай бөліскен, елім деп таң атырып, жерім деп күнін батырған, тілім деп күңіренген, дəстүрім деп тебіренген, елдігіміздің ділі, қазақшылығымыздың қара діңгегі Сəкен Сейфуллин негізін қалаған «Тіршіліктен» бастау алып, «Арқа ажарына» жалғасқан осы жалғыз басылым болатын.

Бүгін, міне, ғасырлар тоғысында Ақмола өңірінің шежіресін сомдаған сол басылымның жүз жылдық мерей-тойы. Егер газет тарихына тереңірек ден қоятын болсақ, «Арқа ажары» газетінің мерейтойы биыл емес, келесі жылы жəне ғасырлық емес, тоқсан жылдық мерекесі тойлануға тиіс еді. Себебі ресми түрде 1978 жылы Ақмола (Целиноград) облыстық «Коммунизм нұры» («Арқа ажары») газетінің 50 жылдығы аталып өтіліп, газет КСРО Жоғарғы Кеңесі президиумының Жарлығымен Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталған болатын. Газеттің 50 жылдық мерей-тойына арналған салтанатты жиын-да осы орденді Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі пре зидиумының төрағасы Исатай Əбдікəрімовтің сол кездегі газеттің бас ре дакторы Əмірғали Нүркішевке тап сы р -ғанына куə болған едік.

Ендеше газет тарихының бірден 11 жылға ұзарып, 1997 жылы ресми түрде 80 жылдығының аталып өтілуінің сыры неде? «Арқа ажары» газетінің ше жіресіндегі көпшілік біле бер мей-тін осы бір тағдыршешті оқи ғаны басылымның 100 жылдық мерей тойы қарсаңында ашық жария ету ді өзі мнің азаматтық парызым деп есеп тей мін.

1997 жылдың басында «Арқа ажа-ры» газетінің бас редакторы, қабырғалы қаламгер Жомарт Əбдіхалық мені (ол кезде осы басылымда бас редактордың орынбасары қызметін атқаратын едім) жəне газеттің жауапты хатшысы, білікті журналист Бəдуан Имашты өзінің бөлмесіне шақырып алып, то-сын ұсыныс айтты: «Келесі жылы біздің газетіміздің 70 жылдық мерей-тойы екенін білесіздер. Енді біз барлық мүмкіндігімізді жұмылдырып, биылғы жылы күзде газетіміздің 80 жылдық мерекесін атап өтуіміз керек. Себебі Арқа өңіріндегі қазақ баспасөзінің баста-уы «Жаңа Арқа» газеті емес, «Тіршілік» газеті. Сондықтан біз бүгінгі «Арқа ажа-ры» газетінің шежіресін «Тіршіліктен» бастауымыз керек», деді Жөкең ойлы көкшіл көздерін ал дын дағы газетке қадап, аққұба жүзі сəл күреңітіп. «Қалай дəлелдейміз?», дедім мен сəлден кейін үнсіздікті бұ зып, тосын ұсынысты тосырқай қа былдағандай.

Осы ретте мəселенің мəнін қысқаша түсіндіріп өтсек, артық болмас. Сол уақытқа дейін ресми түрде «Арқа ажа-ры» газетінің шежіресі 1928 жылы құрылған Ақмола округінің органы ретінде сол жылдың 21 қыркүйегінде шыға бастаған «Жаңа Арқа» газетінен бастау алып келді. 1978 жылы газеттің жарты ғасырлық мерейтойын атап өтер қарсаңында Əнуар Ипмағамбетов, Əмірғали Нүркішов, Рамазан Ахметов, Октябрь Əлібеков сияқты ағаларымыз газет шежіресін Ақмола қаласында 1917 жылы дауылпаз ақын Сəкен Сей-фуллиннің бастамашылығымен жа рық көрген «Тіршілік» газетінен бас тау үшін барын салып бақты. Сол үшін Орынбор, Омбы қалаларының мұра ғаттарына ар-найы адам жіберіп, «Тір шілік» газетінің бір данасын табуға ты рыс ты. Өкінішке қарай Сəкенің соңына шы рақ алып түскен жандайшаптар ел санасынан ер есімін мəңгі өшіру үшін Сəкенге қатысты құжаттар мен деректерді түгел өртепті. Сол сұрапыл өрттің ішінде «Тіршілік» газетінің тігінділері де түгел жанып кеткен. 1978 жылы Кеңес өкіметінің бюрократтық қатаң тəртібі бір данасы да сақталмаған «Тіршіліктен» облыстық ба-сылым шежіресін бастаудан бас тартты...

Сөйтіп 1997 жылы Жомарт Əбді ха-лық тың жетекшілігімен «Арқа ажары» газетінің тарихын «Тір ші лік тен» тамыр тартқызуды көз деген із деністі жұмыс қайтадан бас тау алды. Біз арнайы іссапармен Мəс кеу, Алматы, Орынбор, Омбы қала ларының мұрағаттарына адамдар жі беріп, «Тіршілік» газетіне қатысты қандай да бір құжаттар мен деректер жинауға кірістік. Бұл ретте елімізге белгілі өлкетанушы, марқұм Клара Əмірқызының ерен еңбегін ерек-ше атап өту парыз. Клара апай Алматы, Омбы жəне Орынбор қалаларында ап-талап жүріп, мұрағаттардағы уақыт салмағымен сарғайған құжаттарды зерттеп, қажетті деректерді жинас-тыр ды. Сонымен бірге тарихи əді-лет тікті қалпына келтіріп, Арқа өңі -ріндегі қазақ басылымдарының «Тір-ші ліктен» тамыр тартатындығын дəлел-деуге барынша еңбек сіңірген қа зақ баспасөзі тарихының білгір зерт-теушісі, Гуманитарлық ғылымдар ака-демиясының академигі, марқұм Үш-көлтай Субханбердина апамыздың жан қиярлық қызметіне зор ілтипат біл діреміз.

Тарихи ақтаңдақты анықтауға ар-налған жұмыстардың аяқталмауына бай ланысты біз 1997 жылы да, 1998 жылы да газетіміздің кезекті мерей-тойын өткізе алмадық. Тек 1999 жыл-дың көктемінде Клара Əмірқызы мен Үшкөлтай Субханбердина апа ла-рымыздың жинаған тарихи құ жат тары мен деректерінің хаттамасын жəне фило-логия ғылымдарының док торы, профес-сор Тұрсынбек Кə кішев бастаған бір топ белгілі ға лымдардың арнайы жазылған

хатын алып, газеттің бас редакторы Жомарт Əбдіхалық Ақмола облысының сол кездегі əкімі Сергей Кулагиннің қабылдауында болды. Кейіннен об-лыс əкімінің тікелей тапсырмасымен Ақмола облыстық мəслихатының осы мəселеге арналған арнайы сессиясы өткізілді. Онда «Арқа ажары» газетінің бас редакторы Жомарт Əбдіхалық ба-яндама жасап, Ақмола облысындағы қазақ баспасөзі 1917 жылдың шілде айында Ақмолада жарық көре бастаған «Жас қазақ» ұйымының үні – «Тіршілік» газетінен бастау алатынын дəлелдеп шықты. Күн тəртібіндегі мəселе бо-йынша облыстық мəслихаттың арнаулы қаулысы қабылданып, 1999 жылы 22 сəуірде, екі жыл кешігіп, «Арқа ажары» газетінің 80 жылдық мерейтойы салта-натты түрде атап өтілді. Міне, енді осы тарихи əділеттіліктің лайықты жалғасын тапқан үрдіс ретінде биыл, яғни 2017 жылы Ақмола облыстық «Арқа ажа-ры» газетінің 100 жылдық мерейтойы аталып өткелі отыр. Осы ретте тарихи əділеттілікті орнықтыру жолындағы игі істің бастамашысы болған марқұм Жомарт Əбдіхалықтың ерен еңбегі мен парасатты бейнесін құрметпен еске алу парыз.

Иə, Ақмола атырабындағы қазақтың төл тіліндегі басылым қай кезеңде де жалғыз жарымнан аса алған жоқ. Бірақ қай-қайсы болсын əр кезеңнің жар-шысы, халқының мұң-мұқтажының жоқтаушысы, ұлттық мүддесінің шы-найы жаршысы болғаны анық. Сонау ғасыр басында, яғни 1917 жылдың шілде айында алғашқы саны жарық көрген «Тіршілік» газеті де азаттық аңсаған ел арманын ту етті. Сазы мен сыры, сəні мен сымбаты Сарыарқаның салтанаты болған, елім, жерім, тілім деп тебіренген ақиық ақын Сəкен Сейфуллин баста-уында тұрған басылымның басқаша си-патта болуы мүмкін де емес еді. Сон дық-тан да қасиетті халқының тір шіл ік түй-ткілдерін ту еткен «Тіршілік тен» бас-тау алған қазақ басылымдары елі мен жерінің тұтастығын айтар сөзінің темір-қазығына айналдырып, жарқын өмір, еркін егемендікке ұмтылған Сарыарқа даласының дабылшысы болды.

Асаудай тулаған замана толқын-да рында уақыт құдіреті, саясат сал-қы нымен «Тіршілік», «Жаңа Арқа», «Кол хоз екпіндісі», «Ақмола екпіндісі», «Сталин туы», «Есіл правдасы», «Тың өл кесі», «Коммунизм нұры», «Арқа ажары» болып атауы өзгергенімен, облыстық басылымның бұл негізгі ал-тын арқауы өзгерген жоқ. Өзгермек те емес. Бүгін біз «Арқа ажарының» осы ал тын арқауын лайықты жалғастырып отырған көкшетаулық əріптестерімізді Ақмола облысы төл басылымының ғасырлық торқалы тойымен шын жү-рек тен құттықтап, «Тіршіліктен» та-мыр тартқан үрдістің баянды болуын ті лейміз.

«Тіршіліктің» үзілмеген тамырыАқмола облыстық «Арқа ажары» газетінің 100 жылдық мерейтойына орай

14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛ 7БІЛІМ

Қылышбай БИСЕНОВ, Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті ректорының міндетін атқарушы

Өзінің бастау бұлағын осы-дан мыңдаған жылдар бұрын Платон академиясы, Аристотель ли цейі, Александрия мұражайы сияқты Еуропа жоғары оқу орын дарының құрылуынан бас­тайтын университеттік білім берудің іргетасы Қазақстанда ХХ ғасырдың 20­30 жылдары қалана бастады. Алғашқы жиырма жылға жуық уақыт ішінде еліміздегі жоғары оқу орындарының саны 12­ге жетті. Соның бірі корей халқын Қиыр Шығыстан жер аудару туралы КСРО Халық Комис сарлары Кеңесінің 1937 жылғы 21 тамыздағы қаулысы бойынша Қызылорда қаласына көшірілген Қиыр Шығыс Корей педагогикалық институтының негізінде құрылған Қызылорда педа гогикалық институты бола-тын. Бүгінгі Қорқыт ата атын­дағы Қызылорда мемле кеттік университетінің іргетасы осылай-ша қаланды. Көршілес Жамбыл, Оң түстік Қазақстан, Ақ төбе облыс тарында жоғары білімді мұ ға лімдер даярлайтын оқу орындары болмағандықтан, Сыр өңірінде педагогикалық жоғары оқу орнының ашылуы сол кезеңде тарихи маңызы зор оқиға еді.

Құрылғанына 80 жыл толып отырған Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік универ­ситеті бабалардан мирас болып ғасырлар қойнауынан жеткен білім мен ғылымның бүгінгі мұра гері десек болатындай. Осы жылдар ішінде универси-тет мамандар даярлауда өзін­дік дәстүрі қалыптасқан ір ге лі жоғары оқу орнына айналды. Білім ордасының түлектері елі­міздің түкпір­түкпірінде әр са-лада қызмет атқаруда. Олар­дың арасында Қазақстан Рес­публикасы Парламентінің депу-таттары, мемлекет және қоғам қайраткерлері, Қазақстанның Еңбек Ері, Мемлекеттік сыйлық­тың лауреаттары, өнер және мәде­ниет майталмандары, ғылым мен спорт саңлақтары бар.

Е л б а с ы м ы з Н ұ р с ұ л т а н Назарбаев өзінің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағ дарламалық мақаласында «Болашақта ұлттың табысты бо-луы оның табиғи байлығымен емес, адамдарының бәсекеге қабі­леттілігімен айқындалады. Сон­дықтан әрбір қазақстандық, сол арқылы тұтас ұлт ХХІ ғасырға лайықты қасиеттерге ие болуы керек. Мысалы, компьютерлік

сауат тылық, шет тілдерін білу, мәдени ашықтық сияқты фактор-лар әркімнің алға басуына сөзсіз қажет алғышарттар қатарында.

Сол себепті «Цифрлы Қазақ­стан», «Үш тілде білім беру», «Мәдени және конфессияаралық келісім» сияқты бағдарламалар – ұлтымызды, яғни барша қазақ­стандықтарды ХХІ ғасырдың та-лаптарына даярлаудың қа мы», деп атап өткен болатын. Осын дай ерекше талап еліміздің жо ғары оқу орындарына үлкен жа уапкершілік жүктеп отырғаны бел гілі. Ол – Елбасымыз айтып өт кендей, ғасыр талабына сай мамандар даярлап, парасатты тұлға тәрбиелеу.

Әлемдік бәсекеге қабілеттілік қандай да бір елдің сапалы бі­лімімен және ғылыми жетіс тік­терімен бағаланады. Осы рет те Сыр өңіріндегі білім мен ғылым ордасының оқытушы­профес­сорлар құрамы да нәтижелі еңбек етуде.

Үздіксіз білім беруді жүзеге асыру мақсатында университет­те көп сатылы оқыту жүйесі қалып тасқан. Бакалавриат, ма-гистратура және докторантура бағдарламалары бойынша бі лім беру қызметі 2017­2021 жылдарға арналған стратегиялық даму жос­парының алты бағыты бойынша жүзеге асырылу да. Университет негізінен Қы зыл орда облысына және Қазақ стан ның оңтүстік, оң­түстік­батыс өңір леріне маман-дар даярлауды жүзеге асыратын бол ғандықтан стратегиялық даму жоспарында жергілікті жерге қажетті мамандар сұранысы мен Қызылорда облысының индус­триялық­инновациялық даму жағ­дайы ескерілген.

Аймақтың білім, мұнай­газ ісі, құрылыс, электр энергетика сы, ауыл шаруашылығы және бас­қа салаларын қажетті кадрлар-мен қамтамасыз ету мақсатында 2013 жылдан бастап жыл сайын Қызылорда облысының әкімі Қырымбек Көшербаевтың баста-масымен облыс әкімінің білім гранттары бөлініп келеді. Биылғы оқу жылының өзінде 145 білім гранты бөлініп, оған отбасы жағдайы төмен, білім көрсеткіші жоғары талапкерлер ие болды.

2016­2017 оқу жылында «Құ­ры лыс» және «Құрылыс ма-териалдары, бұйымдары мен құрас тырмаларының өндірісі» мамандықтары бойынша доктор­лық диссертациялық кеңес жұ­мы сын бастады. Қызылорда облы сының индустриялық­ин­новациялық дамуын ескере оты­рып, 2016­2017 оқу жылынан бастап «Бейорганикалық зат­тардың химиялық технология­сы», «Органикалық зат тардың х и м и я л ы қ т е х н о л о г и я с ы » ,

«Ақпа раттық қауіпсіздік жүйе­лері» ма ман дық тары бойынша бакалавр лар даяр лау қолға алын-ды.

Қазіргі кезде университет ба­ка лавриаттың – 60, магис трат у­раның – 30, PhD докторан тураның 9 мамандығы бойынша маман-дар даяр лайды. Іргелі ұжымда 30 ғылым докторы, 240 ғылым канди-даты, 15 философия докторы, 195 магистр қызмет атқарады.

Соңғы бес жыл көлемінде уни-верситет ғалымдары өнертабысқа 75 патент алды, 54 монография, 5432 ғылыми мақалалар жарияла-ды, оның ішінде 590 ғылыми мақала халықаралық рецензияланатын ба-сылымдарда жарық көрді.

Білім және ғылым минис тр­лігінің 2018­2020 жылдарға ар-нап жариялаған ғылыми және ғы лыми­техникалық жобаларды грант тық қаржыландыру кон-курсына университет ғалымдары 37 жоба ұсынды. Оның 6 табиғи ресурстарды тиімді пайдалану, 2 энергетика және машина жа-сау, 3 ақпараттық­теле ком му­никациялық және ға рыш тық тех-нологиялар, 3 өмір және денсаулық туралы, 17 «Мәңгілік Ел» ғылыми не гіз дері, 6 агроөнеркәсіптік ке­шеннің тұрақты дамуы және ауыл шаруашылық өнімдерінің қауіпсіздігі бағыттары бойынша. Бұл ғалымдарымыздың елімізде бекітілген ғылым дамуының ба-сым бағыттары бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізетінінің айқын көрінісі.

Университеттегі жас ғалым­дар дың арасында нәтижелі ең­бек етіп жүргендері де аз емес. «Физика­химиялық талдау әдіс­тері» инженерлік бейіндегі зерт­хана жетекшісі, химия ғылым­дарының кандидаты Н.Аппа­зовтың «Инновациялық техно-логия бойынша мұнай құ рам­ды қалдықтарды өңдеу» тақы­рыбындағы жобасы «Ғылым қоры» АҚ­тың 2017 жылға ар-нап жариялаған «Ғылыми және ғы лыми­техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияланды-ру жобаларын гранттық қар жы­ландыру» конкурсының жеңім­пазы атанды.

Агробиологиялық және қол ­дан балы зерттеулер ғылы ми ор­талығы экологиялық таза өнім алу технологияларын жетіл ді­румен, сондай­ақ орындал ған ғылыми­зерттеулерді өндіріске енгізумен айналысады. Бұл

жерде «Қазақ картоп және көкөніс шаруа шылығы» ҒЗИ, «Қазақ өсім діктерді қорғау және каран-тин» ҒЗИ­мен және «Пчан Бақ ша шаруашылығы» ҒЗИ­мен (ҚХР) бірлесіп «Отандық және шет­елдік селекцияның көкөніс­бақ­ша дақылдарының сұрыптары мен гибридтерін эко логиялық сұ­рыптық сынау»; «Қылқан жапы­рақты және сән дік ағаштарды аудан дастыру» тақырыптары бо­йын ша ғы лыми­зерттеу жұмыс­та ры ұйым дастырылды.

Қазіргі заман талабы – үштілді білім беру. Әлемдік нарықта бә­секеге қабілетті мамандар даяр­лауға да қойылатын басты талап осы. 2012 жылдан бастап уни-верситетте бакалавриаттың 16 мамандығы бойынша көптілді білім беру бағдарламасы жүзеге асырылуда.

Президент Н.Ә.Назарбаевтың «5 институттық реформасын іске асырудың 100 нақты қадамы» Ұлт жоспарының 79­қадамына сәйкес мамандардың бәсекеге қабілеттігін жетілдіру, оқытушы­профессор құрамының әлеуетін арттыру мақсатында 2015­2016 оқу жылында 9 ай мерзімде 310 адам, оның ішінде 111 оқыту шы, 18 докторант, 149 магис трант, 32 студент «Eurospeak» ха лық­аралық мектебінің ағыл шын тілін үйренудің терең детілген курсынан өтті. Курс тарды Ұлыбританиядан келген лингвист­оқытушы Грэм Банкрофт және АҚШ­тан кел-ген филолог­оқытушы Роуэн Вагнер жүргізді. ЖОО­да үш тіл­ді білім беру бағдарламасы ма ­ман дықтарының жұмыс оқу жос­парларындағы пәндердің 50%­ы мемлекеттік тілде, 20%­ы орыс тілінде, 30%­ы ағылшын тілінде оқытылады.

Қазақ тілін өркениет тала-бына сай жаңғырту – өмірдің өзі ұсынып отырған қажеттілік. Жан­жақты ойланып жасалған әліпби ғана қазақ тілін дамы-тып, қолданыс аясын кеңейтіп, әлем тілдерінің қатарына қосады. Бүгінгі күні әлем елдерінің ба-сым көпшілігі латын әліпбиін қолданады. Яғни, жаңа әліпби бізге алдыңғы қатарлы ғылым мен озық білімнің мол қазынасын игеруге жол ашады. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың кемеңгер шеші міне үн қосып, қолдау біл­діру әрбір қазақстандықтың аза­маттық парызы деп білеміз. Бұл тұрғыда университет ғалымдары

бұқаралық ақпарат құралдарында өзінің ой­пікірлерін білдіріп, ғылыми тұжырымдарын ортаға салуда.

Өткен 2016­2017 оқу жылында университеттің 31 мамандығының 104 студенті респуб ликалық студенттік пән дік олимпиадаларға қаты сып, жүлделі орындарға ие болды. «Мұнай­ газ ісі», «әлеу­меттік жұмыс», «химия» маман­дық тарының студенттері алдың ғы жүл делі орындар иеленді.

Облыс аумағындағы мәдени, әдеби, тарихи мұраларды зер-делеу және отандық тарихтың өзекті мәселелеріне арналған зерт теулер жүргізу міндеттерін уни верситетте «Қорқыттану және өлке тарихы» ҒЗИ, «Архео­логия және этнография» және «Мұс тафа Шоқайтану» ғылыми­зерттеу орталықтары, «Елбасы жән Тәуелсіз Қазақстан» оқу­көр ме залы және «Мәңгілік Ел» орталығы орындайды. Бұл тұр­ғыда «Археология және этногра-фия» орталығының жетістіктері елеулі болып отыр. Орталық қызметкерлері Ресей ғылым ака­демиясының Н.Н.Миклухо­Ма­к лай атындағы Этнология және антропология институты және Ә.Х.Марғұлан атындағы архео­логия институтымен бірлесіп Сырдария өзенінің төменгі жа­ғындағы ортағасырлық қала­шықтарға археологиялық қазба­ларды жалғастыруда және Қы­зыл орда облысы аумағында орна­ласқан мәдени­тарихи объек­тілерге ғылыми сараптама және төл құжаттандыру жұмыстарын жүргізуде.

Ішкі академиялық ұтқырлық бағдарламасы Қазақстанның 20­дан астам жоғары оқу орында-рымен ынтымақтастық туралы келісімшарт негізінде жүзеге асы-рылады. Профессор­оқытушылар мен білім алушылардың сыртқы академиялық ұтқырлығы халық­аралық Tempus, Erasmus Mundus, Erasmus Mundus Partnership және басқа да бағ дарламалар арқылы жүргі зіледі. Айта кету керек, сырт қы академиялық ұтқырлық бағ дарламасын университеттің оқу және ғылыми үдерісінде жү зеге асыру үшін шетелдік ға­лымдар шақырылуда.

Алға қойған мақсатта ры мыз­дың ең маңыздысы өңірдің ақ­параттық технология саласын дамыту мен осы сала маманда-рын даярлау болып саналады.

Осыған жету үшін «КазРоботикс» қазақстандық роботты техника федерациясымен робот саласы бо­йынша бірлесіп ма мандар даярлау мақсатында меморандумға қол қойылды. Қазіргі таңда бейінді ка-федралар студенттеріне «Роботты техника» бағыты бойынша курс­тар жүргізілуде.

Университетте «E­Univer» ав то маттандырылған жүйесі жұ­мыс жасайды. Компьютерлік бағ дар ламалармен қамтамасыз ету бөлімі мамандары жасаған бұл жүйеде ректорат, құрылым басшыларының блогтары; дека-нат, кафедра, оқытушы, студент, талапкер ақпараттық жүйе ле­рі; электронды кітапхана, элек­тронды құжат айналымы; ашық білім беру ресурстары және мем ­лекеттік онлайн қызмет көр се­ту жұмыстары толық қам тыл­ған. Барлық құрылымдық бө­лім дердің қызметі мен олардың мәліметтер қоры толығымен ав то­маттандырылған. 2017 жыл дың 11 тамызында Сүлеймен Демирель университетімен бірлескен CISCO академиясы ашылды.

Барлық оқу ғимараттары мен студенттік жатақханаларда Wi­Fi желісі орнатылған. Ком­пью терлік техникалық парк тегі 1100 компьютердің барлы ғы жоғары жылдамдықты ин тер ­нет желісіне қосылған. Бү гін ­гі күні университеттің 64 ма­ман дандырылған зертханала-ры бар, оларда оқу және ғы лы­ми жұмыстарға арналған қон ­дыр ғылар мен жабдықтар ор на­тылған, 3 цифрлы тілдік зертхана, компьютерлік жобалау ор талығы жұмыс істейді.

Университетте Қызылорда об лысының, жалпы ғылым мен техниканың басым даму ба ғыт­тары бойынша, сондай­ақ оқу ор-нында жұмыс істеп тұр ған ғылыми мектептері мен бағыттарын кадрлар әлеуетімен қамтамасыз ету үшін теориялық зерттеулер, сынамалық және қолданбалы жұмыстар жүр ­гізуге қажетті жоғары білікті ғы­лыми­педагогикалық мамандар даяр лауда мақсатты жұмыстар жүргі зіледі.

Тәрбие және мәдени­көп ші ­лік жұмыстары рухани құн ды­лықтарымызды бойына сіңір­ген, өзінің жеке білімдік және шы ғармашылық әлеуетін елдің игілігіне ойдағыдай іске асыра алатын жоғары білікті мамандар даярлауға бағытталған.

Е л б а с ы м ы з Н ұ р с ұ л т а н Назарбаев өзінің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағ дарламалық мақаласында «Та­бысты болудың ең іргелі, бас ты факторы білім екенін әркім те рең түсінуі керек. Жастарымыз ба­сымдық беретін межелердің қа­тарында білім әрдайым бірінші орында тұруы шарт. Себебі құн­дылықтар жүйесіндегі білімді бә рінен биік қоятын ұлт қана та бысқа жетеді», деп адам өмі­ріндегі білімнің маңызын айтып көр сеткен болатын. Бүгінде 80 жылдық мерейлі мерекесін атап өтіп отырған университет ұжы­мының басты мақсаты да «құн­дылықтар жүйесіндегі бі лім ді бәрінен биік қоятын» жас ма­манды тәрбиелеу.

Өркениетті даму жолындағы іргелі білім ордасы–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Бүгінде тәуелсіз мемлекет ретінде әлем танып отырған қазақстандық білім мен ғылымның да тамыры тереңде. Орта ғасырлардың өзінде қазақ топырағынан шығып, есімдері әлемге танылған әл-Фараби, Қожа Ахмет Ясауи, Ж.Баласағұн, т.б. ғұламалар артына өшпес мұра қалдырды. Осындай ұлы тұлғалардың арасында әлемдік озық ойдың иесі, түркі халықтарына ортақ тұлға Қорқыт атаның орны ерекше. Тұтас түркі халықтары үшін киелі мекен Сыр өңіріндегі білім мен ғылымның, руханияттың терең тамырының бастауы Қорқыт баба өмір сүрген кезеңдермен тұспа-тұс келеді. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Нәзира ЖӘРІМБЕТ,«Егемен Қазақстан»

– Өткен ғасырда халқымыздың басы нан заманның қандай қиын­дықтары өтсе, осы №2 Жітіғара қазақ орта мектебі де соның бар­лы ғымен бетпе­бет келді. Бірақ жа былып қалмады, өрге ұмтыла бер дік. Педагогтар ұжымы бір жаға дан бас, бір жеңнен қол шыға­ратын ұйымшыл еді ғой. Өзге ұл ты көп Жітіғара ауданындағы, қа ла сындағы қазақтың нағыз қа­ра ша ңы рағы болды десем, бір өтірігі жоқ. Мектеп үшін жаны­мызды са ла еткен еңбегіміз қа­зақ тіліміз, ұлттық діліміз үшін кү рес екен ғой, – дейді білім са­ласының ардагер қариясы Жәмила Жанұзаққызы.

Аталмыш мектеп 1927 жылы ашылады. Халқымыздың басына нәубет төнген 30­шы жылдардың ішінде мектепке де оңай болмай-ды. Одан кейін соғыс басталғанда ұстаздар да, түлектер де майданға аттанады. Мектептің 1938 жылғы

12 түлегі ұстазы Шұғай Қыс тау­баевқа еріп, майданға аттанады. Солардың арасында он боздақ ту ған жерге қайтып оралмайды, сүйегі ұрыс даласында қалды.

Өткен ғасырдың 50­ші жыл-дары қазақ даласында тың жә не тыңайған жерлерді игеру, қа зір гі «Қостанай минералдары» акцио­нерлік қоғамының бастауы болған асбест комбинаты ірге тепкен жыл-дары Жітіғараны ормандай орыс қаптап, қазақтар азшылық болып шыға келеді. Еліміздің солтүстік облыстарында қазақ мектептері жабыла бастағанда, №2 қазақ орта мектебіне де тықыр таянады. Сонда мектеп ұстаздары ешкімнен көмек сұрамай, облыстағы қазақ ауылдарына аттанады. Әр аудан-нан бала жинап, ата­аналарға үгіт­насихат жұмыстарын жүргізіп, орыс мектептерінде оқып жүрген қазақ балаларын ауыстырып, әупіріммен оның жабылуына жол бермейді.

– Сол орыс мектебінен ауыс­тырылған оқушының бірі мен

едім, қазір алғысымды айтып оты ­рамын. Қазақ мектебінде оқып, көштен қалған жоқпыз, қай та ана тілімізге сусынымыз қа нып өстік, – дейді мектептің 1960 жыл ғы түлегі, Дүниежүзілік ден­сау лық сақтау ұйымы іріктеген дә рі герлердің ондығына кірген бел гілі балалар дәрігері Мария Ке ненбаева.

Мектептің мерейтойына келген Отан соғысының ардагері, белгілі жыршы Қасымхан Алдабергенов, Жаңылсын Жәкенова, Жаңылсын Жандырова, Наурызбай Әлмұхам­бетов секілді ардагер ұстаздардың қай сысын әңгімеге тартсақ та, олар мұғалімдер ұжымының

бір лігін алдымен ауызға алды. – Осы төңіректегі жалғыз қа ­

зақ мектебі болған соң ба, біз дің ұжымда намыс алдыңғы орын да тұратын. Бір мұғалімнің ашық сабағы өтетін болса, соның жұ­мысына барлығымыз кірісіп, ті­лек тес болып жүрер едік, – дейді Жа ңы лсын Жандырова апай.

– 90­шы жылдары мектебімізге та ғы да қауіп төнді, барлығы 70 бала ғана қалды. Сонымен ұстаз­дар намысты қолдан бермей, тағы да атқа қонды. Ауылдарды, тіпті өз ге аудандарды араладық, түсінік жұмыстарын жүргіздік. Соның ар­қасында 1992 жылы тек бірінші сыныпқа ғана 60 бала келіп

отырды. Оқушы саны бірте­бірте кө бейіп, 2005 жылы 620 болды. Мек теп тарлық етіп, білім сапасы төмендейтін болғандықтан, ау-дан басшылары екінші қазақ орта мектебін ашты, – дейді мерейлі мектепті көп жыл басқарған Нау­рызбай Әлмағамбетов.

1973 жылы мектеп директоры Мұса Шожановтың көп іздені­сімен мектеп те, оның интернаты да жаңа ғимаратқа көшеді, каби­неттік жүйе, тағы да көптеген жа­ңа лықтар енгізіледі.

– Мектепте ұстаздық еткен әр кү нім қуанышқа толы болатын. Оқу шыларымның мені ренжіткен күні болмапты. Соның барлығы да жерде қалған жоқ, бір­бір мамандық иесі, тамаша адамдар болып қалыптасты, – дейді арда-гер ұстаз Жаңылсын Жәкенова.

«Сіздің оқушылардың бүгінгі ба лалардан айырмашылығы неде деп білесіз?» деген сауалымызға, ұс таз көп ойланған жоқ.

– Ол кезде балалар биязы бола­тын. Олардың бойынан ұлттық мінез арылмаған еді­ау...– деп жа уап берді.

– Біздің кезімізде үлкен үзіліс­ке шығысымен оқушылар сынып­сынып болып тұра қалып ән ай­татынбыз. Сондай дәстүр болды. Патриоттық әндер. Қандай ке­ремет еді! Біздің сыныпта әр екі бала жарысып оқитынбыз. Ме­нің бәсекелесім Жақсылық Ыс­мағұлов деген сыныптасым еді, – деп еске алады Мария Кененбаева.

Тоқсан жыл ішінде мектепті екі мыңнан аса түлек бітірген екен, соның алпыстан астамы «Ал тын медаль», кейіннен «Ал­тын белгі » иегерлері атанған. Сол үздік оқушылардың бірі Бер лин Иришев – Қазақстанның Фран­циядағы елшісінің кеңесшісі, Аб­драхман Бегалинов – алтын кенін өндіру әдістерін өндіріске енгізген ірі ғалым, Ақылбек Шая х мет – елімізге танымал ақын. Бі лім ұясының мақтаныштарын осы­лай жалғастыра беруге болады. Мектеп ардагерлерін, ұжымын ау дан әкімі Абай Ыбыраев құт­тықтады. «Қостанай минералда-ры» кәсіпорны 23 миллион теңге қар жы бөліп, мектептің барлық те­ре зелерін пластикке ауыстырып, 5 интерактивті тақта алып беріпті.

Мектеп түлегі, жас әнші Жұ­махан Жәнібеков, мектептің үшінші сынып оқушысы, биыл өткен «Бала даусы» респуб ли­калық байқауының жүлдегері Яс мин Аюпова білім ұясы ме­рейтойын әнге бөледі. Шара соңында мектепті басқару ісін қо лына алған Айзада Дюкова бас таған ұстаздар мен оқушылар бүкіл сахнаны алып тұрып, білім оша ғының гимнін шырқады. Бұл намысты, бірлікті жоғары ұс­тайтын мектептің ішкі дәстүрінің жоғалмағанын айтып тұрғандай еді.

Қостанай облысы, Жітіғара қаласы

ҰЛТТЫҚ МЕКТЕПТІҢ ҰЛЫ МҰРАТЫ

Білім мен балалық шақтың тойы

ЖОҒАРЫ МЕКТЕП

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Балаға білім беретін барлық мектеп те қасиетті орын бо-лып саналады. Дегенмен өз дәстүрі қалыптасқан, ертеден үлкен шаңырақ болған, ауылдың ғана емес, елдің ұлдары мен тұлғаларын ұшырған білім ошақтары бар. Солардың бірі Жітіғара қаласындағы №2 орта мектеп биыл өзінің 90 жылдық мерейтойын атап өтті. Жәмила Аманжол осы мектепте бүкіл ғұмырын өткізген екен. 40-шы жылдары осы мектепте оқиды, жоғары оқу орнын 1953 жылы тәмамдап, тарих пәнінің мұғалімі болып істеп, зейнеткерлікке шығады. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

8 14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛКЕЛБЕТ

Дулат ИСАБЕКОВ,жазушы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты

Қазақстан оңтүстіктен ғана тұрмайды ғой. Оның өмір жо-лын біле бермейтін былайғы жұрт үшін ол тындырған істі сыдырта бір шолып шықсақ та жеткілікті.

Отырарда туылды. Әкесі мұрап болды. Шәуілдір өңі­рінде ал ғаш жеміс­жидек еккен диқан атанды. Ол қазған арық әлі күнге дейін «Айтахан арығы» деп аталады. Ел ішінде «Қыз Жібек» атанған анасы Айжа­мал Қуаныштың 13 жа сында дүниеден өтті. Ана үшін бала сы­ның ержеткенін көрмей өтуден өткен қайғы бар ма екен, сірә?..

Мәскеу Ветеринария акаде-миясын үздік бітіріп келген жас жігіт бел шешіп, шаруашылық шырғалаңына қойды да кетті. Жұмыс істегеніне бір жыл толған­да Алғабас ауданының бірінші хатшысы Нұртаза Ысмайылов оны аудан комсомол ұйымын басқа руға шақырды. Алдында тын дырар ісі мол жас маман кең­седе отырып қалудан қауіптеніп, ол ұсыныстан бас тартты. Екі жылдан соң облыстық партия коми тетінің нұсқаушысы, көп ұза май комсомол комитетінің екін ші хатшысы болып бекіді.

Арада ұзақ жылдар өткен соң ол қызмет еткен кезеңдерге на-зар сала қарасақ, ол қайда бол-сын, қай салада қызмет атқар сын, бәрінде де асқан іскерлік, тал мас ізденіс, сарқылмас қайрат, өткір батылдық таныта біліпті. Қазіргі Қазығұрт ауданының екінші хатшысы болып бекігенде ол 28 жастағы жігіт еді. Партиялық субординацияның мызғымас шеңберінде жүрсе де ол өзіне тән батылдықпен «Аудандық эко но микалық талдау бюросын» құрды. 1977 жылы мамырда Шардара аудандық атқару коми­теті нің төрағалығына бекіді. Д.Қонаев тың өзі оған бата беріп, респуб ликадағы ең жас төраға деп арқадан қақты.

Бұл жұмысқа да ол белсене кірісті. Сол белсенділіктің ар қа­сында Қызылқұм массиві Бүкіл­одақтық екпінді құрылыс алаңына айналды. Жаңа кеңшар лар ашыл-ды. Суландыру, көгал дандыру, қаланы тәртіпке келт іру, жаңа типтегі үйлер салу, еңбекші елдің еңсесін көтеру, еңбегінің еш бол­майтынына сендіре білу бол-ды мақсаты. Бұдан да ауқымды істерді еңсеруге білек сыбана кірісе бергенде тағы да қызмет ауыс тыруға тура келді. Тағы да төраға лық. Баяғы өзі істеп кеткен Ленин ауданына ауатком төр­ағасы лауазымына қайта оралды.

Мал шаруашылығымен ғана айналысатын Ленин ауданы мүлдем жаңа бағытқа бет бұр­ды. Жобада жоқ болса да, Айта­хановтың бастамасымен аудан орталығына каналдан су тарты-лып, барлық көшелермен сыл-дырап су аға бастады. Арықтар бетондалып, лотоктар тартылды. Ауданда егіліп жатқан он сегіз өсімдік дақылының қалай себіліп, қалай суарылуы және қандай тыңайтқыштарды қай мезгілде беру керектігі жайлы арнайы қойын кітапша шығарылып, әр диқанның қолына берілді.

Айтахановтың әлеуетін бұрын да көріп­біліп жүрген облыс бас­шылары оны облыс тың агро­өнеркәсіп бірлестігі төраға сының бірінші орынбасар лығына лайық деп тапты. Ауылшаруашылық басқармасы бастаған бірнеше құрылымды біріктірген алып агроөнеркәсіп бірлестігін қалай шыркөбелек айналдырғанын көрген соң, қырық жылдан кейін құрамына Бөген ауданының біраз кеңшарын қосып, қайтадан ашылып жатқан Арыс ауданына бірінші хатшы етіп жіберді.

Ауданның жеке билігі өзіне тиген Қуаныш күндіз­түні құл­шына, құшырлана жұмыс істеді. Бұл оның өміріндегі ең бір өнімді кезең болды. Ол күн өткен сайын заманның тарылып келе жатқанын көріп, аудан халқын нарыққа күні­түні дайындады. Басшылар түрлі семинар, курстарға оқуға қайта­қайта жіберіліп жатты. Қала халқы түгелдей егін егетін, саяжай салатын жер теліміне ие болды. Қалалықтар бау­бақша өнімдерімен өздерін өздері толық қамтамасыз ете алды, артығын

базарға шығаруды үйренді. Дала мен қаланың арасында өте тығыз байланыс орнады. Қала халқы ауыл шаруашылығы өнімдерімен, жеммен, шөппен толық қамтама­сыз етілді. Жылыжайлар көптеп салынып, олардың өнімі базарда қымыз, қымыран секілді ұлттық тағамдармен қатар тұрақты түрде сатыла бастады. Арыс қаласының базары Айтаханов тұсында об­лыс тағы ең арзан базарға айнал-ды. Бәрінен бұрын халықтың ру-хын көтерді. Ақындар айтысы, Нау рыз тойы, шопандар тойы кере мет қызық та мазмұнды өтіп тұр ды. Оларға Арыстан шыққан ақын д ар, жазушылар, ғалымдар шақырылды.

Бір күнде 33 көшеге қайта оралған арыстарымыздың есімі берілді. Елімізде бірінші болып билер кеңесі құрылды. Қала абат-тандырылды. Арыс – Байырқұм жолы қайтадан тақтайдай етіп жөнделді. Монтайтасқа жаңа ас-фальт жол салынды. Мек теп тәрізді әлеуметтік сала құры лыстары қатты қарқынмен жүр гізілді. Адамның ойына кел мей тін нәрсені ойлап табуға мық ты Айтаханов КСРО­да ресми түрде теміржолшылар қала сы жоқ екенін біліп алды да, Мәс кеуге барып, Жол қатынас тары ми нистрлігі алдына Арыс қа осын-дай мәр тебе беру мәсе лес ін қойды. Нәти жесінде, министр ліктің бұл жө нінде арнайы қаулысы шықты. Қалаға орта лықтан қаржы құйыла бастады.

1991 жылы Кеңес өкіметі құлап, байланыстар бірден үзілді де, көптеген тамаша бастама аяқта лып үлгермеді. Әйтсе де жаңа орта мектеп, көше арық­тарын науаландыру секілді талай іс ат қарылып қалды.

Атқарылып үлгерген істердің ішіндегі ең бір сүбелісі – Арыс ауданын Арал апат аймағына жа-татын аудандар қатарына кіргізуі еді. Отырар, Алғабас, Созақ ондай дәрежеге ие емес кезде мұн дай шаруаны іске асыру оңай бол ған жоқ. Ол үшін Монтайтаста Кеңес өкіметі ядролық сынақ жүр­гіз генін дәлелдеуге тура келді. Аудан халқы бірнеше жыл бойы жалақы мен зейнетақыға ай са­йын 20 пайыз үстеме ақша алып отыр ды. Қалекең кеткен соң оның алып тасталғаны да шындық, бі­рақ Айтахановтың көмегімен ол қайтадан қалпына келтірілді.

1993 жылдың мамыр айынан желтоқсан айына дейін Қуаныш Айтаханов облыс әкімінің идео­логия жөніндегі орынбасары қыз­метін атқарды. Ордабасыдағы үш елдің президенттері бас қосқан ұлы тойдың басы­қасында жүрді. Маусым айында облыста идео­логия мәселелеріне арналған кеңес өткізді. Айтахановқа жүк­тел ген әлеуметтік, сауда сала лары да бір ретке келіп қалып еді, тек облыс басшысы ауысты да, Айта­ханов жұмыссыз қалды.

Біраз күннен кейін оған қатал қыстың қаһарына тап болған Созақ ауданына бару ұсыныл­ды. Айтаханов ойлануға бір ай сұрап, еңбек демалысына кетті. Демалыстан келген соң Мәжіліс сайлауына түспей, жауды көрсе арқаланып кететін батырларға тән мінезбен қиындыққа қарсы шапты. Қарашаның ортасынан бері малы қорадан шыға алмай қалған аудан жүз жылда бір ғана болатын жұттың алдында тұр еді. Малынан түгел болмаса да соған жуық айырылуға тиіс аудан Айтахановтың төтенше жағдай жариялап, Премьер­Министрге тікелей шығып, Алматы, Ақтөбе, Көкшетау, Орал, тағы басқа да облыстардан жем­шөп, жанар­жағармай, Үкіметтен облысқа тиесілі 44 миллион теңгенің, сол кездегі 8­і бір долларға тең тең­ге нің кезінде 24 миллион теңге көмек ті Созаққа бөлдіртіп алып қайтуының арқасында апаттан аман қалды. Жем мен шөп мем­лекеттің де, жекеменшіктің де ма-лына тағы екі жылға жетті...

Бұдан соң жекешелендіру әкімнің талабының арқасын­да мал дың басы бар кезінде тез жүр гізілді. Аудан оны облыс­та бірінші болып аяқтады. Сол себепті аудан қазір облыстағы мал басы ең көп аудан атанып отыр. Ал кейбір әкімді тыңдағысы келмей, кеңшар директорының айтқанынан шыға алмай, меншігін алуға асықпаған жерде, мысалы, «Созақ» совхозында үш жылдан кейін 70 мың қойдан 7 мың қой

ғана қалды. Бәрін бастық бартер-мен тауысты...

«Ең алдымен халықтың ру-хын көтеру керек, өйткені эко-номиканы өркендету ертелі­кеш ор нына келетін нәрсе, халық дің­гегінен айырылса оны қал пы на келтіру қиын», дейтін Қале кең Созақта да елді бірлікке, тату ­лыққа, ынтымаққа, намысын оя­ту ға шақыратын талай игілік ті іс­шара лар өткізді. Сұлтан бек Қожа новтың 100 жылдық ме­рей тойы Сүгір, Төлеген Мом ­беков, Төлеген Тоқбергенов, Бә­ти ма Батырбекова, Асқар Сүлей ­менов тің мерейтойлары да рес ­пуб ликалық деңгейде өтті. Баба Түкті Шашты Әзиз, Ыс қақ баб, Қарабура, Саңғыл би кесе не­лерінің жөнделуіне, жаңадан са-лынуына әкімнің септігі тиді.

1999 жылы өмір жолы Қале­кеңді Сайрамға алып келді. Сырты жақсы көрінгенмен ішкі дүниесі ойсырап, қарызға бел-шеден батқан ауданның алты жыл қордаланған қарызынан құтылып қана қоймай, бюджет кірісін үш жылда үш есе өсірді. Аудан тарихында қазақ тілі тұң ғыш рет өзінің мемлекеттік мәрте бесіне ие болды. Сайрам қазақша сөйледі. Аудан орталығы Ақсукенттегі базарға айналып кеткен орталық дүңгіршектерден тазартылып, «Мәртөбе» жаңадан салынды. Оған Үкіметтің ар-найы рұқсаты алынып, Абылай ханның асқақ ескерткіші орна-тылды. Ардагерлер мен Құрметті азаматтар саяжолдары ашылды. Әбіш Кекілбаев «Қазақта бұдан асқан киелі жер жоқ» деп атаған, Еуропа қара түнекте отырған кезде қазақ парламентаризмінің алтын бесігі болған, Тәуке хан «Жеті жарғы» секілді заңнама­лар жинағына қол қойған атақты Мәртөбе қалпына келтірілді, жан­жағы абаттандырылды, қайтадан ел жақсылары бас қосатын орынға айналды. 2003 жылы Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев Сайрамға келген сапарында оны арнайы барып көрді.

Бала кезінде кетіп, қырық үш жылдан соң туған жеріне әкім болып оралған Қуаныш Айта­хановтың Отырарға айнал дырған екі жылдың ішінде сіңірген еңбегі ұшан­теңіз. Бәрінен бұ рын ол халықты оятты. Аудан әкім шілі­гінің қызметкерлері демалыс күні дегеннің, еңбек демалысы деген­нің не екенін ұмытты. Екі жыл олар үшін екі күндей зу етіп өте шықты. Есесіне қанша жұмыс тын дырылды, қанша маман, қанша басшы «Айтахановтың академия-сынан» өтті, тәлім­тәрбие алды.

Халықтың бағы болған «Аудан ның 2004­2007 жылдарға арнал ған даму бағдарламасы» жаса лды. Бағдарлама негізінде аудан ға миллиардтаған теңге қар­жы бөлінді. Болашақта жаңадан 60 мың гектар жер игеріліп, оған сырттан ұшарға қанаты бол май отырған мыңдаған қандас тарымыз көшіріліп әкелінді. Бұл үрдіс бас­талып та кетті. Аудан да таза ауыз су мәселесі түбе гейлі ше шімін тапты. Жерді тұздан ды рып жібер­ген ыза суға қарсы кү рес пәрменді түрде жалғасып жатты.

Үлкен үйге не керек болса, отау үйге де сол керек. Облысқа не керек болса, ауданға да сол керек. Үл кен республика ауданнан, ал ау-дан ауылдан құралады. Аудан бас­қар ған адамның жұмысы об лыс қа қара ғанда, әлдеқайда қарбалас.

Орын адамды емес, адам орын-ды көркейтеді. Аудан басқарып жүріп беделі мен абыройы об-лыс басшыларынан да асып түсіп жататын Айтахановқа осы абы-ройы алдынан көлденеңдеп шыға берген секілді. Бірақ Айтаханов ешкімге өк пе лемейді. «Басшылық қайда жібер се, бәрінде де өз мін­детін адал ат қаратын» іскер де пара сат ты азамат. Ол атақты Жаяу Мұса секіл ді: жаяу қалса да есі мі атты кісі ден ешқашан кем ата лып көрген емес.

Ылдидан салса төске озған хас жүйріктің шабысы әлі шау тарт қан жоқ. Адам жасына қа­рап емес, басына қарап бағала на­ды. Ол жүріп өткен өмір соқпақ­тары сол жолда қалдырған ісі­мен, айшықты ізімен өлшенеді. Тіпті жүзеге асыруға реті келме-ген іргелі ойларының өзі оның азаматтық тұлғасын ел алдында биіктете түскен.

АЛМАТЫ

– Кеше кешкісін ауданға Мәс­кеуден Нұрғиса Тілендиев келіпті. Газетіңе ұлы композитор жайлы жазып бермейсің бе? – деп Жақан Тайжанұлының таңдайы таңқ етті. – Бұдан артық қандай жаңалық болады?

Ойланып қалдым. Күтпеген кез десу болатындай. Редакция тап сыр масын күтіп отыра берсем, уақыт өте бермей ме деген оймен Жақаңа қарап:

– Нұрғиса ағаны қайдан табуға болады? – деп сауал тастадым.

– Естуімше қонақүйге орна­лас қан тәрізді. Біздің үйдегі Алуа жеңешең Нұрғисаның қарын дасы болып келеді. Біреуі шапыраш ты­ның ұлы, біреуі шапыраштының қызы. Мен жұмысқа жиналып жат қан да ол: «Ағама барып сәлем бере мін», деп айтқан еді. Шамасы, қазір сол жақта шығар. Сен де ба-рып қайт, – деп, тиянақты тапсыр-ма берген болды.

Редакция мен қонақүйдің арасы қол созым жер деуге болады. Екінші қабаттағы №1 люкске жақындап келіп, бөлме есігін қолымен жай ғана тақылдаттым. Менің дыбыс бергенім естілмеді ме, әлде басқа себебі болды ма, іш жақтан жау-ап болмады. Қалың есіктің тұтқа­сын мығым ұстап, есікті айқара ашып, «Ассаламағалейкум, ардақ­ты Нұрғиса аға», деп бөлмеге батыл дау болып кіре бердім.

Қадірлі қонағымыз бар пейілі­мен беріліп, сол қолымен күй тар-тып, шабыттанып отыр екен. Күм­бір летіп күй тартқанда қорғасындай балқи тын болуы керек, көз алдына түсіп кеткен шашын қайыруға да шамасы жетпей жатқан сияқты. Арқасының қозғаны соншалық, бір орнында бәйек тауып отыра алмай-тын тәрізді. Ақыры, тартқан күйін аяқтап барып:

– Сіз кім боласыз? – деп на-зар аударды. Дауысы өктем әрі тосын шықты. Мені жақтырмаған сыңайлы.

– Облыстық газеттің меншікті тілшісімін, сізден сұхбат алуға кел-ген едім.

– Мен ешқандай тілшіні шақырт­қан жоқпын. Бөлмеден шығып тұрыңыз, – деді ашу шақырғандай.

Ұлы тұлғадан осыншама сөз ести мін деп ойламаған мен абайсыз­да шоқ басып алғандай шошындым.

Салым суға кетіп, түске жақын үйіме әзер жеттім. Табалдырық­тан аттай бере телефон шырылдап қоя берді. Жедел трубканы құла­ғыма тосып едім, хаттар бөлімінің меңгерушісі екен:

– Жақында ғана Мәскеуге «Оты­рар сазы» ұлт­аспаптар оркестрін бастап барған Нұрғиса Тілен диевке КСРО Халық әртісі ата ғы беріліпті. Сол кісі Алматыға ба ра жатып, Шуға ат басын бұрып ты. Жедел детіп жолығып, сұхбат ал ға ның дұрыс болар еді. Жазған дү ниең бүгінгі нөмірге салынады, – деп ескертті.

Бөлім басшысына мен Нұрғиса ағай туралы жазып бере алмайты-нымды ашып айттым. Ол:

– Неге жазбайсың? – деп таңыр­қа ғанын дауысынан аңғардым. Болған жайды боямасыз баян­дауыма тура келді. Ол бас редактор­мен ақылдасып алып, хабарласаты ­нын айтты. Арада сүт пісірімдей уақыт өтпей жатып бөлім меңгеру­шісі тағы да хабарласып, маған түс ауа аупарткомның бірінші хат шысы Нұрғали Торғаевқа жолығуым ды ескертті. Жазған құлда шаршау бола ма? Түстен кейін аупартком-ды бетке алып, ұшып бара жатқан­мын. Алдымнан Әбекең қарсы жо лық ты. Асығып, аптығып бара жат қанымды байқаған болуы керек.

– Қос өкпеңді қолыңа ұстап қай­да барасың? – деп алдымды бөгеді.

– Өткен­кеткен жайларды қыс­қаша баяндап бердім. Ол көп ой-ланбастан:

– Бірінші хатшыны мазалап қайтесің, менімен бірге жүр. Нұр­ғиса ағаңмен жолықтырамын – деді.

– Сіз ол кісіні танисыз ба?– Танығанда қалай, жақсы та-

нимын...Бөлмеге кіріп барғанымыз сол

екен, қонағымыз оң қабақ танытып:– Қалай қусирақтарым, кел­

діңдер ме? – деп жарқын үн қат­ты. Түске дейін гідей емес, Нұр­ағаң ның жүзі жа дырап тұрға ны на сенер­сенбе сімді білмедім.

– Нұреке, мына жігіт облыстық газеттің тілшісі еді, сізден сұхбат алғысы келеді, – деп Әбекең төте­лей сөз сабақтады.

– Бұл жігітті танып қалдым. Қа­дал ған жерінен қан алмай қой май ды екен. Алдымен ертеңгі сағат 10­да басталатын репетицияға қатыссын...

Ақыры не керек, ойға алған

шаруам ның оңтайлы сәті түсіп, Нұра ғамен сұхбаттасып, оқырман­дар назарына көркем дүние ұсын­дым. Атап айтар жай, Нұре кең Әбе­кең ді шынайы сыйлайтын дығы на көз жеткіздім. Өзара бір кездесуінде Нұр ғиса Тілендиев Әбдімомын ды құшағына алып тұрып:

– Мен сен сияқты күйші емес пін, музыкантпын, – деп қадір тұтқан­дығы күні бүгінге әлі есімде.

Таңертеңгілік уақытта Әбекең жақсы доспен өткен жарқын жүзде­су лерін еске алып, шабыттанып отырған сәтінде телефон шыр ете қалды.

– Иә, тыңдап тұрмын.– Папа, сүйінші, немерелі болды­

ңыз, отбасыңыз тағы да бір батыр­мен толықты, – деді үлкен ұлы Талғат.

– Бәрекелді балам, байғазыңды беремін.

– Есімін қоюды сізге жүктеп отырмыз.

– Шешімдерің дұрыс екен. Ұлдың аты Нұрғиса болсын! Қазақ­тың игі дәстүрі осы емес пе? Аты аңызға айналған тарихи тұлғаның атын телісек, атымен бірге атағы да жұғысты болар...

Ұлыларды ұлықтауда, олардың есімдерін есте сақтауда Әбекеңнің ісі көпке үлгі бола алады. Мәселен, кенже ұлы дүниеге келгенде оның есімі Әбілахат болсын деп өзі қойған­ды. Бұл абзал да ардақты ағаның есімі елге кеңінен танымал композитор Әбілахат Еспаевқа де-ген зор құрмет десек, жарасымын тапқандай. Еспаевтың басқа әндерін былай қойғанда, «Ұстазым, менің ұстазым» әні арқылы бүкіл қазақ мұғалімдерінің атақ­даңқын асыра-тын рухани ескерткіш іспетті.

Қырық төрт жылдан аса уақыт өнерсүйер қауымының ыстық ықыласы мен сүйіспеншілік сезімі­не бөленген Әбекеңнің «Ерке сыл­қым» күйінің даңқы алыс қа тарап тұр. Осы күй жаңа шық қан кезде Шымкенттегі бауыры, інісі, қала­мы жүйрік қаламгер Қа рауыл бек Қазиев арда тұтқан аға сына теле-фон шалғанда: «Ақса қал, біздің Оңтүстіктің таңы «Ерке сыл қым­мен» атады, кеші «Ерке сылқыммен, батады» деп қуаны шын бөлісетін көрінеді. Бір орайы келгенде Әбе­кеңнен ініңіз сізді неге ақсақал деп атап кет кен дігін сұрағаным бар. «Қарауыл бек пен Әлдиханнан екі жас үлкен дігім бар. Бәлкім, содан болар екеуі де мені «ақсақал» дей­тұғын. Оның жай­жапсарын екеуі­нен ашып сұрамаппын.

Құдайға шүкір, сұлулықтың сим волына, жастық шақтың жалы-нына, мөлдір махаббаттың мәйе гіне ай нал ған «Ерке сылқым» күйі нің айы оңынан туып, бағы жанды. Қо­лы на домбыра ұстаған екі қазақ тың бірі «Ерке сылқымды» тарт па са сахнаға шықпайтын болды. Бал ғын жастан бастап, қарт тық қа қадам басқандар да «Ерке сыл қым ды» шертпейтін болса, көңіл дері көн­ші мейтінін, айыздары қан байты­нын анық сезінді. Қан дай ауылда қандай той болса да, қай қалада қандай байқау ұйым дас ты рылса да «Ерке сылқым» күйі орын далмай өтпейтін болды. Бұл күнде «Ерке сылқым» күйін Желді бае в тың күйі дегеннен гөрі елдің күйі, ха лықтың күйі десек жарасатын сияқты.

Өмірде шаттанып, қуана білетін Әбекең тіршілік түйткілдеріне тебі­рене де біледі. Ауылға ат басын бұр ғанда әкесінің құрдасы Ыды рыс ақсақалға арнайы сәлем бермесе көңілі көншімейтін, көңілі көтеріл­мейтін. Ол қай кезде де сәлем беріп бара қалса: «Өзіңдей перзенті бар Желдібайдың арманы жоқ шығар» деп сақалын сауып, өзегін өртеген өксігін баса алмайтын. Бұл көріністі көзбен көріп, жүрекпен сезінген Әбекең алғашында «Ыдырыстың шертпесі», кейін «Ыдырыс» атты күй шығарды. Жар сүйсе де бала сүй меген шерменде көңілдің ішкі

жан күй з елісін күй арқылы жеткізе білді.

Ердің жасы елуге жетпей, өмір­ден ерте озған Қарауылбектің қазасы да оның қабырғасын қайыс тырып, ет жүрегін езгіледі. Болаша ғы нан көп үміт күттірген қаламгер бау-ырын таусыла жоқтаған Әбекең «Бозжігіт» күйін шығарды. Өйткені Қарауылбек аға республикалық байқауларға қатысқанда өз тегін жа-сырып, «Бозжігіт» деген бүркеншек атын пайдаланатын. Бұл күй жа-зушы ағаның өзі тірі кезінде өзіне қой ған аты сақталсын деген ниет­ті қуаттаумен сабақтасып жат қан сыңайлы. Сонымен қатар Ә.Жел ді­баевтың «Сұлу төр», «Қызыл гүлім қырдағы», «Шырай лым» және тағы басқа әндері әлі күнге де йін күміс көмей ән ші лердің репертуарынан түсіп көр ген емес. Оның рухани мұрасы бай болғандықтан, жыл сайын шы ғар машылық кештері өткізі ліп тұрады. Атап айтқанда, көрер мендер алдындағы есепті кез десулері Алматы, Шымкент, Атырау, Астана, Тараз қалаларында өткі зіл геннің өзі айтуға ғана жеңіл нәрсе. Бұл кездесулердің астарын-да қаншама тер мен ізденіс жатыр десеңізші?! Осы кездесулердің көбі сінде Әбекеңнің күйлері мен ән дерін Құрманғазы атындағы ака­де миялық ұлт­аспаптар оркестрі сүйе мелдегенін сүйіспеншілікпен жет кізе білу бір ләзім. Аталмыш оркестрге белгілі дирижерлер Жанас Бекентұров пен Айтқали Жайылов жетекшілік жасады. Ұзақ жыл-дардан бері Әбекең академиялық оркестр мен шығармашылық одақ құрып, тығыз байланыста жұмыс істеп келе жатқан жайы бар. Бұған ұлт тық оркестрдің жиырмадан аса туын дысын сүйемелдеп келе жат­қа нын айтсақ та жеткілікті.

Бірде Шуға Әбекеңмен бір жыл­да туған құрдасы, сырласы, қоғам қайраткері, ақын Арғынбек Бек­босын арнайы іздеп келді. Құтты қона ғына қой сойып, өзіндік құрмет көрсеткен күйші­композитор ақ дас тарқан жайғызып, 1937 жылы дү ниеге келген жақсылар мен жай­саң дардың біразын жинап алды. Бал ғын шақтарын Ұлы Отан соғы­сы ның ауыртпалығы жаншыған құр­дастар түннің бір уағына дейін өзара әзілдесіп, қалжыңдасып күлкіге қарық болған­ды. Бәрімізде де қатар – құрбы бар­ау, бірақ бұл кісілердің бір­біріне деген шынайы қарым­ қатынастарын қара сөзбен айтып жеткізу екіталай дүниедей көрінді.

Қазақ әдебиеті мен мәдениетінің жарық жұлдыздары Қарауылбек Қазиев, Арғынбай Бекбосын, Әлди­хан Қалдыбаев және Әбдімомын Желдібаев бір­біріне бауыр басқан, бір­біріне қадірі асқан дарқан көңіл достар еді. Олардың әрқайсысының орны бір бөлек екенін үнемі мақтан тұтатын Әбекең ізгі жандар жайлы әсерлі әңгімелерін аузынан таста-майды. Достыққа адал, парасат-ты пейілінен айнымаған жанның жүрек жылуы алаулағанның үстіне алаулап келеді. Бұл да болса оның жақсы жақ тары ның бір парасы деу­ге болады.

Тәңірі тал бойына талант дарыт­қан елден ерек туатын өнер ие­лерінің де болмысы бөлек. Сайын дала ның үнін күмбірлеген күйіне теліп, домбырадан төгілте тасытып, сегіз сері күн кешіп, өнерде өзінің қолтаңбасын қалдырып, өнердің өресіне шығып қана қоймай дәстүр жалғастығын жаңғыртып, ұлы өнер ұрпаққа да ұласатынын дәлелдеген өнерлі жандар өлкесі өнерге өз үле­сін қосуда. Перзенттерінің ішін де ата өнерді үлгі тұтқан, бойына та­лант тың дәні егілген ұлы Тал ғат­тың да, Талғатынан тараған неме­ре лерінің де өнерге бейімдігі ба-сым. Талғаттың жары Сәуле Желді­баева да өнер ауылынан алыс емес. Өнерлі отбасының өлкесіне табан тіреген келіннің келістігі, бұл да бір Алланың қалауымен шығар. Тал ғат пен Сәуле ортасының көрі ­гін қыздырып, көрген жанды сүй ­сінту мен келеді. Заман ағы мы нан қал май өнерді білім­білік тілік пен ұш тастыру жолында еліміз дің маң ­да йалды оқу орындарын бірі үз дік тәмамдаса, бірі әлі де оқу үс тінде. Талғат Желді баев А.Жұ б анов атын­дағы музыка мек те бін, одан соң кон­сер ватория ны бі тір се, Талғаттың қызы Меруерт Жел ді баева Қазақ ұлт тық му зыка академия сының дом­быра факуль тетін ойдағыдай тәмам­дады. Неме ре лері Меруерт пен Шал қар да бір не ше рет шетелдер ге де барып, қазақ тың ұлттық өне рін үл кен сахна лар да асқақтатып жүр.

Елбасының саясатының нәти­же сінде елімізде ұлттық мәдениет пен өнерге мемлекеттік қолдау жан­жақты жасалып жатқаны бел гілі. Соның айғағы – екі жыл-да бір рет Тәуел сіздік күні қар­саңын да бері ле тін мемлекеттік сый лық. Міне, осы сыйлыққа «Пара сат», «Құрмет» ордендерінің иегері, Қазақстанның еңбегі сіңген қай раткері, күйші­ком позитор Әбдімомын Желдібаев лайық деп білемін. Өткен ғасырдың 70­жыл-дарында дүниеге келсе де, күні бүгінге дейін маңызын жо ғалт­паған «Ерке сылқым» күйін біл­мейтін қазақ кемде­кем шығар...

Ахметжан ҚОСАҚОВ,Қазақстанның еңбек сіңірген

қайраткері

Жамбыл облысы, Шу ауданы

ӨНЕГЕ ӨРНЕКТЕРІЕСІМІ ЕЛГЕ ЕЛЕУЛІ

Күйшінің күнгейі мен күңіренуі

(Эссе)

Ылдидан салса төске озған ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––...Сексенінші жылдардың орта тұсында Жамбыл облыстық газетінің Шу, Мойынқұм аудандары мен Шу қаласындағы меншікті тілшісі болғанмын. Көгілдір көктемнің сәуір айының соңына таман екі күн бойы Мойынқұм ауданының шаруашылықтарын аралап қайтқан едім. Келген күннің ертесіне «Шу өңірі» газетінің редакциясына бет түзедім. Журналистер қауымы темекілерін тартып алып, кабинеттеріне жайғаса бастаған. Умэльс, Жақан, Жанайдар ағаларыма сәлем беріп: «Не жаңалықтарыңыз бар?» – деп ортақ әңгімеге тарттым. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Өмір деген – аламан бәйге. Сол аламан бәйгеге алу-ан түрлі жүйрік қатысады. Алуан-алуан жүйрік бар, бәрі де әліне қарай шаппақ. Сондай аламан бәйгеге қатысып, ұлы дүбір үшін туылған тұлпар тұяқ жүйріктер болады. Бабы бар да бағы жоқ, әлгіндей ұлы дүбірлерге араласа алмай, сырттан ат дүбірін естігенде көзіне жас алатын Абсент секілді, «бұғалық түскен асаудай, бұлқынып үзіп қаша алмай» (Нартай) ауыл мен аудан көкпарының бас бәйгесімен амалсыз қанағаттанып, қорада кісінеп шау тартқан жүй ріктер аз болмаған. Қуаныш Айтахановтың білік-тілігі мен іскерлігі, зор ұйымдастырушылық қабілеті мен кісілік тұрпаты, жоқты бар, барды бай ете біле-тін, қай ауданды басқарса да көгерте білетін, жат-қан ды тұрғызып, жалқаудан жампоз жасайтын ерек-ше қабілет иесі екенін Оңтүстік өңірі жақсы біледі. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛ 9РУХАНИЯТ

– Жеңіс Кәкенұлы, шебер ха наңыз­да дәл бүгін не жазып отырсыз? Көңі­ліңіздің көк жие гін мазалаған мақ сат қа жетуге бір табан жақын да дыңыз ба?

– Міне, Астанаға қоныс аудар ға ныма 20 жылдай уа қыт болған екен. Содан бе рі күн де көргеніміз – қала кө рі ніс тері. Жазы-қысы, көк тем-күзі. Жауын-шашыны, бо-раны, ап та бы-ақырабы деген дей. Өскені-өнгені, көз алдымызда зо райғаны. Енді сол көріністер менің бол мысыма сіңіп, шеберханама кіріп сурет ке айналып жатқан жайы бар. «Қала көрі ністері» се-риясын жазып жүрмін.

Мақсат туралы айтсақ, ол өзі кезең-ке зеңімен келетін нәр се көрінеді. Біре-уіне шық саң – екіншісі көлбейді. Үшін-шісіне «уһ» деп шықсаң одан әрідегі қол бұлғайды. ...Солай, әзірше мақсат көкжиегім әлі жеткізер түрі жоқ. Оның өзі жеткізбегені де жақсы шығар? Мақ-сатқа жетіп оның төбесіне ту тігіп, «мен болдым» десем, онда суретші ретінде де тоқтап, тоқырап қалатын шығармын?

– Сіздің тау самалына маң дай тос­қан өршілдігіңіз «Сәй гүлік семантика­сында» айқын байқалып, онымен қа бысып жатады. Тіпті жыл қылар та қырыбының өзіне ғана жүзден аса жұ мыс арнадыңыз. Қамбар атаның қадір­қасиетін қоғамдағы бүгінгі ұр­пақтың бойына қаншалықты сіңірдім деп ойлайсыз?

– Ұлттық құндылықтар дейміз ғой, ер тегілер, мақал-мәтелдер, әдет-ғұрып, менталитет, ән-күй сияқты. Мен қазақтың сол ұлттық құнды лықтарының ішіне жыл-қы жануарын да кіргізген болар едім. Өйт кені арғыдағы сақтар, бағзыдағы түркілерге бармай-ақ қояйын, берідегі Қазақ хан дығын құрған Керей мен Жә ні-бек бабаларымыздан тартып, кешегі қан қасап жасаған қызылдар дәуіріне дейін бізді арқасына мінгізіп алып келген, басқа емес, Қамбар ата тұқы мы. Сондықтан мен жаз ған картиналардың да орайы «Сәйгүліктер семантикасымен» ұштасып, өріліп көрермен ал дына жетуде.

Адамның қуанышы-шатты ғымен қо-сып аттардың азабын да жазғым келді, адам ке йіп ті, адам образды қылып. Биік бір әндей етіп, Адам мен Жылқы тандемін жазсам деймін, Исатай батыр мен Ақтабан аттай тұтастырып. Құлагер

мен Ақанның арасындай, қыл өткізбей, Кенежирен мен Жұматай Жақыпбаевтай жақын етіп. Уақыт жеткізсе, Тәңір жазса.

– Ата­анадан қалған мұ ра ла ры­мыз ды көздің қара шығындай сақ тау қанымыз ға сіңген, оны жасыру мүм ­кін емес. Үйіңізде ата­анаңыздың қол­дарынан шыққан немесе ар ғы ата­баба ларыңыздан бе рі көненің көзіндей болып ке ле жатқан қымбат санала тын өнер туындылары бар ма?

– Біз шаңырақ көтергендегі ше шемнің тігіп берген төр көрпесі әлі күнге көз алды мызда, төрімізде жатыр. Көздің жауын алатын, сондай сәнді көрпе. Біздің үйге келген су рет шілер сол құрақ көрпеден көз ала алмай, «ойпыр-ай мы-нан дай шедеврге отырудың өзі обал ғой» деп тұрғаны. Үйі міздегі мүліктің ең басы, дүниеміздің қымбаты сол, анам тігіп бер-ген құрақ көрпе.

– Ата­анамыздың өнерін айтқан кез де арғы тамырымыз ұлттық өне­рімізден айналып өте алмаймыз. Ұлт­тық өнерімізді ұрпақтан­ұр паққа мұра етіп жеткізген, оған себепкер болған ұс та­шеберлер туралы қан шалықты бі ле сіз. Нағыз ұста­шебер дегенде кім­дер ді ауызға аламыз?

– Әріге бармай-ақ, кешегі дүниеден өт кен Дәркенбай Шоқпаровты, ол кісінің қия мет еңбекқорлығын айтар едім. Сосын бүгінде көз алдымызда жүрген Бе рік Әлі бай, Сержан Баширов, Асыл-мардан Қадырбаев, Ес тай Дәубаевты, аға йынды Құл мановтарды қосамын. Әсі-ресе, осы шеберлердің арасы нан Сержан Башировтай заман дасымыздың орны мен үшін ерекше. Ол – баяғыдан келе жат қан зергерлік-ұсталық өнер ді игеріп, тереңін зерттеп, құ пиясын меңгеріп қоймай, осы заманға не керегін біліп қана қоймай, болашаққа немен бару ды жақсы білген нағыз шебер дер едім.

Халқымыздың зергерлік өне рін сонау биіктен қарап, үне мі назарымда ұстап отыр мағандықтан, көз алдым дағы ше-берлер туралы һәм Сержан туралы ғана айтып отырмын. Ал ол сияқты, еліміздің түкпір-түкпірінде мен білмейтін шебер-лер мол болуы бек мүмкін.

– «Ақ зер» кітабын жазды ңыз. Сурет шілердің өмірі мен шы ғарма­шылығына арналған бұл кітап өз

оқыр мандарына жет ті ме? Оның жал­ғасы бола ма?

– Суретшілер туралы жур налист, жазушылардың жаз ғанын оқып жүрміз. Ол кісілер қанша жақсы жазса да, бүтін-дей беріліп жазса да бәрібір сырттай жа-за ды. Бейнелеу өнерін ішінен сыртқа қарай лықсыта жазатын, дәмін, тұзын, сырын түсініп, жұлын тұтасынан өткеріп, түсініп емес, сезініп жазған мүлде бө лек. «Шымшық сойса да қасапшы сойсын» деген сөз бар ғой, мольберт пен палитра-ны ажырата білмейтін адамдардың сурет өнері туралы жазып отырғанда қарным ашқандығынан ақырында қо лыма қалам алып жазып кет тім. Бұл да маған Құдай та ғаланың берген тағы бір мүм кіндігі екен.

«Ақ зер» кітабым оқырман кеміп кеткен мына заманда кең көсіліп, мол тиражбен шықты деп айта алмаймын. Бірақ сол аз ғана тираждың өзін, бір өзі – бір топ адамды елестететін, сөзді-өнерді түсінетін адам дардың қолдарында кеткені мен үшін мерей. Кітаптың Шымкент қаласында тұра тын Бегіман Ысқақ атты қариядай, Атыраудағы атақ ты Илья Жақановтай, Тұз ды бастау дейтін ауыл-дан Серік Нұрлыбаев, Қапшағай қа-ласынан үнемі хабарласып тұратын Пернегүл Оспан қызындай кемел оқыр-манда рымның оқып шыққаны үшін өзімді бақытты санай мын. Сондай-ақ Төлен Әб дік, Серік Ақсұңқарұлы, Ай-гүл Кемелбай, Асылзат Арыс танбек тұрпатты қалам иеле рінің, Мүсілім Әмзе сияқты музы ка маманының, Айнабек Оспа нов, Қайырбай Зәкіров, Сей сенхан Махамбетов, Құр манғазы Ақашев, Зей-нел хан Мұхамеджанов, Әділ ғали Баяндин

сынды сурет шілерімнің «Ақ зерді» үтір-нүктесіне дейін қалдырмай оқып шыққаны мақтаныш.

Жалғасына келсек, «Қазақ бейнелеу өнерінің әлемдік дең гейдегі алатын орны қандай?» деген сұрақ төңірегінде өнер-танушылармен ақылдаса отырып «Ақ зердің» келесі кітабын жазсам деген ойым бар, Тәңір жеткізсе.

– Шынын айтыңызшы, сурет өне­рінен отбасылық бюджетке ай тар­лық тай пайда бар ма, жұмыс тарыңыз көп сатыла ма? Сатылса қым бат па, ар зан ба?

– Мен ес білгелі сурет ші болсам деп армандадым. Шү кір, адаспай суретшілік жолына түстім. Әуелі газет-жур налдарға суретші болып барсам, кейіннен кітап баспасына жет с ем, осы күнге дейін от ба-сымды, бала-шағамды сурет салуға кет-кен еңбектің нәти жесімен асырап келеді екенмін.

Ал енді салынған карти налардың бағасы салыстырмалы. Деңгейіне, сю-жетіне, көлеміне, салыну жетістігіне байланысты түрлі бағада өтеді. Отбасы қорынан артылғаны туған-туысқа, кө-мекке мұқ таж жандарға ақырындап же -тіп жатқан жағдайы бар. Сурет шілік сапарында жүріп, бір күн де ас-судан, мү ліктен та рық қан кезіміз болған жоқ. Құдайдың суретші етіп жарат қанына мың шүкір.

– Әңгімеңізге рахмет.

Жанұзақ МҮСӘПІР,Қазақстан Журналистер және

Суретшілер одақтарының мүшесі,Мәдениет қайраткері

Қазақ елінің ұлы мұраты жолын­дағы ұлттық­рухани құндылықтарды айқындап, көсемдікпен жіктеп көрсет­кен замана қайраткері Елбасының «Бо ла шаққа бағдар: рухани жаң­ғыру» атты стратегиялық байыпта­масында: «Қазіргі қоғамда шынайы мәдениеттің белгісі – орынсыз сән­сал­танат емес, керісінше, ұс там ды лық, қанағатшылдық пен қа ра пайым­дылық, үнемшілдік пен орынды пай­далану – көргенділікті көр сетеді» деп айтылған.

Иә, орынсыз, жөнсіз, даңғаза дағ-ды-әдеттер, пасық пысықайлардың шай танның дұғасындай мағынасыз балдыр сөздері салтанатты асқақ ауди-ториялардың да, жиын-тойлардың да, жиналғандардың да берекесін кеті-ретіні анық. Жалған намысқа тырысу, өткінші қызыққа берілу хақында дана халқымыздың: «Өсер елдің ба ла сы қо-зысын бағып қой қылар, Өс пейтін елдің баласы қойын сойып той қылар» деген нақылы бар-ау! Ұлы жұр тымыздың ұлық, озық мәдени-та рихи дәстүрлері, асыл өсиет-ғиб раттары, қарекеттері, адам-гершілік қа сиеттері – Мәңгілік Елдің төрі не шы ғаратын, руханият кеңістігінде ша рықтататын қамал-қорғанымыз, қор-ғап-қолдаушымыз. Мұның аты – ұлт пен ұрпақ қамын діттейтін кісілік ірілікке, тұлғалық бітім мен мінезге жерден пішіп алғандай «толық кәмәлатқа» ие үлкендік. Толық тұлғаға үлгілік, ізгілік, сыпайылық таныту, біліктілік, көшелілік көрсету, жарқын бастамаға, жақсы іс ке жанқиярлықпен қол ұшын, ақыл-кеңесін беру, өмір, тағдыр жолында алтын балық іле-тұғын қармақ ұстату, байсалды, әділетті сөйлеу, мінсіз шешім шығару, сонымен қатар кішілерге үл кен ді тыңдау, тағылым-тәжірибесін, сөзін, ар-ожданын ой-санаға ұялату әрі құр меттеп сыйлау – байырғы қымбат жау һарымыз еді.

Ұлттық сананың айрықша таза, көр-кем қасиеттерге, сәулет-сымбатқа ие бо-луы өте маңызды. Мысалы, Алаш зия -лыларының мемлекет, ұлт, халық, тарих, мәдениет, тіл, дін, жер үшін сіңірген ұшан-теңіз жақсылықтары жұрттың мұрат- тілегінен әрі адамгершілік пен әдеп-мәдениетінен туындағаны кә міл. Бұрынғы аналарымыз үйелмелі-сүйел-мелі балаларына: «Бір үйлі жансың, бір- біріңе қонақсың» деп отырады екен. Тату лық-ынтымаққа баулу дегеніміз осы. «Тәрбиеліліктен асқан мұра жоқ, ке ңес тен асқан қорған жоқ, даналықтан асқан байлық жоқ» деп Имам Әли айтқан. БҰҰ Бас Ассамблеясында Элеонора Рузвельттің (1884-1962) «Адамгершілік қарым-қатынас ғылымын жасауға мін-деттіміз» деп нығырлап айтқаны бар. Тірі де сыйлайтындай, өлгенде жылай-тындай өз ортаңмен әдемі, жарастықты қарым-қа тынас жасай білу – өнердің падишасы, ізгі ліктің қағидасы.

Иә, тарих сахнасында Ескендір Зұл-қарнайынның айдай әлемге даңқын жай-ған өзінің қарамағындағылар ғой. Ал бұл күнде бағыныштылар жалыныш-тылар есебінде. Жыланша арбайтын сумаңдаған құбақан жылымқұрттар, «кеселді қулар», құбыжық көріністер қоғамның ішкі өзе гін жегідей жеп бара-ды. Бұл ретте халықтың ақыл-аузындай, арқан-қазы ғындай үлкендердің мойнында ұлы қыз мет бар. «Үлкендік – адам ішінен өзін-өзі бағалы есеп қылмақ. Яғни надан атанбастығын, жеңіл атанбастығын, мақ-таншақ атанбастығын, әдепсіз, арсыз, бай лаусыз, пайдасыз, сұраншақ, өсекші, өтірікші, алдамшы, кеселді осындай жарамсыз қылықтардан сақтанып, сол мінездерді бойына қорлық біліп, өзін ондайлардан зор есептемек. Бұл мі-нез – ақылдылардың, алғырлардың, ар-тықтардың мінезі», деп Абай жасы, жа-ны, жолы, ақылы өзгеше алуан қырлы ел серкелерінің нағыз болмысын нақты си паттайды.

Елді аузына қаратқан кейбір құзғын-дардың айлалы әрекеттер жасап, бойын-да дүниеқоңыздық, жағымпаздық, шен құмарлық өршіп, мысықтабандап жыл жып дегенін істетеді, айтқанына көн діреді, арыстанның аузындағыны қағып түсіреді. Абай айтады: «Кәпір көздің дүниеде араны үлкен, Алған сай-ын дүниеге тоя ма екен...» немесе «Қар-таң бай, қатты сақ бол, тілге көнсең, Мүйіз шығар қатынның тіліне ерсең. Тіп ті оңбассың өзіңе-өзің мәз боп, Дас-тархан мен қатынды мақтан көрсең». Мұ ны қазіргі жаһандану жағдайындағы қо ғамның суреті ғой дерсің!

Заман, уақыт, парасат биігінен сөй-лей тін, ұлттық игіліктерді бой тұмардай кие санайтын дана жұрты мыздың: «Көп отырсаң көл азады, Көп са былса жер азады, Көп жасаса, ер азады, Ер азған соң, ел азады» дегенінде шындықтың сәулесі бар-ау!

Ұстаздық, хакімдік, ойшылдық-оқы-мыстылық жолда, ел басқару өнерінде, билер институты тарихында, ата тарихы-мызда, ата дәстүрімізде, оқу мен тыңдау, ойлау, жазу мен сөйлеу өнерінде, ғы-лым, мәдениет, білім беру жүйесінде, ата мен немере, әке мен бала арасында, аға буын мен жас буын ортасында, өнер атау ларының баршасында сабақтастық, өзара байланыстылық бол майынша ру-хани өркендеу, жеті лу, жаңару болмай-ды, ұлттық сана, мәдениет көркейіп же тіл мейді. Негізінде, сабақтастық құ былысы – ұлттық өркендеудің күретамыры!

Серік НЕГИМОВ,Қазақстанның еңбек

сіңірген қайраткері

ӨНЕР

Ес білгеннен суретші болуды армандаған–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Абай атындағы ҚазПИ-дің көркем-сурет графи-ка факультетінің түлегі Жеңіс КӘКЕНҰЛЫ бүгінде еліміздегі белгілі суретшілердің бірінен саналады. Қылқалам шеберінің қолынан шыққан туындылары шетел асып, АҚШ, Германия, Түркиядағы көрмелерге қойылған. Картиналары бірқатар беделді музейлер мен жеке қорларда сақтаулы тұр. Біз онымен әңгімелесу барысында сурет өнерінің былайғы жұртқа беймәлім сырларына үңілуге тырыстық.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Сабақтастық құбылысы

ЖАЗЫЛҒАН ЖАЙДЫҢ ЖАҢҒЫРЫҒЫ

Ағалар алып тау болса, інілер бәйтерек қой!–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қаламгер Қали Сәрсенбайдың әнші Мейрамбек Беспаевқа арнап «Егемен Қазақстан» газетінде жарияланған ашық хатына (№210, 1 қараша, 9-бет) оқырман тарапынан үнқосулар көптеп келіп жатыр. Соның бірін бүгін оқырман назарына ұсынып отырмыз.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Қадірлі Қали мырза! Сіздің Мей-рам бекке жазған ашық хатыңыз оқы ған әр адамның жүрегіне жылылық ұя лат-ты. Өйткені інілердің өресіне мән бе-ріп, қамқор болар ағалар шықпаса «аға-ларым аман болсыншы» деп тілейтін іні лер қайдан шығады? Хатыңызда ке-сек-кесек ойлар, салиқалы сын да ай-тылған. Жапондардың жастарын мы салға алғаныңыз да жарасымды. Осы орайда ұлттық мүддені биік ұстап, ұлт тық сана-ны сақтауда жапон қоғамы не ге басқадан озық, ал біз неге рухани құлдырап барамыз деген сұрақ төңі регінде ойланайықшы. Кім кінәлі? Кез келген жапон отбасына қарасақ, әр үй салт-дәстүр мен ұлттық ұстанымын бұдан неше мың жыл бұрынғы ата-бабасы жасап берген қалпында сақтап отыр. Жапондардың отырып-тұруы мен өндірістегі іс-әрекеттеріне дейін ата-баба салған ізден айнымай жалғасуда. Сөйте тұра, олар бүгінгі прогрестің ал-дын ешкімге бермейді. Спутник ұшы-руға қатысатын жапон инженері аштан өліп бара жатса да бұдан мың жыл бұ-рынғы ата дәстүрін, инженериядағы ұлт-тық ережелерді берік ұстанады. Иә, жа-понның техника жүйесі де ұлттық ереже-лерге негізделген. Ондай елдің жастары, әрине, ұлтының қамын бірінші орынға қоя тыны белгілі.

Жапонның әр әйелі дүкенге кіргенде ше телдік заттарға көз салмайды. Қандай бол са да өз елінде өндірілген затты таң-дайды. Сондағысы «мен төлейтін сома аз ғантай болса да ел экономикасына үлес қос сын» деген ұлтжандылықтан туған бе ріктік.

Жапонның баласы кімге үйленсе де, ту ған баласы таза қанды жапонға айна-лады, қай жерде жүрсе де ана тілінде сөйлейді. 127 миллион халқы бар бұл мемлекетте екі жапонның ағылшынша сөйлегенін көрмейсің. Ал бізде ше? Ұлттық тіліміздің қоғамдағы күйі қандай? Осы деңгейде қарасақ, сіздің інілерге айтып тұрғаныңыз «Арбаның алдыңғы дөңгелегі қалай қиқаңдаса да мейлі, сендер жастар, артқы дөңгелектердің қозғалыс симметриясы көз қуантарлық, дұрыс болғанын қадағалаңдар» дегендей елестейді. Қали мырза, бұл мүмкін бе?

Империя бұғауынан босаған 1990- жылдан бергі жаққа қарайықшы. Ислам дінін жаппай насихаттау кезінде «VІІ

ғасырда арабтар келіп, шаш пен тырнақ алуды үйретіп, қазақты мұсылман қылды» деген сөздер насихат түрінде жағалай ай-тылды. Сол кезеңде араб тілін үйретуге келген мамандар: сендердің мемлекеттік мейрамдарыңды біз мойындамаймыз, намаз оқымайтынның бәрі кәпір, де-ген сөзді айтты. Сондай дәрістерге қатысқан қыздардың бірсыпырасы өз әке-шешесінен «харам» деп безініп, мешіттерде түнеп жүрді. Талайы намаз

оқитындардың дәрет-суын жылытып беріп, аяғын жуатын күй кешті. Ұлттық санасы сергек, рухани діңі берік ел жаста-рын аз ғын дауға жібермес болар.

Басқа халықтарда мұндай бей-бере-кет тік болды ма? Осы республиканы ме кен дейтін аз санды халықтар бар ғой. Со ның қайсысының жастары көрінгеннің ті ліне еріп, ұлттық келбетінен айныды? Қайсысына қарасаң да ұлттық ұста ны-мын берік сақтап, ілгерілеп барады. Бар лығы ұлттық намысқа тіреледі ғой. Басқаны былай қойғанда, біздегі жер-су атауларының өзін «кірме сөз» деп, том-том кітап етіп шығарды. Айналадағы бас-қа халықтардан өз ұлтын аласартып, бө-теннің ырқына жыққанды сіз көрдіңіз бе?

Қали мырза! Есті ел қандай атауда бол са да тарихи орындарын, отырған ие-ліктерін қаз-қалпында сақтайды. Біз бол-сақ тұрақсызбыз. Осы заманда өмір сүр-ген жеке тұлғалардың есімін «мәңгілік етеміз» деген алашапқындық жеріміздегі тарихи атаулардың талайын көз алдыңда

жо ғалтқызды. Ол тұлғалар есімдерін мәң гілік етіп, еңбектері арқылы бекітіп қой ды ғой. Ешқайсысы бүгінгі бізден «тарихи жер атауын алып тастап, мені қойыңдар» деп сұраған жоқ. Ана тілдегі сөздік қорды «кірме сөз» деп тергілеу де, жер-су, елді ме кен атауларына өзгеріс енгізу де тарихи сауатсыздықтан, бі лім-сіз діктен.

Кейінгі жастар ұлттық дәстүрді берік сақ тау үшін алдыңғы толқын үлкендердің ісі үлгі болуға тиіс. Жапон отбасы қызмет ба бымен шетелге шыққанда өз елінен бір сынық зат болса да «самурайдың бел гісі» деп өзімен бірге ала жүреді де, сырт-тағыларға соны мақтана көрсетеді. Сол бір ескі зат кішігірім нәрсе болса да, жа-пон үшін қасиетті бойтұмар. Жапон үйіне

кір сең татамиден бастап, көне заманғы тұрмыстық көрініс сақталған. Бізде ше? Қазақтың оюлы текеметі, көркем сыр-мағы, күмістелген шынықабы, қара кебе-жесі мен сырлы жүкаяғы қазір кімнің үйін де бар? Маған осы Қазақстаннан әде мілеп текемет, киіз басатын шеберді та уып бере аласыз ба? Табу қиын.

Жапониядағы сияқты ұлттық мұра-лар ды әспеттеп, қасиетін қадірлеу біз-де жоқ екенін мойындауымыз керек. 90- жыл дары ауылдан қалаға көшіп барған қа зақ тардың «артта қалған болмайық» деп бүкіл қазақи заттарды лақтырып тас-тағанын көргенбіз. «Қалалық болуға» тал пынған бір келіншектің әп-әдемі теке метті подъездің алдындағы темірге іліп тастап, баласымен тілі келмесе де орысша шүлдірлескенін көріп едік. Сол текемет жауын-шашынның астында бірнеше ай тұрып, шіріді. Текеметтің орнын палас басты. Қараса көздің жауын алатын кестелі тұскиіздің орнына қалың тұсқағаздар жапсырылды. Сөйтіп біз

«артта қалған бо лудан» оңай құтылдық. Рухани қылмысты тілге тиек еттіңіз.

Өте орынды. Бірақ сол рухани қылмысты жа сап жатқан кім? Кейінгі буынға ру-хани қылмысты жасамауды үйрететін алдыңғы ағалары емес пе? Парасатты, саналы азамат азғындыққа жол бермейді. Бір қазақтың бір қазақты менсінбеуі –азғындықтың бір белгісі. Жапонның ең бай бизнесмені қалай киінсе, вагон жөндейтін жұмысшысы да солай киінеді. Дамыған, рухани жетілген елде бай мен кедейдің ай-ырмасы жоқ. Мінген автокөлігі, тұтынған затына қарап ауқатты я кедей екенін айы-ра алмайсың. Бизнесмен барған шетелдің демалыс орнына қарапайым жұмысшысы да барып жатыр.

Жапон қоғамында менмендік, мақтан-шақтық, қызғаныш, бөспесөздік деген жоқ. Әр жапон бір ізбен жүреді. Өзінің іс- әрекетін күнде таразылайды. Бұл елде бас шыға жолығып сөйлесу, онымен кез-дескен жерде тілдесу оңай. Біздегі қазақ бастыққа кіру қиынның қиыны. Мен сізге алдын-ала хабарласып, өтініш ай-тып, келісіміңізді алып, рұқсатыңызды сұрамай кабинетіңізге баратын бол-сам, хатшы қыз есікке жолатпасы анық. Бюрократия жойылмайынша рухани даму болмайды. Біздегі қай бастыққа қарасаң да өзін менмен ұстайды. Жай кісіден өзін артық көретіні байқалып қалады. Ал кез келген қарапайым жан оның кемшілігін көріп тұрғанын сезбейді. Жастарда «елім» деген ұлтжандылық сезімі берік болу үшін аға буын бюрократиядан ары-лып, кішіпейілділікті меңгеру қажет.

Жастарға «сендер мынадай болың-дар» деуден гөрі, аға буынның әр өкі лі өзімізге сынмен қарап, ойлануды үй ре-нейік. Жоғары буынды ойсыздық бас-са, жастарды берекесіздік билейді. Бос мақтаныш, даңғазалық меңдесе, ат қа-рылған істе нәтиже болмайды. Жапон-дар қанша ғасыр бойында небір тарихи кезеңді бастан өткерсе де ұлттық өне рінің тұнығын лайламай сақтап келе жат қан санаулы ұлттың бірі екені белгілі. Жас өнерпаздарынан бастап сахнадағы саң-лақтарына дейін байырғы заманғы өне-ріне сызат түспеуі үшін барын салады. Ұлт руханиятының жағдайы дегенде әр қазақ ұлттық сананың тазалығына мән беруі керек емес пе? Бұл дегеніміз, әр-қай сымыз өз ісіміздің түзу болуын қа-дағаласақ, бұл бүгінде жағалай жайлап алған жағымпаздық пен бөспеліктен жи-ренуден басталса...

Мағрипа ШӨЖЕҒҰЛҚЫЗЫ,физика-математика

ғылымдарының кандидаты

10 14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛЗЕРДЕ

Жаркент қаласы тарихы жайында сөз қозға сақ, қайтадан байырғы Сақ заманына ораламыз. Себебі тарих ғылымына сүбелі үлес қосқан атақ ты ға­лым дарымыз – В.В.Бартольдтың, Н.Я.Би чуриннің, П.П.Румянцевтің және отандық тарихшы К.Ақышевтың тағы басқа зерттеушілердің ғы лы ми дәлелдері бойынша «...қазіргі Жетісуды, оның құрамындағы Жаркент өңірін б.з.д. VІІ­ІІІ ғасырларда сақ тайпалары мекен еткен» деген тұжы рымдамалары бар. Және бір дерек араб гео­графы – М. Әл­Макдисидің ежелгі Испиджаб (қазіргі Шым кент) аймағы туралы жазып қалдырған еңбегінде: «...Испиджаб аймағы Мауреннахрдың (бұл жерде Оң­түстік Қазақстан) орта тұсында орналасқан. Оның Құр лұқ, Жұмышлағу, Бараб, Тараз, Балу т. б. көптеген қа лалары бар дей келе (барлығы 51 қала), сөз соңын Жаркент қаласының атымен аяқтайды. Бас қаласы – Испиджаб» деп көрсетілген. Мұның жалғасы іспетті қызықты ақпарат – академик В.В.Бартольдтың «Жетісу тарихының очерктері» атты ғылыми еңбегіне қосымша көмекші құрал ретінде жасалған «Орта ғасырлар кар­тасына» көз жүгіртсек, сол дәуірдің өзінде қазіргі Жаркенттің орнында қала болғандығы белгіленген екен.

Енді жерлесіміз, бірнеше кітаптардың авторы, ауданға танымал тарихшы Молот Солтанаев ағамыз өзінің «Ескерусіз жатқан елеусіз ескерткіштер немесе кейбір атауларды жаңаша пайымдау» атты еңбегінде Шығу (Қызылаңғар) қаласы туралы: «Меніңше, үйсіндердің Қызылаңғар қаласы, ел­жұрт ежелден­ақ мыңдаған жылдардан бері мекендеп келе жатқан көне қоныстың орнында бой көтерген қала. Чигу, Чигучень, Қызылаңғар – атаулы қалалардың орны Жаркент аймағындағы Қорғас өзенінің тау аңғарынан шығып орта тұсында орналасқан Басғұншы ауылының маңайы дей келе оған біршама дәлелдер келтіреді. Соның бірі, Басғұншы ауылынан 20 шақырымдай жердегі Шежін атауымен байланыстылығы. Себебі, Қытай деректерінен ұққанымыздай – Хань әулетінің билеушісі үйсін күнбиі Елжауға өзінің туысқаны Жанду Уаңның қызы Шижұң ханшаны үлде мен бүлдеге орап ұзатқаны. Мұндағы Шежін аймағының атауы қытайдың Чижұң (Сюньзюнь) ханшайымының атымен түбірлес, мағынасы бір, тек ай­тылуы ғана бөлек екендігінде.

Қорыта айтқанда, қазіргі Жаркент аймағындағы Шежін ауылы Чижұң ханшайымның қонысы болған жер дей келіп, одан әріге ғұндарға қатысты дерек­терге ойысады, мәселен: ...Ғұн тәңір құтының ұлы даладағы үстемдігін біржолата құртуға кіріскен Хань патшалығының қалың әскері б.д.д. 71 жылы ғұндардың жеріне басып кіріп, қантөгіс ұрыс жүргізіп, аяусыз қырғынға ұшыратады. Нәтижесінде, Хань патшалығына бағынғысы келмеген солтүстік ғұндардың Тәңірқұты (Чжичжи қазақша Шөже) батысқа қарай ығысқан. Ол қаңлылармен одақтасып б.д.д. 44 жылы үйсін еліне ша­буыл жасап, астанасы Чигу (Қызылаңғарды) қаласын басып алып б.д.д. 44­33 жылдары билік жүргізгендігін осы «Басғұншы» атауының өзі­ақ дәлелдеп тұр» деп, сөзін аяқтайды. Мұндағы «Бас» сөзі – бас, бастаушы, басты адам, ал, «құн» күн, ғұн – сөздері ғұн тайпасын меңзейді, «шы», «шақ» – сөздері, ел, жұрт деген ұғымды білдіреді. (Ежел гі дәуір әдебиеті, Алматы 1991ж. 13­14 беттер, Қ.Салғараұлы Көмбе. Алматы 1989 ж. 20­бет) Әрине, бұл әлі де түпкілікті, жан­жақты зерттеуді қажет ете тін дүние екендігі даусыз.

Және қолда бар архив құжаттарынан мынадай ақ па­раттарды ұсынамыз: Патшалық Ресей кезінде Жар кент қаласы оңтүстік­шығыстағы ірі сауда және мәдениет орталығы болды. Жетісу казак әскерлерінің басқармасы 1854 жылы өз қызметін бастап, 1918 жы лы жойыл­ды. Орыс үкіметінің отарлық езгісіне қасқайып қарсы тұрып есімдері аңызға айналған, суаннан шыққан қос батыр Әтіке – Нұржекелердің ерлік істері осы жыл­дармен тығыз байланысты. Және Бурақожыр мен Жаркент арасында телефон байланысын ұйымдастыру мен Батыс Қытайдағы – ұйғырлар , дүнгендерді осынау аталған аймаққа көшіру мәселесі де сөз болған. Жаркент аймағының уездік басқармасы 1883­1919 жылдары қызмет жасады, сондай­ақ бұл басқарманың архивінде

жергілікті суан тайпасы туралы мол мәліметтер сақталынғандығын айтуды да жөн көріп отырмын. 1906­1907 жылдары Жаркентте Ресей Мемлекеттік Думасының сайлауы өткізілді. Одан кейін Кеңес өкіметі тұсында аудан орталығы болды, ал 1942 жылы Кеңес Одағының Батыры генерал И.В.Панфиловтың есімі берілді, 1991 жылғы Тә уелсіздіктен кейінгі жылдары өзіндік тарихи төл атауы Жаркент болып қайта түледі. Бірақ үнемі есте сақтап, ұрпақ санасына ұрандай жат­тататын бір нәрсе бар – ол, «қазіргі Жаркент қаласы мен бүкіл Жаркент өңірі – ежелгі сақтардан бастап, ғұндардың, үйсіндердің, түркілердің және солардың тікелей ұрпағы біздің, яғни қазақтардың атамекені» екендігі.

Және орта ғасырлық қала, кенттер мен қорған­бекі­ністер қатарына жататын тұрақтардың қиранды жұрт­тары біздің өңірде де баршылық. Солардың бірі – Түрген қорғаны. Түрген қамал бекінісінің орны ауданымыздағы Үшарал ауылының солтүстік жағында 1,5­2 км қашықтықтағы Жаркент – Сарыөзек тас жолының бо­йында. Күре жол қорғанның оңтүстік­батыс жағының біраз жерін ала тіке кесіп өтеді. Шамалап алсақ, Түрген қорғанының 95 пайыз бөлігі үлкен тас жолдың үстіңгі (солтүстік) жағын алып жатыр. Жалпы аумағы шамамен 15­20 га жерді құрайды. Айналдыра сары топырақпен соқпа арқылы соғылған қамал қорғанының сыртқы дуалының қалыңдығы 2,5 м, биіктігі 3­4,5 м (қазіргісі). Бұрындары, әрине бұ дан да биік болғаны белгілі. Дуал сыртында ені 6 м болатын ор бар, сірә бұл қорғаныс қажеттілігі мақ сатында су толтыру үшін қазылған болуы керек. Сырт қы қабырғадан ішкі жағына қарай 10 м аралық бос, содан кейін ғана тұрғын үйлердің қабырғалары бас талады, олардың қабырғасының қалыңдығы 70 см болатын соқпалар. Тұрғын үйлердің көпшілігі қамалдың солтүстік бөлігінде орналасқан. Халықты, бақша өсімдіктерін сумен қамтамасыз ету үшін арнайы қазылған тоғандар орны бірден көзге ұрады. Ал бекіністің оңтүстік­батыс жағы ашық алаңқайлы болып келген, бірақ тағы бір ерекшелігі ұзындығы 60­80 м, ені 30­36 м болып келетін ұзынша тамдар осы бөлікте орналасқан. Тұрақ­жайлар қатар­ қатар қоржын тамдар сияқты үлкенді­кішілі болып салынған. Бөлмелер көлемі 10х7, 8х7, 7х7, 5х7м, тағы басқа әрқалай көлемді болып салынған. Құрылысқа тек топырақ, ағаш, қамыс қана пайдаланылған. Қазылған (бізге дейін) шұңқырлардан байқағанымыз, қамалдың солтүстік­шығыс жағынан 50­70 см тереңдікте 3­5см күл қабаты бар екені байқалады. Соған қарағанда бұл қорған соңғы өмір сүруін тоқтатар кезеңде жермен­жек­сен болып өртелген сияқты. Тозған тамдардың мүжілген қанаттары, төмпешік болып үйілген қирандыларының жұрнақтары ғана қалған. Қорғанның қираған жұртынан өткен дәуірдің белгісі болып бізге жеткен қыш құмы­ралардың шойын, темір, шыны ыдыстардың сынықтары көптеп кездеседі.

Түрген қорғанының сыртқы жағына тоқталар бол сақ оның, шығыс және солтүстік жағы бір­біріне жалғасқан обаларға толы. Обалардың биіктігі 4­6 м, ені 10­12 м бо­лып келеді. Менің өз тұжырымым бойынша бұл бейіттер б.з.б ІІ­б.з. V ғасырларда өмір сүрген үйсіндердің обасы болуы керек. Себебі бір шама ақсақалдарымыз өздерінің бала күнінде қазір Қу, Тақыр аталатын осы маңайдан түрлі көлемдегі көптеген қыш құмыраларды, жармақ тиындарды (ортасы тесік мыс ақшалар) тауып алып ойнағандарын аңыз етіп айтады.

Қамал қорғанының солтүстігіндегі кейбір оба­лар Кеңес өкіметі тұсында трактормен (бульдозер) тегістетіліп егістік жерлерге айналдырылған екен. Ол туралы Үшарал ұжымшарында көп жылдар трактор жүргізушісі болған, қазір зейнеттегі Өмірзақ Атубаев (Торғай) қариямыз: «...көптеген обаларды түзетіп егіс­тікке айналдыру кездерінде әртүрлі биіктігі 1 м, 70 см қыш ыдыстардың тіпті, сыйымдылығы 3­4 л болатын бүтін құмыра тауып алғанын (суретте), 1х1м болатын қыш плиталарды, кейбір обалардан жер бетінде ашық қалған табыт бұрыштарынан түрлі­түсті қытайдың жібек маталарының қиындыларын көргенін, тегістеліп

жүгері егілген оба орнын суғарған кезде, аяқ астынан ұңғымалар пайда болып, сол сулардың 5­6 сағаттан астам уақыт жер астындағы белгісіз құрдымға сіңіп, кейін қайта өз арнасымен ағатын» деген сөздерін естіп таңғалдық. Дәл осы Өмірзақ ағамыз сөз етіп отырған Қу және Тақыр аталатын Бурақожыр өзенінің алқабы туралы орыс саяхатшысы Н.М.Ядринцев: « ...баса на­зар аудара отырып, Түргенкенттің желке тұ сындағы аталмыш егістік жерлерге еккен бидай мен та рыдан мол өнім алынатындығын, беденің де жақсы өсе­тіндігін, мақтаның да егілгендігі туралы» өзінің 1882 жылы Петербургте шыққан «Отарлық Сібір» кіта­бында біршама мәліметтер жазып қалдырған екен. Кезінде осынау жерұйық өлкені арнайы зерттеп «Жетісу тарихының очерктері» атты еңбекті жаз ған Шығыс, Батыс Түркістанды, Азия тарихын жете меңгерген ака­демик В.В.Бартольдтің осы Түрген қор ғаны туралы қысқа ғана: «...Іле өзенінен өткеннен кейінгі бірінші бекет Почтавой станица 15 верст, екін ші бекет 25 верст қашықтықта орналасқан. Сол маң дағы Бурақожыр өзенінің бойында Көкталдан кейінгі жерде қираған қаланың орны бар, қаланды үй лерден, қорғаннан бірнеше заттар табылған, бірақ нақ ты зерттелмеген» деп айтқан анықтамасы бар.

Сон дай­ақ Түрген қорғаны туралы жергілікті ақын Ш.Жаманқараұлының «Шойнақ батыр» дастанында айтылады. Мәселен, Ұлы жүз қазақтарының аға сұл­таны Тезек төрені осы Түргенде тұрған Сарамба сібе жасақ жіберіп тұтқынға алады. Тұтқынға түскен төрені суан нан шыққан Әбсүгір Шойнақ батыр өз жасағымен келіп босатады. Шойнақтың қаһарынан қорыққан Са­рамба сібе бір түнде жүз түйе, екі жүз атқа жүгін артып өзінің жасағымен Қытайға қашып, жанын әрең аман сақтап қалады.

Дәл осы Түрген қорғаны туралы келесі қо сымша мәліметтерді ағартушы, қазақ ғалымы Ш.Уәлихановтың 1856 жылғы Құлжаға барған сапары жай лы жазылған күнделігінен табамыз және де сонда картаға түсірілген. Бірақ осы картадағы белгіленген орны түсініксіздеу. Себебі: Осы карта бойынша Өсек (Үсек) өзенінің Бурақожыр өзеніне қосылып барып Ілеге құяр сағасында «Тургень» деп белгіленуі. Бұ рынғы, кейінгі жасалған басқа да карталарды салыстырумен қатар, жер жағдайын жақсы білетін көнекөз қарияларымыздан да сұрастыра отырып анықтағаным – Өсек өзенінің ешқашан Бурақожырға қосылмағандығы. Және де Түрген қорғаны Өсек пен Бурақожыр өзендерінің Ілеге құяр сағасынан едәуір жоғарыда жатыр.

Енді бұған менің қосар өз ойым: Жо ғарыдағы Бұрқансудан Шоқандар дүрбі салып қарағанда (олар Жаркент пен Түргенге келмеген) «...оң түстік жақта жалтырап жатқан Іле мен сол маңдағы қарауытқан қала сұлбалары Түрген емес, Үшарал ауылының солтүстік­шығыс іргесіндегі, қазіргі кезде жиі айтылып жүрген орта ғасырға жататын Ілебалық қаласының орны болуы керек». Себебі: ...жоғарыдағы алыстан дүрбі салған кезде төмендегі Түрген мен Ілебалық қалалары бір сұлба болып көрінуі мүмкін ғой. Өйткені Түрген мен Ілебалық қалаларының арасы бар­жоғы шамамен 1,5­2 шақырымнан аспайды. Осыдан барып Өсектің Бурақожырға қосылуы, Ілебалықтың көрінбей қалып, Түрген болып белгіленіп кетуі сияқты жаңсақтықтар орын алған­ау шамасы.

Ал Ілебалық қаласына жеке тоқталар болсақ мы­нандай тарихи мәліметтерге жүгінейік: Ілебалық – өз атауы хабар беріп тұрғандай Іле алқабында орын тепкен Тәлхиз (Талғар), Қойлық, Дүнгене, Ал малық, Көктұма сияқты ірі қалалардың біріне жа тады. Дегенмен, зерттеуші ғалымдар арасында бұл қаланың нақты орны туралы жүйелі пікір әлі қалыптаса қойған жоқ. Мысалы, А.Н.Бернштам мен В.В.Бартольд – М.Қашқари мен В.Рубруктың жазбаларына сүйеніп, Ілебалықты Шеңгелді бекінісінің орнындағы «Екіөгіз» қаласы – деп, көрсетсе, академик Ә.Марғұлан М.Х.Дулатидің деректерін алға тарта отырып «Ілебалық өз алдына жеке қала болған» деп, тұжы рымдайды.

Демек, бұл әлі зерттеу жұмыстары жүйеленбеген,

нақ тыланбаған тек жорамалдар ғана. Өзіміз жоғарыда көр сеткендей Іле аймағының ірі қалаларының бірі – Тәл хиз (Талғар) екендігін айттық. Енді осы Тәлхизден шық қан Ұлы Жібек жолы оңтүстік және теріскей бо­лып екіге бөлінетінін білеміз. Осының алғашқысы Оңтүстік желі – Есік пен Түрген – Шелек арқылы жүріп отырып Іле өзенінің Бурақожыр маңындағы өткелінен өтіп, өзеннің оң жағымен желе жортып Хоргос арқылы Алмалық қаласына апарады. Міне осы жолдың бойын­да Көкталға таяу жерде Ілебалық қаласының жұрты бар деген пікірлер де айтылған. Нақтылап айтсақ, қазіргі Үшарал ауылының шығыс жағындағы көне қала жұрты. Және бір айта кететін жағдай – мұнда шикі және күйген кірпіштердің, құмыра ыдыстардың, хумдардың, диірмен тасының т.б. қалдықтарының көптеп кездесуі. Қорғанның жалпы сипаты доға немесе садақ тәрізді, көлемі 1,5 км аумақты құрайды. Айналдыра топырақпен соғылған қабырғасының ені 2,5 метрдей, биіктігі 6­8 метрді құрайды. Дуал сыртын айналдыра ор қазылған шамамен 4­5 м орта ға сырлық қорған қалаға ұқсайды...

Иә, бұл тақырып бо йынша тағы бір тарихи жәдігерге жүгінсек – Іле балық қаласының атауы 1254 жылы Жетісуды көктей тіліп өтіп моңғолдардың астанасына барған армян патшасы І Гетумның (Гайтон) күнделігінде бар. Онда қала «Иланбалах» – деп жазылған, яғни бұл сөз «Іле өзені өңіріндегі қала» деген ұғымға саяды. Іле өзенінің оң жағалауына жасалған зерттеулер бұл қаланы Жаркент қаласына таяу орналасқан Көктал ауы­лы маңайындағы ортағасырлық қалашыққа сәйкес ке­летіндігін анықтаған. Бұл қаланың өмір сүрген уақыты шамамен ХІ­ХІV ғасырлар аралығын қамтиды.

Ендігі әңгіме кезегі ежелгі замандардағы Жетісу өл кесінің Испиджаб, Отырар, Тараз т.б. қалаларынан табылған күміс ақшаларына ұқсас Ресей мен Қытай арасындағы сауда саласында қолданыста болған мыстан жасалған монеталар, яғни жармақ жайында болмақ. Ол жармақты отбасымызбен етене араласып туыс болып кеткен досым Майдан Мұналиев берді. Оны биылғы жылы көктемде өз бақшасында жер аударып жатып та­уып алғанын, ортасы ойық дөңгелек формадағы тиынға ұқсас затты көрсетіп «...мынаның не екенін білмедім қытайша жазулары бар екен, өзің байқап көрші» деп, маған ұсынды. Қолыма алып қарағанда көзіме бірден көне қалалардан табылған теңгелердің суреті елестей қалды да: «әй мынау орта ғасырлардағы мыс ақшалар ғой» дедім. Қы зығушылығым оянғаны сондай бірталай кітаптарды ақ тардым, соңында Ш.Уәлиханов кітабының 2­то мы нан жауабын тапқандай болдым: Демек, ХVІІІ ға сырдың 50­60 жылдарындағы дерек бойынша Ресей империясы мен Қытай мемлекеттері арасындағы сау­да қарым­қатынасында, мысалы: Қашғардың өзіндік жеке ақшасы жоқ, тек «пұл» деп аталатын монетасы бол ған, ал түркістандық «пұл» қытай фэніне (моне­тасы) түрі мен формасы, ортасындағы тесіктері де ұқсас болғанымен одан өзгешелігі таза сары мыс тан құйылып жасалады. Түркістандықтар сол үшін қы­тайдың мырыш қосылған мыс ақшасын «қара пұл» ата ған. Құн жағын қарастырар болсақ, жіпке тізілген түр кістандық елу монета бір «сарды» (бір сар – 36 г ал­тыны бар қытай ланы) құрайды. Бұл мыс ақшалардың бір бетінде манжұр, екінші бетінде түркі тілінде осы теңгенің соғылған қаласының аты арабша жазыла­тын бол ған. Саудада көбінесе ильоже күміс монета­лары, қытайша – «ямба» (жамбы) аталатын құймалар мен жаңағы аталған ортазиялық мыс теңгелер кеңінен қолданылған. Сондай­ақ бұдан бұрынғы кезеңде, яғни ХVІІІ ғасырдың 30­шы жылдары табиғи таза күміс жамбы 100 сар жармаққа тең болса, ал шайдың бағасы жармаққа шаққанда өте қымбатқа түскендігі ай тылған, қой саудасына келсек, ақшамен алғанда әр екі жасар қойларыңыз 1000 жармаққа сатылған екен. Жоғарыда айтып өткен Қу, Тақыр, Үшарал ауылы маңындағы ескі қала жұрттарынан табылған көптеген жармақтарды (мыс ақшаларды) Кеңес өкіметі кезінде көбіне қыш құмыралардың ішінен тауып алған ауыл адамдары ба­лаларына ойыншық ретінде бергендерін, кейбірін ат әбзелдерін безендіруге жаратқандарын жыр қылып ай­тады. Әрине мұндағы деректерді әлі де терең зерттеп, зерделеуді қажет ететіні анық.

Қорыта айтқанда, егемен мемлекетіміздің, ту­ған халқымыздың, бабадан мирас болып қалған ата­мекеніміздің тарихы мен мәдени бастауларының өтке­ніне ден қойып, зерделеп зерттеу әр ұлтжанды аза­маттың қасиетті парызы. Біздер, қазақтар: ұлан­байтақ жерімізбен бірге аса бай мәдениетіміз бен рухани құндылықтарымыз, тамыры терең тарихы бар ұлтпыз. Демек, осындай құнды мәдени мұраларымызды зерттеу, зерделеу, насихаттау және одан әрі дамыту мәселесі келер ұрпақ пен ұлттың болашағы үшін ауадай қажет екенін тұнық оймен түсінгеніміз орынды болады.

Қали ИБРАЙЫМЖАНОВ,

тарих ғылымдарының магистрі

ЖАРКЕНТ

Жаркент өңірінің ежелгі қалаларыАТАМЕКЕН

Хамит ЕСАМАН,«Егемен Қазақстан»

Халық түсінігінде шырағдан негізі нен бөлмені жарықтандыру үшін қолда нылатын зат. Сонымен қатар шырақ сөзі де ұлт ұғымында мәртебелі мағынаға ие. Тілектің ең жақсысы «Шырағың сөнбе сін!» болуында да үлкен мән жатыр. Әр дайым тілегін жақсылықпен байланыстыратын, ісін игілікке балайтын халқымыз қашанда шырағының сөнбеуін тілеген. Сон дықтан да ортағасырлық ше­бер лер сол дәуірдің болмысы мен мінезін бейнелейтін дүниелер жа­сап, ұрпағына аманат еткен.

Шырағдандардың тарихы ер те дәуір лер ден бастау алады.

Мә се лен архео ло гиялық қазба жұ мыстары кезінде та былған түр лі кезеңдерді сипаттайтын шы рағдандар бай тарихымыз­дан, өнегелі өтке німізден хабар бе реді. Ал облыстық тарихи­өл­кетану музейінің «Тараз­2000» ат ты залында сақтаулы тұрған түр лі шырағдандардың матери­алдары мен жасалу үлгісі әртүрлі кезеңдерді қамтиды. Әсіресе қоладан және қыштан жасалған шырағдандар тарих тылсымына тартып, уақыт бедерін сипаттайды.

Киіз үй пішінді шырағдан 1964 жылы ежелгі Тараз қала­шығынан табылған. Күй дірілген саз дан жасалған шырағдан ІХ­Х ға сырларға жатады. Мұнда киіз үй дің тұрпаты, есігі, ораған жі бі,

түтін шығатын саңылауы се кіл­ді ерекшеліктердің бәрі де көр­сетілген. Аталған жәдігер жө­нін де облыстық тарихи­өлкетану му зейі ғылы ми­әдістемелік бө лі­мінің меңгерушісі Жұл дыз Ал­ман құлованың айтуынша, бұл шы рағдан сол кездегі қала тұр­ғындарының өз отауының отын сақтауға негізделген ді ни белгі болып есептеледі екен.

Мұнда негізінен шырағдан­дардың көп теген түрі сақталған. Со ның ішінде аспалы сегіз тұм­сық ты шамға ерекше назар ау да­руға болады. ХІV ғасырға тиесілі бұл жә дігер бұрынғы көк базардың орнынан та былып, музей қорына тапсырылыпты. Ал зерттеуші мамандардың пікірінше, кіші гірім шырақтар тұрмыста бөлмені жа­рықтандыру үшін қолданылған екен. Сонымен қатар ІХ­ХІІ ғасырларға жататын көптеген жә­дігерлер төменгі Барысхан қала­шығындағы қазба жұмыстары ке зінде олжаланған. Олардың бір ерекшелігі, ортағасырлық қыш тан жасалған шырақтар жа­сыл, сары, қызыл түстермен көм­керіліп, өткен дәуір мәдениеті мен өнерінен хабар беріп тұр.

Ал Х­ХІІІ ғасырлардың туын­дысы са налатын төрт немесе бес піл телі қола шы рағдандар да

төменгі Барысхан маңынан та­былған. Бұл жөнінде де біраз мәлімет біл дік. «Қола шырақтарды тек ақсүйек, бақуатты отбасылар ғана пайдаланған. Себебі олардың жасалу техникасына қарай құны да жоғары болған деген болжам бар», дейді музейдің ғылыми­экс­позициялық жұмыс және қорды есеп ке алу бөлімі меңгерушісінің мін детін атқарушы Мөлдір Қыз­дарбекова. Бір таңғаларлығы, кей бір шырақтар аңдық стильде жа салған. Яғни шырақтардың тұт­қалары аңның құйрығын, ал та­бандары тұяқтарын еске тү сіреді. Бұл жәдігерлерге қарап оты рып, орта ғасыр ларда да қазақ же­рінде сәулет өнері нің ерекше да­мығанына көз жеткізуге бо лады.

Ал ежелгі Тараз қалашығынан та был ған тұғырлы қола шырақтар діни салттар мен күнделікті тұр­мыста қолда нылған көрінеді. Мә се лен, кейбір шырақ тардың биік тігі бір метрге дейін же теді. Аталған шырақтардың бар лық бөліктері безендіріліп, өрнек­термен және араб әріптерімен әшекейленген. Бұл дүниелер сол дәуірлерде де өңірде сәулет өнерімен қатар, жазу мәдениетінің де қалыптасқанын айғақтайды.

Жамбыл облысы

МӘДЕНИ МҰРА

Шырағдандар шындығы––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Екі мың жылдан астам тарихы бар Тараз қаласынан табылған құнды мұралар бүгінде ұлттық болмысымызды тануда, өткенімізді білуде маңызды орын алып отыр. Ежелгі Тараз қалашығынан және төменгі Барысхан маңынан табылған ортағасырлық шырағдандарда көне дәуірдің шежіресін шертіп тұрғандай. Айта кетейік, ежелгі Тараз қалашығының орнына кейінгі жыл-дары базар салынып, бұл жер халықтың негізгі күнкөріс көзіне айналған еді. Алайда кейін ол сауда-саттық мекемесі шаһардың өзге жағына көшіріліп, қойнауы қазынаға толы көмбеге көп мән берілген болатын. Әсіресе Қазақ хандығының 550 жылдығы тұсында бұл арада қарбалас қазба жұмыстары жүріп, тарихы-мыз үшін талай құнды дүние табылды. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Товарищество с ограниченной ответственностью «Фирма «Физтех» уведмоляет об уменьшении своего уставного капи­тала до 200 000 (двести тысяч) тенге на основании решения участника от 10.11.2017 года.

«Физтех» Фирмасы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 10.11.2017 жылғы қатысушының шешімі негізінде өзінің жарғылық капиталының 200 000 (екі жүз мың) теңгеге дейін азайтылғандығын хабарлайды.

«ТОО «Сити Сервис Инвест Строй» (БИН 050940003609) уведомляет о том, что 10 ноября 2017 года решением высшего органа ТОО «Сити Сервис Инвест Строй» было принято решение об уменьшении уставного капитала.

Кредиторы ТОО «Сити Сервис Инвест Строй» вправе в месячный срок со дня получения уведомления или публикации настоящего объявления потребовать от ТОО «Сити Сервис Инвест Строй» дополнительных га­рантий либо досрочного прекращения или исполнения ТОО «Сити Сервис Инвест Строй» соответствующих обязательств и возмещения убытков.

Требования принимаются в письменной форме по местонахожде­нию ТОО «Сити Сервис Инвест Строй»: Республика Казахстан, 050046, г.Алматы, Бостандыкский район, пр. Гагарина 133Б, кв. 118».

«Сити Сервис Инвест Строй» ЖШС (БСН 050940003609) 2017 жылғы 10 қарашада «Сити Сервис Инвест Строй» ЖШС­ның жоғарғы органының шешімімен жарғылық капиталды азайту жөнінде шешім қабылданғандығын хабарлайды. «Сити Сервис Инвест Строй» ЖШС кредиторларының осы хабарландыру жарыққа шыққаннан кейін немесе ескерту алғаннан кейін бір ай мерзім ішінде «Сити Сервис Инвест Строй» ЖШС­нан қосымша кепілдіктерді немесе «Сити Сервис Инвест Строй» ЖШС­ның тиісті міндеттемелерін және шығындардың орнын толтыруды мерзімінен бұрын орындауын немесе тоқтатуын талап етуге құқылы.

Талаптар жазба түрде «Сити Сервис Инвест Строй» ЖШС­ның мына мекен­жайда қабылданады: Қазақстан Республикасы, 050046, Алматы қ., Бостандық ауданы, Гагарин даңғылы, 133 Б, 118­пәтер.

14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛ 11ЖАРНАМА

Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігі «Есік» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейінің директоры, тарих ғылымдарының кандидаты, Алматы облысы Еңбекшіқазақ аудандық мәслихатының депутаты Гүлмира Райылқызы Мұхтароваға анасы

Алмагүл ЫНТЫҚБАЙҚЫЗЫНЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

«Phystech II» акционерлік қоғамы 2017 жылғы 2 қарашадан бастап жалғыз акционердің («Фирма «Физтех» ЖШС) «Холдинговая компания «КазТурбоРемонт» жауапкершілігі шектеулі серіктестігіне мекенжайы: Астана қ., 010000, Есіл ауданы, Қабанбай батыр даңғылы, 28-үй, өзгертілгендігін ха-барлайды.

Акционерное общество «Phystech II» уведомляет об изме-нении единственного акционера (ТОО «Фирма «Физтех») с 2 ноября 2017 года на товарищество с ограниченной ответствен-ностью «Холдинговая компания «КазТурбоРемонт», местона-хождение: г. Астана, 010000, район Есиль, проспект Қабанбай батыра, дом 28.

Тендердің өткізілетін уақыты: 2017 жылғы 29 қараша сағат 10.00-де.

– Астана қаласы әкімдігінің шаруашылық жүргізу құқығындағы «Астана Эко – Полигон НС» мемлекеттік коммуналдық кәсіпорны, бастапқы баға – 185 594 500 теңге, кепілдік жарна сомасы – бастапқы бағадан 15%.

Тендер шарты: 1 жылдың ішінде қызмет бағдарын сақтау.

Мемлекеттік коммуналдық мүлікті жекешелендіру үрдісі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 9 тамыздағы «Жекешелендіру объектілерін сату қағидасын бекіту туралы» № 920 қаулысына сәйкес жүзеге асырылады.

Аукционға, тендерге және жабық тендерге қатысу үшін мыналарды:

1) жеке тұлғалар үшін: жеке сәйкестендіру нөмірін (бұдан әрі – ЖСН), тегін, атын, әкесінің атын (бар болса);

2) заңды тұлғалар үшін: бизнес сәйкестендіру нөмірін (бұдан әрі – БСН), толық атауын, бірінші басшының тегін, атын, әкесінің атын (бар болса);

3) кепілдік жарнаны қайтару үшін екінші деңгей дегі банктегі есеп айырысу шотының дерек-темелерін;

4) байланыс деректерін (пошталық мекенжайы, телефоны, факс, е-mail) көрсете отырып, тізілімнің веб-порталында алдын ала тіркелу қажет.

Жоғарыда көрсетілген деректер өзгерген кезде

қатысушы бір жұмыс күні ішінде тізілімнің веб-порталына енгізілген деректерді өзгертеді.

Аукционға, тендерге және жабық тендерге қатысушы ретінде тіркелу үшін қатысушының ЭЦҚ қойылған сауда-саттыққа қатысуға өтінімді тізілімнің веб-порталында тіркеу қажет.

Аукцион, тендер нәтижелері туралы хатта-ма аукцион, тендер нәтижелерін және жеңімпаз бен сатушының жекешелендіру объектісін сату бағасы бойынша сатып алу-сату шартына қол қою міндеттерін белгілейтін құжат болып табылады.

Астана қаласы, Бейбітшілік көшесі, 11, 649-ка-бинет мекенжайында, жеңімпаз бен сатып алу-сату шартына аукцион, тендер өткізілген күннен бас-тап күнтізбелік он күннен аспайтын мерзімде қол қойылады.

Кепілдік жарналарды қабылдау үшін: Кепілдік жарналарды қабылдау үшін: 1) IBAN KZ529261501102032004, БИК:

KZKOKZKX, Банк атауы: «Қазкоммерцбанк» АҚ, ТТК: 171; Кбе: 16;

2) IBAN KZ914500339860000351, БИК: ASFBKZKA, Банк атауы: «Банк Астаны» АҚ, ТТК: 171; Кбе: 16

Төлемді алушы (қаз.): «Ақпараттық есеп ор­талығы» акционерлік қоғамы, БСН: 050540004455.

Анықтама үшін мына мекенжайға хабарласыңыз: Астана қаласы, Бейбітшілік көшесі, 11-үй, № 649 ка-бинет, тел.: 55 01 68, 55 68 01.

Тендердің өткізілетін уақыты: 2017 жылғы 29 қараша, сағат 10.00-де.

- «Астана қаласының Сәулет және қала құрылысы басқармасы» мемлекеттік мекемесінің шаруашылық жүргізу құқығындағы «Көркем – құйма комбинаты» мемлекеттік коммуналдық кәсіпорны, бастапқы баға – 10 155 000 теңге, кепілдік жарна сомасы – бастапқы бағадан 15 %.

Тендер шарты: 1 жылдың ішінде қызмет бағдарын сақтау.

Мемлекеттік коммуналдық мүлікті жекешелендіру үрдісі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 9 та мыздағы «Жекешелендіру объектілерін сату қағи-да сын бекіту туралы» № 920 қаулысына сәйкес жүзеге асырылады.

Аукционға, тендерге және жабық тендерге қатысу үшін мыналарды:

1) жеке тұлғалар үшін: жеке сәйкестендіру нөмірін (бұ дан әрі – ЖСН), тегін, атын, әкесінің атын (бар болса);

2) заңды тұлғалар үшін: бизнес сәйкестендіру нөмірін (бұдан әрі – БСН), толық атауын, бірінші басшының тегін, атын, әкесінің атын (бар болса);

3) кепілдік жарнаны қайтару үшін екінші деңгейдегі банктегі есеп айырысу шотының деректемелерін;

4) байланыс деректерін (пошталық мекенжайы, телефоны, факс, е-mail) көрсете отырып, тізілімнің веб-порталында алдын ала тіркелу қажет.

Жоғарыда көрсетілген деректер өзгерген кез-де қатысушы бір жұмыс күні ішінде тізілімнің веб-порталына енгізілген деректерді өзгертеді.

Аукционға, тендерге және жабық тендерге қатысушы ретінде тіркелу үшін қатысушының ЭЦҚ қойылған сауда-саттыққа қатысуға өтінімді тізілімнің веб-порталында тіркеу қажет.

Аукцион, тендер нәтижелері туралы хаттама аукцион, тендер нәтижелерін және жеңімпаз бен сатушының жекешелендіру объектісін сату бағасы бойынша сатып алу-сату шартына қол қою міндеттерін белгілейтін құжат болып табылады.

Астана қаласы, Бейбітшілік көшесі, 11, 649 кабинет мекенжайында, жеңімпаз бен сатып алу-сату шартына аукцион, тендер өткізілген күннен бастап күнтізбелік он күннен аспайтын мерзімде қол қойылады.

Кепілдік жарналарды қабылдау үшін: Кепілдік жарналарды қабылдау үшін: 1) IBAN KZ529261501102032004, БИК:

KZKOKZKX, Банк атауы: «Қазкоммерцбанк» АҚ, ТТК: 171; Кбе: 16;

2) IBAN KZ914500339860000351, БИК: ASFBKZKA, Банк атауы: «Банк Астаны» АҚ, ТТК: 171; Кбе: 16

Төлемді алушы (қаз.): «Ақпараттық есеп орта­лығы» акционерлік қоғамы, БСН: 050540004455.

Анықтама үшін мына мекенжайға хабарласыңыз: Астана қаласы, Бейбітшілік көшесі, 11-үй, № 649 ка-бинет, тел.: 55 01 68, 55 68 01.

Объект: «Астана қалалық жарық» ЖШС жарғылық капиталының 51% үлесі;

Мекенжайы: Астана қаласы, «Сарыарқа» ауданы, Қарасай батыр к.-сі, 16-үй;

Тапсыру мерзімі: 2 жыл;Бағалау құны: 1 (бір) теңге;Кепілдік жарна: 1 (бір) теңге.Көрсетілген объект бойынша тендер www.gosreestr.kz веб-

порталында өткізіледі. Тендер өткізу уақыты: 2017 жылғы 29 қараша сағат 10.00-де.Мемлекеттік мүлікті сенімгерлік басқаруға беру үрдісі 2015

жылғы 16 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Ұлттық эко-номика министрінің № 17 бұйрығымен бекітілген «Мемлекеттік мүлікті сенімгерлік басқаруға беру қағидаларына» сәйкес жүзеге асырылады.

Сенімгерлік басқарушы: 1. Сенімгерлік басқару шартын жасасқан уақыттан бастап

60 күнтізбелік күн ішінде мемлекеттік басқару органы – Астана қаласының Энергетика басқармасымен келесіні қамтитын Серіктестікті оңалту жоспарын бекітуге:

- сенімгерлік басқару мерзіміне серіктестікті дамыту стра-тегиясы;

- сенімгерлік басқарушының жеке қаражаты есебіне (жеке инвестиция) кредиторлармен келісілген 50%-дан кем емес кредиторлық берешекті өтеуді қарастыратын жоспары. Кредиторлық берешекті өтеу жоспары бекітілген уақыт тан бас тап 12 күнтізбелік айдан аспайтын мерзімге есептелген болуы қажет.

2. Сенімгерлік басқару шартының мерзімінде серіктестіктің қызмет бейінін сақтауға;

3. Серіктестік қызметкерлерінің штатын сақтауды қамтамасыз етуге;

4. Сенімгерлік басқару барысында, Мүлікті сенімгерлік басқаруға беру сенімгерлік басқарушыға меншік құқығы берілмейді. Сенімгерлік басқарушы сенімгерлік басқаруға берілген мүлік үшінші тұлғаның талап арызының пәні және кепілге, ауыртпалыққа қоймайтындығына кепілдік беруге;

5. Тоқсан сайын және жылдық есепті сенімгерлік басқару Құрылтайшы – Астана қаласының Коммуналдық мүлік және мемлекеттік сатып алу басқармасының сұрауы бойынша атқарылған жұмыс туралы есеп ұсынуға;

6. Кредиторлық берешекті шешу шамасына байланысты жылжитын/жылжымайтын мүліктен және серіктестіктің есеп-тесу шотынан кезең-кезеңімен тыйым салуды шешуге;

7. Сенімгерлік басқару объектісін, сондай-ақ объектіге тиесілі аумақты қолданыстағы санитарлық-гигиеналық нормаларға сәйкес қамту, дезинфекция және дератизацияны қамтамасыз етуге;

8. Электр қондырғы орнату қағидалары (бұдан әрі - ЭҚОҚ), Техникалық пайдалану қағидалары (ТПҚ), өртке қарсы қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау, Қазақстан Республикасындағы энергетикалық объектілерді салу саласындағы құрылыс норма-лары мен қағидаларының (ҚНҚ) сақталуын қамтамасыз етуге;

9. Қазақстан Республикасындағы ҚНҚ, ЭҚО, ТП қағида-ларына, Техникалық қауіпсіздік қағидаларын (бұдан әрі – ТҚҚ) және де Қазақстан Республикасындағы және Қазақстан Республикасында ратификацияланған ХЭК халықаралық стан-дартына ұқсас, нормативтік актілерге сәйкес сенімгерлік басқару объектісі бойынша барлық шарттық міндеттемелердің орында-луын қамтамасыз етуге;

10. Сенімгерлікпен басқару кезінде Қазақстан Республи-касының заңнамасында белгіленген тәртіппен объект мүлігін есепке алу және сақталуын қамтамасыз ету, егер оның бүлінуі немесе жойылуы жағдайында тең мүлікпен ауыстыруға;

11. Объектіге және онда орналасқан инженерлік және коммуникациялық желілерге нұқсан келтіру іс-әрекеттеріне жол бермеуге және қажет болған жағдайда пайдаланатын ұйымдарға оларға қол жеткізуді қамтамасыз етуге;

12. Өнім берушілермен коммуналдық және өзге де қызметтерге тікелей шарт жасауға;

13. Объектіні сенімгерлік басқаруға берумен байланысты барлық, сенімгерлік басқару кезеңінде оны одан әрі пайдалануға арналған шығындар Сенімгерлік басқарушы өз қаражатынан жүзеге асыруға;

14. Желілерді мен электр қондырғыларды пайдалану үшін

мамандар мен жұмыскерлерді жинау әрекет етуші Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің нормаларына сәйкес жүзеге асыруға, шетелдік жұмыс күші мен мамандарын тарту 2016 жылғы 15 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің №802 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасына шетелдiк жұмыс күшiн тартуға арналған квотаны белгiлеу қағидаларына сәйкес жүзеге асыруға міндетті;

15. Босату, деңгейді өзгерту, әкімшілік басқару және жұмыскерлері бойынша әкімшілік ұйымдастыру жұмыстарын жүргізу барысында еңбек ақы төлеу қоры өзгертілмейді. Еңбек ақы қорында қаражат жетіспегенде, сенімгерлік басқарушы жалпы қызметке зардабын тигізбей өз еркімен немесе бюджеттің басқа да шығындарымен толтыру мүмкіндігі бар.

Потенциалды сенімгерлік басқарушыға қойылатын та­лаптар

16. Потенциалды сенімгерлік басқарушының басқару құрамы энергетика және қаржы экономикалық білімі бар және жұмыс тәжірибесі болуы қажет (растайтын құжаттарды ұсыну);

Қосымша шарттар17. Мемлекеттік мүлікті сенімгерлік басқаруға беру Ережесіне

сәйкес құрылтайшыға кепілдік жарна мынадай жағдайларда:жеңімпазбен тендердің нәтижелері туралы хаттамаға немесе

шартқа қол қойылмаған; жеңімпазға объектіні кейіннен сатып алу құқығымен

сенімгерлік басқаруға беру; сенімгерлік басқарушы объектіні сатып алу құқығынан бас

тартқанда қайтарылмайды.18. Сатып алу-сату шартына атқарылмаған мерзіміндегі

міндеттемелерді көрсету арқылы сенімгерлік басқару объектісін мерзімінен бұрын сатып алу мүмкіндігі бар.

Сенімгерлік басқару мерзімі ішінде сатып алудың нарықтық құны инфляция деңгейіне сәйкес индекстеуге жатады.

ТЕНДЕР ӨТКІЗУ ЕРЕЖЕСІ:- Тендер жарияланған күннен кейін берілген анықтаманы

берген күннің алдындағы үш айдан астам мерзімге созылатын тендерге қатысушы міндеттемелерінің барлық түрлері бойын-ша банк (банк филиалы) алдында мерзімі өткен берешектің жоқ екендігі туралы банктің (банк филиалының) қол қойылған және мөр басылған (ЭЦҚ) анықтамасы. Егер әлеуетті қатысушы екінші деңгейдегі бірнеше банктің немесе филиалдарының, сондай-ақ шетел банкінің клиенті болып табылған жағдайда, осындай банктердің әрқайсысынан анықтама ұсынылады;

- «Аудиторлық қызмет туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабымен міндетті аудит жүргізу белгіленген заңды тұлғалардың соңғы қаржы жылындағы аудиторлық есебі;

- заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәлік не анықтама;

- жарғы. Шетелдік заңды тұлғалар шетел мемлекетінің консулдық мекеме заңдастырған құрылтай құжаттарын, мемлекеттік және орыс тілдерінде нотариат куәландырған ау-дармасымен, сондай-ақ Гаага қаласында 1961 жылғы 5 қазанда жасалған Шетелдік ресми құжаттарды заңдастыруды талап етудің күшін жоятын конвенцияға сәйкес апостиль мөртаңбасы қойылған құжаттарды ұсынады;

- тендер жарияланған күннен кейін берілген салық берешегінің, міндетті зейнетақы жарналары, міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары мен әлеуметтік аударымдар бойынша берешегінің (төлеу мерзімі Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі) Қазақстан Республикасының кодексінің 6-тарауына сәйкес кейінге қалдырылған жағдайларды қоспағанда) жоқ (бар) екендігі ту-ралы мәліметтер;

- хабарламада көрсетілген қатысушыға (сенімгерлік басқарушыға) қойылатын талаптарға сәйкестігін растайтын құжаттар көшірмелері қоса беріледі.

Кепілдік жарналарды қабылдау үшін: 1) IBAN KZ529261501102032004, БИК: KZKOKZKX,

Банк атауы: «Қазкоммерцбанк» АҚ, ТТК: 171; Кбе: 16; 2) IBAN KZ914500339860000351, БИК: ASFBKZKA, Банк

атауы: «Банк Астаны» АҚ, ТТК: 171; Кбе: 16Төлемді алушы (қаз.): «Ақпараттық есеп орталығы»

акционерлік қоғамы, БСН: 050540004455.Анықтама үшін мына мекенжайға хабарласыңыз:

Астана қаласы, Бейбітшілік көшесі, 11­үй, № 649 кабинет, тел.: 55 68 01, 55 01 68.

Объект: 51% доли участия в уставном капитале ТОО «Астана қалалық жарық»;

Адрес: г.Астана, район «Сарыарка», ул. Карасай батыра, д. 16;Срок передачи: 2 года;Оценочная стоимость: 1 (одна) тенге;Гарантийный взнос: 1 (одна) тенгеТендер по передаче указанного объекта будет проводиться на веб-

портале www.gosreestr.kz. Дата проведения тендера: 29 ноября 2017 года 10.00 часов.Процедура передачи государственного имущества в доверитель-

ное управление осуществляется в соответствии Приказом Министра национальной экономики Республики Казахстан от 16 января 2015 года №17 «Об утверждении Правил передачи государственного имущества в доверительное управление».

Доверительный управляющий обязан:1. В течение 60 календарных дней с момента подписания догово-

ра доверительного управления утвердить органом государственного управления – Управлением энергетики города Астаны План реабили-тации Товарищества, предусматривающего:

- стратегию развития товарищества на период доверительного управления;

­ согласованный с кредиторами план погашения кредиторской задолженности, предусматривающий погашение не менее 50% креди-торской задолженности за счет собственных средств доверительного управляющего (частные инвестиции). План погашения кредиторской задолженности должен быть рассчитан не более чем на 12 календарных месяцев с момента утверждения;

2. Сохранить профиль деятельности товарищества в течение срока действия договора доверительного управления;

3. Обеспечить сохранение штата работников товарищества. 4. В период доверительного управления передача имущества в

доверительное управление не влечет перехода права собственности на него к доверительному управляющему. Доверительный управляющий гарантирует, что имущество, переданное в доверительное управление не должно являться предметом искового требования третьих лиц и не должно быть поставлено в залог, наложено обременение.

5. Предоставлять ежеквартальные и годовые отчеты о проделанной работе по запросу учредителя доверительного управления – Управления коммунального имущества и государственных закупок города Астаны, согласно форме;

6. По мере погашения кредиторской задолженности обеспечить поэтапное снятие арестов с движимого/недвижимого имущества и с расчетных счетов товарищества;

7. Содержать имущество объекта доверительного управления, а также прилегающую территорию к объекту в соответствии действую-щими санитарно-гигиеническими нормами, обеспечить деаэрацию, дезинфекцию;

8. Обеспечить строгое соблюдение Правил устройства электро-установок (далее – ПУЭ), Правил технической эксплуатации (далее – ПТЭ), противопожарной безопасности и охраны окружающей среды, соблюдение строительных норм и правил (далее – СНИП) в области строительства энергетических объектов в РК.

9. Обеспечить исполнение всех договорных обязательств по объек-ту доверительного управления, согласно СНИП в РК, правил ПУЭ, ПТЭ, Правил технической безопасности (далее – ПТБ) и другим нор-мативно-правовым актам, действующим в Республике Казахстан и ана-логичным международным стандартам МЭК, ратифицированных в РК.

10. Во время доверительного управления обеспечить учет и со-хранность имущества объекта в установленном законодательством порядке, в случае его повреждения или уничтожения обязан заменить равноценным имуществом.

11. Не допускать действий, способных вызвать повреждение иму-щества объекта или расположенных в нем инженерных и коммуника-ционных сетей, и в случае необходимости обеспечивать к ним доступ эксплуатирующим организациям.

12. Обеспечить исполнение заключенных договоров на комму-нальные и иные услуги с поставщиками.

13. Все расходы, связанные с передачей объекта в доверительное управление, дальнейшей его эксплуатацией на период доверительно-го управления, производятся за счет доверительного управляющего;

14. Набор специалистов и рабочего персонала для эксплуатации сетей и электроустановок осуществляется в соответствии с действу-ющими нормами Трудового кодекса Республики Казахстан, привле-чение иностранной рабочей силы и специалистов производится с со-блюдением существующих квот привлечения иностранной рабочей силы в соответствии с Правилами установления квоты на привлечение иностранной рабочей силы в Республику Казахстан, утвержденными Постановлением Правительства Республики Казахстан от 15 декабря 2016 года №802.

15. При проведении работ административно-организационного характера по высвобождению, изменению статуса, перемещению административно-управленческого и рабочего персонала общий фонд оплаты не подлежит изменению. При недостатке средств в ФОТ доверительный Управляющий имеет возможность самостоя-тельного пополнения или из других статьей расхода бюджета без ущерба общей деятельности.

Требования, предъявляемые к потенциальному доверитель­ному управляющему

16. Руководящий состав потенциального доверительного управля-ющего должен иметь в составе специалистов с профильным энергети-ческим и финансово-экономическим образованием, с опытом работы по специальности (прикрепить подтверждающие документы).

Дополнительные требования17. В соответствии с Правилами передачи государственного иму-

щества в доверительное управление, гарантийный взнос не возвраща-ется учредителем в случаях:

В случае не подписания победителем протокола о результатах тендера и договора

Передачи объекта доверительное управление с правом последую-щего выкупа победителю

Отказа доверительным управляющим от права выкупа объекта 18. Возможен досрочный выкуп объекта доверительного управ-

ление с включением неисполненного срока обязательств в договор купли – продажи.

Рыночная стоимость выкупа в течении срока доверительного управления подлежит индексации в соответствии с уровнем инфляции.

ПРАВИЛА ПРОВЕДЕНИЯ ТЕНДЕРА:Для регистрации в качестве участника тендера или закрытого

тендера необходимо на веб-портале реестра зарегистрировать заявку, подписанную ЭЦП участника.

К заявке прилагается:1) тендерное предложение (при передаче объекта в доверительное

управление без права последующего выкупа);2) ценовое предложение, подписанное участником тендера, за-

гружаемое в электронный конверт на специально отведенной веб-странице реестра (при передаче объекта в доверительное управление с правом последующего выкупа);

3) электронные (сканированные в формате «PDF (Portable Document Format)» копии документов:

- справки банка (филиала банка) об отсутствии просроченной задолженности перед банком (филиалом банка) по всем видам обя-зательств участника тендера, длительностью более трех месяцев, предшествующих дате выдачи справки, выданной не ранее даты объявления тендера, с подписью и печатью (ЭЦП). В случае, если потенциальный участник является клиентом нескольких банков второго уровня или филиалов, а также иностранного банка, то пред-ставляются справки от каждого из таких банков;

- аудиторского отчета за последний финансовый год юриди-ческих лиц, для которых статьей 5 Закона Республики Казахстан «Об аудиторской деятельности» установлено обязательное про-ведение аудита;

- свидетельства или справки о государственной регистрации (перерегистрации) юридического лица;

- устава. Иностранные юридические лица представляют уч-редительные документы с нотариально заверенным переводом на государственном и русском языках, легализованные консульским учреждением иностранного государства, а также документы с про-ставлением штампа апостиль согласно Конвенции, отменяющей требование легализации иностранных официальных документов, совершенной в городе Гааге 5 октября 1961 года;

- сведения об отсутствии (наличии) налоговой задолженности, задолженности по обязательным пенсионным взносам, обязатель-ным профессиональным пенсионным взносам и социальным от-числениям (за исключением случаев, когда срок уплаты отсрочен в соответствии с главой 6 Кодекса Республики Казахстан о налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс), вы-данные не ранее даты объявления тендера;

- подтверждающих соответствие требованиям к участнику (до-верительному управляющему), указанным в извещении.

Реквизиты для перечисления гарантийного взноса: 1) IBAN KZ529261501102032004, БИК: KZKOKZKX,

Наименование банка: АО «Казкоммерцбанк», КНП: 171; Кбе: 16; 2) IBAN KZ914500339860000351, БИК: ASFBKZKA,

Наименование банка: АО «Банк Астаны», КНП: 171; Кбе: 16. Получатель платежа (рус.): акционерное общество

«Информационно­учетный центр»; БИН: 050540004455.За справками обращаться по адресу: г .Астана,

ул.Бейбитшилик, д. 11, каб. 649, тел.: 55 68 01, 55 01 68.

Дата проведения тендера: 29 ноября 2017 года в 10.00 часов.

- Государственное казенное предприятие на праве хозяйственного ведения «Көркем-құйма комбинаты» Государственного учреждения «Управление архитек-туры и градостроительства города Астаны», стартовая цена – 10 155 500 тенге, сумма гарантийного взноса – 15 % от стартовой цены.

Условие тендера: сохранение профиля деятель-ности в течении 1 года.

Процедура приватизации государственного ком-мунального имущества осуществляется согласно по-становлению Правительства Республики Казахстан от 9 августа 2011 года № 920 «Об утверждении Правил продажи объектов приватизации».

Для участия в аукционе, тендере и закрытом тен-дере необходимо предварительно зарегистрироваться на веб-портале реестра с указанием:

1) для физических лиц: индивидуального иденти-фикационного номера (далее - ИИН), фамилии, имени и отчества (при наличии);

2) для юридических лиц: бизнес-идентификаци-онного номера (далее - БИН), полного наименования, фамилии, имени и отчества (при наличии) первого руководителя;

3) реквизитов расчетного счета в банке второго уровня для возврата гарантийного взноса;

4) контактных данных (почтовый адрес, телефон, факс, e-mail).

При изменении вышеуказанных данных участник в течение одного рабочего дня изменяет данные, вне-сенные в веб-портал реестра.

Для регистрации в качестве участника аукциона, тендера и закрытого тендера необходимо на веб-портале реестра зарегистрировать заявку на участие в торгах, подписанную ЭЦП участника.

Протокол о результатах аукциона, тендера являет-ся документом, фиксирующим результаты аукциона, тендера и обязательства победителя и продавца под-писать договор купли-продажи объекта приватизации по цене продажи.

Договор купли-продажи с победителем подпи-сывается в срок не более десяти календарных дней со дня проведения аукциона/тендера при наличии оригиналов документа, по адресу: г. Астана, ул. Бейбитшилик, 11, каб. 649.

Реквизиты для перечисления гарантийного взноса: 1) IBAN KZ529261501102032004, БИК:

KZKOKZKX, Наименование банка: АО «Казкоммерцбанк», КНП: 171; Кбе: 16;

2) IBAN KZ914500339860000351, БИК: ASFBKZKA, Наименование банка: АО «Банк Астаны», КНП: 171; Кбе: 16.

Получатель платежа (рус.): акционерное об­щество «Информационно­учетный центр»; БИН: 050540004455.

За справками обращаться по адресу: г.Астана, ул.Бейбитшилик, д. 11, каб. 649, тел.: 55 01 68, 55 68 01.

Дата проведения тендера: 29 ноября 2017 года в 10.00 часов.

- Государственное казенное предприятие на праве хозяйственного ведения «Астана Эко – Полигон НС» акимата города Астаны», стартовая цена –185 594 500 тенге, сумма гарантийного взноса – 15 % от старто-вой цены.

Условие тендера: сохранение профиля деятель-ности в течение 1 (одного) года.

Процедура приватизации государственного ком-мунального имущества осуществляется согласно по-становлению Правительства Республики Казахстан от 9 августа 2011 года № 920 «Об утверждении Правил продажи объектов приватизации».

Для участия в аукционе, тендере и закрытом тен-дере необходимо предварительно зарегистрироваться на веб-портале реестра с указанием:

1) для физических лиц: индивидуального иденти-фикационного номера (далее - ИИН), фамилии, имени и отчества (при наличии);

2) для юридических лиц: бизнес-идентификаци-онного номера (далее - БИН), полного наименования, фамилии, имени и отчества (при наличии) первого руководителя;

3) реквизитов расчетного счета в банке второго уровня для возврата гарантийного взноса;

4) контактных данных (почтовый адрес, телефон, факс, e-mail).

При изменении вышеуказанных данных участник

в течение одного рабочего дня изменяет данные, вне-сенные в веб-портал реестра.

Для регистрации в качестве участника аукциона, тендера и закрытого тендера необходимо на веб-портале реестра зарегистрировать заявку на участие в торгах, подписанную ЭЦП участника.

Протокол о результатах аукциона, тендера являет-ся документом, фиксирующим результаты аукциона, тендера и обязательства победителя и продавца под-писать договор купли-продажи объекта приватизации по цене продажи.

Договор купли-продажи с победителем подпи-сывается в срок не более десяти календарных дней со дня проведения аукциона/тендера при наличии оригиналов документа, по адресу: г. Астана, ул. Бейбитшилик, 11, каб. 649.

Реквизиты для перечисления гарантийного взно-са:

1) IBAN KZ529261501102032004, БИК: KZKOKZKX, Наименование банка: АО «Казкоммерцбанк», КНП: 171; Кбе: 16;

2) IBAN KZ914500339860000351, БИК: ASFBKZKA, Наименование банка: АО «Банк Астаны», КНП: 171; Кбе: 16.

Получатель платежа (рус.): акционерное об­щество «Информационно­учетный центр»; БИН: 050540004455.

За справками обращаться по адресу: г.Астана, ул.Бейбитшилик, д. 11, каб. 649, тел. 55 01 68, 55 68 01.

АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАМА«Астана қаласының Коммуналдық мүлік және мемлекеттік сатып алу басқармасы»

ММ www.gosreestr.kz веб­порталында Астана қаласының коммуналдық меншік объектісін электрондық тендер арқылы жекешелендіру бойынша қайталама тендер

(екінші тендер) өткізетіндігі туралы хабарлайды.

ИНФОРМАЦИОННОЕ СООБЩЕНИЕГУ «Управление коммунального имущества и государственных закупок города Астаны»

сообщает о проведении повторного тендера (второй тендер) по приватизации объектов коммунальной собственности города Астаны в виде электронного

тендера на веб­портале www.gosreestr.kz.

АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАМА«Астана қаласының Коммуналдық мүлік және мемлекеттік сатып алу басқармасы»

ММ www.gosreestr.kz веб­порталында Астана қаласының коммуналдық меншік объектісін электрондық тендер арқылы жекешелендіру бойынша қайталама тендер (үшінші тендер)

өткізетіндігі туралы хабарлайды.

ИНФОРМАЦИОННОЕ СООБЩЕНИЕГУ «Управление коммунального имущества и государственных закупок города Астаны» сообща­

ет о проведении повторного тендера (третьи тендер) по приватизации объектов коммунальной соб­ственности города Астаны в виде электронного тендера на веб­портале www.gosreestr.kz.

АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАМА«Астана қаласының Коммуналдық мүлік және мемлекеттік сатып алу басқармасы» ММ кейіннен сатып алу

құқығымен сенімгерлік басқаруға келесі объектіні беру бойынша қайталама тендер өтетіндігін хабарлайды:

ИНФОРМАЦИОННОЕ СООБЩЕНИЕГУ «Управление коммунального имущества и государственных закупок города Астаны» сообщает о

проведении повторного тендера по передаче в доверительное управление с правом последующего выкупа следующего объекта:

12 14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛ

Жалпыұлттық республикалық газет. 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады.

Меншік иесі:«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРƏЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚБас редакторҚуат БОРАШ

Газет мына қалалардағы:

Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «Ernur» Медиа холдингі» ЖШС,Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дəуір» РПБК ЖШС,Қарағанды қ., Сəтбаев к-сі, 15, «Типография Арко» ЖШС,Қостанай қ., Мəуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,Ақтөбе қ., Смағұлов к-сі, 9/2 «Хабар-Сервис» ЖШС, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,Шымкент қ., Т.Əлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,Орал қ., Достық-Дружба даң., 215 А, «WESTA» ЖШС,Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШСбаспаханаларында басылып шықты.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады.«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 12 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыАлександр ТАСБОЛАТ

Mекенжайымыз: 010008 АСТАНА, «Егемен Қазақстан» газеті көшесі, 5/13 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58аАнықтама үшін:Астанада: АТС 37-65-27, факс 8 (7172) 37-19-87; Электронды пошта: info@egemen.kz Интернет-редакция: portal@egemen.kz Алматыда: 8 (727) 273-07-87, факс 8 (727) 273-07-87; Электронды пошта: almaty@egemen.kz Маркетинг бөлімі: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, 37-64-48, advert@egemen.kzАлматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-07-26, adv@egemen.kzА Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауапты.Газеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны: 1499 («Қазпошта» АҚ)

Меншікті тілшілер:Астана – 8 (717-2) 37-54-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – 8 (775) 336-47-57;Талдықорған – 8 (701) 236-76-99;Атырау – 8 (701) 553-36-53;Көкшетау – 8 (707) 778-01-72;Қарағанды – 8 (701) 375-74-34;Қостанай – 8 (701) 150-94-43;Қызылорда – 8 (701) 772-70-74;Орал – 8 (702) 886-01-87;Өскемен – 8 (777) 355-41-14;Павлодар – 8 (777) 449-74-78;Тараз – 8 (705) 915-60-04;Шымкент – 8 (701) 362-63-76; 8 (702) 608-91-98;Петропавл – 8 (777) 197-14-06.

ДИДАР

ЖӘДІГЕР ДӘНЕКЕР

Абай атамыз мына бір фо-тосуретке 1903 жылы өмірден өтерінен бір жыл бұрын 58 жасында Жидебай ауылын-да, үй-іші, отбасымен бірге көктем уақыты, мамыр айы-ның бас кезінде, киіз үйдің ішінде түскен екен. Солдан оңға қарай: бірінші қатарда бөрік киіп отырған қыз бала – Пəкизат. Пəкизаттың басына киіп отырған бөркі бұл күнде Жидебайдағы Абай музей-үйінде экспозицияда тұр. Одан кейінгі отырғандар – Тұрағұл мен Əубəкір. Пəкизат пен Əубəкір екеуі де Ақылбайдың балалары. Абайдың кенже інісі Оспан өзінде бала болма-ғандықтан бұл екеуін де бауы-рына салып алған.

Екінші қатардағылар – Абай, Ерке жан жəне Қамалия. Қамалия – Əубəкірдің əйелі. Бұл кісінің Абай туралы айтқан естеліктері мұ ражай қорын-да сақтаулы тұр. Ал Еркежан

– Оспанның бəй бі шесі. Оны Оспан қайтыс бол ған нан кейін, əмеңгерлік жол мен 1894 жылы Абай өзі алып, өмі рі нің соңғы он жылын Жиде бай д а осы Ерке-жанмен бірге өт кізген. Үшінші қатарда тұрған – Мағауия.

Фотосуретті түпнұсқадан 1959 жылы қайта көшіріп, Абай музе йіне өткізген – жазушы Мұх тар Əуезов. Ал түпнұс қасы Алма ты дағы М.Əуезов му зейін-де сақ тал ған. Суреттің кө лемі – 13 х 23 см, қор кітабын да 461\542 инвентарға тіркеулі тұр.

Бұл фотосурет көптеген ба-сы л ымдарға шығып, та нымал болды. Қазірдің өзінде сурет-тің көшірмесі Қазақстан Рес-пуб ликасы Ұлттық музейінің «Қазақ стан тарихы» залының «ХІХ ғасырдағы ұлылар» экспо-зициясында көрмеде тұр.

Қайыржан КҮЗЕМБАЕВ, Ұлттық музейдің

ғылыми қызметкері

Абай суретінің тарихы

Талғат БАТЫРХАН,«Егемен Қазақстан»

Эх, шіркін Эрмитаж!Сарысүйек Санкт-Петербургтегі

осынау мəдениет ордасының сəн-салтантын суреттеуге сірə, тіл жетпес. Ондағы кереметтерді көзбен көру ке-рек. Тек сонда ғана көңіліңіз көншіп, алған əсеріңізді бояуы солғын тартпасы анық. Өз басымыздан өткерген жай болған соң айтып жатқанымыз ғой.

Ал енді алыстағы ақ түндер қала сы-на аяғы жетпей жүргендер қайтпек?! Олардың да ой-арманын орын-даудың оңтайлы жолы табыл-ған тəрізді. Қазір адамзаттың ақылы асып-тасып, ғылым мен техниканың қарыштаған зама ны емес пе. Бүгінде екінің бірі білетін электронды фор-матта қалаған тақырыбыңмен танысуға болады. Қазақстан Рес-пуб ликасының Ұлттық музейін де өткен Эрмитаж күндері барысында осыны байқадық. Эрмитаждықтар елордаға барлық бағалы экспонатта-рын көшіріп əкелгендей күй кештік.

Айтулы оқиғаға орай арнайы ұйы м дас тырылған баспасөз кон фе-рен ция сында Мемлекеттік Эрми-таж бас директорының орынбаса-ры Свет лана Адаксина ағынан жары-ла ақ тарылып, біз бірін білсек, бірін білмей тін біраз деректерді алға тартты. Мəртебелі мейманның мəлімдеуінше, ерте-ден қалыптасқан Қазақстан-Ресей қарым-қатынасы кейінгі кездері тіпті тереңдей түскен. Əсіресе мəдени-рухани байланыстар барынша жақсы жолға қойылған. Баршамыз куə болып отырған мына маңызды шара соның айғағы.

«Екі жылда бір рет Астанада Эрмитаж күндерін өткізуді өзіндік дəстүрге айналды-рып келеміз. Алғаш рет мұнда 2015 жылы келдік. Биыл жазда ЭКСПО аясында музейі-міз дің қорындағы Шығыс қару-жарақ -тары ның коллекциясын көпшілік назар-ына ұсындық. Менің əріптесім, «Арсенал» бөлімінің меңгерушісі Дмитрий Влади-мирович Любин əзілдеп айтқандай, «Атыс-шабыс құралдарының көмегімен де достық көпірін орнатуға болады екен». Бұл жолы дəстүрлі əдіс-тəсілдерден бас тарттық. Тас ғасы рынан бүгінгі таңға дейінгі кезеңді қам-титын үш миллионнан астам жəдігері бар, əлемдегі ең əйгілі музейдің асыл қазыналарын VR-360 пішініндегі он сегіз минуттық вирту-альды фильм арқылы көрсетпекпіз. Бағасын кейін бере жатарсыздар. Меніңше, сіздерді бейжай қалдырмайтынына сенімдімін», деді ол жылы жымиып.

«Жақсыны көрмек үшін» деген. Ендеше не тұрыс. Көп кешікпей арнайы аппаратты көзімізге киіп, «Эрмитаж. Уақыт пен кеңіс-тікке виртуальды сүңгу» атты қиял-ғажа йып қызықты бейнетаспаны тамашалауға кірістік.

Ойпырмай, шағын экрандағы «шытыр-ман» бірден баурап ала жөнелді. Кино дейін десең, таспадағы тарихи оқиғалардың тап ортасында сен де жүргендейсің... Ғажап!..

...Сарай алаңындағы атақты Александр бағанының алдына жан-жағы алтынмен апта-лып, күміспен күптелген күйме тоқтай қалды.

Еппен есігі ашылып, ішінен бір таныс бейне шыға келді.

Ойбай, мынау əлгі, Ресейдің танымал əртісі Константин Хабенский ғой... Үстіне киген қара пальто мен басындағы цилиндр қалпағының өзіне жараса қалғанын қарашы. Амандасып алды да, аузы-аузына жұқпай сайрай жөнелді. «Эрмитажға кіргің келе ме? Сен менімен бірге оның ішіне кіріп қана қоймайсың, сондай-ақ өткен өмірге еніп, та-рих тереңіне бойлайсың. Біздің алдымызда өнер туындылары жиналған музей ғана емес, орыс монархтарының үйі – император рези-денциясы тұр», дейді бізді желіктіріп.

Содан уақыт пен кеңістік билігіне бағын-байтын жолбасшымыздың соңына еріп, Қысқы сарайыңызды емін-еркін араладық. Бір бұрышта қалың картиналарының қақ ортасында қамығып Екінші Екатерина отыр. Əлдебір мəселелер мазалап əбігерленген сыңайлы. Сөйтсек, шетелдік мырзалар сыйға тартқан шедевр суреттерді қайда орналасты-рарын білмей қиналған түрі екен. Қасындағы нөкерлеріне мұңын шағып қояды: «Жан-жақтан жиналған жауһарлар күн көзін көрмей қараңғы қоймада жатыр. Алда-жалда атжал-мандар кеміріп тастаса қайтем? Қой, мен бұларды ілетін оңаша отау салдырайын...».

Міне, жылына үш миллион адам келіп тамашалайтын Эрмитаж тарихы осылай басталған.

Он тоғызыншы ғасырдың ортасына дейін талайларды тамсандырған Эрмитаждың табалдырығынан аттау бақыты елдің бəріне бірдей бұйыра бермеген. Басқа түгіл Пушкин-нің өзі араға Жуковскийдің абырой-беделін салып шақыру билетін зорға сұратып алыпты.

1837 жылы Императордың құтты мекені от құшағына оранғанда Бірінші Николайдың өзі бас болып, құнды дүниелерді сыртқа

тасытыпты. Патша пəрменімен арада он бес ай өткенде зəулім ғимарат қайтадан бой көтеріпті.

Айта берсе, шертер шежіренің шегі жоқ... Айтпақшы виртуальды саяхаттың арқа-

сын да экспонаттардың басым бөлігі сары май дай сақтаулы тұрған жертөлеге түстік. Ондағы байлықтың бағасын білетін ма-мандар мəн-жайды түсіндірді. Əрине əр ғасырдан жеткен көне жəдігерлерді жаңғыр-тып, қайта қалпына келтіріп, талапқа сай күтіп-баптамаса болмайды. Мұнда сондай жұмыстар жүргізілетінін білдік.

Сиқырлы сапарымыз аяқталар шақта Эрмитаж шатырына шығу мүмкіндігіне ие болдық. Баяғыда патша ағзамдар дəл осы ара-дан айналаны бақылап, «Солтүстік Пальмира-сы ның» сұлулығына сұқтанған деседі.

Эрмитажға əдейілеп барсақ та мұндай құрметке бөленбес едік. Сəтінің Астана төрінде түскенін қарашы. Төбеден төңірекке қарағанда, өне бойыңды сүйсініспен қатар қорқыныш сезімі қоса билейді. Өйткені көргеніңнін бəрі шынайы өмірдегідей. Аяғыңның астында жатқан көшеге немесе жарқыраған Нева жаққа қарасаң басың ай-налып, құлап кете жаздайсың. Ал аспанға қарай құсша қалықтаған сəтте жүрегің аузыңа тығылады...

...Екінші бір алаңда орнатылған дəл осын-дай электронды құрылғымен Эрмитаждың «Юпитер» залындағы ежелгі мүсіндердің қыр-сырына қанықтық.

Бұл күндері Эрмитаждың білікті маман-дары астаналықтар алдында мазмұнды, мағы-налы баяндамалар жасап, шеберлік дəрістерін оқыды.

Елорданы елеңдеткен Эрмитаж күндеріне қатысып қайтқан «Егемен» тілшісінің көрген-білгені міне, осындай.

БӘРЕКЕЛДІ!

Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Кезінде халқымыздың ру-хын көтеретін тарихи кітап-тар жазған Ілияс Есенберлин-ді біл мейтін қазақ кемде-кем. Атақ ты жазушы Ақмола өңірі нің тумасы. Жақын да Атбасар қаласындағы қалам-гердің туып-өскен үйіне жаң-ғырту жұмыстары жүргізілді. Қайырымдылық шарасына балабақша мен мектеп қызмет-керлері қатысты.

Ұлтын ұлықтаған тұлға-ны дəріптеу біз үшін үлкен мəртебе, деп атап өтті Атбасар қаласы білім беру бөлімінің əдіс кері Əсел Қозыбаева. Реті келгенде айта кету керек, Ілияс Есенберлин 1915 жылы осы

шаһардағы ағаш шеберінің от-басында өмірге келген. Ал жа-зушы тұрған үш бөлмелі ағаш үйді оның əкесі Есенберлі ағасы Шоқанмен бірге 1895 жылы са-лыпты. Сондай-ақ қалада жазу-шының əдеби шығар маларына құрылған мұражай да бар. Жəне де Ілекең атындағы көшенің бо-йында орналасқан жазушының тұрған баспанасының бір бүйі-ріне ескерткіш тақта да ілініпті. Бұдан басқа, мұнда жазушының есімімен аталған кітапхана да бар. Сол сияқты қаладағы №1 мектеп-гимназиясы да жазушы аты мен аталады. Ал Атбасар қала сының орталығында жазу-шыға арналған зəулім ескерткіш менмұндалайды.

Ақмола облысы

Жазушы үйі жаңғыртылды

Эрмитаж әлеміне енген күн

Сарысүйек Санкт-Петербургтегі осынау мəдениет ордасының сəн-салтантын суреттеуге сірə, тіл жетпес. Ондағы кереметтерді көзбен көру ке-рек. Тек сонда ғана көңіліңіз көншіп, алған əсеріңізді бояуы солғын тартпасы анық. Өз басымыздан өткерген жай болған

Ал енді алыстағы ақ түндер қала сы-на аяғы жетпей жүргендер қайтпек?! Олардың да ой-арманын орын-

танысуға болады. Қазақстан Рес-пуб ликасының Ұлттық музейін де өткен Эрмитаж күндері барысында осыны байқадық. Эрмитаждықтар елордаға барлық бағалы экспонатта-рын көшіріп əкелгендей күй кештік.

Айтулы оқиғаға орай арнайы ұйы м дас тырылған баспасөз кон фе-рен ция сында Мемлекеттік Эрми-таж бас директорының орынбаса-ры Свет лана Адаксина ағынан жары-

ТОСЫН ТАБИҒАТ

Аян �БДУ�ЛИ,«Егемен Қазақстан»

Табиғат апатынан шекара-дан 15 шақырым қашықтықта орналасқан Сарпол-э Захаб қаласының тұрғындары жапа шекті. Жергілікті билік опат болғандар саны əлі де артуы мүмкін деген болжам жасап отыр. Себебі құтқарушылар тобы əлі бірнеше елді мекенге барып үлгермеген.

Бұл маңайда тұрғын үйлер-дің басым бөлігі саз балшық-тан салынғандықтан қуат ты апаттарға шыдас бермей ді. Иранның сейсмологиялық орта лығы дүмпу 180 рет жүріп өтке нін, алдағы уақытта əлі де қай талануы мүмкін екенін ха-барлады.

Сарпол-э Захаб қаласын-дағы орталық аурухананың ғимаратына айтарлықтай зиян келген. Осының салдары-нан жараланғандарға тиісті деңгейде көмек көрсету мүмкін болмай отыр. Ал IRINN теле-арнасы кем дегенде сегіз елді

мекенге зиян келгенін жеткізді.– Кей жерлерде электр

энергиясы үзілді, сондай-ақ телекоммуникациялық жүйеге зиян тиді. Бұл елімізде бол-ған ең ірі апаттардың бірі. Қазіргі уақытта 70 мыңнан астам тұрғын баспанасыз қалды, – деді Дүниежүзілік Қызыл Жарты ай жəне Қызыл Крестің Иран бөлімінің басшы-сы Мортеза Салим.

Ал Иранның құтқару қыз-метінің басшысы Пир-Хоссейн Куливанд құтқару шылар тобының жұмысына көшкін кедергі келтіріп отыр ғанын мəлімдеді.

– Отбасымызбен отырып кешкі асымызды ішпек болған едік. Кенеттен үйіміздегі зат-тар «билеп» кеткендей бол-ды. Алғашында қуатты бомба жарылды деген ойда болдым. Бірақ бəрі «жер сілкінді» деп айқайлаумен болды, – деді Бағдад қаласының тұрғыны Маджида Амир.

Жер сілкінісінің магни-тудасы 7,3 балды құрайды.

Ал ошағы 33,9 км тереңдікте орналасқан. Жерасты дүмпуі Түркияда, Израильде, Кувейтте сезілген.

Иракта жер сілкінісінен, əсіресе, Дарбандихан қала-сы зардап шекті. Ол Күрд автономиялық аймағындағы Сү леймания қаласынан 75 шақырым қашықтықта орна-ласқан. Өңірдің денсаулық сақтау министрі Рекаут Хама Рашидтің айтуынша, бұл жақта

да жағдай өте қиын. Мұнда 6 тұр ғын қаза болып, 50-ден аста-мы түрлі жарақат алған.

Айта кетейік, сейсмикалық аймақта орналасқандықтан Иранда жер сілкінісі жиі бо-лып тұрады. 2003 жылы маг-нитудасы 6,6 балды құрай тын апаттан 26 мыңға жуық адам опат болып, елдің оңтүстік-шығысындағы тарихи Бам қаласы ішінара қираған бола-тын.

Зілзаладан 300-ден астам адам қаза тапты––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Иранның батысында қуатты жер сілкінісінен 336 адам қаза тапты. Бұдан б�лек 4000-ға жуық тұрғын түрлі деңгейде жарақат алды. Зілзала Иран-Ирак шекарасында тіркелді. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ЖАҒЫМДЫ ЖАҢАЛЫҚ

Мирас АСАН,«Егемен Қазақстан»

Қарағанды көшелері күннен-күнге абаттанып, ажарланып келеді. Таяуда ғана оның көше лерінде жаңа QR-коды бар маңдай шалар орна-тыла баста ғандығы осы сөзіміздің айқын дəлелі. Ондағы кодты оқу арқылы тұрғындар пош та индексін, сонымен қатар атал мыш мекенжай-да қандай ғима раттар орналасқанын біле алады.

Жаңа аншлагтар қорап тəрізді жасалған, онда көше атауы мен үй дің нөмірі жазылған. Олардың бар лығы жарықтандырылған. Маң -дайшалардың біразы күн батарея-сынан қуаттандырылады, ал қал-ғаны электр жүйелеріне қосылған.

Жаңа маңдайшалар тек тұр-ғын үйлерде ғана емес, сон дай-ақ мемлекеттік мекемелерде, шағын жəне орта бизнес нысан-дарында да орнатылады. Бүгінде Ə.Əлиханов көшесі бойындағы ғимараттарға оларды орнату жұ-мыстары аяқталған.

– Қазыбек би ауданында жалпы со масы 35 000 000 теңгеге барлы ғы осындай 1 521 маңдайша орна ты-латын болады, – дейді Қара ған ды облысы əкімдігінің жоспарлау жəне абаттандыру бөлімінің же тек шісі

Ербол Нукич. – Əзірге мұн дай ан-шлагтар тек Астанада ғана бар. Енді Қарағандыда болады.

Жаңа нұсқаулықтарда QR-коды бар, оны смартфонның көме гі мен оқуға болады. Ол арқы лы сіз сайт-тағы парақшаға кіресіз, ол жер-де ғимараттың пошталық индексі көрсетілген. Сонымен қатар онда бірнеше бөлім бар, бола шақта оларда ғимаратқа кім дер қызмет көрсететіні: ПИК, элек т рик тер, сантехниктер туралы мəлі меттер орналастырыла ды. Сол жерден аталмыш үйге қай ме ке мелердің қызмет көрсе теті нін білуге бола-ды: емхана, балаб ақ ша, мектеп жəне т.б. Бұл ақпарат тарды сəулет бөлімімен келіскеннен соң ПИК өкілдері толтырып отырады.

Болашақта Октябрь ауданын-да да дəл осындай 2 326 жаңа маңдайша орнатылмақ. Олардың 2090-ы тұрғын үйлерде, 236-сы мемлекетік мекемелер мен шағын жəне орта бизнес нысандарында орнатылады. Ол үшін 17 465 000 теңге жұмсалмақ.

Қарағанды облысы

QR-кодты маңдайшалар орнатылды

14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛ 13РЕСМИ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҮКІМЕТІНІҢ ҚАУЛЫСЫ

2017 жылы 30 қазан №682 Астана, Үкімет Үйі

Мемлекеттік қорғаныстық тапсырысты орындау жөніндегі операторларды айқындау туралы

«Мемлекеттік қорғаныстық тапсырыс туралы» 2001 жылғы 19 қаңтардағы Қазақстан Респубикасы Заңының 7-бабы 1-тармағының 4-1) тармақшасына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

мемлекеттік қорғаныстық тапсырысты орындау немесе мемлекеттік қорғаныстық тапсырыс орындаушыларын таңдауды жүзеге асыру үшін мыналар:

«Қазақстан инжиниринг» (Kazakhstan Engineering) ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамы – қару-жарақты, əскери жəне арнайы техеиканы, техникалық құралдарды, оқ-дəрі мен əскери мақсаттағы тауарларды (өнімді) жəне қосарланған мақсаттағы (қолданыстағы) тауарларды (өнімді) өндіруге жəне сынауға арналған жабдықты өндіру жəне беру;

«Əскери-стратегиялық зерттеу орталығы» акционерлік қоғамы – мемлекеттің қорғанысы мен ұлттық қауіпсіздігі саласындағы іргелі жəне қолданбалы ғылыми зерттеулер, мемлекеттік тапсырыс берушілердің жарақтандыруындағы қару-жарақтың, əскери жəне арнайы техниканың, техникалық құралдардың, оқ-дəрі мен əскери мақсаттағы тауарларды (өнімді) жəне қосарланған мақсаттағы (қолданыстағы) тауарларды (өнімді) өндіруге жəне сынауға арналған жабдықты өндіру жəне беру;

«Қазақстан инжиниринг» (Kazakhstan Engineering) ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамы – қару-жарақты, əскери жəне арнайы техниканы, техникалық құралдарды, оқ-дəрі мен мақсаттағы тауарларды (өнімді) жəне қосарланған мақсаттағы (қолданыстағы) тауарларды (өнімді) өндіруге жəне сынауға арналған жабдықты жөндеу, жаңғырту жəне оларға регламенттелген техникалық қызмет көрсету;

Қазақстан Республикасы Қорғаныс жəне аэроғарыш министрлігінің «Қазар-наулыэкспорт (Казспецэкспорт)» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорны – пайдаланылмайтын əскери мүлікті жəне арнаулы мемлекеттік жəне құқық қорғау органдарының пайдаланылмайтын мүлкін, сондай-ақ оларға жинақтауыштарды кəдеге жарату, құртып жіберу, көму арқылы жою, өңдеу, өткізу;

«Қазақстан инжиниринг» (Kazakhstan Engineering) ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамы – Қарулы Күштердің, басқа да əскерлер мен əскери құрылымдардың əскери қызметшілері жəне арнаулы мемлекеттік органдардың, азаматтық қорғау органдарының қызметкерлері үшін əскери жəне арнаулы киім нысанын, айырым белгілері мен жеке қорғану құралдарын өндіру бойынша операторлар болып айқындалсын.

Осы қаулы алғашқы жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізілді.

Қазақстан РеспубликасыныңПремьер-Министрі Б.САҒЫНТАЕВ

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҮКІМЕТІНІҢ ҚАУЛЫСЫ

2017 жылғы 2 қараша №707 Астана, Үкімет Үйі

Жүру жолында жүзеге асырылатын, жолаушыларды теміржол көлігімен тасымалдау кезінде шекаралық, кедендік және бақылаудың өзге де түрлерін жүргізу

қағидаларын бекіту туралы

«Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы туралы» 2013 жылғы 16 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының 55-бабының 10-3) тармақшасына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

1. Қоса беріліп отырған Жүру жолында жүзеге асырылатын, жолаушыларды теміржол көлігімен тасымалдау кезінде шекаралық, кедендік жəне бақылаудың өзге де түрлерін жүргізу қағидалары бекітілсін.

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Б.САҒЫНТАЕВ

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 2 қарашадағы №707 қаулысымен бекітілген

Жүру жолында жүзеге асырылатын, жолаушыларды теміржол көлігімен тасымалдау кезінде шекаралық, кедендік жəне бақылаудың

өзге де түрлерін жүргізу қағидалары1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Жүру жолында жүзеге асырылатын, жолаушыларды теміржол көлігімен тасымалдау кезінде шекаралық, кедендік жəне бақылаудың өзге де түрлерін жүргізу қағидалары (бұдан əрі – Қағидалар) «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шека-расы туралы» 2013 жылғы 16 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан əрі – Заң) 55-бабының 10-3) тармақшасына сəйкес əзірленді жəне жүру жолында жүзеге асырылатын, жолаушыларды теміржол көлігімен тасымалдау кезінде шекаралық, кедендік жəне бақылаудың өзге де түрлерін (бұдан əрі – мемлекеттік бақылау) жүргізу тəртібін, сондай-ақ жүру жолында жүзеге асырылатын халықаралық қатынастағы жола-ушылар поездарында (бұдан əрі – поезд) мемлекеттік бақылау жүргізу кезінде теміржол станцияларының əкімшіліктері мен теміржол көлік құралдарына қызмет көрсететін персоналдың іс-қимылын айқындайды.

2. Жолаушыларды теміржол көлігімен тасымалдау кезінде кедендік, шекаралық жəне бақылаудың өзге де түрлері Кəсіпкерлік кодекстің нормаларына жəне Қазақстан Республикасының шекаралық, кедендік, көліктік, санитариялық-карантиндік, ветеринариялық жəне фитосанитариялық бақылау саласындағы заңнамасына сəйкес жүргізіледі.

3. Осы Қағидаларда мынадай ұғымдар пайдаланылады:1) жолаушы – жол жүру құжаты (билеті) бар жəне поезбен жол жүретін жеке тұлға;2) тасымалдаушы – жүктерді немесе жолаушыларды, багажды, жүк-багажды, почта

жөнелтілімдерін тасымалдау жөніндегі қызметті жүзеге асыратын жəне тасымалдау құжаттарында көрсетілген, тартқыш көлік құралдарын қоса алғанда, меншік құқығымен немесе өзге де заңды негіздерде жылжымалы құрамды иеленетін тұлға.

2-тарау. Жүру жолында жүзеге асырылатын, жолаушыларды теміржол көлігімен тасымалдау кезінде шекаралық, кедендік жəне

бақылаудың өзге де түрлерін жүргізу тəртібі4. Жүру жолында жүзеге асырылатын, жолаушыларды теміржол көлігімен тасымал-

дау кезіндегі мемлекеттік бақылауды Заңда көзделген шекаралық бақылау бөлімшелері, мемлекеттік кірістер органдары жəне мемлекеттік бақылаудың өзге де түрлерінің бөлімшелері (бұдан əрі – бақылаушы органдар) бақылаушы орган қызметкерін отырғызу жүзеге асырылған теміржол станцияларынан, өзге айқындалған орындардан (бұдан əрі – бақылау басталатын станция) бастап өткізу пунктіне немесе Мемлекеттік шекара сызығына дейін немесе кері қарай жүргізеді.

5. Теміржол көлігімен халықаралық жолаушылар тасымалдау кезінде бақылаушы органдардың негізгі бақылау операцияларын жүзеге асыру дəйектілігі мен ұзақтығы теміржол жолдарының əр учаскесіне қатысты оның ерекшеліктеріне негізделіп Қазақстан Республикасының Ұлттық кауіпсіздік комитеті бекітетін өткізу пункттерінде адамдарды, көлік құралдарын, жүктерді жəне тауарларды Мемлекеттік шекара арқылы өткізуді ұйымдастырудың үлгілік схемаларында (бұдан əрі – өткізуді ұйымдастыру схемалары) айқындалады.

6. Бақылаушы органдар мен тасымалдаушы қызметті үйлестіру арқылы мемлекеттік бақылауды жүргізу уақытын азайту жəне поездар қозғалысын негізсіз кідіртуге жол бермеу шараларын қабылдайды.

7. Поездың жүру жолында болатын уақыты өткізуді ұйымдастыру схемаларын-да бақылаушы органдар қызметкерлері өз лауазымдық міндеттерін орындағаннан кейін олардың поездан түсуі көзделген теміржол станциясына, айқындалған өзге орынға не өткізу пунктіне, не Мемлекеттік шекара сызығына (бұдан əрі – бақылау жұмыстары аяқталатын станция) келгенге дейін мемлекеттік бақылаудың аяқталуын қамтамасыз етуге тиіс.

8. Поездың жүру жолында мемлекеттік бақылау жүргізілген кезде жол жүрудің бүкіл учаскесінің бойында адамдарды түсіруге (отырғызуға), жүктер мен тауарларды түсіруге (тиеуге) тыйым салынады.

Мұндай учаскелерде қозғалыс қауіпсіздігін сақтау мақсатында қарсы келе жатқан поезды өткізу үшін ғана поездардың тоқтауына рұқсат беріледі.

9. Поездардың Қазақстан-Ресей Мемлекеттік шекарасын жəне Қазақстан-Қырғыз Мемлекеттік шекарасын кесіп өткен кезде жүру жолында мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру барысында шекаралық бақылау ғана жүргізіледі.

10. Бақылау басталатын станцияның əкімшілігі поездың келуіне кемінде бір сағат қалғанда бақылаушы органдарға поездың осы станцияға келетін уақыты, тоқтайтын орны (теміржол жолы) жəне жолаушылар саны туралы ақпарат береді.

11. Поездардың поезд бригадаларының жұмыскерлері бақылау басталатын станцияға поезд келгенге дейін жолаушылардың құжаттарын, қол жүктерін бақылау үшін дайындап, сондай-ақ көші-қон карталарын жəне кеден декларациясын (қажет болған жағдайда) толтырып, өз орындарында отыруын қамтамасыз етеді.

12. Мемлекеттік бақылау жүргізу кезінде жолаушылардың вагондар ішінде қозғалуына мемлекеттік бақылауды жүзеге асыратын бақылаушы органның уəкілетті қызметкерінің рұқсатымен ғана жол беріледі. Мемлекеттік бақылау жүргізу уақытында вагон-мейрамханалардың жұмысы тоқтатылады.

13. Поезд бақылау басталатын немесе аяқталатын станциядан мемлекеттік шекаралық бақылау бөлімшесінің уəкілетті қызметкерінің рұқсатымен ғана қозғалысын бастайды.

14. Бақылаушы органдардың лауазымды уəкілетті тұлғалары мемлекеттік бақылауды бастар алдында поезд бастығынан поезда науқас адамдардың, ауру деп күдіктенетін адамдардың, поезға заңсыз кірген адамдардың, оның ішінде Қазақстан Республикасына кіруге құқық беретін құжаты жоқ адамдардың, Қазақстан Республикасының кеден заңнамасымен Қазақстан Республикасына (нан) əкелуге/əкетуге тыйым салынған жүктердің бар-жоғы туралы қолда бар ақпарат нақтыланады.

Поезд бастығы күнібұрын бақылаушы органдардың лауазымды уəкілетті тұлғалары мемлекеттік бақылауды жүргізуді бастағанға дейін бақылау органдарының қызметкерлеріне ұсыну үшін жалпы жолаушылар саны жөнінде (əр вагон бойынша жəне жалпы поезд бойынша) ақпаратты жинауды ұйымдастырады.

Поезға мемлекеттік бақылау жүргізу үшін бақылаушы органдардың лауазымды тұлғалары келген кезде поезд бастығы шекаралық бақылау бөлімшесінің жəне аумақтық мемлекеттік кірістер органы ауысымдарының басшыларына поездың мемлекеттік бақылауға дайын екендігі туралы хабардар етеді, сондай-ақ жолаушылар поезының қызмет көрсететін персоналы туралы ақпарат береді.

15. Теміржол көлігімен Мемлекеттік шекара арқылы өтетін адамдарды жəне олардың құжаттарын тексеруді шекара жасақтары шетелге қатынайтын поездардың вагонда-рында жəне локомотивтерінде тікелей жүзеге асырады.

16. Мемлекеттік шекараны бұзушыларды анықтау жəне ұстау мақсатында шекара жасақтары поезд бригадасының мүшелерін тарту арқылы Мемлекеттік шекара арқылы өтетін адамдардың құжаттарын тексере отырып жүзеге асырады.

17. Қазақстан Республикасына кірер кезде Заңда көзделген кедендік жəне багаж бен қол жүгін бақылаудың өзге де түрлері шекара жасақтары олардың иелерінде Қазақстан Республикасына кіруіне құқық беретін құжаттың бар-жоғын тексергеннен кейін жүргізіледі. Қазақстан Республикасынан шығатын кезде бақылау кері ретпен жүзеге асырылады.

18. Поезда багаж вагондары болған жағдайда бақылаушы органдардың уəкілетті лауазымды тұлғалары оларды тексеріп-қарауды, тасымалданып отырған жүктер мен тауарлардың тасымалдау жəне ілеспе құжаттарын тексеруді жүзеге асырады.

Қазақстан Республикасының аумағына багаж вагондарында жүк кірген кезде оларға Кодекске сəйкес, сондай-ақ кедендік транзиттің кеден рəсіміне сəйкес кедендік декларациялауға жатады.

19. Шекара жасақтары локомотив бригадасының құжаттарын жəне поезд вагонда-ры мен локомотивтің сыртқы бөлігін поезд Қазақстан Республикасына кірген кезде – бақылау басталатын станцияда, Қазақстан Республикасынан шыққан кезде бақылау аяқталатын станцияда тексереді.

Жоғарыда көрсетілген бақылау рəсімдерін жүргізу үшін поездардың қозғалыс кестесінде аялдамаға қажетті уақыт белгіленеді.

20. Шекаралық бақылау бөлімшесі мемлекеттік бақылау басталатын жəне аяқталатын станцияларда жəне бақылаушы органдардың уəкілетті лауазымды тұлғалары жұмысын бастаған жəне жұмыстары барысында поезға қадағалау орнатады.

Поезға Қазақстан Республикасы заңнамасының шеңберінде шекаралық бақылау бөлімшесінің рұқсатымен қызметтік міндеттерін орындауы қажет адамдардың ғана кіруіне рұқсат беріледі.

21. Тексеріп-қарау барысында Мемлекеттік шекараны бұзушылар немесе поезға заңсыз кірген адамдар анықталған жағдайда, шекара жасағы дереу поезды тоқтату жəне бұзушылықтың жолын кесу шараларын қабылдау үшін теміржол станциясының кезекшісіне хабарлайды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің жақын жердегі бөлімшесіне баяндайды.

22. Шекаралық бақылау бөлімшесінің уəкілетті лауазымды тұлғасы (ауысымның бас-шылары) жолаушылар поезында мемлекеттік бақылаудың аяқталғаны жəне режимдік шектеулердің алынғаны туралы теміржол станциясының кезекшісіне хабарлайды.

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҮКІМЕТІНІҢ ҚАУЛЫСЫ

2017 жылғы 2 қараша №708 Астана, Үкімет Үйі

«Экспорты және (немесе) импорты лицензиялауға жататын тауарлардың, лицензиарлардың және лицензия

беруге келісуді жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы

Үкіметінің 2015 жылғы 24 сәуірдегі №287 қаулысына өзгеріс енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:1. «Экспорты жəне (немесе) импорты лицензиялауға жататын тауарлардың,

лицензиарлардың жəне лицензия беруге келісуді жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 24 сəуірдегі № 287 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2015 ж., № 24-25, 148-құжат) мынадай өзгеріс енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген экспорты жəне (немесе) импорты лицензиялауға жататын тауарлардың, лицензиарлардың жəне лицензия беруге келісуді жүзеге асы-ратын мемлекеттік органдардың тізбесі осы қаулыға қосымшаға сəйкес жаңа редак-цияда жазылсын.

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Б.САҒЫНТАЕВ

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 2 қарашадағы №708 қаулысына қосымша

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 24 сəуірдегі №287 қаулысымен бекітілген

Экспорты жəне (немесе) импорты лицензиялауға жататын тауарлардың, лицензиарлардың жəне лицензия беруге келісуді жүзеге асыратын

мемлекеттік органдардың тізбесі

Р/с№

Экспорты жəне (немесе) импорты лицензиялауға жататын тауарлар тізбесі

Лицен-зиар

Келісушімемле-кеттікорган

1 2 3 41. Озонды бұзатын заттардың жəне құрамында озонды

бұзатын заттар бар өнімдердің экспорты мен импорты ЭМ -

2. Өсімдіктерді (пестицидтерді) қорғау құралдарының импорты АШМ -

3. Қауіпті қалдықтардың экспорты мен импорты ЭМ -4. Минералогия, палеонтология, қазба жануарлардың

сүйектері бойынша коллекциялық материалдардың экспорты

БҒМ-

5. Жабайы тірі жануарлардың, жекелеген жабайы өсетін өсімдіктердің жəне жабайы өсетін дəрілік шикізаттың экспорты

АШМ -

6. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 31 қазандағы № 1034 қаулысына сəйкес Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген сирек кездесетін жəне құрып кету қаупі төнген жабайы тірі жануарлар мен жабайы өсетін өсімдіктер түрлерінің экспорты

АШМ -

7. Бағалы металдардың жəне құрамында бағалы метал-дар бар шикізат тауарларының экспорты ИДМ -

8. Минералды шикізаттың экспорты ИДМ -9. Есірткінің, психотроптық заттар мен олардың

прекурсорларының экспорты мен импорты ІІМ -

10. Есірткі жəне психотроптық заттардың прекурсорлары болып табылмайтын улы заттардың импорты ИДМ -

11. Азаматтық мақсаттағы, оның ішінде ішіне орнатылған ие басқа тауарлардың құрамына кіретін радио-электронды құралдардың жəне жоғары жиілікті құрылғылардың импорты

АКМ -

12. Ақпаратты жария етпей алуға арналған арнайы техникалық құралдардың экспорты мен импорты ИДМ ҰҚК

13. Шифрлау (криптографиялық) құралдарының экспорты мен импорты ИДМ ҰҚК

14. Мəдени құндылықтардың, ұлттық архив қорлары құжаттарының, архив құжаттары түпнұсқаларының экспорты

МСМ -

15. Адам ағзалары мен тіндерінің, қаны мен оның компоненттерінің экспорты мен импорты

ДСМ -

16. Отын-энергетикалық жəне минералды шикізат аудан-дары мен кен орындары бойынша жер қойнауы тура-лы ақпараттың экспорты

ИДМ -

17. Еттің жекелеген түрлерінің импорты ҰЭМ18. Дəмдік-хош иісті немесе бояғыш қоспалары жоқ шикі

құрақ қантының импорты ҰЭМ АІІІМ

Ескертпе:Экспорты жəне (немесе) импорты лицензиялауға жататын тауарлардың тізбесіне

қосылған тауарлардың атаулары мен кодтары Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының «Тарифтік емес реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілер тура-лы» 2012 жылғы 16 тамыздағы №134, «Тарифтік емес реттеу шаралары туралы» 2015 жылғы 21 сəуірдегі № 30 жəне «Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік аумағына 2016 жылы ауыл шаруашылығы тауарларының жекелеген түрлерін əкелуге арналған тарифтік квоталарды, сондай-ақ осы тауарларды Еуразиялық одаққа мүше мемлекет-тер аумағына əкелуге арналған тарифтік квоталар көлемдерін белгілеу туралы» 2015 жылғы 18 тамыздағы № 99 шешімдерімен белгіленеді.

Аббревиатуралардың толық жазылуы:АКМ – Қазақстан Республикасының Ақпарат жəне коммуникациялар министрлігіАШМ – Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігіБҒМ – Қазақстан Республикасының Білім жəне ғылым министрлігіДСМ – Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігіИДМ – Қазақстан Республикасының Инвестициялар жəне даму министрлігіІІМ – Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігіМСМ – Қазақстан Республикасының Мəдениет жəне спорт министрлігіҰҚК – Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитетіҰЭМ – Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігіЭМ – Қазақстан Республикасының Энергетика министрлігі

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҮКІМЕТІНІҢ ҚАУЛЫСЫ

2017 жылғы 6 қараша №710 Астана Үкімет Үйі

Мемлекеттік-жекешелік әріптестікті іске асыру үшін, оның ішінде концессияға беруге жатпайтын объектілер тізбесін

бекіту туралы

2015 жылғы 29 қазандағы Қазақстан Республикасы Кəсіпкерлік кодексінің 74-ба-бының 1-тармағына, «Концессиялар туралы» 2006 жылғы 7 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 4-бабына жəне «Мемлекеттік-жекешелік əріптестік туралы» 2015 жылғы 31 қазандағы Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабана сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

1. осы қаулыға қосымшаға сəйкес мемлекеттік-жекешелік əріптестікті іске асыру үшін, оның ішінде концессияға беруге жатпайтын объектілер тізбесі бекітілсін.

2. Осы қаулы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан РеспубликасыныңПремьер-Министрі Б.САҒЫНТАЕВ

Қазақстан Республикасы Үкіметінің2017 жылғы 6 қарашадағы №710 қаулысына Қосымша

Мемлекеттік-жекешелік əріптестікті іске асыру үшін, оның ішінде концессияға беруге жатпайтын обьектілер тізбесі

1. Жер, су (мемлекеттік-жекешелік əріптестік шартын, оның ішінде концессия шартын іске асыру мақсатында уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығын беруді қоспағанда), өсімдіктер əлемі жəне жануарлар дүниесі.

2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар.3. Қарулы Күштердің, басқа да əскерлер мен əскери құрылымдардың мемлекеттік

мекемелеріне жедел басқару құқығында бекітілген əскери мүлік.4. Магистральды теміржол желісі, кеме қатынасты су жолдары, шамшырақтар,

кеме қатынасы қауіпсіздігін реттейтін жəне оған кепілдік беретін құрылғылар мен навигациялық белгілер, теңіз терминалдары.

5. Мына қалаларды сумен жабдықтауды қамтамасыз ететін су шаруашылығы құрылыстарын (су тарту құрылыстары, сорғы станциялары, тазартқыш су құбыры құрылыстары) қоспағанда, ерекше стратегиялық маңызы бар су шаруашылығы құрылыстары (бөгеттер, гидротораптар, басқа да гидротехникалық құрылыстар):

1) Астана;2) Алматы;3) Ақтау;4) Ақтөбе;5) Атырау;6) Қарағанды;7) Көкшетау;8) Қостанай;9) Қызылорда;10) Павлодар;11) Петропавл;12) Талдықорған;

13) Тараз;14) Орал15) Өскемен;16) Шымкент;17) Семей;18) Түркістан;19) Теміртау;20) Екібастұз;21) Рудный;22) Жезқазған;23) Кентау;24) Балқаш;

25) Жаңаөзен;26) Сəтбаев;27) Ақсу;28) Риддер;29) Арыс;30) Степногорск;31) Шахтинск;32) Саран;33) Қапшағай;34) Арқалық;35) Лисаковск;36) Приозерск.

6. Қан қызметі, АИТВ/ЖИТС профилактикасы (медициналық техника сатып алу жəне оған сервистік қызмет көрсетуді қоспағанда), апаттар медицинасын ұйымдастыру саласындағы қызметті жүзеге асыратын денсаулық сақтау ұйымдары.

7. Мемлекеттің қорғауындағы тарихи-мəдени мұра объектілері мен мəдени құндылықтар.

8. Аса қауіпті инфекциялар қоздырғыштары мен өнеркəсіптік микроорганизмдер коллекциясы жəне депозитарийлері.

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ТҮЗЕТУ!Техникалық қателікті жою мақсатында 2017 жылғы 24 қазандағы № 204 (29185) «Егемен

Қазақстан» республикалық газетінде жарияланған «Соттардың Əкімшілік құқық бұзушылық туралы Қазақстан Республикасы Кодексінің Ерекше бөлігінің нормаларын қолдануының кейбір мəселелері туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2017 жылғы 6 қазандағы №7 нормативтік қаулысын төмендегідей мəтінде оқуларыңызды сұраймыз..

Соттардың Əкімшілік құқық бұзушылық туралы Қазақстан Республикасы Кодексінің Ерекше бөлігінің нормаларын қолдануының кейбір мəселелері туралы» нормативтік қаулысының 12 жəне 13-тармақтарының келесі радакциядағы мазмұны дұрыс деп саналсын.

«12. Экологиялық рұқсаттың болмауын қоспағанда, табиғат пайдаланушы ƏҚтК-нің 328-ба-бында көзделген құқық бұзушылықты жасаған жағдайда, егер экологиялық рұқсатта көрсетілген табиғат пайдалану шарттарының орындалмауы қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтерінің асып кетуі түрінде ғана болса, оны ƏҚтК-нің 326-бабы бойынша бір мезгілде жауаптылыққа тартуға жол берілмейді. Табиғат пайдаланушыны экологиялық рұқсаттың болмағаны үшін ƏҚтК-нің 328-бабы бойынша əкімшілік жауаптылыққа тартқан жағдайда, сонымен қатар əкімшілік жауаптылыққа ƏҚтК-нің 326-бабы бойынша бір мезгілде тартуға жол берілмейді.

13. ƏҚтК-нің 440-бабының бірінші бөлігінде көзделген қоғамдық орындарға адамның қадiр-қасиетiн жəне қоғамдық имандылықты қорлайтын масаң күйде келгені үшін əкімшілік жауаптылық алкогольдік, сонымен қатар есірткілік немесе уытқұмарлық мас болу кезінде басталады.

Сол баптың екінші бөлігінде көзделген жасы он сегізге толмаған адамдардың алкогольдік ішімдіктерді ішкені үшін əкімшілік жауаптылық осындай əрекеттерді қоғамдық орындарда да, кез келген жерде де жасағаны үшін басталады.

Сол баптың үшінші бөлігінде белгіленген бір жылдық мерзімді ƏҚтК-нің 440-бабының бірінші немесе екінші бөлігі бойынша алдыңғы əкімшілік жаза қолдану туралы қаулы заңды күшіне енген күнінен бастап есептеген жөн. Нақ сол əрекеттерді осы баптың төртінші бөлігі бойынша саралау үшін бұдан бұрын адамның бір жыл ішінде осы бап бойынша əкімшілік жауаптылыққа екі рет тартылуы жəне екі қаулы бойынша да ƏҚтК-нің 61-бабында белгіленген мерзім өтпеуі тиіс.».

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ИНВЕСТИЦИЯЛАР ЖӘНЕ ДАМУ МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2017 жылғы 5 маусым №324 Астана қаласы

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясында медициналық куәландыру және қарап-тексеру

қағидаларын бекіту туралы

«Қазақстан Республикасының əуе кеңістігін пайдалану жəне авиация қызметі туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 15 шілдедегі Заңы 54-бабының 3-тармағына сəйкес бұйырамын:

1. Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясында медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидалары бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрлігінің Азаматтық авиа-ция комитеті:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күнінен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның қазақ

жəне орыс тілдеріндегі қағаз тасығыштағы жəне электрондық нысандағы көшірмелерін Қазақстан Республикасы Нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне ресми жариялау жəне енгізу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорнына жіберуді;

3) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күнінен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмелерін мерзімді баспа басылымдарына ресми жариялауға жіберуді;

4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрлігінің ин-тернет-ресурсында орналастыруды;

5) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде осы тармақтың 1), 2), 3) жəне 4) тармақшаларына сəйкес іс-шаралардың орындалуы туралы мəліметтерді Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрлігінің Заң департаментіне ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Инвестициялар жəне даму вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Инвестицияларжəне даму министрі Ж.ҚАСЫМБЕК

«КЕЛІСІЛДІ»Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрі______________ Е. Біртанов2017 жылғы 9 маусым

Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің 2017 жылғы 5 маусымдағы №324 бұйрығымен бекітілген

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясында медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер1. Осы Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясында медициналық куəландыру

жəне қарап-тексеру қағидалары (бұдан əрі – Қағидалар) «Қазақстан Республикасының əуе кеңістігін пайдалану жəне авиация қызметі туралы» 2010 жылғы 15 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 54-бабы 3-тармағына сəйкес жəне Халықаралық азаматтық авиация ұйымының (бұдан əрі – ИКАО) стандарттары мен ұсынылған тəжірибесі негізінде əзірленген.

2. Осы Қағидалар Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясында медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларының тəртібін айқындайды жəне авиация

персоналына, сондай-ақ мiндеттi медициналық куəландырылуға жəне медициналық қарап-тексерілуге жататын адамдар санатына қойылатын азаматтық авиация саласындағы медициналық куəландыру, медициналық қарап-тексеру жөніндегі талаптарды анықтайды.

3. Осы Қағидалар Азаматтық авиация саласындағы уəкілетті органның жəне азаматтық авиация ұйымдарының лауазымды тұлғаларына, медициналық куəландыру мен қарауға қатысатын медициналық жұмыскерлерге, авиациялық персоналға, сондай-ақ медициналық қарап-тексерілуге жататын адамдар санатына қолданылады.

4. Авиациялық оқу орнына оқуға түсетін Қазақстан Республикасының азаматтары жəне шетелдің азаматтары осы Қағидаларға сəйкес медициналық куəландырудан өтеді.

5. Осы Қағидаларда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:1) авиация дəрігері - ұшу қауіпсіздігіне тікелей қатысы бар тұлғалардың кəсіби, сондай-ақ

жүгінгенде авиапассажирлердңғ денсаулығын қамтамасыз ететін жоғары медициналық білімі жəне авиациялық медицина саласында даярлығы бар медицина маманы;

2) авиация персоналы - арнайы жəне (немесе) кəсіптік даярлығы бар əуе кемелерінде ұшуды орындау жəне қамтамасыз ету, əуе тасымалы мен авиация жұмыстарын, əуе кемелеріне техникалық қызмет көрсету, əуе қозғалысын ұйымдастыру жəне оған қызмет көрсету, əуе қозғалысын басқару қызметін жүзеге асыратын жеке тұлғалар;

3) медициналық сертификаттың иегері – медициналық сертификаттың қолданыстағы мерзіміне ие тұлға;

4) өтініш беруші – медициналық сертификатты алуға немесе мерзімін ұзартуға өтініш берген тұлға;

5) медициналық куəландыру – кəсіби жарамдылығын анықтау жəне/немесе онда аурулардың бар, жоқ болу дерегін растау, денсаулық жағдайын, сондай-ақ азаматтық авиа-ция саласында уақытша еңбекке жарамсыздығын анықтау мақсатында жеке тұлғаны немесе өтініш берушіні тексеру;

6) медициналық тексеріп-қарау – авиациялық персоналдың ұшуалды (ауысымалды) ауруының болуын немесе болмауын анықтау немесе растау, денсаулық жағдайын, сондай-ақ уақытша еңбекке қабілетсіздігін, жұмысқа шығатын ауысымындағы (ұшуға) кəсіптік жарамдылығын айқындау;

7) медициналық сертификат – өтініш берушінің денсаулық жағдайы бойынша жарамдылығына қойылатын талаптарға өтініш берушінің сəйкестігін растайтын жəне кəсіби қызметке рұқсатты қамтамасыз ететін медициналық куəландырудың оң нəтижелері бойынша берілетін белгіленген үлгідегі құжат;

8) консультант-дəрігер – жеке тұлғаның/өтініш берушінің денсаулығын бағалау бойынша өз мамандығы бойынша медициналық ұйғарымдарды шығаратын авиация дəрігері;

9) авиациялық медицина орталығы (АМО) – азаматтық авиация саласында медициналық куəландыруды жүзеге асыратын заңды тұлға;

10) авиациялық медицина сарапшысы (АМС) – медициналық куəландыру жүргізу арқылы ұшу қауіпсіздігін қамтамасыз етуге қатысатын авиациялық медицина сарапшысының серти-фикатына ие жеке тұлға;

11) кеңейтілген медициналық куəландыру – жалпы есепті, офтальмолог, ЛОР есептерін жəне басқа мамандардың ұсыныстарын ресімдей отырып, сарапшы жүргізетін медициналық куəландыру;

12) жеңіл жəне аса жеңіл авиация (бұдан əрі – ЖАЖА) – сертификатталған ең жоғары ұшып көтерілу массасы бес мың жеті жүз килограмнан кем болатын əуе кемелерін, оның ішінде сертификатталған ең жоғары ұшып көтерілу массасы үш мың бір жүз сексен килограмнан кем бола-тын тікұшақтарды пайдаланатын азаматтық авиация жеңіл авиация, сондай-ақ сертификатталған ең жоғары ұшып көтерілу массасы жеті жүз елу килограмнан кем болатын əуе кемелерін, басқа да ұшу аппараттары мен қосымша құрылғыларды пайдаланатын азаматтық авиация;

13) азаматтық авиация саласындағы уəкілетті орган (бұдан əрі – уəкілетті орган) – Қазақстан Республикасының əуе кеңістігін пайдалану, азаматтық жəне эксперименттік авиация қызметі саласындағы басшылықты жүзеге асыратын орталық атқарушы орган.

2-тарау. Медициналық куəландыруды өткізу тəртібі6. Медициналық куəландыруды өту үшін өтініш беруші осы Қағидаға 1-қосымшаға сəйкес

нысан бойынша медициналық сертификат алуға жəне/немесе ұзарту туралы өтінішті (бұдан əрі – Өтініш) толтырады.

7. Медициналық куəландыру мыналарды қамтиды:1) сарапшының медициналық куəландыруы; 2) медициналық сертификаттың иегерін динамикалық бақылау.8. Медициналық куəландыру міндеттеріне мыналар жатады:1) азаматтық авиация саласында жұмысқа жəне/немесе оқуға денсаулық жағдайы бой-

ынша жарамдылығын анықтау;2) денсаулық жағдайындағы қауіп факторлары мен функцияналдық ауытқушылығын,

аурудың бастапқы түрлерін анықтау.9. Медициналық куəландыруға мынадай санаттағы тұлғалар жатады:1) пилотқа даярлау бойынша оқуға түсушілер жəне оқитын тұлғалар;2) пилоттар;3) бортинженерлер, бортмеханиктер, штурмандар;4) жеке пилоттар;5) бортрадистер, бортоператорлар; 6) бортсеріктер;7) авиадиспетчерлер жəне авиадиспетчерлерді даярлау бойынша оқуға түсушілер жəне

оқитын тұлғалар;8) ЖАЖА пилоттары.10. Осы Қағидалардың 9-тармағының 1), 2), 3), 4), 5) жəне 7) тармақшаларында көрсетілген

тұлғаларға осы Қағидалардың 1-қосымшасына сəйкес нысаны бойынша медициналық сер-тификат беріледі.

Осы Қағидалардың 9-тармағының 6) жəне 8) тармақшаларында көрсетілген тұлғаларға осы Қағидалардың 2-қосымшасына сəйкес нысаны бойынша медициналық сертификат беріледі.

11. Медициналық куəландыру:1) медициналық сертификатты беру;2) медициналық сертификаттың қолданылу мерзімін ұзарту;3) медициналық сертификатты жаңарту үшін (тоқтатылғаннан кейін) өткізіледі.12. Медициналық сертификаттардың түрлері жəне қолданылу мерзімі:1) осы Қағидалардың 9-тармағының 1), 2) тармақшаларына қатысты тұлғаларға «1-кластық

медициналық сертификат» беріледі. Медициналық сертификат берілген күннен бастап 12 ай бойы жарамды;

2) осы Қағидалардың 9-тармағының 3) тармақшасына қатысты тұлғаларға «2-кластық медициналық сертификат» беріледі. Медициналық сертификат берілген күнінен бастап жəне 60 жасқа толғанша жарамды; 60 жасқа толғаннан кейін медициналық сертификат берілген күнінен бастап 6 ай бойы жарамды;

3) осы Қағидалардың 9-тармағының 4) жəне 5) тармақшаларына қатысты тұлғаларға «2-кластық медициналық сертификат» беріледі. Медициналық сертификат берілген күнінен бастап 60 ай бойы жəне 40 жасқа толғанша жарамды; 40-49 жасында медициналық серти-фикат берілген күнінен бастап 24 ай бойы жарамды; 50 жасқа толғаннан кейін медициналық сертификат берілген күнінен бастап 12 ай бойы жарамды;

4) осы Қағидалардың 9-тармағының 6) тармақшасына қатысты тұлғаларға «2-кластық медициналық сертификат» беріледі. Медициналық сертификат берілген күнінен бастап 60 ай бойы жарамды;

5) осы Қағидалардың 9-тармағының 7) тармақшасына қатысты тұлғаларға «3-кластық медициналық сертификат» беріледі. Медициналық сертификат берілген күнінен бастап 24 ай бойы 50 жасқа толғанға дейін жарамды; медициналық сертификат 50 жасқа толғаннан кейін берілген күнінен бастап 12 ай бойы жарамды. Брифинг диспетчерлік пунктінің жəне/немесе əуе қозғалысын жоспарлау, бақылау жəне үйлестіру диспетчерінің жəне/немесе əуе қозғалысын жо-спарлау бас орталығының ұшу диспетчері жəне/немесе ауысым бастығының біліктілік белгілері бар тұлғаларға ғана «Денсаулық сақтау ұйымдарының бастапқы медициналық құжаттама нысандарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2010 жылғы 23 қарашадағы № 907 бұйрығымен (бұдан əрі - Бұйрық) (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6697 болып тіркелген, «Казахстанская правда» 2011 жылғы 24 ақпандағы № 68-69 (26489-26490) газетінде жарияланған) бекітілген 086/у нысанындағы «Дəрігерлік-кəсіби-консультативті қорытынды» медициналық анықтамасы беріледі, ол берілген күнінен бастап 12 ай бойы жарамды;

6) осы Қағидалардың 9-тармағының 8) тармақшасына жататын тұлғаларға «ЖжАЖА медициналық сертфикаты» беріледі. Медициналық сертификат берілген күнінен бастап 40 жасқа толғанға дейін 60 ай бойы жарамды; 40-49 жаста медициналық сертификат берілген күнінен бастап 24 ай бойы жарамды; 50 жасқа толғаннан кейін медициналық сертификат берілген күнінен бастап 12 ай бойы жарамды.

13. Медициналық сертификат алу үшін мынадай құжаттар беріледі:1) медициналық сертификат алуға өтініш;2) Бұйрықпен бекітілген №027/у нысанындағы «Амбулаторлық, стационарлық аурудың

медициналық картасынан үзінді» амбулаторлық картадан үзінді;3) психиатриялық, наркологиялық қараудан өту туралы анықтама;4) əскерге шақырылғанға дейінгі жастағы тұлғаларды немесе шетел азаматтарын

қоспағанда əскери билет немесе тіркелу куəлігі.14. Медициналық сертификаттың қолдану мерзімін ұзарту үшін мынадай құжаттар

ұсынылады:1) медициналық сертификатты ұзартуға өтініш;2) алдыңғы медициналық сертификат;3) алдыңғы медициналық куəландырудың есебі;4) Бұйрықпен бекітілген №027/у нысанындағы «Амбулаторлық, стационарлық аурудың

медициналық картасынан үзінді» амбулоторлық картадан үзінді;5) Медициналық куəландыру жəне/немесе динамикалық бақылау аралығындағы кезеңде

өткізілетін осы Қағидаларға 9-қосымшаға сəйкес медициналық тексеруден өту туралы нəтижелерді көрсете отырып анықтамалар мен басқа да құжаттар.

15. 1, 2, 3 класты жəне ЖАЖА класты медициналық сертификатты бастапқы беру авиациялық медициналық орталықтарда жүзеге асырылады.

АМО медициналық куəландыруды өткізу оның жəне АМС сертификаты негізінде жүзеге асырылады.

16. Медициналық сертификаттардың қолданылу мерзімін ұзарту жəне жаңарту:1) 1, 2 жəне 3 класты медициналық сертификаты АМО сарапшылары;2) ЖАЖА класты медициналық сертификаты медицина ұйымдарының медициналық са-

рапшылары жүзеге асырады.17. Сарапшы медициналық куəландыру алдында медициналық куəландыру жүргізуге

арналған өтінішті тексереді жəне оған өтініш берушімен бірге қол қояды.Өтінішке қол қойғаннан кейін, сарапшы өтініштегі деректердің растығын денсаулық сақтау

жүйесінің электрондық деректер базасы арқылы тексереді:1) Халықтың бекітіп берілген тіркелімі;2) Диспансерлік науқастардың тіркелімі;3) Стационарлық науқастардың тіркелімі;4) Жүкті жəне фертильді жастағы əйелдердің тіркелімі.18. Қол қойылған өтініште белгілі жəне ұшуды орындауға қауіп төндіретін ауруды жасуруды

көздейтін күмəнді деректер анықталған жағдайда, сарапшы өтініш берушінің көзінше уəкілетті органға өтініштің түпнұсқасын ілеспе хатпен бірге əкімшілік шаралар қабылдау үшін жібереді.

19. Өтінім берушіге медициналық куəландыруға дейін бір күн бұрын жəне куəландыру кезінде демалыс күні беріледі.

20. Егер медициналық сертификаттың иегері оның мерзімі аяқталғаннан кейін 90 немесе одан да көп күннің ішінде оның қолданылуын жаңартпаса немесе қалпына келтірмесе, оны жаңалау немесе қалпына келтіру үшін АМС дəрігер-консультанттарды аныөтай отырып, кеңейтілген медициналық куəландыруды тағайындайды.

21. Өтініш беруші осы Қағидаларға 4, 5, 6 жəне 7-қосымшаларға сəйкес авиация персо-налына қойылатын денсаулық жағдайы бойынша талаптарға (бұдан əрі – Талаптар) оның денсаулығының сəйкес келуі бойынша медициналық куəландырудан өтеді.

22. Медициналық куəландыру кезінде сарапшы көрсеткіштер бойынша қажетті медициналық тексеру көлемін айқындайды жəне осы Қағидаларға 8-қосымшаларға сəйкес консультант-дəрігердің тексеруін тағайындайды.

23. Консультант-дəрігер 9, 10, 11 жəне 12-қосымшаларға сəйкес медициналық құжаттамаға медициналық тексеру деректерін, диагнозды, өз бейіні бойынша ұсыныстарын жазады жəне жеке қолымен жəне жеке мөрімен растайды.

Консультант-дəрігерлердің есептері 10 жыл бойы сақталады.24. Сарапшы медициналық құжаттамаға медициналық тексеру деректерін, диагнозды,

бейінді мамандар - консультант-дəрігерлердің ұсыныстарын жазады жəне 13-қосымшаға сəйкес есепті толтырады. Медициналық тексеру деректерінің дұрыстығы сарапшының қолымен жəне жеке мөрімен расталады.

Сарапшылардың есептері 10 жыл бойы сақталады.Диагноздардың коды МКБ-10 сəйкес жүргізіледі. Есепті ресімдеу кезінде түзетулерді

жасауға тыйым салынады.Есептің түпнұсқасы сарапшының мұрағатында сақталады, есептің көшірмесі (сарапшының

мөрімен бекітілген) беріледі. Есептің электронды көшірмесі (сарапшының мөрімен бекітілген қағаз көшірмесі почта арқылы) сертификат беру күнінен 3 жұмыс күні бұрын уəкілетті органға бағалау жүргізуге беріледі. Медициналық сертификат есеп ресімделген жəне медициналық қорытынды шығарылған күні беріледі.

Азаматтық авиация саласындағы уəкілетті орган 5 жұмыс күні ішінде осы Қағидалардың талаптарына сəйкестікке медициналық куəландыру есебіне бағалау жүргізеді.

25. Медициналық куəландыру нəтижелері бойынша мынадай нысанда медициналық қорытынды шығарылады:

1) жұмысқа жарамды;2) осы Қағидалардың 39-тармағына сəйкес шектеулермен жұмысқа жарамды;3) кейіннен медициналық куəландыру жүргізумен емдеуді (сауықтыруды) қажет етеді;4) жұмысқа жарамсыз.26. Сарапшы қажет болған жағдайда медициналық сертификатқа шектеу белгілейді.Жарамдылық туралы шешім шектеу белгіленген жағдайларда ғана сарапшы өтініш

берушінің денсаулық жағдайын бағалайды жəне қажеттілігіне қарай ұшуды пайдалану жөніндегі мамандармен, əуе қозғалысын басқару жөніндегі мамандармен, сондай-ақ басқа да мамандар-мен кеңеседі. Шектеу айқындалған жағдайда өтініш берушінің орындайтын қызметіне қарай мүмкіншіліктері, дағдылары жəне тəжірибесі, əуе кемесінің түрі, орындалатын ұшудың жəне жұмыстың түрі мен сипаты бағаланады.

Егер осы жағдай ұшу қауіпсіздігіне қауіп төндірмейтін жағдайда өтініш берушінің медициналық талаптарға толық сəйкес келмеген жағдайда осы Қағидаларға 14 қосымшаға сəйкес шектеу кодтары белгіленеді.

27. Мынадай денсаулық жарамдылығын төмендетуші факторлар болған кезде:1) оған хирургиялық ота немесе инвазивтік процедура өткізілсе;2) қандай-да бір дəрілік препаратты тұрақты қабылдау тағайындалса;3) авиациялық персонал куəлігіне (бұдан əрі – куəлік) сəйкес кəсіби міндеттерін атқаруға

қабілетсіздікті туғызатын айтарлықтай жарақаттар алса;4) тиісті куəлігіне сəйкес кəсіби міндеттерін атқаруға қабілетсіздікті туғызатын ауруға

шалдықса;5) жүктілік жəне босану жағдайында;6) ауруханаға жатқызылса;7) алғаш рет түзетуші линза тағайындалса, куəлік иелері сарапшыға кідірусіз ішінде ха-

барлайды.28. Куəлік иелері кəсіби құқықтары мен міндеттерін өздерінің куəліктеріне, біліктілік белгілері

немесе сертификаттарына сəйкес мынадай жағдайларда орындамауға тиіс, егер:1) олар осы құқықтар мен міндеттерді қауіпсіз жүзеге асыруға мүмкіндік бермейтін

медициналық жарамдылығының төмендегені туралы білсе;2) олар тиісті куəліктің құқықтары мен міндеттерін қауіпсіз жүзеге асыруға кедергі келтіретін

қандай да бір тағайындалған немесе тағайындалмаған дəрі-дəрмектерді қабылдайтын не-месе қолданатын болса;

3) ұшу қауіпсіздігіне қауіп келтіруі мүмкін қандай да бір медициналық, хирургиялық немесе басқа да емдеу қабылдап жүрсе.

Медициналық сертификат иелері авиация персоналының міндеттерін қауіпсіз орындау қабілетіне əсер етуі мүмкін қандай да бір ауру жəне/немесе шаршау, денсаулық жағдайы бойынша кез келген күмəн, көңіл күйіне жəне/немесе денсаулығына байланысты кез келген жағдайларда сарапшыға жүгінеді.

Бұл ретте медициналық сертификаттың иесі жəне жұмыс беруші осы Қағидалардың 27 жəне осы тармақтарындағы талаптардың орындалуына жауап береді.

29. Өтініш берушіде Талаптарға сəйкес жұмысты (оқуды) жалғастыруға кедергі келтіретін ауру анықталған жағдайда, авиамедициналық сарапшы жарамсыздығы туралы медициналық қорытынды шығарады.

Авиамедициналық сарапшының қорытындысымен келіспеген жағдайда, өтініш беруші 5 жұмыс күндік мерзімде уəкілетті органға жүгінеді. Уəкілетті орган шешімімен келіспеушілік сот тəртібінде шағымдалады.

30. Жұмысты (оқуды) жалғастыруға жарамсыз деп танылған тұлғалар əрі қарай динамикалық медициналық бақылау жəне емделу үшін тіркелген жері бойынша медицина ұйымдарына жіберіледі.

31. Жұмысқа (оқуға) жарамсыз деп танылған осы Қағидалардың 15-қосымшасына сəйкес нысандағы Медициналық сертификаттарды есепке алу журналынан (бұдан əрі – Журнал) үзінді беріледі.

32. Медициналық сертификаттың қолданылу мерзімі алдыңғы медициналық сертификаттың қолданылу мерзімі аяқталған күннен бастап басталады.

Медициналық сертификат иесі өзінің медициналық сертификатын қалпына келтіру үшін медициналық куəландырудан оған ыңғайлы күні, бірақ қолданыстағы медициналық сертификаттың қолданылу мерзімі өткенге дейін күнтізбелік 45 күннен бұрын емес өтуге құқылы.

33. Медициналық зерттеу нəтижелері, консультант дəрігерлердің консультациялары, медициналық куəландыру есептері жəне барлық жазбалар авиамедициналық сарапшының кабинетінде өтініш берушінің жеке ісінде сақталады.

34. Медициналық сертификаты жоқ немесе медициналық сертификатының қолданылу мерзімі аяқталған авиация персоналының иесі қызметтік міндеттерін орындауға жіберілмейді.

Белгіленген медициналық куəландыру жүргізу құралдарының орналасқан жерінен қашық өңірде (Қазақстан Республикасының шегінен тыс) ұшуды орындайтын куəлік иегерін кезекті медициналық куəландыру авиациялық орталық шегерілуі мүмкін егер бұл осындай шегеру ерекшелік ретінде берілсе жəне мыналардан аспаса:

1) коммерциялық емес тасымалдаулармен айналысатын əуе кемесінің ұшу экипаж мүшесі үшін ұзақтығы 6 ай кезеңнің бір кезеңі;

2) егер көрсетілген өңірдің авиамедициналық сарапшыдан əрбір тиісті тұлғаға медициналық куəландыру алғаннан кейін оң медициналық қорытынды берілген жағдайда коммерциялық тасымалдаумен айналысатын əуе кемесінің ұшу экипажының əрбір мүшесі үшін ұзақтығы 3 айдан екі кезекті кезең;

3) əуесқой пилот үшін – кандидаттың уақытша болатын өңіріндегі авиамедициналық сарап-шы медициналық тексеру жүргізу кезінде ұзақтығы 24 айдан аспайтын бір кезең.

Қазақстан Республикасынан тыс жердегі сарапшының медициналық куəландыру туралы есепмедициналық сертификат берген азаматтық авиация ұйымына жəне сарапшыға жіберіледі.

Төтенше жəне алдын алуға болмайтын жағдайларда (табиғи құбылыстар, əскери əрекеттер) авиамедициналық сарапшы азаматтық авиация саласындағы уəкілетті органның ұсынысы бой-ынша медициналық сертификаттың қолдану мерзімін 45 күннен аспайтын мерзімге ұзартады.

35. 1-класты медициналық сертификат 2, 3-класты жəне ЖАЖА медициналық сертификатқа қолданылады.

36. Медициналық сертификаттың қолданылу мерзімі мыналарға 6 айға дейін қысқартылады:1) авиакомпанияның желілік пилотының (ұшақ, тікұшақ) куəлігі, коммерциялық авиация

пилотының куəлігі (ұшақ, тікұшақ) жəне коммерциялық əуе тасымалдарын орындайтын көп мүшелі экипаж пилотының куəлігінің (ұшақ, тікұшақ) иегерлері жəне 60 жасқа толғандар үшін;

2) авиакомпанияның желілік пилотының (ұшақ, тікұшақ) куəлігі, коммерциялық авиация пилотының куəлігінің (ұшақ, тікұшақ, дирижабль) иегерлері жəне 40 жастан асқан бір пилот басқаратын жолаушыларды тасымалдау жөніндегі коммерциялық ұшуларды орындайтын-дар үшін.

37. Медициналық сертификаттың қолданылу мерзімі нақты мерзімдер көрсетіліп жəне қолданылу мерзімін өзгерту негіздемесімен медициналық айғақтар бойынша қысқартылып, ол Журналда жазылады.

38. Медициналық сертификатқа авиамедициналық сарапшы қол қояды жəне авиамедициналық сарапшының мөрімен куəландырылады.

39. Сарапшы, заңнамада көрсетілген жағдайлардың басқа кезде, қызметтік міндеттерін атқарумен байланысты оған белгілі болған өткізілген медициналық куəландыру нəтижелері жəне басқа да деректерді жария етуге құқығы жоқ.

40. Сарапшы, ұшу қауіпсіздігіне қатер төндіретін ақпаратты алған жағдайда оны алғаннан кейін бір тəулік ішінде уəкілетті органды жəне азаматтық авиация ұйымының əкімшілігіне (болған жағдайда) хабардар етеді.

41. 1 кластағы сарапшы барлық кластағы медициналық сертификаттарды беруді, мерзімін ұзартуды жəне жаңартуды жүзеге асырады.

42. 2 кластағы сарапшы 2 кластағы жəне ЖАЖА медициналық сертификаттарды беруді, мерзімін ұзартуды жəне жаңартуды жүзеге асырады.

43. ЖАЖА кластағы сарапшы ЖАЖА кластағы медициналық сертификаттардың мерзімін ұзартуды, жаңартуды жүзеге асырады.

44. Динамикалық бақылау ауруларды диспансерлік есепте тұрған медициналық сертификат иелеріне жүргізіледі. Динамикалық есепке алуға ауруы, анамнезінде соңғы жылдарда жедел немесе созылмалы аурулары, қатер факторлары бар тұлғалар жатады.

45. Динамикалық бақылау келесі көлемде жүргізіледі: сарапшы немесе авиациялық дəрігердің қарауы, флюорография (жылына 1 рет), тыныштықтағы электрокардиография, қан жəне зəрдің жалпы талдауы, микрореакция, қынаптың тазалық деңгейін анықтауға арналған жұғындыны зерттеу, гинеколог тексеріп-қарауы, осы Қағидаларға 8-қосымшаға сəйкес психоневрологиялық жəне/немесе наркологиялық ұйымдарда өткізілген, ағзадағы нарко- жəне психобелсенді заттарды анықтау нəтижелері, сондай-ақ өзге де медициналық айғақтар бойынша зерттеулер.

46. Динамикалық бақылауды сарапшы, авиация дəрігері жүргізеді.47. Диспасерлік есепте тұрған медициналық сертификат иесі емдеу-алдын алу, сауықтыру

іс-шаралары, медициналық зерттеулер мен тағайындаулар сарапшы жəне авиациялық дəрігердің ұсынымдарына сəйкес жүзеге асырылады.

48. Динамикалық бақылау мақсатында медициналық зерттеулер диспансерлік есепте тұрған 1-кластағы медициналық сертификат иесіне медициналық сертификатты қолданысқа енгізгеннен кейін 6 айдан кейін, ал басқа медициналық сертификат иелеріне 12 айда бір рет, сондай-ақ медициналық айғақтар бойынша жүргізіледі.

Медициналық тексеру кезінде шағымның болуы немесе болмауы тексерілушінің жеке қолымен бекітіледі. Медициналық тексеруден кейін авиациялық дəрігер медициналық кітапшада өз жазбаларын жеке қолымен жəне тегі көрсетілген жеке мөрімен куəландырады.

49. Авиациялық қақтығыс пен авиациялық оқиғалардан кейін медициналық тексеруді оқиғадан (қақтығыстан) кейін бірден аэровокзал медпунктінде кезекші медицина қызметкері келесі көлемде өткізеді: анамнез жиынтығы, сыртқы тексеру, сілемей қабығын тексеру, дене қызуын өлшеу, қан қысымын, тамыр соғуын өлшеу. Алкогольдік мастығын тексеру үшін сарап-тама тиісті лицензиясы бар мамандандырылған медициналық ұйымда өткізіледі. Экипажды ұшуға жіберуді авиация дəрігері жүзеге асырады.

50. Диспансерлік есепте тұрған медициналық сертификат иесінің медициналық тексеру нəтижелері бойынша мынадай қорытынды шығарылады:

1) жұмысқа немесе оқуға жіберілді;2) кезектен тыс демалыс күнін (кезекті еңбек демалысын) беруді қажет етеді;3) консультация жəне емдеу жүргізуді қажет етеді;4) профилактикалық емдеуге жатады – емдеу мерзімі күнтізбелік 15 күн.51. Медициналық сертификат иесінде авиация дəрігерінің медициналық айғақтары болған

жағдайда сарапшыға кезектен тыс медициналық куəландыру туралы негіздемені ұсынады.Егер медициналық зерттеуді сарапшы өткізген жағдайда, ол медициналық көрсетілімдер

бойынша кезектен тыс медициналық куəландыру туралы шешім қабылдайды.3-тарау. Медициналық қарап-тексеруді өткізу тəртібі

52. Медициналық қарап-тексерудің негізгі міндеті авиациялық персоналда аурудың ба-рын немесе жоғын анықтау немесе растау, денсаулық жағдайын анықтау, сондай-ақ еңбекке уақытша жарамсыздық, түсетін ауысымда жұмысқа кəсіби жарамдылығын анықтау болып табылады.

53. Медициналық қарап-тексеруге келесілер жатады:1) Осы Қағидалардың 9-тармағында көрсетілген тұлғалар санаты;2) резервтік экипаж;3) парашюттік қызмет нұсқаушылары, парашютистер;4) ұшулар басшылары;5) əуе кемелеріне, аэродромдарға жəне авиапассажирлерге қызмет көрсетуші əуежай

(азаматтық авиация ұйымдары) жұмысшылары (авиациялық қауіпсіздік қызметі, инженерлік-авиациялық қызметі, аэродром қызметі, жүк жəне пассажирлерді тасымалдау қызметі, авиажанар-жағармайлар қызметі, əуежайдың диспетчерлік қызметі);

6) əуе кемелеріне қызмет көрсету, авиапассажирлерді, жүкті, оның ішінде қауіпті жүктерді тасымалдау бойынша жұмыстар орындайтын көлік құралдарның жүргізушілері.

54. Жұмыс орындарында психобелсенді заттарды қолданумен байланысты қауіпті бол-дырмау нұсқауымен (Doc 9654 AN/945 ИКАО) ұшуды медициналық қамтамасыз ету шаралары кешенін енгізген азаматтық авиация ұйымдарында медициналық қарап-тексеру жүргізілмейді. Ұшуды медициналық қамтамасыз ету шараларының кешені азаматтық авиация саласындағы уəкілетті органмен келісіледі.

Бұл ретте, медициналық сертификат иесі осы Қағидалардың 58-тармағымен қарастырылған жағдайлар бар болса/айқындалса, жұмысты орындаудан бас тартады.

55. Медициналық қарап-тексеру:1) тəулігіне орташа 80 (сексен) ұшу-қону операциялар бар əуеайлақта (тікұшақ айлағында)

жəне əуежайларда азаматтық авиация ұйымының медициналық орталығы/денсаулық сақтау/медициналық бекетінің наркологиялық диспансерде (ауруханада) арнайы дайындықтан өткен кезекші жұмыскерімен (дəрігер немесе орта медициналық қызметкер) жүргізіледі;

2) тəулігіне орташа 80 (сексен) ұшу-қону операциялардан кем əуеайлақта (тікұшақ айлағында) жəне əуежайларда, сыныпталмаған əуеайлақта (тікұшақ айлағында) азаматтық авиация ұйымының денсаулық сақтау/медициналық бекетінің немесе азаматтық авиация ұйымымен шарт негізінде аймақтық медициналық ұйымдардың кезекші жұмыскерімен (дəрігер немесе орта медициналық қызметкер) медициналық қызметкерлері жүргізеді. Сонымен бірге, барлық медициналық қызметкерлер наркологиялық диспансерде (ауруханада) арнайы дайындығы бар.

56. ƏК экипаж мүшелері медициналық қарап-тексеруден ұшулар алдында, бірақ ұшып шыққанға дейін кемінде 2 сағат бұрын өтеді; ұшып шығу 6 жəне одан артық сағатқа кешіктірілуіне байланысты ƏК экипаж мүшелері медициналық қарап-тексеруден қайта өтеді.

Жұмыс уақыты ішінде бірнеше рейс орындайтын ƏК экипажы мүшелері медициналық қарап-тексеруден алғашқы ұшып шығу алдында бір рет қана өтеді.

Резервтік экипаждар резервте жұмысқа кірісу алдында, сондай-ақ, егер медициналық қарап-тексеруден кейін 6 жəне одан артық сағат өтсе, ұшып шығу алдында медициналық қарап-тексеруден өтеді

Жұмыс уақыты ішінде бірнеше секіруді орындайтын парашюттік қызметтің нұсқаушылары (парашютшілер) медициналық қарап-тексеруден бір рет, алғашқы секірудің алдында кемінде 1 сағат бұрын өтеді.

Əуе қозғалысын ұйымдастыру (бұдан əрі – ƏҚҰ) авиадиспетчерлерінің ауысы-мы кезекшілікке (ауысым) кірісу алдында , ауысым басталғанша кемінде 1 сағат бұрын медициналық қарап-тексеруден өтеді.

Осы Қағидалардың 52-тармағының 5) тармақшасына жататын тұлғалар ауысымы кезекшілікке (ауысым) кірісу алдында, ауысым басталғанша кемінде кемінде 1 сағат бұрын медициналық қарап-тексеруден өтеді.

Осы Қағидалардың 52-тармағының 6) тармақшасына жататын тұлғалар ауысымы кезекшілікке (ауысым) кірісу алдында, ауысым басталғанша кемінде кемінде 30 минут бұрын жəне кезекшіліктен (ауысым) соң 30 минут ішінде медициналық қарап-тексеруден өтеді.

57. Медициналық медициналық қарап-тексеруді өткізу алдында медициналық қызметкер ƏК экипаж мүшелерінде жəне ƏҚҰ авиадиспетчерлерінде маманның куəлігі мен медициналық сертификатты тексереді.

58. Медициналық сертификат иесінде ауру немесе шаршау белгілері айқындалса, дəрігердің тағайындауысыз дəрі-дəрмектерді пайдалану немесе алкогольдік сусындар-ды ішу фактісі анықталса, ұшу алды демалыс жəне тамақтану режимі бұзылған жағдайда, медициналық қорытындының қолданылу мерзімі аяқталмаған жағдайда олар ұшуға немесе ƏҚҚ жұмысына жіберілмейді.

59. Медициналық медициналық қарап-тексеру төмендегідей көлемде жүргізіледі: сұрақ қою, сыртқы тексеру, ауыз қуысын жəне жұтқыншақты тексеру, тамыр соғуын қарау, көрсеткіштер бойынша – қан қысымын, дене қызуын өлшеу жəне дем шығаруында алкогольге сынақ жүргізу.

60. Сұрақ қою арқылы денсаулық жағдайына шағымдары, ұйқының ұзақтығы мен сапасы, ұшу алды демалу жағдайлары, тамақтану режимі анықталып, жалпы жағдайы, сөйлеген сөзі, мимикасы, эмоционалдық жағдайы, жұмысты орындауға дайындығы бағаланады.

61. Денсаулық жағдайына, жеткіліксіз (толыққанды емес) демалысқа шағым түсетін болса, ƏК экипаж мүшесіне ұшуға рұқсат берілмейді, авиациялық дəрігерге жəне сарапшыға жіберіледі.

62. Сыртқы қарап-тексеруге мыналар жатады: сыртқы келбетін бағалау, ƏК экипаж мүшелерінің киімінің ұшу бағыты бойынша метеорологиялық жағдайларына сəйкестігін тексе-ру, ашық тері мен көзге көрінетін былжыр қабықтарының бояуы мен жағдайын тексеру (жүзінің бозаруы, гипермия, аса жоғары тершеңдік, акроцианоз, ісік, терінің жəне склера сарғыштығы); бадамша безін, жұмсақ жəне қатты таңдайдың былжыр қабықтарын, ауыз қуысының артқы жағын, тілді тексеру; қарашықтардың жарыққа реакциясын анықтау.

63. Тамыр соғуы білек тамырында саусақ арқылы (20 секунд ішінде 1 минутқа қайта есеп-теумен) тексерілетін адамды отырғызып алып анықталады, бұл жағдайда оның жиілігі, ырғағы, толуы мен күші бағаланады.

64. Тахикардия (тамыр соғуының жиілігі 1 минутына 90 жəне одан көп соққы) немесе бра-дикардия (тамыр соғуының 1 минутына 55 соққыдан кем) анықталған жағдайда тексеріліп отырған адамның денсаулығы, алдыңғы физикалық жəне эмоционалдық жүктемелері жайында сұрақ қойылып, 5 минуттық демалыс беріліп, қайтадан тамыр соғуының жиілілігі есептелінеді (тахикардия кезінде – дененің қызуы өлшенеді).

65. Тахикардия, брадикардия жəне аритмия ƏК экипаж мүшесін ұшудан (авиадиспетчерді - ƏҚҚ бойынша жұмыстан) шеттетудің негіздемесі болып табылады.

66. Егер пульс жиілігінің ауытқуы индивидуалдық түрде болса жəне ол медициналық куəландыру кезінде анықталса, сарапшы ол туралы медициналық сертификатқа белгі қояды.

67. Артериялық қысымы орындықта отыру қалпында сол қолында тонометр арқылы жүргізіледі. Артериялық қысымның көтерілуі тексерілушінің 5 минуттық демалысынан кейін қайталанған өлшеу кезінде тіркелген жағдайда ескеріледі.

68. Мынадай көрсеткіштері кезінде жұмысқа жіберіледі: сынап бағанасынан 140/90 милли-метр жоғары емес жəне сынап бағанасынан 90/60 миллиметр төмен емес.

69. Жұмысқа жіберілген артериалды гипертензиясы бар тұлғаларда АҚ көрсеткіштерінің диапазоны медициналық сертификатта сарапшымен көрсетіледі. Олардағы кəсіби қызметті орындау үшін ең жоғары рұқсат етілетін АҚ деңгейі сынап бағанасынан 160/95 миллиметр жоғары емес көрсеткіш болып табылады.

70. Медициналық қарап-тексеру нəтижелері осы Қағидалардың 16-қосымшасына сəйкес нысаны бойынша журналда тіркеледі.

71. Ұшуға тапсырманы ресімдеу барысында медициналық қызметкер ұшуға тапсырмасында денсаулық сақтау бекетінің атауы, соңғы ƏК экипаж мүшесі медициналық тексеруден өткен күні, айы, сағаты, минуттары көрсетілген штамп қояды, ұшуға жіберілген тұлғалардың санын көрсетіліп, қолы қойылады; медициналық қызметкердің ұшуға берілетін тапсырмада қосымша жазбаларды жəне түзетулерді енгізбейді.

72. ƏҚҰ авиадиспетчерлерін жұмысқа жіберуге рұқсатты ресімдеу кезінде авиадиспетчерлердің жетекшісі (ауысым бойынша аға қызметкер) медициналық қарап-тексеруден соңғы кезекте өтіп, ƏҚҚ авиадиспетчерлерін тексеру нəтижелері туралы мəліметтерді алады.

73. Жұмыстан шеттету кезінде медициналық қызметкер бұл туралы жұмыстан шеттету журналында жазып, оларға осы Қағидалардың 17 жəне 18-қосымшаларына сəйкес нысанда анықтама береді, тиісті қызметтің басшылығына шеттету туралы мəлімдейді.

5-тарау. Міндетті медициналық қарап-тексеруді өткізу тəртібі 74. Міндетті медициналық қарап тексеруге жататын тұлғалар санаты Қазақстан

Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 28 ақпандағы № 175 бұйрығымен (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10987 болып тіркелді) бекітілген Міндетті медициналық қарап тексеру өткізілетін зиянды өндірістік факторлардың, кəсіптердің тізбесі (бұдан əрі - зиянды өндірістік факторлардың, кəсіптердің тізбесі) жəне Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің міндетін атқарушының 2015 жылғы 24 ақпандағы № 128 бұйрығымен (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10634 болып тіркелді) бекітілген Міндетті медициналық қарап тексеруді өткізу қағидаларына 4-қосымшаға сəйкес Міндетті медициналық дəрігерлік қарап тексерулерге жата-тын жұмыскерлердің тізбесімен, сондай-ақ эпидемиологиялық маңызды объектілерде жұмыс істейтін тұлғаларды зертханалық жəне функционалдық зерттеулердің жиілігі мен көлеміне (бұдан əрі – Тізбе) сəйкес анықталады.

75. Міндетті медициналық қарап тексерулер осы Қағидалардың 8, 15, 21, 22, 23, 24, 25, 29, 30, 33-тармақтарына жəне осы Тарауға сəйкес жүргізіледі.

Міндетті медициналық қарап тексерулер осы Қағидалардың 9-тармағының 6) жəне 7) тармақшасына жататын тұлғаларға жылына бір рет жиілікпен өткізіледі.

76. Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы (оның ішінде көліктегі) мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшелері:

1) міндетті медициналық тексеріп-қараулармен толық қамтуға, сапасына жəне уақтылы өткізуге бақылауды жүзеге асырады;

2) жұмыскерлердің міндетті медициналық тексеріп-қараулары нəтижелерін қорытындылауға қатысады;

3) медициналық ұйымның басшысының сұрауы бойынша еңбек жағдайының санитариялық-эпидемиологиялық сипаттамасын ұсынады.

77. Медициналық ұйым (авиациялық медициналық орталық) міндетті мерзімдік медициналық тексеріп-қараулар аяқталған соң ауыр жұмыстарда, зиянды (өте зиянды) жəне (немесе) қауіпті еңбек жағдайларында жұмыс істейтін жұмыскерлердің нəтижелерін қорытындылайды жəне осы Қағидаларға 19-қосымшаға сəйкес нысан бойынша 5 данада қорытынды акт жасайды, оны өткізілген міндетті мерзімдік медициналық тексеріп-қараудан кейін күнтізбелік 30 күн ішінде халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы (оның ішінде көліктегі) мемлекеттік органның аумақтық бөлімшесіне ұсынады. Актіге қосымшаларда басқа жұмысқа ауысу ұсынылған, стационарлық жəне санаториялық-курорттық емдеу, диеталық тамақтану, динамикалық бақылау көрсетілген адамдардың аты-жөні жазылған тізім беріледі. Қорытынды актілер қол қойылғаннан кейін орындалуы үшін ұйымның əкімшілігіне, кəсіподақ комитетіне, бақылау үшін халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы (оның ішінде көліктегі) мемлекеттік орган ведомствасының аумақтық бөлімшесіне, жұмыс үшін жұмыс берушінің орналасқан орны бойынша аумақтық медициналық ұйымдарға беріледі, бір данасы міндетті мерзімдік медициналық тексеріп-қарау өткізген медициналық ұйымда қалады.

78. Жұмыс беруші:1) 1 желтоқсаннан кешіктірмей, кейіннен халықтың санитариялық-эпидемиологиялық

саламаттылығы саласындағы (оның ішінде көліктегі) мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшелерімен келісе отырып, осы Қағидаларға 20-қосымшаға сəйкес нысан бой-ынша Зиянды өндірістік факторлардың, кəсіптердің тізбесін басшылыққа ала отырып міндетті медициналық қарап тексеруге жататын адамдардың тізімін жасайды;

2) өз қаражаты есебінен мерзімдік медициналық тексеріп-қарау өткізуді ұйымдастырады;3) кəсіпорынға қызмет көрсететін медициналық ұйыммен немесе жұмыс берушінің

орналасқан жері бойынша аумақтық медициналық ұйыммен бірлесіп, кəсіптік аурулармен ау-ыратын жəне оларға күдікті адамдарды терең зерттеу жəне кəсіби патология орталықтарына емдеу үшін медициналық ұйымға уақтылы жіберуді қамтамасыз етеді;

4) кəсіпорынға қызмет көрсететін медициналық ұйыммен немесе жұмыс берушінің орналасқан жері бойынша аумақтық медициналық ұйыммен бірлесіп, жыл сайын халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы (оның ішінде көліктегі) мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшесімен келісілген, анықталған науқастарды сауықтыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын əзірлейді.

79. Тұрғындардың декреттік топтарына міндетті медициналық қарап тексерулер осы Қағидалардың 9-тармағының 6) тармақшасына жататын тұлғаларға Тізбеге сəйкес анықталады.

80. Жұмысқа рұқсатты міндетті медициналық тексеріп-қарауларды жүргізуге арналған мемлекеттік лицензиясы бар ұйымдар береді.

81. Міндетті медициналық тексеріп-қарауларды жүзеге асыратын ұйым басшысының бұйрығымен міндетті медициналық тексеріп-қарауларды жүргізуге, жұмысқа рұқсат беруге жауапты тұлға (терапевт дəрігер) тағайындалады.

(Жалғасы 14-бетте)

14 14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛРЕСМИ

82. Міндетті медициналық тексеріп-қараулардың жəне зертханалық зерттеулердің нəтижелері Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2009 жылғы 24 қарашадағы № 768 бұйрығына (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 5895 бо-лып тіркелді) 1-қосымшаға сəйкес нысан бойынша жеке медициналық кітапшада жазылады.

83. Инфекциялық немесе паразиттік аурулар диагностикаланған, сондай-ақ жұмысты орындауға (іріктеуге) берілетін рұқсатқа қарсы айғақ болып табылатын инфекциялық аурулар қоздырғыштарын тасымалдау анықталған жағдайда рұқсат беруге жауапты тұлға науқасты емдеу үшін тұрақты мекенжайы бойынша тиісті емдеу-профилактиткалық ұйымына жібереді.

84. Декреттелген тұлғаларға жеке медициналық кітапшаларға жұмысқа рұқсат беру белгісі қойылған соң жұмыс істеуге рұқсат етіледі.

Жұмыскерлердің жеке медициналық кітапшалары жұмыс орнында сақталуы тиіс.85. Жауапты тұлға жəне зертхана мамандары медициналық тексеріп-қараулардың,

зертханалық зерттеулердің растығы мен сапасын, сондай-ақ инфекциялық, паразиттік ау-рулар мен бактерия тасымалдау диагнозы қойылған жағдайда халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствасының құрылымдық бөлімшесіне шұғыл хабарлама жіберуді қамтамасыз етеді.

6-тарау. Қорытынды ережелер86. Уəкілетті орган:1) медициналық куəландыру жүргізуге бақылау жүргізеді жəне авиамедициналық

сарапшылардың есептеріне медициналық куəландыру нəтижелері бойынша бағалау жүргізеді;2) сарапшыларға медициналық куəландыру туралы заңнаманы бұзуды жою туралы,

оның ішінде медициналық куəландыру талаптарын сақтамаған жағдайда медициналық сертификаттардың қолданысын тоқтату жəне қайтарып алу жөнінде ұйғарым шығарады;

3) əкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама жасайды;4) сарапшылардың шешімдеріне шағымдарды қарастырады;5) сарапшыларды тағайындайды;6) авиациялық медицинана бойынша оқу бағдарламаларын келіседі;7) нұсқаушылық материалдарды əзірлейді жəне бекітеді.

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 1-қосымша

Нысан

Медициналық сертификат алуға/ұзартуға өтінішБұл бетті толық жəне баспалық əріптермен толтырыңыз - Толтыру бойынша нұсқаулыққа

Қатаң құпия назар аударыңыз. (медциналық қолдану үшін)

(1) Сертификат бер-ген ел: (2) Медициналық сертификат классы 1 2 3

(3) Тегі: (4) Бұрынғы тегі:(12) Өтініш Алғашқы Жарамдылықты қалпына келтіру жарамдылықты создыру

(5) Аты, Əкесінің аты: (6) Туылған күні:(7)ЖынысыЕ Ə

(13) Нөмірі:

(8) Туылған жері, елі: (9) Азаматтығы: (14) Куəлік типі:(10) Тұрақты мекен жайы:

(11) Пошта мекенжайы: (егер айырмашылығы болса) (15) Мамандығы (негізгі):

Елі: Телефоны: Ұялы: e-mail: Елі: Телефоны:

(16) Жұмыс беруші: (17) Алдыңғы медициналық қорытындыға келу: Уақыты: Орны:

(18) Қолда бар куəлігі (типі): Куəлік нөмірі: Куəлік берген ел: (19) Авиациялық қызметкер куəлігінде,

медициналық сертифкатта қандай да бір шектеулер Жоқ ия Толығырақ:

(20) Қашан да болса, Сізде ввияциялық куəліктер беретін қандай да бір мемлекеттің медициналық қорытындыны беруде күмəні, беруден бас тартулары болды ма? Жоқ Ия Уақыты: Елі: Толығырақ:

(21) Жалпы ұшулар саны: (22) Алдыңғы медициналық куəландырудан соң ұшулар саны:(23) Қазіргі уақытта қандай типте ұшасыз (ұшу экипажы үшін):

(24) Соңғы медициналық куəландырудан соң, қандай да бір авиациялық оқиға болды ма? Жоқ Ия Мерзімі: Уақыты: Толығырақ:

(25) Ұшулардың болжалды түрі:(26) Қазіргі уақыттағы ұшу қызметі Бір құрамды экипаж көп құрамды экипаж

(27) Сіз алкоголь қолданасыз ба? Жоқ Ия Мөлшері (28) Сіз тұрақты медициналық препа-

рат қолданасыз ба? Жоқ Ия Дəрінің атын, мөлшерін, оны қолдана бастау уақытын көрсетіңіз

(29)Темекі тартасыз ба? Heт, никогда Heт, когда прекратили?: Ия, оның түрі мен мөлшерін көрсетіңіз:

Жалпы жəне медициналық анамнез: Келесілердің ішінде бірнəрсе Сізде бұрын болған ба? (Өтінеміз, белгілеңіз). Оң жауап болған жағдайда, 30 бөлімде толық дерек келтіріңіз Ескерту

Жанұялық анамнез Ия Жоқ Ия Жоқ Ия Жоқ Ия Жоқ

101 Көзге ота жасалу/ауру-

лары

112 Мұрын, тамақ ау-рулары, тілдесу

бұзылыстары

123 малерия не-месе басқа да

тропиктік аурулар 170 Жүрек

аурулары

102 Сіз көзілдірік не-месе линза киесіз бе?

113 Бас

зақымданы и естен тану

124 ЖИТС ре-акциясына оң

нəтиже

171 Жоғары артериалдық қан қысымы

114 Жиі немесе қатты бас ауру-

лары

125 Жыныс жол-дары арқылы

берілетін инфек-циялар

172 Холести-риннің жоғары деңгейі

103 Алдыңғы медициналық

куəлан-дырудан соң, көзілдірік не-месе линзада

өзгерістер

115 естен тану, бас айналулар

126 Ұйқы синдро-мы/ұйқы анноэ

синдромы 173

Эпилепсия

116 Кез-келген себеп бойынша

естен тану

127 Сүйек-бұлшықет жүйесі

аурулары

174 Психи-калық бұзы-

лыстар

104 Сендік қызба, басқа да аллерги-

ялар 117 Жүйке

жүйесі аурула-ры, инсульт, эпилепсия,

дірілдеу, сал

128 Қандай да басқа аурулар

мен жарақаттар 175 Қант

диабеті

105 Демікпе немесе өкпе

аурулары 129 ауруханаға

жатқызулар 176 Туберкулез

106 Қантамырлар

мен жүрек аурулары

118 Қандай да психологиялық/

психикалық бұзылыстар

130 Алдыңғы медициналық

куəландырудан соң дəрігерге

бару

177 Аллергия/аст-

ма/экзема

107 Жоғарғы немесе төмен артериялдық қан қысымы

178

Тұқымқуалау аурулары

108 Бүйректегі та-стар немесе несептегі қан

119 Алкогольді/

есірткіні көп пайдалану

131 Өмірді

сақтандырудан бас тарту

179 Глаукома

109 Қант диабеті,

гармондық бұзылыстар

120 Өз өзіне қол қол салу

132 Авияциялық персонал куəлігін беруден бас тарту

Тек əйелдер үшін:

110 Асқазан, бауыр неме-се шек ауру-

лары

121 Медициналық емдеуді қажет ететін биіктік

ауруы

133 Əскери қызметтен

медициналық көрсетілімдер бой-

ынша бас тарту

150 Гинеколо-

гиялық аурулар, етеккір бұзы-

лулары111

Саңыраулық, құлақ ауру-

лары 122 Анемия,

өзге де қан ау-рулары

134 Жарақаттар немесе ауру-лар бойынша

зейнетақы неме-се өтемақылар

151 Сіз жүктісіз бе?

(30) Ескертпе: Егер, алдын өзгерістер болмаса, онда белгілеңі(31) Арыз: Осы арқылы мен жоғарыда толтырған өзіме белгілі барлық деректерді толық əрі дұрыс толтырдым, медициналық жəне ешқандай жалған ақпарат жасалынбады. Meн, осы арызда ұшуларды орындауға қауіп төндіретін мендегі бар аурулардың бар екендігін жəне жəне маған белгілі болған, теріс қорытындыға əкеліп соқтыру немесе денсаулық жағдайыма қатысты ақпаратты бермеу немесе жалған ақпарат беру немесе өзіме белгілі болған қосымша ақпаратты бермеу, маған Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сай таралатын шаралармен жəне өзіме тиесілі бұрын берілген медициналық сертификаттың қайтарып алынатындығымен таныс екендігімді мойындаймын. Соымен қатар, осы арызды ұсынбаған немесе қол қоймаған жағдайда маған медициналық қорытындыны беруден бас тартуға əкеп соғатынын түсінемін.Медициналық ақпаратқа қолжетімділікке қатысты Осы арыз арқылы мен осы есептегі ақпаратты, сондай-ақ қосымша беріліп отырған барлық ақпараттың, электрондық-сақталған деректердің медициналық куəландыруға қолданылатынын жəне сарапшы, уəкілетті органның авиациялық медицина бойынша мемлекеттік инспекторына колжетімді екенін жəне олардың сарапшы, уəкілетті органның авиациялық медицина бойынша мемлекеттік инспекторының меншігі болып қалатындығына жəне денсаулық жағдайым бойынша, оның ңшңнде дəрігерлік құпияны құрайтын персоналдық деректерді өңдеу мен жинақтауға келісім беремін. Медициналық ақпараттың конфиденциалдығы барлық уақытта сақталынады._______________ ___________________ ____________________ Уақыты Арыз иесінің қолы Сарапшы қолы

Алдыңғы бетіМедициналық қорытындыны алуға өтінішті толтыру бойынша нұсқаулық Осы өтініш ныса-

ны, оған қоса берілетін есептер, құжаттар АМС, Авиамедициналық басқармада сақталынады. Медициналық ақпараттың конфиденциалдығы барлық уақытта сақталынады.

Өтініш беруші өтініштің барлық бөлімдері мен тармақтарын өз қолымен толтырады. Оны толтырғанда анық, баспа əріптермен, шарикті қаламмен толтыру қажет. Аталған нысанды электронды енгізу/басып шығаруға болады. Егер деректерді толтыруға қосымша жер қажет болса, деректер жай қағазға жазылып, тегі, аты, қолы мен уақыты көрсетіледі, сондай-ақ арыздағы тиесілі тармақтың нөмірі көрсетіледі.

Өтінішті толық емес немесе анық емес толтыру оны қабылдаудан бас тартуға əкеп соғады. Тepic қорытындыға əкеліп соқтыратын жалған ақпарат беру немесе осы өтінішке қатысы бар ақпаратты жасыру, менен өтінішті қабылдаудан бас тартуға немесе бұрын берілген медициналық қорытынды қайтарып алынады.

1. АЗАМАТТЫҚ АВИАЦИЯ САЛАСЫНДАҒЫ УƏКІЛЕТТІ КӨРСЕТІҢІЗ: Өтініштің қай мемлекетке берілгенін көрсетіңіз

17. АЛДЫҢҒЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚОРЫТЫНДЫНЫ АЛУҒА ЖҮГІНУ: Уақыт (күні, айы, жылы) мен орнын (қала, ел) көрсетіңіз. Алғаш рет медициналық қорытынды алушылар тек сызық қояды..

2. МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚОРЫТЫНДЫНЫҢ КЛАСЫ: Тиісті шаршыда сəйкестік белгісін қойыңыз: 1. Класс 2. Класс 3. Класс

18. АВИАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕР КУƏЛІГІ: Өзіңізде бар куəлік типін көрсетіңіз. Оның нөмірі мен оны берген елді көрсетіңіз. Егер куəлігіңіз болмаса, жоқ деп көрсетіңіз

3. ТЕГІ: Тегіңізді көрсетіңіз

19. МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚОРЫТЫНДЫДА ҚОЙЫЛҒАН ШЕКТЕУЛЕР: Тиісті шаршыда сəйкестік белгісін қойыңыз жəне сіздің куəлікте/медициналық сертифкатта, мысалы керу бойын-ша, түстерді көру бойынша жəне т.б. қойылған шектеуді егжей-тегжейлі түсіндіріңіз.

4. АЛДЫҢҒЫ ТЕГІҢІЗ: Егер қандай да бір себептермен оны өзгертсеңіз, алдыңғысын көрсетіңіз

20. МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚОРЫТЫНДЫНЫ БЕРУДЕ ҚАНДАЙ ДА БАС ТАРТУ НЕМЕСЕ КҮДІКТЕНУЛЕР БОЛДЫ МА: Тиісті шаршыда сəйкестік белгісін қойыңыз, егер қашан болса да, сіздің медициналық сертифкатыңызды тоқтатса немесе қайтарып алса, тіпті уақытша болса да, оның уақытын (кк//аа//жжжж), елді жəне қай жер-де болғанын көрсетіңіз.

5. АТЫ, ƏКЕСІНІҢ АТЫ (при наличии): Атыңыз бен əкеңіздің атын көрсетіңіз

21. ЖАЛПЫ ҰШУЛАР САҒАТЫ: Жалпы ұшу сағаттарының санын көрсетіңіз.

6. ТУЫЛҒАН ЖЫЛЫ: Келесі тəртіпте туылған уақытыңызды көрсетіңіз кк/аа/жжжж.

22. АЛДЫҢҒЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ КУƏЛАНДЫРУДАН СОҢ ҰШУ САҒАТЫН КӨРСЕТІҢІЗ. Алдыңғы медициналық куəландырудан соң ұшу сағатын көрсетіңіз.

7. ЖЫНЫСЫ Тиісті шаршыда сəйкестік белгісін қойыңыз

23. ҚАНДАЙ ƏУЕ KEMECІ ТИПІНДЕ ҰШАСЫЗ (если вы член летного экипажа): Қандай əуе кемесінде ұшасыз, мысалы, Boeing 737, Ceassna 150, жəне т.б. көрсетіңіз.

8. ТУЫЛҒАН ДЕРІ МЕН ЕЛІ: Сіз туылған қала мен елді көрсетіңіз

24. АЛДЫҢҒЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ КУƏЛАНДЫРУДАН СОҢ ҚАНДАЙ ДА БІР ОҚИҒА БОЛДЫ МА? Егер рас болса, онда оның уақытын (кк//аа//жжжж), елді жəне қай жерде болғанын көрсетіңіз.

9. АЗМАТТЫҒЫ: Қай елдің азаматы екендігіңізді көрсетіңіз.

25. БОЛЖАЛДЫҚ ҰШУ ТҮРЛЕРІ Ұшулардың тасымалдау, чартерлік, пилоттық, əуесқой, ауылшаруашылық, жолаушылар тасымалы екенін көрсетіңіз.

10. ТҰРАҚТЫ ТҰРАТЫН МЕКЕН-ЖАЙЫ: Тұрақты мекен-жайыңызбен поштаны мекен-жайын көрсетіңіз. Елдің коды мен телефоныңызды көрсетіңіз.

26. ЭКИПАЖ ҚҰРАМЫ (факті бойынша ұшу қызметі) Тиісті шаршыда сəйкестік белгісін қойыңыз, сіз бірқұрамдық немесе көпқұрамдық экипаж мүшесісіз бе

11. УАҚЫТША ТҰРАТЫН ЖЕРІНІҢ ПОШТА МЕКЕН-ЖАЙЫ (егер уақытша мекен-жайдан өзге болса): Егер уақытша мекен-жайдан өзге бол-са, мекен-жай, пошта, елдің коды мен телефон нөмірін көрсетіңіз. Егер айырмашылығы болмаса, жоғарыдағыны көрсетіңіз

27. АЛКОГОЛЬ ҚОЛДАНАСЫЗ БА? Тиісті шаршы-да сəйкестік белгісін қойыңыз. Егер «ия» болса, оның бір аптадағы мөлшерін, мысалы 2 литр сыра, көрсетіңіз.

12. ӨТІНІШ: Тиісті шаршыда сəйкестік белгісін қойыңыз Тиісті шаршыда сəйкестік белгісін қойыңыз

28. ТҰРАҚТЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ ПРЕПАРАТТАРДЫ ҚОЛДАНАСЫЗ БА? Егер «ия» болса, онда оның атын, мөлшерін жəне қайда, кіммен тағайындалғанын көрсетіңіз.

13. НӨМІРІ: Жеке басы куəлік нөмірін көрсетіңіз

29. ТЕМЕКІ ТАРТАСЫЗ БА? Тиісті шаршыда сəйкестік белгісін қойыңыз. Тұрақты темекі тарта-тындар кандай түрі (сигареттер, сигара, трубка) жəне мөлшерін (мысалы, күніне 2 сигарет, трубка - 1, аптасына унция/28.35 грамм)

14. КУƏЛІК ТИПІ: Келесі тізім ішінде қан авиациялық қызметкер куəлігіне өтініш білдіргеніңізді көрсетіңіз:Желілік пилот уəлігі; Желілік пилот уəлігі/Instrument Rating; Коммерциялық пилот куəлігі/lnstruinent Rating; Коммерциялық пилот куəлігі; Əуесқой пилот куəлігі; Əуесқой пилот куəлігі/Instrument Rating; Планер пилотының куəлігі; Бoc аэростат пилотының куəлігі; Жеңіл жəне аса жеңіл ави-ация пилоты куəлігі; Бортинженер куəлігі; Бортмеханик куəлігі; Штурман куəлігі; Бортсерік куəлігі; Бортоператор куəлігі; Бортрадист іс куəлігі; ƏҚБ диспетчерінің куəлігі. Өзге де куəліктен: Инженер куəлігі; Техник куəлігі; Ұшуды қамтамасыз ету бойынша қызметкер куəлігі; Қанаты қатырылған/айна-латын/екі типті қоса алғандағы əуе кемесі пилотының куəлігі; Пилотсыз басқарылатын құрылғыны басқару куəлігі (ARPL)

ЖАЛПЫ ЖƏНЕ МЕДИЦИНАЛЫҚ АНАМНЕЗ 101 жəне 179 тармақтардағы сұрақтарға «ия» не-месе «жоқ» деп жауап беру қажет. Егер «ия» болса, аталған жағдайдың сіздің өміріңізде қай кезде болғанын жəне оны толығымен сипаттаңыз жəне 30-тармақта керсетіңіз. Ескертпе. Барлық сұрақтар медициналық тұрғыдан маңызды болып саналады. 170-179 сұрақтар тікелей жанұялық анамнезге, 150-159 сұрақтар тікелей əйелдерге қатысты. Егер бұрынға өтініште қандай да бір патологияны хабарлап, одан бері еш нəрсе өзгермесе, онда «Бұрын хабарланған. Өзгеріссіз, еш нəрсе болған жоқ» деп көрсетесіз де, бұл сұраққа «ия» деп жауап бересіз. Жай ғана суық тию сияқты ауруларды көрсетпеуге болады.

15. МАМАНДЫҒЫ: Өзіңіздің негізгі мамандығызды көрсетіңіз 31. АҚПАРТТЫ АЛУ МЕН БЕРУ БОЙЫНША

ӨТІНІШ ПЕН КЕЛІСІМ: Өтінішті АМС куəландырып, оны қол қойғанға дейін оған қолтаңба мен уақытын қоймаңыз.

16. ЖҰМЫС БЕРУШІ: Егер негізгі жұмысыңыз пилот болса, кəсіпорын мен жұмыс берушінің атауын көрсетіңіз, егер өзіңіз жеке жұмыс беруші болсаңыз, өзіңізді көрсетіңіз

Артқы бетіҚазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы

медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 2-қосымшаНысан

Медициналық сертификатҚазақстан

РеспубликасыРеспублика КазахстанRepublic of Kazakhstan

Медициналық сертификат классМедицинский сер-

тификат классаMedical certifi cate

class

ХААҰ конвенциясының 1-қосымшасына сəйкес берілген

Выдано в со-ответствии с

Приложением 1 к Конвенции ИКАОIssued in accor-

dance with Annex I Convention of ICAO

Настоящий сер-тификат является

неотъемлемой частью свидетель-

ства авиацион-ного персонала/

This certifi cate is an integral part of the

license

Құзыретті орган/Уполномоченный

орган/Authority that issued or is to issue

the aviation personnel licence:

____________________________________

__________

Сертификат нөмірі:Номер сертификата:

Certifi cate number:

Сертификаттың иесінің аты жөні/

Фамилия, имя, отче-ство владельца сер-

тификата/Last and fi rst name of holder:

____________________________________

_______________________________

______

Туған жылы, айы, күні/Год, месяц, день

рождения/Date of birth:______________

Ұлты/Национальность/

Nationality:_________

Сертификат иесінің қолтаңбасы/Подпись

держателя серти-фиката/Signature of

holder:________________

Шектеулер/Ограничения/

Limitations:______Код/Code

Берілген күні/Дата выдачи/Date of

issue:

_______________(кк.аа.жж/дд.мм.

гг./dd.mm.yy)

Сертификат беруші

сарапшының қолы/Подпись

выдавшего сер-тификат экспер-та/Signature of issuing, АМЕ:

______________

Мөр/печать/Stamp:

Сертификаттың аяқталу мерзімі/срок окончания сер-тификата/Expiry date of this certifi cate:

1 класс(кк.аа.жж/дд.мм.гг./dd.mm.yy)2 класс(кк.аа.жж/дд.мм.гг./dd.mm.yy)3 класс(кк.аа.жж/дд.мм.гг./dd.mm.yy)

Соңғы қаралу мерзімі/дата последнего осмотра/ Last examination date:

Соңғы медициналық қаралу мерзімі/дата последнего медицин-ского осмотра/Last examination date:(кк.аа.жж/дд.мм.гг./dd.mm.yy)Электрокардио-грамма/Electrocardiogram(кк.аа.жж/дд.мм.гг./dd.mm.yy)Аудиограмма/Audiogram(кк.аа.жж/дд.мм.гг./dd.mm.yy)Көзді тексеру/Обследование Офтальмология/Ophtalmology(кк.аа.жж/дд.мм.гг./dd.mm.yy)

Медициналық жарамдылықты төмендетуші жағдайлар/факторы снижающие меди-цинскую годность/Decrease in medical fi tness:Владельцы свиде-тельств авиационного персонала обращают-ся к эксперту в тече-ние 24 часов с мо-мента возникновения факторов, снижающих годность их здоровья, таких как:1) проведение хирур-гической операции или инвазивной про-цедуры;2) назначение регу-лярного приема како-го-либо лекарственно-го препарата;3) получение значи-тельного поврежде-ния, которое влечет за собой неспособ-ность выполнять профессиональные обязанности соответ-ствующего свидетель-ства авиационного персонала;4) заболевание, кото-рое влечет за собой неспособность вы-полнять профессио-нальные обязанности соответствующего свидетельства авиа-ционного персонала;5) беременность и роды;6) госпитализация;7) впервые назначе-ние корректирующих линз.Licence holders shall, without undue delay, seek aero-medical ad-vice when they: (1) have undergone a surgical operation or invasive procedure; (2) have commenced the regular use of any medication; (3) have suff ered any signifi cant personal in-jury involving incapacity to function as a mem-ber of the fl ight crew; (4) have been suff ering from any signifi cant illness involving inca-pacity to function as a member of the fl ight crew; (5) are pregnant; (6) have been admitted to hospital or medi-cal clinic; (7) fi rst require correcting lenses.Владельцы свиде-тельств авиацион-ного персонала не выполняют профес-сиональные права и обязанности согласно своих свидетельств, квалификационных отметок или сертифи-катов, если:1) они осведомлены о каком-либо снижении их медицинской год-ности, которое может повлечь невозмож-ность безопасного осуществления дан-ных прав и обязан-ностей;2) они принимают или используют какие-либо предписанные или не предписанные лекарственные препа-раты, которые

Обладатели меди-цинского сертифи-ката обращаются к эксперту при воз-никновении какого-либо заболевания и/или утомления, при любых сомне-ниях по поводу со-стояния здоровья, при любых случа-ях, связанных с самочувствием и/или здоровьем, которые могут по-влиять на способ-ность безопасно выполнять его обязанности. При этом облада-тель медицинского сертификата и ра-ботодатель несут ответственность за невыполнение тре-бований пунктов 35 и 36 настоящих Правил. Licence holders shall not exercise the privileges of their licence and related ratings or certifi cates at any time when they:(1) are aware of any decrease in their medical fi tness which might render them unable to safe-ly exercise those privileges;(2) take or use any prescribed or non-prescribed medication which is likely to interfere with the safe exer-cise of the privileges of the applicable licence; (3) receive any medical, surgical or other treatment that is likely to interfere with fl ight safety. Holders of a medical certifi cate should seek the advice of an AME when they have been suff er-ing from any illness involving incapac-ity to function as a member of the fl ight crew.

Коды/CodsМСШ/ОМС/TML – медициналық сертификаттың қолданылу мерзімінің шектелуі/ огра-ничение срока действия медицинского сертифика-та/restriction of the period of validity of the medical certifi cate;КҚТ/КДР/VDL - алыстан көргіштік пен аралық жəне жақыннан көргіштік секілді көру қабілеті мəселелеріндегі түзету/коррекция нарушения зре-ния для дальнего расстоя-ния /Correction for defective distant;АОЖКТ/КБСДР/VML – алыс, орта жəне жақын қашықтықтағы көру қабілетінің мəселелерін түзету/коррекция нару-шения зрения для даль-него, среднего и близкого расстояния/correction for defective distant, intermediate and near visionЖКТ/КБР/VNL- жақыннан көргіштіктегі түзету/кор-рекция нарушения зрения для близкого расстояния /Correction for defective near vision; ӨАКТ/КДП/VXL – өндіріс жағдайына сай алыстан көргіштік мəселелерін түзету/коррекция нару-шения зрения для дали, в зависимости от про-изводственных условий (только для медицинского сертификата 3 класса, дис-петчеров ОВД)/ Correction for defective distant vision depending on the working environment (for 3 class only, ATCOs);КЛТ/КИК/CCL – контакттық линзаларды қолдану жо-лымен ғана түзету/коррек-ция зрения с использова-нием только контактных линз/Correction by means of contact lenses only;КҰ/ДП/VCL – күндізгі уақытта ғана жарамды (күндізгі ұшулар)/действи-телен для полетов только в дневное время (дневные полеты)/ valid by day only;ЕБЖ/ВКП/OML – екінші пилот немесе білікті екінші пилотқа ғана жа-рамды (1-ші класқа ғана)/действителен только как второй пилот или с ква-лифицированным вторым пилотом (только для ме-дицинского сертификата 1-го класса)/Valid only as or with qualifi ed co-pilot (class 1 only);ЕҰЖ/ДВП/OCL – екінші пилотқа ғана жарамды (1-ші класқа ғана)/годен только как второй пилот (только для медицинского сертификата 1-го класса)/Valid only as co pilot (class 1 only);ЖЖ/ЖБП/OPL – жолаушы-ларсыз ғана жарамды (Аса жеңіл авиацияның 2-ші класына ғана)/действите-лен только без пассажиров (только для медицинского сертификата 2-го клас-са и пилота сверхлегкой авиации)/Valid only without passengers (class 2 & LAPL only);ҚЕБ/БДУ/OSL – қауіпсіздікті қамтамасыз ететін пилоттың болуы не-месе екеулік басқаруы бар əуе кемесіне ғана

OAL/ДƏК/ДВС- демонстрацияланған əуе кемесінің типіне ғана жарамды/годен для демон-стрированного типа воздушного судна / restricted to demonstrated aircraft type; AHL/БҚБ/УРУ - бекітілген қолмен басқару үшін ғана жарамды/ действи-телен только с ут-вержденным ручным управлением/valid only with approved hand controls.Сроки явок на ди-намическое наблю-дение

могут препятство-вать безопасному осуществлению прав и обязанностей соот-ветствующего свиде-тельства;3) получают какое-либо медицинское, хирургическое или другое лечение, кото-рое может представ-лять угрозу безопас-ности полетов.

жарамды/действителен только с безопасным пи-лотом и для воздушного судна с двойным управле-нием/Valid only with safety pilot and in aircraft with dual controls.

Ескертпе: екі жақты бланк, мөлшері – ұзындығы 295 мм, ені 105 мм; күрделі түрі - пішіні А7, екібетті, «ҚР картасының контуры, немесе KZ, немесе KAZ» сутаңбалары бар қағаз; ҚР картасының контурымен голограмманың диаметрі 12 мм, BARCODE өлшемі – жан жағы 30 см төртбұрыш.

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 3-қосымша

Нысан

Медициналық сертификат

Қазақстан Республикасы

Республика КазахстанRepublic of Kazakhstan

Медициналық сертификат

классМедицинский сертификат

класса Medical certifi cate

class

ҚР азаматтық авиациясындағы

медициналық куəландыру қағидаларын

сəйкес берілгенВыдано в соответ-ствии с Правилами

медицинского освидетельствова-ния в гражданской

авиации РК

Настоящий сер-тификат является

неотъемлемой частью свидетель-

ства авиацион-ного персонала/

This certifi cate is an integral part of the

license

Құзыретті орган/Уполномоченный

орган/Authority that issued or is to issue

the aviation personnel licence:

____________________________________

__________

Сертификат нөмірі:

Номер сертифи-ката:

Certifi cate number:

Сертификаттың иес ін ің аты жөн і /Фамилия, имя, отче-ство владельца сер-тификата/Last and fi rst

name of holder:____________________________________

_______________________________

______

Туған жылы, айы, күні/Год, месяц, день

рождения/Date of birth:______________

Ұлты/Национальность/

Nationality:_________

Сертификат иесінің қолтаңбасы/Подпись

держателя серти-фиката/Signature of

holder:________________

Шектеулер/Ограничения/

Limitations:______Код/Code

Берілген күні/Дата выдачи/Date of

issue:

_______________(кк.аа.жж/дд.мм.

гг./dd.mm.yy)

Сертификат беруші

сарапшының қолы/Подпись

выдавшего сер-тификат экспер-та/Signature of issuing, АМЕ:

______________

Мөр/печать/Stamp:

Сертификаттың аяқталу мерзімі/срок окончания сер-тификата/Expiry date of this certifi cate:

1 класс(кк.аа.жж/дд.мм.гг./dd.mm.yy)ЖАЖА(кк.аа.жж/дд.мм.гг./dd.mm.yy)

Соңғы қаралу мерзімі/дата последнего осмотра/ Last examination date:

Соңғы қаралу мерзімі/дата последне-го осмотра/ Last examination date:Соңғы медициналық қаралу мерзімі/дата последнего медицин-ского осмотра/Last examination date:(кк.аа.жж/дд.мм.гг./dd.mm.yy)

Электрокардио-грамма/Electrocardiogram(кк.аа.жж/дд.мм.гг./dd.mm.yy)Аудиограмма/Audiogram(кк.аа.жж/дд.мм.гг./dd.mm.yy)Көзді тексеру/Обследование Офтальмология/Ophtalmology(кк.аа.жж/дд.мм.гг./dd.mm.yy)

Медициналық жарамдылықты төмендетуші жағдайлар/факторы снижающие меди-цинскую годность/Decrease in medical fi tness:Владельцы свидетельств авиационного персонала обращаются к эксперту в течение 24 часов с момен-та возникновения факто-ров, снижающих годность их здоровья, таких как:1) проведение хирургиче-ской операции или инвазив-ной процедуры;2) назначение регулярного приема какого-либо лекар-ственного препарата;3) получение значительного повреждения, которое вле-чет за собой неспособность выполнять профессиональ-ные обязанности соответ-ствующего свидетельства авиационного персонала;4) заболевание, которое влечет за собой неспособ-ность выполнять профес-сиональные обязанности соответствующего свиде-тельства авиационного персонала;5) беременность и роды;6) госпитализация;7) впервые назначение кор-ректирующих линз.Licence holders shall, without undue delay, seek aero-med-ical advice when they: (1) have undergone a sur-gical operation or invasive procedure; (2) have commenced the reg-ular use of any medication; (3) have suff ered any signifi -cant personal injury involving incapacity to function as a member of the fl ight crew; (4) have been suff ering from any signifi cant illness involv-ing incapacity to function as a member of the fl ight crew; (5) are pregnant; (6) have been admitted to hospital or medical clinic; (7) fi rst require correcting lenses.Владельцы свидетельств авиационного персонала не выполняют професси-ональные права и обязан-ности согласно своих сви-детельств, квалификацион-ных отметок или сертифи-катов, если:1) они осведомлены о каком-либо снижении их медицинской годности, которое может повлечь невозможность безопасно-го осуществления данных прав и обязанностей;2) они принимают или используют какие-либо предписанные или не пред-писанные лекарственные препараты, которые могут препятствовать безопасно-му осуществлению прав и обязанностей соответству-ющего свидетельства;3) получают какое-либо медицинское, хирургиче-ское или другое лечение, которое может представ-лять угрозу безопасности полетов.

Обладатели медицинского сертификата обращаются к эксперту при возникновении какого-либо за-болевания и/или утомления, при любых сомнениях по поводу состоя-ния здоровья, при любых случаях, связанных с са-мочувствием и/или здоровьем, которые могут по-влиять на способ-ность безопасно выполнять его обязанности. При этом облада-тель медицинско-го сертификата и работодатель несут ответствен-ность за невы-полнение требо-ваний пунктов 35 и 36 настоящих Правил. Licence holders shall not exercise the privileges of their licence and related ratings or certifi cates at any time when they:(1) are aware of any decrease in their medical fi t-ness which might render them un-able to safely exercise those privileges;(2) take or use any prescribed or non-prescribed medication which is likely to interfere with the safe exer-cise of the privileg-es of the applica-ble licence; (3) receive any medical, surgical or other treatment that is likely to interfere with fl ight safety. Holders of a med-ical certifi cate should seek the advice of an AME when they have been suff ering from any illness involving incapac-ity to function as a member of the fl ight crew.

Коды/CodsМСШ/ОМС/TML – медициналық сертификаттың қолданылу мерзімінің шектелуі/ ограничение срока действия меди-цинского сертификата/restriction of the period of validity of the medical certifi cate;КҚТ/КДР/VDL - алыстан көргіштік пен аралық жəне жақыннан көргіштік секілді көру қабілеті мəселелеріндегі түзету/коррекция нарушения зрения для дальнего расстояния /Correction for defective distant;АОЖКТ/КБСДР/VML – алыс, орта жəне жақын қашықтықтағы көру қабілетінің мəселелерін түзету/коррекция на-рушения зрения для дальнего, среднего и близкого расстояния/correction for defective distant, intermediate and near visionЖКТ/КБР/VNL- жақыннан көргіштіктегі түзету/кор-рекция нарушения зре-ния для близкого рас-стояния /Correction for defective near vision; КЛТ/КИК/CCL – контакттық линзаларды қолдану жолымен ғана түзету/коррекция зре-ния с использованием только контактных линз/Correction by means of contact lenses only;КҰ/ДП/VCL – күндізгі уақытта ғана жарамды (күндізгі ұшулар)/дей-ствителен для полетов только в дневное время (дневные полеты)/ valid by day only;ЖЖ/ЖБП/OPL – жолау-шыларсыз ғана жарамды (Аса жеңіл авиацияның 2-ші класына ғана)/дей-ствителен только без пассажиров (только для медицинского сертифи-ката 2-го класса и пи-лота сверхлегкой ави-ации)/Valid only without passengers (class 2 & LAPL only);ҚЕБ/БДУ/OSL – қауіпсіздікті қамтамасыз ететін пилоттың болуы немесе екеулік басқаруы бар əуе кемесіне ғана жарамды/действителен только с безопасным пи-лотом и для воздушного судна с двойным управ-лением/Valid only with safety pilot and in aircraft with dual controls. ДƏК/ДВС/OAL - демонстрацияланған əуе кемесінің типіне ғана жарамды/годен для демонстрированного типа воздушного судна / restricted to demonstrated aircraft type; БҚБ/УРУ/AHL - бекітілген қолмен басқару үшін ғана жарамды/ действителен только с утвержденным ручным управлением/valid only with approved hand controls.

Сроки явок на динамическое наблюдение

Ескертпе: екі жақты бланк, мөлшері – ұзындығы 295 мм, ені 105 мм; күрделі түрі - пішіні А7, екібетті, «ҚР картасының контуры, немесе KZ, немесе KAZ» сутаңбалары бар қағаз; ҚР картасының контурымен голограмманың диаметрі 12 мм, BARCODE өлшемі – жан жағы 30 см төртбұрыш.

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 4-қосымша

Медициналық сертификаттарды есепке алу журналы

Сарапшы________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________

№ №

Тегі, аты, əкесінің

атыТуған жылы

Лауазымы жұмыс

орны, жал-пы ұшқан уақыты (сағат)

Медициналық куəландыруға

себепДиагноз

Сараптау қорытындысы,

алдын ала емдеу жəне сауықтыру

шаралары, диспансерлік

есеп тобы1 2 3 4 5 6 7

Сарапшы______________________(қолы) Ескертпе:1. Жыл сайын нөмірі 1 қаңтардан бастап жүргізіледі, 1-бағандағы реттік нөмірі бөлшекпен

көрсетіледі: медициналық куəланудың алдында - əр күн сайынғы нөмір, бөлімде - жыл ба-сынан нөмірі.

2. 7-бағанда медициналық куəландырылудың нəтижесінде шығарылған барлық ұсыныстары мен ұйғарымдары көрсетіледі.

3. Журнал беттері нөмірленеді жəне бекітіледі. 4. Журнал 25 жыл сақталады.

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясында медициналық куəландыру қағидаларына 4-қосымша

1-класты медициналық сертификат алуға өтініш берушіге денсаулық жағдайына медициналық куəландыру бойынша қойылатын талаптар

Жалпы ережелерМедициналық сертификатты алуға өтініш берушілердің туа біткен немесе жүре пайда

болған ауытқушылықтары; белсенді, жасырын, асқынған немесе созылмалы аурулары не-месе еңбекке жарамсыз болмауы тиіс; жаралар, зақымдар немесе операция салдары; өз куəлігінің құқығын жүзеге асыру қауіпсіздігінің бұзылуына əкеліп соғатын функционалдық еңбекке жарамсыздығының осындай дəрежесін туғызуы мүмкін терапевтік, диагностикалық немесе профилактикалық мақсатта тағайындалған немесе тағайындалмаған дəрі-дəрмектік препаратты қолданғаннан əсері немесе жанама əсері болмауы тиіс.

Жүрек-қан тамырлары жүйесі Қоса беріліп отырған тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін қан-тамыр жүйелерінің қандай да бір аурулары біліктілігінен айыруға себеп бо-лып табылады.

Төменде аталған жағдайлардың қайсыбірі бойынша бар өтініш берушілер жарамсыз деп танылады: хириургиялық араласуға дейінгі немесе одан кейінгі көкірек немесе қолқаның супра-ренальды құрсақ бөлімінің аневризмдері; өкпе артериясы эмболиясы; жүрек клапандарының қандай да біреуінің айтарлықтай функционалдық зақымдануы; жүректі немесе жүректі/өкпені ауыстырып орналастыру.

Артериялық қысымның көтерілуі кезінде медициналық куəландыру артериялық қысымның көтерілу дəрежесі жəне артериялқы қысым кезіндегі қатерлердің айқындылық дəрежесі бой-ынша қарастырылады.

Артериялық қысым сынап бағанасынан 160/95 миллиметр жоғары болғанда, тұрақты сипатқа ие немесе нысана-мүшелердің зақымдануымен қатердің жоғары деңгейімен қоса жүретін артериялық қысым шамасы төмен өтініш беруші жұмысқа жəне оқуға жарамсыз деп танылады.

Артериялық қысым сынап бағанасында 160/95 миллиметр жəне одан жоғары болып тіркелген (Артериялық қысым тəуліктік мониторлау нəтижелері бойынша) жəне дəрі-дəрмектік емес немесе жұмыстан қол үзбестен қолдануға рұқсат етілген дəрі-дəрмекпен емдеудің көмегімен өзгертілетін өтініш берушілер дəрі-дəрмекпен емдеуді дұрыс таңдап алған соң жұмысқа жарамды, бірақ пилотқа оқуға жарамсыз деп танылады.

Дəрі-дəрмекпен емдеуді таңдау мамандығы бойынша жұмысынан шеттете отырып, кем дегенде 2 апта жүргізіледі. Жұмысқа жіберілген кезде артериялық қысымның тəуліктік мониторлау нəтижелері бойынша өткізілетін іс-шаралар əсерінің тұрақтылығы, қатер фак-торлары, тағайындалатын дəрі-дəрмектердің жанама əсерлері, жүктемелік сынамаларға төзімділігі ескеріледі.

Пилоттың оқуын оқып жатқан тұлғалар үшін артериялық қысымның шекті деңгейі сынап бағанасының 140/90 миллиметрінен төменді құрайды.

Дəрі-дəрмектік құралдарсыз қалпына келтірілетін артериялық қысымы өткінші көтерілген өтініш берушіні жұмысқа жіберу туралы шешім артериялық қысым жəне жүктемелік сынама-ларды тəуліктік мониторлау нəтижелерін ескере отырып, қабылданады.

Симптомдық гипотониялары бар өтініш берушілер жұмысқа жəне оқуға жарамсыз деп танылады.

Анамнезде төменде аталған жағдайлардың біріне ие немесе белгіленген диагноздары бар: дəрі-дəрмектік құралдармен бақыланатын: миокарда инфарктын алған жəне жүректің ишемиялық аурулары кезінде хирургиялық ем алған миакард ишемиясы, күретамыр қан тамырларының аураларымен ауыратын өтініш берушілер жарамсыз деп танылады.

Миокард ишемиясын жою үшін жарамдылығы туралы шешім қабылдағанға дейін кеңейтілген кардиологиялық зерттеуді жүргізу талап етіледі.

Жергілікті миокард ишемиясының жүктемелелік сцинтиграфиясы кезінде анықталған дене жүктемесімен оң немесе жүрек күретамырының негізгі біреуінің немесе 50 пайыздан жоғары жүректің негізгі тəждік артериясының стенозирленуі, екі күретамырдың 30 пайыздан артық стенозирленуі ЭКГ-тестінің үйлесуі диагнозға жеткілікті негіздеме болады. Пилотқа оқуға өтініш білдіргендер жарамсыз деп танылады.

Симптомдық синоатриалды патология, толық атриовентрикулярлық блокада, QT аралығын симптомдық ұзарту; автоматты дефибрилляция жүйесін импланттау; қарыншалық тахикардия кезінде пейсмекерді импланттау сияқты жүрек өткізгіштігі мен ырғағы бұзылған өтініш берушілер жұмысқа жəне оқуға жарамсыз деп танылды.

Төменде аталған өткізгіш жүйе немесе ырғақтың төмендегідей бұзылуымен OML шектелген өтініш берушінің жарамдылығы туралы шешім жүктемелік сынамалар мен жəне кардиологтың кеңесімен кеңейтілген кардиолгиялық тексеруден кейін қанағаттанарлық нəтиже болған кезде қабылданады: қойнау-жүрекшелік түйіннің өтпелі немесе тұрақты бұзылуын қосқанда ырғақтың суправентрикулярляқ бұзылуы; жыбырлақ ырғақсыздық; Гис будасы сол сабақтарының толық құрсауы; Мобиц 2 түріндегі Гисаатриовентрикулярлық құрсау; кең жəне тар кешендермен тахи-кардиялар; қарыншалардың алдын ала қозуы; интервала QT аралығының симптоматикалық ұзартылуы; электрокардиограммадағы Бругада феномені.

Қандай да бір ауытқушылық болмаған жағдайда жүктемелік сынамалармен кеңейтілген кардиологиялық тексеру нəтижелері жəне кардиологтың кеңесі бойынша 40 жастан кейін өткізгіштік жүйесінің немсе ырғақтың төмендегідей бұзылушылықтары: Гис буда-сы сол сабақтарының толық емес құрсауы; Гис будасы оң сабақтарының толық құрсауы; электр осінің сол жаққа тұрақты ауытқуы; симптомдық синустік тахикардия; 1 деңгейдегі симптомдық оқшауланған униформдық суправентрикулярлық құрсалуы; Мобиц-1 түріндегі атриовентрикулярлық құрсалуы бар өтініш берушілер OML шектей отырып, жарамды деп танылады.

Ырғақтың айтарлықтай суправентрикулярлық бұзылуы кезінде электрофизиологиялық зерттеу жүргізіледі. Егер ырғақтың айқын бұзылымдары қозса, оның нəтижелері жағымсыз болып есептеледі. Ырғақ бұзылуының айқындылығын бағалау үшін ЭКГ тəуліктік монитор-лау жүргізіледі.

Жүректің өткізгіштігі мен ырқағы бұзылған өтініші берушілер кардиологиялық тексеруге жəне емделуге жатады (хирургиялық жəне/немесе консервативтік).

Қайта куəландыру жүректің өткізгіштігі мен ырғағының бұзылуын емдеу нəтижелері бой-ынша екі айдан ерте емес мерзімде жүргізіледі.

Оларға абляция жүргізілген өтініш берушілер кем дегенде бір жылға OML-ды шектей оты-рып, қанағаттанарлық нəтиже көрсетіп отырған электрофизиологиялық зерттеу нəтижелері бойынша екі айдан кейін жұмысқа (оқуға) жарамды деп танылады.

Жоғарыда аталмаған бета-адреноблокаторларды қабылдаған кезде қалыптандыруға келетін ЭКГ (-SТ жəне -T) қарыншалық кешенінің шеткі бөлігінің тұрақсыз өзгерістері бар, жүректің өткізгіштігі мен ырғағы бұзылған, шағымданбаған авиация қызметкерлерінің тұлғалары жұмысқа жарамды, бірақ ұштықтың оқуына жарамсыз деп танылады.

Жүрек аурулары кезінде регуляцияның бұзылуымен «Кардиалды түр бойынша нейроциркуляторлық дистония» диагнозы функционалдық сынамаларды егжей-тегжейлі клиникалық, зертханалық жəне аспаптық зерттеуден кейін белгіленеді. Ағымдағы қабыну үдерісі, органикалық өзгерістер мен экстракардиалды патология болмайды. Жүректің ишемиялық ауруымен дифференциалды диагностика үшін ортостатикалық жəне фармакологиялық ЭКГ-сынамалар, велоэргометрия, тредмил-тест, сцинтиграфия миокарда с нагрузкой, коронароангиография қолданылады.

Атеросклероздық емес сипаттағы жүрек аурулары - жіті баяу өтуші ауру немесе бастан кешірілген ырғақ пен өткізгіштігі бұзылуы айрықшаланған ауру, сəл жəне айқын айрықшаланған жүрек құрамалы қуыстануы, функциясының бұзылуы айрықшаланған дилатациялық, гипертрофиялық жəне рестриктивті кардиомиопатия – оқуға жəне жұмыс істеуге қарсы көрсеткіш болып табылады.

Атеросклероздық емес сипаттағы жүрек аурулары - тума жəне жүре пайда болатын жүрек кемістігі, митралдық қақпақшалары құбылмалылығы 5 мм-ден артық, жүрек бұлшық етітің ағымдағы қабынушылық үрдістері, миокардиодистрофия, миокардиттік кардиосклероз, кардиомиопатия ауруларының болуына куəландыру, бұл аурулардың клиникалық белгісі болған жағдайда қорытынды ауру сыртартқысымен танысу, жан-жақты клиникалық жəне кардиологиялық зерттеу, функциялық-диагностикалық зерттеулер өткізу, ауру ағымы мен оның болжамы негізінде шығарылады, оның нəтижесі бойынша авиациялық қызметкер тұлғаларына жұмысқа рұқсат беру туралы шешім қабылданады. Бұндайда пилотқа немесе авиадиспетчерге оқығысы келетін үміткерлер жарамсыз деп танылады.

Атеросклероздық емес сипаттағы жүрек аурулары - тума жəне жүре пайда болатын жүрек кемістігі, митралдық қақпақшалары құбылмалылығы, жүрек бұлшық етітің ағымдағы қабынушылық үрдістері, миокардиодистрофия, миокардиттік кардиосклероз, кардиомиопа-тия ауруларының болуына куəландыру, бұл аурулардың клиникалық белгісі болған жағдайда қорытынды ауру сыртартқысымен танысу, жан-жақты клиникалық жəне кардиологиялық зерт-теу, функциялық-диагностикалық зерттеулер өткізу, ауру ағымы мен оның болжамы негізінде шығарылады. Əрі қарай жыл сайын кеңейтілген кардиологиялық тексеру жүргізіледі.

Төмендегідей жағдайларда жұмысқа жарамдылығын бағалау кеңейтілген медициналық куəландырудан кейін жүргізіледі: хирургиялық араласу алдындағы жəне содан кейін перифериялық артерия аурулары; хирургиялық араласудан кейінгі қолқаның құрсақ бөлімінің аневризмі; хирургиялық коррекцияға дейінгі жəне кейінгі жүректің туа біткен патологиясы; жүрек қарыншаларында өткізілген; перикард, миокард немесе эндокард ауруыны хирургиялық

араласудан кейін, артериалды немесе көктамыр тромбозы, ол болғанда антикоагулянтті пре-параттаржы жұйелі түрде қабылау тағайындалған.

Даму кемістіктері, артерия аурулары (артерия тамырының қабынуы, атеросклероз), атеросклеротикалық окклюзия, қан тамырының кеңейіп кетуі, көктамырдың варикоздық кеңеюі, тромбофлебит, көк тамырда тромбоз дамуы, тромбофлебит кейінгі аурулар, шораяқтық ауру, тамырды жарақаттау салдарынан жəне оларға операция, ауру салдарлары жəне тамырлардың зақымдануы, сондй-ақ қан айналымының, лимфа айналымының бұзылуымен, ас қорытудың бұзылуымен, ауырсыну синдромымен жалғасатын операциялар жұмысқа (оқуға) қарсы көрсетілім болып табылады.

Медициналық сертификатты жаңарту мəселесі зертханалық көрсеткіштер қалпына келтірілген кезде, қан айналымы жəне лимфаайналуы өтелген кезде, ауру синдромы болмағанда, профиликтикалық мақсатта антикоагулянтті терапияны қабылдаған кезде қалыптың жағдайдың 6 айынан ерте емес мерзімде емдеу нəтижесі бойынша кеңейтілген медициналық тексеруден соң (хирургиялық, консервативтік) шешіледі. Антикоагуляция жүйесінің тұрақтылығы соңғы 6 кейінгі айда өткізілген МНО 5-тің 4-імен қанағаттанарлық нəтижелерімен расталады.

Аяқ тамырларының асқынбаған түйнеліп кеңеюін жоспарлы қолма-қол емдеген соң жұмысқа (оқуға) жарамдылығы туралы мəселе кеңейтілген медициналық тексеру нəтижелері бойынша шешіледі.

Тыныс алу органдары жүйесі Өтініш берушінің тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін тыныс алу органдары жүйелерінің қандай да бір аурулары болмауға тиіс. Өкпе функциялары қатты бұзылған өтініш берушілер жарамсыз деп танылады. Жарамды

деп тану өкпе функциялары қалпына келтірілген жəне зерттеу нəтижелері бойынша жай-күйі қанағаттанарлық болған жағдайда жүргізіледі.

Қызметтердің айқын бұзылуымен жəне/немесе асқынуға бейім тыныс алу мүшелерінің ауру-лары: бронх демікпесі, бронхоэктаздық ауру, белсенді саркоидоз, сыртқы тыныс алу қызметінің айқын бұзылуымен созылмалы обструктивті өкпе ауруы (СОӨА), ұйқының обстурктивті апноэсы синдромы, кеуде қуысы органдарында ірі шұғыл араласу, пульмонэктомия жұмысына (оқытуға) қарсы көрсетілім болып табылады. Белсенді саркоидоз жəне ұйқының обстурктивті апноэсы синдромы кеңейтілген кардиологиялық тексеруді қажет етеді.

СОӨА-мен өтініш берушілер шектелген пневмосклерозбен ремиссия кезінде жəне ты-ныс алу функциясын сақтай отырып, шектеусіз жұмысқа жіберіледі, тыныс алу функциялары қалыпты болған кезде медициналық сертификатты əр жаңартқан сайын тыныс алу жəне жүрек-қан тамыр жүйелерін кеңейтілген зерттеумен TML шектеу қолданылады.

Кенеттен болған пневмотораксты бастан өткерген тұлға, сауықтырылғаннан кейін 3 ай мерзімінен бұрын емес мерзімде, егер кем дегенде бір жыл OML/OSL шектей отырып, зерттеу оның қайталап пайда болу себебі айқындалмаса, жұмысқа қайтарылуы мүмкін; пневмоторакс қайталанса жұмысқа қайтарылмайды.

Тыныс алу органдары туберкулезінің белсенді түрлерімен ауыратын немесе айқын қалдық өзгерістері бар өтініш берушілер жұмыс істеуге (оқуға) жарамсыз деп танылады.

Көкірек ағзасын ығыстырусыз жəне сыртқы тыныс алу функциясы бұзылмаған немесе қалыпты бұзылған туберкулезбен ауырғаннан кейін клиникалық сауыққан немесе қалдық құбылысы қалған (шектеулі фиброз, қабыршақтанбау ошағы, бөлікаралық немесе өкпеқап жабысқағы, апикальды немесе өкпеқап қатпар) тұлғалар жұмысқа жіберіледі (оқытуға сыртқы тыныс алу функциясы бұзылмаған өтініш берушілер жіберіледі).

Өтініш беруші жұмысқа қайтаруға толық клиникалық сауықтырылып, еңбекке жарамсыздық парағын жапқаннан кейін жұмысқа жіберуге рұқсат беру туралы туберкулезге қарсы диспансердің қорытындысы беріледі.

Көкірек қуысы жəне көкірек орталығы аурулары, даму кемістіктері, кеуде қуысы жəне диафрагма аурулары, жарақат салдары бойынша, клиникалық белгілері жоқ, жүрек тамыр-ларынан алыс, өкпе ұлпасы мен көкірек қабырғасында бөтен дене кездескен жағдайда, жарақаттық пневмоторакс кезінде операциядан кейін 6 ай бойы өтініш берушілер шұғыл араласу салдары тыныс алу жəне жүрек-қан тамыр жүйесін кеңейтілген зерттеу нəтижелері бойынша куəландыру құқығын қауіпсіз жүзеге асыруға кедергі келтірмегенше жұмысқа (оқуға) жарамсыз деп танылады.

Жарығы түсуге бейім немесе өңеш пен асқазанның функционалдық бұзылуын жəне асқынған рефлюкс-эзофагитті туындататын диафрагмалды жарықтар кезінде жарамсыздығы туралы қорытынды шығарылады.

Ас қорыту жүйесі Өтініш берушінің қоса беріліп отырған куəлік өкілеттіктерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін асқазан-ішек трактісінің функционалдық немесе құрылымдық органикалық ауру-лары болмауы тиіс.

Тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі келтіретін ас қорыту жүйесінің қандай да бір функционалдық немесе құрылымдық органикалық аурулары біліктілігінен айыруға себеп болып табылады. Ұшу кезінде еңбекке қабілеттілігін жоғалту қаупімен, атап айтқанда, стриктура, тарылу немесе компрессия салдарынан обструкциясы бар асқазан-ішек трактісінің хирургиялық араласуы немесе аурудың қандай да бір салдары бар өтініш берушілер денсаулық жағдайы бойынша жарамсыз деп бағаланады.

Асқазан-ішек трактісінің келесі патологиялары бар өтініш берушілер: дəрі-дəрмекпен емдеуді талап ететін қайталанатын диспепсиялық бұзылулар; белсенді сатыдағы гепатиттер; бауыр циррозы; симптомдық өт қабына тас байлану немесе көптеген кішкентай тастармен симптомсыз ауруы; ішектің асқынған немесе созылмалы қабынып ауруы; органдарды ішінара хирургиялық толық немесе алып тастау немесе қандай да бір органды алып тастауды не-месе органдардың бірінің функциясы бұзылуын қоса есептегенде, асқазан-ішек трактісіндегі болған хирургиялық араласудан кейінгі өтініш берушілер жұмысқа жəне оқуға жарамсыз ретінде қарастырылады.

Жұмысқа жарамдылығы сəтті өткізілген емдеу немесе болған хирургиялық араласудан толық жазылған соң жəне кеңейтілген гастроэнтерологиялық зерттеудің қанағаттаралық нəтижелері бойынша қарастырылады.

Өңеш тамырларының түйнеліп кеңеюі кезінде аурудың этиологиясы мен клиникалық белгілеріне байланысты өтініш берушілер қалпына келтіру құқығынсыз жарамсыз болып танылады.

Ойық жара ауруы асқынған кезде (қайталану, қан ағуы, перфорация, пенетрация) дəрі-дəрмекпен емдеу жəне қарау қажеттілігінің болмауымен жазылуды əрі қарай эндоскопиялық растай отырып, қайталауға жол бермес үшін кем дегенде 8 апта бойы ем жүргізіледі. 3 жыл бойы 6 айлық мерзімге TML шектей отырып жəне гемоглобин деңгейін бақылауды тоқсан сайын жеке қадағалай отырып, медициналық сертификат беріледі.

Созылмалы диффузды бауыр аурулары кезіндегі медициналық қорытынды үдерістің клиникалық түріне, сатысына жəне белсенділігіне байланысты. Бауырдың созылмалы белгісіз ауруларында медициналық қорытынды/кеңес үдерістің клиникалық түріне, сатысы мен белсенділігіне байланысты. Аурудың белгісі жоқ (цитолиз синдромы болмауы) В жəне С гепатиті қоздырғышын таратушы анықталған кезде өтініш берушілер жұмысқа шектеусіз шыға алады. Қатерсіз функциялық билирубинемиясі бар өтініш берушілер тексеруден кейін жұмысқа жəне оқуға жарамды деп танылады.

Асқынған гепатиттер, беленділігінің деңгейі жоғары жəне орташа белсенді сатыдағы созыл-малы гепатиттер (кез келген этиологиядағы), асқынған панкреатиттер, асқынған холециститтер, асқыну сатысындағы созылмалы панкреатиттер жəне созылмалы холециститтер, өткізілетін вирусқа қарсы ем (интерферондар) жұмысқа жəне оқуға жарамсыздығын анықтайды. Жұмысқа жіберу гастроэнтерологиялық зерттеу нəтижелері бойынша тұрақты толық ремиссия сатысы-на қол жеткізуі бойынша қарастырылады, кандидаттарды оқуға жіберу соңғы бес жыл ішінде толық ремиссия кезінде жүргізіледі.

Бауыр циррозы диагнозы қойылған кезде біліктілігінен толық айыру туралы шешім қабылданады.

Симптомсыз жалғыз ірі таспен холецистолитиаз болған жағдайда оны жоспарлы тəртіпте алып тастау бойынша іс-шара өткізу ұсынылады, OML шектеу беріледі.

Ішектің созылмалы қабыну ауруымен ауыратын өтініш берушілер 3 жыл бойы TML шектей отырып, егер ауру белгіленген ремиссияда тұрса, жағдайы қалыпты болып, жүйелі əрекет ететін стероидтарды қолдану қажеттілігі болмаса жарамды болып танылады.

Ішектің түйіліп қалуы жойылмағандықтан айқын клиникалық белгілері бар жабыспа аурула-ры болғанда өтініш берушілер жарамсыз болып танылады. Долихосигма клиникалық белгісіз жарамсыздық туралы шешім үшін негіздеме болып табылмайды.

Пилотқа жұмысқа (оқуға) түсетін өтініш берушілер, олардың құрсақ қабырғасында операци-ядан кейінгі тыртық болған жағдайда жасалған операцияның сипаты туралы құжаттар ұсынады.

Кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі келтіретін диагностикаланған жарық, еңбекке жармдылығын шектейтін симптомдар жойылғанша біліктілігінен айыруға себеп болып та-былады. Ауырсыну синдромы мен жарығы түсу қаупі болмағанда жоқ шаптағы жарық жəне құрсақ қабырғасындағы жарықты хирургтың кеңесінен кейін жоспарлы түрде шұғыл емдеу ұсынылады, осы жағдайда OML шектеу беріледі. Кіндік жарығын операциялық емдеу айғағы ауырсыну синдромы болып табылады.

Тік ішек аурулары мен параректалды жасұнық (операциялық емдеуден кейін қайталамалы тік ішектің түсуі мен анальды қысқыш жеткіліксіздігімен жалғасатын жиі асқынатын) аурулары бар өтініш берушілер жұмысқа (оқуға) жарамсыз деп танылады.

Терапевтік жəне хирургиялық емдеу оң нəтиже берген жағдайда жəне тік ішек функция-лары қалпына келтірілген жағдайда жарамдылық туралы мəселе сауықтырылғаннан кейін қарастырылады.

Зат алмасудың бұзылуы жəне эндокриндік жүйе Өтініш берушіде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

функционалдық немесе органикалық сипаттағы зат алмасу немесе эндокриндік бұзылулар болмауы тиіс.

Эндокриндік жүйенің қандай да бір функционалдық немесе құрылымдық органикалық ау-ралары, тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін ас қорыту жəне зат алмасу бұзылулары біліктілігінен айыруға себеп болып табылады.

Зат алмасу немесе эндокриндік бұзылулары бар өтініш берушілер кардиологиялық тексеруді қоса есептегенде кеңейтілген медициналық куəландыру нəтижелері бойынша гор-моналды аядағы тұрақты жағдайын көрсеткен жағдайда жарамды деп танылады.

Эндокриндік жүйе ауруларының көрсетілген формаларымен ауыратын, оның ішінде 1 типті қант диабетімен (инсулинге тəуелді) ауыратын өтініш берушілер жұмысқа (оқуға) жарамсыз деп танылады. Инсулинмен немесе басқа гипогликемикалық дəрі-дəрмекпен үнемі емделуді қажет ететін жəне қан құрамындағы қантты толық бақылауға қол жеткізілгенше, инсулинге тəуелді 2 типті қант диабетімен ауыратын өтініш берушілер жарамсыз деп танылады. Гипогликемияны туындататын дəрі-дəрмектік препараттарды қолданбастан көмірсутекті алмастыру толық өтелгенде жұмысқа жіберу жүзеге асырылады. Ингибиторлар альфа-глюкозидаза (глюкобай) жəне/немесе бигуанидтер топтарынан (метформин) диетаға толықтыру ретінде диабет дəрі-дəрмектеріне қарсы қолдануға рұқсат беріледі.

2 түрдегі қант диабеті алғаш рет анықталған кезде медициналық сертификаттың иесі екі айға дейін қарауға жəне емдеуге жатады. Жұмысқа жіберу қан тасырлы артерия, ми, шеткі тамырларының ангиопатиясы, бүйрек тамырларының, көз торының, катарактаның дамуы сияқты асқынуларға жол бермес үшін кеңейтілген куəландырудан соң шешіледі.

Айқындылығы кез келген деңгейдегі эндокринді жүйе ауруымен ауыратын пилотқа оқитын өтініш берушілер жарамсыз деп танылады.

Қанда қант азаюы, бүйрек глюкозуриясы анықталған жағдайда өтініш берушілер кеңейтілген тексеру өтуге тиіс.

Қалқанша безінің 1 жəне 2-дəрежесінде эутироидты диффузиялық үлкеюі жəне көмірсуға шыдамдылығының бұзылуы диагнозды белгілеу үшін негіз бола алмайды.

Қалқанша без қызметтерінің бұзылуы кезінде өтініш берушіні жұмысқа жіберу туралы шешім қалқанша без гормондарын жыл сайын бақылай отырып, тұрақты эутиреоидтық жағдайға жетіп, емделгеннен кейін үш айдан кейін қабылданады: тиреотоксикозда – жұмыс кезінде дəрі-дəрмекті қолданбаған жағдайда, гипотиреозда – дəрінің мөлшерленген дозасын тұрақты қабылдау жағдайында.

Артық дене салмағы бар тұлғаларға экзогенді-конституционалдық семіруді белгілеу үшін тексеру жүргізіледі. Семіру деңгейі Кетле бойынша дене массасы индексі (ДМК) бойынша дене салмағын бағалауға сəйкес белгіленеді.

ДМК мына формула бойынша есептеледі: кг/бойына салмағы м2. Қалыпты салмағы ДМК-ға сəйкес 20,0-25,9; дененің артық салмағы - ДМК 26,0-29,9; 1 деңгейлі семіру - ДМК 30,0-34,9; 2 деңгейлі семіру - ДМК >35,0.

ДМК>35,0 өтініш берушілер артық салмақ тиісті куəліктің құқықтарын қауіпсіз жүзеге асыруға кедергі келтірмейді жəне метоболизмдік синдромының даму қаупін бағалау бойынша қанағаттанарлық нəтижелер кезінде жəне тиісті куəлік құқығын қауіпсіз жүзеге асыруға кедергі келтірмейді деген талаппен жарамды деп танылады. Метоболизмдік синдром кезінде – жүрек-қан тамырлары аурулары даму қатері факторы болып табылатын метаболистік, гормоналдық жəне клиникалық бұзылулардың кешені, артериялды қан қысымы көтерілген кезде висцералдық май массасын ұлғайтылады, көмірсутекті, липидті, пуринді алмасуды бұзатын инсулин мен гиперинсулинемияға шеткі тіннің сезімталдылығын төмендетеді.

Симптомдық (екінші рет) семіру кезінде эндокринді ми генезі жарамдылығын бағалау негізгі ауру бойынша жүргізіледі.

ГематологияӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін гематологиялық аурулар болмауы тиіс.Анемия сияқты гематологиялық бұзушылықтары бар өтініш беруші жарамдығын бағалау

(гемоглобин литрге 150 граммнан аз); коагуляцииның бұзылуы, геморрагиялық немесе тромботикалық бұзушылық; лейкемия; полицитемия, гемоглобинопатия; лимфа түйінін айтарлықтай ұлғайту, көкбауырдың ұлғаюы кеңейтілген тексеру жəне гематологтың кеңесінен кейін жүргізіледі.

Емделу тұрақты (10 күнтізбелік күннен аз емес үзіліспен 3 рет) нəтиже берген (əйелдерде литрге 120 гемоглобиннен аз емес, еркектерге литрге 130 гемоглабиннен аз емес) қатерсіз (қансыраудан болатын анемия, теміртапшылықты) анемия, орны толтырылған гемоглобин дерттері жəне қайталануға бейім емес геморрагиялық диатез жағдайлары жұмысқа (оқуға) қарсы көрсетілім болып табылмайды. Емдеуге келметйін анемия біліктілігінен айыруға се-беп болып табылады.

Бұл жағдайда OML/TML шектей отырып жұмысқа жарамдылық аурудың қатерсіздігін белгілеу, жағдайын тұрақтандыру. Ілеспе патологияның, көп қан ағу эпизодтарының немесе айтарлықтай тромб түзілуі болмаған кезде қарастырылады.

Қанның жүйелі аурулары оқуға жарамдылығы туралы шешім қабылдау үшін негіздеме болып табылады.

Ходжкин лимфомы кезінде ем аяқталған соң; патологиялық ремиссияны көрсете оты-рып жəне асқынған инфекциялық үдерісті, лимфоидты жүйенің басқа қатерлі патологиясын қалпына келтіре отырып жүргізілген емдеуден кейін; ұшу қауіпсіздігі үшін мəні бар емдеудің (жүрек уыттылғы, жүйке уыттылық) жанама əсерінсіз толық ремиссия орнату кезеңінде асқынған жəне созылмалы лейкемия кезінде - OML/TML шектей отырып, жұмысқа жіберу туралы шешім шығарылады.

Тромбоэмболикалық асқынулар мен инсульттардың қатеріне алғашқы эритроцитоз жарамсыздықты белгілейді.

Антитромбоцитарлық дəрі-дəрмектерді (аз мөлшердегі ацетилсалицил қышқылы) жұмыс (оқу) үшін қарсы көрсетілім болып таылмайды, бұл жағдайда антикоагулянтті дəрі-дəрмектерді (гепарин, кумарин, варфарин) жəне клопидогрельді қабылдау кезінде жұмыс пен оқуға жарамсыздығы туралы шешім шығарылады.

Несеп-жыныс жүйесіӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін несеп-жыныс жүйесінің функционалдық немесе құрылымдық аурулары болмауы тиіс. Несеп-жыныс жүйесі органдарында жүргізілген аурудың өзінің немесе хирургиялық

араласудың жұмысқа жарамсыздықты, сонымен қатар, тарылу немесе жаншылумен шартталған обструкцияларды тудыруы мүмкін қандай да бір қиыншылықтары бар өтініш білдірушілер жа-рамсыз ретінде қарастырылады.

Даму кемістіктері, зəр шығару ағзаларының зақымдану салдарлары жəне оларға опера-циялар, функциялардың бұзылуымен жəне ауырсыну синдромымен жалғасатын бүйректің түсуі, аталық ұрық безінің жəне шəуетбауының шемені, шəуетбау қан тамырларының кеңеюі жұмысқа (оқуға) қарсы көрсетілім болып табылады.

Бүйрекке, зəрағарға, қуыққа, несеп жолына операция жасалғаннан кейін жұмысқа қайта шығу мəселесі операциядан кейін 3 айдан соң қарастырылады.

Медициналық куəландыру кеңейтілген урологиялық тексеру нəтижелері бойынша жүргізіледі, жарамдылық туралы қорытынды үдерістің жүру барысына қарай, артериялық қан қысымы деңгейіне, бүйрек қызметінің сақталуына қарай шығарылады. Гемодиализге айғақтар біліктіліктен айырады.

Жұмалақты алып тастау операциясын жасатқан тұлғалар (құрсақ кідірісі, жұмалаққа хирургиялық операция жасау, эктопия) шəуетбау күретамырлары қалыпты ұлғайғанда (көктамырдың айрықшаланған канглометрінсіз, олардың құрсақ тығыршығына күш салған кездегі айтарлықтай ұлғаюы), гипоспадияның бас тəріздес формасы кезінде оқуға жарам-ды деп танылады. Жұмалақ шеменіне жəне шəуетбау күретамырлары ұлғайғанда, жұмалақ крипторхизміне операция жасалғаннан кейін жұмысқа (оқуға) жарамдылық екі айдан кейін анықталады.

Бүйрек жəне несеп-жыныс органдарының түберкулезі, пиелонефрит, цистит, уретрит, про-статит сияқты арнайы жəне арнайы емес этиологиялық несеп-жыныс органдарының созылмалы қабыну ауруларын белсенді қабынуы кезінде жұмысқа (оқуға) жарамсыздығы анықталады.

Зертханалық жəне құрал-жабдықтар арқылы тексеру көрсеткіштері нормада болып, функ-циялары бұзылмаған кезде арнайы емес қабынудың тұрақты ремиссиясы кезеңінде жұмысқа жарамдылығы бағаланады.

Несеп-жыныс органдары туберкулезін емдегеннен кейін (консервативті, жедел) толық клиникалық емделіп, жұмысқа рұқсат беру туралы туберкулезге қарсы диспансердің қорытындысын алғаннан кейін жұмысқа (оқуға) жіберіледі.

Гипертониялық синдромды жəне бүйрек функциясы бұзылған емделушілер жарамсыз болып табылады жəне алты айға емделуге жатады, осы жағдайда өтініш берушілер пилотқа оқуға жарамсыз болып табылады.

Туғаннан бір бүйрегі бар немесе этиологиясы бойынша кейін пайда болған бір бүйректі өтініш берушілер жалғыз бүйректің функциясының күйіне қарай ұлғайтылған урологиялық тексеру қорытындысы бойынша бағаланады.

Бүйректің бұзылуы қайталама сипатта болса куəландыру негізгі сырқат есебінен жүргізіледі. Тасты бір рет кетіргеннен кейін, тас түспей бүйрек шаншыған, бүйректің шаншуы

қайталанған кезде медициналық сертификат иелері емделгеннен кейін бүйрек қызметінің

(Жалғасы. Басы 13-бетте)

(Жалғасы 15-бетте)

14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛ 15РЕСМИ

зертханалық жəне құрал-сайман арқылы тексеру көрсеткіші қалыпты болған кезде OML шектеуімен бес жыл бойы жұмысқа жарамды болады.

Қуықтағы зəр тасы диагнозы белгіленген кезде жедел түрде емдеуге ұсыныс беріле оты-рып, жұмысқа (оқуға) жарамсыздығы туралы қорытынды шығарылады. Қуықтағы зəр тасы ау-руын инвазивті емес əдіспен емдеген кезде (оның ішінде экстракорпоральды литотрипсиядан кейін) емделгеннен кейін кем дегенде бір айдан соң жұмысқа жіберіледі, қуықтағы зəр тасын хирургиялық жолмен емдеген кезде ұлғайтылған урологиялық тексеру қорытындысы бойынша бүйрек функциясының зертханалық жəне құрал-сайман арқылы тексеру қорытындысы қалыпты болған кезде үш айдан кейін шектеусіз жұмысқа жіберіледі.

Қуықалды безінде тасы бар өтініш берушілер клиникалық ауруларсыз жұмысқа жарамды болып табылады.

Жұқпалы аурулар Өтініш берушінің тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін қандай да бір жұқпалы аурулардың клиникалық диагноздары болмауы тиіс.АИТВ-оң өтініш берушілер біліктілігінен айырылады. TML шектеуімен жарамдылығын

тану қалыпты, үдемелі емес кезеңдегі жеке тұлғалар үшін кеңейтілген медициналық тексе-ру жəне мамандандырылған медициналық ұйымда вирустық жүктемені жəне ИКАО рұқсат ететін препараттармен жарамды емді бақылау арқылы тұрақты тексеру қорытындысы бойынша қарастырылады. ЖИТС ауруын жəне ЖИТС-қауымдастырылған кешенді анықтау біліктілігінен айырады.

Өтініш берушіде венерологиялық аурулар анықталған немесе күдіктенген кезде диагнозды растау жəне емдеу мамандандырылған мекемеде жүргізіледі. Жұмысқа жарамдылығы жөніндегі мəселе аурудың асқынған кезеңінде тері-венерологиялық диспансерде емделгеннен кейін, дерматовенерологтың қорытындысын ескере отырып қарастырылады.

Өтініш берушіде анықталған созылмалы жұқпалы жəне паразиттік аурулар органдардың жəне ағза жүйесі қызметінің бұзылу дəрежесіне қарай бағаланады. Органдар қызметі бұзылатын, жалпы астенизация болатын бұл аурулар кезінде жұмысқа (оқуға) жарамсыздық туралы шешім шығарылады.

Акушерлік жəне гинекологияӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

функционалдық немесе құрылымдық акушерлік жарақаттары немесе гинекологиялық ау-рулары жоқ.

Функционалдық бұзылуы бар (метроррагия, ауыру) əйел жыныстық органдарының даму кемістіктері; эндометриоз, симптомдық жатыр миомасы, созылмалы гинекологиялық аурулардың жиі асқынуы (1 жылда 3 реттен көп) жəне қызметінің бұзылуы; жыныс мүшесінің 3-дəрежесінде түсу жəне төмендеуі; қуықжыныс жəне ішекті-жыныс жыланкөзі; артқы тесік қысқыш қызметі бұзылуымен бұтаралық айырылу жұмысқа (оқуға) жарамсыз деп тануға негіз болады.

Жатыр мойындағы аурудың (жалақ жарасы, эндоцервицит, жалақ жаралы эктропион, дис-плазия) жіті кезеңін емдегеннен кейін жұмыстағы пилоттар мен бортсеріктер 3 аптадан 3 айға дейінгі мерзімге ұшудан шеттетіледі. Əйел жынысы аумағындағы көлемі 5 см үлкен жылауық ісігі жедел емдеуге жатады. Əйел жынысы аумағындағы ауруды хирургиялық емдегеннен кейін авиациялық персонал тұлғаларын жұмысқа қайта түсуі лапароскопиялық операция кезінде операциядан кейін 4-6 апта өткен соң, лапаротомиялық операция кезінде (асқынусыз) опера-циядан кейін 2 ай өткен соң қарастырылады.

Симптомсыз жатыр миомасы, эндометриоз, көлемі 5 см асатын эндометриялық жəне фолликуллярлық ісік, кіші жамбаста қызметінің бұзылуынсыз жабысқақ жəне түйілу процесінің болуы, жатыр денесінің жəне оның қосалқысының болмауы, жатырдың немесе қынаптың бол-мауы жəне оның жетілмеуі біліктілігінен айыруға негіз бола алмайды.

Овариалдық-етеккір циклы бұзылған сертификат иелері жұмыстан шеттетусіз тексеруге жəне емдеуге жатқызылады.

Жүктілік кезінде əйел ОML шектей отырып (оның келісімімен жəне жауапкершілігінде) жүктіліктің 12 аптасынан бастап 26 аптасының аяғына дейін жұмысқа жарамды деп танылады, егер осы сияқты біліктілігі бар авиадиспетчер куəлігімен берілетін құқықтарды қауіпсіз жүзеге асыру барысында куəлік иесіне жақын болса. Бұл ретте əйелдің қолына ұшу кезінде орын алуы мүмкін жүктілік ауыртпалықтары туралы жазбаша ұсынымдар беріледі. Жүктіліктің 27 аптасынан бастап медициналық сертификаттың қолданысы тоқтатылады.

Босанғаннан кейін, абортпен аяқталған жүктілік кезінде жұмысқа қайта түсу акушер-гине-колог дəрігердің қорытындысы жəне медициналық куəландыру нəтижелері бойынша жүзеге асырылады.

Тірек-қозғалу аппаратыӨтініш берушіде тиісті куəлігіне қарай кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін туа

біткен, сондай-ақ жүре пайда болған сүйек-бұлшық ет аурулары болмауға тиіс. Өтініш берушінің физикалық дамуы жəне бойының дене массасына сəйкес келуі дененің

теңбе-тең дамуы кезінде Кетле бойынша ИМТ арқылы есептеледі. Физикалық дамуын бағалау кезінде жасы (организмнің қарқынды дамуы кезінде дене массасы бойынан кеш дамуы мүмкін), кемінде 25 пайыз дене массасының дефициті физикалық жағынан жеткіліксіз даму болып есептелуі мүмкін.

Инфантилизм кезінде оқуға жарамдылық мəселесі эндокринологпен консультациядан кейін шешіледі.

Өтініш берушінің отырған жағдайда бойы жеткілікті, қолы мен аяғының ұзындығы сəйкес, бұлшық етінің күші болуға тиіс, оған куəлік бойынша берілген құқықтарды қауіпсіз жүзеге асыру үшін тірек-қозғалу аппаратымен функционалды пайдалана алуы қажет; даулы жағдайларда – жаттығу құрылғысының қорытындысымен тексергеннен кейін тексеру нəтижелері туралы.

Саусақ ұшының болмауы, оң қолындағы бірінші немесе екінші саусағының болмауы, толық құрысуы немесе қозғалмауы, сондай-ақ сол қолдағы бірінші саусақтың болмауы (бірінші саусақта тырнақ жабындысының болмауы жəне басқа екі саусақта жабындының болмауы саусақтың жоқтығына теңестіріледі) жұмысқа (оқуға) жарамсыздықты тану үшін негіз болып табылады.

Қол саусақтарының, білектің басқа да ақаулары кезінде жарамдылықты бағалау жаттығу құрылғысында тексергеннен кейін білеу функцияларының сақталу дəрежесі анықталады (жаттығу құрылғысы нұсқаушысының тексеру нəтижелері туралы қорытындысымен).

Жұмыс істеуге (оқуға) жарамсыздықты табанның болмауы, функциясын бұзатын жəне жүрісін қиындататын туа біткен немесе жүре пайда болған табан патологиясы белгілейді.

Остеоартроз құбылысынсыз жəне табан функциясын сақтай отырып кез келген деңгейдегі майтабандылық жұмыс істеу (оқу) үшін кедергі болып табылмайды.

Бұлшық етке, сіңірге, байламдарға, сүйектерге жəне буындарға операциядан кейін қызмет істеуінің қалпына келтірілуімен жұмыска жарамдылығы анықталады. OAL шектей отырып, қол немесе аяғының қысқаруы əуе кемесінің белгілі бір түрінде ғана жұмыс істеуге жол береді. Жарамдылығын бағалау аяқ-қолдары функцияларының сақталу дəрежесімен анықталады. Қорытынды жаттығу құрылғысында тексерілгеннен кейін шығарылады (жаттығу құрылғысы нұсқаушысының тексеру нəтижелері туралы қорытындысымен барлық басқару органдарына жеңіл жету жəне олармен тиімді жұмыс істеу қабілеті бағаланады).

Операциядан бас тартқан жағдайда жəне асқынбаған үйреншікті шығып кетулерді, жалған буындарды шұғыл емдеу көрсетілімдері кезінде өтініш берушілер оқуға жарамсыз болып танылады.

Сүйектің сынығын ұстату кезінде қолданылатын ұсақ танталды құрылым (бұранда, сақина, Лена пластинкасы жəне тағы басқа), егер металданған белгілері болмаса, жұмысқа, оқуға кедергі бола алмайды.

Өтініш берушінің даму ақаулары, сүйектің, буынның, шеміршектің, бұлшықеттердің жəне сіңірдің созылмалы аурулары, жарақат жəне операция салдары, күйік шалудан немесе үсінуден кейінгі тыртықтар асқыну үдерісіне, қызметтің бұзылуына, ауырсыну белгісіне байланысты бағаланады. Айтарлықтай дəрежеде қызметтің бұзылуымен, ауырсыну белгілерімен, сыртқы ақаумен, білінуге бейімділігімен сүйемелденетін, асқынатын киім, аяқ киім киюге кедергі келтіретін жағдайлар жұмыс істеуге (оқуға) жарамсыздықты тану үшін негіз болып табылады.

Остеомиелит болғанда асқыну кезеңінде секвестральды қуыстар, терең жаралар бар болған жағдайда мəлімдеушілер емделуге (консервативті жəне/немесе хирургиялық) жатады; омыртқа сүйектеріндегі дегенеративті-дистрофиялық үрдістер (омыртқааралық остеохондроз, спондилоартроз), жарақаттар мен оталар салдары болғанда, үдемелі емес, киім мен аяқ киім киюге кедергі келтірмейтін, ауырсыну синдромынсыз функцияның шамалы немесе орташа шектелуімен күю жəне үсіктерден кейінгі тыртықтар болған кезде жұмысқа жарамдылық туралы қорытынды шектеусіз немесе OAL шектеумен буындардағы қозғалыс функциясы мен көлемін бағалап шығарылады, пилотқа оқуға мəлімдеушілер – жарамсыз.

Рентгенологиялық жолмен анықталған, бірақ клиникалық сипаттары жоқ омыртқалардың шеттерінің өсуі, олардағы бірлі-жарым тікен тəріздес өсінділер, бойлық сіңірдің тығыздануы түріндегі омыртқадағы морфологиялық өзгерістер диагноз қоюға негіздеме болып табылмайды.

Омыртқа туберкулезі кезінде (үрдіс фазасына жəне функционалдық жағдайына қарамастан) жартылай таюы бар омыртқа денелерінің сынуынан кейін мəлімдеушілер жарамсыз деп та-нылады.

Омыртқаның компрессиялық сынығынан кейін жəне омыртқаға ота жасалғаннан кейін медициналық куəландыру функциялардың бұзылуы мен ауырсыну синдромы жоқ болған кезде 3-6 айдан кейін жүргізіледі.

Көлденең, қылқанды өсінділер сынғанда ауырсыну синдромы жоқ болған жағдайда сауыққан соң медициналық сертификаттың иегеріне жұмысқа (оқуға) рұқсат беріледі.

Патологиялық кифоздың барлық түрлері жұмысқа (оқытуға) жарамсыздығын белгілейді. Патологиялық кифозға «дөңес арқа» (мүсін түрі) жатпайды. Дифференциалды диагностикалау үшін омыртқаның рентгенографиясы тағайындалады.

Қалыпты дене дамуымен 1-дəрежелі жасөспірімдік сколиоз, туа біткен сегізкөздену, люмбализация, омыртқа имектерінің жарықшақтануы: омыртқаның, жамбас органдарының функциясының бұзылуы, ауырсыну синдромы ілесе жүрмесе – пилот жəне авиадиспетчерге оқу үшін кедергі болып табылмайды. Сколиоз бұрышы тұрған қалпында түсірілген омыртқа рентгенограммасы бойынша Кобб əдісімен анықталады. 1-дəреже кезінде сколиоз бұрышы 10 градустан аспайды, сколиоз бұрышы 3 градус болғанда диагноз қойылмайды.

Жамбас сүйектерінің шоғырланған сынулары бар болғанда куəландыру жарақат алғаннан кейін алты айдан кейін ғана жүргізіледі.

Жіті инфекциялық, инфекциялық-аллергиялық артриті, полиартриті бар мəлімдеушілер емдеуге жатқызылады. Қабыну, аллергиялық, буындардың зат алмасу аурулары, дəнекер тіндердің жүйелі зақымданулары бар, ауру барысы жіті жəне жітілеу болғанда, үрдіске ішкі органдардың қатысу белгілері, ауырсыну немесе астеникалық синдромдар бар болғанда, жүйелі дəрілік заттарды тұрақты қабылдау қажет болған жағдайда мəлімдеушілер жұмысқа (оқуға) жарамсыз болып танылады.

Буындардың ауруларында жəне ауру бетінің тіндері жалғанған жүйелері ауруларында мүшелердің бұзылу функциялары көрсетілмеген ауруларда көрсетілген мүшелердің жəне буындардың функционалды жағдайына байланысты шешім шығарылады, бұл ретте өтініш берушілер пилотқа оқуға жарамсыз деп танылады.

ПсихиатрияӨтініш берушілерде куəлікке сəйкес кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіруі мүмкін

туа біткен жəне жүре пайда болған, асқынған жəне созылмалы аурулар сияқты қандай да бір психиатриялық арулардың болуын сипаттайтын немесе патологиялық немесе оны бұзылу жағдайларынан іс-əрекетке қабілетсіздігі туралы клиникалық диагноздарға сəйкес медициналық мəліметтер болмауға тиіс.

Психикалық аурулармен ауыратын немесе спирттік ішімдікті қолданып, өзге əрекеттерімен танылған, немесе неше түрлі психатропты қолдануға болмайтын заттарды қолданған өтініш берушілер жазылуға дейін жарамсыз болып есептеледі жəне психотропты заттарды қолдануды тоқтатуды көздейді, сонымен бірге наркологиялық немесе психиатриялық тексерулерден кейін жақсы нəтиже бергеннен кейін, жақсы ем қабылдағаннан кейін ғана оң нəтижеге жетуі мүмкін.

Психиатриялық аурулармен ауыратын, аффективтік естен адасқан; тұлғалық бұзылу, психикалық бұзылуы, жүйкенің бұзылуы; мінез-құлықтың бұзылуынан пайда болған өтініш берушілер жұмысқа жарамдылығы туралы шешім шығарған қорытындысы бойынша жүргізуден кейін арнайы мамандандырылған мекемеде психиатриялық тексеруден өтеді.

Сырқатнамада дене мүшесін бірлі-жарым немесе қайта-қайта жəне қасақана зақымдаушылық туралы жазба бар арыз берушілер жарамсыз деп қаралады.

Шизофрения, депрессия, тұлғаның бұзылуы немесе сандырақтау сырқатнамасы неме-се клиникалық диагнозы қойылған өтініш берушілер қалпына келтіру құқығынсыз жарамсыз деп қаралады.

Əлсіздік немесе неврастениялық, жағдайға уағдалы синдром кезінде, қысқа мерзімді психикалық соматикалы-уағдалы шалдығу кезінде, сауығудан кейін жəне қолдаушы терапияны қолданбаусыз жүйке-психикалық функцияларын толық теңелту кезінде тиісті психиатриялық тексерілуден кейін жарамдылыққа баға жүргізу алдында жəне психологиялық тестілеу, клиникалық тексерілу нəтижелері оң болу жəне OML/TML шектеуімен жүктемелік сынамаларды жақсы көндігу қабілеттілігі жағдайында алты ай өткен соң жұмысқа жарамды деп танылады.

Психопатия (нысаны мен айқындылығына қарамастан) жəне психопатиялық емес сипаттағы (паранойялық, аффекілік, шизоидтық, қоздырғыш жəне басқада типтер) жеке басының бұзылулары, психикалық инфантилизмі, мінез-құлықының акцентуациясы, кəсіби жағымсыз психологиялық ауытқуы жұмысқа жəне оқуға қарсы көрсеткіштер болып табылады.

Нервтік-психикалық қызметтің жақсы əлеуметтік жəне кəсіби компенсациясы кезінде инфантилизмнің, акцентуацияның жекелеген, анықталмаған белгілері теріс медициналық қорытынды/тұжырымдама үшін негіз болып табылмайды. Өтініш берушіде бұрын анықталмаған үйлесімсіз мінез-құлықтық реакциялардың пайда болуы психологиялық тексеру үшін негіз бо-лып табылады. Медициналық психолог жеке басының ауытқулары мен жеке психологиялық ерекшеліктерін анықтаған жағдайда психиатрдың консультациясын тағайындайды.

Елеусіз ауытқулары болған жағдайда жарамдылық туралы қорытынды кəсіби қасиеттері, жұмыс өтілі, жұмыс тəжірибесі, орындалған жұмыстарының сапасы ескеріле отырып, шығарылады.

ПсихологияӨтініш берушілердің мамандық бойынша куəлікке сəйкес тиісті кəсіби міндеттерін атқаруға

кедергі келтіретін қандай да бір психологиялық ақаулары болмауға тиіс.Өтініш берушінің психологиялық ауытқу бар екеніне күдік болған немесе оның бары

анықталған жағдайда, өтініш беруші психологқа консультацияға жіберіледі. Бұған нақты адамның психикалық жарамдылығы немесе жеке тұлғалық ерекшеліктеріне байланысты күмəн келтіретін біріздендірілген тексерілген ақпарат айқын дəлел бола алады. Ақпарат көзі болып апаттар немесе авиациялық оқиғалар, оқыту немесе біліктілік тесттерін өткізу кезіндегі проблемалар, тиісті куəлік бойынша құқықтарды қауіпсіз жүзеге асыруға қатысты қылықтар немесе мінез-құлық болуы мүмкін. Психологиялық бағалау өзіне өмірбаяндық мəліметтерді, өз мүмкіндіктерін басқару, сондай-ақ, жеке тұлғалық тестілерді жəне психологиялық интер-вьюлер кіруі мүмкін.

Психологиялық тестілеу кезінде психологиялық жай-күйі жəне авиация саласындағы кəсіби жарамдылыққа когнитивті критерийлері бағаланады: зейін қою, жалпы ой əрекеті (сөйлеу жəне сандық), сандық ойлау/ойда есеп жүргізу, жады көлемі, технологияны түсіну мүмкіндігі, кеңістікте өзін бағдарлау, жағдай бойынша бағдарлау, көңілді тарату, көп мəселелік режим, автоматизация жылдамдығы, психомоторлық координация.

Психологиялық зерттеу өткізілетін арнайы психиатриялық жəне неврологиялық куəландырудың бір бөлігі болып табылады.

Неврология Өтініш берушінің тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

неврологиялық ауруы болмауы керек.Клиникалық-неврологиялық тексерудің негізгі мақсаты бұл созылмалы (үдемелі) (Паркинсон

ауыруы, амиотрофиялық склероз, шашыраңқы склероз) аурулардың белгілерін, транзиторлық бұзушылықтарды (эпилепсия, транзиторлық ишемиялық шабуыл, бас айналу) жəне басқа патологиялық ауытқушылықтарды, ауырудың белгілері ретінде анықтау.

Медициналық карталарында қояншық ауруының болуы туралы клиникалық диагнозы не-месе жазбасы бар, естің белгісіз жаңылуының қайталамалы ұстамасы бар өтініш берушілер жұмысқа жəне оқытуға жарамсыз болып саналады.

Ауру тарихында 5 жылдан бері қайталамалы ұстамасы жоқ қояншық ауруының; емделу мерзімі 10 жылдан көп жəне ұстамасы жоқ қояншық ауруының; электроэнцефалографияның эпилептиформалық жəне баяу фокустық тербелістер бұзылысы; нерв жүйелерінің үдемелі немесе үдемейтін аурулары; естің бір реткі белгісіз жаңылуы; бас жарақатынан кейін естен айырылу; бас миының терең жарақаты; шеткері жүйке мен жұлынның зақымдануы клиникалық диагноздары немесе жазбалары бар өтініш берушілер – жарамдылығына бағалау жүргізер алдында тексеруден өтеді.

Ұстамалы, эпилептоидтық белсенділік жəне ЭЭГ-де айқын айтарлықтай өзгерістер анықталған жағдайда өтініш берушілер жұмысқа (оқуға) жарамсыз болып табылады. ЭЭГ-де «пик – баяу тербеліс» типті ұстамалы белсенділігі бірінші рет анықталған тұлғалар қояншықтың басқа да белгілері немесе орталық жүйке жүйесінің (ОЖЖ) органикалық аурулары болмаса кейінгі кеңейтілген неврологиялық тексерістен жəне ЭЭГ-ден тəуліктік мониторлауды өте оты-рып үш ай мерзімге жарамсыз болып табылады. ЭЭГ-дегі көрсетілген өзгерістердің тұрақтылығы жұмыстан шеттетуге негіз бола алмайды.

Қояншық ауруы болжанған тұлғалар толық неврологиялық тексерістен, ЭЭГ-ні тəуліктік мониторлаудан өтуге, эпилептологтың кеңесін алуға тиіс. ЭЭГ-дегі эпилептоидтық белсенділік қояншық диагнозын растайды, ал оның болмауы диагнозды жоққа шығармайды. Қояншықтың расталған диагнозы өтініш берушінің жұмысқа (оқуға) жарамсыздығын анықтайды.

Этиологиясы анықталмаған бір реттік эпилептиформалық ұстама жағдайында, симптомдық қояншық жағдайында сараптамалық бағалау негізгі ауруға байланысты, бас миының көлемді барысымен, тамырлы бұзылыстармен, экзогендік уланумен, құрттық инвазиямен жəне басқа да аурулармен дифференциалды диагностика жүргізіледі.

Бас миы қан айналымының шиеленіскен бұзылулары түріндегі клиникалық белгілер жəне оның салдары, криздік ағыны бар бас миы қан айналымының бұзылулары, бас миының ауы-спалы ишемиясы кəсіби міндеттерін орындау мүмкіндігін шектейді.

Түрлі этиологиядағы бас жəне жұлын миының тамырлы зақымдануының құрамына бас жəне жұлын миы тамырларының бастапқы аурулары (васкулит, даму аномалиясы, аневризм, атеросклероз жəне басқалары) жəне соматогенді, вертеброгенді жəне басқа этиологиялы тамырлардың екінші рет өзгеруі кіреді. Бас жəне жұлын миы тамырлы патологиясының барлық түріне сараптама этиологияны, ауру ағымын, жүктелім сынамаларына көндігу қабілеттілігін, сонымен қатар ұшу қауіпсіздігіне əсер ететін шиеленіс жағдайлардың болуын болжауды есеп-ке ала отырып жүргізіледі. Неврологиялық дəрежедегі жеңіл жаңғалақ микросимптоматика жəне жас мөлшері церебральды атеросклероз диагносын шығаруға негіз болып табылмайды.

Жүйке жүйесінің органикалық ауруы (ісіктер, сирингомиелия, ұмытшақтық склерозы жəне біртіндеп күшейе түсетін сипаттағы басқа да аурулар); ОНЖ жұқпалы ауруларының күшті жəне созылмалы түрлері (энцефалит, арахноидит, менингит, миелит, нейросифилис,

инфекцияның қалған көрінісі немесе функциясының ауытқуымен жүйке жүйесінің интоксика-циясы, ликвородинамикалық ауытқулары, діріл талмасымен); жүйке бұлшық еті аппаратының аурулары бар (миастения, миопатия, миотония, миоплегия) өтініш берушілер жұмысқа (оқуға) жарамсыз болып танылады.

Жүйке-бұлшық еті аппараты ауруымен жəне кəсіби маңызды функцияларының жеткілікті сақталып, бəсең прогредиенттік ағынмен бастапқы сатысындағы тұқым қуалаушылық-дегенеративтік аурулары; инфекциялық немесе жүйке-психикалық қызметінің толық қалпына келтірілуімен немесе функциясы ауытқымастан органикалық микро белгілері түрінде жеңіл қалған көрінісімен ОНЖ интоксикациялық аурулары бар өтініш берушілер жан-жақты тексеру қорытындылары бойынша бір жылдан кейін жұмысқа рұқсат беру мақсатында куəлік беріледі.

Ашық бас сүйек пен миға қатысты жарақаты (БМЖ), ауыр дəрежедегі бас миының соғылуы; психикасының ауытқуымен, гипертензиялық немесе діріл талмасымен ОНЖ бейнелі органикалық өзгерістерімен БМЖ ашық жəне жабық салдары; қозғалыс, сезімталдық ауытқуымен немесе ұршығының бұзылуымен арқа миы жарақатының салдары диагнозымен өтініш берушілер жұмысқа (оқуға) жарамсыз болып танылады.

Бас миының орта дəрежеде соғылуын алған, бас сүйегі негізінің немесе субарахноидалдық қан кетуімен біріктіру сүйектерінің бір сызықпен сынуын алған өтініш берушілерге медициналық куəландыру алты айдан кейін, TML шектеуімен жарақаттан кейін 3 жыл ішінде, бас сүйек миының шайқалуын немесе жеңіл дəрежеде соққысын алғандарға – жарақаттан кейін 3-6 айдан соң жүргізіледі.

Бас миының орта дəрежеде соғылуын алған, бас сүйегі негізінің немесе субарахноидалдық қан кетуімен біріктіру сүйектерінің бір сызықпен сынуын алған өтініш берушілерін медициналық куəландыру бір жылдан ерте емес, OML шектемуімен жарақаттан кейін 3 жыл ішінде, бас сүйек миының шайқалуын немесе жеңіл дəрежеде соққысын алғандарға – жарақаттан кейін үш-алты айдан соң жүргізіледі

Медициналық қорытынды шығару кезінде есінің ауысуы жəне амнезияның кезеңінің ұзақтығы ескеріледі. Басқа да тəуекел факторларын ескере отырып, жарақат сипаты мен дəрежесінің ауырлығынан басқа, кешірек жарақаттан кейінгі эпилепсияның даму мүмкіндігін болжайды. Баға беру амнезияны, ЭЭГ динамикасын, психологиялық тестілеуді қоса, жан-жақты тексеру қорытындысы бойынша жоғалған функцияларын өтеу дəрежесін ескере оты-рып, жүргізіледі.

(ВЖЖ) вегетативті жүйке жүйесінің пароксизмалды байқаулары бар вегето тамырларының бұзылуы, қайталанатын асқынулар жəне ваговазалды, симпатикалық, аралас сипатындағы, висцералды, симпаталгикалық, диэнцефалды түріндегікриздік реакциялар; бас уруы, солярит, Меньер синдромы, диэнцефалды синдром, ангиотрофоневроздары, ортостаттық эссенциалды гипотония, жұмысқа (оқуға) жарамсыздығы туралы шешім қабылдауға негіз болып табылады.

Жүйке тамырларының шеткі жүйесінің сырқаттары мен бұзылулары – созылмалы, жүйелі түріндегі асқынуларымен кездесетін, қозғалу, сезімталдық, трофиктер жəне күшті ауру син-дромдары болған жағдайда жұмыс жасауға (оқуға) жарамауы болып табылады.

Жұлын түбіршіктері, өрімдері, жүйке өзектері, жүйке түйіндері созылмалы ауыратын жəне зақымдалған, шеткі нейроваскулярлық синдромдары бар, омыртқа аурулары кезінде түбіршік жаншылған; функциялардың кəсіби міндеттерді атқаруға кедергі болмайтын елеусіз бұзылыстары бар омыртқаға, жұлын түбіршіктеріне, өрімдер мен жүйке өзектеріне жедел араласулардың сал-дары бар арыз берушілер жұмысқа жарамды, бірақ оқуға жарамсыз деп танылады.

Омыртқааралық дискі жарығы алып тасталғаннан кейін, отаның сипаты мен отадан кейінгі кезеңнің ағымы ескеріле отырып, үш-алты айдан соң куəландыру жүргізіледі.

Талумен ілесетін ауру бар болу кезінде, жарамдылық негізгі аурумен анықталады. Тексеру кезінде эпилепсия, гипогликемикалық жағдайлар, жүрек-қан тамырларының аурулары, жүйке жүйесі, қан аурулары, эндокриндік аурулар шығарылады. Синкопалды жағдайлар оқуға келіп түсуші өтінішкерлер үшін қарсы көрсетім болып табылады.

Синкопалды жағдайларға (талу) шалдыққан өтінішкерлер, жұмыстан (оқудан) босатылады. Егер емделуден жəне үш айдан бастап бір жылға дейін бақыланудан кейін жағдайдың зарарсыз сипаты белгіленсе жəне синкопалды жағдайдың потенциалды ауыр механизмдері шығарып тасталса, дəрігерлік қорытынды беру мүмкіндігі қарастырылады.

Жұмысқа (оқуға) жарамдылықты бағалау мақсатында талу 3 топқа бөлінеді:сау адамдардың талуы;орталық жүйке жүйелері функционалды бұзылулары (рефлекторлы талулар) бар

тұлғалардың талуы;жүйке жүйелерінің органикалық жəне ішкі органдарының (симптоматикалық) аурулары

бар науқастардың талуы.Сау адамдар талуының негізінде өте күшті тітіркендіру факторларының (экстракция не-

месе тісті өңдеу, амбулаторлы операциялар, жарақаттар, қансырау жəне бұдан əрі) əсері бар. Рефлекторлы талулар ОЖЖ функционалды бұзылулары (вегетативті дисфункция, нейроциркуляторлықдистония, невроздар, астеникалық жағдай) бар тұлғаларда пайда болады.

Бір-екі толық түсіндірілген қатерсіз жағдайлар кезінде арыз беруші үш айлық мерзімді бақылауына жатады. Ал қайталанып берілген арыздар жұмысқа (оқуға) жарамсыз болып қалдырылады.

Жарамдылығы туралы мəселелер кеңейтілген тексерулерден кейін немесе ауыстыру қорытындысы негізінде шешіледі. Берілген диагнозы диспансер бақылауынан немесе екінші рет тексеруден өткеннен кейін екі жалдан кейін алынады.

Клинникалық мəліметтерді жарамсыз қылған кезінде (көрінген орнықсыз тамыр-вегетативтi, артериялық гипотония), жүктемелік сынақтарды нашар көтеру кезінде жарамдылығы туралы мəселе теріс шешіледі.

ОфтальмологияӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

көздің көру қабілетінің нашарлауы, туа біткен жəне жүре пайда болған асқынған немесе со-зылмалы аурулар, сондай-ақ жарақаттан кейін немесе көзге ота жасату əсерінен асқынулар болмауға тиіс.

Өтініш берушінің көру қабілеті жақсы, көз қысымы дұрыс, бинокулярлық фцнкциясы жақсы, түстерді дұрыс айыра білуі қажет.

Көз жітілігін тексеру қашықтықта кешілігін түзетусіз жəне түзетумен жүргізіледі; көз жітілігінің дəл анық көру қабылеті көрсетіледі.

Көз жітілігі пилотқа оқу үшін жарамды əр көз үшін түзетусіз 0,7, бинокулярлық көру қабілеті кезінде түзетумен 1.0 (түзетусіз немесе түзетумен). Жұмыс істейтін өтініш берушілерге түзетілмеген көру қабілетінің жітілігіне ешқандай шек қойылмайды, жанаспа линзалар жəне/не-месе тиісті түзету линзалары бар көзілдірікпен қол жеткізілген 1,0 бинокулярлық көру қабілетінің жітілігі қалыпты көру қабілетін білдіреді.

Өтініш беруші 30-50 см қашықтықта N5 кестені (немесе баламалы кестені), түзетумен 100 см қашықтықта № 14 кестені (немесе баламалы кестені) оқуы қажет.

Өтініш берушілер үшін бір қалыпты көру қабілеті бар, түзету линзаларына сəйкес көзілдірік немесе түйіскен линзалар көмегімен 0,7 бинокулярлық көру өткір түзету нүктесіне сəйкес жет-кен талаптары бойынша түзетілмеген өткір көруге қатысты белгіленбейді. Өтініш берушілерге запастағы қолжетімді кемшіліктерді түзету көзілдірігі беріледі, онда қолайлы көріну функцисын қамтамасыз ететін жəне авиациялық мақсаттар үшін қолайлы болуы шарт; түйіскен линзаларды пайдалану кезінде үлкен қашықтықты көру қамтамасыз етілуі қажет; монофокальді, ыңғайлы болуы қажет. Осындай жағдайда VDL, VML, VNL, VXL шектеулері қойылады. Көзілдіріктің (линзаның) болуы жəне сапасы дəрігерлік қарау кезінде бақыланады.

0,5 Д дəрежелі жақыннан көрмеуде, 1,0 Д дəрежедегі алыстан көрмеуде, 0,5 Д астигматизм мен көру өткірлігі 1,0 түзетусіз медициналық құжаттың “диагноз” деген жазу жолында “сау” деп көрсетіледі, ал “сыну” деген жазу жолында сəйкес толтырады, ал «рефракция» деген жолда VNL шектеуімен тиісті жазба жасалады.

Рефракция – өтініш беруші +5.0Д аспайтын гиперметропиямен; -6.0Д аспайтын миопиямен; 2.0Д аспайтын астигматизммен; 2.0Д аспайтын анизометропиямен оңтайлы түзетуге жеткен жағдайда жарамды болып табылады. 2.0-ден 3.0Д дейінгі анизометропия кезінде жанаспалы линзаларды тағу қажет.

3,5Д асатын деңгейде аккомодация жəне пресбиопия бұзылатын болса жұмысқа жəне оқуға жарамсыз болып табылады.

Аккомодация бұзылу жəне пресбиопия деңгейі жұмыс қашықтығын (60-80 см) ескере оты-рып, кəсіби қызметін орындау үшін қажетті сфериялық линзалардың күшімен анықталады.

Түсті айырудың бұзылу диагнозы бұзылу типі, түрі, нысаны жəне деңгейі көрсетіліп енгізіледі. Медициналық зерттеу нəтижелері пайдаланылатын аспаптың жəне/немесе əдістің нұсқаулығында көрсетілген тиісті нормалар бойынша арнайы бланкіде бағаланады.

Емдеуге келмейтін, көз функциясын бұзатын жəне шұғыл емдеуге келмейтін қабақтың со-зылмалы аурулары, қабақтың жетіспеушілігі жəне айналуы, жара блефариттер, созылмалы конъюнктивиттер жұмысқа (оқуға) жарамсыздықты айқындайды.

Көру органының функцияларын өзгерпейтін жалған қанат тəріздес жарғақша, пингвекула, шағын халазион, конъюнктивтегі бірлі-жарым беткі жақ фолликулалары, жай блефариттер, бұлдыр конъюнктивиттер, қабақтың берішті өзгерістері жұмыс (оқу) үшін қарсы көрсетілім болып табылмайды.

Қабыну-бүліну сипатындағы көз алмасы аурулары, көз тамырларының ауыр аурулары, операция жасалатын, көз қызметі бұзылатын көз жарақаттары жұмысқа (оқуға) жарамсыздығын анықтайды.

Жасы келгендердің көз бұршағы ағаруы бастамасы үдеусіз, көз бұршағының шектеулі бұлдырауы, жарақаттық сипаттағы шыны тəріздес дене, жалған сары дақты нəрсіздену, бастапқы үдемейтін көру жүйесінің көру қызметін жеткілікті сақтаумен семуі бар тұлғалар жарамды деп танылады.

Көз бұршағы орнына даражемірлі интраокулярлы линза қондырып, катарактаның экс-тракциясы (екіжақты артифакияны қоса) бойынша операция жасатқан авиациялық персонал тұлғаларын жұмысықа жіберу көру қызметтерінің сақталуын ескере отырып, операциядан кейін 3 ай өткен соң жүргізіледі.

Көру органдарында лазерлі операциялар жасалғаннан кейін жұмысқа жіберу туралы мəселе көру қызметтерінің сақталу дəрежесін ескере отырып, операциядан кейін кемінде 3 ай өткен соң (көздің ішкі тор қабағының лазерлі коагуляция жасалғаннан кейін – 4 аптадан кейін) шешіледі.

Туғаннан көз бұршағы қапшығында жекелеген ұсақ бояутектің шөгуі, қан тамырында шыны тəріздес дене қалдығы, көз торында миелиндік талшық оқуға кедергі болмайды.

Туғаннан нұрлы қабығының жəне буын қабықтары колобомасы, поликория, туғаннан көз бұршағы ағаруы, көру жүйесі дискісіндегі офтальмологиялық өзгеріс оқуға қарсы айғақ болып табылады.

Өтініш берушінінің əрбір медициналық куəландыру кезінде қараңғылыққа бейімділігі тексеріледі. Медициналық зерттеу нəтижелері қолданылатын аспап нұсқаулығында көрсетілген нормаға сəйкес бағаланады.

Жоғары көзішілік қысым анықталған жағдайда, өтініш беруші диагнозды нақтылау (қатерсіз офтальмогипертензия, ашық бұрышты немесе жабық бұрышты, алғашқы немесе қайталама су қараңғылық жəне т.б.) жəне сəйкес келетін емді тағайындау үшін (сақтау немесе жедел) үшін глаукоматолог кеңесіне жүгінуге жатқызылады

Алғашқы кезеңдегі ашық бұрышты су қараңғылықпен жұмысқа жіберу тұрақты жергілікті гипотензиялық териапия кезінде көзішілік қысымды қалпына келтіру сəтінен бастап алты аптадан кейін болады. Су қараңғылық бар өтініш берушілер көзішілік қысым мен көздің көруін өлшеу арқылы, көру шегін зерттеумен, көру нервісі дискілерін бағалау жəне қабылданылатын препараттардың жанама зиянын бағалау жолымен кеңейтілген жүйелі түрдегі офтальмологиялық тексеруге жатқызылады.

Жабық бұрышты глаукомасы бар өтініш берушілер жұмысқа жарамсыз деп танылады. Пилотқа оқуға өтініш берушілерде су қараңғылықтың қандай да бір түрі бар болса, олар

жарамсыз деп танылады.Көздің қозғалғыш аппаратының олқылықтарын синоптофорда ашық немесе жасырын

қылилық (гетерофория) болуын зерттеу əр медициналық куəландыру кезінде жүргізіледі. Гетерофория түрі мен деңгейі анықталады. Гетерофория болған жағдайда фузиялық резерв-тер зерттеледі. Теріс фузиялық резервтер қалыпта болған жағдайда 5-8 градус, оң - 15-20 градус көрсетеді.

Көз қабағының салымен көздің қозғалтқыш аппаратының бұзылуы; салдық жəне қосарланған қилылық; төмендетілген фузиялық резервтері бар гетерофория жұмысқа (оқуға) жарамсыздықты көрсетеді.

ОториноларингологияӨтініш берушінің сəйкес келетін куəліктің кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауына кедергі

келтіретін есту, иіс сезу, мұрын немесе тамақ қуыстарының, оның ішінде ауыз қуысының, тіс мен көмейдің функцияларының бұзылуы немесе туа біткен, жүре бара пайда болған, жедел немесе созылмалы аурулары, сондай-ақ зақым алудан жəне отадан кейінгі асқынулары болмауға тиіс.

Куəлік бойынша өкілеттілігін қауіпсіз жүзеге асыру үшін есту деңгейі қанағаттанарлық болуы тиіс.

Сыбырлап сөйлеген жуан жəне жіңішкелік сөз тобын 6 метрден кем емес қашықтықта қабылдау жəне аудиометрия қорытындысы бойынша құлақтың естігіштігі бағаланады.

Аудиометрия шуды -20 до +100 дБ ауқымында 125-тен 8000 Гц жиілікегі қарқындылықта қабылдауды белгілейді. Үндік аудиометрия өткізу кезінде өтініш беруші əр құлақпен бөлек естуді 500, 1000 немесе 2000 Гц жиілікте 35 дБ-дан аса немесе 3000 Гц жиілікте 50 дБ-дан аса сақтауы тиіс.

Есту функциясын анықтау кезінде, сөз топтарының жуан немесе жіңішке болып жатқызылғандығына қарамастан естудің ең шамалы көрсеткіштері қабылданады.

Жоғарыда көрсетілген нормалардан асатын есту қабілетін жоғалтқан жұмыс істейтін медициналық сертификат иелері сөзге жəне OAL шектей отырып радиомаяктардың сигнал-дарына таңылатын типтегі тиісті біліктілік белгілеріне əуе кемесінің кабинасындағы қалыпты шуды, ƏҚБ диспетчерінің жұмыс орнындағы қалыпты шуды шығаратын жəне еліктеме жасайтын шу аясында қалыпты естіу қабілетіне ие болса олар жарамды болып табылады. Есту қабілетін практикалық тексеру əуе қозғалысын басқару органдарында жұмыс істеу жағдайында оның қолданыстағы куəліктері мен біліктілік белгілеріне сəйкес, əуе кемесі экипажының кабинасында ұшуда сол типті əуе кемелеріне қатысты қолданыстағы куəліктері мен OAL шектей отырып, біліктілік белгілеріне сəйкес жүргізіледі.

Егер оған теріс қарап тұрып тексеру жүргізетін дəрігерлік комиссия мүшесінен кемінде 2 метр ара-қашықтықта тыныш бөлмеде орташа дауспен сөйлеуді екі құлағымен де естімеу анықталса өтініш беруші жұмысқа (оқуға) жарамсыз болып есептеледі.

Арнайы жабдықты, соның ішінде кислородтық-тыныс алу аппараттарын кию мүмкіндігінің қанағаттанарлық дəрежесі бойынша операциялық емдеуден кейін жұмысқа жəне оқуға жарамдылығы туралы мəселе құлақты радикалдық операциядан кейін операция соңы қуысының толық жəне тұрақты эпидермизациясы мен есту қызметін сақталуы (естуін қалыптастыру үшін операция жасауды қоса - тимпанопластика, стапедопластика) кезінде жұмысқа жарамдылық мəселесі шешіледі. Бұл ретте өтініш берушілер пилотқа оқуға жарамсыз деп танылады.

ЛОР-мүшелері функцияларын бұзатын жəне арнайы жабдықты пайдалануға қиындық туғызатын бұзылулардан, аурулардан жəне операция жасаулардан кейін мұрын қуысының жəне оның қосалқы қуыстарының, ауыз қуысының, жұтқыншақтың, көмей, түтіктердің немесе құлақтың тұрақты өзгерулері қисайған мұрын қалқаларының толығымен болмауы немесе мұрын дем алуының қиындығы, жоғары тыныс алуының жолдарының сілемейлі дистрофиясы, өзгеруі, сөйлеу жəне тыныс алу қызметін бұзатын (мұрын қалқаны ұлғаюы, аденоидтық вегетация, қатерсіз жаңатүзілім, емделуден кейінгі қатерлі жаңатүзілім) сыртқы есту жолының экзостозы, құлаққасы аймағы остеомасы жəне радикалдық операциядан кейінгі созылмалы іріңді мезо - жəне эпитимпанит, көп тістердің болмауы жұмысқа (оқуға) жарамсыздықты айқындайды.

Поллиноз кезінде, мұрын қарығушылық синдромымен ұшу жұмысын жалғастыруына жарамдылығы туралы аллерголог қорытындысынан кейін шешімін табады

Гаймориттік қуыс шырышының қабырғалық қалыңдауы оқуға кедергі болып табылмайды. Авиациялық персоналы тұлғалары ұшуға жақсы төзімділік танытқан жағдайда маңдай қуысының остеомасы жұмысқа қарсы айғақ болмайды.

Мұрынмен тыныс алу функциясын толық қалпына келтіре отырып ринопластикадан өткен өтініш берушілер гаймор қойнауының сарысулы ісік іріңнің, маңдай қуысы сарысулы іріңі мен остеомдарын шұғыл емдеген соң оқуға жарамды деп танылады, бірақ операциядан кеəн екі аптадан ерте емес.

Көп тістер түсіп қалуынан шайнау қызметі бұзылған жағдайда комиссияаралық кезінде протез қою қажеттігі ұсынылады.

Кез келген сөйлеу байланысын жүргізуге кедергі келтіретін кекештену, сөйлеуді түсініксіз қылатын тіл мүкістігі кезінде жұмысқа тұратындар жұмысқа (оқуға) жарамсыз болып табыла-ды, кейбір дыбыстарды бұзып сөйлейтін, бірақ анық, сөзі түсінікті үміткерлер жарамды болып табылады. Маманның кеңесі жəне логопедпен жаттығуды оң нəтижелерінен кейін қорытынды/тұжырымдама шығарылады.

Ортаңғы құлақтың созылмалы аурулары – созылмалы іріңді эпитимпанит, созылмалы іріңді жиі қозатын біржақты, екіжақты немесе түймешіктермен, түйіршіктермен, жарғақ қуысы қабырғасының тотығымен бірге жүретін мезотимпанит; радикалдық операциядан кейінгі операция жасалған қуыстың толық емес эпидермизациясы жағдайы (онда іріңнің, түймешік, түйіршіктер жəне інжу тəріздес ісік (холестеатома) болуы) – жұмысқа (оқуға) жарамсыздығын қарастырады. Түйіршіксіз, түймешіксіз, сүйек тотығуынсыз, лабиринт ауруы белгісі жоқ біржақты созылмалы қатерлі емес эпитимпанит жəне мезотимпанит кезіндегі жұмысқа (оқуға) жарамдылығы туралы шешім емделуден оң нəтиже болған жағдайда шығарылады. Перфорация, құрғақ перфорация, дабыл жарғағындаңы əк қыртыстары (ол жақсы қозғалған, аудиограммамен расталған қалыпты есту кезінде) орнындағы аздаған тыртықтар диагноз қоюға негіздеме болмайды.

Статокинетикалық тітіркендіргіштерге аса сезімталдық жұмысқа (оқуға) қарсы көрсетілім болып табылады. Авиациялық персонал тұлғаларында статокинетикалық сезгіштік жағдайы туралы вестибулометрия қорытындысымен (айналмалы орындықта тексеріледі), ұзақ ұшуға төзімділігі бойынша, вестибулярлық сыртартқы бойынша қорытындылайды. Жеңіл вестибуловегетативтік əсер (өңі сұрлану, сəл тердің пайда болуы), вестибулометрия кезінде ұшуға жақсы төзімді жəне денсаулық жағдайында ауытқушылық болмаса диагноз қоюға негіз бола алмайды.

ДерматологияӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін қандай да бір дерматологиялық аурулары болмауға тиіс. Тері аурулары, коллагенездер – теңге қотыр, теңге қотыр тəріздес жағдай, ихтиоз, қызыл

жалпақ теміреткі, нейродерматоз, нейродермиттер, қышыма (қайталанатын терінің созыл-малы ауруы, оның ішінде құлақ қалқаны, қол ұшы, бет, мойын, жыныс ағзалары аумағымен шектелген), тері васкулиті, клиникалық айрықшаланған кең тараған коллагеноз (склеродер-мия) түрлері авиациялық персонал тұлғаларының жұмысқа (оқуға) жарамсыздығы туралы қорытынды үшін негіз болады.

Теңге қотырдың жеңіл түрі, дененің жабық жерінде шктелген оқшаумен жеңіл түрдегі қабыршақты теміреткі кезінде, жалпы жақсы жағдайда жұмысқа (оқуға) жарамдылық туралы шешім қабылданады.

Бет терісі кереңқұлақтық зақымдануымен, іріңді тері аурулары, паразитарлық аурулар

(лейшманиоз, қышыма қотыр), таралуы шектеулі жеңіл түрдегі қышыма əрі қарай медициналық куəландырумен емделуге жатқызылады.

ОнкологияӨтініш берушіде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

қандай да бір бастапқы немесе екінші реттік қатерлі аурулары болмауға тиіс. Қатерлі ісік анықталған жағдайда өтінішберушілер жарамсыз болып танылады. Қатерлі

ауруды емдеген соң өтініш берушілер жарамдылыққа тексеруді жүзеге асырар алдында оңды онкологиялық зерттеуден өтуі тиіс.

Мидағы қатерлі ісік клиникалық диагнозы бар өтініш берушілер медициналық сертификатты жаңарту құқығынсыз жарамсыз ретінде қарастырылады.

Мида метастаздар, ісу үдерісінің қайталануы, жалпылануы болмаған жағдайда қатерлі ісік болғанда организм функциясын толық жəне тұрақты өтелген жағдайда емдеу аяқталған соң алты айдан ерте емес мерзімде жұмысқа жіберу мəселесі қарастырылады (шұғыл, хи-миятерапия, сəулемен емдеу, құрамдастырылған). Бағалау үшін ұсынылатын құжаттарда сыныптама бойынша ісік сатысы көрінеді (TNM), толық патоморфологиялық қорытынды (ісік өсуінің анатомиялық түрі, оның морфологиялық сипаттамасы, өңірлік лифма жұйесіның жағдайы), жүргізілген ем (хирургиялық үшін – күні, операция жəне операциядан кейінгі кезең сипаттамасы; химиотерапия үшін – мерзімдері, саны, мөлшері, төзе алушылығы; сəулелік үшін – сəулелену мерзімі жəне сəулелену əдістемесі, жиынтықты ошақтық мөлшері, жалпы жəне жергілікті сəулелік реакция). Жұмысқа жіберу TML шектей отырып жүзеге асырылады.

Рак іn sіtu” патоморфологиялық қорытындылау кезінде ісік, тері жəне 1 сатылы ерін орнына тəуелсіз сараптау шешімі өткізілген емдеу сипатына (операция) байланысты жүргізілген TML шектей отырып, онкологтың шешімімен жұмысқа жарамдылығы туралы шешім қабылданады.

Қатерсіз ісік анықталған жағдайда жоспарлы тəртіпте емдеу ұысынысымен тиісті куəліктің кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындау мүмкіндігі қарастырылады. Қатерсіз ісіктерді алып тастаған соң жұмысқа жіберу мерзімі операция ауқымымен жіне оның қорытындысымен анықталады. Сроки допуска к работе после удаления доброкачественных опухолей определяется мас-штабами операции и их исходом. бұрын қатерсіз ісікке операция жасағандар туралы ісіктің гистологиялық зерттеулері мəліметі мен өткізілген ота жайында сипаттау көшірмесін береді.

Қатерсіз ісіктер, сонымен қатар, сұйек-шеміршекті экзостоздар, түйінді жемсау, сарысулы өскіндер, қуықалды безі аденомасы, мастопатияоргандардың функциялары мен ауру син-дромы бұзылу деңгейі бойынша бағаланады. оцениваются по степени нарушения функции органов и болевого синдрома.

Сыртқы жыныс ағзасындағы қатерсіз ісіктерді алып тастау туралы мəселе гинеколог (уролог) кеңесінен кейін шешімін табады. Симптомсыз жатыр миомасы анықталғандар диспансерлік бақыланушылар қатарына жатқызылады; Жатырдағы миоманың көлемі өскен, етеккір қызметі бұзылған жəне ауырсыну синдромы дамыған жағдайда операциялық емдеу көрсетіледі. Фолликулярлық жатыр сарысулы іріңді аналық без жұмыстан шеттетілместен ем-деуге жатады. Дизурикалық бұзылуларсыз қуықалды безінің аденомасы кезінде егер урологтың қорытындысы бойынша шұғыл еме көрсетілді, өтініш берушілер жарамды болып танылады. Аденома кезінде, егер ол зəр шығарудың қатты іркіліп қалуынан қындаса, куəландыру зір шығару жұйесі толығымен қалпына келтірілді деген талаппен шұғыл араласу жүргізілген соң үш айдан кейін жұргізіледі.

Өсу тенденциясы жоқ, киім мен аяқ киім киюге кедергі келтермейтін көлемі кішкентай қатерсіз ісіктер жұмысқа (оқуға) қарсы көрсетілім болып табылмайды.

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы медициналықкуəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 5-қосымша

2-класты медициналық сертификат алуға өтініш берушіге денсаулық жағдайына медициналық куəландыру бойынша қойылатын талаптар

Жалпы ережелерМедициналық сертификатты алуға өтініш берушілердің туа біткен немесе жүре пайда

болған ауытқушылықтары; белсенді, жасырын, асқынған немесе созылмалы аурулары не-месе еңбекке жарамсыз болмауға тиіс; жаралар, зақымдар немесе операция салдары; өз куəлігінің құқығын жүзеге асыру қауіпсіздігінің бұзылуына əкеліп соғатын функционалдық еңбекке жарамсыздығының осындай дəрежесін туғызуы мүмкін терапевтік, диагностикалық немесе профилактикалық мақсатта тағайындалған немесе тағайындалмаған дəрі-дəрмектік препаратты қолданғаннан əсері немесе жанама əсері болмауға тиіс.

Жүрек-қан тамырлары жүйесі Өтініш берушінің тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін қан-тамыр жүйелерінің қандай да бір функционалдық немесе құрылымдық ауру-лары болмауға тиіс.

Төменде аталған жағдайлардың қайсыбірі бойынша бар өтініш берушілер жарамсыз деп танылады: хириургиялық араласуға дейінгі немесе одан кейінгі көкірек немесе қолқаның су-праренальнды құрсақ бөлімінің 5 жəне одан көп см диамердегі аневризмдері; жүректі немесе жүректі/өкпені ауыстырып орналастыру.

Артериялық қысымның көтерілуі кезінде медициналық куəландыру артериялық қысымның көтерілу дəрежесі жəне артериялқы қысым кезіндегі қатерлердің айқындылық дəрежесі бой-ынша қарастырылады.

Артериялық қысым сынап бағанасынан 160/95 миллиметр жоғары болғанда, тұрақты сипатқа ие немесе нысана-мүшелердің зақымдануымен қатердің жоғары деңгейімен қоса жүретін артериялық қысым шамасы төмен өтініш беруші жұмысқа жəне оқуға жарамсыз деп танылады.

Артериялық қысым сынап бағанасында 160/95 миллиметр жəне одан жоғары болып тіркелген (Артериялық қысым тəуліктік мониторлау нəтижелері бойынша) жəне дəрі-дəрмектік емес немесе жұмыстан қол үзбестен қолдануға рұқсат етілген дəрі-дəрмекпен емдеудің көмегімен өзгертілетін өтініш берушілер дəрі-дəрмекпен емдеуді дұрыс таңдап алған соң жұмысқа жарамды деп танылады.

Дəрі-дəрмекпен емдеуді таңдау жұмысынан шеттете отырып, кем дегенде 2 апта жүргізіледі. Жұмысқа жіберілген кезде артериялық қысымның тəуліктік мониторлау нəтижелері бойын-ша өткізілетін іс-шаралар əсерінің тұрақтылығы, қатер факторлары, тағайындалатын дəрі-дəрмектердің жанама əсерлері, жүктемелік сынамаларға төзімділігі ескеріледі.

Ырғақтың айтарлықтай суправентрикулярлық бұзылуы кезінде электрофизиологиялық зерттеу жүргізіледі. Егер ырғақтың айқын бұзылымдары қозса, оның нəтижелері жағымсыз болып есептеледі. Ырғақ бұзылуының айқындылығын бағалау үшін ЭКГ тəуліктік монитор-лау жүргізіледі.

Жүректің өткізгіштігі мен ырқағы бұзылған өтініші берушілер кардиологиялық тексеру-ге жəне емделуге жатады (хирургиялық жəне/немесе консервативтік). Қайта куəландыру жүректің өткізгіштігі мен ырғағының бұзылуын емдеу нəтижелері бойынша екі айдан ерте емес мерзімде жүргізіледі.

Симптомдық синоатриалды патология, толық атриовентрикулярлық блокада, QT аралығын симптомдық ұзарту; автоматты дефибрилляция жүйесін импланттау; қарыншалық тахикардия кезінде пейсмекерді импланттау сияқты жүрек өткізгіштігі мен ырғағы бұзылған өтініш берушілер жұмысқа жəне оқуға жарамсыз деп танылды.

Төменде аталған өткізгіш жүйе немесе ырғақтың төмендегідей бұзылуымен TML/OSL/OPL өтініш берушінің жарамдылығы туралы шешім жүктемелік сынамалар мен кардиологтың кеңесімен кеңейтілген кардиологиялық тексеруден кейін қанағаттанарлық нəтиже болған кезде қабылданады: қойнау-жүрекшелік түйіннің өтпелі немесе тұрақты бұзылуын қосқанда ырғақтың суправентрикулярлық бұзылуы; жыбырлақ ырғақсыздық; кең жəне тар кешенді та-хикардия; симптомсыз синустық брадикардия; симптомсыз синустық тахикардия; симптом-сыз оқшауланған бірыңғай пішінді суправентрикулярлық немесе вентрикулярлық эктоптық кешендер; электрокардиограммадағы Бругада феномені; Мобиц-1, Мобиц-2 түріндегі атриовентрикулярлық құрсау; Гис будасы оң сабақтарының толық емес құрсауы; Гис будасы сол сабақтарының толық құрсауы; электр осінің сол жаққа тұрақты ауытқуы; QT аралығының симптомсыз ұзартылуы.

Абляция жүргізілген өтініш берушілер кем дегенде бір жылға OSL/OPL-ды шектей отырып, қанағаттанарлық нəтиже көрсетіп отырған электрофизиологиялық зерттеу нəтижелері бойынша екі айдан кейін жұмысқа (оқуға) жарамды деп танылады.

Жоғарыда аталмаған бета-адреноблокаторларды қабылдаған кезде қалыптандыруға келетін ЭКГ (-SТ жəне -T) қарыншалық кешенінің шеткі бөлігінің тұрақсыз өзгерістері бар жүректің өткізгіштігі мен ырғағы бұзылған, шағымданбаған өтініш берушілер жұмысқа жа-рамды деп танылады.

Миокард ишемиясына күдік кардиологиялық зерттеу жүргізуді талап етеді. Жүрек қыспасына қарсы дəрі-дəрмек қабылдаумен бақыланатын стенокардия медициналық сертификат алуға жəне/немесе ұзартуға кедергі болып табылады.

Өтініш берушінің жай-күйі тексеріліп, кардиологиялық тексеру жүргізу кезінде куəлікпен берілген құқықтарын қауіпсіз жүзеге асыруға кедергі келтірмейді деп бағаланған жəне танылған, операциядан кейін 6 ай өткен, жүрек-қан тамырлары жүйесі ауруының барлық қауіп-қатері ескерілген, белгілер жоқ жəне жүрек қыспасына қарсы дəрі-дəрмектер қабылдау талап етілмеген, TML/OSL/OPL шектей отырып, медициналық сертификатты əрбір ұзарту кезінде кардиологиялық тексеру жүргізілетін кеңейтілген кардиологиялық тексеру нəтижелері оң болған (эхоЭКГ, Брюс протоколының 4-сатысының жүктемесімен ЭКГ, кардиологтың бағалауымен коронарлық ангиография) жағдайды қоспағанда, тəж артериясын хирургиялық ауыстырған немесе ангиопластика (стентпен немесе онсыз) немесе жүрекке кез келген басқа операция жасаған немесе анемнезінде миокард инфаркты тіркелген немесе жұмысқа қабілеттілігін жоғалтуға əкелетін басқа кардиологиялық ауруы бар өтініш берушілер жарамсыз деп танылады.

Қос жармалы жəне қолқа қалқаншалары біркелкі жəне айтарлықтай регургитациясы кезінде ТМL шектей отырып, кем дегенде бір жылға жіберу эхокардиография жəне жүктеме сынама-ларынан кейін жүргізіледі қолқа кемістігі кезінде өрлеме қолқа патологиясының болмауы жəне қос жармалы кемістік кезінде миокарданың қанағаттанарлық жиырылғыш қызметімен сол қарыншаның ұйғарынды көлемдері жағдайында жүктемелік сынамалардан кейін жүргізіледі. Əрі қарай жыл сайынғы кеңейтілген кардиологиялық зерттеу жүргізіледі.

Даму кемістіктері, артерия аурулары (эндартериит, атеросклероз), атеросклеротикалық ок-клюзия, қан тамырының кеңейіп кетуі, көктамырдың варикоздық кеңеюі, (олардың жарылып кету қаупімен түсін үстіндегі тері жұқарып кеткен кезде трофикалық бұзылулар мен қан айналымының қалпына келмеуі), тромбофлебит, қан тамырларының аурулары мен жарақаттарының, сондай-ақ қан айналымының, лимфа айналымының, трофикалық бұзылумен ауырсыну синдромы-мен жалғасатын операциялар,сонымен қатар, емдік мақсатта антикоагулянттарды қабылдау жұмысқа қарсы көрсетілім болып табылады. Медициналық сертификатты жаңарту мəселесі зертханалық көрсеткіштер қалпына келтірілген кезде, қан айналымы жəне лимфаайналуы өтелген кезде, ауру синдромы болмағанда, профиликтикалық мақсатта антикоагулянтті тера-пияны қабылдаған кезде қалыптың жағдайдың 6 айынан ерте емес мерзімде емдеу нəтижесі бойынша кеңейтілген медициналық тексеруден соң (хирургиялық, консервативтік) шешіледі.

Аяқ тамырларының асқынбаған түйнеліп кеңеюін жоспарлы жедел емдеген соң жұмысқа жарамдылығы туралы мəселе кеңейтілген медициналық тексеру нəтижелері бойынша опера-циядан кейін 6 аптадан соң шешіледі.

Тыныс алу органдары жүйесі Өтініш берушінің тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін тыныс алу органдары жүйелерінің қандай да бір функционалдық немесе құрылымдық аурулары болмауға тиіс.

Өкпе функциялары қатты бұзылған өтініш берушілер жарамсыз деп танылады. Жарамды деп тану өкпе функциялары қалпына келтірілген жəне зерттеу нəтижелері бойынша жай-күйі қанағаттанарлық болған жағдайда жүргізіледі.

Қызметтердің айқын бұзылуымен жəне/немесе асқынуға бейім тыныс алу мүшелерінің ау-рулары: бронх демікпесі, белсенді саркоидоз, сыртқы тыныс алу қызметінің айқын бұзылуымен созылмалы обструктивті өкпе ауруы (СОӨА), ұйқының обстурктивті апноэсы синдромы, кеу-де қуысы органдарында ірі шұғыл араласу, пульмонэктомия, туберкулездің белсенді түрлері жұмысқа қарсы көрсетілім болып табылады.

Асқынусыз клиникалық сипаттағы жəне дəрі-дəрмекпен емдеу талап етілмейтін не-месе қолданылатын дəрі-дəрмектер талманың алдын алатын өкпе демікпесі бар өтініш берушілер TML/OSL/OPL шектеуімен жарамды деп танылады. Ұшуға болатын, рұқсат етілген ингаляциялық дəрі-дəрмектер: сальбутамол, беклометазон, кромоглицин, окситропиум бро-мид. Өкпе демікпесін емеу үшін дəрі-дəрмектерді жүйелі түрде қолдану жұмысқа жарамсыз деп тануға негіз болады.

Созылмалы обструктівтік өкпе ауруымен (СОӨА) ауыратын өтініш берушілер оның жеңіл түрі белгіленген жағдайда жұмысқа жіберіледі: бронходилятаторларды қолданғаннан кейінгі ОФВ1 мəні ОФВ1/ФЖЕЛ < 0.70 белгіленген пациенттермен салыстырғанда > 80% болғанда. Тыныс алу функциясы қалыпты бұзылған жағдайда TML/OSL/OPL шектеуі қолданылады.

Кенеттен болған пневмотораксты бастан өткерген тұлға, егер зерттеу оның қайталап пай-да болу себебін айқындамаса, сауықтырылғаннан кейін 6 аптадан кейін жұмысқа жіберіледі.

Көкірек қуысы жəне көкірек орталығы аурулары, даму кемістіктері, кеуде қуысы жəне диа-фрагма аурулары, жарақат салдары бойынша, клиникалық белгілері жоқ, жүрек тамырларынан алыс, өкпе ұлпасы мен көкірек қабырғасында бөтен дене кездескен жағдайда, жарақаттық пнев-моторакс кезінде қорытынды емдеу аяқталғаннан кейін жəне кеңейтілген зерттеу нəтижелері оң болған жағдайда шығарылады.

Көкірек қуысы жəне көкірек ағзасы, даму кемістіктері, кеуде қуысы жəне диафрагма ау-руларына операция жасалғаннан кейін, жарақат жəне операция салдарлары кезінде өтініш берушілер қалпына келтіру қанағаттанарлық болған жəне тыныс алу органдарының функциясы толық бағаланғаннан кейін жұмысқа жарамды деп танылады.

Ас қорыту жүйесі Өтініш берушінің тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін асқазан-ішек трактісінің функционалдық немесе құрылымдық органикалық ауру-лары болмауға тиіс.

Кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі келтіретін ас қорыту жүйесінің қандай да бір функционалдық немесе құрылымдық органикалық аурулары біліктілігінен айыруға себеп болып табылады. Еңбекке қабілеттілігін жоғалту қаупімен, атап айтқанда, стриктура, тары-лу немесе компрессия салдарынан обструкциясы бар асқазан-ішек трактісінің хирургиялық араласуы немесе аурудың қандай да бір салдары бар өтініш берушілер денсаулық жағдайы бойынша жарамсыз деп бағаланады.

Асқазан-ішек трактісінің келесі патологиялары бар өтініш берушілер: дəрі-дəрмекпен емдеуді талап ететін қайталанатын диспепсиялық бұзылулар; ойық жара ауруының асқынуы (қайталану, қан ағуы, перфорация, пенетрация); белсенді сатыдағы гепатиттер, белсенділігі жоғары немесе орташа дəрежедегі созылмалы гепатиттер (кез келген этиологиядағы); бауыр циррозы; симптомдық өт қабына тас байлану немесе көптеген кішкентай тастар-мен симптомсыз ауруы; асқынған немесе созылмалы панкреатиттер мен холециститтер; ішектің асқынған немесе созылмалы қабынып ауруы; тік ішек аурулары мен параректалды жасұнық (операциялық емдеуден кейін қайталамалы тік ішектің түсуі мен анальды қысқыш жеткіліксіздігімен жалғасатын жиі асқынатын); органдарды ішінара хирургиялық толық немесе алып тастау немесе қандай да бір органды алып тастауды немесе органдардың бірінің функ-циясы бұзылуын қоса есептегенде, асқазан-ішек трактісіндегі болған хирургиялық араласудан кейін жұмысқа қабілеттілікті шектейтін белгілер жойылғанға дейін өтініш берушілер жұмысқа жарамсыз ретінде қарастырылады.

Жұмысқа жарамдылығы сəтті өткізілген емдеу немесе болған хирургиялық араласудан толық жазылған соң жəне кеңейтілген гастроэнтерологиялық зерттеудің қанағаттаралық нəтижелері бойынша қарастырылады. TML шектеуі бар медициналық сертификат 3 жыл бойы 1 жылға беріледі.

Симптомсыз жалғыз ірі таспен холецистолитиаз болған жағдайда оны жоспарлы тəртіпте алып тастау бойынша іс-шара өткізу ұсынылады, TML/OSL/OPL шектеу беріледі.

Ішектің созылмалы қабынуы ауруымен ауыратын өтініш берушілер 5 жыл бойы 1 жыл TML шектей отырып, егер ауру белгіленген ремиссияда тұрса, жағдайы қалыпты болып, жүйелі əрекет ететін стероидтарды қолдану қажеттілігі болмаса жарамды болып танылады.

Кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі келтіретін диагностикаланған жарық, еңбекке қабілеттілігін шектейтін белгілер жойылғанша біліктілігінен айыруға себеп болып табыла-ды. Ауырсыну синдромы мен жарығы түсу қаупі болмағанда шаптағы жарық жəне құрсақ қабырғасындағы жарықты хирургтың кеңесінен кейін жоспарлы түрде шұғыл емдеу ұсынылады, осы жағдайда TML/OSL/OPL шектеу беріледі. Кіндік жарығын операциялық емдеу айғағы ау-ырсыну синдромы болып табылады.

Өңеш тамырларының түйнеліп кеңеюі кезінде аурудың этиологиясы мен клиникалық белгілеріне байланысты өтініш берушілер қалпына келтіру құқығынсыз жарамсыз болып танылады.

Зат алмасудың бұзылуы жəне эндокриндік жүйе Өтініш берушіде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

функционалдық немесе органикалық сипаттағы зат алмасу немесе эндокриндік бұзылулар болмауға тиіс.

Эндокриндік жүйенің қандай да бір функционалдық немесе құрылымдық органикалық ау-ралары, тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін ас қорыту жəне зат алмасу бұзылулары біліктілігінен айыруға себеп болып табылады.

Зат алмасу немесе эндокриндік бұзылулары бар өтініш берушілер кардиологиялық тексеруді қоса есептегенде кеңейтілген медициналық куəландыру нəтижелері бойынша гор-моналды аядағы тұрақты жағдайын көрсеткен жағдайда жарамды деп танылады.

Эндокриндік жүйе ауруларының көрсетілген формаларымен ауыратын, соның ішінде 1 типті қант диабетімен (инсулинге тəуелді) ауыратын өтініш берушілер жұмысқа (оқуға) жарамсыз деп танылады. Инсулинмен немесе басқа гипогликемикалық дəрі-дəрмекпен үнемі емделуді қажет ететін жəне қан құрамындағы қантты толық бақылауға қол жеткізілгенше, инсулинге тəуелді 2 типті қант диабетімен ауыратын өтініш берушілер жарамсыз деп танылады. Гипогликемияны туындататын дəрі-дəрмектік препараттарды қолданбастан көмірсутекті алмастыру толық өтелгенде жұмысқа жіберу жүзеге асырылады. Ингибиторлар альфа-глюкозидазы (глюкобай) жəне/немесе бигуанидтер топтарынан (метформин); OSL шектеуімен - туында сульфанилзəр (манинил, диабетон, глюренорм) диетаға толықтыру ретінде диабет дəрі-дəрмектеріне қарсы қолдануға рұқсат беріледі.Бұл ретте қауіпсіз пилот (OSL) қант диабеті бар пилоттың физикалық жай-күйімен байланысты ықтимал қауіптер туралы ұшар алдында нұсқау алуы тиіс.

Қалқанша без қызметтерінің бұзылуы кезінде өтініш берушіні жұмысқа жіберу туралы шешім қалқанша без гормондарын жыл сайын бақылай отырып, тұрақты эутиреоидтық жағдайға жетіп, емделгеннен кейін қабылданады.

Артық дене салмағы бар тұлғаларға экзогенді-конституционалдық семіруді белгілеу үшін тексеру жүргізіледі. Семіру деңгейі Кетле бойынша дене массасы индексі ДМК бойын-ша дене салмағын бағалауға сəйкес белгіленеді. ДМК>35,0 өтініш берушілер артық салмақ тиісті куəліктің құқықтарын қауіпсіз жүзеге асыруға кедергі келтірмейді жəне метоболизмдік синдромының даму қаупін бағалау бойынша қанағаттанарлық нəтижелер кезінде жəне тиісті куəлік құқығын қауіпсіз жүзеге асыруға кедергі келтірмейді деген талаппен жарамды деп

танылады. Симптомдық (екінші рет) семіру кезінде эндокринді ми генезі жарамдылығын бағалау негізгі ауру бойынша жүргізіледі.

ГематологияӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін гематологиялық аурулар болмауға тиіс.Анемия сияқты гематологиялық бұзушылықтары бар өтініш беруші жарамдылығын бағалау;

коагуляцииның бұзылуы, геморрагиялық немесе тромботикалық бұзушылық; лейкемия; по-лицитемия, гемоглобинопатия; лимфа түйінін айтарлықтай ұлғайту, көкбауырдың ұлғаюы кеңейтілген тексеру жəне гематологтың кеңесінен кейін жүргізіледі.

Бұл жағдайда TML/OPL/OSL шектеуімен жұмысқа жарамдылық аурудың қатерсіздігін белгілеу, жағдайын тұрақтандыру, ілеспе патологияның, көп қан ағу эпизодтарының немесе айтарлықтай тромб түзілуі болмаған кезде қарастырылады.

Ходжкин лимфомы кезінде ем аяқталған соң аурудың жоқтығы расталғаннан кейін; патологиялық ремиссияны көрсете отырып жəне асқынған инфекциялық үдерісті, лимфоид-ты жүйенің басқа қатерлі патологиясын қалпына келтіре отырып жүргізілген емдеуден кейін; ұшу қауіпсіздігі үшін мəні бар емдеудің (жүрек уыттылғы, жүйке уыттылық) жанама əсерінсіз толық ремиссия орнату кезеңінде асқынған жəне созылмалы лейкемия кезінде - TML/OPL/OSL шектей отырып, жұмысқа жіберу туралы шешім шығарылады, егер осыған ұқсас біліктілігі бар авиадиспетчер куəлігімен оған берілген құқықтарды орындау барысында куəлік иесіне тікелей жақын болса.

Емделу тұрақты (10 күнтізбелік күннен аз емес үзіліспен 3 рет) нəтиже берген (əйелдерде литрге 120 гемоглобиннен аз емес, еркектерге литрге 130 гемоглабиннен аз емес) қатерсіз (қансыраудан болатын анемия, теміртапшылықты) анемия, орны толтырылған гемоглобин дерттері жəне қайталануға бейім емес геморрагиялық диатез жағдайлары жұмысқа (оқытуға) қарсы көрсетілім болып табылмайды. Емдеуге келмейтін анемия авиадиспетчерге оқуға жа-рамсыз деп танылады.

Антитромбоцитарлық дəрі-дəрмектерді (аз мөлшердегі ацетилсалицил қышқылы) жұмыс (оқу) үшін қарсы көрсетілім болып таылмайды, бұл жағдайда антикоагулянтті дəрі-дəрмектерді (гепарин, кумарин, варфарин) жəне клопидогрельдң қабылдау кезінде жұмыс пен оқуға жарамсыздығы туралы шешім шығарылады.

Несеп-жыныс жүйесіӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін нысып-жыныс жүйесінің функционалдық немесе құрылымдық аурулары болмауға тиіс.

Несеп-жыныс жүйесі органдарында жүргізілген аурудың өзінің немесе хирургиялық араласудың жұмысқа жарамсыздықты, сонымен қатар, тарылу немесе жаншылумен шартталған обструкцияларды тудыруы мүмкін қандай да бір қиыншылықтары бар өтініш білдірушілер жа-рамсыз ретінде қарастырылады.

Бүйрекке, зəрағарға, қуыққа, несеп жолына операция жасалғаннан кейін жұмысқа қайта шығу мəселесі операциядан кейін 3 айдан соң қарастырылады.

Бүйрекке, зəрағарға, қуыққа, несеп жолына операция жасалғаннан кейін жұмысқа қайта шығу мəселесі операциядан кейін 3 айдан соң қарастырылады.

Медициналық куəландыру кеңейтілген урологиялық тексеру нəтижелері бойынша жүргізіледі, жарамдылық туралы қорытынды үдерістің жүру барысына қарай, артериялық қан қысымы деңгейіне, бүйрек қызметінің сақталуына қарай шығарылады. Гемодиализге айғақтар біліктіліктен айырады.

Туғаннан бір бүйрегі бар немесе этиологиясы бойынша кейін пайда болған бір бүйректі өтініш берушілер жалғыз бүйректің функциясының күйіне қарай ұлғайтылған урологиялық тексеру қорытындысы бойынша бағаланады.

Бүйректің бұзылуы қайталама сипатта болса куəландыру негізгі сырқат есебінен жүргізіледі. Тасты бір рет кетіргеннен кейін, тас түспей бүйрек шаншыған, бүйректің шаншуы

қайталанған кезде медициналық сертификат иелері емделгеннен кейін бүйрек қызметінің зертханалық жəне құрал-сайман арқылы тексеру көрсеткіші қалыпты болған кезде TML/OSL/OPL шектеуімен бес жыл бойы жұмысқа жарамды болады.

Қуықтағы зəр тасы диагнозы белгіленген кезде жедел түрде емдеуге ұсыныс беріле отырып, жұмысқа (оқуға) жарамсыздығы туралы қорытынды шығарылады. Қуықтағы зəр тасы ауыру-ын инвазивті емес əдіспен емдеген кезде (соның ішінде экстракорпоральды литотрипсиядан кейін) емделгеннен кейін кем дегенде бір айдан соң жұмысқа жіберіледі, қуықтағы зəр тасын хирургиялық жолмен емдеген кезде ұлғайтылған урологиялық тексеру қорытындысы бойынша бүйрек функциясының зертханалық жəне құрал-сайман арқылы тексеру қорытындысы қалыпты болған кезде үш айдан кейін шектеусіз жұмысқа жіберіледі.

Қуықалды безінде тасы бар өтініш берушілер клиникалық ауруларсыз жұмысқа жарамды болып табылады.

Жұқпалы аурулар Өтініш берушінің тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін қандай да бір жұқпалы аурулардың клиникалық диагноздары болмауға тиіс.АИТВ-оң өтініш берушілер біліктілігінен айырылады. TML шектеуімен жарамдылығын

тану қалыпты, үдемелі емес кезеңдегі жеке тұлғалар үшін кеңейтілген медициналық тексе-ру жəне мамандандырылған медициналық ұйымда вирустық жүктемені жəне ИКАО рұқсат ететін препараттармен жарамды емді бақылау арқылы тұрақты тексеру қорытындысы бойынша қарастырылады. ЖИТС ауруын жəне ЖИТС-қауымдастырылған кешенді анықтау біліктілігінен айырады.

Өтініш берушіде венерологиялық аурулар анықталған немесе күдіктенген кезде диагноз-ды растау жəне емдеу мамандандырылған мекемеде жүргізіледі. Жұмысқа жарамдылығы жөніндегі мəселе аурудың асқынған кезеңінде тері-венерологиялық диспансерде емделгеннен кейін, дерматовенерологтың қорытындысын ескере отырып қарастырылады. Асқыну кезінде (эпидидимит, простатит, артрит, жатырдың қабынуы) жарамдылығы туралы қорытынды тиісті ауру бойынша шығарылады.

Акушерлік жəне гинекологияӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

функционалдық немесе құрылымдық акушерлік жарақаттары немесе гинекологиялық ау-рулары жоқ.

Өтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін функционалдық немесе құрылымдық акушерлік жарақаттары немесе гинекологиялық ауру-лары болмауға тиіс.

Функционалдық бұзылуы бар (метроррагия, ауыру) əйел жыныстық органдарының даму кемістіктері; эндометриоз, симптомдық жатыр миомасы, созылмалы гинекологиялық аурулардың жиі асқынуы (1 жылда 3 реттен көп) жəне қызметінің бұзылуы; жыныс мүшесінің 3-дəрежесінде түсу жəне төмендеуі; қуықжыныс жəне ішекті-жыныс жыланкөзі; артқы тесік қысқыш қызметі бұзылуымен бұтаралық айырылу жұмысқа жарамсыз деп тануға негіз болады.

Жатыр мойындағы аурудың (жалақ жарасы, эндоцервицит, жалақ жаралы эктропион, дис-плазия) жіті кезеңін емдегеннен кейін жұмыстағы пилоттар мен бортсеріктер 3 аптадан 3 айға дейінгі мерзімге ұшудан шеттетіледі. Əйел жынысы аумағындағы көлемі 5 см үлкен жылауық ісігі жедел емдеуге жатады. Əйел жынысы аумағындағы ауруды хирургиялық емдегеннен кейін авиациялық персонал тұлғаларын жұмысқа қайта түсуі лапароскопиялық операция кезінде операциядан кейін 4-6 апта өткен соң, лапаротомиялық операция кезінде (асқынусыз) опера-циядан кейін 2 ай өткен соң қарастырылады.

Симптомсыз жатыр миомасы, эндометриоз, көлемі 5 см асатын эндометриялық жəне фолликуллярлық ісік, кіші жамбаста қызметінің бұзылуынсыз жабысқақ жəне түйілу процесінің болуы, жатыр денесінің жəне оның қосалқысының болмауы, жатырдың немесе қынаптың бол-мауы жəне оның жетілмеуі біліктілігінен айыруға негіз бола алмайды.

Овариалдық-етеккір циклы бұзылған сертификат иелері жұмыстан шеттетусіз тексеруге жəне емдеуге жатқызылады.

Жүктілік кезінде əйел OSL шектей отырып (оның келісімімен жəне жауапкершілігінде) жүктіліктің 12 аптасынан бастап 26 аптасының аяғына дейін жұмысқа жарамды деп таны-лады (бортсеріктер үшін жүктіліктің 16 аптасының соңына дейін) (оның келісімімен жəне жауапкершілігінде), егер осы сияқты біліктілігі бар авиадиспетчер куəлігімен берілетін құқықтарды қауіпсіз жүзеге асыру баорысында куəлік иесіне жақын болса. Бұл ретте əйелдің қолына ұшу кезінде орын алуы мүмкін жүктілік ауыртпалықтары туралы жазбаша ұсынымдар беріледі. Жүктіліктің 27 аптасынан бастап (бортсеріктер үшін жүктіліктің 17 аптасынан бастап) медициналық сертификаттың қолданысы тоқтатылады.

Босанғаннан кейін, абортпен аяқталған жүктілік кезінде жұмысқа қайта түсу акушер-гине-колог дəрігердің қорытындысы жəне медициналық куəландыру нəтижелері бойынша жүзеге асырылады.

Тірек-қозғалу аппаратыӨтініш берушіде тиісті куəлігіне қарай кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін туа

біткен, сондай-ақ жүре пайда болған сүйек-бұлшық ет аурулары болмауға тиіс. Өтініш берушінің физикалық дамуы жəне бойының дене массасына сəйкес келуі дененің

теңбе-тең дамуы кезінде Кетле бойынша ИМТ арқылы есептеледі. Физикалық дамуын бағалау кезінде жасы (организмнің қарқынды дамуы кезінде дене массасы бойынан кеш дамуы мүмкін), кемінде 25 пайыз дене массасының дефициті физикалық жағынан жеткіліксіз даму болып есептелуі мүмкін.

Өтініш берушінің оған куəлік бойынша, даулы жағдайларда – жаттығу құрылғысы нұсқаушысының тексеру нəтижелері туралы қорытындысымен тексергеннен кейін берілген құқықтарды қауіпсіз жүзеге асыру үшін отырған жағдайда бойы жеткілікті, қолы мен аяғының ұзындығы сəйкес, бұлшық етінің күші болуға тиіс, тірек-қозғалу аппаратымен функционалды пайдалана алуы қажет.

Саусақ ұшының болмауы, оң қолындағы бірінші немесе екінші саусағының болмауы, толық құрысуы немесе қозғалмауы, сондай-ақ сол қолдағы бірінші саусақтың болмауы (бірінші саусақта тырнақ жабындысының болмауы жəне басқа екі саусақта жабындының болмауы саусақтың жоқтығына теңестіріледі) жұмыс істеуге жарамсыздықты тану үшін негіз болып табылады.

Қол саусақтарының, білектің ақаулары, қолдың немесе аяқтың едəуір қысқаруы кезінде жарамдылықты бағалау жаттығу құрылғысында тексергеннен кейін функцияларының сақталу дəрежесімен анықталады (жаттығу құрылғысы нұсқаушысының тексеру нəтижелері туралы қорытындысымен барлық басқару органдарына жеңіл жету жəне олармен тиімді жұмыс істеу қабілеті бағаланады). OAL шектеуін қолдануға рұқсат етіледі.

Остеоартроз құбылысынсыз жəне табан функциясын сақтай отырып кез келген деңгейдегі майтабандылық жұмыс істеу үшін кедергі болып табылмайды.

Бұлшық етке, сіңірге, байламдарға, сүйектерге жəне буындарға операциядан кейін жұмысқа жарамдылық олардың функциялары қалпына келтірілгеннен кейін анықталады. OAL шектеуімен қол немесе аяғының қысқаруы əуе кемесінің белгілі бір түрінде ғана жұмыс істеуге жол береді. Жарамдылығын бағалау аяқ-қолдары функцияларының сақталу дəрежесімен анықталады. Қорытынды жаттығу құрылғысында тексерілгеннен кейін шығарылады (жаттығу құрылғысы нұсқаушысының тексеру нəтижелері туралы қорытындысымен барлық басқару органдарына жеңіл жету жəне олармен тиімді жұмыс істеу қабілеті бағаланады).

Өтініш берушінің даму ақаулары, сүйектің, буынның, шеміршектің, бұлшықеттердің жəне сіңірдің созылмалы аурулары, жарақат жəне операция салдары, күйік шалудан немесе үсінуден кейінгі тыртықтар асқыну үдерісіне, қызметтің бұзылуына, ауырсыну белгісіне байланысты бағаланады. Айтарлықтай дəрежеде қызметтің бұзылуымен, ауырсыну белгілерімен, сыртқы ақаумен, білінуге бейімділігімен қатар асқынатын, киім, аяқ киім киюге кедергі келтіретін жағдайлар жұмыс істеуге жарамсыздықты тану үшін негіз болып табылады.

Остеомиелит болғанда асқыну кезеңінде секвестральды қуыстар, терең жаралар бар болған жағдайда мəлімдеушілер емделуге (консервативті жəне/немесе хирургиялық) жатады; омыртқа сүйектеріндегі дегенеративті-дистрофиялық үрдістер (омыртқааралық остеохондроз, спондилоартроз), жарақаттар мен оталар салдары болғанда, үдемелі емес, киім мен аяқ киім киюге кедергі келтірмейтін, ауырсыну синдромынсыз функцияның шамалы немесе орташа шектелуімен күю жəне үсіктерден кейінгі тыртықтар болған кезде жұмысқа жарамдылық ту-ралы қорытынды шектеусіз немесе OAL шектеумен буындардағы қозғалыс функциясы мен көлемін бағалап шығарылады.

Рентгенологиялық жолмен анықталған, бірақ клиникалық сипаттары жоқ омыртқалардың шеттерінің өсуі, олардағы бірлі-жарым тікен тəріздес өсінділер, бойлық сіңірдің тығыздануы түріндегі омыртқадағы морфологиялық өзгерістер диагноз қоюға негіздеме болып табылмайды.

Омыртқаның компрессиялық сынығынан кейін жəне омыртқаға ота жасалғаннан кейін медициналық куəландыру функциялардың бұзылуы мен ауырсыну синдромы жоқ болған кез-де 3-6 айдан кейін жүргізіледі. Көлденең, қылқанды өсінділер сынғанда ауырсыну синдромы жоқ болған жағдайда сауыққан соң медициналық сертификаттың иегеріне жұмысқа рұқсат беріледі. Жамбас сүйектерінің шоғырланған сынулары бар болғанда куəландыру жарақат алғаннан кейін алты айдан кейін ғана жүргізіледі.

Буындардың ауруларында жəне ауру бетінің тіндері жалғанған жүйелері ауруларында мүшелердің бұзылу функциялары көрсетілмеген ауруларда көрсетілген мүшелердің жəне буындардың функционалды жағдайына байланысты қорытынды шығарылады.

ПсихиатрияӨтініш берушілерде қандай да бір психиатриялық арулардың болуын сипаттайтын не-

месе патологиялық немесе оны бұзылу жағдайларынан іс-əрекетке қабілетсіздігі туралы клиникалық диагноздарға сəйкес медициналық мəліметтердің болуы қажет: куəлікке сəйкес кəсіби міндеттерді орындауға кедергі келтіруі мүмкін туа біткен немесе созылмалы, өткір де, сол сияқты ауруларда.

Психиатриялық ауруларымен ауыратын, аффективтік естен адасқан; тұлғалық бұзылу, психикалық бұзылуы, жүйкенің бұзылуы; мінез-құлықтың бұзылуынан пайда болған өтініш берушілер жұмысқа жарамдылығы туралы шешім шығарған қорытындысы бойынша жүргізуден кейін арнайы мамандандырылған мекемеде психиатриялық тексеруден өтеді.

Шизофрения, депрессия, тұлғаның бұзылуы немесе сандырақтау сырқатнамасы неме-се клиникалық диагнозы қойылған өтініш берушілер қалпына келтіру құқығынсыз жарамсыз деп қаралады.

Əлсіздік немесе неврастениялық, жағдайға уағдалы синдром кезінде; қысқа мерзімді психикалық соматикалы-уағдалы шалдығу кезінде, сауығудан кейін жəне қолдаушы терапияны қолданбаусыз жүйке-психикалық функцияларын толық теңелту кезінде тиісті психиатриялық тексерілуден кейін жарамдылыққа баға жүргізу алдында жəне психологиялық тестілеу, клиникалық тексерілу нəтижелері оң болу жəне OML/TML шектеулерімен жүктемелік сынама-ларды жақсы көндігу қабілеттілігі жағдайында үш ай откен соң жұмысқа жарамды деп танылады.

Нервтік-психикалық қызметтің жақсы əлеуметтік жəне кəсіби компенсациясы кезінде инфантилизмнің, акцентуацияның жекелеген, анықталмаған белгілері теріс медициналық қорытынды/тұжырымдама үшін негіз болып табылмайды. Өтініш берушіде бұрын анықталмаған үйлесімсіз мінез-құлықтық реакциялардың пайда болуы психологиялық тексеру үшін негіз бо-лып табылады. Медициналық психолог жеке басының ауытқулары мен жеке психологиялық ерекшеліктерін анықтаған жағдайда психиатрдың консультациясын тағайындайды.

Елеусіз ауытқулары болған жағдайда жарамдылық туралы қорытынды кəсіби қасиеттері, жұмыс өтілі, жұмыс тəжірибесі, орындалған жұмыстарының сапасы ескеріле отырып, шығарылады.

ПсихологияӨтініш берушілердің мамандық бойынша куəлікке сəйкес тиісті кəсіби міндеттерін атқаруға

кедергі келтіретін қандай да бір психологиялық ақаулары болмауға тиіс.Психологиялық тестілеу кезінде психологиялық жай-күйі жəнеавиация саласындағы кəсіби

жарамдылыққа когнитивті критерийлері бағаланады: зейін қою, жалпы ой əрекеті (сөйлеу жəне сандық), сандық ойлау/ ойда есеп жүргізу, жады көлемі, технологияны түсіну мүмкіндігі, кеңістікте өзін бағдарлау, жағдай бойынша бағдарлау, көңілді тарату, көп мəселелік режим, автоматизация жылдамдығы, психомоторлық координация. Психологиялық зерттеу өткізілетін арнайы психиатриялық жəне неврологиялық куəландырудың бір бөлігі болып табылады.

Өтініш берушінің психологиялық ауытқу бар екеніне күдік болған немесе оның бары анықталған жағдайда, өтініш беруші психологқа консультацияға жіберіледі. Бұған нақты адамның психикалық жарамдылығы немесе жеке тұлғалық ерекшеліктеріне байланысты күмəн келтіретін біріздендірілген тексерілген ақпарат айқын дəлел бола алады. Ақпарат көзі болып апаттар немесе авиациялық оқиғалар, оқыту немесе біліктілік тесттерін өткізу кезіндегі проблемалар, куəлікке тиісті қауіпсіздікті қамтамасыз етуді жүзеге асыруға қатысты қылықтар немесе мінез-құлық болуы мүмкін.

Неврология Өтініш берушінің куəлікке тиісті кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

неврологиялық ауыруы болмауы керек.Клиникалық-неврологиялық тексерудің негізгі мақсаты бұл созылмалы (үдемелі) (Паркинсон

ауыруы, амиотрофиялық склероз, шашыраңқы склероз) аурулардың белгілерін, транзиторлық бұзушылықтарды (эпилепсия, транзиторлық ишемиялық шабуыл, бас айналу) жəне басқа патологиялық ауытқушылықтарды, ауырудың белгілері ретінде анықтау.

Ауру тарихында 5 жылдан бері қайталамалы ұстамасы жоқ қояншық ауруының; емделу мерзімі 10 жылдан көп жəне ұстамасы жоқ қояншық ауруының; электроэнцефалографияның эпилептиформалық жəне баяу фокустық тербелістер бұзылысы; нерв жүйелерінің үдемелі немесе үдемейтін аурулары; естің бір реткі белгісіз жаңылуы; бас жарақатынан кейін естен айырылу; бас миының терең жарақаты; шеткері жүйке мен жұлынның зақымдануы клиникалық диагноздары немесе жазбалары бар өтініш берушілер – ЭЭГ-ні тəуліктік мониторлауды, эпилептологтың консультациясын қамтитын кеңейтілген медциналық куəландырудан өтеді.

Қояншық ауруы болжанған тұлғалар толық неврологиялық тексерістен, ЭЭГ-ні тəуліктік мониторлаудан өтуге, эпилептологтың кеңесін алуға тиіс. ЭЭГ-дегі эпилептоидтық белсенділік қояншық диагнозын растайды, ал оның болмауы диагнозды жоққа шығармайды. Қояншықтың расталған диагнозы өтініш берушінің жұмысқа жарамсыздығын анықтайды.

Этиологиясы анықталмаған бір реттік эпилептиформалық ұстама жағдайында, симптомдық қояншық жағдайында сараптамалық бағалау негізгі ауруға байланысты, бас миының көлемді барысымен, тамырлы бұзылыстармен, экзогендік уланумен, құрттық инвазиямен жəне басқа да аурулармен дифференциальды диагностика жүргізіледі.

Бас миы қан айналымының шиеленіскен бұзылулары түріндегі клиникалық белгілер жəне оның салдары, криздік ағыны бар бас миы қан айналымының бұзылулары нервтік-психикалық қызмет немесе неврологиялық зерттеу нəтижелері бойынша функциялары бұзылмай органикалық шамалы белгілер түріндегі қалдық құбылыстар толық қалпына келтірілгенге дейін ұшу үшін қары көрсетілім болып табылады.

Неврологиялық мəртебеде шашыраған микросимптоматика жəне жас диагноз жəне ұшуға жарамсыздығы туралы шешім шағыруға негіз болып табылмайды.

Жүйке жүйесінің органикалық ауруы (ісіктер, сирингомиелия, ұмытшақтық склерозы жəне біртіндеп күшейе түсетін сипаттағы басқа да аурулар); ОНЖ жұқпалы ауруларының күшті жəне созылмалы түрлері (энцефалит, арахноидит, менингит, миелит, нейросифи-лис, инфекцияның қалған көрінісі немесе функциясының ауытқуымен жүйке жүйесінің

(Жалғасы. Басы 13-14-беттерде)

(Жалғасы 16-бетте)

16 14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛРЕСМИ

интоксикациясы, ликвородинамикалық ауытқулары, діріл талмасымен); жүйке бұлшық еті аппаратының аурулары бар (миастения, миопатия, миотония, миоплегия) өтініш берушілер жұмысқа жарамсыз болып танылады.

Жұлын түбіршіктері, өрімдері, жүйке өзектері, жүйке түйіндері созылмалы ауыратын жəне зақымдалған, шеткі нейроваскулярлық синдромдары бар, омыртқа аурулары кезінде түбіршік жаншылған; функциялардың кəсіби міндеттерді атқаруға кедергі болмайтын елеусіз бұзылыстары бар омыртқаға, жұлын түбіршіктеріне, өрімдер мен жүйке өзектеріне жедел араласулардың салдары бар арыз берушілер жұмысқа жарамды деп танылады.

Омыртқааралық дискі жарығы алып тасталғаннан кейін, отаның сипаты мен отадан кейінгі кезеңнің ағымы ескеріле отырып, үш-алты айдан соң куəландыру жүргізіледі.

Бас миының орта дəрежеде соғылуын алған, бас сүйегі негізінің немесе субарахноидалдық қан кетуімен біріктіру сүйектерінің бір сызықпен сынуын алған өтініш берушілерге медициналық куəландыру алты айдан кейін, TML/OPL/OSL шектеуімен жарақаттан кейін 3 жыл ішінде, бас сүйек миының шайқалуын немесе жеңіл дəредеде соққысын алғандарға – жарақаттан кейін үш айдан соң жүргізіледі.

Талумен ілесетін ауру бар болу кезінде, жарамдылық негізгі аурумен анықталады. Тексеру кезінде эпилепсия, гипогликемикалық жағдайлар, жүрек-қан тамырларының аурулары, жүйке жүйесі, қан аурулары, эндокриндік аурулар шығарылады.

Синкопалды жағдайларға (талу) шалдыққан өтінішкерлер, жұмыстан (оқытудан) босаты-лады. Егеремделуден жəне бір айдан бастап бір жылға дейін бақыланудан кейін жағдайдың зарарсыз сипаты белгіленсе жəне синкопалды жағдайдың потенциалды ауыр механизмдері шығарып тасталса, дəрігерлік қорытынды беру мүмкіндігі қарастырылады. Жарамдылығы ту-ралы мəселелер кеңейтілген тексерулерден кейін немесе ауыстыру қорытындысы негізінде шешіледі. Берілген диагнозы диспансер бақылауынан жəне екінші рет тексеруден өткеннен кейін екі жылдан кейін алынады.

ОфтальмологияӨтініш берушілерде көздің көру қабілеті нашарлануынан туындаған, туа біткен немесе

созылмалы, өткір де, сол сияқты көз аурулары болмауы қажет, сондай-ақ жарақаттан кейін асқынулар, немесе көзге ота жасату əсерінен болған берілген куəліктерге сəйкес кəсіби міндеттерді орындауға зиянын тиігзбеуі қажет.

Өтініш берушінің көру қабілетінің көз қысымы, бинокулярлық фцнкцияны, түстерді дұрыс айыра білу, т.б. көру қабілеттеріне сəйкес көз ауруларының болмауы қажет.

Көз жітілігін тексеру қашықтықта кешілігін түзетусіз жəне түзетумен жүргізіледі; көз жітілігінің дəл анық көру қабылеті көрсетіледі.

Өтініш беруші өткізілген кемшіліктерді түзетулерге сəйкес 30-50 см қашықтықта N5 кестені (немесе баламалы кестені) оқуы қажет.

Өтініш берушілер үшін бір қалыпты көру қабілеті бар, түзету линзаларына сəйкес, көзілдірік немесе түйіскен линзалар көмегімен 0,7 бинокулярлық көру өткір түзету нүктесіне сəйкес жет-кен талаптары бойынша түзетілмеген өткір көруге қатысты белгіленбейді.

Өтініш берушілерге запастағы қолжетімді кемшіліктерді түзету көзілдірігі беріледі, онда қолайлы көріну функцисын қамтамасыз ететін жəне авиациялық мақсаттар үшін қолайлы болуы шарт; түйіскен линзаларды пайдалану кезінде үлкен қашықтықты көру қамтамасыз етілуі қажет; монофокальді, ыңғайлы болуы қажет. Осындай жағдайда VDL, VML, VNL, CCL шектеулері қойылады. Көзілдіріктің (линзаның) болуы жəне сапасы дəрігерлік қарау кезінде бақыланады.

Рефракция – өтініш беруші +6.0Д аспайтын гиперметропиямен; -8.0Д аспайтын миопиямен; 5.0Д аспайтын астигматизммен; 3.0Д аспайтын анизометропиямен оңтайлы түзетуге жеткен жағдайда жарамды болып табылады. 2.0-ден 3.0Д дейінгі, 3.0Д жоғары анизометропия кезінде жанаспалы линзаларды тағу қажет - шектеу CCL.

Түсті айырудың бұзылу диагнозы бұзылу типі, түрі, нысаны жəне VСL шектеуімен бұзылу дəрежесі көрсетіліп енгізіледі. Медициналық зерттеу нəтижелері пайдаланылатын аспаптың жəне/немесе əдістің нұсқаулығында көрсетілген тиісті нормалар бойынша арнайы бланкіде бағаланады.

Көру органының функцияларын өзгерпейтін жалған қанат тəріздес жарғақша, пингвекула, шағын халазион, конъюнктивтегі бірлі-жарым беткі жақ фолликулалары, жай блефариттер, бұлдыр конъюнктивиттер, қабақтың берішті өзгерістері жұмысқа жіберуге қарсы көрсетілім болып табылмайды.

Қабыну-бүліну сипатындағы көз алмасы аурулары, көз тамырларының ауыр аурулары, операция жасалатын, көз қызметі бұзылатын көз жарақаттары жұмысқа жарамсыздығын анықтайды.

Жасы келгендердің көз бұршағы ағаруы бастамасы үдеусіз, көз бұршағының шектеулі бұлдырауы, жарақаттық сипаттағы шыны тəріздес дене, жалған сары дақты нəрсіздену, бастапқы үдемейтін көру жүйесінің көру қызметін жеткілікті сақтаумен семуі бар тұлғалар жарамды деп танылады.

Көз бұршағы орнына даражемірлі интраокулярлы линза қондырып, катарактаның экс-тракциясы (екі көзге де отаны қоса) бойынша операция жасатқан медициналық сертификат иегерін жұмысқа жіберу көру қызметтерінің сақталуын ескере отырып, операциядан кейін 2 ай өткен соң жүргізіледі.

Көру органдарында лазерлі операциялар жасалғаннан кейін жұмысқа жіберу туралы мəселе көру қызметтерінің сақталу дəрежесін ескере отырып, операциядан кейін кемінде 2 ай өткен соң (қызметтегі пилоттар, үшін көздің ішкі тор қабағының лазерлі коагуляция жасалғаннан кейін – 4 аптадан кейін) жеке шешіледі.

Жоғары көзішілік қысым анықталған жағдайда, өтініш беруші диагнозды нақтылау (қатерсіз офтальмогипертензия, ашық бұрышты немесе жабық бұрышты, алғашқы немесе қайталама су қараңғылық жəне т.б.) жəне сəйкес келетін емді тағайындау үшін (сақтау немесе жедел) үшін глаукоматолог кеңесіне жүгінуге жатқызылады

Алғашқы кезеңдегі ашық бұрышты су қараңғылықпен жұмысқа жіберу тұрақты жергілікті гипотензиялық терапия кезінде көзішілік қысымды қалпына келтіру сəтінен бастап болады. Су қараңғылық бар өтініш берушілер көзішілік қысым мен көздің көруін өлшеу арқылы, көру шегін зерттеумен, көру нервісі дискілерін бағалау жəне қабылданылатын препараттардың жанама зи-янын бағалау жолымен кеңейтілген жүйелі түрдегі офтальмологиялық тексеруге жатқызылады.

Көздің қозғалғыш аппаратының олқылықтарын синоптофорда ашық немесе жасырын қылилық (гетерофория) болуын зерттеу əр медициналық куəландыру кезінде жүргізіледі. Көз қабағының салымен көздің қозғалтқыш аппаратының бұзылуы; салдық жəне қосарланған қилылық патологияны жойғанға дейін емдеу үшін көрсетілім болып табылады.

ОториноларингологияӨтініш берушінің сəйкес келетін куəліктің кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауына кедергі

келтіретін есту, иіс сезу, мұрын немесе тамақ қуыстарының, соның ішінде ауыз қуысының, тіс мен көмейдің фнукцияларының бұзылуы немесе туа біткен, жүре бара пайда болған, же-дел немесе созылмалы аурулары, сондай-ақ зақым алудан жəне отадан кейінгі асқынулары болмауға тиіс.

Куəлік бойынша өкілеттілігін қауіпсіз жүзеге асыру үшін есту деңгейі қанағаттанарлық болуы тиіс.

Сыбырлап сөйлеген жуан жəне жіңішкелік сөз тобын 6 метрден кем емес қашықтықта қабылдау жəне аудиометрия қорытындысы бойынша құлақтың естігіштігі бағаланады.

Аудиометрия шуды -20 до +100 дБ ауқымында125-тен 8000 Гц жиілікегі қарқындылықта қабылдауды белгілейді. Үндік аудиометрия өткізу кезінде өтініш беруші əр құлақпен бөлекестуді 500, 1000 немесе 2000 Гц жиілікте 35 дБ-дан аса немесе 3000 Гц жиілікте 50 дБ-дан аса сақтауы тиіс.

Есту функциясын анықтау кезінде, сөз топтарының жуан немесе жіңішке болып жатқызылғандығына қарамастан естудің ең шамалы көрсеткіштері қабылданады.

Жоғарыда көрсетілген нормалардан асатын есту қабілетін жоғалтқан жұмыс істейтін медициналық сертификат иелері сөзге жəне радиомаяктардың сигналдарына таңылатын типтегі тиісті біліктілік белгілеріне əуе кемесінің кабинасындағы қалыпты шуды шығаратын жəне еліктеме жасайтын шу аясында қалыпты есту қабілетіне ие болса олар жарамды болып табылады. Есту қабілетін практикалық тексеру оның қолданыстағы куəліктері мен біліктілік белгілеріне сəйкес, əуе кемесі экипажының кабинасында ұшуда сол типті əуе кемелеріне қатысты қолданыстағы куəліктері мен OAL шектеуімен біліктілік белгілеріне сəйкес жүргізіледі.

Арнайы жабдықты, соның ішінде кислородтық-тыныс алу аппараттарын кию мүмкіндігінің қанағаттанарлық дəрежесі бойынша операциялық емдеуден кейін жұмысқа жəне оқуға жарамдылығы туралы мəселе құлақты радикалдық операциядан кейін операция соңы қуысының толық жəне тұрақты эпидермизациясы мен есту қызметін сақталуы (тимпанопластика, стапе-допластика) кезінде жұмысқа жарамдылық мəселесі шешіледі.

Есту аппаратын пайдаланып, есту қабілеті бойынша талаптарға сəйкес келген жағдайда, мұндай аппарат есту қабілетін, жақсы төзімділікті қамтамасыз етуі жəне авиацияда қолдануға қолайлы болуға тиіс.

Шеке қуысының остеомасы ұшуды жақсы көтерген жағдайда жұмысқа қарсы көрсетілім болып табылмайды.

ЛОР-мүшелері функцияларын, тыныс алу жəне сөйлеу функцияларын бұзатын жəне арнайы жабдықты пайдалануға қиындық туғызатын бұзылулардан, аурулардан жəне опера-ция жасаулардан кейін мұрын қуысының жəне оның қосалқы қуыстарының, ауыз қуысының, жұтқыншақтың, көмей, түтіктердің немесе құлақтың тұрақты өзгерулері, кекештену, тіл мүкістігі немесе сөйлеу байланысын жүргізуге кедергі келтіретін басқа да сөйлеу ақаулары жұмысқа жарамсыздықты айқындайды.

Анық, сөзі түсінікті, бірақ кейбір дыбыстардың дұрыс берілмеуі жұмысқа кедергі емес.Көп тістер түсіп қалуынан шайнау қызметі бұзылған жағдайда жоспарлы тəртіпте протез

қою қажеттігі ұсынылады. Ортаңғы құлақтың созылмалы аурулары – эпи- немесе мезотимпанит кезіндегі жұмысқа

жарамдылығы туралы шешім емделуден оң нəтиже болған жағдайда шығарылады. Перфорация, құрғақ перфорация, дабыл жарғағындаңы əк қыртыстары (ол жақсы қозғалған, аудиограммамен расталған қалыпты есту кезінде) орнындағы аздаған тытықтар диагноз қоюға негіздеме береді.

Статокинетикалық тітіркендіргіштерге аса сезімталдық жұмысқа оқуға қарсы көрсеткіштер болып табылады.

ДерматологияӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін қандай да бір аурулары болмауға тиіс. Жеңіл түрдегі теңге қотыр, таралуы шектеулі қышыманың жалпы жағдайы жақсы болса,

жарамдылық туралы шешім қабылданады.ОнкологияӨтініш берушіде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

қандай да бір бастапқы немесе екінші реттік қатерлі аурулар болмауға тиіс.Қатерлі ісік анықталған жағдайда өтініш берушілер жарамсыз болып танылады. Қатерлі

ауруды емдеген соң өтініш берушілер жарамдылыққа тексеруді жүзеге асырар алдында оңды онкологиялық зерттеуден өтуі тиіс.

Мидағы қатерлі ісік клиникалық диагнозы бар өтініш берушілер медициналық сертификатты жаңарту құқығынсыз жарамсыз ретінде қарастырылады.

Мида метастаздар, ісу үдерісінің қайталануы, жалпылануы болмаған жағдайда қатерлі ісік болғанда организм функциясын толық жəне тұрақты өтелген жағдайда емдеу аяқталған соң алты айдан ерте емес мерзімде жұмысқа жіберу мəселесі қарастырылады (шұғыл, химиятера-пия, сəулемен емдеу, құрамдастырылған). Жұмысқа жіберу TML шектеуімен жүзеге асырылады.

Қатерсіз ісік анықталған жағдайда жоспарлы тəртіпте емдеу ұысынысымен тиісті куəліктің кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындау мүмкіндігі қарастырылады. Қатерсіз ісіктерді алып тастаған соң жұмысқа жіберу мерзімі операция ауқымымен жəне оның қорытындысымен анықталады. Қатерсіз ісіктер, сонымен қатар, сүйек-шеміршекті экзостоздар, түйінді жемсау, сарысулы өскіндер, қуықалды безі аденомасы, мастопатияоргандардың функциялары мен ауру синдро-мы бұзылу деңгейі бойынша бағаланады.

Өсу тенденциясы жоқ, киім мен аяқ киім киюге кедергі келтермейтін көлемі кішкентай қатерсіз ісіктер жұмысқа (оқуға) қарсы көрсетілім болып табылмайды.

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясында медициналық куəландыру қағидаларына 6-қосымша

3-класты медициналық сертификат алуға өтініш берушіге денсаулық жағдайына медициналық куəландыру бойынша қойылатын талаптар

Жалпы ережелерМедициналық сертификатты алуға өтініш берушілердің туа біткен немесе жүре пайда

болған ауытқушылықтары; белсенді, жасырын, асқынған немесе созылмалы аурулары не-месе еңбекке жарамсыз болмауға тиіс; жаралар, зақымдар немесе операция салдары; өз куəлігінің құқығын жүзеге асыру қауіпсіздігінің бұзылуына əкеліп соғатын функционалдық еңбекке жарамсыздығының осындай дəрежесін туғызуы мүмкін терапевтік, диагностикалық немесе профилактикалық мақсатта тағайындалған немесе тағайындалмаған дəрі-дəрмектік препаратты қолданғаннан əсері немесе жанама əсері болмауға тиіс.

Жүрек-қан тамырлары жүйесі Қоса беріліп отырған тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін қан-тамыр жүйелерінің қандай да бір аурулары біліктілігінен айыруға себеп бо-лып табылады.

Артериялық қысымның көтерілуі кезінде медициналық куəландыру артериялық қысымның көтерілу дəрежесі жəне артериялқы қысым кезіндегі қатерлердің айқындылық дəрежесі бой-ынша қарастырылады.

Артериялық қысым сынап бағанасынан 160/95 миллиметр жоғары болғанда, тұрақты сипатқа ие немесе нысана-мүшелердің зақымдануымен қатердің жоғары деңгейімен қоса жүретін артериялық қысым шамасы төмен өтініш беруші жұмысқа жəне оқуға жарамсыз деп танылады.

Артериялық қысым сынап бағанасында 160/95 миллиметр жəне одан жоғары болып тіркелген (Артериялық қысым тəуліктік мониторлау нəтижелері бойынша) жəне дəрі-дəрмектік емес немесе жұмыстан қол үзбестен қолдануға рұқсат етілген дəрі-дəрмекпен емдеудің көмегімен өзгертілетін өтініш берушілер дəрі-дəрмекпен емдеуді дұрыс таңдап алған соң жұмысқа жарамды, бірақ оқуға жарамсыз деп танылады.

Дəрі-дəрмекпен емдеуді таңдау мамандығы бойынша жұмысынан шеттете отырып, кем дегенде 2 апта жүргізіледі. Жұмысқа жіберілген кезде артериялық қысымның тəуліктік мониторлау нəтижелері бойынша өткізілетін іс-шаралар əсерінің тұрақтылығы, қатер фак-торлары, тағайындалатын дəрі-дəрмектердің жанама əсерлері, жүктемелік сынамаларға төзімділігі ескеріледі.

Авиадиспетчердің оқуын оқып жатқан тұлғалар үшін артериялық қысымның рұқсат берілген деңгейі сынап бағанасының 140/90 миллиметрінен төмен.

Төменде аталған өткізгіш жүйе немесе ырғақтың төмендегідей бұзылуымен ТML өтініш берушінің жарамдылығы туралы шешім жүктемелік сынамалар мен кардиологтың кеңесімен кеңейтілген кардиологиялық тексеруден кейін қанағаттанарлық нəтиже болған кезде қабылданады: қойнау-жүрекшелік түйіннің өтпелі немесе тұрақты бұзылуын қосқанда ырғақтың суправентрикулярлық бұзылуы; жыбырлақ ырғақсыздық; кең жəне тар кешенді та-хикардия; симптомсыз синустық брадикардия; симптомсыз синустық тахикардия; симптом-сыз оқшауланған бірыңғай пішінді суправентрикулярлық немесе вентрикулярлық эктоптық кешендер; электрокардиограммадағы Бругада феномені; Мобиц-1, Мобиц-2 түріндегі атриовентрикулярлық құрсау; Гис будасы оң сабақтарының толық емес құрсауы; Гис будасы сол сабақтарының толық құрсауы; электр осінің сол жаққа тұрақты ауытқуы; QT аралығының симптомсыз ұзартылуы.

Абляция жүргізілген өтініш берушілер кем дегенде бір жылға ТML-ды шектей отырып, қанағаттанарлық нəтиже көрсетіп отырған электрофизиологиялық зерттеу нəтижелері бой-ынша екі айдан кейін жұмысқа (оқуға) жарамды деп танылады.

Жоғарыда аталмаған бета-адреноблокаторларды қабылдаған кезде қалыптандыруға келетін ЭКГ (-SТ жəне -T) қарыншалық кешенінің шеткі бөлігінің тұрақсыз өзгерістері бар жүректің өткізгіштігі мен ырғағы бұзылған, шағымданбаған өтініш берушілер жұмысқа жа-рамды деп танылады.

Миокард ишемиясына күдік кардиологиялық зерттеу жүргізуді талап етеді. Жүрек қыспасына қарсы дəрі-дəрмек қабылдаумен бақыланатын стенокардия медициналық сертификат алуға жəне/немесе ұзартуға кедергі болып табылады.

Өтініш берушінің жай-күйі тексеріліп, кардиологиялық тексеру жүргізу кезінде куəлікпен берілген құқықтарын қауіпсіз жүзеге асыруға кедергі келтірмейді деп бағаланған жəне танылған, операциядан кейін 6 ай өткен, жүрек-қан тамырлары жүйесі ауруының барлық қауіп-қатері ескерілген, белгілер жоқ жəне жүрек қыспасына қарсы дəрі-дəрмектер қабылдау талап етілмеген, ТМL шектей отырып, медициналық сертификатты əрбір ұзарту кезінде кардиологиялық тексеру жүргізілетін кеңейтілген кардиологиялық тексеру нəтижелері оң болған (эхоЭКГ, Брюс протоколының 4-сатысының жүктемесімен ЭКГ, кардиологтың бағалауымен коронарлық ангиография) жағдайды қоспағанда, тəж артериясын хирургиялық ауыстырған немесе ангиопластика (стентпен немесе онсыз) немесе жүрекке кез келген басқа операция жасаған немесе анемнезінде миокард инфаркты тіркелген немесе жұмысқа қабілеттілігін жоғалтуға əкелетін басқа кардиологиялық ауруы бар өтініш берушілер жарамсыз деп таны-лады. Өтініш берушілер авиадиспетчерге оқуға жарамсыз деп танылады.

Қос жармалы жəне қолқа қалқаншалары біркелкі жəне айтарлықтай регургитациясы кезінде ТМL шектей отырып, кем дегенде бір жылға жіберу эхокардиография жəне жүктеме сынама-ларынан кейін жүргізіледі қолқа кемістігі кезінде өрлеме қолқа патологиясының болмауы жəне қос жармалы кемістік кезінде миокарданың қанағаттанарлық жиырылғыш қызметімен сол қарыншаның ұйғарынды көлемдері жағдайында жүктемелік сынамалардан кейін жүргізіледі. Əрі қарай жыл сайынғы кеңейтілген кардиологиялық зерттеу жүргізіледі.

Даму кемістіктері, артерия аурулары (эндартериит, атеросклероз), атеросклеротикалық ок-клюзия, қан тамырының кеңейіп кетуі, көктамырдың варикоздық кеңеюі, (олардың жарылып кету қаупімен түсін үстіндегі тері жұқарып кеткен кезде трофикалық бұзылулар мен қан айналымының қалпына келмеуі), тромбофлебит, қан тамырларының аурулары мен жарақаттарының, сондай-ақ қан айналымының, лимфа айналымының, трофикалық бұзылумен ауырсыну синдромы-мен жалғасатын операциялар,сонымен қатар, емдік мақсатта антикоагулянттарды қабылдау жұмысқа қарсы көрсетілім болып табылады. Медициналық сертификатты жаңарту мəселесі зертханалық көрсеткіштер қалпына келтірілген кезде, қан айналымы жəне лимфаайналуы өтелген кезде, ауру синдромы болмағанда, профиликтикалық мақсатта антикоагулянтті тера-пияны қабылдаған кезде қалыптың жағдайдың 6 айынан ерте емес мерзімде емдеу нəтижесі бойынша кеңейтілген медициналық тексеруден соң (хирургиялық, консервативтік) шешіледі. Өтініш берушілер авиадиспетчерге оқуға жарамсыз деп танылады.

Атеросклероздық емес сипаттағы жүрек аурулары: асқынған жəне жіті баяу өтуші ауру-лар немесе бастан кешірілген ырғақ пен өткізгіштігі бұзылуы айрықшаланған ауру, сəл жəне

айқын айрықшаланған жүрек құрамалы қуыстануы, функциясының бұзылуы айрықшаланған дилатациялық, гипертрофиялық жəне рестриктивті кардиомиопатия – авиадиспетчерге оқуға қарсы көрсетілім болып табылады.

Аяқ тамырларының асқынбаған түйнеліп кеңеюін жоспарлы жедел емдеген соң жұмысқа жарамдылығы туралы мəселе кеңейтілген медициналық тексеру нəтижелері бойынша опера-циядан кейін 6 аптадан соң шешіледі.

Тыныс алу органдары жүйесі Өкпе функциялары қатты бұзылған өтініш берушілер жарамсыз деп танылады. Жарамды

деп тану өкпе функциялары қалпына келтірілген жəне зерттеу нəтижелері бойынша жай-күйі қанағаттанарлық болған жағдайда жүргізіледі.

Қызметтердің айқын бұзылуымен жəне/немесе асқынуға бейім тыныс алу мүшелерінің ауру-лары: бронх демікпесі, бронхоэктаздық ауру, белсенді саркоидоз, сыртқы тыныс алу қызметінің айқын бұзылуымен созылмалы обструктивті өкпе ауруы (СОӨА), ұйқының обстурктивті апноэсы синдромы, кеуде қуысы органдарында ірі шұғыл араласу, пульмонэктомия жұмысына (оқытуға) қарсы көрсетілім болып табылады. Белсенді саркоидоз жəне ұйқының обстурктивті апноэсы синдромы кеңейтілген кардиологиялық тексеруді қажет етеді.

СОӨА-мен өтініш берушілер шектелген пневмосклерозбен ремиссия кезінде жəне ты-ныс алу функциясын сақтай отырып, шектеусіз жұмысқа жіберіледі, тыныс алу функциялары қалыпты болған кезде медициналық сертификатты əр жаңартқан сайын тыныс алу жəне жүрек-қан тамыр жүйелерін кеңейтілген зерттеумен TML шектеу қолданылады.

Көкірек ағзасын ығыстырусыз жəне сыртқы тыныс алу функциясы бұзылмаған немесе қалыпты бұзылған туберкулезбен ауырғаннан кейін клиникалық сауыққан немесе қалдық құбылысы қалған (шектеулі фиброз, қабыршақтанбау ошағы, бөлікаралық немесе өкпеқап жабысқағы, апикальды немесе өкпеқап қатпар) тұлғалар жұмысқа жіберіледі (оқытуға сыртқы тыныс алу функциясы бұзылмаған өтініш берушілер жіберіледі).

Тыныс алу органдары туберкулезінің белсенді түрлерімен ауыратын немесе айқын қалдық өзгерістері бар өтініш берушілер жұмыс істеуге (оқуға) жарамсыз деп танылады. Өтініш беруші жұмысқа қайтаруға толық клиникалық сауықтырылып, еңбекке жарамсыздық парағын жапқаннан кейін жұмысқа жіберуге рұқсат беру туралы туберкулезге қарсы диспансердің қорытындысын ұсынады.

Көкірек қуысы жəне көкірек орталығы аурулары, даму кемістіктері, кеуде қуысы жəне диафрагма аурулары, жарақат салдары бойынша, клиникалық белгілері жоқ, жүрек тамыр-ларынан алыс, өкпе ұлпасы мен көкірек қабырғасында бөтен дене кездескен жағдайда, жарақаттық пневмоторакс кезінде операциядан кейін 3-6 ай бойы өтініш берушілер шұғыл араласу салдары тыныс алу жəне жүрек-қан тамыр жүйесін кеңейтілген зерттеу нəтижелері бойынша куəландыру құқығын қауіпсіз жүзеге асыруға кедергі келтірмегенше жұмысқа (оқуға) жарамсыз деп танылады.

Ас қорыту жүйесі Өтініш берушінің қоса беріліп отырған өкілеттіктерді қауіпсіз орындауға кедергі келтіретін

асқазан-ішек трактісінің функционалдық немесе құрылымдық органикалық аурулары болмауға тиіс. Тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі келтіретін ас қорыту

жүйесінің қандай да бір функционалдық немесе құрылымдық органикалық аурулары біліктілігінен айыруға себеп болып табылады. Еңбекке қабілеттілігін жоғалту қаупімен, атап айтқанда, стриктура, тарылу немесе компрессия салдарынан обструкциясы бар асқазан-ішек трактісінің хирургиялық араласуы немесе аурудың қандай да бір салдары бар өтініш берушілер денсаулық жағдайы бойынша жарамсыз деп бағаланады.

Асқазан-ішек трактісінің келесі патологиялары бар өтініш берушілер: дəрі-дəрмекпен емдеуді талап ететін қайталанатын диспепсиялық бұзылулар; ойық жара ауруының асқынуы (қайталану, қан ағуы, перфорация, пенетрация); белсенді сатыдағы гепатиттер, белсенділігі жоғары немесе орташа дəрежедегі созылмалы гепатиттер (кез келген этиологиядағы); бауыр циррозы; симптомдық өт қабына тас байлану немесе көптеген кішкентай тастар-мен симптомсыз ауруы; асқынған немесе созылмалы панкреатиттер мен холециститтер; ішектің асқынған немесе созылмалы қабынып ауруы; тік ішек аурулары мен параректалды жасұнық (операциялық емдеуден кейін қайталамалы тік ішектің түсуі мен анальды қысқыш жеткіліксіздігімен жалғасатын жиі асқынатын); органдарды ішінара хирургиялық толық немесе алып тастау немесе қандай да бір органды алып тастауды немесе органдардың бірінің функ-циясы бұзылуын қоса есептегенде, асқазан-ішек трактісіндегі болған хирургиялық араласудан кейін жұмысқа қабілеттілікті шектейтін белгілер жойылғанға дейін өтініш берушілер жұмысқа жарамсыз ретінде қарастырылады.

Жұмысқа жарамдылығы сəтті өткізілген емдеу немесе болған хирургиялық араласудан толық жазылған соң жəне кеңейтілген гастроэнтерологиялық зерттеудің қанағаттаралық нəтижелері бойынша қарастырылады.

Симптомсыз жалғыз ірі таспен холецистолитиаз болған жағдайда оны жоспарлы тəртіпте алып тастау бойынша іс-шара өткізу ұсынылады, ТML шектеу беріледі.

Ішектің созылмалы қабынуы ауруымен ауыратын өтініш берушілер 3 жыл бойы 1 жыл TML шектей отырып, егер ауру белгіленген ремиссияда тұрса, жағдайы қалыпты болып, жүйелі əрекет ететін стероидтарды қолдану қажеттілігі болмаса жарамды болып танылады.

Ішектің түйіліп қалуы жойылмағандықтан айқын клиникалық белгілері бар жабыспа аурула-ры болғанда өтініш берушілер жарамсыз болып танылады. Долихосигма клиникалық белгісіз жарамсыздық туралы шешім үшін негіздеме болып табылмайды.

Кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі келтіретін диагностикаланған жарық, еңбекке қабілеттілігін шектейтін белгілер жойылғанша біліктілігінен айыруға себеп болып табылады. Ауырсыну синдромы мен жарығы түсу қаупі болмағанда шаптағы жарық жəне құрсақ қабырғасындағы жарықты хирургтың кеңесінен кейін жоспарлы түрде шұғыл емдеу ұсынылады, осы жағдайда ТML шектеу беріледі. Кіндік жарығын операциялық емдеу айғағы ауырсыну синдромы болып табылады.

Зат алмасудың бұзылуы жəне эндокриндік жүйе Өтініш берушіде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

функционалдық немесе органикалық сипаттағы зат алмасу немесе эндокриндік бұзылулар болмауға тиіс.

Эндокриндік жүйенің қандай да бір функционалдық немесе құрылымдық органикалық ау-ралары, тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін ас қорыту жəне зат алмасу бұзылулары біліктілігінен айыруға себеп болып табылады.

Зат алмасу немесе эндокриндік бұзылулары бар өтініш берушілер кардиологиялық тексеруді қоса есептегенде кеңейтілген медициналық куəландыру нəтижелері бойынша гор-моналды аядағы тұрақты жағдайын көрсеткен жағдайда жарамды деп танылады.

Эндокриндік жүйе ауруларының көрсетілген формаларымен ауыратын, соның ішінде 1 типті қант диабетімен (инсулинге тəуелді) ауыратын өтініш берушілер жұмысқа (оқуға) жарамсыз деп танылады. Инсулинмен немесе басқа гипогликемикалық дəрі-дəрмекпен үнемі емделуді қажет ететін жəне қан құрамындағы қантты толық бақылауға қол жеткізілгенше, инсулинге тəуелді 2 типті қант диабетімен ауыратын өтініш берушілер жарамсыз деп танылады. Гипогликемияны туындататын дəрі-дəрмектік препараттарды қолданбастан көмірсутекті алмастыру толық өтелгенде жұмысқа жіберу жүзеге асырылады. Ингибиторлар альфа-глюкозидазы (глюкобай) жəне/немесе бигуанидтер топтарынан (метформин) диетаға толықтыру ретінде диабет дəрі-дəрмектеріне қарсы қолдануға рұқсат беріледі.

2 түрдегі қант диабеті алғаш рет анықталған кезде медициналық сертификаттың иесі екі айға дейін қарауға жəне емдеуге жатады. Жұмысқа жіберу қан тасырлы артерия, ми, шеткі тамырларының ангиопатиясы, бүйрек тамырларының, көз торының, катарактаның дамуы сияқты асқынуларға жол бермес үшін кеңейтілген куəландырудан соң шешіледі.

Айқындылығы кез келген деңгейдегі эндокриндіжүйе ауруымен ауыратын пилотқа оқитын өтініш берушілер жарамсыз болып танылады.

Қанда қант азаюы, бүйрек глюкозуриясы анықталған жағдайда авиация қызметкерлері тұлғасы кеңейтілген тексеру өтуге тиіс.

Қалқанша безінің 1 жəне 2-дəрежесінде эутироидты диффузиялық үлкеюі жəне көмірсуға шыдамдылығының бұзылуы диагнозды белгілеу үшін негіз бола алмайды.

Қалқанша без қызметтерінің бұзылуы кезінде өтініш берушіні жұмысқа жіберу туралы шешім қалқанша без гормондарын жыл сайын бақылай отырып, тұрақты эутиреоидтық жағдайға жетіп, емделгеннен кейін үш айдан бұрын емес мерзімде қабылданады: тиреотоксикозда – жұмыс кезінде дəрі-дəрмекті қолданбаған жағдайда, гипотиреозда – дəрінің мөлшерленген дозасын тұрақты қабылдау жағдайында.

Артық дене салмағы бар тұлғаларға экзогенді-конституционалдық семіруді белгілеу үшін тексеру жүргізіледі. Семіру деңгейі Кетле бойынша дене массасы индексі ДМК бойынша дене салмағын бағалауға сəйкес белгіленеді.

ДМК>35,0 өтініш берушілер артық салмақ тиісті куəліктің құқықтарын қауіпсіз жүзеге асыруға кедергі келтірмейді жəне метоболизмдік синдромының даму қаупін бағалау бойынша қанағаттанарлық нəтижелер кезінде жəне тиісті куəлік құқығын қауіпсіз жүзеге асыруға кедергі келтірмейді деген талаппен жарамды деп танылады. Метоболизмдік синдром кезінде – жүрек-қан тамырлары аурулары даму қатері факторы болып табылатын метаболистік, гормоналдық жəне клиникалық бұзылулардың кешені, артериялды қан қысымы көтерілген кезде висцералдық май массасын ұлғайтылады, көмірсутекті, липидті, пуринді алмасуды бұзатын инсулин мен гиперинсулинемияға шеткі тіннің сезімталдылығын төмендетеді.

Симптомдық (екінші рет) семіру кезінде эндокринді ми генезі жарамдылығын бағалау негізгі ауру бойынша жүргізіледі.

ГематологияӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін гематологиялық аурулар болмауға тиіс.Анемия сияқты гематологиялық бұзушылықтары бар өтініш беруші жарамдылығын бағалау;

коагуляцииның бұзылуы, геморрагиялық немесе тромботикалық бұзушылық; лейкемия; по-лицитемия, гемоглобинопатия; лимфа түйінін айтарлықтай ұлғайту, көкбауырдың ұлғаюы кеңейтілген тексеру жəне гематологтың кеңесінен кейін жүргізіледі.

Бұл жағдайда жұмысқа жарамдылық аурудың қатерсіздігін белгілеу, жағдайын тұрақтандыру, ілеспе патологияның, көп қан ағу эпизодтарының немесе айтарлықтай тромб түзілуі болмаған кезде қарастырылады.

Қанның жүйелі аурулары оқуға жарамдылығы туралы шешім қабылдау үшін негіздеме болып табылады.

Ходжкин лимфомы кезінде ем аяқталған соң аурудың жоқтығы расталғаннан кейін; патологиялық ремиссияны көрсете отырып жəне асқынған инфекциялық үдерісті, лимфоидты жүйенің басқа қатерлі патологиясын қалпына келтіре отырып жүргізілген емдеуден кейін; ұшу қауіпсіздігі үшін мəні бар емдеудің (жүрек уыттылғы, жүйке уыттылық) жанама əсерінсіз толық ремиссия орнату кезеңінде асқынған жəне созылмалы лейкемия кезінде - TML шектей отырып, жұмысқа жіберу туралы шешім шығарылады, егер осыған ұқсас біліктілігі бар авиадиспетчер куəлігімен оған берілген құқықтарды орындау барысында куəлік иесіне тікелей жақын болса.

Тромбоэмболикалық асқынулар мен инсульттардың қатеріне алғашқы эритроцитоз жарамсыздықты белгілейді.

Емделу тұрақты (10 күнтізбелік күннен аз емес үзіліспен 3 рет) нəтиже берген (əйелдерде литрге 120 гемоглобиннен аз емес, еркектерге литрге 130 гемоглабиннен аз емес) қатерсіз (қансыраудан болатын анемия, теміртапшылықты) анемия, орны толтырылған гемоглобин дерттері жəне қайталануға бейім емес геморрагиялық диатез жағдайлары жұмысқа (оқытуға) қарсы көрсетілім болып табылмайды. Емдеуге келмейтін анемия авиадиспетчерге оқуға жа-рамсыз деп танылады.

Антитромбоцитарлық дəрі-дəрмектерді (аз мөлшердегі ацетилсалицил қышқылы) жұмыс (оқу) үшін қарсы көрсетілім болып таылмайды, бұл жағдайда антикоагулянтті дəрі-дəрмектерді (гепарин, кумарин, варфарин) жəне клопидогрельдң қабылдау кезінде жұмыс пен оқуға жарамсыздығы туралы шешім шығарылады.

Несеп-жыныс жүйесіӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін нысып-жыныс жүйесінің функционалдық немесе құрылымдық аурулары болмауға тиіс.

Несеп-жыныс жүйесі органдарында жүргізілген аурудың өзінің немесе хирургиялық араласудың жұмысқа жарамсыздықты, сонымен қатар, тарылу немесе жаншылумен шартталған обструкцияларды тудыруы мүмкін қандай да бір қиыншылықтары бар өтініш білдірушілер жа-рамсыз ретінде қарастырылады.

Бүйрекке, зəрағарға, қуыққа, несеп жолына операция жасалғаннан кейін жұмысқа қайта шығу мəселесі операциядан кейін 3 айдан соң қарастырылады.

Медициналық куəландыру кеңейтілген урологиялық тексеру нəтижелері бойынша жүргізіледі, жарамдылық туралы қорытынды үдерістің жүру барысына қарай, артериялық қан қысымы деңгейіне, бүйрек қызметінің сақталуына қарай шығарылады. Гемодиализге айғақтар біліктіліктен айырады.

Жұмалақты алып тастау операциясын жасатқан тұлғалар (құрсақ кідірісі, жұмалаққа хирургиялық операция жасау, эктопия)шəуетбау күретамырлары қалыпты ұлғайғанда (көктамырдың айрықшаланған канглометрінсіз, олардың құрсақ тығыршығына күш салған кездегі айтарлықтай ұлғаюы), гипоспадияның бас тəріздес формасы кезінде оқуға жарамды деп танылады.

Бүйрек жəне несеп-жыныс органдарының түберкулезі, пиелонефрит, цистит, уретрит, простатит сияқты арнайы жəне арнайы емес этиологиялық несеп-жыныс органдарының со-зылмалы қабыну ауруларын белсенді қабынуы кезінде оқуға жарамсыздығы анықталады.

Несеп-жыныс органдары туберкулезін емдегеннен кейін (консервативті, жедел) толық клиникалық емделіп, жұмысқа рұқсат беру туралы туберкулезге қарсы диспансердің қорытындысын алғаннан кейін жұмысқа (оқуға) жіберіледі.

Гипертониялық синдромды жəне бүйрек функциясы бұзылған емделушілер жарамсыз болып табылады жəне алты айға емделуге жатады, осы жағдайда өтініш берушілер оқуға жарамсыз болып табылады.

Туғаннан бір бүйрегі бар немесе этиологиясы бойынша кейін пайда болған бір бүйректі өтініш берушілер жалғыз бүйректің функциясының күйіне қарай ұлғайтылған урологиялық тексеру қорытындысы бойынша бағаланады.

Бүйректің бұзылуы қайталама сипатта болса куəландыру негізгі сырқат есебінен жүргізіледі. Тасты бір рет кетіргеннен кейін, тас түспей бүйрек шаншыған, бүйректің шаншуы

қайталанған кезде медициналық сертификат иелері емделгеннен кейін бүйрек қызметінің зертханалық жəне құрал-сайман арқылы тексеру көрсеткіші қалыпты болған кезде бес жыл бойы жұмысқа жарамды болады. Қуықтағы зəр тасы диагнозы белгіленген кезде жедел түрде емде-уге ұсыныс беріле отырып, жұмысқа (оқуға) жарамсыздығы туралы қорытынды шығарылады. Қуықтағы зəр тасы ауыруын инвазивті емес əдіспен емдеген кезде (соның ішінде экстра-корпоральды литотрипсиядан кейін) емделгеннен кейін кем дегенде бір айдан соң жұмысқа жіберіледі, қуықтағы зəр тасын хирургиялық жолмен емдеген кезде ұлғайтылған урологиялық тексеру қорытындысы бойынша бүйрек функциясының зертханалық жəне құрал-сайман арқылы тексеру қорытындысы қалыпты болған кезде үш айдан кейін шектеусіз жұмысқа жіберіледі.

Қуықалды безінде тасы бар өтініш берушілер клиникалық ауруларсыз жұмысқа жарамды болып табылады.

Жұқпалы аурулар Өтініш берушінің тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін қандай да бір жұқпалы аурулардың клиникалық диагноздары болмауға тиіс.АИТВ-оң өтініш берушілер біліктілігінен айырылады. TML шектеуімен жарамдылығын

тану қалыпты, үдемелі емес кезеңдегі жеке тұлғалар үшін кеңейтілген медициналық тексе-ру жəне мамандандырылған медициналық ұйымда вирустық жүктемені жəне ИКАО рұқсат ететін препараттармен жарамды емді бақылау арқылы тұрақты тексеру қорытындысы бойынша қарастырылады. ЖИТС ауруын жəне ЖИТС-қауымдастырылған кешенді анықтау біліктілігінен айырады.

Өтініш берушіде венерологиялық аурулар анықталған немесе күдіктенген кезде диагноз-ды растау жəне емдеу мамандандырылған мекемеде жүргізіледі. Жұмысқа жарамдылығы жөніндегі мəселе аурудың асқынған кезеңінде тері-венерологиялық диспансерде емделгеннен кейін, дерматовенерологтың қорытындысын ескере отырып қарастырылады. Асқыну кезінде (эпидидимит, простатит, артрит, жатырдың қабынуы) жарамдылығы туралы қорытынды тиісті ауру бойынша шығарылады.

Акушерлік жəне гинекологияӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

функционалдық немесе құрылымдық акушерлік жарақаттары немесе гинекологиялық ау-рулары жоқ.

Өтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін функционалдық немесе құрылымдық акушерлік жарақаттары немесе гинекологиялық ауру-лары болмауға тиіс.

Функционалдық бұзылуы бар (метроррагия, ауыру) əйел жыныстық органдарының даму кемістіктері; эндометриоз, симптомдық жатыр миомасы, созылмалы гинекологиялық аурулардың жиі асқынуы (1 жылда 3 реттен көп) жəне қызметінің бұзылуы; жыныс мүшесінің 3-дəрежесінде түсу жəне төмендеуі; қуықжыныс жəне ішекті-жыныс жыланкөзі; артқы тесік қысқыш қызметі бұзылуымен бұтаралық айырылу жұмысқа (оқуға) жарамсыз деп тануға негіз болады.

Жатыр мойындағы аурудың (жалақ жарасы, эндоцервицит, жалақ жаралы эктропион, дис-плазия) жіті кезеңін емдегеннен кейін жұмыстағы пилоттар мен бортсеріктер 3 аптадан 3 айға дейінгі мерзімге ұшудан шеттетіледі. Əйел жынысы аумағындағы көлемі 5 см үлкен жылауық ісігі жедел емдеуге жатады. Əйел жынысы аумағындағы ауруды хирургиялық емдегеннен кейін авиациялық персонал тұлғаларын жұмысқа қайта түсуі лапароскопиялық операция кезінде операциядан кейін 4-6 апта өткен соң, лапаротомиялық операция кезінде (асқынусыз) опера-циядан кейін 2 ай өткен соң қарастырылады.

Симптомсыз жатыр миомасы, эндометриоз, көлемі 5 см асатын эндометриялық жəне фолликуллярлық ісік, кіші жамбаста қызметінің бұзылуынсыз жабысқақ жəне түйілу процесінің болуы, жатыр денесінің жəне оның қосалқысының болмауға, жатырдың немесе қынаптың бол-мауы жəне оның жетілмеуі біліктілігінен айыруға негіз бола алмайды.

Овариалдық-етеккір циклы бұзылған сертификат иелері жұмыстан шеттетусіз тексеруге жəне емдеуге жатқызылады.

Жүктілік кезінде əйел ТML шектей отырып (оның келісімімен жəне жауапкершілігінде) жүктіліктің 12 аптасынан бастап 26 аптасының аяғына дейін жұмысқа жарамды деп танылады, егер осы сияқты біліктілігі бар авиадиспетчер куəлігімен берілетін құқықтарды қауіпсіз жүзеге асыру баорысында куəлік иесіне жақын болса. Бұл ретте əйелдің қолына ұшу кезінде орын алуы мүмкін жүктілік ауыртпалықтары туралы жазбаша ұсынымдар беріледі. Жүктіліктің 27 аптасынан бастап медициналық сертификаттың қолданысы тоқтатылады.

Босанғаннан кейін, абортпен аяқталған жүктілік кезінде жұмысқа қайта түсу акушер-гине-колог дəрігердің қорытындысы жəне медициналық куəландыру нəтижелері бойынша жүзеге асырылады.

Тірек-қозғалу аппаратыӨтініш берушіде тиісті куəлігіне қарай кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін туа

біткен, сондай-ақ жүре пайда болған сүйек-бұлшық ет аурулары болмауға тиіс.

Өтініш берушінің физикалық дамуы жəне бойының дене массасына сəйкес келуі дененің теңбе-тең дамуы кезінде Кетле бойынша ИМТ арқылы есептеледі. Физикалық дамуын бағалау кезінде жасы (организмнің қарқынды дамуы кезінде дене массасы бойынан кеш дамуы мүмкін), кемінде 25 пайыз дене массасының дефициті физикалық жағынан жеткіліксіз даму болып есептелуі мүмкін.

Инфантилизм кезінде оқуға жарамдылық мəселесі эндокринологпен консультациядан кейін шешіледі.

Өтініш берушінің отырған жағдайда бойы жеткілікті, қолы мен аяғының ұзындығы сəйкес, бұлшық етінің күші болуға тиіс.

Саусақ ұшының болмауы, оң қолындағы бірінші немесе екінші саусағының болмауы, толық құрысуы немесе қозғалмауы, сондай-ақ сол қолдағы бірінші саусақтың болмауы (бірінші саусақта тырнақ жабындысының болмауы жəне басқа екі саусақта жабындының болмауы саусақтың жоқтығына теңестіріледі) жұмыс істеуге жарамсыздықты тану үшін негіз болып табылады.

Остеоартроз құбылысынсыз жəне табан функциясын сақтай отырып кез келген деңгейдегі майтабандылық жұмыс істеу (оқу) үшін кедергі болып табылмайды.

Бұлшық етке, сіңірге, байламдарға, сүйектерге жəне буындарға операциядан кейін жұмысқа жарамдылық олардың функциялары қалпына келтірілгеннен кейін анықталады.

Операциядан бас тартқан жағдайда жəне асқынбаған үйреншікті шығып кетулерді, жалған буындарды шұғыл емдеу көрсетілімдері кезінде өтініш берушілер оқуға жарамсыз болып танылады.

Рентгенологиялық жолмен анықталған, бірақ клиникалық сипаттары жоқ омыртқалардың шеттерінің өсуі, олардағы бірлі-жарым тікен тəріздес өсінділер, бойлық сіңірдің тығыздануы түріндегі омыртқадағы морфологиялық өзгерістер диагноз қоюға негіздеме болып табылмайды.

Омыртқа туберкулезі кезінде (үрдіс фазасына жəне функционалдық жағдайына қарамастан) жартылай таюы бар омыртқа денелерінің сынуынан кейін мəлімдеушілер жарамсыз деп та-нылады.

Омыртқаның компрессиялық сынығынан кейін жəне омыртқаға ота жасалғаннан кейін, көлденең, қылқанды өсінділер сынғанда функцияның бұзылуы жəне ауырсыну синдромы жоқ болған жағдайда сауыққан соң өтініш беруші жұмысқа (оқуға) жіберіледі. Жамбас сүйектерінің шоғырланған сынулары кезінде куəландыру жарақат алғаннан кейін 3-6 айдан кейін жүргізіледі.

Патологиялық кифоздың барлық түрлері жұмысқа (оқытуға) жарамсыздығын белгілейді. Патологиялық кифозға «дөңес арқа» (мүсін түрі) жатпайды. Дифференциалды диагностикалау үшін омыртқаның рентгенографиясы тағайындалады.

Буындардың ауруларында жəне ауру бетінің тіндері жалғанған жүйелері ауруларында мүшелердің бұзылу функциялары көрсетілмеген ауруларда көрсетілген мүшелердің жəне буындардың функционалды жағдайына байланысты қорытынды шығарылады, осыған орай, өтініш берушілер авиадиспетчерге оқуға жарамсыз деп танылады.

ПсихиатрияӨтініш берушілерде қандай да бір психиатриялық арулардың болуын сипаттайтын не-

месе патологиялық немесе оны бұзылу жағдайларынан іс-əрекетке қабілетсіздігі туралы клиникалық диагноздарға сəйкес медициналық мəліметтердің болуы қажет: куəлікке сəйкес кəсіби міндеттерді орындауға кедергі келтіруі мүмкін туа біткен немесе созылмалы, өткір де, сол сияқты ауруларда.

Психикалық аурулармен ауыратын немесе спирттік ішімдікті қолданып, өзге əрекеттерімен танылған, немесе неше түрлі психатропты қолдануға болмайтын заттарды қолданған өтініш берушілер жазылуға дейін жарамсыз болып есептеледі жəне психотропты заттарды қолдануды тоқтатуды көздейді, сонымен бірге наркологиялық немесе психиатриялық тексерулерден кейін жақсы нəтиже бергеннен кейін, жақсы ем қабылдағаннан кейін ғана оң нəтижеге жетуі мүмкін.

Психиатриялық аурулармен ауыратын, аффективтік естен адасқан; тұлғалық бұзылу, психикалық бұзылуы, жүйкенің бұзылуы; мінез-құлықтың бұзылуынан пайда болған өтініш берушілер жұмысқа жарамдылығы туралы шешім шығарған қорытындысы бойынша жүргізуден кейін арнайы мамандандырылған мекемеде психиатриялық тексеруден өтеді.

Шизофрения, депрессия, тұлғаның бұзылуы немесе сандырақтау сырқатнамасы неме-се клиникалық диагнозы қойылған өтініш берушілер қалпына келтіру құқығынсыз жарамсыз деп қаралады.

Əлсіздік немесе неврастениялық, жағдайға уағдалы синдром кезінде; қысқа мерзімді психикалық соматикалы-уағдалы шалдығу кезінде, сауығудан кейін жəне қолдаушы терапияны қолданбаусыз жүйке-психикалық функцияларын толық теңелту кезінде тиісті психиатриялық тексерілуден кейін жарамдылыққа баға жүргізу алдында жəне психологиялық тестілеу, клиникалық тексерілу нəтижелері оң болу жəне TML шектеуімен жүктемелік сынамаларды жақсы көндігу қабілеттілігі жағдайында алты ай откен соң жұмысқа жарамды деп танылады.

Психопатия (нысаны мен айқындылығына қарамастан) жəне психопатиялық емес сипаттағы (паранойялық, аффекілік, шизоидтық, қоздырғыш жəне басқада типтер) жеке басының бұзылулары, психикалық инфантилизмі, мінез-құлықының акцентуациясы, кəсіби жағымсыз психологиялық ауытқуы жұмысқа жəне оқуға қарсы көрсеткіштер болып табылады.

Нервтік-психикалық қызметтің жақсы əлеуметтік жəне кəсіби компенсациясы кезінде инфантилизмнің, акцентуацияның жекелеген, анықталмаған белгілері теріс медициналық қорытынды/тұжырымдама үшін негіз болып табылмайды. Өтініш берушіде бұрын анықталмаған үйлесімсіз мінез-құлықтық реакциялардың пайда болуы психологиялық тексеру үшін негіз бо-лып табылады. Медициналық психолог жеке басының ауытқулары мен жеке психологиялық ерекшеліктерін анықтаған жағдайда психиатрдың консультациясын тағайындайды.

Елеусіз ауытқулары болған жағдайда жарамдылық туралы қорытынды кəсіби қасиеттері, жұмыс өтілі, жұмыс тəжірибесі, орындалған жұмыстарының сапасы ескеріле отырып, шығарылады.

ПсихологияӨтініш берушілердің мамандық бойынша куəлікке сəйкес тиісті кəсіби міндеттерін атқаруға

кедергі келтіретін қандай да бір психологиялық ақаулары болмауға тиіс.Психологиялық тестілеу кезінде психологиялық жай-күйі жəнеавиация саласындағы кəсіби

жарамдылыққа когнитивті критерийлері бағаланады: зейін қою, жалпы ой əрекеті (сөйлеу жəне сандық), сандық ойлау/ ойда есеп жүргізу, жады көлемі, технологияны түсіну мүмкіндігі, кеңістікте өзін бағдарлау, жағдай бойынша бағдарлау, көңілді тарату, көп мəселелік режим, автоматизация жылдамдығы, психомоторлық координация. Психологиялық бағалау өзіне өмірбаяндық мəліметтерді, өз мүмкіндіктерін басқару, сондай ақ жеке тұлғалық тестілерді жəне психологиялық интервьюлер кіруі мүмкін.

Өтініш берушінің психологиялық ауытқу бар екеніне күдік болған немесе оның бары анықталған жағдайда, өтініш беруші психологқа консультацияға жіберіледі. Бұған нақты адамның психикалық жарамдылығы немесе жеке тұлғалық ерекшеліктеріне байланысты күмəн келтіретін біріздендірілген тексерілген ақпарат айқын дəлел бола алады. Ақпарат көзі болып апаттар немесе авиациялық оқиғалар, оқыту немесе біліктілік тесттерін өткізу кезіндегі проблемалар, тиісті куəлік бойынша құқықтарды қауіпсіз жүзеге асыруға қатысты қылықтар немесе мінез-құлық болуы мүмкін.

Неврология Өтініш берушінің тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

неврологиялық ауруы болмауы керек.Клиникалық-неврологиялық тексерудің негізгі мақсаты бұл созылмалы (үдемелі) (Паркинсон

ауыруы, амиотрофиялық склероз, шашыраңқы склероз) аурулардың белгілерін, транзиторлық бұзушылықтарды (эпилепсия, транзиторлық ишемиялық шабуыл, бас айналу) жəне басқа патологиялық ауытқушылықтарды, ауырудың белгілері ретінде анықтау.

Ауру тарихында 5 жылдан бері қайталамалы ұстамасы жоқ қояншық ауруының; емделу мерзімі 10 жылдан көп жəне ұстамасы жоқ қояншық ауруының; электроэнцефалографияның эпилептиформалық жəне баяу фокустық тербелістер бұзылысы; нерв жүйелерінің үдемелі немесе үдемейтін аурулары; естің бір реткі белгісіз жаңылуы; бас жарақатынан кейін естен айырылу; бас миының терең жарақаты; шеткері жүйке мен жұлынның зақымдануы клиникалық диагноздары немесе жазбалары бар өтініш берушілер – ЭЭГ-ні тəуліктік мониторлауды, эпилептологтың консультациясын қамтитын кеңейтілген медциналық куəландырудан өтеді.

Қояншық ауруы болжанған тұлғалар толық неврологиялық тексерістен, ЭЭГ-ні тəуліктік мониторлаудан өтуге, эпилептологтың кеңесін алуға тиіс. ЭЭГ-дегі эпилептоидтық белсенділік қояншық диагнозын растайды, ал оның болмауы диагнозды жоққа шығармайды. Қояншықтың расталған диагнозы өтініш берушінің жұмысқа жарамсыздығын анықтайды.

Этиологиясы анықталмаған бір реттік эпилептиформалық ұстама жағдайында, симптомдық қояншық жағдайында сараптамалық бағалау негізгі ауруға байланысты, бас миының көлемді барысымен, тамырлы бұзылыстармен, экзогендік уланумен, құрттық инвазиямен жəне басқа да аурулармен дифференциальды диагностика жүргізіледі.

Бас миы қан айналымының шиеленіскен бұзылулары түріндегі клиникалық белгілер жəне оның салдары, криздік ағыны бар бас миы қан айналымының бұзылулары нервтік-психикалық қызмет немесе неврологиялық зерттеу нəтижелері бойынша функциялары бұзылмай органикалық шамалы белгілер түріндегі қалдық құбылыстар толық қалпына келтірілгенге дейін ұшу үшін қары көрсетілім болып табылады.

Неврологиялық мəртебеде шашыраған микросимптоматика жəне жас диагноз жəне ұшуға жарамсыздығы туралы шешім шағыруға негіз болып табылмайды.

Жүйке жүйесінің органикалық ауруы (ісіктер, сирингомиелия, ұмытшақтық склерозы жəне біртіндеп күшейе түсетін сипаттағы басқа да аурулар); ОНЖ жұқпалы ауруларының күшті жəне созылмалы түрлері (энцефалит, арахноидит, менингит, миелит, нейросифилис, инфекцияның қалған көрінісі немесе функциясының ауытқуымен жүйке жүйесінің интоксика-циясы, ликвородинамикалық ауытқулары, діріл талмасымен); жүйке бұлшық еті аппаратының аурулары бар (миастения, миопатия, миотония, миоплегия) өтініш берушілер жұмысқа жа-рамсыз болып танылады.

Жұлын түбіршіктері, өрімдері, жүйке өзектері, жүйке түйіндері созылмалы ауыратын жəне зақымдалған, шеткі нейроваскулярлық синдромдары бар, омыртқа аурулары кезінде түбіршік жаншылған; функциялардың кəсіби міндеттерді атқаруға кедергі болмайтын елеусіз бұзылыстары бар омыртқаға, жұлын түбіршіктеріне, өрімдер мен жүйке өзектеріне жедел араласулардың салдары бар арыз берушілер жұмысқа жарамды деп танылады.

Омыртқааралық дискі жарығы алып тасталғаннан кейін, отаның сипаты мен отадан кейінгі кезеңнің ағымы ескеріле отырып, үш-алты айдан соң куəландыру жүргізіледі.

Бас миының орта дəрежеде соғылуын алған, бас сүйегі негізінің немесе субарахноидалдық қан кетуімен біріктіру сүйектерінің бір сызықпен сынуын алған өтініш берушілерге медициналық куəландыру алты айдан кейін, TML шектеуімен жарақаттан кейін 3 жыл ішінде, бас сүйек миының шайқалуын немесе жеңіл дəредеде соққысын алғандарға – жарақаттан кейін үш айдан соң жүргізіледі.

Ашық бас сүйек пен миға қатысты жарақаты (БМЖ), ауыр дəрежедегі бас миының соғылуы; психикасының ауытқуымен, гипертензиялық немесе діріл талмасымен ОНЖ бейнелі органикалық өзгерістерімен БМЖ ашық жəне жабық салдары; қозғалыс, сезімталдық ауытқуымен немесе ұршығының бұзылуымен арқа миы жарақатының салдары диагнозымен өтініш берушілер жұмысқа (оқуға) жарамсыз болып танылады.

Талумен ілесетін ауру бар болу кезінде, жарамдылық негізгі аурумен анықталады. Тексеру кезінде эпилепсия, гипогликемикалық жағдайлар, жүрек-қан тамырларының аурулары, жүйке жүйесі, қан аурулары, эндокриндік аурулар шығарылады.

Синкопалды жағдайларға (талу) шалдыққан өтінішкерлер, жұмыстан (оқытудан) босаты-лады. Егер емделуден жəне бір айдан бастап бір жылға дейін бақыланудан кейін жағдайдың зарарсыз сипаты белгіленсе жəне синкопалды жағдайдың потенциалды ауыр механизмдері шығарып тасталса, дəрігерлік қорытынды беру мүмкіндігі қарастырылады. Жарамдылығы ту-ралы мəселелер кеңейтілген тексерулерден кейін немесе ауыстыру қорытындысы негізінде шешіледі. Берілген диагнозы диспансер бақылауынан жəне екінші рет тексеруден өткеннен кейін екі жылдан кейін алынады.

ОфтальмологияӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

көздің көру қабілетінің нашарлауы, туа біткен жəне жүре пайда болған асқынған немесе со-зылмалы аурулар, сондай-ақ жарақаттан кейін немесе көзге ота жасату əсерінен асқынулар болмауға тиіс.

Өтініш берушінің көру қабілеті жақсы, көз қысымы дұрыс, бинокулярлық фцнкциясы жақсы, түстерді дұрыс айыра білуі қажет.

Көз жітілігін тексеру қашықтықта кешілігін түзетусіз жəне түзетумен жүргізіледі; көз жітілігінің дəл анық көру қабылеті көрсетіледі.

Көз жітілігі авиадиспетчерге оқу үшін жарамды əр көз үшін т.зетусіз 0,3, түзетумен 0,1. Жұмыс стейтін өтініш берушілерге түзетілмеген көру қабілетінің жітілігіне ешқандай шек қойылмайды, олар кəсіби даярлығы мен жұмыс тəжірибесіне қарай жасына сай келетін акко-модация көлемімен түзетумен 0,8 болғанда жарамды.

Өтініш беруші өткізілген кемшіліктерді түзетулерге сəйкес 30-50 см қашықтықта N5 кестені (немесе баламалы кестені), түзетумен 100 см қашықтықта № 14 кестені (немесе баламалы кестені) оқуы қажет.

Өтініш берушілер үшін бір қалыпты көру қабілеті бар, түзету линзаларына сəйкес, көзілдірік немесе түйіскен линзалар көмегімен 0,7 бинокулярлық көру өткір түзету нүктесіне сəйкес жет-кен талаптары бойынша түзетілмеген өткір көруге қатысты белгіленбейді. Өтініш берушілерге запастағы қолжетімді кемшіліктерді түзету көзілдірігі беріледі, онда қолайлы көріну функцисын қамтамасыз ететін жəне авиациялық мақсаттар үшін қолайлы болуы шарт; түйіскен линзаларды пайдалану кезінде үлкен қашықтықты көру қамтамасыз етілуі қажет; монофокальді, ыңғайлы болуы қажет. Осындай жағдайда VDL, VML, VNL, VXL шектеулері қойылады. Көзілдіріктің (линзаның) болуы жəне сапасы дəрігерлік қарау кезінде бақыланады.

0,5 Д дəрежелі жақыннан көрмеуде, 1,0 Д дəрежедегі алыстан көрмеуде, 0,5 Д астигматизм мен көру өткірлігі 1,0 түзетусіз медициналық құжаттың “диагноз” деген жазу жолында “сау” деп көрсетіледі, ал “сыну” деген жазу жолында сəйкес толтырады, ал «рефракция» деген жолда VNL шектеуімен тиісті жазба жасалады.

Рефракция – өтініш беруші +6.0Д аспайтын гиперметропиямен; -8.0Д аспайтын миопиямен; 5.0Д аспайтын астигматизммен; 3.0Д аспайтын анизометропиямен оңтайлы түзетуге жеткен жағдайда жарамды болып табылады. 2.0-ден 3.0Д дейінгі, 3.0Д жоғары анизометропия кезінде жанаспалы линзаларды тағу қажет - шектеу CCL.

3,5Д асатын деңгейде аккомодация жəне пресбиопия бұзылатын болса жұмысқа жəне оқуға жарамсыз болып табылады.

Аккомодация бұзылу жəне пресбиопия деңгейі жұмыс қашықтығын (60-80 см) ескере оты-рып кəсіби қызметін орындау үшін қажетті сфериялық линзалардың күшімен анықталады.

Түсті айырудың бұзылу диагнозы бұзылу типі, түрі, нысаны жəне деңгейі көрсетіліп енгізіледі. Медициналық зерттеу нəтижелері пайдаланылатын аспаптың жəне/немесе əдістің нұсқаулығында көрсетілген тиісті нормалар бойынша арнайы бланкіде бағаланады.

Емдеуге келмейтін, көз функциясын бұзатын жəне шұғыл емдеуге келмейтін қабақтың со-зылмалы аурулары, қабақтың жетіспеушілігі жəне айналуы, жара блефариттер, созылмалы конъюнктивиттер жұмысқа (оқуға) жарамсыздықты айқындайды.

Көру органының функцияларын өзгерпейтін жалған қанат тəріздес жарғақша, пингвекула, шағын халазион, конъюнктивтегі бірлі-жарым беткі жақ фолликулалары, жай блефариттер, бұлдыр конъюнктивиттер, қабақтың берішті өзгерістері жұмыс (оқу) үшін қарама-қайшы бо-лып табылмайды.

Қабыну-бүліну сипатындағы көз алмасы аурулары, көз тамырларының ауыр аурула-ры, операция жасалатын, көз қызметі бұзылатын көз жарақаттары жұмысқа жəне оқуға жарамсыздығын анықтайды.

Көзжас тиылуы қызметі қалпына келтірілген, сондай-ақ төменгі көзжас нүктесі мен түтікшелер (түтікшелік жəне мұрындық сынақ бағаланады) болмаған жағдайда жəне астыңғы көзжас нүктесінің қызметі қалпына келтірілген жағдайда шешім жұмысқа жəне оқуға жарамдылығы туралы шешім бойынша шығарылады.

Жасы келгендердің көз бұршағы ағаруы бастамасы үдеусіз, көз бұршағының шектеулі бұлдырауы, жарақаттық сипаттағы шыны тəріздес дене, жалған сары дақты нəрсіздену, бастапқы үдемейтін көру жүйесінің көру қызметін жеткілікті сақтаумен семуі бар тұлғалар жарамды деп танылады.

Көз бұршағы орнына даражемірлі интраокулярлы линза қондырып, катарактаның экс-тракциясы (екіжақты артифакияны қоса) бойынша операция жасатқан авиациялық персонал тұлғаларын жұмысықа жіберу көру қызметтерінің сақталуын ескере отырып, операциядан кейін 3 ай өткен соң жүргізіледі.

Көру органдарында лазерлі операциялар жасалғаннан кейін жұмысқа жіберу туралы мəселе көру қызметтерінің сақталу дəрежесін ескере отырып, операциядан кейін кемінде 3 ай өткен соң (қызметтегі пилоттар, үшін көздің ішкі тор қабағының лазерлі коагуляция жасалғаннан кейін – 4 аптадан кейін) жеке шешіледі.

Туғаннан көз бұршағы қапшығында жекелеген ұсақ бояутектің шөгуі, қан тамырында шыны тəріздес дене қалдығы, көз торында миелиндік талшық оқуға кедергі болмайды.

Туғаннан нұрлы қабығының жəне буын қабықтары колобомасы, поликория, туғаннан көз бұршағы ағаруы, көру жүйесі дискісіндегі офтальмологиялық өзгеріс оқуға қарсы айғақ болып табылады.

Өтініш берушінінің əрбір медициналық куəландыру кезінде қараңғылыққа бейімділігі тексеріледі. Медициналық зерттеу нəтижелері қолданылатын аспап нұсқаулығында көрсетілген нормаға сəйкес бағаланады.

Жоғары көзішілік қысым анықталған жағдайда, өтініш беруші диагнозды нақтылау (қатерсіз офтальмогипертензия, ашық бұрышты немесе жабық бұрышты, алғашқы немесе қайталама су қараңғылық жəне т.б.) жəне сəйкес келетін емді тағайындау үшін (сақтау немесе жедел)үшін глаукоматолог кеңесіне жүгінуге жатқызылады

Алғашқы кезеңдегі ашық бұрышты су қараңғылықпен жұмысқа жіберу тұрақты жергілікті гипотензиялық териапия кезінде көзішілік қысымды қалпына келтіру сəтінен бастап алты аптадан кейін болады. Су қараңғылық бар өтініш берушілер көзішілік қысым мен көздің көруін өлшеу арқылы, көру шегін зерттеумен, көру нервісі дискілерін бағалау жəне қабылданылатын препараттардың жанама зиянын бағалау жолымен кеңейтілген жүйелі түрдегі офтальмологиялық тексеруге жатқызылады.

Жабық бұрышты глаукомасы бар өтініш берушілер жұмысқа жарамсыз деп танылады. Пилотқа оқуға өтініш берушілерде су қараңғылықтың қандай да бір түрі бар болса, олар

жарамсыз деп танылады.Көздің қозғалғыш аппаратының олқылықтарын синоптофорда ашық немесе жасырын

қылилық (гетерофория) болуын зерттеу əр медициналық куəландыру кезінде дүргізіледі. Гетерофория түрі мен деңгейі анықталады. Гетерофория болған жағдайда фузиялық резерв-тер зерттеледі. Теріс фузиялық резервтер қалыпта болған жағдайда 5-8 градус, оң - 15-20 градусов көрсетеді.

Көз қабағының салымен көздің қозғалтқыш аппаратының бұзылуы; салдық жəне қосарланған қилылық; төмендетілген фузиялық резервтері бар гетерофория жұмысқа (оқуға) жарамсыздықты көрсетеді.

ОториноларингологияӨтініш берушінің сəйкес келетін куəліктің кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауына кедергі

келтіретін есту, иіс сезу, мұрын немесе тамақ қуыстарының, соның ішінде ауыз қуысының, тіс мен көмейдің фнукцияларының бұзылуы немесе туа біткен, жүре бара пайда болған, же-дел немесе созылмалы аурулары, сондай-ақ зақым алудан жəне отадан кейінгі асқынулары болмауға тиіс.

Куəлік бойынша өкілеттілігін қауіпсіз жүзеге асыру үшін есту деңгейі қанағаттанарлық болуы тиіс.

Сыбырлап сөйлеген жуан жəне жіңішкелік сөз тобын 6 метрден кем емес қашықтықта қабылдау жəне аудиометрия қорытындысы бойынша құлақтың естігіштігі бағаланады.

Аудиометрия шуды -20 до +100 дБ ауқымында125-тен 8000 Гц жиілікегі қарқындылықта қабылдауды белгілейді. Үндік аудиометрия өткізу кезінде өтініш беруші əр құлақпен бөлекестуді 500, 1000 немесе 2000 Гц жиілікте 35 дБ-дан аса немесе 3000 Гц жиілікте 50 дБ-дан аса сақтауы тиіс.

Есту функциясын анықтау кезінде, сөз топтарының жуан немесе жіңішке болып жатқызылғандығына қарамастан естудің ең шамалы көрсеткіштері қабылданады.

Жоғарыда көрсетілген нормалардан асатын есту қабілетін жоғалтқан медициналық серти-фикат иелері авиадиспетчердің жұмыс орнында қалыпты шуды шығаратын немесе еліктеме жасайтын шу аясында қалыпты есту қабілетіне ие болса жарамды болып табылады.

Егер оған теріс қарап тұрып тексеру жүргізетін дəрігерлік комиссия мүшесінен кемінде 2 метр ара-қашықтықта тыныш бөлмеде орташа дауспен сөйлеуді екі құлағымен де естімеу анықталса өтініш беруші жұмысқа (оқуға) жарамсыз болып есептеледі.

Арнайы жабдықты, соның ішінде кислородтық-тыныс алу аппараттарын кию мүмкіндігінің қанағаттанарлық дəрежесі бойынша операциялық емдеуден кейін жұмысқа жəне оқуға жарамдылығы туралы мəселе құлақты радикалдық операциядан кейін операция соңы қуысының толық жəне тұрақты эпидермизациясы мен есту қызметін сақталуы (тимпанопластика, стапе-допластика) кезінде жұмысқа жарамдылық мəселесі шешіледі.

ЛОР-мүшелері функцияларын, тыныс алу жəне сөйлеу функцияларын бұзатын жəне арнайы жабдықты пайдалануға қиындық туғызатын бұзылулардан, аурулардан жəне опера-ция жасаулардан кейін мұрын қуысының жəне оның қосалқы қуыстарының, ауыз қуысының, жұтқыншақтың, көмей, түтіктердің немесе құлақтың тұрақты өзгерулері, кекештену, тіл мүкістігі немесе сөйлеу байланысын жүргізуге кедергі келтіретін басқа да сөйлеу ақаулары жұмысқа жарамсыздықты айқындайды.

Гаймориттік қуыс шырышының қабырғалық қалыңдауы оқуға кедергі болып табылмайды. Көп тістер түсіп қалуынан шайнау қызметі бұзылған жағдайда жоспарлы тəртіпте протез қою қажеттігі ұсынылады.

Ортаңғы құлақтың созылмалы аурулары – эпи- немесе мезотимпанит кезіндегі жұмысқа жарамдылығы туралы шешім емделуден оң нəтиже болған жағдайда шығарылады. Перфорация, құрғақ перфорация, дабыл жарғағындаңы əк қыртыстары (ол жақсы қозғалған, аудиограммамен расталған қалыпты есту кезінде) орнындағы аздаған тытықтар диагноз қоюға негіздеме береді.

Статокинетикалық тітіркендіргіштерге аса сезімталдық жұмысқа оқуға қарсы көрсеткіштер болып табылады. Жеңіл вестибуловегетативтік əсер (өңі сұрлану, сəл тердің пайда болуы), вестибулометрия кезінде ұшуға жақсы төзімді жəне денсаулық жағдайында ауытқушылық болмаса диагноз қоюға негіз бола алмайды.

ДерматологияӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін қандай да бір аурулары болмауға тиіс. Жеңіл түрдегі теңге қотыр, таралуы шектеулі қышыманың жалпы жағдайы жақсы болса,

жұмысқа (оқуға) жарамдылық туралы шешім қабылданады.ОнкологияӨтініш берушіде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

қандай да бір бастапқы немесе екінші реттік қатерлі аурулар болмауға тиіс. Қатерлі ісік анықталған жағдайда өтініш берушілер жарамсыз болып танылады. Қатерлі

ауруды емдеген соң өтініш берушілер жарамдылыққа тексеруді жүзеге асырар алдында оңды онкологиялық зерттеуден өтуі тиіс.

Мидағы қатерлі ісік клиникалық диагнозы бар өтініш берушілер медициналық сертификатты жаңарту құқығынсыз жарамсыз ретінде қарастырылады.

Мида метастаздар, ісу үдерісінің қайталануы, жалпылануы болмаған жағдайда қатерлі ісік болғанда организм функциясын толық жəне тұрақты өтелген жағдайда емдеу аяқталған соң алты айдан ерте емес мерзімде жұмысқа жіберу мəселесі қарастырылады (шұғыл, химияте-рапия, сəулемен емдеу, құрамдастырылған). Бағалау үшін ұсынылатын құжаттарда сынып-тама бойынша ісік сатысы көрінеді (TNM), толық патоморфологиялық қорытынды (ісік өсуінің анатомиялық түрі, оның морфологиялық сипаттамасы, өңірлік лифма жұйесіның жағдайы), жүргізілген ем (хирургиялық үшін – күні, операция жəне операциядан кейінгі кезең сипаттамасы; химиотерапия үшін – мерзімдері, саны, мөлшері, төзе алушылығы; сəулелік үшін – сəулелену мерзімі жəне сəулелену əдістемесі, жиынтықты ошақтық мөлшері, жалпы жəне жергілікті сəулелік реакция). Жұмысқа жіберу TML шектеуімен жүзеге асырылады.

Рак іn sіtu” патоморфологиялық қорытындылау кезінде ісік, тері жəне 1 сатылы ерін орнына тəуелсіз сараптау шешімі өткізілген емдеу сипатына (операция) байланысты жүргізілген TML шектей отырып, онкологтың шешімімен жұмысқа жарамдылығы туралы шешім қабылданады.

Қатерсіз ісік анықталған жағдайда жоспарлы тəртіпте емдеу ұысынысымен тиісті куəліктің кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындау мүмкіндігі қарастырылады. Қатерсіз ісіктерді алып тастаған соң жұмысқа жіберу мерзімі операция ауқымымен жəне оның қорытындысымен анықталады. Бұрын қатерсіз ісікке операция жасағандар туралы ісіктің гистологиялық зерттеулері мəліметі мен өткізілген ота жайында сипаттау көшірмесін береді.

Қатерсіз ісіктер, сонымен қатар, сүйек-шеміршекті экзостоздар, түйінді жемсау, сары-сулы өскіндер, қуықалды безі аденомасы, мастопатияоргандардың функциялары мен ауру синдромы бұзылу деңгейі бойынша бағаланады.Өсу тенденциясы жоқ, киім мен аяқ киім ки-юге кедергі келтермейтін көлемі кішкентай қатерсіз ісіктер жұмысқа (оқуға) қарсы көрсетілім болып табылмайды.

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 7-қосымша

ЖАЖА медициналық сертификат алуға өтініш берушіге денсаулық жағдайына медициналық куəландыру бойынша қойылатын талаптар

Жалпы ережелерМедициналық сертификатты алуға өтініш білдірушілердің туа біткен немесе жүре пайда

болған ауытқушылықтары; белсенді, жасырын, қатты немесе созылмалы аурулары немесе еңбекке жарамсыз болмауға тиіс; жаралар, зақымдар немесе операция салдары;өз куəлігінің құқығын жүзеге асыру қауіпсіздігінің бұзылуына əкеліп соғатын функционалдық еңбекке жарамсыздығының осындай деңгейін туындатуы мүмкін терапевтикалық, диагностикалық немесе профилактикалық мақсатта тағайындалған немесе тағайындалмаған дəрі-дəрмектік препаратты қолданғаннан əсері немесе жанама əсері болмауға тиіс.

Жүрек-қан тамырлары жүйесі Өтініш берушінің тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін қан-тамыр жүйелерінің қандай да бір функционалдық немесе құрылымдық ауру-лары болмауға тиіс.

Төменде аталған жағдайлардың қайсыбірі бойынша бар өтініш берушілер жарамсыз деп танылады: хириургиялық араласуға дейінгі немесе одан кейінгі көкірек немесе қолқаның су-праренальнды құрсақ бөлімінің 5 жəне одан көп см диамердегі аневризмдері; жүректі немесе жүректі/өкпені ауыстырып орналастыру.

Артериялық қысымның көтерілуі кезінде медициналық куəландыру артериялы қысымның көтерілу деңгейі жəне артериялық қысымның көтерілу дəрежесі бойынша қарастырылады.

Артериялық қысым сынап бағанасында 160/95 миллиметр жəне одан жоғары болып тіркелген (Артериялық қысым тəуліктік мониторлау нəтижелері бойынша) жəне дəрі-дəрмектік емес немесе жұмыстан қол үзбестен қолдануға рұқсат етілген дəрі-дəрмекпен емдеудің көмегімен өзгертілетін өтініш берушілер дəрі-дəрмекпен емдеуді дұрыс таңдап алған соң жұмысқа жарамды деп танылады.

Дəрі-дəрмекпен емдеуді таңдау мамандығы бойынша жұмысынан шеттете отырып, кем дегенде 2 апта жүргізіледі. Жұмысқа жіберілген кезде артериялық қысымның тəуліктік мониторлау нəтижелері бойынша өткізілетін іс-шаралар əсерінің тұрақтылығы, қатер фак-торлары, тағайындалатын дəрі-дəрмектердің жанама əсерлері, жүктемелік сынамаларға төзімділігі ескеріледі.

Төменде аталған өткізгіш жүйе немесе ырғақтың төмендегідей бұзылуымен OSL шектеуі бар өтініш берушінің жарамдылығы туралы шешім жүктемелік сынамалар мен кардиологтың кеңесімен кеңейтілген кардиологиялық тексеруден кейін қанағаттанарлық нəтиже болған кезде қабылданады: қойнау-жүрекшелік түйіннің өтпелі немесе тұрақты бұзылуын қосқанда ырғақтың суправентрикулярлық бұзылуы; жыбырлақ ырғақсыздық; кең жəне тар кешенді та-хикардия; симптомсыз синустық брадикардия; симптомсыз синустық тахикардия; симптом-сыз оқшауланған бірыңғай пішінді суправентрикулярлық немесе вентрикулярлық эктоптық кешендер; электрокардиограммадағы Бругада феномені; Мобиц-1, Мобиц-2 түріндегі атриовентрикулярлық құрсау; Гис будасы оң сабақтарының толық емес құрсауы; Гис будасы сол сабақтарының толық құрсауы; электр осінің сол жаққа тұрақты ауытқуы; QT аралығының симптомсыз ұзартылуы.

Абляция жүргізілген өтініш берушілер кем дегенде бір жылға OSL/OPL-ды шектей отырып, қанағаттанарлық нəтиже көрсетіп отырған электрофизиологиялық зерттеу нəтижелері бойынша екі айдан кейін жұмысқа (оқуға) жарамды деп танылады.

Жоғарыда аталмаған бета-адреноблокаторларды қабылдаған кезде қалыптандыруға келетін ЭКГ (-SТ жəне -T) қарыншалық кешенінің шеткі бөлігінің тұрақсыз өзгерістері бар жүректің өткізгіштігі мен ырғағы бұзылған, шағымданбаған өтініш берушілер жұмысқа жа-рамды деп танылады.

Миокард ишемиясына күдік кардиологиялық зерттеу жүргізуді талап етеді. Жүрек қыспасына қарсы дəрі-дəрмек қабылдаумен бақыланатын стенокардия медициналық сертификат алуға жəне/немесе ұзартуға кедергі болып табылады.

Өтініш берушінің жай-күйі тексеріліп, кардиологиялық тексеру жүргізу кезінде ЖАЖА куəлігімен берілген құқықтарын қауіпсіз жүзеге асыруға кедергі келтірмейді деп бағаланған жəне танылған, операциядан кейін 6 ай өткен, жүрек-қан тамырлары жүйесі ауруының барлық қауіп-қатері ескерілген, белгілер жоқ жəне жүрек қыспасына қарсы дəрі-дəрмектер қабылдау талап етілмеген, OSL/OPL шектей отырып, медициналық сертификатты əрбір ұзарту кезінде кардиологиялық тексеру жүргізілетін кеңейтілген кардиологиялық тексеру нəтижелері оң болған (эхоЭКГ, Брюс протоколының 4-сатысының жүктемесімен ЭКГ, кардиологтың бағалауымен коронарлық ангиография) жағдайды қоспағанда, тəж артериясын хирургиялық ауыстырған немесе ангиопластика (стентпен немесе онсыз) немесе жүрекке кез келген басқа операция жасаған немесе анемнезінде миокард инфаркты тіркелген немесе жұмысқа қабілеттілігін жоғалтуға əкелетін басқа кардиологиялық ауруы бар өтініш берушілер жарамсыз деп таны-лады. Өтініш берушілер авиадиспетчерге оқуға жарамсыз деп танылады.

Қос жармалы жəне қолқа қалқаншалары біркелкі жəне айтарлықтай регургитациясы кезінде OSL/OPL шектей отырып, кем дегенде бір жылға жіберу эхокардиография жəне жүктеме сы-намаларынан кейін жүргізіледі қолқа кемістігі кезінде өрлеме қолқа патологиясының болмауы жəне қос жармалы кемістік кезінде миокарданың қанағаттанарлық жиырылғыш қызметімен сол қарыншаның ұйғарынды көлемдері жағдайында жүктемелік сынамалардан кейін жүргізіледі. Əрі қарай жыл сайынғы кеңейтілген кардиологиялық зерттеу жүргізіледі.

Даму кемістіктері, артерия аурулары (эндартериит, атеросклероз), атеросклеротикалық ок-клюзия, қан тамырының кеңейіп кетуі, көктамырдың варикоздық кеңеюі, (олардың жарылып кету қаупімен түсін үстіндегі тері жұқарып кеткен кезде трофикалық бұзылулар мен қан айналымының қалпына келмеуі), тромбофлебит, қан тамырларының аурулары мен жарақаттарының, сондай-ақ қан айналымының, лимфа айналымының, трофикалық бұзылумен ауырсыну синдромы-мен жалғасатын операциялар,сонымен қатар, емдік мақсатта антикоагулянттарды қабылдау жұмысқа қарсы көрсетілім болып табылады. Медициналық сертификатты жаңарту мəселесі зертханалық көрсеткіштер қалпына келтірілген кезде, қан айналымы жəне лимфаайналуы өтелген кезде, ауру синдромы болмағанда, профиликтикалық мақсатта антикоагулянтті тера-пияны қабылдаған кезде қалыптың жағдайдың 6 айынан ерте емес мерзімде емдеу нəтижесі бойынша кеңейтілген медициналық тексеруден соң (хирургиялық, консервативтік) шешіледі. Өтініш берушілер авиадиспетчерге оқуға жарамсыз деп танылады.

Аяқ тамырларының асқынбаған түйнеліп кеңеюін жоспарлы жедел емдеген соң жұмысқа жарамдылығы туралы мəселе кеңейтілген медициналық тексеру нəтижелері бойынша опера-циядан кейін 6 аптадан соң шешіледі.

Тыныс алу органдары жүйесі Өтініш берушінің тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін тыныс алу органдары жүйелерінің қандай да бір функционалдық немесе құрылымдық аурулары болмауға тиіс.

Өкпе функциялары қатты бұзылған өтініш берушілер жарамсыз деп танылады. Жарамды деп тану өкпе функциялары қалпына келтірілген жəне зерттеу нəтижелері бойынша жай-күйі қанағаттанарлық болған жағдайда жүргізіледі.

Қалыпты немесе апатты жағдайда жұмыс істеген кезде жұмысқа қабілеттілікті жоғалту белгілерінің пайда болуына əкеп соқтыруы мүмкін асқынған өкпе жеткіліксіздігі немесе өкпе құрылымының, көкірек жəне өкпе қабығының қандай да бір белсенді зақымдануы жоқ өтініш берушілер жарамды деп танылады.

Асқынусыз клиникалық сипаттағы жəне дəрі-дəрмекпен емдеу талап етілмейтін немесе қолданылатын дəрі-дəрмектер талманың алдын алатын өкпе демікпесі бар өтініш берушілер OSL/OPL шектеуімен жарамды деп танылады. Ұшуға болатын, рұқсат етілген ингаляциялық дəрі-дəрмектер: сальбутамол, беклометазон, кромоглицин, окситропиум бромид. Өкпе демікпесін емеу үшін дəрі-дəрмектерді жүйелі түрде қолдану жұмысқа жарамсыз деп тануға негіз болады.

СОӨА-мен өтініш берушілер шектелген пневмосклерозбен ремиссия кезінде жəне ты-ныс алу функциясын сақтай отырып, шектеусіз жұмысқа жіберіледі, тыныс алу функциялары қалыпты болған кезде медициналық сертификатты əр жаңартқан сайын тыныс алу жəне жүрек-қан тамыр жүйелерін кеңейтілген зерттеумен TML шектеу қолданылады.

Созылмалы обструктівтік өкпе ауруымен (СОӨА) ауыратын өтініш берушілер оның жеңіл түрі белгіленген жағдайда жұмысқа жіберіледі: бронходилятаторларды қолданғаннан кейінгі ОФВ1 мəні ОФВ1/ФЖЕЛ < 0.70 белгіленген пациенттермен салыстырғанда > 80% болғанда. Тыныс алу функциясы қалыпты бұзылған жағдайда OSL/OPL шектеуі қолданылады.

Кенеттен болған пневмотораксты бастан өткерген тұлға, егер зерттеу оның қайталап пай-да болу себебін айқындамаса, сауықтырылғаннан кейін 6 аптадан кейін жұмысқа жіберіледі.

Көкірек қуысы жəне көкірек орталығы аурулары, даму кемістіктері, кеуде қуысы жəне диа-фрагма аурулары, жарақат салдары бойынша, клиникалық белгілері жоқ, жүрек тамырларынан алыс, өкпе ұлпасы мен көкірек қабырғасында бөтен дене кездескен жағдайда, жарақаттық пнев-моторакс кезінде қорытынды емдеу аяқталғаннан кейін жəне кеңейтілген зерттеу нəтижелері оң болған жағдайда шығарылады.

Тыныс алу органдары туберкулезінің белсенді түрлерімен ауыратын өтініш берушілер жұмысқа жарамсыз деп танылады.

Көкірек ағзасын ығыстырусыз жəне сыртқы тыныс алу функциясы бұзылмаған немесе қалыпты бұзылған туберкулезбен ауырғаннан кейін клиникалық сауыққан немесе қалдық құбылысы қалған (шектеулі фиброз, қабыршақтанбау ошағы, бөлікаралық немесе өкпеқап жабысқағы, апикальды немесе өкпеқап қатпар) тұлғалар жұмысқа жіберіледі (оқытуға сыртқы тыныс алу функциясы бұзылмаған өтініш берушілер жіберіледі).

Көкірек қуысы жəне көкірек ағзасы, даму кемістіктері, кеуде қуысы жəне диафрагма ау-руларына операция жасалғаннан кейін, жарақат жəне операция салдарлары кезінде өтініш берушілер қалпына келтіру қанағаттанарлық болған жəне тыныс алу органдарының функциясы толық бағаланғаннан кейін жұмысқа жарамды деп танылады.

Ас қорыту жүйесі Өтініш берушінің қоса беріліп отырған куəлік өкілеттіктерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін асқазан-ішек трактісінің функционалдық немесе құрылымдық органикалық ауру-лары болмауға тиіс.

ЖАЖА кəсіби міндеттрін қауіпсіз орындауға кедергі келтіретін ас қорыту жүйесінің қандай да бір функционалдық немесе құрылымдық органикалық аурулары біліктілігінен айыруға се-беп болып табылады. Еңбекке қабілеттілігін жоғалту қаупімен, атап айтқанда, стриктура, та-рылу немесе компрессия салдарынан обструкциясы бар асқазан-ішек трактісінің хирургиялық араласуы немесе аурудың қандай да бір салдары бар өтініш берушілер денсаулық жағдайы бойынша жарамсыз деп бағаланады.

Асқазан-ішек трактісінің келесі патологиялары бар өтініш берушілер: дəрі-дəрмекпен емдеуді талап ететін қайталанатын диспепсиялық бұзылулар; ойық жара ауруының асқынуы (қайталану, қан ағуы, перфорация, пенетрация); белсенді сатыдағы гепатиттер, белсенділігі жоғары немесе орташа дəрежедегі созылмалы гепатиттер (кез келген этиологиядағы); бауыр циррозы; симптомдық өт қабына тас байлану немесе көптеген кішкентай тастар-мен симптомсыз ауруы; асқынған немесе созылмалы панкреатиттер мен холециститтер; ішектің асқынған немесе созылмалы қабынып ауруы; тік ішек аурулары мен параректалды жасұнық (операциялық емдеуден кейін қайталамалы тік ішектің түсуі мен анальды қысқыш жеткіліксіздігімен жалғасатын жиі асқынатын); органдарды ішінара хирургиялық толық немесе алып тастау немесе қандай да бір органды алып тастауды немесе органдардың бірінің функ-циясы бұзылуын қоса есептегенде, асқазан-ішек трактісіндегі болған хирургиялық араласудан кейін жұмысқа қабілеттілікті шектейтін белгілер жойылғанға дейін өтініш берушілер жұмысқа жарамсыз ретінде қарастырылады.

Жұмысқа жарамдылығы сəтті өткізілген емдеу немесе болған хирургиялық араласудан толық жазылған соң жəне кеңейтілген гастроэнтерологиялық зерттеудің қанағаттаралық нəтижелері бойынша қарастырылады.

Симптомсыз жалғыз ірі таспен холецистолитиаз болған жағдайда оны жоспарлы тəртіпте алып тастау бойынша іс-шара өткізу ұсынылады, OSL/OPL шектеу беріледі.

Ішектің созылмалы қабынуы ауруымен ауыратын өтініш берушілер 3 жыл бойы 1 жыл TML шектей отырып, егер ауру белгіленген ремиссияда тұрса, жағдайы қалыпты болып, жүйелі əрекет ететін стероидтарды қолдану қажеттілігі болмаса жарамды болып танылады.

Кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі келтіретін диагностикаланған жарық, еңбекке қабілеттілігін шектейтін белгілер жойылғанша біліктілігінен айыруға себеп болып табыла-ды. Ауырсыну синдромы мен жарығы түсу қаупі болмағанда шаптағы жарық жəне құрсақ қабырғасындағы жарықты хирургтың кеңесінен кейін жоспарлы түрде шұғыл емдеу ұсынылады, осы жағдайда OSL/OPL шектеу беріледі. Кіндік жарығын операциялық емдеу айғағы ауырсыну синдромы болып табылады.

Зат алмасудың бұзылуы жəне эндокриндік жүйе Өтініш берушіде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

(Жалғасы. Басы 13-15-беттерде)

(Жалғасы 17-бетте)

14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛ 17РЕСМИ

функционалдық немесе органикалық сипаттағы зат алмасу немесе эндокриндік бұзылулар болмауға тиіс.

Эндокриндік жүйенің қандай да бір функционалдық немесе құрылымдық органикалық ау-ралары, тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін ас қорыту жəне зат алмасу бұзылулары біліктілігінен айыруға себеп болып табылады.

Зат алмасу немесе эндокриндік бұзылулары бар өтініш берушілер кардиологиялық тексеруді қоса есептегенде кеңейтілген медициналық куəландыру нəтижелері бойынша гор-моналды аядағы тұрақты жағдайын көрсеткен жағдайда жарамды деп танылады.

Эндокриндік жүйе ауруларының көрсетілген формаларымен ауыратын, соның ішінде 1 типті қант диабетімен (инсулинге тəуелді) ауыратын өтініш берушілер жұмысқа (оқуға) жарамсыз деп танылады. Инсулинмен немесе басқа гипогликемикалық дəрі-дəрмекпен үнемі емделуді қажет ететін жəне қан құрамындағы қантты толық бақылауға қол жеткізілгенше, инсулинге тəуелді 2 типті қант диабетімен ауыратын өтініш берушілер жарамсыз деп танылады. Гипогликемияны туындататын дəрі-дəрмектік препараттарды қолданбастан көмірсутекті алмастыру толық өтелгенде жұмысқа жіберу жүзеге асырылады. Ингибиторлар альфа-глюкозидазы (глюкобай) жəне/немесе бигуанидтер топтарынан (метформин); OSL шектеуімен - туында сульфанилзəр (манинил, диабетон, глюренорм) диетаға толықтыру ретінде диабет дəрі-дəрмектеріне қарсы қолдануға рұқсат беріледі.Бұл ретте қауіпсіз пилот (OSL) қант диабеті бар пилоттың физикалық жай-күйімен байланысты ықтимал қауіптер туралы ұшар алдында нұсқау алуы тиіс.

Қалқанша без қызметтерінің бұзылуы кезінде өтініш берушіні жұмысқа жіберу туралы шешім қалқанша без гормондарын жыл сайын бақылай отырып, тұрақты эутиреоидтық жағдайға жетіп, емделгеннен кейін үш айдан бұрын емес мерзімде қабылданады: тиреотоксикозда – жұмыс кезінде дəрі-дəрмекті қолданбаған жағдайда, гипотиреозда – дəрінің мөлшерленген дозасын тұрақты қабылдау жағдайында.

ГематологияӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін гематологиялық аурулар болмауға тиіс.Анемия сияқты гематологиялық бұзушылықтары бар өтініш беруші жарамдылығын бағалау;

коагуляцииның бұзылуы, геморрагиялық немесе тромботикалық бұзушылық; лейкемия; по-лицитемия, гемоглобинопатия; лимфа түйінін айтарлықтай ұлғайту, көкбауырдың ұлғаюы кеңейтілген тексеру жəне гематологтың кеңесінен кейін жүргізіледі.

Бұл жағдайда OPL/OSL шектеуімен жұмысқа жарамдылық аурудың қатерсіздігін белгілеу, жағдайын тұрақтандыру, ілеспе патологияның, көп қан ағу эпизодтарының немесе айтарлықтай тромб түзілуі болмаған кезде қарастырылады.

Қанның жүйелі аурулары оқуға жарамдылығы туралы шешім қабылдау үшін негіздеме болып табылады.

Ходжкин лимфомы кезінде ем аяқталған соң аурудың жоқтығы расталғаннан кейін; патологиялық ремиссияны көрсете отырып жəне асқынған инфекциялық үдерісті, лимфоидты жүйенің басқа қатерлі патологиясын қалпына келтіре отырып жүргізілген емдеуден кейін; ұшу қауіпсіздігі үшін мəні бар емдеудің (жүрек уыттылғы, жүйке уыттылық) жанама əсерінсіз толық ремиссия орнату кезеңінде асқынған жəне созылмалы лейкемия кезінде - OPL/OSL шектей оты-рып, жұмысқа жіберу туралы шешім шығарылады, егер осыған ұқсас біліктілігі бар авиадиспет-чер куəлігімен оған берілген құқықтарды орындау барысында куəлік иесіне тікелей жақын болса.

Емделу тұрақты (10 күнтізбелік күннен аз емес үзіліспен 3 рет) нəтиже берген (əйелдерде литрге 120 гемоглобиннен аз емес, еркектерге литрге 130 гемоглабиннен аз емес) қатерсіз (қансыраудан болатын анемия, теміртапшылықты) анемия, орны толтырылған гемоглобин дерттері жəне қайталануға бейім емес геморрагиялық диатез жағдайлары жұмысқа (оқытуға) қарсы көрсетілім болып табылмайды. Емдеуге келмейтін анемия авиадиспетчерге оқуға жа-рамсыз деп танылады.

Антитромбоцитарлық дəрі-дəрмектерді (аз мөлшердегі ацетилсалицил қышқылы) жұмыс (оқу) үшін қарсы көрсетілім болып таылмайды, бұл жағдайда антикоагулянтті дəрі-дəрмектерді (гепарин, кумарин, варфарин) жəне клопидогрельдң қабылдау кезінде жұмыс пен оқуға жарамсыздығы туралы шешім шығарылады.

Несеп-жыныс жүйесіӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін нысып-жыныс жүйесінің функционалдық немесе құрылымдық аурулары болмауға тиіс.

Несеп-жыныс жүйесі органдарында жүргізілген аурудың өзінің немесе хирургиялық араласудың жұмысқа жарамсыздықты, сонымен қатар, тарылу немесе жаншылумен шартталған обструкцияларды тудыруы мүмкін қандай да бір қиыншылықтары бар өтініш білдірушілер жа-рамсыз ретінде қарастырылады.

Бүйрекке, зəрағарға, қуыққа, несеп жолына операция жасалғаннан кейін жұмысқа қайта шығу мəселесі операциядан кейін 3 айдан соң қарастырылады.

Туғаннан бір бүйрегі бар немесе этиологиясы бойынша кейін пайда болған бір бүйректі өтініш берушілер жалғыз бүйректің функциясының күйіне қарай ұлғайтылған урологиялық тексеру қорытындысы бойынша бағаланады.

Тасты бір рет кетіргеннен кейін, тас түспей бүйрек шаншыған, бүйректің шаншуы қайталанған кезде медициналық сертификат иелері емделгеннен кейін бүйрек қызметінің зертханалық жəне құрал-сайман арқылы тексеру көрсеткіші қалыпты болған кезде бес жыл бойы жұмысқа жарамды болады.

Қуықтағы зəр тасы диагнозы белгіленген кезде жедел түрде емдеуге ұсыныс беріле отырып, жұмысқа (оқуға) жарамсыздығы туралы қорытынды шығарылады. Қуықтағы зəр тасы ауыру-ын инвазивті емес əдіспен емдеген кезде (соның ішінде экстракорпоральды литотрипсиядан кейін) емделгеннен кейін кем дегенде бір айдан соң жұмысқа жіберіледі, қуықтағы зəр тасын хирургиялық жолмен емдеген кезде ұлғайтылған урологиялық тексеру қорытындысы бойынша бүйрек функциясының зертханалық жəне құрал-сайман арқылы тексеру қорытындысы қалыпты болған кезде үш айдан кейін шектеусіз жұмысқа жіберіледі.

Қуықалды безінде тасы бар өтініш берушілер клиникалық ауруларсыз жұмысқа жарамды болып табылады.

Жұқпалы аурулар Өтініш берушінің тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін қандай да бір жұқпалы аурулардың клиникалық диагноздары болмауға тиіс.АИТВ-оң өтініш берушілер біліктілігінен айырылады. TML шектеуімен жарамдылығын

тану қалыпты, үдемелі емес кезеңдегі жеке тұлғалар үшін кеңейтілген медициналық тексе-ру жəне мамандандырылған медициналық ұйымда вирустық жүктемені жəне ИКАО рұқсат ететін препараттармен жарамды емді бақылау арқылы тұрақты тексеру қорытындысы бойынша қарастырылады. ЖИТС ауруын жəне ЖИТС-қауымдастырылған кешенді анықтау біліктілігінен айырады.

Өтініш берушіде венерологиялық аурулар анықталған немесе күдіктенген кезде диагноз-ды растау жəне емдеу мамандандырылған мекемеде жүргізіледі. Жұмысқа жарамдылығы жөніндегі мəселе аурудың асқынған кезеңінде тері-венерологиялық диспансерде емделгеннен кейін, дерматовенерологтың қорытындысын ескере отырып қарастырылады. Асқыну кезінде (эпидидимит, простатит, артрит, жатырдың қабынуы) жарамдылығы туралы қорытынды тиісті ауру бойынша шығарылады.

Акушерлік жəне гинекологияӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

функционалдық немесе құрылымдық акушерлік жарақаттары немесе гинекологиялық ау-рулары жоқ.

Əйел жынысы аумағындағы ауруды хирургиялық емдегеннен кейін авиациялық персонал тұлғаларын жұмысқа қайта түсуі лапароскопиялық операция кезінде операциядан кейін 4-6 апта өткен соң, лапаротомиялық операция кезінде (асқынусыз) операциядан кейін 2 ай өткен соң қарастырылады.

Симптомсыз жатыр миомасы, эндометриоз, көлемі 5 см асатын эндометриялық жəне фолликуллярлық ісік, кіші жамбаста қызметінің бұзылуынсыз жабысқақ жəне түйілу процесінің болуы, жатыр денесінің жəне оның қосалқысының болмауы, жатырдың немесе қынаптың бол-мауы жəне оның жетілмеуі біліктілігінен айыруға негіз бола алмайды.

Овариалдық-етеккір циклы бұзылған сертификат иелері жұмыстан шеттетусіз тексеруге жəне емдеуге жатқызылады.

Жүктілік кезінде əйел OSL шектей отырып (оның келісімімен жəне жауапкершілігінде) жүктіліктің 12 аптасынан бастап 26 аптасының аяғына дейін жұмысқа жарамды деп танылады, егер осы сияқты біліктілігі бар авиадиспетчер куəлігімен берілетін құқықтарды қауіпсіз жүзеге асыру баорысында куəлік иесіне жақын болса. Бұл ретте əйелдің қолына ұшу кезінде орын алуы мүмкін жүктілік ауыртпалықтары туралы жазбаша ұсынымдар беріледі. Жүктіліктің 27 аптасынан бастап медициналық сертификаттың қолданысы тоқтатылады.

Босанғаннан кейін, абортпен аяқталған жүктілік кезінде жұмысқа қайта түсу акушер-гине-колог дəрігердің қорытындысы жəне медициналық куəландыру нəтижелері бойынша жүзеге асырылады.

Тірек-қозғалу аппаратыӨтініш берушіде тиісті куəлігі бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін туа

біткен жəне жүре пайда болған сүйек-бұлшық ет аурулары болмауға тиіс. Өтініш берушінің физикалық дамуы жəне бойының дене массасына сəйкес келуі дененің

теңбе-тең дамуы кезінде Кетле бойынша ИМТ арқылы есептеледі. Физикалық дамуын бағалау кезінде жасы (организмнің қарқынды дамуы кезінде дене массасы бойынан кеш дамуы мүмкін), кемінде 25 пайыз дене массасының дефициті физикалық жағынан жеткіліксіз даму болып есептелуі мүмкін.

Өтініш берушінің отырған жағдайда бойы жеткілікті, қолы мен аяғының ұзындығы сəйкес, бұлшық етінің күші болуға тиіс, оған куəлік бойынша берілген құқықтарды қауіпсіз жүзеге асыру үшін тірек-қозғалу аппаратымен функционалды пайдалана алуы қажет; даулы жағдайларда – жаттығу құрылғысының қорытындысымен тексергеннен кейін тексеру нəтижелері туралы.

Қол саусақтарының, білектің басқа да ақаулары кезінде жарамдылықты бағалау жаттығу құрылғысында тексергеннен кейін білеу функцияларының сақталу дəрежесі анықталады (жаттығу құрылғысы нұсқаушысының тексеру нəтижелері туралы қорытындысымен).

Остеоартроз құбылысынсыз жəне табан функциясын сақтай отырып кез келген деңгейдегі майтабандылық жұмыс істеу үшін кедергі болып табылмайды.

Буындардың ауруларында жəне ауру бетінің тіндері жалғанған жүйелері ауруларында буындардың жəне тартылған органдардың функционалды жағдайына байланысты қорытынды шығарылады. OAL шектеуін қолдануға рұқсат етіледі.

Омыртқа сүйектеріндегі дегенеративті-дистрофиялық үрдістер (омыртқааралық остеохон-дроз, спондилоартроз), жарақаттар мен оталар салдары болғанда, үдемелі емес, киім мен аяқ киім киюге кедергі келтірмейтін, ауырсыну синдромынсыз функцияның шамалы немесе орта-ша шектелуімен күю жəне үсіктерден кейінгі тыртықтар болған кезде жұмысқа жарамдылық туралы қорытынды шектеусіз немесе OAL шектеумен буындардағы қозғалыс функциясы мен көлемін бағалап шығарылады.

Омыртқаның компрессиялық сынығынан кейін жəне омыртқаға ота жасалғаннан кейін, көлденең, қылқанды өсінділер сынғанда функцияның бұзылуы жəне ауырсыну синдромы жоқ болған жағдайда сауыққан соң өтініш беруші жұмысқа (оқуға) жіберіледі. Жамбас сүйектерінің шоғырланған сынулары кезінде куəландыру жарақат алғаннан кейін 3-6 айдан кейін жүргізіледі.

ПсихиатрияӨтініш берушілерде қандай да бір психиатриялық арулардың болуын сипаттайтын не-

месе патологиялық немесе оны бұзылу жағдайларынан іс-əрекетке қабілетсіздігі туралы клиникалық диагноздарға сəйкес медициналық мəліметтердің болуы қажет: куəлікке сəйкес кəсіби міндеттерді орындауға кедергі келтіруі мүмкін туа біткен немесе созылмалы, өткір де, сол сияқты ауруларда.

Психикалық аурулармен ауыратын немесе спирттік ішімдікті қолданып, өзге əрекеттерімен танылған, немесе неше түрлі психатропты қолдануға болмайтын заттарды қолданған өтініш берушілер жазылуға дейін жарамсыз болып есептеледі жəне психотропты заттарды қолдануды тоқтатуды көздейді, сонымен бірге наркологиялық немесе психиатриялық тексерулерден кейін жақсы нəтиже бергеннен кейін, жақсы ем қабылдағаннан кейін ғана оң нəтижеге жетуі мүмкін.

Психиатриялық аурулармен ауыратын, аффективтік естен адасқан; тұлғалық бұзылу, психикалық бұзылуы, жүйкенің бұзылуы; мінез-құлықтың бұзылуынан пайда болған өтініш берушілер жұмысқа жарамдылығы туралы шешім шығарған қорытындысы бойынша жүргізуден кейін арнайы мамандандырылған мекемеде психиатриялық тексеруден өтеді.

Шизофрения, депрессия, тұлғаның бұзылуы немесе сандырақтау сырқатнамасы неме-се клиникалық диагнозы қойылған өтініш берушілер қалпына келтіру құқығынсыз жарамсыз деп қаралады.

Əлсіздік немесе неврастениялық, жағдайға уағдалы синдром кезінде; қысқа мерзімді психикалық соматикалы-уағдалы шалдығу кезінде, сауығудан кейін жəне қолдаушы терапияны қолданбаусыз жүйке-психикалық функцияларын толық теңелту кезінде тиісті психиатриялық тексерілуден кейін жарамдылыққа баға жүргізу алдында жəне психологиялық тестілеу, клиникалық тексерілу нəтижелері оң болу жəне OPL/OSL шектеуімен жүктемелік сынамаларды жақсы көндігу қабілеттілігі жағдайында алты ай откен соң жұмысқа жарамды деп танылады.

Психопатия (нысаны мен айқындылығына қарамастан) жəне психопатиялық емес сипаттағы (паранойялық, аффекілік, шизоидтық, қоздырғыш жəне басқада типтер) жеке басының бұзылулары, психикалық инфантилизмі, мінез-құлықының акцентуациясы, кəсіби жағымсыз психологиялық ауытқуы жұмысқа жəне оқуға қарсы көрсеткіштер болып табылады.

Нервтік-психикалық қызметтің жақсы əлеуметтік жəне кəсіби компенсациясы кезінде инфантилизмнің, акцентуацияның жекелеген, анықталмаған белгілері теріс медициналық қорытынды/тұжырымдама үшін негіз болып табылмайды. Өтініш берушіде бұрын анықталмаған үйлесімсіз мінез-құлықтық реакциялардың пайда болуы психологиялық тексеру үшін негіз бо-лып табылады. Медициналық психолог жеке басының ауытқулары мен жеке психологиялық ерекшеліктерін анықтаған жағдайда психиатрдың консультациясын тағайындайды.Елеусіз ауытқулары болған жағдайда жарамдылық туралы қорытынды кəсіби қасиеттері, жұмыс өтілі, жұмыс тəжірибесі, орындалған жұмыстарының сапасы ескеріле отырып, шығарылады.

ПсихологияӨтініш берушілердің мамандық бойынша куəлікке сəйкес тиісті кəсіби міндеттерін атқаруға

кедергі келтіретін қандай да бір психологиялық ақаулары болмауға тиіс.Психологиялық тестілеу кезінде психологиялық жай-күйі жəнеавиация саласындағы кəсіби

жарамдылыққа когнитивті критерийлері бағаланады: зейін қою, жалпы ой əрекеті (сөйлеу жəне сандық), сандық ойлау/ ойда есеп жүргізу, жады көлемі, технологияны түсіну мүмкіндігі, кеңістікте өзін бағдарлау, жағдай бойынша бағдарлау, көңілді тарату, көп мəселелік режим, автоматизация жылдамдығы, психомоторлық координация. Психологиялық бағалау өзіне өмірбаяндық мəліметтерді, өз мүмкіндіктерін басқару, сондай ақ жеке тұлғалық тестілерді жəне психологиялық интервьюлер кіруі мүмкін.

Неврология Өтініш берушінің тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

неврологиялық ауруы болмауы керек.Клиникалық-неврологиялық тексерудің негізгі мақсаты бұл созылмалы (үдемелі) (Паркинсон

ауыруы, амиотрофиялық склероз, шашыраңқы склероз) аурулардың белгілерін, транзиторлық бұзушылықтарды (эпилепсия, транзиторлық ишемиялық шабуыл, бас айналу) жəне басқа патологиялық ауытқушылықтарды, ауырудың белгілері ретінде анықтау.

Медициналық карталарында қояншық ауруының болуы туралы клиникалық диагнозы не-месе жазбасы бар, естің белгісіз жаңылуының қайталамалы ұстамасы бар өтініш берушілер жұмысқа жарамсыз деп танылады.

Ауру тарихында 5 жылдан бері қайталамалы ұстамасы жоқ қояншық ауруының; емделу мерзімі 10 жылдан көп жəне ұстамасы жоқ қояншық ауруының; электроэнцефалографияның эпилептиформалық жəне баяу фокустық тербелістер бұзылысы; нерв жүйелерінің үдемелі немесе үдемейтін аурулары; естің бір реткі белгісіз жаңылуы; бас жарақатынан кейін естен айырылу; бас миының терең жарақаты; шеткері жүйке мен жұлынның зақымдануы клиникалық диагноздары немесе жазбалары бар өтініш берушілер – ЭЭГ-ні тəуліктік мониторлауды, эпилептологтың консультациясын қамтитын кеңейтілген медциналық куəландырудан өтеді.

Бас миы қан айналымының шиеленіскен бұзылулары түріндегі клиникалық белгілер жəне оның салдары, криздік ағыны бар бас миы қан айналымының бұзылулары нервтік-психикалық қызмет немесе неврологиялық зерттеу нəтижелері бойынша функциялары бұзылмай органикалық шамалы белгілер түріндегі қалдық құбылыстар толық қалпына келтірілгенге дейін ұшу үшін қары көрсетілім болып табылады.

Неврологиялық мəртебеде шашыраған микросимптоматика жəне жас диагноз жəне ұшуға жарамсыздығы туралы шешім шағыруға негіз болып табылмайды.

Бас миының орта дəрежеде соғылуын алған, бас сүйегі негізінің немесе субарахноидалдық қан кетуімен біріктіру сүйектерінің бір сызықпен сынуын алған өтініш берушілерге медициналық куəландыру алты айдан кейін, TML/OPL/OSL шектеуімен жарақаттан кейін 3 жыл ішінде, бас сүйек миының шайқалуын немесе жеңіл дəредеде соққысын алғандарға – жарақаттан кейін үш айдан соң жүргізіледі.

Талумен ілесетін ауру бар болу кезінде, жарамдылық негізгі аурумен анықталады. Тексеру кезінде эпилепсия, гипогликемикалық жағдайлар, жүрек-қан тамырларының аурулары, жүйке жүйесі, қан аурулары, эндокриндік аурулар шығарылады.

ОфтальмологияӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

көздің көру қабілетінің нашарлауы, туа біткен жəне жүре пайда болған асқынған немесе со-зылмалы аурулар, сондай-ақ жарақаттан кейін немесе көзге ота жасату əсерінен асқынулар болмауға тиіс.

Өтініш берушінің көру қабілеті жақсы, көз қысымы дұрыс, бинокулярлық фцнкциясы жақсы, түстерді дұрыс айыра білуі қажет.

Көз жітілігін тексеру қашықтықта кешілігін түзетусіз жəне түзетумен жүргізіледі; көз жітілігінің дəл анық көру қабылеті көрсетіледі.

Өтініш беруші өткізілген кемшіліктерді түзетулерге сəйкес 30-50 см қашықтықта N5 кестені (немесе баламалы кестені) оқуы қажет.

Түзетілмеген көру қабілетінің жітілігіне ешқандай шек қойылмайды.Өтініш берушілерге запастағы қолжетімді кемшіліктерді түзету көзілдірігі беріледі, онда

қолайлы көріну функцисын қамтамасыз ететін жəне авиациялық мақсаттар үшін қолайлы болуы шарт; түйіскен линзаларды пайдалану кезінде үлкен қашықтықты көру қамтамасыз етілуі қажет; монофокальді, ыңғайлы болуы қажет. Осындай жағдайда VDL, VML, VNL, CCL шектеулері қойылады. Көзілдіріктің (линзаның) болуы жəне сапасы дəрігерлік қарау кезінде бақыланады.

Рефракция – өтініш беруші +6.0Д аспайтын гиперметропиямен; -8.0Д аспайтын миопиямен; 5.0Д аспайтын астигматизммен; 3.0Д аспайтын анизометропиямен оңтайлы түзетуге жеткен жағдайда жарамды болып табылады. 2.0-ден 3.0Д дейінгі, 3.0Д жоғары анизометропия кезінде жанаспалы линзаларды тағу қажет - шектеу CCL.

Түсті айырудың бұзылу диагнозы VСL шектеуімен бұзылу типі, түрі, нысаны жəне деңгейі көрсетіліп енгізіледі. Медициналық зерттеу нəтижелері пайдаланылатын аспаптың жəне/неме-се əдістің нұсқаулығында көрсетілген тиісті нормалар бойынша арнайы бланкіде бағаланады.

Көру органының функцияларын өзгерпейтін жалған қанат тəріздес жарғақша, пингвекула, шағын халазион, конъюнктивтегі бірлі-жарым беткі жақ фолликулалары, жай блефариттер, бұлдыр конъюнктивиттер, қабақтың берішті өзгерістері жұмыс үшін қарсы көрсетілім болып табылмайды.

Қабыну-бүліну сипатындағы көз алмасы аурулары, көз тамырларының ауыр аурула-ры, операция жасалатын, көз қызметі бұзылатын көз жарақаттары жұмысқа жəне оқуға жарамсыздығын анықтайды.

Көз бұршағы орнына даражемірлі интраокулярлы линза қондырып, катарактаның экс-тракциясы (екіжақты артифакияны қоса) бойынша операция жасатқан авиациялық персонал тұлғаларын жұмысықа жіберу көру қызметтерінің сақталуын ескере отырып, операциядан кейін 2 ай өткен соң жүргізіледі.

Көру органдарында лазерлі операциялар жасалғаннан кейін жұмысқа жіберу туралы мəселе көру қызметтерінің сақталу дəрежесін ескере отырып, операциядан кейін кемінде 1 ай өткен соң шешіледі.

Жоғары көзішілік қысым анықталған жағдайда, өтініш беруші диагнозды нақтылау (қатерсіз офтальмогипертензия, ашық бұрышты немесе жабық бұрышты, алғашқы немесе қайталама су қараңғылық жəне т.б.) жəне сəйкес келетін емді тағайындау үшін (сақтау немесе жедел) үшін глаукоматолог кеңесіне жүгінуге жатқызылады

Алғашқы кезеңдегі ашық бұрышты су қараңғылықпен жұмысқа жіберу тұрақты жергілікті гипотензиялық териапия кезінде көзішілік қысымды қалпына келтіру сəтінен бастап алты аптадан кейін болады. Су қараңғылық бар өтініш берушілер көзішілік қысым мен көздің көруін өлшеу арқылы, көру шегін зерттеумен, көру нервісі дискілерін бағалау жəне қабылданылатын препараттардың жанама зиянын бағалау жолымен кеңейтілген жүйелі түрдегі офтальмологиялық тексеруге жатқызылады.

Көздің қозғалғыш аппаратының олқылықтарын синоптофорда ашық немесе жасырын қылилық (гетерофория) болуын зерттеу əр медициналық куəландыру кезінде жүргізіледі. Көз қабағының салымен көздің қозғалтқыш аппаратының бұзылуы; салдық жəне қосарланған қилылық патологияны жойғанша емдеу үшін көрсетілім болып табылады.

ОториноларингологияӨтініш берушінің сəйкес келетін куəліктің кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауына кедергі

келтіретін есту, иіс сезу, мұрын немесе тамақ қуыстарының, соның ішінде ауыз қуысының, тіс мен көмейдің фнукцияларының бұзылуы немесе туа біткен, жүре бара пайда болған, же-дел немесе созылмалы аурулары, сондай-ақ зақым алудан жəне отадан кейінгі асқынулары болмауға тиіс.

Куəлік бойынша өкілеттілігін қауіпсіз жүзеге асыру үшін есту деңгейі қанағаттанарлық болуы тиіс.

Сыбырлап сөйлеген жуан жəне жіңішкелік сөз тобын 6 метрден кем емес қашықтықта қабылдау жəне аудиометрия қорытындысы бойынша құлақтың естігіштігі бағаланады.

Аудиометрия шуды -20 до +100 дБ ауқымында125-тен 8000 Гц жиілікегі қарқындылықта қабылдауды белгілейді. Үндік аудиометрия өткізу кезінде өтініш беруші əр құлақпен бөлекестуді 500, 1000 немесе 2000 Гц жиілікте 35 дБ-дан аса немесе 3000 Гц жиілікте 50 дБ-дан аса сақтауы тиіс.

Есту функциясын анықтау кезінде, сөз топтарының жуан немесе жіңішке болып жатқызылғандығына қарамастан естудің ең шамалы көрсеткіштері қабылданады.

Жоғарыда көрсетілген нормалардан асатын есту қабілетін жоғалтқан жұмыс істейтін медициналық сертификат иелері сөзге жəне OAL шектей отырып радиомаяктардың сигнал-дарына таңылатын типтегі тиісті біліктілік белгілеріне əуе кемесінің кабинасындағы қалыпты шуды шығаратын жəне еліктеме жасайтын шу аясында қалыпты естіу қабілетіне ие болса олар жарамды болып табылады. Балама ретінде оның қолданыстағы куəліктері мен біліктілік белгілеріне сəйкес, сол типті əуе кемелеріне қатысты қолданыстағы куəліктері мен OAL шектей отырып, практикалық тексеру жүргізіледі.

Арнайы жабдықты, соның ішінде кислородтық-тыныс алу аппараттарын кию мүмкіндігінің қанағаттанарлық дəрежесі бойынша операциялық емдеуден кейін жұмысқа жəне оқуға жарамдылығы туралы мəселе құлақты радикалдық операциядан кейін операция соңы қуысының толық жəне тұрақты эпидермизациясы мен есту қызметін сақталуы (тимпанопластика, стапе-допластика) кезінде жұмысқа жарамдылық мəселесі шешіледі.

Есту аппаратын пайдаланып, есту қабілеті бойынша талаптарға сəйкес келген жағдайда, мұндай аппарат есту қабілетін, жақсы төзімділікті қамтамасыз етуі жəне авиацияда қолдануға қолайлы болуға тиіс.

ЛОР-мүшелері функцияларын, тыныс алу жəне сөйлеу функцияларын бұзатын жəне арнайы жабдықты пайдалануға қиындық туғызатын бұзылулардан, аурулардан жəне опера-ция жасаулардан кейін мұрын қуысының жəне оның қосалқы қуыстарының, ауыз қуысының, жұтқыншақтың, көмей, түтіктердің немесе құлақтың тұрақты өзгерулері, кекештену, тіл мүкістігі немесе сөйлеу байланысын жүргізуге кедергі келтіретін басқа да сөйлеу ақаулары жұмысқа жарамсыздықты айқындайды.

Анық, сөзі түсінікті, бірақ кейбір дыбыстардың дұрыс берілмеуі жұмысқа кедергі емес.ДерматологияӨтініш берушілерде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындауға кедергі

келтіретін қандай да бір дерматологиялық аурулары болмауға тиіс. ОнкологияӨтініш берушіде тиісті куəлік бойынша кəсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін

қандай да бір бастапқы немесе екінші реттік қатерлі аурулар болмауға тиіс. Қатерлі ісік анықталған жағдайда өтініш берушілер жарамсыз болып танылады. Қатерлі

ауруды емдеген соң өтініш берушілер жарамдылыққа тексеруді жүзеге асырар алдында оңды онкологиялық зерттеуден өтуі тиіс.

Мидағы қатерлі ісік клиникалық диагнозы бар өтініш берушілер медициналық сертификатты жаңарту құқығынсыз жарамсыз ретінде қарастырылады.

Мида метастаздар, ісу үдерісінің қайталануы, жалпылануы болмаған жағдайда қатерлі ісік болғанда организм функциясын толық жəне тұрақты өтелген жағдайда емдеу аяқталған соң алты айдан ерте емес мерзімде жұмысқа жіберу мəселесі қарастырылады (шұғыл, химиятера-пия, сəулемен емдеу, құрамдастырылған). Жұмысқа жіберу TML шектеуімен жүзеге асырылады.

Қатерсіз ісік анықталған жағдайда жоспарлы тəртіпте емдеу ұысынысымен тиісті куəліктің кəсіби міндеттерін қауіпсіз орындау мүмкіндігі қарастырылады.

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы медициналықкуəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 8-қосымша

Медициналық куəландырудағы медициналық тексеру көлемі

1. Терапевтік тексерулер: ауыз қуысы, есінеу, тері қабаты, көрінетін сілекей, лимфалық түйін жəне қалқанша без,

жалпы жас шамасына сəйкес;тыныс алу органдары, қан айналым, ас қорыту жəне зəр шығару органдары.2. Хирургиялық тексерулер: антропометрия (бойы, дене салмағы, кеуде айналасы, спирометриясы, қолдың динамоме-

триясы); жалпы тексеру (дене бітімі, бұлшық еттің өсуі жəне тері асты майлары, мүсіні, жүрісі);тері жағдайы, лимфа түйіні, қалқанша безі, сүт безі, аймақтық тамырлар, сүйектер, буын-

дар, құрсақ қуысы, сыртқы жыныс ағзалары, артқы тесіктің айналасы (көрсетілімдер бойынша жəне тексерілушінің келісімімен - саусақпен тік ішекті тексеру).

3. Оториноларингологиялық тексеру: сыртқы тексеру;ішкі тексеру, алдыңғы жəне артқы риноскопия, отоскопия, фарингоскопия, ларингоскопия,

мұрынның сезгіштігі мен тыныс алуын анықтау;тістерінің, ауыз қуысының шырышты қабығының, қызыл иегінің жағдайы, тістем;акуметрия (ауызша жəне ақырын сөйлеу);статокинетикалық тұрақтылығын зерттеу (вестибулометрия) 3 минуттың ішінде Кориолистің

үзіліссіз кумуляция жылдамдығы əдісімен (КҮсКЖ) немесе 2 минут аралығында Кориолистің үзіліспен кумуляция (бұдан əрі – КҮпКЖ) əдісімен: авиациялық персонал – медициналық сертификат алу үшін медициналық куəландыруда, пилоттар мен бортсеріктерге - міндетті медициналық куəландыру кезінде;

тоналдық аудиометрия медициналық сертификат алу үшін бастапқы медициналық куəландыруда; пилоттарға, авиадиспетчерлерге 40 жасқа дейін – 5 жылда 1 рет, 40 жасқа толған соң – 2 жылда 1 рет; есту қабілеті нашарлаған ауру анықталған жағдайда – 1 жылда 1 рет; бортсеріктерге – 5 жылда 1 рет; медициналық айғақ бойынша жүргізіледі.

4. Офтольмологиялық зерттеу: көру қабілеті;түс ажырату;қараңғыға бейімділік;бинокулярлық көру;түнгі көру;түйісудің жақын нүктелері;анық көрудің жақын нүктесі;көру ағзасының анатомиялық жағдайы;рефракцияны субъективтік жəне объективтік əдіспен зерттеу (скиаскопия немесе реф-

рактометрия);авиациялық персоналдың көзішілік қан қысымы 35 жастан бастап – 2 жылда 1 рет, 45 жасқа

толған соң – 1 жылда 1 рет өлшенеді.5. Неврологиялық зерттеу; сыртқы тексеру (тері тыртығы, сему, бұлшық еттің жыпылықтауы);бас-ми нерві;қозғалмалы, рефлекторлық, сезімтал аумақ, статика жəне үйлестіру;вегативтік-нерв жүйесі (дермографизм, акроционаз, гипергидроз, тремор,

ортоклиностатикалық бақылау);психикалық-сезім аумағы.6. Психологиялық тексеру:пилот, авиадиспетчер мамандығы бойынша ААО түсуші үміткер тұлғаларға- медициналық

сертификат алу үшін;медициналық айғақ бойынша жүргізіледі.7. Дерматовенерологтың қарауы авиациялық персоналға денсаулық сақтау саласын-

да уəкілетті органның нормативтік құжаттарына сəйкес жəне медициналық айғақ бойынша өткізіледі.

8. Гинекологиялық тексеру 1 жылда 1 рет; медициналық айғақ бойынша жүргізіледі.9. Зертханалық зерттеулер: 1) қан құрамын клиникалық талдау (гемоглобин, эритроциттер саны, лейкоциттер форму-

ласы, эритроциттер тұнуының жылдамдығы) жылына 1 рет жəне медициналық айғақ бойынша; 2) зəр құрамына клиникалық талдау - жылына 1 рет жəне медициналық айғақ бойынша; 3) 40 жастан бастап пилоттарға қан құрамындағы холестеринге талдау жылына 1 рет жəне

медициналық айғақ бойынша; 4) аш қарында қан құрамындағы қантқа – медициналық сертификат алу үшін медициналық

куəландыру кезінде, 40 жастан бастап – жылына 1 рет жəне медициналық айғақ бойынша; 5) билирубинге жəне оның фракциясы, аспартатаминотрансфераз (бұдан əрі - АСТ), алани-

наминотрансфераз (бұдан əрі – АЛТ) ферменттеріне биохимиялық зерттеу АХЖ орындайтын пило ттарға жылына 1 рет жүргізіледі;

6) қынаптың тазалық деңгейін анықтау үшін жағындыларды зерттеу авиациялық персоналға жылына 1 рет жүргізіледі;

7) мерезге қан құрамын зерттеу (жедел-əдіс саусақтан қан алумен) авиациялық персоналға – жылына 1 рет жүргізіледі;

8) ағзадағы есірткілік- жəне психикалық белсенді заттарды анықтау авиациялық персоналға психоневрологиялық жəне/немесе наркологиялық ұйымдарда жылына 1 рет жүргізіледі, олардың нəтижелерін өтініш беруші авиамедициналық сарапшыға ұсынады;

9) өзге де зертханалық зерттеулер басқа медициналық айғақтар бойынша жүргізіледі. 10. Рентгенологиялық зерттеулер: 1) кеуде клеткасы ағзаларының флюорографиясы (кадр үлкейтілген флюорография)

авиациялық персоналға жылына бір рет жүргізіледі; 2) мұрын қосалқылық қойнауына рентгенография (кадр үлкейтілген флюорография) –

медициналық сертификат алу үшін медициналық куəландыру кезінде жəне медициналық айғақ бойынша жүргізіледі;

3) басқа да рентгенологиялық зерттеулер (функционалдық бақылау арқылы екі кескінде омыртқаның рентгенографиясы, түрік ершігі əдісі, табан, əртүрлі орынның жəне т.б. компьютерлік жəне магниттік-резонанстық томографиясы) медициналық айғақ бойынша жүргізіледі.

11. Ультрадыбыстық зерттеу: 1) өт қабы мен бауырға - АХЖ орындайтындар пилоттарға жылына 1 рет жүргізіледі; 2)құрсақ қуысы ағзаларына, бүйрекке, қалқанбезге, жатыр жəне қосалқыларға (əйелдерге),

қуықалды безіне (ерлерге) – медициналық сертификат медициналық куəландыру кезінде, кеңейтілген куəландыру кезінде жəне медициналық айғақ бойынша жүргізіледі;

3) жүрекке (эхокардиография)медициналық сертификат алу үшін медициналық куəландыру кезінде жəне медициналық айғақ бойынша жүргізіледі.

12. Тыныштық күйдегі ЭКГ (Вильсон бойынша 12 таралым) жылына 1 рет жəне медициналық айғақ бойынша жүргізіледі.

13. ЭКГ 20 рет отырып-тұрғызумен (Вильсон бойынша 12 таралым) – медициналық серти-фикат алу үшін медициналық куəландыру кезінде жəне медициналық айғақ бойынша жүргізіледі:

14. Велоэргометриялық зерттеу немесе тредмил-тест – 1-класты медициналық серти-фикат алу немесе ұзарту үшін 40 жастан бастап жылына 1 рет; басқа өтініш берушілерге – медициналық айғақтар бойынша жүргізіледі;

15. Реоэнцефалография (бұдан əрі – РЭГ) 1-класты медициналық сертификат алу не-месе ұзарту үшін 45 жастан бастап жылына 1 рет; басқа өтініш берушілерге – медициналық айғақтар бойынша жүргізіледі.

16. ЭЭГ – медициналық сертификат алу үшін медициналық куəландыру кезінде жəне медициналық айғақ бойынша жүргізіледі.

17. Кольпоскопия əйелдерге – медициналық сертификат алу үшін медициналық куəландыру кезінде жəне медициналық айғақ бойынша жүргізіледі.

18. Фиброгастродуоденоскопия медициналық айғақ бойынша жүргізіледі; 19. Дəрігерлік-ұшу сараптамасы мақсатында кеңейтілген тексеруден өткен тұлғаларға

мыналар қосымша тағайындалады: 1) зертханалық биохимиялық зерттеу (жалпы белок, С-реактивтік белок, креатинин,

альфа-амилаза, билирубин, АЛТ, АСТ, жалпы холестерин, тығыздығы жоғары холестерин, триглицеридтер, қант);

2) ішкі ағзаларға (қалқанбез, бауыр, өт жолы, ұйқыбез, талақ, бүйректер, қуықалды бездеріне, жатыр жəне қосалқыларға) ультрадыбыстық зерттеу:

3) спирография; 4) тоналдық аудиометрия.20. Өзге де зерттеулер қатаң медициналық айғақтар болған жағдайда тексеру жəне/немесе

консультация беру негіздемесін жазу арқылы жүргізіледі.21. Осы медициналық куəландырудағы медициналық тексеру көлемі осы Қағидалардың

9-тармағының 6) тармақшасына жататын тұлғаларға тек қана медициналық сертификат алу жəне оның мерзімін ұзарту үшін медициналық куəландыруда өткізіледі.

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 9-қосымша

Нысан

НЕВРОЛОГИЯЛЫҚ ТЕКСЕРУДІҢ ТУРАЛЫ ЕСЕПҚҰПИЯ МЕДИЦИНАЛЫҚ МƏЛІМЕТТЕР

Неврологиялық тексерудің мəліметтері*:1. Шағымдар (бас ауруы, бас айналуы, ашушаңдық тершеңдік, талмалар, сіңірі тартылу,

ұйқының бұзылуы жəне т.б. - астын сызу, сипаттау), күні жəне қолы _____________________ 2. Тұқымқуалаушылық __________________________________________________________ 3. Неврологиялық анамнез: _____________________________________________________ Бала кезіндегі невроздық құбылыстар, сіңір тартылу ________________________________ Жарақаттар мен психологиялық жарақаттар ________________________________________ Бұрыңғы жүйке жүйесінің аурулары ______________________________________________ 4. Вазомоторлық бұзылулар _____________________________________________________ 5. Дермографизм (қызыл, ақ, өзгермелі, ісінген), тұрақты 6. Ашнердің симптомы _________________________________________________________ 7. Тершеңдік __________________________________________________________________ 8. Пиломоторлы рефлекс ______________________________________________________ 9. Қабақ треморы саусақ треморы _______________________________________________ 10. Қол-аяқ құрғақ, дымқыл, цианотикалық ________________________________________ 11. Қарашық _________________________________________________________________ 12. Бассүйек-ми нервтері ______________________________________ __________________ 13. Хвостектің симптомы _______________________________________________________ 14. Қозғалтқыш саласы _______________________________________________________ 15. Бұлшықеттің қозғыштығы __________________________________________________ 16. Рефлекторлы сала: _______________________________________________________қолдар - оң ______________, сол _______________________________________________ тізелік рефлекстер - оң ______________, сол _____________________________________ ахиллов рефлексі - оң ______________, сол _______________________________________ патологиялық рефлекстер _____________________________________________________ 17. Ромберг кейіпі - қарапайым __________, күрделінген ____________________________ 18. Координация _____________ 19. Тері рефлекстер _______________________________ 20. Перифериялық нервтер ______________________________________ ________________ 21. Сезімтал сала _____________________________________________________________ 22. Тексеру нəтижелерін талдау _________________________________________________23. Басқа тексерулер __________________________________________________________ 24. Психологиялық тексеру _____________________________________________________25. Диагноз ___________________________________________________________________26. Невропатологтың қорытындысы*______________________________________________

27. Қорытынды шығарылған күні _______________________________________________ 28. Консультант-дəрігердің қолы, тегі, жеке мөрі ____________________________________

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 10-қосымша

Нысан

ХИРУРГИЯЛЫҚ ТЕКСЕРУДІҢ ЕСЕБІҚҰПИЯ МЕДИЦИНАЛЫҚ МƏЛІМЕТТЕР

Физикалық жəне хирургиялық тексерудің мəліметтері*: 1. Шағымдар, күні жəне қолы ___________________________________________________ 2. Салмағы ______ 3. Бойы __________ 4. Аяқтың ұзындығы__________________________ 5. Кеуде қуысының шеңбері: тын қалпында___, дем алу____, дем шығару________________ 6. Тері жəне тері шелмайы _____________________________________ __________________ 7. Бұлшықет жүйесінің дамуы ___________________________________________________8. Сүйек жүйесінің, бұлшықеттің ақаулары, веналардың варикоз кеңеюі, жарықтың болуы,

мүсінділік, жүріс жəне т.б. _________________ ________________________________________ 9. Сыртқы жыныстық органдардың жағдайы _______________________ _________________ 10. Лимфатүйіні _____________________________________________________________ 11. Қалқанбез _______________________________________________________________ 12. Ішперде қуысы органдары ___________________________________________________ 13. Тікішекті саусақпен зерттеу ___________________________________________________ 14. Тексеру нəтижелерін талдау (рентгенография, спирометрия жəне т.б.) ________________ 15. Басқа тексерулер, соның ішінде акушер-гинекологтың жəне дерматовенерологтың

тексерулері _____________________________________________________________________ 16. Диагноз ___________________________________________________ ________________ 18. Хирургтың қорытындысы _____________________________________ _______________ 19. Қорытынды шығарылған күні _________________________________________________ 20. Консультант-дəрігердің қолы, тегі, жеке мөрі ____________ ______________________

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 11-қосымша

Нысан

ОФТАЛЬМОЛОГИЯЛЫҚ ТЕКСЕРУ ТУРАЛЫ ЕСЕПҚҰПИЯ МЕДИЦИНАЛЫҚ МƏЛІМЕТТЕР

Бұл бетті толық жəне баспалық əріптермен толтырыңыз. Толығырақ нұсқаулықтар бетінде көрсетілген. Өтінім беруші туралы ақпарат.

1. Өтінім берілген ел: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

(2) Медициналық қорытынды класы 1 2 3Өзге ____________________________

(3) Тегі: (4) Бұрынғы тегі: (12) Өтініш Алғашқы Жаңарту/қайта куəландыру

(5) Аты, Əкесінің аты: (6) Туылған күні:

(7)ЖынысыЕ Ə

(13) Тіркеу нөмірі:

(8) Туылған жері, елі: (9) Азаматтығы: (14) Сұратылатын типі:(301) Медициналық мəліметтерді беруге келісім: Осы арқылы осы есепте жəне оның кез келген қосымшасында көрсетілген барлық деректерді аталған құжаттардың немесе басқа да кез келген деректер медициналық баға беру үшін толтырылатынын жəне маған немесе менің емдеуші дəрігеріме мемлекеттік заңнамаға сəйкес қолжетімді бола тұра Уəкілетті органның меншігінде қалатынын назарға ала оытып Авиамедицина сарапшысына, Уəкілетті органға, қажет болған жағдайда басқа елдің Авиамедициналық бөліміне беруге рұқсат беремін. Кез келген жағдайда медициналық мəліметтің құпиялылығы сақталады.Күні______ Өтініш берушінің қолы: ___________ Сарапшының (куəгердің) қолы _________

(302) Тексеру санаты БастапқыКеңейтілген/Жаңарту/қайта куəландыру Арнайы бағыт

(303) Офтальмологиялық көрсеткіш:

Клиникалық тексеру Көз жітілігі Əр көзді белгілеңіз Қалыпты Ауытқу (314) Үлкен қашықтықты

көруі 5м/6мКөзіл-дірік

Конт.лин-зы

(304) Көз сыртқы тексеру

Оң көз Тузетумен

(305) Көз сыртқы түрі (жарық шам)

Сол көз Тузетумен

Екі көз Тузетумен

(306) Көз алмасының жағдайы

(315) Орташа қашықтықты көруі – 1 м

(307) Көру өрісі Оң көз Тузетумен(308) Көз қарашығының рефлекстері

Сол көз Тузетумен

(309) Көздің түбі Екі көз Тузетумен(310) Конвергенция

см (316) Жақын қашықтықты көруі 30-50 см

(311) Аккомодация Д Оң көз Түзетумен(312) Көз бұлшық етінің балансы (призмалық Д)

Сол көз Тузетумен

Үлкен қашықтықта 5-6 м

30-50 см қашықтықта

Екі көз Тузетум ен

Орто Орто (317) Рефракция Ішкі Ішкі Сфер Цилинд Ось Жа-

қын

Сыртқы Сыртқы Оң көзГипер Гипер Сол көзЦикло Цикло Нақты рефракция

Тропия Иə Жоқ Фория Иə Жоқ (318) Көзілдірік (319) Жанаспалы

линзаФузиондық резервке тест жүргізілген жоқ Иə Жоқ Тип: Иə Жоқ Тип:(313) Түсті қабылдауыПсевдоизохроматикалық кесте Рабкина Тип:

(320) Көз ішінің қысымы

Кестелер саны: Қателер саны: Оң көз (с.б. мм) Сол глаз (с.б. мм)Түсті жоғары қабылдауы байқалды ƏдісТүс ҚАУІПТІ Түс ҚАУІПСІЗ(321) Офтальмологиялық ескертулер мен ұсынымдар:

(322) Сарапшының өтініші:

Осы арқылы мен жəне менің АМЕ тобым тегі мен аты осы медициналық тексеру туралы есепте көрсетілген жеке тексеру жүргізгенімізді жəне барлық қосымшаларымен бірге бұл есепте толық жəне дəл есептің нəтижесі көрсетілгендігін растаймын (323) Орны жəне күні: ТАƏ жəне ЛОР жөніндегі

сарапшының мекенжайы: (баспа əріптермен)Телефон:Телефакс:

Сарапшы немесе дəрігер-кеңесшінің мөрі:Сарапшының немесе

дəрігер-кеңесшінің қолы:

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 12-қосымша

Нысан

ОТОРИНОЛАРИНГОЛОГИЯЛЫҚ ТЕКСЕРУ ЕСЕБІҚҰПИЯ МЕДИЦИНАЛЫҚ МƏЛІМЕТТЕР

Осы парақты баспа əріптермен толық толтырыңыз. Түсіндірме нұсқаулықтары бар парақтарда келтірілген.

Өтініш берушілердің деректері

(1) Өтініш берілетін ел:ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

(2) Қойылған медициналық қорытындының класы 1-ші 2-ші 3-ші Басқа_______________________

(3) Тегі (4) Алдыңғы тегі(жəне): (12) Бастапқы өтінішЖаңарту/қайта куəландыру

(5) Аты жəне əкесінің аты (6) Туған күні: (7)жыны-сы Ер Əйел

13) Тіркеу нөмірі:

(401) Медициналық мəліметтерді беруге келісім. Осы арқылы осы есепте жəне оның кез келген қосымшасында көрсетілген барлық деректерді аталған құжаттардың немесе басқа да кез келген деректер медициналық баға беру үшін толтырылатынын жəне маған немесе менің емдеуші дəрігеріме мемлекеттік заңнамаға сəйкес қолжетімді бола тұра Уəкілетті органның меншігінде қалатынын назарға ала оытып Авиамедицина сарапшысына, Уəкілетті органға, қажет болған жағдайда басқа елдің Авиамедициналық бөліміне беруге рұқсат беремін. Кез келген жағдайда медициналық мəліметтің құпиялылығы сақталады.Күні______ Өтініш берушінің қолы: ___________ Медициналық сарапшының (куəгердің) қолы _________

(402) Тексеру санатыБастапқыКеңейтілгенЖаңарту/қайта куəландыруАрнайы жолдама

(403) Оториноларингологиялық көрсеткіш:

Клиникалық тексеру

Əрбір элементті тексеру Норма ауытқу(404) Бас, бет, мойын, бас терісі(405) Ауыз қуысы, тістері(406) Жұтқыншақ(407) Мұрын қуысы жəне мұрын жұтқыншағы (алдыңғы риноскопияны қоса)(408) Вестибулярлық жүйе, Ромберг тестін қоса(409) Сөйлеу(410) Синустар(411) Сыртқы есту айналшықтары, дабыл жарғағы(412)Пневматикалық отоскопия(413) Импеданснаятимпанометрия, Вальсальва тəжірибесін қоса (тек бастапқы қарау)

(419) Үндестік аудиометриясыдБ СП (есту шегі)

ГЦ Оң құлақ Сол құлақ250500

100020003000400060008000

Қосымша тестілеу (егер көрсетілсе) Орындалған жоқ

Норма Ауытқу

(414) Сөздік аудиометрия(415) Артқы риноскопия(416) ЭКГ; кенеттен жəне колориялық байқау(417)Дифференцияланған калориялық байқау немесе айналуға вестибулярлық тест (418) Тік емес немесе талшықты ларингоскопия (421) Оториноларингологтың ескертпелері мен ұсыныстары

(420) Аудиограмма Ауа: О – Оң, Х – Сол-Сүйек: көк – Оң, қызыл – Сол

ДБ/СП

-100102030405060708090100110120Гц 250 500 1000 2000 3000 4000 6000 8000

(422) Сарапшының өтініші:

Осы арқылы мен жəне менің АМС тобым тегі мен аты осы медициналық тексеру туралы есепте көрсетілген жеке тексеру жүргізгенімізді жəне барлық қосымшаларымен бірге бұл есепте толық жəне дəл есептің нəтижесі көрсетілгендігін растаймын (423) Орны жəне күні: ТАƏ жəне ЛОР жөніндегі

сарапшының мекенжайы: (баспа əріптермен)Телефон:Телефакс:

Сарапшы немесе ЛОР дəрігер-кеңесшінің мөрі:Сарапшы немесе дəрігер-

кеңесшінің қолы:

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 13-қосымша

нысанСАРАПШЫНЫҢ ЕСЕБІ

Медициналық тексеру туралы есеп

ҚҰПИЯ МЕДИЦИНАЛЫҚ МƏЛІМЕТТЕРТАƏ, туған күні ____________________________________________________-Осы парақты баспа əріптермен толық толтырыңыз. Түсіндерме нұсқаулықтары бар

парақтарда келтірілген.

(201) Тексеру санаты Тексеру санаты Бастиапқы Кеңейтілген/Жаңартылған/ Қайта куəландыруАрнайы жолдама

(202

) Бой

ы см

(203

) Сал

мағы

кг(2

04) К

өзін

ің тү

сі(2

05) Ш

ашын

ың тү

сі (206) Артериалдық қысым (ммрт.ст.)

(207) Дамыл кезіндегі соғысы

Сист

оло-

гиял

ық

Диас

толо

-ги

ялық

Жиі

лік

(мин

утын

а)

Ырғ

ақ

Клиникалық тексеру: Əрқайсысында белгілеу Норма немесе Ауытқу

норм

аау

ытқу

норм

аау

ытқу

(208) Бас, бас, мойын, бастың шаш басқан бөлігі

(218) Құрсақ қуысы, жарық, бауыр

(209) Ауызы, тамақ, тістері (219) Айналшық, тік ішек(210) Мұрын, қолтық (220) Несеп жыныс жүйесі(211) Құлақтар, ортаңғы құлақ, дабыл жарғағының қозғалғыштығы

(221) Эндокриндік жүйе

(212) Көз – көз шарасы жəне көздің өсінділері

(222) Үстіңгі жəне төменгі қол-аяқтар

(213) Көз - қарашықтар жəне көз түбі (223) Жұлын жəне қимыл-тірек (214) Көз – көз қозғалғыштығы: нистагм (224) Неврология- рефлекстер

жəне т.б.(215) Өкпе, көкірек қуысы, сүт бездері (225) Психиатрия(216) Жүрек (226) Тері, белгілерді жəне лим-

фа түйіндері (217) Тамыр жүйесі (227) Жалпы терапиялық тексеру (228) Ескерпе: Нормадан ауытқуды сипаттаңыз. Əрбір пікірден бұрын тиісті нөмірді көрсетіңіз

Көздің жітілігі(229) Көру

қашықтық.5м/6м

Көзіл-дірік

Жанас-палы линза

Өкпе функциясы (237) Гемоглобин

Оң көз Түзет. Дем шығару барынша жылдамдығы

Норма Ауытқу

г/децилитр

Норма 11Сол көз Түзет.

Екі көз Түзет.

(230) Орташа көру қашықтығы, Түзетілмеген. Түзетілген. Ілеспе есептер

N14 қашықтықта.100

Ия Жоқ Ия Жоқ (238) Электрокардиограмма

Оң көз (239) АудиограммаСол көз (240) ОфтальмологияЕкі көз (241) Отоларингология (құлақ,(231)Зрение на малое расстоян. Нескорр. (242)Көкірек қуысының рентгено-

графиясыN5 на расст.30-50

Ия Жоқ Ия Жоқ (243) Қан липидтері

(244) Өкпе функциялары(245) ЭлектроэнцефалограммаБасқа

(232) Көзілдірік (233) Жанаспа линзалары (246) Түстерді қабылдау

Ия Жоқ Түрі: Ия Жоқ Түрі: Псевдоизохроматикалық кестелер Түрі:Кестелердің саны: Қателердің саны:Рефракция Сала Цилин Осі Жалпы

Оң көз (247) Авиациялық медициналық сарапшының ұсыныстары Сол көз

(234) Есту (жүргізілмеген болса 241)

Оң құлақ Сол құлақ

Класқа сəйкес келу

Қашықтықта дауыстың сөйлеу қаттылығын тек-серу 2

Ия

Ия

Жоқ

ЖоқАудиометрия Берілген медициналық қорытындының

классы

ГЦ 500 1000 2000 3000 Класқа сəйкес келмеуОң Сол (235) Несеп талдау Норма Ауытқу Бұдан əрі бағалу үшін жіберілді. Ия болса,

онда кімге?Глюкоза Протеин Қан Басқа(248) Пікірлер, шектеулер:(249) Медициналық сарапшының өтініші:Осы арқылы мен жəне менің АМЕ тобым тегі мен аты осы медициналық тексеру туралы есепте көрсетілген жеке тексеру жүргізгенімізді жəне барлық қосымшаларымен бірге бұл есепте толық жəне дəл есептің нəтижесі көрсетілгендігін растаймын (250) Орны жəне күні: Сарапшының тегі, аты жəне əкесінің аты:

(Баспа əріптермен)Телефон:Факс:

Сарапшы мөрі:Сарапшының қолы:

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 14-қосымша

Шектеу кодтарыКодтар/Коды/Cods:МСШ/OMC/TML - медициналық қорытындыны қолданылу мерзімінің шектелуі/ огра-

ничение срока действия медицинского заключения; restriction of the period of validity of the medical certifi cate;

ҚҚТ/КДР/VDL - алыстан көргіштік пен аралық жəне жақыннан көргіштік секілді көру қабілеті мəселелеріндегі түзету/коррекция нарушения зрения для дальнего расстояния /Correction for defective distant;

АОЖКТ/КБСДР/VML - алыс, орта жəне жақын қашықтықтағы көру қабілетінің мəселелерін түзету/коррекция нарушения зрения для дальнего, среднего и близкого расстояния/correction for defective distant, intermediate and near vision

ЖКТ/КБР/VNL - жақыннан көргіштіктегі түзету/коррекция нарушения зрения для близкого расстояния /Correction for defective near vision;

ӨАКТ/КДП/VXL - өндіріс жағдайына сай алыстан көргіштік мəселелерін түзету (3-ші класқа, ƏҚБ диспетчерлеріне ғана)/коррекция нарушения зрения для дали, в зависимости от произ-водственных условий (только для 3 класса, диспетчеров УВД)/ Correction for defective distant vision depending on the working environment (for 3 class only, ATCOs);

КЛТ/КИК/CCL - контакттық линзаларды қолдану жолымен ғана түзету/коррекция зрения с использованием только контактных линз/Correction by means of contact lenses only;

КҰ/ДП/VCL - күндізгі уақытта ғана жарамды (күндізгі ұшулар)/действителен для полетов только в дневное время (дневные полеты)/ valid by day only;

ЕБЖ/ВКП/OML - екінші пилот немесе білікті екінші пилотқа ғана жарамды (1-ші класқа ғана)/действителен только как второй пилот или сквалифицированным вторым пилотом (только для 1-го класса)/Valid only as or with qualifi ed co-pilot (class 1 only);

ЕҰЖ/ДВП/OCL - екінші пилотқа ғана жарамды (1-ші класқа ғана)/годен только как второй пилот (только для 1-го класса)/Valid only as со pilot (class 1 only);

ЖЖ/ЖБП/OPL - жолаушыларсыз ғана жарамды (Аса жеңіл авиацияның 2-ші класына ғана)/действителен только без пассажиров (только для 2-го класса и пилота сверхлегкой авиации)/Valid only without passengers (class 2& LAPL only);

ҚЕБ/БДУ/OSL - қауіпсіздікті қамтамасыз ететін пилоттың болуы немесе екеулік басқаруы бар əуе кемесіне ғана жарамды/действителен только с безопасным пилотом и для воздуш-ного судна с двойным управлением/Valid only with safety pilot and in aircraft with dual controls;

ДƏК/ДВС/OAL - демонстрацияланған əуе кемесінің түріне ғана жарамды/годен для демон-стрированного типа воздушного судна / restricted to demonstrated aircraft type;

БҚБ/УРУ/AHL - бекітілген қолмен басқару үшін ғана жарамды/ действителен только с ут-вержденным ручным управлением/valid only with approved hand controls.

Шектеулер түсіндірмесі:TML медициналық сертификатты қолдану мерзіміне шектеуМедициналық қорытынды мерзімі онда көрсетілген мерзіммен шектеледі. Оның мерзімі

медициналық куəландыруды өткен күннен басталады. Алдыңғы медициналық қорытындыдан қалған мерзім енді жарамсыз. Медициналық қорытындының иесі осында көрсетілген мерзімде келесі медициналық куəландыруды өтеді жəне барлық ұсынымдарды орындайды.

VDL түзету линзаларын тағу жəне қосалқы көзілдіріктің болуыАлыстан көргіштік көру қабілеті мəселелеріндегі түзету: куəлік иесі куəліктің құқытары мен

міндеттерін жүзеге асыру кезінде алыстан көргіштікті түзететін, сарапшы қолдануға келісім бер-ген жəне медициналық куəландыру деректерімен расталған көзілдірік немесе жанаспа линза киеді. Жанаспа линзаны қолдануға сарапшы рұқсат етуге тиіс. Жанаспа линзалар сарапшы жазып берген запаста көзілдірік болғанда ғана қолданылады.

VML көп фокальді көзілдіріктерді тағу жəне қосалқы көзілдіріктің болуыАлыс, орта жəне жақын қашықтықтағы көру қабілетінің мəселелерін түзету: куəлік иесі

сарапшы қолдануға келісім берген жəне медициналық куəландыру деректерімен расталған алыстан, орташа жəне жақыннан көргіштікті түзететін көзілдірік немесе жанаспалы линза киеді. Көру қабілетін тек жақын қашықтыққа түзетуші тұтас оправалы көзілдірік пен жанаспа-лы линза қолданылмайды.

VNL өзімен бірге көруді түзейтін көзілдіріктің болуы жəне қосалқы көзілдіріктің болуыЖақыннан көргіштіктегі түзету: куəлік иесінің куəліктің міндеттері мен құқықтарын жүзеге асы-

ру кезінде алыстан көргіштікті түзететін, сарапшы қолдануға келісім берген жəне медициналық куəландыру деректерімен расталған жақын қашықтық үшін көргіштікті түзейтін жақын жерде запаста көзілдірігі болады. Көру қабілетін тек жақын қашықтыққа түзетуші тұтас оправалы көзілдірік пен жанаспалы линза қолданылмайды.

VXL өндірістік жағдайларға қарай алысты көрудің бұзылуын түзетуАлыстан көргіштікті түзететін жанаспалы линзалар ƏҚБ диспетчерінің жұмыс істеу аймағы

(көру ұзақтығы) 100 см-ден аспаса қолданылмайды.Көру қабілетінің алыстан көргіштікті түзетусіз стандартқа сəйкес келмейтін, бірақ көру

қабілеті орта жəне жақын қашықтықта түзетусіз жұмыс істейтін стандарттарға сəйкес келетін өтініш берушілер егер олардың жұмыс аймағы орта жəне жақын қашықтықта болса (100 см-ге дейін) түзетуші линзаларсыз жұмыс істейді. Шектеу тек ƏҚБ диспетчерінің 3 класына ғана қолданылады.

CCL Жанаспалы линзаларды ғана пайдаланып, көру қабілетін түзетуСарапшы қолдануға келісім берген жəне медициналық куəландыру деректерімен растаған

барлық қашықтықтарға арналған түзету. Запаста сарапшы жазып берген көзілдірік болады. Шектеу тек бортсеріктердің медициналық сертификаттары үшін қолданылады.

VCL Күндізгі уақытта ғана ұшуға жарамды Шектеу тек əртүрлі деңгейдегі түсті ажыратуда бұзылулары бар жеке пилоттарға ғана

рұқсат етіледі жəне оларға тек күндізгі уақытта ғана өз міндеттерін атқаруға құқық береді. Медициналық сертификаттың 2-класында ғана қолданылады.

OML Екінші пилот ретінде немесе білікті екінші пилотпен ғана жарамдыБір құрамды экипажбен басқарылатын əуе кемелерін пайдалануды жүзеге асыратын пилот-

тар үшін қойылатын талаптарға сəкес келмейтін, бірақ көп құрамды экипажбен басқарылатын əуе кемелерін пайдалануды жүзеге асыратын пилоттар үшін қойылатын талаптарға сəйкес келетін ұшу экипажының мүшелеріне қолданылады. Медициналық сертификаттың 1-класын-да ғана қолданылады.

OCL Екінші пилот ретінде ғана жарамдыАталған шектеу OML шектеуінің жалғасы болып саналады жəне тек пилоттардың

денсаулығы белгілі бір анықталған медициналық негіздермен бағаланып, ұшулар қауіпсіздігіне қатер келмейтін, сондай-ақ əуе кемесінің командирі емес, тек екінші пилот жағдайларында қолданылады. Медициналық сертификаттың 1-класында ғана қолданылады.

OPL Жолаушыларсыз ғана жарамдыАталған шектеу пилот үшін қолайлы, бірақ жолаушыларды тасымалдау үшін қолайсыз

болып табылатын ұшу қауіпсіздігіне белгілі минималды қатері жəне қаңқа-бұлшықет жүйесінің немесе өзге де аурлары бар пилотқа қолданылады. Медициналық сертификаттың 2-класында жəне ЖАЖА-да ғана қолданылады.

OAL- əуе кемесінің көрсетілген типі үшін жарамды. AHL – бекітілген қолмен басқарумен ғана жарамды (2-класс жəне ЖжАЖА үшін).OSL – қауіпсіз пилотпен жəне қос тəсілмен басқарылатын əуе кемесі үшін ғана жарамды.

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы медициналықкуəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 15-қосымша

Нысан

Медициналық сертификаттарды есепке алу журналы

Сарапшы________________________________ __________________________________

№ №

Тегі, аты, əкесінің аты

Туған жылы

Лауазымы жұмыс орны, жалпы ұшқан уақыты (сағат)

Медициналық куəландыруға себеп

ДиагнозСараптау қорытындысы, алдын ала емдеу жəне сауықтыру шаралары, диспансерлік есеп тобы

1 2 3 4 5 6 7

Сарапшы______________________(қолы) Ескертпе:1. Жыл сайын нөмірі 1 қаңтардан бастап жүргізіледі, 1-бағандағы реттік нөмірі бөлшекпен

көрсетіледі: медициналық куəланудың алдында - əр күн сайынғы нөмір, бөлімде - жыл ба-сынан нөмірі.

2. 7-бағанда медициналық куəландырылудың нəтижесінде шығарылған барлық ұсыныстары мен ұйғарымдары көрсетіледі.

3. Журнал беттері нөмірленеді жəне бекітіледі. 4. Журнал 25 жыл сақталады.

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 16-қосымша

Нысан

Атауы бар мөртаңбаМедициналық тексеріп-қарау журналы

№ п

/пЭк

ипаж

дың

бірі

нші

жəне

соң

ғы м

үшес

ін

қара

у кү

ні м

ен у

ақыт

ы те

гі, и

ници

алда

рыЛа

уазы

мыРе

йс н

өмір

іҰш

ып ке

лу у

ақыт

ы (э

кипа

ж мү

шел

ерін

ің

сөзін

ен)

Шағ

ымда

р

Подп

ись

Сырт

қы ж

əне

көрі

нетін

ш

ырыш

тылы

ғын

қара

у Со

ғысы

Көрсеткіштер бой-ынша

Жұм

ысқа

рұқ

сат б

еру

тура

лы ш

ешім

жəне

ме

дици

налы

қ қы

змет

керд

ің қо

лы

Дене

нің

темп

е-ра

тура

сы

Арте

риал

дық

қысы

м

Үрле

нген

ауа

да

алко

голь

дің

бо-

луын

бай

қау

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14Журналдың беттері нөмірленеді, тігіледі, басшы қол қояды жəне медициналық ұйымның

мөрі қойылады.Журнал 10 жыл бойы сақталады.

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 17-қосымша

Нысан

Атауы бар мөртаңбаҰшудан шеттету журналы (ƏҚҚ жөніндегі жұмыс)

№ п/п

Қарау күні мен уақыты

Тегі, ини-циалы, лауазымы, авиациялық кəсіпорын

Кім шеткерді (лауазымы жəне қолы)

Шеткеру себебі

Шеткерілген қайда жіберілді

Шеткеру туралы қашан жəне кімге хабар-ланды

Ұшу жұмысына қашан жəне кім жіберді (ƏҚҚ жөніндегі жұмыс)

1 2 3 4 5 6 7 8Журналдың беттері нөмірленеді, тігіледі, басшы қол қояды жəне медициналық ұйымның

мөрі қойылады.Журнал 10 жыл бойы сақталады.

(Жалғасы. Басы 13-16-беттерде)

(Соңы 18-бетте)

18 14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛРЕСМИ

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 18-қосымша

НысанАтауы бар мөртаңба

АНЫҚТАМААНЫҚТАМА ________________________________________________________________ (рейс, күні, сағат, минуты; рейс, дата, время - часы, минуты)___________________________________________________________________________ (аты-жөні, мамандығы, фамилия, инициалы, должность)ұшу кезегінен (кезекшіліктен) медициналық тексеруде шеткерілді отстранен от полета

(дежурства) на медицинском осмотреАлдын-алу диагнозы _________________________________________________________(предварительный диагноз)____________________________________________________________________________ Қысқаша нақтылы мəлімет (краткие объективные данные)____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________Пилоттар дəрігеріне келетін күні (дата явки к авиационному к врачу) _________________Дəрігердің мамандығы, аты-жөні жəне қолы (должность, фамилия, инициалы и подпись

медицинского работника) Күні (дата)

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 19-қосымша

ҚОРЫТЫНДЫ АКТ 20______ жылғы «____» ___________

20______ жылы __________________________________ жұмыскерлеріне (ұйымның (кəсіпорынның), цехтың атауы) өткізілген мерзімдік медициналық тексеріп-қарау (зерттеу) нəтижелері бойынша мыналардың қатысуымен қорытынды акт жасалды: Дəрігерлік комиссияның төрағасы________________________________ (Т.А.Ə., лауазымы) Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшесінің еңбек гигиенасы жөніндегі маманы __________________________________ (Т.А.Ə., лауазымы) Жұмыс берушінің өкілі _________________________________________ еңбек ұжымы өкілінің (Т.А.Ə., лауазымы)1. Ұйым (кəсіпорын), цех жұмыскерлерінің саны:

барлығыоның ішінде əйелдер

2. Ұйымның (кəсіпорынның), цехтың зиянды жəне (немесе) қауіпті заттармен жəне өндірістік факторлармен жұмыс істейтін, сондай-ақжұмыстардағы* жұмыскерлерінің саны:

барлығыоның ішінде əйелдер

3. Мерзімдік медициналық тексеріп-қарауға (зерттеуге) жататынзиянды жəне (неме-се) қауіпті заттармен жəне өндірістік факторлармен жұмыс істейтін, сондай-ақ осы жылғы жұмыстардағы жұмыскерлердің саны:

барлығыоның ішінде əйелдер

4. Мерзімдік медициналық тексеріп-қараудан (зерттеуден) өткен жұмыскерлер саны:

барлығыоның ішінде əйелдер

5. Мерзімдік медициналық тексерумен қамтылу %:

барлығыоның ішінде əйелдер

6. Мерзімдік медициналық тексеріп-қарауды (зерттеуді) аяқтамаған/өтпеген жұмыскерлер саны:

барлығыоның ішінде əйелдер

Мерзімдік медициналық тексеріп-қарауды (зерттеуді) аяқтамаған жұмыскерлердің аты-жөні жазылған тізім:

№ Тегі, аты, əкесінің аты Кəсіпорынның бөлімшесі12

7. Мерзімдік медициналық тексеріп-қараудан (зерттеуден) өтпеген жұмыскерлер саны:

барлығы,оның ішінде əйелдероның ішінде себептер бойынша жалпы санның:уақытша еңбекке жарамсыздық парағыіссапаркезекті демалысжұмыстан босатуөтуден бас тарту

Мерзімдік медициналық тексеруден (зерттеуден) өтпеген жұмыскерлердің аты-жөні жазылған тізім:

№ Тегі, аты, əкесінің аты Кəсіпорынның бөлімшесі Себебі1 2

8. Осы мерзімдік медициналық тексеріп-қарау (зерттеу) нəтижелері бойынша қорытынды№ 1 жиынтық кесте

Мерзімдік медициналық тексеріп-қарау (зерттеу) нəтижелері БарлығыОның ішінде əйелдер

Зиянды жəне (немесе) қауіпті заттармен жəне өндірістік факторлар-мен жұмысқа, жұмыс түрлеріне кəсіптік жарамды адамдар саны*Зиянды жəне (немесе) қауіпті заттармен жəне өндірістік факторлар-мен жұмысқа, жұмыс түрлеріне уақытша кəсіптік жарамсыз адамдар саны *

Зиянды жəне (немесе) қауіпті заттармен жəне өндірістік факторлар-мен жұмысқа, жұмыс түрлеріне тұрақты кəсіптік жарамсыз адамдар саны *Толық зерттеуді қажет ететін адамдар саны (қорытынды берілмеген)Кəсіптік ауруға күдікті адамдар саныКəсіптік патология орталығында тексеруді қажет ететін адамдар саныАмбулаториялық тексеруді жəне емдеуді қажет ететін адамдар саныСтационарлық тексеруді жəне емдеуді қажет ететін адамдар саныСанаторийлік-курорттық емдеуді қажет ететін адамдар саныЕмдеу-профилактикалық тамақтануды қажет ететін адамдар саныДиспансерлік бақылауды қажет ететін адамдар саны

2 жиынтық кесте

№ Т.А.Ə. Жынысы Туған жылы Учаске Кəсібі

Зиянды жəне (не-

месе) қауіпті заттар жəне

өндірістік фактор-

лар, жұмыс түрлері**

Зиянды жəне (не-

месе) қауіпті заттар жəне

өндірістік фак-торлар, жұмыс

түрлерімен жұмыс өтілі **

АХЖ-10 бой-ынша ауру сыныбы,

диспансерлік бақылау

тобы

12

Кестенің жалғасы

Ауру алғаш рет анықталды

Жұмыстарға кəсіптік жа-

рамды *

Жұмыстарға уақытша кəсіптік

жарамсыз *

Жұмыстарға тұрақты

кəсіптік жа-рамсыз *

Қорытынды берілген

жоқ

Кəсіптік патоло-гия орталығында зерттеуді қажет

етеді

Кестенің жалғасы

Амбулаториялық тексеруді жəне емдеуді қажет

етеді

Стационарлық тексеруді жəне емдеуді қажет

етеді

Санаторийлік-курорттық

емдеуді қажет етеді

Емдеу-профилактикалық

тамақтануды қажет етеді

Диспансерлік бақылауды қажет етеді

9. Кəсіптік ауруға күдікті тұлғалар анықталды:

Р/с № Т.А. Ə. Кəсіпорынның

бөлімшесі Кəсібі, лауазымы Зиянды жəне (немесе) қауіпті заттар жəне өндірістік факторлар

12

10. Өмірінде бірінші рет соматикалық аурулар анықталды:

№ АХЖ-10 бойынша ауру сыныбы Жұмыскерлер саны (барлығы)12

11. Өмірінде бірінші рет созылмалы кəсіптік аурулар анықталды:

№ АХЖ-10 бойынша ауру сыныбы Жұмыскерлер саны (барлығы)

12. Жұмыскерлерге өткізілген мерзімдік медициналық тексеріп-қарау (зерттеу) нəтижелері бойынша 20___жылғы «___»__________ алдыңғы қорытынды актінің ұсынымдарын орын-дау нəтижелері.

№ Іс-шаралар Жатқаны (адам)

Орындалдыабс. %-бен

1 Кəсіптік патология орталығында зерттеу2 Толық зерттеу3 Амбулаториялық емдеу жəне зерттеу4 Стационарлық емдеу жəне зерттеу5 Санаторийлік-курорттық емдеу6 Диеталық тамақтану7 Диспансерлік бақылауға алынды

13. Жұмыс берушіге ұсынымдар: санитариялық-профилактикалық жəне сауықтыру іс-шаралары жəне т.б.: ______________________________________________________________

Ескертпе:Зиянды факторлар тізбесіне жəне Жұмыстар тізбесіне сəйкес зиянды жəне/немесе қауіпті

өндірістік факторлар мен жұмыстар. **Зиянды факторлар тізбесіне жəне Жұмыстар тізбесіне сəйкес зиянды жəне/немесе қауіпті

өндірістік факторлар мен жұмыстар тармақтарын санамалау. Қолдары: Дəрігер (кəсіптік патолог, терапевт) ____________________________________________ Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы мемлекеттік орган маманы _________________________________________ Жұмыс берушінің өкілі _______________________________________________________ Ұйымның кəсіподақ комитетінің өкілі _____________________________________________ Денсаулық сақтау субъектісінің басшысы ________________________________________ Мөр орны Т.А.Ə________________________________ Қолы _________________________ Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы мемлекеттік органының басшысы ___________________________________ Мөр орны Т.А.Ə________________________________ Қолы _________________________ Ұйым басшысы (жұмыс беруші) _________________________________________________ Мөр орны Т.А.Ə________________________________ Қолы _________________________ Ұйымның кəсіподақ комитетінің төрағасы_________________________________________ Мөр орны Т.А.Ə________________________________ Қолы _________________________

Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясындағы медициналық куəландыру жəне қарап-тексеру қағидаларына 20-қосымша

Міндетті медициналық қарап-тексерулерге жататын адамдардың тізімі

№ ТАƏ Туған күні

Жын

ысы Объект

немесе учаске

Атқаратын лауазы-мы

Жалпы өтілі

Атқаратын лауазымы бойынша өтілі

Соңғы қарап тексерілген күні

Кəсіптік зияндылығы

Еске

ртпе

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2017 жылғы 11 шіл-

деде Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №15325 болып енгізілді.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

(Соңы. Басы 13-17-беттерде)

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА МИНИСТРЛІГІ

СТАТИСТИКА КОМИТЕТІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2016 жылғы 30 қараша №290 Астана қаласы

Қоршаған орта статистикасы бойынша жалпымемлекеттік статистикалық байқаулардың статистикалық нысандары

мен оларды толтыру жөніндегі нұсқаулықтарды бекіту туралы

(Жалғасы. Басы 218-нөмірде)

Мемлекеттік статистика органдары Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика құпиялылығына кепілдік береді министрлігі Статистика комитеті төрағасының Конфиденциальность гарантируется 2016 жылғы 30 қарашадағыорганами государственной статистики №290 бұйрығына 3-қосымша

Жалпымемлекеттік статистикалық Приложение 3 к приказу байқаудың статистикалық нысаны Председателя Комитета по статистикеСтатистическая форма общегосудар- Министерства национальной экономикиственного статистического наблюдения Республики Казахстан от 30 ноября 2016 года №290

Аумақтық статистикаорганына тапсырыладыПредставляется территориальному органу статистики

Статистикалық нысанды www.stat.gov.kz сайтынан алуға боладыСтатистическую форму можно получить на сайте www.stat.gov.kz

Статистикалық нысанды толтыруға жұмсалған уақыт, сағатпен

(қажеттiсiн қоршаңыз) Время, затраченное на заполнение статисти-

ческой формы, в часах (нужное обвести)1 сағатқа

дейiн до 1 часа

1-2 2-4 4-8 8-40 40 сағаттан артық

более 40 часов

Мемлекеттік статистиканың тиісті органдарына анық емес бастапқы статистикалық деректерді ұсыну жəне бастапқы статистикалық деректерді белгіленген мерзімде ұсынбау «Əкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 497-бабында көзделген əкімшілік құқық бұзушылықтар болып табылады.Представление недостоверных и непредставление первичных статистических данных в соот-ветствующие органы государственной статистики в установленный срок являются администра-тивными правонарушениями, предусмотренными статьей 497 Кодекса Республики Казахстан

Статистикалық нысан коды 151112005Код статистической формы 151112005

Коммуналдық қалдықтарды жинау жəне шығару туралы есеп

Отчет о сборе и вывозе коммунальных отходов 1-қалдықтар1-отходы

Жылдық Есепті кезең ЖылГодовая Отчетный период Год

Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуішінің (бұдан əрі - ЭҚЖЖ) - 38 кодына сəйкес (38.12 «Қауіпті қалдықтарды жинау» жəне 38.22 «Қауіпті қалдықтарды өңдеу жəне жою» кодтарынан басқа) негізгі жəне (немесе) қосалқы қызмет түрлері «Қалдықтарды жинау, өңдеу жəне жою бойынша қызметтер, қалдықтарды кəдеге жарату» болып табы-латын барлық заңды тұлғалар жəне (немесе) олардың құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшелері тапсырады.Представляют все юридические лица и (или) их структурные и обособленные подразделения с основным и (или) вторичным видами деятельности «Сбор, обработка и удаление отходов, утилизация отходов» согласно коду Общего классификатора видов экономической деятель-ности (далее - ОКЭД) – 38 (кроме 38.12 «Сбор опасных отходов» и 38.22 «Обработка и уда-ление опасных отходов»).

Тапсыру мерзімі – есепті кезеңнен кейінгі 1 ақпанын (қоса алғанға) дейін.Срок представления – до 1 февраля (включительно) после отчетного периода.

БСН кодыкод БИН

1. Аумағынан коммуналдық қалдықтарды жинау мен шығару жүзеге асырылатын елді мекенді, ауданды, қаланы, облысты көрсетіңіз (заңды тұлғаның жəне (немесе) оның құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшесінің тіркелген жеріне қарамастан). Укажите населенный пункт, район, город, область с территории которого осуществляется сбор и вывоз коммунальных отходов (независимо от места регистрации юридического лица и (или) его структурного и обособленного подразделения).

Əкімшілік-аумақтық объектілер жіктеуішіне (бұдан əрi – ƏАОЖ) сəйкес аумақ коды (статистика органының қызметкері толтырады)Код территории согласно Классификатору административ-но-территориальных объектов (далее – КАТО) (заполняется работниками органа статистики) 2. Қалдықтармен айналысу тəсілдерін көрсетініз (коммуналдық қалдықтарды жинау жəне шығару) («ü» белгісімен белгілеңіз) Укажите способы обращения с отходами (сбор и вывоз ком-мунальных отходов) (отметьте знаком «ü»)

01. Үй шаруашылықтарының қалдықтарын жинау Сбор отходов домашних хозяйств02. Базарлар, кəсіпорындар, бақтар, саябақтар, көшелер аумақтарынан қалдықтарды жинауСбор отходов с территорий рынков, предприятий, садов, парков, улиц03. Қайта өңделетін қалдықтарды жинау Сбор перерабатываемых отходов04. Қалдықтарды тасымалдау Транспортировка отходов 05. Қалдықтарды қайта өңдеу Переработка отходов06. Қалдықтарды кəдеге жарату Утилизация отходов07. Қалдықтарды сақтауға беру Депонирование отходов

3. Жиналған коммуналдық қалдықтардың көлемі, тоннаменОбъем собранных коммунальных отходов, в тоннах

Көрсеткіш атауыНаименование показателя

Коммуналдық қалдықтар түрлерінің

анықтамалығы

(бұдан əрі – КҚТА)

бойынша коды

Код по спра-вочнику видов коммунальных

отходов (далее – СВКО)

Жиналған коммуналдық қалдықтардың көлемі

Объем собранных коммуналь-ных отходов

А Б 1БарлығыВсегосоның ішінде: в том числе:

х х

үй шаруашылықтарының қалдықтарыотходы домашних хозяйств

1

соның ішінде: в том числе:

х х

бөлек жиналатын қалдықтарраздельно-собираемые отходы

1.1

соның ішінде: в том числе:

х х

Көрсеткіш атауыНаименование показателя

КҚТАбойынша

кодыКод по СВКО

Жиналған коммуналдық қалдықтардың көлемі

Объем собранных коммуналь-ных отходов

А Б 1тамақ қалдықтары пищевые отходы

1.1.01

қағаз, қатырма қағазбумага, картон

1.1.02

шыныстекло

1.1.03

пластмассапластмасса

1.1.04

тұрмыстық жабдықбытовое оборудование

1.1.05

электрондық жабдықэлектронное оборудование

1.1.06

металлметалл

1.1.07

соның ішінде: в том числе:

х х

алюминийалюминий

1.1.07.1

мысмедь

1.1.07.2

басқа металдардругие металлы

1.1.07.9

шиналар шины

1.1.08

ағашдерево

1.1.09

киім, тоқымаодежда, текстиль

1.1.10

аралас қалдықтарсмешанные отходы

1.2

қауіпті қалдықтаропасные отходы

1.3

бау-бақша қалдықтарысадово-огородные отходы

1.4

саябақ қалдықтарыпарковые отходы

2

құрылыс қалдықтарыотходы со строек

3

өндіріс қалдықтары (тұрмыстық қалдықтарға теңестірілген)отходы производства (приравненные к бытовым)

4

көшедегі қоқысуличный мусор

5

базарлардан шығарылған қалдықтаротходы с рынков

6

өзге қалдықтарпрочие отходы

9

4. Тасымалданған қалдықтардың көлемі, тоннамен Объем транспортированных отходов, в тоннах

Көрсеткіш атауыНаименование показателя

Шығарылатын коммуналдық қалдықтардың

бағыттары анықтамалығы

бойыша кодыКод по справоч-

нику направлений вывозимых комму-нальных отходов

Тасымалданған қалдықтардың

көлеміОбъем транс-

портированных отходов

А В 1БарлығыВсегоcоның ішінде:в том числе: х х

қатты тұрмыстық қалдықтарға арналған полигондарғана полигоны для твердо-бытовых отходов

1

бөгде ұйымдарға, қоқысты қайта өңдеу зауыт-тарына берілгеніпередано сторонним организациям/мусороперера-батывающим заводам

2

5. Қоқыс шығаратын ұйым қызмет көрсететін кəсіпорындарды көрсетіңіз, бірлік Укажите количество предприятий, обслуживаемых мусоровывозящей организацией,

единиц

6. Қалдықтарды орналастыру объектісін көрсетіңіз Укажите объект размещения отходов

№ п/п*

Объектінің атауыНаименование

объекта

Қалдықтарды орналастыру

объектілерінің анықтамалығы бойынша кодыКод по справоч-нику объектов

размещения от-ходов

Кəсіпорының атауы

Наименование предприятия

БСН кодыКод БИН

Шығарылғын қалдықтардың көлемі, тоннаОбъем выве-

зенных отходов, тонн

A B C D 1123456789

10111213141516171819

Атауы МекенжайыНаименование__________________________________ Адрес _____________________

Электрондық пошта мекенжайы (респонденттің)Адрес электронной почты (респондента) ___________ Телефон___________________

Алғашқы деректерді жариялауға келісеміз*Согласны на опубликование первичных данных*

Алғашқы деректерді жариялауға келіспейміз*Не согласны на опубликование первичных данных*

ОрындаушыИсполнитель __________________________________________________________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) телефоны фамилия, имя и отчество (при его наличии)Басшы Руководитель _____________________________________________________ __________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подписьБас бухгалтер Главный бухгалтер ______________________________________________________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Мөрдің орны (бар болған жағдайда)Место для печати (при наличии)

Ескертпе:Примечание:* Аталған тармақ Қазақстан Республикасы «Мемлекеттік статистика туралы» Заңының

8-бабының 5-тармағына сəйкес толтырылады Данный пункт заполняется согласно пункту 5 статьи 8 Закона Республики Казахстан «О

государственной статистике»

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 30 қарашадағы № 290 бұйрығына 4-қосымша

«Коммуналдық қалдықтарды жинау жəне шығару туралы есеп» (коды 151112005, индексі 1-қалдықтар, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық

байқауының статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық

1. Осы «Коммуналдық қалдықтарды жинау жəне шығару туралы есеп» (коды 151112005, индексі 1-қалдықтар, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқауының статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының Заңының 12-бабының 8) тармақшасына сəйкес əзірленген жəне «Коммуналдық қалдықтарды жинау жəне шығару туралы есеп» (коды 151112005, индексі 1-қалдықтар, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқауының статистикалық нысанын (бұдан əрі – статистикалық нысан) толтыруды нақтылайды.

2. Келесі анықтамалар осы статистикалық нысанды толтыру мақсатында қолданылады:1) коммуналдық қалдықтар - елдi мекендерде, оның iшiнде адамның тiршiлiк əрекетi

нəтижесiнде түзілген тұтыну қалдықтары, сондай-ақ құрамы мен түзілу сипаты жағынан осыларға ұқсас өндiрiс қалдықтары;

2) қалдықтарды өңдеу - сұрыптауды қоса алғанда, қалдықтардан кейіннен тауарларды не-месе өзге де өнімдерді өндіру (дайындау) үшін пайдаланылатын шикізат жəне (немесе) өзге де материалдар алуға, сондай-ақ қалдықтармен жұмыс iстеудi жеңiлдету, олардың көлемiн немесе қауiптi қасиеттерiн азайту мақсатында қалдықтардың қасиеттерін өзгертуге бағытталған физикалық, химиялық немесе биологиялық процестер;

3) қалдықтармен жұмыс iстеу - қалдықтардың түзілуінің алдын алуды жəне оларды барын-ша азайтуды, қалдықтарды есепке алу мен бақылауды, олардың жиналып қалуын, сондай-ақ қалдықтарды жинауды, қайта өңдеудi, кəдеге жаратуды, залалсыздандыруды, тасымалдауды, сақтауды (жинап қоюды) жəне жоюды қоса алғанда, қалдықтармен байланысты қызмет түрлерi;

4) қалдықтарды жинақтау – жеке тұлға жəне заңды тұлғалардан қалдықтарды қабылдау немесе қалдықтардың түсімі келешекте пайдалану залалсыздандыру, тасымалдау жəне осын-дай қалдықтарды орналастыру максатында;

5) қалдықтарды кəдеге жарату - қалдықтарды қайталама материалдық немесе энергетикалық ресурстар ретiнде пайдалану;

6) қалдықтарды сақтауға беру - полигондарда қалдықтарды жинақтау, көму.7) үй шаруашылығының қауіпті қалдықтары - бұл тұрғын үй ғимараттары аумағынан жəне

қатты тұрмыстық қалдықтарға (бұдан əрі - ҚТҚ) арналған полигондарда орналастыруға рұқсат етілген бөлек жиналатын қалдықтар жəне олардың жекелеген бөліктері (бояулар, желімдер, қара майлар, майлар, еріткіштер, қышқылдар, жуу құралдары, фотохимикаттар, пестицидтер);

3. Статистикалық нысанды толтыруға қалдықтарды жинау жəне шығару (тапсыру) бойынша бухгалтерлік жəне алғашқы есепке алу деректері негіз болып табылады.

4. 1-бөлімде заңды тұлғаның жəне (немесе) оның құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшесінің тіркелу орнына қарамастан аумағынан коммуналдық қалдықтарды жинау мен шығару жүзеге асырылатын елді мекен, қала, аудан, облыс көрсетіледі. Əкімшілік-аумақтық объектілер жіктеуішіне сəйкес аумақ кодын статистика органдарының қызметкерлері қояды.

5. 2-бөлімде есепті кезеңде жүзеге асырылған қалдықтармен айналысу тəсілдерінің барлық түрлерін «ü» белгісімен көрсету қажет.

Кəсіпорын 05,06,07 кодтарының біреуін белгілеген жағдайда, онда осы кодтар бойын-ша деректерді «Қалдықтарды сұрыптау, кəдеге жарату жəне сақтауға беру туралы есеп» 2-қалдықтар статистикалық нысанында көрсету қажет.

6. 3-бөлімде жиналған коммуналдық қалдықтар, соның ішінде үй шаруашылықтарының қалдықтары, саябақ қалдықтары, тұрмыстық қалдықтарға теңестірілген өндіріс қалдықтары, көшедегі қоқыс, базарлардан жəне құрылыстан шығарылған қалдықтардың көлемі «Коммуналдық қалдықтар түрлерінің анықтамалығына» (КҚТА) сəйкес көрсетіледі.

КҚТА-ның 1-коды бойынша үй шаруашылықтарында пайда болатын жəне қоқысқа арналған орындардан жиналған қалдықтар саны көрсетіледі. Олар тамақ қалдықтары, тамақ дайын-даудан қалған қалдықтар, үй жинау жəне пəтерлерді ағымдағы жөндеу, тауарларды буып-түюден қалған қалдықтар, пайдаланудан шыққан аяқкиім, киім, шыныдан, пластмассадан қалған қалдықтар жəне басқа да үй керек-жарағының көлемі кішкентай заттары, сондай-ақ бақ-бау қалдықтары.

Үй шаруашылықтарының қауіпті қалдықтарына жуу құралдары жəне олардың жекелеген компоненттері, бояулар, желімдер, қара майлар, еріткіштер, қышқылдар жəне олардың же-келеген бөліктері жатады.

КҚТА-ның 2-коды бойынша саябақтардан, шағын бақтардан, жасыл екпе ағаштар аймақтарынан жиналған қалдықтар көрсетіледі. Оларға өсімдік тектес қалдықтар (жапырақ, бұтақ, пəлек, шөп) жəне бейорганикалық тектес қалдықтар жатады.

КҚТА-ның 3-коды бойынша құрылыстан жиналған қалдықтардың көлемі көрсетіледі.КҚТА-ның 4-коды бойынша тұрмыстық калдықтарға теңестірілген жəне өндірістік объектілер,

ұйымдар мен мекемелер аумағынан жеке жиналған қалдықтар көлемі көрсетіледі (шыны, металл жəне құрамында металы бар қалдықтар, қыш, қатты пластмасса, тоқыма, резеңке қалдықтары, қағаз, картон жəне қағаз өнімдері өндірісінің қалдықтары, тоз бен сүректің өңделмеген қалдықтары, тамақ өнеркəсібінде пайда болатын қалдықтар, аң терілерін илеу мен өңдеу операциялары кезінде, сондай-ақ теріні пайдалану кезінде пайда болатын қалдықтар).

КҚТА-ның 5-коды бойынша көшелерден жиналатын қоқыс (рұқсат етілмеген қоқыс тастай-тын жерлердегі қоқысты қоса) көрсетіледі. Бұған жолдарды, жерасты өтпе жолдарын, қоғамдық көлік тұрақтарын, митингілер, шерулер, ойын-сауық көріністерін өткізгеннен кейін алаңдарды тазалау нəтижесінде жиналатын қоқыстар көрсетіледі.

КҚТА-ның 6-коды бойынша базар аумағынан жиналған қалдықтардың көлемі көрсетіледі, 9-код бойынша бөлімнің басқа жолдарында ескерілмеген, жеке жиналатын (тұндырғыштардағы жыныстар, кəріздік жыныстар) көрсетіледі.

7. 4-бөлімде шығарылған немесе бөгде ұйымдарға берілген коммуналдық қалдықтардың көлемі «Шығарылатын коммуналдық қалдықтардың бағыттары анықтамалығына» (бұдан əрі - ШКҚБА) сəйкес көрсетіледі.

ШКҚБА-ның 1-коды бойынша осыған арналған полигондарға шығарылған қалдықтардың көлемі көрсетіледі.

ШКҚБА-ның 2-коды бойынша бөгде ұйымдарға, қалдықтарды өңдейтін зауыттарға берілген коммуналдық қалдықтардың көлемі көрсетіледі.

8. 5-бөлімде қоқыс шығаратын ұйым аумағынан қалдықтарды жинау жəне шығаруды жүзеге асырылатын кəсіпорындардың, ұйымдардың жəне үй шаруашылықтарының саны көрсетеді.

9. 6-бөлімде қалдықтар шығарылған объект (қалдықтарды орналастыру пунктілері) тура-лы ақпарат көрсетіледі.

«В» бағанында қалдықтары орналастыру объектісінің коды (полигон, қоқыс тастайтын жер-лер, қалдықтарды қайта өңдеу бойынша объектілер) «Қалдықтарды орналастыру объектілерінің анықтамалығына» сəйкес көрсетіледі.

«С жəне D» бағандарында осы орналастыру объектісі қандай кəсіпорынға жататыны ту-ралы ақпарат көрсетіледі.

10. Респондентте есепті кезеңде осы статистикалық нысан бойынша деректер болмаған жағдайда респондент ағымдағы кезеңнің аяқталатын күнінен кешіктірмей нөлдік көрсеткіштермен статистикалық нысанды (дерексіз нысан) ұсынады.

11. Осы статистикалық нысанды тапсыру қағаз жеткізгіште немесе электронды формат-та жүзеге асырылады. Статистикалық нысанды электронды форматта толтыру Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында (www.stat.gov.kz) орналастырылған «Деректерді on – line режимде жинау» ақпараттық жүйесін қолдану арқылы жүзеге асырылады.

Ескертпе: Х – аталған айқындама толтыруға жатпайды. 12. Арифметикалық-логикалық бақылау: 1) 3-бөлім «Барлығы» жолы = 1- 9 жолдардың ∑;1-жол = ∑ 1.1, 1.2, 1.3, 1.4-жолдар;1.1-жол = ∑ 1.1.01- 1.1.10-жолдар;1.1.07-жол = ∑ 1.1.07.1- 1.1.07.9-жолдар;2) 4-бөлім «Барлығы» жолы = 1,2-жолдардың ∑; 3) Бөлімдер арасындағы бақылау:4-бөлімнің 1, 2 жолдарының ∑ = 3-бөлімнің 1-9 жолдарының ∑.

Мемлекеттік статистика органдары Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика құпиялылығына кепілдік береді министрлігі Статистика комитеті төрағасының Конфиденциальность гарантируется 2016 жылғы 30 қарашадағыорганами государственной статистики №290 бұйрығына 5-қосымша

Жалпымемлекеттік статистикалық Приложение 5 к приказу байқаудың статистикалық нысаны Председателя Комитета по статистикеСтатистическая форма общегосудар- Министерства национальной экономикиственного статистического наблюдения Республики Казахстан от 30 ноября 2016 года №290

Аумақтық статистикаорганына тапсырыладыПредставляется территориальному органу статистики

Статистикалық нысанды www.stat.gov.kz сайтынан алуға боладыСтатистическую форму можно получить на сайте www.stat.gov.kz

Статистикалық нысанды толтыруға жұмсалған уақыт, сағатпен

(қажеттiсiн қоршаңыз) Время, затраченное на заполнение статисти-

ческой формы, в часах (нужное обвести)1 сағатқа

дейiн до 1 часа

1-2 2-4 4-8 8-40 40 сағаттан артық

более 40 часов

Мемлекеттік статистиканың тиісті органдарына анық емес бастапқы статистикалық деректерді ұсыну жəне бастапқы статистикалық деректерді белгіленген мерзімде ұсынбау «Əкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 497-бабында көзделген əкімшілік құқық бұзушылықтар болып табылады.Представление недостоверных и непредставление первичных статистических данных в соот-ветствующие органы государственной статистики в установленный срок являются администра-тивными правонарушениями, предусмотренными статьей 497 Кодекса Республики Казахстан «Об административных правонарушениях».

Статистикалық нысан коды 151112006Код статистической формы 151112006

Қалдықтарды сұрыптау, кəдеге жарату жəне сақтауға беру туралы есепОтчет о сортировке, утилизации

и депонировании отходов2-қалдықтар 2-отходы

Жылдық Есепті кезең ЖылГодовая Отчетный период Год Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуішінің (бұдан əрі - ЭҚЖЖ) - 38 кодына сəйкес (38.12 «Қауіпті қалдықтарды жинау» жəне 38.22 «Қауіпті қалдықтарды өңдеу жəне жою» кодтарынан басқа) негізгі жəне (немесе) қосалқы қызмет түрлері «Қалдықтарды жинау, өңдеу жəне жою бойынша қызметтер, қалдықтарды кəдеге жарату» болып табы-латын барлық заңды тұлғалар жəне (немесе) олардың құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшелері тапсырады.Представляют все юридические лица и (или) их структурные и обособленные подразделения с основным и (или) вторичным видами деятельности «Сбор, обработка и удаление отходов, утилизация отходов» согласно коду Общего классификатора видов экономической деятель-ности (далее - ОКЭД) – 38 (кроме 38.12 «Сбор опасных отходов» и 38.22 «Обработка и уда-ление опасных отходов»).

Тапсыру мерзімі – есепті кезеңнен кейінгі 1 ақпанын (қоса алғанға) дейін.Срок представления – до 1 февраля (включительно) после отчетного периода.

БСН кодыкод БИН

4. Орналастыру объектілерінің нақты орналасқан орнын көрсетіңіз (Орналастыру объектілері бар заңды тұлғаның жəне (немесе) оның құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшесінің тіркелген жеріне қарамастан) облыс, қала, аудан, елді мекен. Укажите фактическое местонахождение объекта размещения отходов (независимо от места регистрации юридического лица и (или) его структурного и обособленного подразделения, имеющий объект размещения отходов) - область, город, район, населенный пункт.

Əкімшілік-аумақтық объектілер жіктеуішіне (бұдан əрi – ƏАОЖ) сəйкес аумақ коды (мұнда жəне бұдан əрi статистикалық нысанды қағаз тасымалдағышта тапсыру кезінде статистика органының қызметкері толтырады) Код территории согласно Классификатору административно-территориальных объектов (далее – КАТО) (заполняется работниками органа статистики)

2. Қалдықтармен айналысу əдістерін көрсетініз (қалдықтарды қайта өңдеу, кəдеге жарату жəне сақтауға беру) («√» белгісімен белгілеңіз)1

Укажите способы обращения с отходами (переработка, утилизация и депонирование от-ходов) (отметьте значком «√»)

05. Қалдықтарды қайта өңдеу Переработка отходов 06. Қалдықтарды кəдеге жарату Утилизация отходов07. Қалдықтарды сақтауға беру Депонирование отходов3. Келіп түскен қалдықтардың көлемін тоннамен көрсетіңіз Укажите объем поступивших отходов, в тоннах

4. Іріктелген қалдықтар көлемін жəне қайта өңдеуге жіберілген қалдықтардың көлемін көрсетіңіз, тонна

Укажите объем отсортированных отходов и обьем отходов направленных на перера-ботку, в тоннах

Көрсеткіш атауыНаименование показателя

Қалдықтармен жұмыс істеу бойын-

ша қызмет түрлерінің анықтамалығы (бұдан əрі – ҚЖҚТА) бойын-

ша коды по коду

справочника видов де-ятельности по обраще-нию с отходами (далее

– СВДОО)

Іріктелген қалдықтардың

көлеміОбъем отсо-ртированных

отходов

Қайта өңдеуге жіберілген

қалдықтардың көлемі

Объем отходов направленных на

переработку

А Б 1 2Барлығы

Всегооның ішінде: в том числе: х х х

тамақ қалдықтары пищевые отходы

1.1.01

қағаз, қатырма қағазбумага, картон

1.1.02

шыны 1.1.03стеклопластмассапластмасса

1.1.04

тұрмыстық жабдықбытовое оборудование

1.1.05

Көрсеткіш атауыНаименование показателя

ҚЖҚТА бойынша коды по кодуСВДОО

Іріктелген қалдықтардың көлеміОбъем отсо-ртированных отходов

Қайта өңдеуге жіберілген қалдықтардың көлеміОбъем отходов направленных на переработку

электрондық жабдықэлектронное оборудование

1.1.06

металл металл

1.1.07

шиналаршины

1.1.08

ағашдерево

1.1.09

киім, текстильодежда, текстиль

1.1.10

5. Қайта өңдеуден кейін қалған қалдықтар көлемін тоннамен көрсетіңіз Укажите объем отходов, оставшихся после переработки, в тоннах

6. Сұрыптау имаратының қуатын жылына тоннамен көрсетіңіз Укажите мощность сортировочного сооружения, тонн в год

7. Кəдеге жаратылған қалдықтардың көлемін тоннамен көрсетіңіз Укажите объем утилизированных отходов, в тоннах

Жол кодыКод

строки

Көрсеткіш атауыНаименование показателя

Кəдеге жаратылған қалдықтардың

көлеміОбъем утилизирован-

ных отходов А Б 1

1 БарлығыВсегосоның ішінде:в том числе: х

1.1полигонның құрылыс іс-шараларына бағытталған қалдықтар көлеміобъем отходов, направленных на строительные меропри-ятия полигона

1.2энергия шығарылуымен инсинерацияға (өртеуге) бағытталған қалдықтар көлеміобъем отходов, направленных на инсинерацию (сжига-ние) с извлечением энергии

1.3кəдеге жаратудың өзге де түрлеріне бағытталған қалдықтар көлеміобъем отходов, направленных на прочие виды утили-зации

8. Кəдеге жаратылғаннан кейін қалған қалдықтар көлемін тоннамен көрсетіңіз Укажите объем отходов, оставшихся после утилизации, в тоннах

9. Сақтауға берілген қалдықтардың көлемін тоннамен көрсетіңіз Укажите объем депонировании отходов, в тоннах

Көрсеткіш атауыНаименование показателя

Сақталған қалдықтардың анықтамалығы бойынша кодыКод по справоч-нику депониро-ванных отходов

Сақтауға берілген

қалдықтардың көлемі

Объем депони-рованных от-

ходовА Б 1

БарлығыВсегосоның ішінде:в том числе: х х

алғашқы сұрыптаусыз түскен аралас коммуналдық қалдықтар смешанные коммунальные отходы, поступившие без предварительной сортировки

1

қайта өңдеуден кейін қалған қалдықтаростатки отходов после переработки 2

құрылыс қалдықтарыстроительные отходы 3

құрамы жəне пайда болуы бойынша ҚТҚ жақын өнеркəсіптік қалдықтар промышленные отходы, близкие к ТБО по составу и происхождению

4

өзге де көмілген қалдықтар прочие депонированные отходы 9

10. Есепті жылдың соңына жиналған сақтауға берілген қалдықтардың көлемін тоннамен көрсетіңіз Укажите объем накопленных депонированных отходов на конец отчетного года, в тоннах

11. Полигонның, қалдықтар үйіндісінің жобалық қуатын тоннамен көрсетіңіз Укажите проектную мощность полигона, свалки в тоннах

12. Орналастыру объектісінің алаңын шаршы километрмен көрсетіңіз Укажите площадь объекта размещения отходов, в квадратных километрах

13. Қалдықтардың келіп түсу көздері туралы ақпаратты көрсетіңіз Укажите информацию об источниках поступления отходов

р/с №п/п №

Кəсіпорынның атауыНаименование пред-приятия

БСН кодтарыКоды БИН

Келіп түскен қалдықтардың көлемі, тоннаОбъем поступивших отходов, тонн

А B C 11234567891011121314151617181920

Атауы МекенжайыНаименование__________________________________ Адрес _____________________

Электрондық пошта мекенжайы (респонденттің)Адрес электронной почты (респондента) ___________ Телефон___________________

Алғашқы деректерді жариялауға келісеміз*Согласны на опубликование первичных данных*

Алғашқы деректерді жариялауға келіспейміз*Не согласны на опубликование первичных данных*

ОрындаушыИсполнитель __________________________________________________________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) телефоны фамилия, имя и отчество (при его наличии)Басшы Руководитель _____________________________________________________ __________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подписьБас бухгалтер Главный бухгалтер ______________________________________________________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Мөрдің орны (бар болған жағдайда)Место для печати (при наличии)

Ескертпе:Примечание:

4 Аталған тармақ Қазақстан Республикасы «Мемлекеттік статистика туралы» Заңының 8-бабының 5-тармағына сəйкес толтырылады

Данный пункт заполняется согласно пункту 5 статьи 8 Закона Республики Казахстан «О государственной статистике»

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 30 қарашадағы №290 бұйрығына 6-қосымша

«Қалдықтарды сұрыптау, кəдеге жарату жəне сақтауға беру туралы есеп» (коды 151112006, индексі 2-қалдықтар, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік

статистикалық байқауының статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық

1. Осы «Қалдықтарды сұрыптау, кəдеге жарату жəне сақтауға беру туралы есеп» (коды 151112006, индексі 2-қалдықтар, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқауының статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық (бұдан əрі - Нұсқаулық) «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабы 8) тармақшасына сəйкес əзірленді жəне «Қалдықтарды сұрыптау, кəдеге жарату жəне сақтауға беру тура-лы есеп» (коды 151112006, индексі 2-қалдықтар, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқауының статистикалық нысанын (бұдан əрі – Статистикалық нысан) тол-тыруды нақтылайды.

2. Келесі анықтамалар осы статистикалық нысанды толтыру мақсатында қолданылады:

1) қалдықтардың түрi - шығу көзiне, қасиеттерiне жəне жұмыс iстеу технологиясына сəйкес жалпы белгiлерi бар, қалдықтар жiктеуiшi негiзiнде айқындалатын қалдықтар жиынтығы;

2) қалдықтарды сақтауға беру - полигондарда қалдықтарды жинақтау, көму;3) коммуналдық қалдықтар - елдi мекендерде, оның iшiнде адамның тiршiлiк əрекетi

нəтижесiнде пайда болған тұтыну қалдықтары, сондай-ақ құрамы жəне жиналу сипаты жағынан осыларға ұқсас өндiрiс қалдықтары;

4) қалдықтармен жұмыс істеу – ол қалдықтарды жинақтау, қорландыру, пайдалану, за-лалсыздандыру, тасымалдау жəне орналастыру қызметі;

5) қалдықтарды орналастыру - өндiрiс жəне тұтыну қалдықтарын сақтау немесе көму;6) қалдықтарды кəдеге жарату - қалдықтарды қосалқы материалдық немесе энергетикалық

ресурстар ретiнде пайдалану;7) қалдықтарды есепке алу - қалдықтардың сандық жəне сапалық сипаттамалары жəне

олармен жұмыс iстеу тəсiлдерi туралы ақпаратты жинау жəне ұсыну жүйесi;8) қалдықтарды сақтау - қалдықтарды кейiннен кəдеге жарату, қайта өңдеу жəне (немесе)

жою мақсатында оларды арнайы бөлiнген жерлерде жинау;9) қалдықтарды орналастыру полигоны - қалдықтарды орналастыру жəне оларды

кейіннен кəдеге жарату, қайта өңдеу немесе түпкілікті көму мақсатында əрбір қалдық түрі үшін белгіленген кезеңге тұтыну үшін арнайы жабдықталған орын (алаңдар, көмбелер, қоймалар);

10) қалдықтарды өңдеу - сұрыптауды қоса алғанда, қалдықтардан кейіннен тауарларды немесе өзге де өнімдерді өндіру (дайындау) үшін пайдаланылатын шикізат жəне (немесе) өзге де материалдар алуға, сондай-ақ қалдықтармен жұмыс iстеудi жеңiлдету, олардың көлемiн не-месе қауiптi қасиеттерiн азайту мақсатында қалдықтардың қасиеттерін өзгертуге бағытталған физикалық, химиялық немесе биологиялық процестер.

3. Статистикалық нысан қалдықтардың түсуі мен одан арғы қозғалысын бухгалтерлік жəне алғашқы есепке алу деректерінің, қатты тұрмыстық қалдықтар объектілерінің паспорттары негізінде толтырылады.

Осы статистикалық нысанда қалдықтардың түрлеріне (жасыл жəне янтарь тізіміне теңелген өнеркəсіптік, құрылыс, коммуналдық жəне тағы басқа) қарамастан қайта өңдеуге (сұрыптауға), кəдеге жаратуға жəне сақтауға беруге келіп түскен қалдықтардың барлық түрлерінің көлемі көрсетіледі. Қалдықтарды қайта өңдеуді (сұрыптауды), кəдеге жаратуды жəне сақтауға беруді жүзеге асыратын (қоқыс сұрыптау зауыты, полигон жəне қоқыс тастай-тын жер) бірліктер жатады.

4. 1-бөлімде қалдықтарды орналастыру объектісі полигоны бар заңды тұлғаның жəне (немесе) оның құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшелері тіркелген жеріне қарамастан қалдықтарды орналастыру объектісінің нақты орналасқан жері көрсетіледі. Аумақ кодын Əкімшілік-аумақтық объектілер жіктеуішіне сəйкес статистика органының қызметкерлері полигонның нақты орналасқан жеріне сəйкес толтырады.

5. 2-бөлімде қалдықтармен жұмыс істеу бойынша тəсілдер (қалдықтарды қайта өңдеу (сұрыптау), кəдеге жарату немесе сақтауға беру) көрсетіледі. Кəсіпорындар қалдықтармен жұмыс істеу бойынша қызмет түрлерінің бірін белгілесе, сəйкес бөлімдерді ғана толтырады.

6. 3-бөлімде келіп түскен қалдықтардың жалпы көлемі туралы деректер көрсетіледі. 7. 4-бөлімнің 1-бағаны бойынша қайта пайдалану немесе қосалқы өнімді дайындау үшін

жарамды қайта өңдеу (сұрыптау) нəтижесінде іріктелген қалдықтар фракциялары (құнды материалдар) туралы деректер көрсетіледі. Аталған қалдықтар қосалқы материалдық не-месе энергетикалық ресурстар ретінде оларды пайдалану үшін бөгде ұйымдарға беріледі.

4-бөлімнің 2-бағанында қайта өңдеуге бағытталған қалдықтардың көлемі туралы дерек-тер көрсетіледі.

8. 5-бөлімде қайта өңдеуден (сұрыптаудан) кейін қалған қалдықтардың көлемі көрсетіледі. 9. 6-бөлімде өндірушінің деректері бойынша сұрыптау имаратының қуаты (өткізу қабілеті)

көрсетіледі.10. 7-бөлімде кəдеге жаратылған, яғни қосалқы материалдар (полигонның құрылыс іс-

шараларына бағытталған) ретінде кəсіпорын пайдаланған немесе оларды кейін пайдалануға немесе қайта өңдеуге бөгде ұйымдарға бағытталған қалдықтардың көлемі көрсетіледі.

Қалдықтарды ұстау үшін жолдарды, имараттарды (жер бөгетін) салуға, топырақты нығыздау мен жабуға, топырақ құнарлылығын қалпына келтіруге бағытталған қалдықтар полигонның құрылыспен байланысты іс-шараларына бағытталған қалдықтар көлемін білдіреді.

Энергетикалық ресурстар ретінде қолданылатын қалдықтар энергия алумен инсинирациялауға (өртеуге) бағытталған қалдықтар көлемін білдіреді.

Қосалқы материал ретінде қолданылатын қалдықтар, сондай-ақ көлемдерін азайту мақсатында қосымша өңдеуден өткен қалдықтар кəдеге жаратудың өзге түрлеріне бағытталған қалдықтардың көлемін білдіреді.

(Соңы 19-бетте)

14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛ 19РЕСМИ

11. 8-бөлімде қосалқы материал жəне энергетикалық ресурстарды алу ретінде қолданудан кейін қалған қалдықтардың көлемі көрсетіледі.

12. 9-бөлімде (тəсілдері бойынша) қалдықтарды сақтауға беруге (жинақтауға немесе көмуге) түскен қалдықтардың көлемі көрсетіледі. Аталған бөлімді қалдықтарды сақтауға бер-ген жəне қалдықтарды орналастыру объектілері бар кəсіпорындар толтырады. Бөлімнің жол-дары «Сақталған қалдықтардың анықтамалығына» (бұдан əрі – СҚА) сəйкес толтырылады.

СҚА-ның 1-коды бойынша алдын ала қайта өңдеуден өтпеген аралас қалдықтардың көлемі көрсетіледі.

СҚА-ның 2-коды бойынша қайта өңдеу үдерістерінен кейін қалған қалдықтар көрсетіледі. СҚА-ның 3-коды бойынша құрылыс соғылған жерден шыққан қалдықтар (металл, ағаш,

бояу жəне тағы басқа), құрылыс қалдықтары (бетон, кірпіш, тас, плиткалар), үйді бұзудан шыққан қалдықтар, жөндеуден немесе жолды жабудан шыққан қалдықтар (битум, асфальт, бетон, тас, ұсақталған тас).

СҚА-ның 4-коды бойынша қауіптілігі жасыл жəне янтарьлы деңгейге жатқызылған жəне қатты тұрмыстық қалдықтар үшін полигонда калдықтарды сақтауға беру үшін рұқсаты бар өнеркəсіптік қалдықтардың көлемі көрсетіледі.

СҚА-ның 9-коды бойынша полигонда сақтауға беруге немесе жинақтауға берілген, басқа жолдарда көрсетілмеген өзге де қалдықтардың көлемі көрсетіледі.

13. 10-бөлімде есепті жылдың соңына жиналған сақтауға берілген қалдықтардың көлемі көрсетіледі. Аталған көрсеткішті есептеуде тұрмыстық қатты қалдықтар санын есепке алу журналына сəйкес жиналған сақтауға берілген қалдықтар бойынша былтырғы жылғы көлем мен есепті жылы жиналған сақтауға берілген қалдықтар көлемі қосылады.

14. 11-бөлімде жобалық құжаттамаға сəйкес қалдықтарды сақтау үшін полигонның жобалық қуаты көрсетіледі.

15. 12-бөлімде қалдықтарды орналастыру объектісінің аумағы шаршы километрмен көрсетіледі.

16. 13-бөлімде қалдықтардың келіп түсу көздері туралы ақпарат көрсетіледі. Аталған бөлімді толтыру кезінде қалдықтарды қабылдау жəне көму бойынша қызмет көрсетуғе шарт жасаған əрбір кəсіпорын бойынша деректер көрсетіледі.

«С жəне Б» бағандарында қалдықтар келіп түскен кəсіпорындар туралы ақпарат көрсетіледі. 17. Респондентте есепті кезеңде осы статистикалық нысан бойынша деректер

болмаған жағдайда респондент ағымдағы кезеңнің аяқталатын күнінен кешіктірмей нөлдік көрсеткіштермен статистикалық нысанды (дерексіз нысан) ұсынады.

18. Осы статистикалық нысанды тапсыру қағаз жеткізгіште немесе электронды формат-та жүзеге асырылады. Статистикалық нысанды электронды форматта толтыру Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында (www.stat.gov.kz) орналастырылған «Деректерді on – line режимде жинау» ақпараттық жүйесін қолдану арқылы жүзеге асырылады.

19. Арифметикалық-логикалық бақылау:1) 4-бөлімнің 1-бағаны «Іріктелген қалдықтардың көлемі» жəне 2-бағаны «Қайта өңдеуге

жіберілген қалдықтардың көлемі» = 1.1.01-1.1.10 жолдардың ∑;2) 7-бөлімнің «Барлығы» жолы = 1.1-1.2; 1,3 жолдардың ∑;3) 9-бөлімнің «Барлығы» жолы = 1-4 жəне 9 жолдардың ∑;4) Бөлімдер арасындағы бақылау:3-бөлім ≥ 4-бөлімнің 2-бағаны + 7,9 бөлімдердің ∑;3-бөлім > 5-бөлімнен;11-бөлім > 10-бөлімнен.13-бөлімнің 1-20 жолдарының «Келіп түскен қалдықтардың көлемі, тонна» 1-бағаны =

3-бөлімге.

Мемлекеттік статистика органдары Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика құпиялылығына кепілдік береді министрлігі Статистика комитеті төрағасының Конфиденциальность гарантируется 2016 жылғы 30 қарашадағыорганами государственной статистики №290 бұйрығына 7-қосымша

Жалпымемлекеттік статистикалық Приложение 7 к приказу байқаудың статистикалық нысаны Председателя Комитета по статистикеСтатистическая форма общегосудар- Министерства национальной экономикиственного статистического наблюдения Республики Казахстан от 30 ноября 2016 года №290

Аумақтық статистикаорганына тапсырыладыПредставляется территориальному органу статистики

Статистикалық нысанды www.stat.gov.kz сайтынан алуға боладыСтатистическую форму можно получить на сайте www.stat.gov.kz

Статистикалық нысанды толтыруға жұмсалған уақыт, сағатпен

(қажеттiсiн қоршаңыз) Время, затраченное на заполнение статисти-

ческой формы, в часах (нужное обвести)1 сағатқа

дейiн до 1 часа

1-2 2-4 4-8 8-40 40 сағаттан артық

более 40 часов

Мемлекеттік статистиканың тиісті органдарына анық емес бастапқы статистикалық деректерді ұсыну жəне бастапқы статистикалық деректерді белгіленген мерзімде ұсынбау «Əкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 497-бабында көзделген əкімшілік құқық бұзушылықтар болып табылады.Представление недостоверных и непредставление первичных статистических данных в соот-ветствующие органы государственной статистики в установленный срок являются администра-тивными правонарушениями, предусмотренными статьей 497 Кодекса Республики Казахстан «Об административных правонарушениях».

Статистикалық нысан коды 151112009Код статистической формы 151112009

Атмосфералық ауаны қорғау туралы есепОтчет об охране атмосферного воздуха

2-ТП (ауа) 2-ТП (воздух)

Жылдық Есепті кезең ЖылГодовая Отчетный период Год

Ауаны ластайтын тұрақты көздері бар заңды тұлғалар жəне (немесе) олардың құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшелері тапсырады.Представляют юридические лица и (или) их структурные и обособленные подразделения, имеющие стационарные источники загрязнения воздуха.

Тапсыру мерзімі – есепті кезеңнен кейінгі 10 сəуіріне ( қоса алғанда) дейінСрок представления – до10 апреля (включительно) после отчетного периода

БСН кодыкод БИН

1. Ауаны ластайтын тұрақты көздері бар объектінің нақты орналасқан орнын көрсетіңіз (заңды тұлғаның жəне (немесе) оның құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшесінің тіркелген жеріне қарамастан) - облыс, қала, аудан, елді мекенУкажите фактическое местонахождение объекта, имеющего стационарные источники загрязнения воздуха (независимо от места регистрации юридического лица и (или) его структурного и обособленного подразделения) - область, город, район, населенный пунктƏкімшілік-аумақтық объектілер жіктеуішіне сəйкес аумақ коды (статистикалық нысанды қағаз тасымалдағышта тапсыру кезінде статистика органының қызметкерлері толтырады)Код территории согласно Классификатору административно-территориальных объектов (заполняется работниками органа статистики)

1А Объектінің реттік номерін көрсетіңіз Укажите порядковый номер объекта

1.1 Есепті кезеңде осы объектінің ауаға эмиссиялар шығаруды жүзеге асыруға рұқсаты болды ма («√»белгісімен белгіленеді»)

Имелось ли разрешение на осуществление эмиссий в воздух у данного объекта в отчет-ном периоде (отмечается знаком √)

1.1.1 ия 1.1.2 жоқ да нет

2. Есепті кезеңде осы объект атмосфераға ластаушы заттар шығарындыларын шығаруды жүзеге асырды ма («√» белгісімен белгіленеді»)

Осуществлялись ли выбросы загрязняющих веществ в атмосферу данным объектом в отчетном периоде (отмечается знаком √)

2.1. ия 3 бөлім 2.2. жоқ 5 бөлім да 3 раздел нет 5 раздел

Егер Сіз 2.1. тармақты толтырсаңыз, онда 3-бөлімге көшіңіз; егер Сіз 2.2. тармақты толтырсаңыз, онда 5-бөлімге көшіңіз

Если Вы заполнили пункт 2.1., то переходите к разделу 3; если вы заполнили пункт 2.2., то переходите к разделу 5

3. Атмосфераға ластаушы заттар шығарындыларының көлемін, олардың тазарты-луы жəне ұсталғаны, тоннамен үтірден кейін үш белгімен

Объемы выбросов загрязняющих веществ в атмосферу, их очистка и утилизация, в тоннах с тремя знаками после запятой

Жол кодыКод

строки

Ласт

ауш

ы за

ттар

топт

ары

ның

атау

ыНа

имен

ован

ие гр

упп

загр

язня

ющих

ве

щес

тв

Тазартылмай шығарылғаныВыброшено без

очистки

Таза

рту

имар

атта

рына

түск

ен л

аста

-уш

ы за

ттар

Пост

упил

о на

очи

стны

е со

оруж

ения

за-

гряз

няющ

их в

ещес

тв

одан ұсталғаны жəне

залалсыздан-дырылғаны

из них уловлено и обезврежено

Есеп

ті ке

зеңд

е ат

мосф

ерағ

а ш

ыға

рылғ

ан л

аста

ушы

затт

ар

шы

ғары

нды

лары

ның

көле

міО

бъем

выб

росо

в за

гряз

няющ

их в

ещес

тв

в ат

мосф

еру

за о

тчет

ный

пери

од

барл

ығы

всег

о

одан

лас

тауд

ың

ұйы

мдас

тыры

лған

кө

здер

інен

из н

их о

т орг

аниз

ован

ных

исто

чник

ов за

гряз

нени

я

барл

ығы

всег

о

одан

кəде

ге

асы

рылғ

аны

из н

их ут

илиз

иров

ано

А Б 1 2 3 4 5 6

1 БарлығыВсего

1.1 ҚаттыТвердые

А Б 1 2 3 4 5 6одан:из них: х х х х х х

1.1.1 Диаметрі 10 микрометр қатты бөлшектерТвердые частицы диаметром 10 микрометр

1.1.2 Диаметрі 2,5 микрометр қатты бөлшектерТвердые частицы диаметром 2,5 микрометр

1.2 Газ тəріздес жəне сұйықГазообразные и жидкиесоның ішінде: в том числе: х х х х х х

1.2.1 күкіртті ангидридсернистый ангидрид (SO2)

1.2.2 күкіртсутексероводород (H2S)

1.2.3 көміртек тотығыокись углерода (CO)

1.2.4 азот тотықтары (NО2-ге қайта есептегенде)окислы азота (в пересчете на NО2)

1.2.5 аммиакаммиак

1.2.6көмірсутектер (ұшпалы органикалық қосылыстарсыз жəне метансыз)углеводороды (без летучих органических соединений, и метана (CH4)

1.2.7ұшпалы органикалық қосылыстар (ҰОҚ)летучие органические соединения (ЛОС)

1.2.8 өзгелерпрочие

4. Атмосфераға ерекше ластаушы заттар шығарындыларының көлемін тоннамен үтірден кейін үш белгімен көрсетіңіз

Выбросы в атмосферу специфических загрязняющих веществ, их установленный предель-но-допустимый выброс, в тоннах с тремя знаками после запятой

Ласт

ауш

ы за

тты

ң ат

ауы

Наим

енов

ание

загр

язня

ю-щ

его

вещ

еств

а

Ласт

ауш

ы за

тты

ң ко

дыКо

д за

гряз

няющ

его

ве-

щес

тва

согл

асно

Спи

ску

вещ

еств

, отн

осящ

ихся

к ле

тучи

м ор

гани

ческ

им с

о-ед

инен

иям

Атмо

сфер

аға

шы

ғары

лған

ере

к-ш

е ла

стау

шы

затт

ар

шы

ғары

нды

лары

ның

көле

міО

бъем

выб

росо

в в

атмо

с-ф

еру

спец

ифич

ески

х за

-гр

язня

ющих

вещ

еств

Есеп

ті жы

лға

ерек

ше

ласт

ауш

ы за

ттар

дың

белг

ілен

ген

жол

бері

летін

шек

ті ш

ыға

рынд

ысы

, тон

на/

жылы

наУс

тано

влен

ный

пред

ель-

но-д

опус

тимы

й вы

брос

сп

ециф

ичес

ких

загр

язня

-ющ

их в

ещес

тв н

а от

чет-

ный

год,

тонн

/год

А Б 1 2БарлығыВсего

5. Есепті кезеңнің соңына атмосфераға ластаушы заттар шығарындыларының тұрақты көздері санын кəсіп бойынша бірлікпен көрсетіңіз

Укажите количество стационарных источников выбросов загрязняющих веществ по пред-приятиям в атмосферу на конец отчетного периода, в единицах

Жол кодыКод

строки

Көрсеткіштердің атауы Наименование показателей

БарлығыВсего

одан жол берілетін шекті шығарындының

белгіленген нормаларымениз них с установленными

нормами предельно допусти-мого выброса

А Б 1 2

1Шығарындылардың тұрақты көздерінің саны, барлығыКоличество стационарных источни-ков выбросов, всегоодан: из них: х х

1.1 ұйымдастырылғандардыңорганизованныходан: из них: х х

1.1.1тазарту имараттарымен жабдықталғандардыңоборудованных очистными соору-жениями

6. Парниктік газдар шығарындыларын тоннамен үтірден кейін екі белгімен көрсетіңіз Укажите объемы парниковых газов, в тоннах с двумя знаками после запятой

Жол кодыКод

строки

Көрсеткіштердің атауы Наименование показателей

Есепті жылдағы парниктік газдардың көлемі

Объем парниковых газов в отчетном году

барлығывсего

СО2 эквивалентіне есептегенде

в пересчете в эквива-ленте СО2

А Б 1 2

1 Парниктік газдарПарниковые газыодан:из них: х х

1.1 көміртек қос тотығыдвуокись углерода (CO2)

1.2 метан (CH4)

1.3 азоттың шала тотығызакись азота (N2O)

1.4 гидрофтор көміртегігидрофторуглероды (ГФУ)

1.5 перфтор көміртегіперфторуглероды (ПФУ)

1.6 гексафторид күкіртігексафторид серы (SF6)

Атауы МекенжайыНаименование__________________________________ Адрес _____________________

Электрондық пошта мекенжайы (респонденттің)Адрес электронной почты (респондента) ___________ Телефон___________________

Алғашқы деректерді жариялауға келісеміз*Согласны на опубликование первичных данных*

Алғашқы деректерді жариялауға келіспейміз*Не согласны на опубликование первичных данных*

ОрындаушыИсполнитель __________________________________________________________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) телефоны фамилия, имя и отчество (при его наличии)Басшы Руководитель _____________________________________________________ __________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подписьБас бухгалтер Главный бухгалтер ______________________________________________________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Мөрдің орны (бар болған жағдайда)Место для печати (при наличии)

Ескертпе:Примечание:

* Аталған тармақ Қазақстан Республикасы «Мемлекеттік статистика туралы» Заңының 8-бабының 5-тармағына сəйкес толтырылады

Данный пункт заполняется согласно пункту 5 статьи 8 Закона Республики Казахстан «О государственной статистике»

«Атмосфералық ауаны қорғау туралы есеп» (коды 151112009, индексі 2-ТП (ауа), кезеңділігі, жылдық) статистикалық нысанына 1-қосымша

Ұшпалы органикалық қосылыстарға (ҰОҚ) жататын заттардың тізбесі№ т/б Заттың атауы

Шектелген көмірсутектер1 Бутан2 Гексан3 Пентан4 Тұйық гексан5 Тұйық пентан (пентаметилен)6 С1-С10 шектелген көмірсутектер (алкандар)

Шектелмеген көмірсутектер7 Амилендер (изомерлер қоспасы)8 Бутилен9 1,3-бутадиен (дивинил) 10 Гептен 11 Метиленциклобутан12 2-Метилбута-1,3-диен13 3,4 – Дихлорбут-1-ен14 1,4 – Дихлорбут-2-ен15 Пропилен16 Этилен17 Этин (Ацетилен)18 Циклогексилэтен (винилциклогексан)

Хош иісті көмірсутектер19 Бензол20 Техникалық дивинилбензол (дивинилбензол мен этилстирол қоспасы) (этилсти-

рол бойынша)21 Диметилбензол (ксилол) (смесь изомеров о-, м-, п-)22 Изопропилбензол (кумол)23 a-метилстирол24 Жиһаз еріткіші (АМР-3) (толуол бойынша бақылау)25 2-Метилпропилбензол (Изобутилбензол)26 Толуол (метибензол)27 1,2,4,5-Тетраметилбензол 28 1,2,4-Триметилбензол (псевдокумол)29 1,3,5 – Триметилбензол (мезитилен)

2,6 – Диметилфенол (2,6 - ксиленол)30 Этилбензол31 2,3,4-этилтолуол

32 Нафталин Галоген текті көмірсутектер

33 1-Бромгексан (бромды гексил)34 1-Бромгептан (бромды гептил)35 1-Бромдекан (бромды децил)36 1-Бром-3-метилбутан (бромды изоамил)37 1-Бром-2-метилпропан (бромды изобутил)38 1-Бромпентан (бромды амил)39 1-Бромпропан (бромды пропил)40 2-Бромпропан (бромды изопропил)41 Бромбензол42 Бензосульфонилхлорид43 Хлорлы бутил44 1-Бромбутан (бромды бутил)45 Гексафторбензол46 Дихлордифторметан (фреон 12)47 Дихлорфторметан (фреон 21)48 Дифторхлорметан (фреон 22)49 Дибромбензол50 1,2-Дихлорпропан51 1,3-Дихлорпропилен52 1,2 – Дихлорэтан (дихлорэтан)53 Хлорлы метилен54 Бромды метилен55 Метиленийдид (йодты метилен)56 Тетрахлорэтилен (перхлорэтилен)57 Трихлорбензол58 Тетрафторэтилен59 Тетрахлорпропен60 Трихлорметан (хлороформ) 61 Трихлорфторметан (фреон 11)62 Трихлорэтилен63 Трихлорметилбензол (бензотрихлорид, альфа, альфа-трихлортолуол)64 Трибромметан (бромоформ)65 1,2,3-трихлорпропан66 Хлорбензол67 Хлоропрен68 1-Хлорбутан (Хлорды бутил)69 Хлорметилбензол (Хлорды бензил )70 2-Хлорпропан (Хлорды изопропил)71 Эпихлоргидрин72 Трихлорбензол73 Аллил хлористый (3-Хлорпроп-1-ен)74 Хлорэтан (этилхлорид, хлорды этил)

Спирттер жəне фенолдар75 b-нафтол76 Бензилкарбинол (бензил спирт)77 2,6 – Диметилфенол (2,6 ксиленол)78 Диоксолан -1,3 (формальгликоль)79 Крезол ( о-,м-,п- изомерлардың қоспасы) (трикрезол)80 Метанол (метилдік спирт)81 Амил спирт 82 Бутилдік спирт 83 Изобутилдік спирт 84 Изооктилдік спирт85 Пропилдік спирт86 Изопропилдік спирт 87 Фенол (гидроксибензол)88 Этил спирті89 Тұйық гексанол90 Этиленхлоргидран91 2-Хлорэтанол92 4-Хлорфенол (1-гидрокси -4-хлорбензол, п-хлорфенол)93 2-Феноксиэтанол

Жай эфирлер94 2,2- Оксибис (пропан), диизопропил эфирі 95 Дипил (25% дифенил жəне 75% дифенилоксидтің қоспасы)96 Терефтал қышқылының диметил эфирі 97 Этиленгликольдің (бутилцеллозоль) моноизобутил эфирі98 Этиленгликольдің (пропилцеллозальз) моноизопропил эфирі99 Диэтил эфирі

100 2-Этоксиэтанол (этиленгликольдің этил эфирі, этилцеллозольв) Күрделі эфирлер (фосфор қышқылының эфирлерісіз)

101 н-Амилацетат102 Бензилацетат (сірке қышқылының бензил эфирі)103 Бутилацетат (сірке қышқылының бутил эфирі)104 Бутилакрилат (акрил қышқылының бутил эфирі)105 Винилацетат (Этенилацетат)106 Дибутилфталат (фталдық қышқылының дибутил эфирі)107 Диметил-1,4 -бензолдикарбонат108 Метилакрилат109 Метилацетат110 Метилметакрилат111 Проп-2-ен-1-аль (акролеин)112 Этилацетат (сірке қышқылының этил эфирі)113 2-Этоксиэтилацетат (сірке қышқылдың 2-этоксиэтилдің эфир, целлозольвацетат)

Альдегидтер114 Май альдегиді 115 Ацетальдегид116 Метальдегид (ацетальдегид тетрамер)117 Каприл альдегиді118 Каприн альдегиді119 Капрон альдегиді 120 Пелларгон альдегиді121 Трихлорацетальдегид (хлораль)

Кетондар122 Ацетофенол123 Дикетен124 Э таңбалы ағаш спиртті еріткіш (эфирацетондық) (бақылау ацетон бойынша) 125 Тұйық гексанон126 Метилизобутилкетон127 Метилэтилкетон128 Пропан -2-он (ацетон)

Органикалық қышқылдар129 Малеинді ангидрид (булар, аэрокірне) 130 Акрил қышқылы131 L-2-Гидроксипропанды қышқылы (сүт кышқылы)132 Диметилформамид 133 Сірке ангидриді134 Сірке қышқылы135 Майлы синтетикалық кышқылдардың фракциялары С10-С16136 Валериан қышқылы 137 Капрон қышқылы 138 Май қышқылы 139 Пропион қышқылы140 Терефтал қышқылы141 Құмырсқа қышқылы142 Перфторвалериан қышқылы143 4-Метилпентандың қышқылы (изокапронды қышқылы)

Органикалық тотықтар жəне асқын оксидтер144 Изопропилбензолдың гидроасқынтотығы (кумолдың гидроасқын тотығы)145 4,4-Диметилдиоксан-1,3146 Диоксан-1,4 (диэтилендиоксид)147 Этилен тотығы148 Пропилен тотығы

Құрамында күкірт бар қосылыстар149 Метилмеркаптопропион альдегиді 150 1-Бутантиол (бутилмеркаптан)151 Диметилсульфид152 2-Меркаптоэтанол (монотиоэтиленгликоль)153 Табиғи меркаптандардың қоспасы (этилмеркаптанға есептелгенде)154 Тетраметилтиурамдисульфид ТМТД155 Тиофенол 156 Этиленсульфид

Аминдер157 5/6 Амин, (2-парааминфенил) бензимидазол158 С15-С20 алифатты аминдер159 2 Амино-1,3,5-триметилбензол (мезидин) 160 Анилин161 1-Аминобутан (н-Бутиламин)162 Гексаметилендиамин163 Гексаметиленимин164 Диметиламин165 Диметиланилин166 3,4-Дихлоранилин167 Диэтиламин168 Ди (2-гидроксиэтил) амин (диэтаноламин)169 b-Диэтиламиноэтилмеркаптан

170 Монометиланилин171 Моноэтиламин172 Триметиламин173 Триэтиламин174 м-Хлоранилин175 п-Хлоранилин176 Этиленимин177 Этилендиамин (1,2-диаминоэтан)178 Циклогексиламин179 4-Бутиланилин180 Монометиламин181 Ксилидин

Нитро қосылыстар182 Бутилнитрит (азот қышқылының бутилдік эфирі)183 Нитробензол184 2, 3-Нитротолуол 185 м-Нитробромбензол186 м-Нитрохлорбензол187 о-Нитрохлорбензол188 п-Нитрохлорбензол

Өзге де құрамында азот барлар189 Акрилонитрил190 N,N1-Диметилацетамид191 Дифенилметандинзодианат192 Метилизоцианит 193 С17-С20 карбон қышқылының нитрилдері 194 3-Оксо –N-фенилбутанамид (ацетоацетанилид)195 Толуилендиизоцианат196 Формамид (құмырсқа қышқылының амиді)

Хинондар197 a-Нафтахинон

Гетеро-тұйық қосылыстар198 Пиридин199 Пирролидин (тетраметиленимин)200 Тетрагидрофуран201 Тиофен (тиофуран)202 Фурфурол

Техникалық қоспалар203 Бензин (мұнайлық, аз күкіртті көміртекке қайта есептегенде)204 Бензин тақтатастық (көміртекке қайта есептегенде)205 Шина өндірісіндегі вулкандық газдар (аминдер бойынша)206 Тетрафторэтилендік текше қалдықтары (тетрафторэтилен бойынша) 207 Уайт-спирит 208 Сольвент209 Скипидар

«Атмосфералық ауаны қорғау туралы есеп» (коды 151112009, индексі 2-ТП (ауа), кезеңділігі, жылдық) статистикалық нысанына 2-қосымша

Ең көп таралған ерекше ластаушы заттардың тізімі САНПИН

коды бойын-

ша

Ластайтын заттардың

кодыЗаттың аталуы Агрегаттық

жай-күйіҚауіптілік сыныбы

0104 006Барий карбонаты (барийге қайта есеп-тегенде) қатты 1

0109 007Берилий жəне оның қосылыстары (бе-рилийге қайта есептегенде) қатты 1

0110 008ДиВанадий пентоксид тозаң (Ванадий бес тотығы қатты 1

0128 110 Кальций оксиді (өшірілмеген əктас) қатты 4

0133 009Кадмий жəне оның қосылыстары (кад-мийге қайта есептегенде) қатты 1

0134 111 Кобальт (металдық кобальт) қатты 20138 010 Магний оксид қатты 3

0143 012

Марганец жəне оның қосылыстары (марганец диоксидіне қайта есеп-тегенде) қатты 2

0146 013 Мыс оксиді (мысқа қайта есептегенде) қатты 20152 014 Натрий хлориды қатты 30163 015 Металды никель қатты 2

0183 016Сынап жəне оның қосылыстары (сынапқа қайта есептегенде)

газ тəріздес жəне сұйық 1

0184 017

Қорғасын жəне оның бейорганикалық қосылыстары ( қорғасынға қайта есеп-тегенде) қатты 1

0197 112Марганецті мырышты феррит (марга-нецке қайта есептегенде)

газ тəріздес жəне сұйық 2

0203 018Алты валенттік хром (хромның үш тотығына шағып естептегенде) қатты 1

0229 019Мырыш диацетат (Мырышқа қайта есептегенде) (Мырыш ацетаты) қатты 3

0231 021

Барий жəне оның тұздары (ацетат, нитрат, нитрит, хлорид) барийге қайта есептегенде қатты 2

0287 113Мырыш карбонаты (мырышқа қайта есептегенде) қатты 4

0301 004Азот тотықтары (NO2-ге қайта есеп-тегенде)

газ тəріздес жəне сұйық 3

0302 022 Азот қышқылыгаз тəріздес жəне сұйық 2

0303 005 Аммиак (NН3)газ тəріздес жəне сұйық 4

0305 023 Аммоний нитраты қатты 4

0307 024 Бром (Br)

Ұшпалы органикалық қосылыстар (бұдан əрі-

ҰОҚ) 2

0314 025 Арсин (күшəннің сутегі)газ тəріздес жəне сұйық 2

0316 026Гидрохлорид (Тұз қышқылы сутегі хлориді)

газ тəріздес жəне сұйық 2

0317 027

Гидроцианид (синил кышқылы, құмырсқа қышқылының нитрилы, цианосүтегі)

газ тəріздес жəне сұйық

2

0322 028Күкірт қышқылы (H2SO4 молекуласы бойынша)

газ тəріздес жəне сұйық 2

0325 029Күшəн, бейорганикалық қосылыстар (күшəнге қайта есептегенде) қатты 2

0326 030 Озонгаз тəріздес жəне сұйық 1

0328 031 Көмертек (күйе, қара көміртек) қатты 3

0329 032Селен диоксиді (Селен (IV) оксиді) (се-ленге қайта есептегенде қатты 1

0330 001 Күкіртті ангидрид (SO2)газ тəріздес жəне сұйық 3

0333 002 Күкіртсутек (H2S)газ тəріздес жəне сұйық 2

0334 033 Күкірт көміртегігаз тəріздес жəне сұйық 2

0337 003 Көміртек тотығы (CO)газ тəріздес жəне сұйық 4

0342 034Газ тəрізді фторлық қосылыстар (фторлы сутек, төрт фторлы кремний)

газ тəріздес жəне сұйық 2

0344 035

Нашар еритін бейорганикалық фто-ридтер (алюминий фториді, кальций фториді, натрий гексафторалюминаты) қатты 2

0349 036 Хлор (Cl)газ тəріздес жəне сұйық 2

0355 037 Аммоний гумат қатты 30402 038 Бутан (С4Н10) ҰОҚ 4

0403 138 Гексангаз тəріздес жəне сұйық 4

0406 039 Полиэтен (полиэтилен) қатты 40408 040 Тұйық гексан ҰОҚ 40502 114 Бут-1-ен (Бутилен) ҰОҚ 4

0602 041 Бензол (С6Н6)газ тəріздес жəне сұйық 2

0616 042

Ксилол (о-, м-, п-изомерлерін ің қоспасы) (Диметилбензол (о-, м- п-изомерлерінің қоспасы ) ҰОҚ 3

0620 043 Винилбензол (Стирол, Этинилбензол) ҰОҚ 20621 044 Толуол (С7Н8) ҰОҚ 30626 045 1,2,4-Триметилбензол(Псевдокумол) ҰОҚ 20627 046 Этилбензол (С8Н10) ҰОҚ 3

0703 047Бенз/а/пирен (3,4-Бензпирен) көмірсутегі

(ҰОҚ-сыз) 10708 048 Нафталин (Платидиам, Цисплатин) ҰОҚ 4

0801 115 3-Хлорпроп-1-ен (Хлорлы аллил)газ тəріздес жəне сұйық 2

0803 116 Бензоилхлориді ( хлорлы бензойд) ҰОҚ 3

0808 139 Бромэтангаз тəріздес жəне сұйық 3

0856 049 1,2-Дихлорэтан (Дихлорэтан) ҰОҚ 20861 050 1,2-Дихлорпропан ҰОҚ 30864 051 Үшйодметан (Йодоформ) қатты 30875 052 Пентафторбензол ҰОҚ 30902 053 Үшхлорэтилен (C2HCl3) ҰОҚ 3

0906 054Тетрахлорметан (тетрахлорид көміртегі, төртхлорлы көміртегі) ҰОҚ 2

1051 055 Пропан-2-ол (Изопропил спирті) ҰОҚ 31052 056 Метанол (Метил спирті) ҰОҚ 3

1054 117 Пропан-1-ол (Пропил спирті)газ тəріздес жəне сұйық 3

1069 057Гидрооксиметилбензол (о-, м-, п- изо-мерлер коспалары) (Үшкрезол) ҰОҚ 2

1071 058 Фенол ҰОҚ 2

1210 059Бутилацетат (Сірке қышқылының бу-тил эфирі) ҰОҚ 4

1224 060Метилацетат (Сірке қышқылының метил эфирі) ҰОҚ 4

1238 061Пропилацетат (Сірке қышқылының пропил эфирі) ҰОҚ 4

1239 062

Циан-(3-феноксифенил) метил-4-хлор-а-(1-метил этил) фенила-цетат (Сумицидин, Фенвалерат, 1-Изопропил-4-хлорфенил сірке қышқылының 3-фенокси-1-цианобензил эфирі) ҰОҚ 3

1240 063 Этилацетат (С4Н8О2) ҰОҚ 4

1241 064Этилпроп-2-еноат (Акрил қышқылының этил эфирі, Этилакрилат) ҰОҚ 3

1242 065Этилпентаноат (Этилвалерат, Пентан қышқылының этил эфирі) ҰОҚ 3

1301 066Проп-2-ен-1-аль (Акролеин, Акрилальдегид) ҰОҚ 2

1302 067 Бензальдегид (Бензой альдегиді) ҰОҚ 31325 068 Формальдегид (Метаналь) ҰОҚ 21401 069 Пропан-2-он (Ацетон) ҰОҚ 41402 070 1-Фенилэтанол ҰОҚ 3

1404 0714-Метиленоксетан-2-он (Дикетен, Бутен-3-олид-1,3) ҰОҚ 2

1405 118Ағашты-спирттік А маркасының еріткіші (ацетонды эфирлі)/ацетон бойынша/

газ тəріздес жəне сұйық 4

1407 072 Пентан-3-он (Диэтилкетон) ҰОҚ 3

1408 0734-Метилпентан-2-он (Метилизобутилкетон) ҰОҚ 4

1411 074 Циклогексанон ҰОҚ 3

1508 0751,3-Изобензофурандион (Фталь ангидриді) ҰОҚ 2

1512 119 Акрил (пропен) қышқылыгаз тəріздес жəне сұйық 3

1530 076е-Капролактам (Гексагидро-2Н-азепин-2-он) ҰОҚ 3

1551 0771,4-Бензолдикарбонды қышқылы (те-рефтал қышқылы) ҰОҚ 1

1555 078 Сірке қышқылы (Этан қышқылы) ҰОҚ 31715 079 Метантиол (метилмеркаптан) ҰОҚ 41728 080 Этантиол ҰОҚ 31730 081 Этенсульфид (Этиленсульфид) ҰОҚ 1

1819 120 Диметиламингаз тəріздес жəне сұйық 2

1868 121 3-Хлоранилингаз тəріздес жəне сұйық 1

1905 122 Нитробензол қатты 2

2001 123 Проп-2-еннитрилгаз тəріздес жəне сұйық 2

2034 124Формамид (Құмырсқа қышқылының амиді)

газ тəріздес жəне сұйық 3

2055 082 Бензамид қатты 3

2117 125 О,О-Диэтилхлортиофосфатгаз тəріздес жəне сұйық 2

2119 1260,0-Диметил-0- (3-метил-4-нитрофенил ) –фосфат (Метилнитрофос)

газ тəріздес жəне сұйық 3

2418 127 Пиридингаз тəріздес жəне сұйық 2

2425 128

Фуран-2-альдегид (Фурфурол, 2-Фуральдегид, Фурфураль, 2-Фурфуральдегид)

газ тəріздес жəне сұйық

3

2447 129

2-(2-1 Гидрокси-5-метилфенил)-бензтриазол (Гидроксиметилбензол (смесь изомеров о-, м-, п-) Трикрезол) ҰОҚ 4

2509 130 Азықтық хлортетрациклин қатты 2

2602 084Ақуызды-дəруменді концентрат (АДК) (ақуыз бойынша) қатты 2

2701 085

Аммофос (аммоний сульфатының қоспасы бар моно жəне диаммоний қоспасы) қатты 4

2704 086Бензин (мұнайлы, аз күкіртті көміртегіне қайта есептегенде) ҰОҚ 4

2706 087

Қоңыр көмірдің жоғары жылдамдықтағы пиролизі жеңіл шайырының бензин фракциясы (көміртегіне қайта есептегенде) ҰОҚ 2

2731 088 Эпоксидті ұнтақ бояу қатты 4

2735 089Минералды мұнайлы майы (ұршықты, машиналы жəне тағы басқалар) ҰОҚ -

2738 131Бутилформиантты еріткіш (ацетаттар қосындысы бойынша) (БЭФ)

газ тəріздес жəне сұйық 3

2748 132Скипидар (көміртекке қайта есеп-тегенде)

газ тəріздес жəне сұйық 4

2753 133 Белсендірілген шайыршықты флюс газ тəріздес жəне сұйық 4

2755 140ФЛОКР-3 Флотореагенті (хлор бой-ынша)

газ тəріздес жəне сұйық 2

2756 090

Қоңыр көмірдің жоғары жылдамдықтағы пиролиз жеңіл шайырының фенол фракциясы ҰОҚ 2

2902 091 Өлшенген бөлшектер қатты 3

2904 093Мазут күлі (ванадийге қайта есеп-тегенде) қатты 2

2906 134

Мелиорант (қоспалар: кальций карбо-наты, хлорид, сульфат - 79%, кремний диоксид- 10-13%, магний оксиді - 3,5%; темір оксиді-1,6% жəне т.б.)

газ тəріздес жəне сұйық

4

2907 094Қос тотықты кремнийі бар бейорганикалық тозаң, % > 70 қатты 3

2908 095

Қос тотықты кремнийі бар бейорганикалық тозаң, %-бен: 70-20 (цемент өндірісінің шамот, цемент, тозаңы - балшық, балшықты тақтатас, домна қожы, құм, клинкер (кремнезелі күлі, қазақстандық кен орындарының көмір күлі жəне т.б.), қатты 3

2909 141

Құрамында кремнийі бар бейорганикалық тозаң,%-бен берілген - 20-дан кем (цемент өндірісінің доломиті, тозаңы- əктас, бор, тұқылдар, шикізат қоспасы, айналма-лы пештің тозаңы, боксит жəне т.б.) қатты 3

2910 096 Құрғақ карбомид желімінің тозаңы қатты 4

2911 097Құрама жем тозаңы (ақуызға қайта есептегенде) қатты 4

2912 135Сүйек ұнының тозаңы/ ақ уызға қайта есептегенде/ қатты 4

2914 0198Фосфогипстен цемент қосылған тұтқыр гипсті (бейорганикалық) тозаң қатты 4

2915 136 Шыныталшық тозаңы қатты 42916 099 Шыныпластик тозаңы қатты 42917 100 Мақта тозаңы (зығыр тозаңы) қатты 3

2918 101Цемент өндірісінің тозаңы (60% каль-ций оксиді бар) қатты 4

2926 102

Жылу электрстанциялары көмірінің күлі (дисперстілігі 3 мкм-ге дейін жəне кемінде 97%-дан төмен 35-40% каль-ций тотығы бар) қатты 2

2933 103Алюмосиликаттар (цеолиттер, цеолиттік туфтар) қатты 2

2936 104 Сүрек тозаңы қатты 4

2937 137Астық тозаңы /сақталатын саңырауқұлақтар бойынша/ қатты 3

3070 105 Бацитрацин (Бациллихин) қатты 1

3534 106Бензилбензоат (Бензой қышқылының бензил эфирі) ҰОҚ 3

9999 999 Өзге заттар

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 30 қарашадағы № 290 бұйрығына 8-қосымша

«Атмосфералық ауаны қорғау туралы есеп» (коды 151112009, индексі 2-ТП (ауа), кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқауының статистикалық

нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық

1. Осы «Атмосфералық ауаны қорғау туралы есеп» (коды 151112009, индексі 2-ТП (ауа), кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқауының статистикалық нысанын тол-тыру жөніндегі нұсқаулық (бұдан əрі – Нұсқаулық) «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабы 8) тармақшасына сəйкес əзірленген жəне «Атмосфералық ауаны қорғау туралы есеп» (коды 151112009, индексі 2-ТП (ауа), кезеңділігі жылдық) (бұдан əрі – Статистикалық нысан) жалпымемлекеттік статистикалық байқауының статистикалық нысанын толтыруды нақтылайды.

2. Келесі анықтамалар осы статистикалық нысанды толтыру мақсатында қолданылады:1) атмосфераға ластаушы заттардың шығарындысы – шығарындылардың тұрақты

(ұйымдастырылған немесе ұйымдастырылмаған) көздерінен атмосфералық ауаға ластаушы (халықтың денсаулығы мен қызметіне, қоршаған ортаға қолайсыз əсер ететін) заттардың түсуі;

2) атмосфераны ластайтын тұрақты көздер – пайдалану процесінде зиянды заттар бөлетін жылжымайтын технологиялық агрегат (қондырғы, құрылғы, аппарат) ластау көздері арнайы газ бұру имараттарымен (құрылғыларымен жабдықталғанына байланысты ұйымдастырылған жəне ұйымдастырылмағандарға бөлінеді);

3) ұйымдастырылған ластау көздері – зиянды заттары газ немесе ауа арналары (құбырлар, аэрационды фонарь, вентиляциялық шахта) жүйесіне түсетін көздер, осы жүйенің өзі, зиянды заттарды ұстау үшін тиісті газ тазарту жəне шаң тұту қондырғыларын қолдануға мүмкіндік береді;

4) ұйымдастырылмаған ластау көздері – зиянды заттары герметикалық емес технологиялық қондырғылар, көлік жабдықтары, резервуарлардың салдарынан тікелей атмосфераға түсетін шығарынды көздері.;

5) ластаушы заттарды ұстау жəне кəдеге жарату – өндіріске қайта қайтарылып, тауар өнімін алуға пайдаланылған немесе басқа жаққа жіберілген ұсталған ластаушы заттардың саны. Мұнда, егер басынан технологиямен көзделген болса, шикізат немесе жартылай дай-ын өнім ретінде өнімдерді өндіру мақсатында технологиялық үдерістерде қолданылатын заттар есепке алынбайды;

6) парниктік газдар шығарындыларын қоспағанда, ластаушы заттар шығарындылары мен төгiндiлерiнiң жол берiлетiн шектi, өндіріс жəне тұтыну қалдықтарын орналастыру нормативтері қоршаған орта сапасының нормативтерiне қол жеткiзудi қамтамасыз ететiндей шартпен эмиссиялардың əрбiр стационарлық көзi жəне тұтастай кəсiпорын үшін есептеулер негiзiнде белгiленетiн эмиссиялардың шамалары болып табылады;

7) ұшпалы органикалық қосылыстар – күн сəулесі бар болғанда азот тотықтарымен реакцияласқанда фотохимиялық тотықтырғыштарды түзуге қабілетті метаннан басқа, адамның іс-əрекетінің нəтижесінде пайда болатын барлық органикалық қосылыстар.

3. Статистикалық нысан ауаны ластайтын тұрақты көздері бар əрбір объекті бойынша жеке толтырылады, кəсіпорынның заңды мекенжайына қарамастан, оның нақты орналасқан орны көрсетіледі. Есеп кəсіпорында ұйымдастырылған бастапқы есепке алу деректерінің, тұрақты ластайтын көздері мен олардың сипаттамаларын есепке алу журналдарының, газ тазарту жəне шаң тұту қондырғыларының жұмысын есепке алу журналдарының, сондай-ақ кəсіпорынның экологиялық паспортының негізінде құрастырылады. Есеп атмосфераға ластаушы заттардың жалпы шығарылуына жəне ластау көздерінің тазарту қондырғыларымен жабдықталғанына не-месе жабдықталмағанына қарамастан құрастырылады.

4. Статистикалық нысанда тұрақты ластаушы көздері бойынша шығарылатын, ұсталатын жəне кəдеге жаратылатын ластаушы заттардың санын сипаттайтын деректер көрсетіледі.

Жыл бойы (оларды бөгде ұйымдарға беру салдарынан, жыл соңына ластаушы заттардың шығарындылары көздерінің жоқ болуына қарамастан) кəсіпорындардағы тұрақты ластаушы көздерден шыққан газдардағы жəне аспирациялық ауадағы ластаушы заттардың бəрі (төменде аталғандардан басқасы) есепке алуға жатады. Есепті кезеңдегі ластаушы заттардың (қатты, газ тəріздес жəне сұйық заттар бойынша барлығы) саны құралдармен жүргізілген өлшеу жəне есептеу негізінде көрсетіледі.

Статистикалық нысанда автокөлікті қоса алғанда ластаудың жылжымалы көздері бойын-ша деректер көрсетілмейді.

Статистикалық нысанда, егер бұл əуел бастан осы технологияның жобасында көзделген болса, өнім өндірісінің технологиялық үдерістерінде шикізат немесе жартылай фабрикат ретінде пайдаланылатын газбен қоса кететін заттардың саны туралы деректер де кірмейді. Атап айтқанда, техникалық көміртек зауыттарында күйе өндірген кезде реактордан шығатын газдар-ды тазарту кезінде, фосфор зауыттарында сары фосфор өндіргенде рудалық-термикалық пеш-терден шығатын газдарды тазарту кезінде, химия зауыттарында көмір қышқылын өндіргенде «қайнаған қабат» пештерінен шығатын газдарды тазарту кезінде пайда болатын жəне кəдеге жаратылатын заттар есепке алынбайды. Қара металлургия кəсіпорындарында домналық газда пайда болып, технологиялық отын ретінде пайдаланылатын көміртек тотығы есепке алынбайды. Түсті жəне қара металлургия, химия, мұнай-химия жəне басқа салалар зауытта-рынан шығатын газдардан өнім алу үшін пайдаланылатын «қос қабатты адсорбция» жəне «қос түйісу» қондырғылары мен шығарындылар ұстаған заттар да есепке алынбайды. Заттардың пайда болуы мен шығарындысы жөнінде жоғарыда келтірілгендердің арасынан газдың толық тұтылмауы мен технологиялық жабдықтарда саңылау болғандықтан газдың шығуы салдары-нан атмосфераға түсетін ластаушы заттар ғана есепке алынуға жатады.

5. 1-бөлімде ауаны ластайтын тұрақты көздері бар объектінің нақты орналасқан жері көрсетіледі (заңды тұлғаның жəне (немесе) оның құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшесінің тіркелген жеріне қарамастан) - облыс, қала, аудан, елді мекен. Əкімшілік-аумақтық объектілер жіктеуішіне сəйкес аумақ кодын статистика органының қызметкері толтырады.

6. 1.1-бөлімде стационарлық көздері бар объектінің ауаға эмиссияларды шығаруды жүзеге асыруға рұқсаты болуы көрсетіледі.

7. 2-бөлімде стационарлық көздері бар объект ластаушы заттардың шығарындыларын шығаруды есепті кезең ішінде жүзеге асырғандығы көрсетіледі.

Егер объекттің бірде бір тұрақты көзі шығарындыларды шығаруды жүзеге асырмаса, «жүзеге асырған жоқ» деген 2.2-тармақты белгілеу жəне «Есепті кезеңнің соңына атмосфераға ластау-шы заттар шығарындыларының тұрақты көздері санын көрсетіңіз» атты 5-бөлімді, осы объектке тиесілі тұрақты көздердің жалпы санын көрсете отырып толтыру қажет.

8. 3-бөлімнің 1-бағанында тазарту имараттарына соқпай, барлық ұйымдастырылған жəне ұйымдастырылмаған көздерден түсетін ластаушы заттардың, сондай-ақ оларды тұтуға (зарарсыздандыруға) арналмаған газ тазарту жəне шаң тұту қондырғылары арқылы өткен, ұсталған зиянды заттардың саны көрсетіледі.

2-бағанда ластау көздері арнайы жабдықталған құрылғылар арқылы түсетін (құбырлар, вентеляциялық құрылғылар, аэрациондық шырақтар жəне басқа), бірақ бұл ретте алдын ала тазалауға түспейтін, сондай-ақ ауланбаған заттар газ тазалағыш жəне шаң тазалағыш құрылғылардан өтпеген заттардың көлемі көрсетіледі.

3-бағанға кəсіпорындағы газ тазарту жəне шаң тұту қондырғыларына (олардың нақты жұмысына байланыссыз) түсіп, тазаланатын ластаушы заттар жөнінде ғана (барлығы жəне жекелеген ингредиенттер бойынша) деректер енгізіледі.

4-бағанда тұтылған (зарарсыздандырылған) ластаушы заттардың нақты саны келтіріледі.5-бағанда өндіріске қайтарылып, тауарлық өнім алу үшін пайдаланылған немесе басқа

жаққа өткізілген тұтылған ластаушы заттардың саны көрсетіледі.Ұсталған жəне кəдеге жаратылған ластаушы заттарға, егер бұл технологиямен көзделсе,

өндірістің технологиялық үрдістерінде шикізат немесе жартылай фабрикат ретінде қолданылатын заттар жатпайды.

6-бағанда тазартылған не тазартылмай шығарылғаннан кейін ауа бассейніне түскен ла-стаушы заттардың (қатты, газ тəріздес жəне сұйық, заттар бойынша) жалпы саны жинақталып көрсетіледі.

1-жол коды бойынша 1.1 жəне 1.2-жолдардың барлық бағандар бойынша жиынтық деректері көрсетіледі.

Кəсіпорындарда тазарту құрылғылары жоқ болған жағдайда 3-5 бағандарда сызықша қойылады. Бұл жағдайда 1 жəне 6-бағандардың мəндері өзара тең.

1.1.1 жəне 1.1.2-жолдың коды бойынша қатты ластаушы заттар ТЧ10 жəне ТЧ2,5 диаметрі бойынша бөліністе көрсетіледі.

Осы көрсеткіш сынаманы қосымша алу жəне кəсіпорындар жүзеге асыратын шаңды фракцияларға бөлу негізінде толтырылады. Осындай деректерді толтыру міндетті болып та-былады, бірақ кəсіпорында тиісті өлшемдерді өлшеу мүмкіндігі болмаған жағдайда, өлшенген бөлшектердің жалпы құрылымы бұл жолдар бойынша көрсетілмейді.

1.2.7-жолдың коды бойынша ұшпалы органикалық қосылыстар бойынша жиынтық де-ректер көрсетіледі, оның тізбесі осы статистикалық нысанның 1-қосымшасында келтірілген.

9. 4-бөлімде атмосфераға бірқатар ерекше ластаушы заттар шығарындыларының көлемі көрсетіледі. Бір мезетте бекітілген жəне есептік немесе инструменталдық жолмен негізделген жол берілетін шекті шығарындылар (бұдан əрі – ЖБШШ) нормативтері көрсетіледі. Белгіленген жобаларды құрайтын нормативтер құрамына жол берiлетiн шекті шығарындылар нормативтерінің қолданылу мерзімі мемлекеттік экологиялық сараптама қорытындыларының қолданылу мерзімінен айқындалады.

«Барлығы» жолы бойынша 4-бөлімнің ерекше заттары бойынша барлық құраушы жолдардың сомасы көрсетіледі.

Бөлімді толтыру үшін ерекше ластаушы заттардың тізімі осы статистикалық нысанның 2-қосымшасында келтірілген.

10. 5-бөлімнің деректері кəсіпорындарда ЖБШШ енгізілуін, сондай-ақ осы нормалардың сақталуын бақылауға арналған.

Бөлімде есепте кезеңнің соңына ұйымдастырылған жəне ұйымдастырылмаған тұрақты көздерден шығатын шығарындылар саны туралы деректер көрсетіледі.

Егер кəсіпорынның (ЖБШШ) рұқсаты болса жəне шығарындыларды шығаруды жүзеге асырса, онда 1.1.1 жəне 2.1-тармақтар белгіленеді. Осы тармақтарды белгілеген жағдайда 3 жəне 4-бөлімдер толтырылады, 5-бөлімде есепті кезеннің сонында нақты жұмыс істеген тұрақты көздер туралы ақпарат көрсетіледі. Есепте кезеңде жұмыс істемеген тұрақты көздер жалпы санға қосылмайды.

Егер кəсіпорынның (ЖБШШ) рұқсаты болса, бірақ қандай да бір себептерге байланысты шығарындыларды шығаруды жүзеге асырмаса, онда бұл жағдайда 1.1.1 жəне 2.2- тармақтар белгіленеді жəне 5-бөлімде бар тұрақты көздер туралы ақпарат көрсетеледі, 3 жəне 4-бөлімдер толтырылмайды.

Егер кəсіпорынның (ЖБШШ) рұқсаты болмаса, бірақ шығарындыларды шығаруды нақты жүзеге асырса, онда 1.1.2 жəне 2.1-тармақтар белгіленеді жəне 3, 4, 5-бөлімдер толтырылады.

Егер кəсіпорынның есепті кезеннің сонында тұрақты көздері жоқ болған жағдайда (сатты немесе басқа кəсіпорынға берді) жəне есепті кезеннің басында нақты шығарындысы болса, онда 1 жəне 2-бөлімдердің сəйкес тармақтарын толтыру қажет. 3 жəне (немесе) 4-бөлімдер толтырылады, 5-бөлім толтырылмайды.

Егер кəсіпорынның (ЖБШШ) рұқсаты болмаса жəне шығарындыларды шығаруды жүзеге асырмаса, 1.1 жəне 2 бөлімдердің сəйкес тармақтар белгіленеді жəне 5-бөлімді толтырылады, онда осы объектіге тиесілі тұрақты көздер туралы деректер көрсетіледі.

Бөлімді барлық кəсіпорындар белгіленген нормативтерінің бар-жоғына, норматив-тер əзірлеу сатысында ма немесе олар жөнінде жұмыстар жүргізілген - жүргізілмегеніне қарамастан толтырады.

Есепті кезеңде ауа бассейніне ластаушы заттарды шығаруды нормалау жұмысын жүргізбеген немесе бұл жұмысты толық бітірмеген жəне бақылаушы органдардан оларды шығаруға тиісті рұқсат алмаған кəсіпорындар тек 1-бағанды ғана толтырады.

Атмосфераға ластаушы заттар шығаруға арналған ЖБШШ нормативтерін əзірлеген жəне осы заттарды шығаруға рұқсат алған кəсіпорындар 1 жəне 2-бағандарды толтырады.

1-жолда осы объектіде бар ұйымдастырылған жəне ұйымдастырылмаған шығарындылардың тұрақты көздерінің жалпы саны көрсетіледі.

1.1 жəне 1.1.1-жолдарда тұрақты көздердің жалпы санынан ластаушы заттарды шығарудың ұйымдастырылған көздерінің жəне тазарту имараттарымен жарақтанған шығарындылар көздерінің саны жөніндегі деректер бөлек көрсетіледі.

11. 6-бөлімнің 1 жəне 2-бағанында парниктік газдардың жалпы көлемі барлығы тонна-мен жəне CO2 есептегенде (көміртегі қостотығының тоннасы эквивалентінде көрсетіледі).

12. Респондентте есепті кезеңде осы статистикалық нысан бойынша деректер болмаған жағдайда респондент ағымдағы кезеңнің аяқталатын күнінен кешіктірмей нөлдік көрсеткіштермен статистикалық нысанды (дерексіз нысан) ұсынады.

13. Осы статистикалық нысанды тапсыру қағаз жеткізгіште немесе электронды формат-та жүзеге асырылады. Статистикалық нысанды электронды форматта толтыру Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында (www.stat.gov.kz) орналастырылған «Деректерді on-line режимде жинау» ақпараттық жүйесін қолдану арқылы жүзеге асырылады.

Ескертпе: Х - бұл айқындама толтыруға жатпайды. 14. Арифметикалық-логикалық бақылау:3-бөлім «Атмосфераға ластаушы заттар шығарындыларының көлемі»:1-жол=1.1 жəне 1.2-жолдардың ∑;1.1.1-жол ≤ 1.1-жол;1.1.2-жол ≤ 1.1-жол; 1.2-жол =1. 2.1, 1.2.2, 1.2.3, 1. 2.4, 1.2.5, 1.2.6, 1. 2.7, 1.2.8-жолдардың ∑, əрбір баған үшін;6-баған = 1-баған + 3-баған – 4-баған, əрбір жол үшін;5-бөлім «Атмосфераға ластаушы заттар шығарындыларының тұрақты көздері саны»:1-баған ³ 2-баған, əрбір жол үшін;1-жол ³ 1.1-жол, əрбір баған үшін;1.1-жол ³ 1.1.1-жол, əрбір баған үшін;Бөлімдер арасындағы бақылау:3-бөлім 6-бағанының 3-жолы=4-бөлім 1-бөлімінің «Барлығы» жолыЕгер 3-бөлімде 1.2.1, 1.2.2, 1.2.3, 1.2.4, 1.2.5-жолдар бойынша деректер көрсетілген болса,

онда осы заттар 4-бөлімнің сəйкес жолдарында көрсетілуі қажет (бес негізгі заттар бойынша: 001, 002, 003, 004, 005 кодтарына сəйкес).

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2016 жылғы 28 жел-тоқсанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №14612 болып енгізілді.

(Соңы. Басы 18-бетте)

20 14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛРЕСМИ

(Соңы 21-бетте)

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ИНВЕСТИЦИЯЛАР ЖӘНЕ

ДАМУ МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2017 жылғы 6 маусым №329 Астана қаласы

Азаматтық авиацияда жолаушыларға медициналық көмек көрсету қағидаларын бекіту туралы

«Қазақстан Республикасының əуе кеңістігін пайдалану жəне авиация қызметі туралы» 2010 жылғы 15 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы 13-бабының 41-71) тармақшасына сəйкес бұйырамын:

1. Қоса беріліп отырған Азаматтық авиацияда жолаушыларға медициналық көмек көрсету қағидалары бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрлігінің Азаматтық авиа-ция комитеті:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күнінен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның қазақ

жəне орыс тілдеріндегі қағаз тасығыштағы жəне электрондық нысандағы көшірмелерін Қазақстан Республикасы Нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне ресми жариялау жəне енгізу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорнына жіберуді;

3) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күнінен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмелерін мерзімді баспа басылымдарына ресми жариялауға жіберуді;

4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрлігінің ин-тернет-ресурсында орналастыруды;

5) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде осы тармақтың 1), 2), 3) жəне 4) тармақшаларына сəйкес іс-шаралардың орындалуы туралы мəліметтерді Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрлігінің Заң департаментіне ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Инвестициялар жəне даму жөнінде жетекшілік ететін вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық ол алғаш ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Инвестицияларжəне даму министрі Ж. ҚАСЫМБЕК

«КЕЛІСІЛДІ»Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтауминистрі ______________ Е. Біртанов2017 жылғы 9 маусым

Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің2017 жылғы 6 маусымдағы №329 бұйрығымен бекітілген

Азаматтық авиацияда жолаушыларға медициналық көмек көрсету қағидалары1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Азаматтық авиацияда жолаушыларға медициналық көмек көрсету қағидалары (бұдан əрі – Қағидалар) «Қазақстан Республикасының əуе кеңістігін пайдалану жəне авиация қызметі туралы» 2010 жылғы 15 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан əрі – Заң) 14-бабы 1-тармағының 41-71) тармақшасына сəйкес əзірленді жəне авиажолаушыларға əуе кемесі бортында жəне əуежай аумағында медициналық көмек көрсету тəртібін айқындайды.

2. Халықаралық ұшуларды орындау кезінде осы Қағидалар Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарға, сондай-ақ аумағында, аумағынан немесе аумағы арқылы осындай ұшулар жүзеге асырылатын елдің заңнамасына қайшы келмейтін бөлігінде қолданылады.

3. Əуе кемесінің бортында авиажолаушыларға, кейбір жағдайларда əуе кемесінің экипа-жына дəрігерге дейінгі жəне білікті медициналық көмек көрсетіледі.

4. Медициналық көмек азаматтық авиация ұйымы қаражатының есебінен көрсетіледі.5. Медициналық көмек көрсету кезінде, оның ішінде шетелдік авиажолаушыларға

жарамдылық мерзімі өтіп кеткен медициналық заттар мен медициналық бұйымдарды, Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген тəртіпте тексеруден жəне тіркеуден өтпеген медициналық өлшеу құралдарын қолдануға, сондай-ақ науқастың қолындағы медициналық заттар мен медициналық бұйымдарды медициналық қызметкердің тағайындауынан басқа жағдайларды қоспағанда пайдалануға рұқсат етілмейді.

6. Осы Қағидаларда мынадай ұғымдар мен терминдер пайдаланылады:1) авиакомпания – азаматтық əуе кемелерін пайдаланушының сертификаты бар заңды тұлға;2) жолаушы – экипаж құрамына кірмейтін жəне əуе тасымалы шартына сəйкес немесе өзге

де заңды негіздерде əуе кемесімен тасымалданатын жеке тұлға;3) əуежай – əуе кемелерiн қабылдауға жəне жөнелтуге, əуе тасымалдарына қызмет

көрсетуге арналған жəне осы мақсаттар үшiн əуеайлағы, аэровокзалы, сондай-ақ басқа да қажетті құрылыстары мен жабдықтары бар құрылыстар кешенi;

4) ұшу қауіпсіздігі - ұшудың қауiпсiз жүргiзiлуiн қамтамасыз ететiн шаралар кешенi, бұл ретте адамдардың өміріне немесе денсаулығына зиян келтіру немесе мүлкіне залал келтіру тəуекелі шекті деңгейге дейін төмендетіледі жəне қауіптілік көздерін анықтаудың жəне тəуекел фактор-ларын бақылаудың үздіксіз процесі арқылы осындай не бұдан да төмен деңгейде сақталады;

5) əуе кемесі – жер (су) бетiнен шағылысқан ауамен əрекеттесуді болғызбай, ауамен өзара əрекеттесу есебiнен атмосферада қалықтайтын аппарат;

6) дəрілік заттар – адам ағзасымен байланысқа түсетін немесе оның мүшелері мен тіндеріне енетін, аурулардың алдын алуға, оларды диагностикалауға жəне емдеуге, сондай-ақ ағзаның күйi мен функцияларының өзгеруiне арналған фармакологиялық белсендi заттарды бiлдiретiн немесе олардан тұратын құралдар: дəрiлiк субстанция, дəрiлiк шикiзат, дəрiлiк заттардың балк өнiмдерi, дəрiлiк заттар, дəрілік препараттар.

7) медициналық пункт – азаматтық авиация ұйымының авиажолаушыларға осы Қағидаларға жəне Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сəйкес медициналық жəрдем көрсететін құрылымдық бөлімшесі;

8) халықаралық ұшу – ұшу кезінде əуе кемесі шетел мемлекеттерінің шекарасын кесіп өтетін ұшу;

9) азаматтық авиация ұйымы - азаматтық авиация саласындағы қызметті жүзеге асыра-тын заңды тұлға;

10) жолаушылар салоны – əуе кемесі жолаушылар кабинасының жолаушылар креслола-рымен жабдықталған жəне жолаушыларды орналастыруға арналған бөлігі;

11) əуе кемесінің ұшуы – əуе кемесінің ұшып көтерiлу кезіндегі екпін алудан (тiк ұшып көтерiлген кезде жер немесе су бетiнен а жыраудан) бастап жүру аяқталғанға (ұшу-қону жолағын аялдамай босатқанға дейін) немесе тiк қонған кезде жер (су) бетiне жанасқанға дейiн əуе кемесiнiң жер (су) бетiмен жəне əуе кеңiстiгiнде қозғалуы;

12) кабиналық экипаж мүшесi – қауіпсіздік мүддесі үшін жəне жолаушыларға қызмет көрсету жəне (немесе) жүктерді тасымалдау мақсатында əуе кемесінің бортында пайдаланушы неме-се əуе кемесінің командирі оған тапсыратын міндеттерді орындайтын, бірақ ұшу экипажының мүшесі болып табылмайтын авиациялық персоналға жататын тұлға;

13) ұшу экипажының мүшесі – авиациялық персоналдың қолданыстағы куəлігі бар, ұшу уақыты ішінде оған əуе кемесін басқаруға байланысты міндеттер жүктелген авиациялық персоналға жататын тұлға;

14) борттық дəрі қобдишасы – дəрігерге дейінгі жəне білікті медициналық көмек көрсетуге, сондай-ақ жұқпалы аурулардың таралуының алдын алуға арналған дəрі-дəрмектердің, медици-налық мақсаттағы бұйымдардың, медициналық техниканың жəне өзге құралдардың жиынтығы;

15) дəрігерге дейінгі медициналық көмек жиынтығы «fi rst aid kit» (бұдан əрі - дəрігерге дейінгі медициналық көмек жиынтығы) – əуе кемесінің бортында дəрігерге дейінгі медициналық көмек көрсетуге арналған медициналық бұйымдар мен басқа да құралдардың жиынтығы;

16) медициналық көмек жиынтығы «medical kit» (бұдан əрі - медициналық жəрдем жиынтығы) – əуе кемесінің бортында медициналық жəрдем көрсетуге арналған дəрі-дəрмектердің, медициналық бұйымдар мен басқа да құралдардың жиынтығы;

17) əмбебап профилактикалық жиынтығы «universal precaution kit» (бұдан əрі – əмбебап профилактикалық жиынтығы) – əуе кемесінің бортында жұқпалы ауруларға, карантинді жұқпаларға, контагиозды вирусты геморрагиялық қалтырауға, безгекке жəне халықаралық маңызы бар этиологиясы анық емес аурулармен ауруларға күдікті науқас адам (мəйіт) анықталған жағдайларда бастапқы іс-шараларды ұйымдастыруға жəне жүргізуге арналған медициналық бұйымдар мен басқа да құралдардың жиынтығы;

18) ұшуға арналған тапсырма – экипаж мүшелері туралы қажетті мəліметтерден тұратын жəне ұшудың мақсатын айқындайтын авиакомпания белгілеген нысандағы құжат;

19) инфекциялық жəне паразиттік аурулар – өмір сүру ортасының биологиялық факторларының əсерінен пайда болатын жəне таралатын, ауырған адамнан, жануардан сау адамға берілуі мүмкін аурулармен адамның ауруы;

20) кабиналық экипаж – қауіпсіздік мүддесінде жəне жолаушыларға қызмет көрсету жəне (немесе) жүктерді тасымалдау мақсатында əуе кемесінің бортында пайдаланушы немесе əуе кемесінің командирі оған тапсыратын міндеттерді орындайтын, бірақ ұшу экипажының мүшесі болып табылмайтын авиациялық персонал;

21) дəрігерге дейінгі медициналық көмек – аурулардың профилактикасы мақсатында, сондай-ақ диагностика, емдеу мен медициналық оңалту əдістерін дəрігердің қатысуымен пайда-лануды талап етпейтін аурулар кезінде орта медициналық білімі бар медицина қызметкерлері көрсететін медициналық көмек.

Шұғыл жағдайларда дəрігерге дейінгі медициналық көмекті медициналық білімі жоқ, уəкілетті орган айқындаған тəртіппен тиісті даярлықтан өткен адамдар (парамедиктер), сондай-ақ зардап шегушілердің өмірін құтқару мақсатында өзге де адамдар көрсетуі мүмкін;

22) білікті медициналық көмек – диагностиканың, емдеудің жəне медициналық оңалтудың мамандандырылған əдістерін талап етпейтін аурулар кезінде жоғары медициналық білімі бар медицина қызметкерлері көрсететін, оның ішінде телемедицина құралдарын пайдалана отырып көрсететін медициналық көмек білікті медициналық көмек болып табылады;

23) жедел медициналық көмек – жолаушының өміріне төнген қауіптің анық белгілері болмағанда, кенеттен болған қатты аурулар, жарақаттар кезіндегі, денсаулық жағдайы күрт нашарлаған, созылмалы аурулары асқынған кездегі медициналық көмек;

24) шұғыл медициналық көмек – уəкілетті орган айқындайтын тізбеге сəйкес, кенеттен болған қатты аурулар, жарақаттар, денсаулық жағдайының күрт нашарлауы, созылмалы аурулардың асқынуы кезіндегі денсаулыққа елеулі зиянды болдырмау немесе өмірге төнген қауіпті жою үшін кезек күттірмейтін медициналық араласуды қажет ететін медициналық көмек;

25) бортсерік – орындайтын жұмысының көлемі мен ерекшелігін ескере отырып, оның функциясы мен міндеттерін азаматтық əуе кемесін пайдаланушы айқындайтын жəне ұшуды орындау нұсқаулығында көрсетілетін əуе кемесінің кабиналық экипажының мүшесі;

26) əуе кемесінің экипажы - азаматтық авиация саласындағы уəкілетті орган немесе мемлекеттік авиация саласындағы уəкілетті орган белгiлеген тəртiпте ұшуды орындау бой-ынша əуе кемесін басқару жəне оған қызмет көрсету жөнiндегі белгiлi бiр мiндеттердi атқару тапсырылған авиация персонал;

27) əуе кемесін пайдаланушы (бұдан əрі – Эксплуатант) – азаматтық əуе кемелерiн пайда-ланумен айналысатын немесе осы салада өз қызметтерiн ұсынатын жеке немесе заңды тұлға;

28) деконтаминация – адам немесе жануар денесінің үстіндегі, тұтыну үшін дайындалған өнімдегі немесе өнім ішіндегі, не басқа да затт ардағы, оған қоса жолаушылардың денсаулығы үшін қауіпті тасымалдау құралдарындағы жұқпалы жəне уытты агенттерді жоюға арналған рəсім.

2-тарау. Əуежайдың медициналық пунктінде жəне əуе кемесі тұрақта тұрған кезде оның бортында медициналық көмек көрсету тəртібі

7. Медициналық пунктті ң (бұдан əрі – медпункт) қызметкерлері əуе кемесінің жолаушылары мен экипажына əуежай аумағында, сондай-ақ əуе кемесі тұрақта тұрған кезде оның бортында медициналық көмек көрсетеді.

8. Медпунктте медициналық көмектің мынадай түрлері көрсетіледі:1) дəрігерге дейінгі медициналық көмек;2) білікті медициналық көмек (медпункт штатында дəрігер болған кезде). 9. Медпунктте медициналық қызметтер кешенін жəне əуежай аумағындағы санитариялық

эпидемияға қарсы жəне санитариялық-профилактикалық іс-шараларды қамтитын медициналық бақылаусыз амбулаториялық-емханалық көмек түріндегі медициналық көмек көрсетіледі.

10. Бортта медициналық көмек қажет науқас жолаушы бар екендігі туралы хабарлама-ны алған кезде, медпункттің медициналық қызметкері əуе кемесінің тұрақта тұрған кезінде келіп, науқасқа тиісті көмек көрсетеді жəне оның одан əрі қарай ұшуы/емханаға жатуы тура-лы шешімді қабылдайды.

11. Жолаушы медпункттен медициналық көмек сұраған кезде:1) медициналық тексеру жүргізеді, алдын ала диагноз қояды жəне қажет болған жағдайда

медициналық көмек көрсетіледі;2) науқасты қысқа мерзімді бақылау үшін оны медпунктте қалдырады; ал аурудың алдан

ала диагнозын қою қиын болған жағдайда медициналық ұйымнан кеңес алады;3) медициналық көрсетімдер бар болған кезде медициналық жедел жəрдем бригадасын

шақырады жəне/немесе ауруханаға жатуға жібереді;4) əуе көлігін пайдалануға қарсы көрсетімдер бар болған кезде науқас авиажолаушыны

ұшудан шеттетіп, оған ұшудан шеттетілгендігі туралы анықтама береді;5) тасымалдау ұйымдастыру қызметінің диспетчеріне ұшудан шеттетілген авиажолаушы

туралы ақпарат береді жəне оны жолаушылардың медициналық көмекке жүгіну журналына жазады, осы ретте оның қайда кеткендігін міндетті түрде жазады.

12. Медициналық пункттің кезекші медициналық қызметкері денсаулық жағдайына байла-нысты авиажолаушыны одан əуе көлігін пайдалануға қарсы көрсетімдер анықталған жағдайда осы Қағидаларға 1-қосымшаға сəйкес нысан бойынша авиациялық билетті қайтару үшін негіз болатын ұшудан шеттету анықтамасын бере отырып ұшудан шеттетуді жүзеге асырады.

13. Жолаушыларға азаматтық авиацияның əуе кемелерінде ұшуға медициналық көрсетімдер/қарсы көрсетімдер мəселелері бойынша кеңес беру осы Қағидаларға 2-қосымшаға сəйкес азаматтық авиацияның əуе кемелерінде пациенттерді/авиажолаушы-ларды тасымалдауға медициналық көрсетімдер/қарсы көрсетімдерге бойынша жүргізіледі.

14. Медициналық көмек науқастың орналасқан жерінде немесе медициналық айғақтары бойынша медпунктте көрсетіледі.

15. Əуежайдың аумағында авиациялық оқиға туындаған кезде медпункттің медициналық қызметкерлері авариялық құтқару жұмыстарына авариялық-құтқару командасының құрамында қатысады.

Зардап шеккендерге уақтылы медициналық көмек көрсету жəне сұрыптау мақсатында осы Қағидаларға 3-қосымшаға сəйкес зардап шеккендерді біріздендіру карточкасы пайдаланылады.

3-тарау. Əуе кемесінің бортында (ұшу барысында)медициналық көмек көрсету тəртібі

16. Əуе кемесінің бортында дəрігерге дейінгі жəне білікті медициналық көмек көрсетіледі, ал жолаушылар арасында медициналық қызметкер болса медициналық көмек көрсетіледі.

17. Əуе кемесінің бортында жұқпалы ауруларға, карантинді жұқпаларға, контагиозды вирусты геморрагиялық қалтырауға, безгекке жəне маңызды халықаралық мəні бар этиоло-гиясы айқын емес ауруларға күдік тудыратын науқас адам (мəйіт) анықталған жағдайларда алғашқы іс-шаралар жүргізіледі.

18. Əуе кемесінің бортындағы емдік дəрі-дəрмектер пайдаланылатын дəрігерге дейінгі медициналық көмек тиісті даярлықтан өткен əуе кемесі бортсеріктерімен көрсетіледі.

19. Пайдаланушы əуе кемесінде медициналық көмек көрсетуге арналған жиынтықтар мен дефрибиллятордың мына түрлерінің болуын қамтамасыз етеді:

1) дəрігерге дейінгі медициналық көмек жиынтығы/жиынтықтары;2) медициналық жиынтық/жиынтықтары;3) əмбебап профилактикалық жиынтық/жиынтықтар;4) автоматтық сыртқы дефрибиллятор.Əуе кемесі бортындағы борттық дəрі-дəрмек қобдишалары мен дефибриллятор

жиынтықтарының саны жəне түрлері, əуе кемесі бортындағы борттық дəр дəрмек қобдишалары жиынтықтарының құрамы, борттық жиынтықтардың əуе кемесі бортындағы орналасуы осы Қағидаларға 4-қосымшаға сəйкес реттеледі.

Борттық жиынтықтарды жинақтау, сақтау жəне оның құрамындағы медициналық жəне өзге де басқа заттарды кəдеге жарату жөніндегі басшылық нұсқау осы Қағидаларға 5-қосымшаға сəйкес реттеледі.

20. Дəрігерге дейінгі медициналық көмек көрсету үшін дəрігерге дейінгі медициналық көмек жиынтығы қолданылады.

21. Дəрігерге дейінгі медициналық көмек жиынтығын əуе кемесі экипажының кез келген мүшесі қолданады.

22. Дəрігерге дейінгі медициналық көмекті шұғыл жағжайларда тиісті дайындықтан өткен экипаж мүшелері көрсетеді.

23. Кабиналық экипаждың болуы көзделмеген əуе кемесінде дəрігерге дейінгі медициналық көмекті тиісті нұсқамадан жəне/немесе дайындықтан өткен екінші ұшқыш көрсетеді.

24. Бортсерік жолаушыға емдік дəрі-дəрмекті өз бетінше ұсынбайды/тағайындамайды.Емдік дəрі-дəрмектер медициналық қызметкер (ауызша немесе жазбаша, не болмаса

қашықтықтан) берген ұсыныс/кеңес бойынша қолданылады.25. Жолаушының денсаулығы медициналық қызметкердің араласуын талап ететін күйде

болған кезде, аға бортсерік ол туралы əуе кемесінің командиріне келу əуежайына ақпарат жіберу үшін хабарлайды.

26. Егер дəрігерге дейінгі медициналық көмек көрсетілгеннен кейін жолаушының жай-күйі жақсармай, жолаушының өміріне қауіп төндіретін белгілер пайда болса, онда аға бортсерік науқастың жағдайы нашарлап кеткендігі туралы əуе кемесінің командиріне хабарлайды.

27. Əуе кемесінің командирі ұшуды жалғастыру авиажолаушының денсаулық жағдайына қауіпті деп санаған жағдайда шұғыл қонуды жүзеге асырады.

28. Əуе кемесінің бортынан науқастың бар екендігі хабарлама беру бірізділігі:1) əуе кемесінің командирі хабарламаны авиадиспетчерлік қызметке береді;2) авиадиспетчерлік қызмет хабарламаны əуе кемесінің келу/шұғыл қону əуежайына

хабарлайды;3) келу/шұғыл қону əуежайы елінің денсаулық сақтау органдарына хабарлайды.Қажет болған кезде, келу/шұғыл қону əуежайы елінің денсаулық сақтау органдары,

əуежайдың құзыретті органдары ауру туралы егжей-тегжейлі мəлімет алу үшін авиакомпа-ниямен байланысады.

29. Жолаушыға медициналық көмек көрсетуде тиімді ден қою үшін кабиналық жəне ұшу құрамының мүшелері осы Қағидаларға 6-қосымшаға сəйкес «Əуе кемесінің бортындағы жо-лаушыда оның өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін жай-күйдің немесе аурудың пайда болуына» əрекет ету алгоритмін қолданады.

30. Медициналық білімі бар жолаушыны медициналық көмек көрсетуге тарту үшін дауыс зорайтқыш байланысты пайдалану қажет.

31. Білікті медициналық көмек көрсету үшін дəрігерге дейінгі медициналық көмек жиынтығы қолданылады, ал қажет болған кезде медициналық көмек жиынтығы қолданылады.

32. Медициналық көмек жиынтығын əуе кемесінің бортындағы медициналық білімі бар жо-лаушы, не болмаса, аға бортсерік (не ауызша, не жазбаша немесе қашықтықтан) медициналық қызметкерден ұсыныс/кеңес алғаннан кейін қолданады.

33. Кабиналық экипаж мүшесі, қажет болған кезде, медициналық білімі бар жолаушының нұсқауы бойынша əрекет етеді.

34. Əуе кемесінің бортында медициналық көмек көрсетілген кезде, осы Қағидаларға 7-қосымшаға сəйкес Əуе кемесінің бортында медициналық көмек көрсету бланкісі (бұдан əрі - Медициналық көмек көрсету бланкісі) толтырылады.

35. Медициналық көмек жиынтығы қолданылған кезде аға бортсерік медициналық қызметкерге (бортта болған жағдайда) Медициналық көмек көрсету бланкін толтыруға береді.

36. Медициналық көмек көрсету бланкісі барлық борттық дəрі қобдишаларында сақталады, олардың саны жүкқұжатта көрсетіледі.

37. Медициналық көмек көрсету бланкісін ресімдеу медициналық көмек көрсетіліп болғаннан кейін жүзеге асырылады. Жазу анық (жазу үлгісімен) жазылады жəне барлық бағандар толтырылады.

38. Медициналық көмек көрсету бланкісі екі дана етіп жасалады. Түпнұсқасы науқасқа немесе оны ертіп жүрген тұлғаға беріледі, көшірмесі ұшуға арналған тапсырмаға тіркеліп, ұшып келгеннен кейін аға бортсерік оны авиакомпанияның бортсеріктер қызметіне қайтарады.

39. Медициналық көмек көрсету бланкісінің көшірмесі одан əрі қарай ұшып келу, жедел қону əуежайының немесе авиакомпанияның (бар болған жағдайда) медициналық қызметке немесе медициналық қызметкерге (болған жағдайда) есепке алу үшін беріледі.

40. Егер экипаж мүшелерінде немесе жолаушыларда ұшу алдында инфекциялық жəне паразитарлық аурулардың белгісі бар болса, олар əуе кемесі бортына жіберілмейді.

Əуе кемесі экипажының мүшелерінің жұқпалы аурулардың белгілері туралы білімдері болуы тиісті.

41. Жұқпалы жəне паразиттік аурулардың белгілері бар науқас анықталған жағдайда кабина-лық жəне ұшу экипажының əрекет ету алгоритмі осы Тəртіпке 8-қосымшада қарастырылған.

42. Зақымданған аудандары бар елдерге ұшатын əуе кемелері қорғану киімдерімен, қажетті медициналық жабдықпен, емдік жəне профилактикалық дəрі-дəрмектермен, дезинфекциялай-тын, дезинсекциялайтын құралдармен жəне ратицидтермен жарақталады.

43. Əуе кемесінің командирі ұшу кезінде əуе кемесінің бортында жолаушылардың жəне экспаждың денсаулығы мен қауіпсіздігін қорғау үшін қажетті төтенше шараларды қолдану туралы шешім қабылдайды.

44. Егер жерден медициналық қолдау болса, əуе кемесі экипажының мүшелері, қажет болған кезде, олардың медициналық ұсыныстарын орындайды.

45. Эпидемияға қарсы алғашқы іс-шараларды жүргізу үшін əмбебап жиынтық қолданылады.46. Əмбебап профилактикалық жиынтықты əуе кемесі экипажының кез келген мүшесі осы

Қағидаларға 9-қосымшаға сəйкес əмбебап профилактикалық жиынтықты қолдану жөніндегі ұсынымға сəйкес пайдалана алады.

47. Рейсте эпидемияға қарсы алғашқы іс-шараларды жүргізетін экипаж мүшесі рейс кезінде əуе кемесі бортында жұқпалы ауруы бар науқас анықталған жағдайдағы экипаж мүшелерінің алгоритмі, əмбебап профилактикалық жиынтықты пайдалану бойынша ұсынымды пайдала-нады жəне осы құжаттардың орындалуын қадағалайды.

48. Аға бортсерік авиакомпанияның (болған кезде)/келу (шұғыл қону) əуежайының медициналық қызметіне немесе дəрігеріне қызметтік жазба жасау арқылы əмбебап профилакти-калық жиынтықты əрбір қолдану туралы хабарлайды.

Азаматтық авиацияда жолаушыларға медициналық көмек көрсету қағидаларына 1-қосымша

Жолаушының авиабилетін қайтаруға негіз болатын ұшуданшеттетуге арналған № _______ анықтама

________________________________________________________________ (аты, əкесінің аты, тегі, туған жылы, күні, айы) ол денсаулық жағдайына байланысты ұшудан шеттелгені үшін берілді жəне ұша алмайды.

Рейс № ________________ Ұшу күні __________________________

Авиабилет қайтарылуы тиіс.

Диагноз: ______________________________________________________________________________________________________________________

Медпункттің медициналық қызметкері ________________________________________ (аты, əкесінің аты, тегі, жылы, қолы, күні, айы)М.О.

Азаматтық авиацияда жолаушыларға медициналық көмек көрсету қағидаларына 2-қосымша

Азаматтық авиацияның əуе кемелерінде пациенттерді/авиажолаушыларды тасымалдауға медициналық көрсетімдер/қарсы көрсетімдер

ДиагноздарАвиациялық медици-нада тəжірибесі бар дəрігердің бағалауы

Жарамды Түсіндірме

Жүрек-қан тамырлары жүйесінің бұзылуы Жүрек қыспасы Тұрақсыз жүрек

қыспасы немесе жүктемесі төмен жүрек қыспасы

Емдік дəрілермен бақыланады. Тыныштық күйде білінбейді

Миокард инфарктісі Соңғы 10 күн ішінде болған немесе жоғары тəуекелмен (ФВ <40%, жүрек жеткіліксіздігі, бұдан əрі тексерудің қажеттілігі, реваскуля-ризация немесе емде-уге арналған қосымша құрылғы

асқынып кетпесе ≥10 күн жəне одан астам

Жүрек жеткіліксіздігі Асқынған жүрек жеткіліксіздігі неме-се бақыланбайтын созылмалы жүрек жеткіліксіздігі

Егер жүрек жеткіліксіздігі бақыланатын бол-са жəне жағдайы қалыпты болса

Егер 50 метр жүре алатын болса не-месе қалыпты қарқынмен сатымен жоғары демікпестен көтерілетін болса қалыпты бақылау. Олай болмаған жағдайда ұшу уақытында оттегі қажет.

Өкпе ісінуі Рұқсат етілмеген Рұқсат етілген өкпе ісінуі немесе кез келген қоздыратын фактор

Миокард инфар-кты кезінде тактика сақтау талап етілуі мүмкін

Туа біткен жүрек кемістігі

Барлық жағдайлар Ұшу кезінде барлық жағдайларда оттегі қажет

Жүрекке жасалған оталар

Жүрекке ота 9 күн жəне ҚТАТ жəне жүрек құлақшасына хириугиялық арала-су кезінде үшін одан аз күн. ЖААК, ЖҚАК, трансплантация бойынша жақында жасалған оталар жəне басқалары

10 күн жəне одан артық

ЖААК – жүрекше алды аралығындағы кемістік ЖҚАК – жүрек қарынша аралығындағыкемістік ҚТАТ – қолқа-тəж артериясын тамыр-ластыру

Ангиография/коро-нарография

24 сағат жəне одан аз Жағдайы қалыпты болса, 24 сағат жəне одан артық

Стенталы жəне стентасыз ангио-пластика

2 күн жəне одан аз Симптомсыз болса, онда 3 күн жəне одан артық

Пейсмекер немесе дефибриллятор им-плантациясы

Пневмоторакс болма-са жəне жүрек соғысы қалыпты болса, онда 2 күн жəне одан артық

Радиожиілікті абляция

2 күн жəне одан артық Пациент апта бойы ұшады жəне терең күретамырларда қанның ұю қаупі жоғары

Аяқ көктамыр-ларының тереңде ұйып қалуы

Егер ағымы белсенді болса

Симптомсыз өтіп жатса

Ішетін антикоагу-лянттармен жағдайы тұрақты

Өкпе эмболиясы Егер жағдай 4 жəне одан да аз күн ішінде болған болса

Егер антикоагуляция тұрақты болса, 5 жəне одан да артық күн, PAO 2 бөлме жағдайларында қалыпты

Ха факторының жаңа тура ингибиторы-мен жарамды бола алады

Қантүзілімінің бұзылуыАнемия Созылмалы ау-

рулар болмаса, гемоглобиннің деңгейі 9,5 г/дл (5,9 ммоль/л) аз

Гемоглобиннің деңгейі 9,5 г/дл (5,9 ммоль/л) артық

Егер асқынған анемия болса, гемоглобиннің деңгейін соңғы тоқтатылған қан жоғалтудан кейін 24 сағаттан артық бағалау керек

Орақ-жасушалы анемия (Sickle cell disease)

Орақ-жасушалы ане-мия эритроциттерінің алдыңғы 9 күндегі өнімділігі

10 жəне одан да артық күн

Əрдайым оттегімен қолдап отыру керек

Тыныс алу жүйесінің ауруларыПневмоторакс (үшкір қарудан болған жараға байланысты өкпе айналасындағы ауа немесе күтпеген пневмоторакс)

Толық инфляциядан (ауа толтырылғаннан) кейін 6 жəне одан да аз күн. Жағдайы адек-ватты болса, онда жарамды, «Heimlich» үлгісінің дренажымен ерте тасымалдау жəне дəрігердің немесе мейіргердің еріп жүруі

Толық инфляциядан (ауа толтырылғаннан) кейін 7 жəне одан да артық күн. Жарақат пневмоторакста толық инфляциядан (ауа толтырылғаннан) кейін 14 күн

Кеуде қуысына хирургиялық ара-ласулар

10 жəне одан да аз күн Асқынбай қалпына келген жағдайда 11 жəне одан артық күн

мысалы, лобэктомия, плеврэктомия, ашық өкпе биопсиясы

Пневмония Симптомдары бар Толық рұқсат берілген немесе егер рентгендік белгілер өтпесе, симптомдар болмаса

Туберкулез Емделмеген немесе емдеудің алғашқы 2 аптасы

Ең аз дегенде екі апта тиісті ем алғаннан кейін жəне симптомдарсыз

ХОБЛ, эмфизема, фибриозы фиброзы, өкпеқап сарысуы (өкпе қуысындағы сұйықтық) жəне гемоторакс (өкпе қуысындағы қан) жəне т.б.

Жерде оттегі қажет.PO2 < 50mmHg.Соңғы асқыну қайтарылмаған кезде

Жаттығуларға (жаяу) шыдамды >50 метрді демікпестен жүріп өту жəне жалпы жай-күйі адекватты. Жақында асқыну болған болса, онда толық қалпына келу. Қазіргі уақытта инфекция жоқ.

Іріңді фиброз Жерде 1 минутта < 50% ауа үрлеу

Қазіргі уақытта инфекция жоқ.

Астма Қазіргі уақытта ауруға тəн белгілер мен инфекция жоқ.Обыр Белсенді емделуден

кейін (радио жəне хи-мия). өкпеқап сарысуы. Жерде демігу

Белгілері жоқ. Үлкен гемоптаз – қарсы көрсетім болып табылады

Бронхоэктаз Жерде гипоксемияның болуы

Қазіргі уақытта инфекция жоқ

Жүйке бұлшық еттерінің ауруы

Өкпеден тыс күшті шектеулер. Үй жағдайындағы желдету қажет

Артериа-веналық өкпе мальформа-циясы

Егер ауыр гипоксемия болса (Жердегі оттегі сатурациясы < 80%)

Орталық нерв жүйесінің ауруларыТранзиторлық ише-миялық шабуыл

2 жəне одан да аз күн 2 күннен кейін өзінің бақылауынан кейін

Инсульт 4 жəне одан да аз күн Жағдайы қалыпты болса, 5-14 күн не-месе жазылып келе жатса, орта медициналық персоналдың еріп жүруімен. Жолаушы инсульт алғаннан ке йін алғашқы екі апта да оттегінің сүйе-мелдеуімен сапарға шығады.

Егер қалпына келу ешбір қиындықсыз, орта медициналық персоналдың сүйемелдеуі талап етілмесе

Үлкен талма (Grand Mal)

24 жəне одан да аз сағат

Жалпы жай-күйі жақсы бақыланса, онда 24 жəне одан да артық сағат

Бас сүйек ішіне ара-ласулар

9 жəне одан да аз күн 10 жəне одан да артық күн адекватты жал-пы жағдай

Асқазан-ішек ауруларыАсқазан-ішек жолы-нан қан кету

Қан кеткеннен кейін 24 жəне одан да аз сағат

10 жəне одан да артық күн

Эндоскопиялық не-месе басқа да əдіс-термен қанның тоқтағандығы анық-талса, онда 1-9 күн-нен кейін рұқсат ету ге болады (мысалы, ге-моглобин нің деңгейі көтерілсе жəне қан кету тоқтаса)

Құрсақ қуысына үлкен хирургиялық араласулар

9 жəне одан да аз күн Асқынусыз қалпына келсе, онда 10 жəне одан да артық күн

мысалы, ішектердің резекциясы, ашық гистерэкто-мия, бүйректерге араласу-лар жəне т.б.

Аппендэктомия 4 жəне одан да аз күн Асқынусыз қалпына келсе, онда 5 жəне одан да артық күн

Лапароскопиялық хирургия (Keyhole)

4 жəне одан да аз күн Асқынусыз қалпына келсе, онда 5 жəне одан да артық күн

мысалы, холеци-стэкто-мия (өт қабын алып тастау), жатыр түтігіне араласу

Диагностикалық ла-пароскопия

24 жəне одан да аз күн Егер газ тараса, онда 24 жəне одан да артық сағат

ЛОР ауруларыОртаңғы құлақтың қабынуы жəне сину-ситтер

Асқынған ауру жəне Евстахиев түтігінің функ циясынан айырылу

Құлағын тазартатын халде болса

Ортаңғы құлаққа хирургиялық ара-ласулар

9 жəне одан да аз күн ЛОР мүшелеріне жүргізілген ем ту-ралы медициналық қорытындымен 10 жəне одан да артық күн

Мысалы, стапедэк-томия

Тонзилэктомия 10 жəне одан да аз күн Төменгі жақ сүйектерді сыммен бекіту

Еріп жүретін адамсыз Еріп жүретін адаммен (+ кескіштер) немесе сымды өзі алып тастау

Психиатриялық ауруларАсқынған психоз 30 күн ішіндегі эпизод-

тар (мысалы, шизоф-рения немесе дəрілік заттардан болған мания)

Бұл қауіпсіздікті ойлау бойынша

Психикалық созыл-малы бұзылулар

Ұшу кезінде нашарлап кету тəуекелі болса

Егер дəрілермен бақыланатын жəне жағдайы қалыпты болса (мысалы, қоғамда өмір сүру жəне өзінің барлық мұқтаждықтарын орындай алса, оның дəрілерді іше алса)

Көз ауруларыКөздің ойық жарасы 6 жəне одан да аз күн 7 жəне одан да

артық күн Көз ішіне арала-сулар

6 жəне одан да аз күн 7 жəне одан да артық күн

SF6 инъекциясы үшін кемінде 2 апта жəне C3F8 инъекциясы үшін кемінде 6 апта;

Шелді алып тастау-ға қатысты хирур-гиялық араласулар

24 жəне одан да аз сағат

24 жəне одан да артық сағат

Көздің мүйізгек қабығына лазерлік хирургия

24 жəне одан да аз сағат

24 жəне одан да артық сағат

ЖүктілікБір нəрестеге жүктілік, бірақ асқынбаған

туу күн шамамен есеп-тегенде 36 аптаның соңына дейін – (EDD)

Көп нəрестеге жүктілік, бірақ асқанбаған

туу күн шамамен есеп-тегенде 32 аптаның соңына дейін – (EDD)

Күрделі жүктілік Дəрігердің рұқсаты бойынша жеке негіздердеТүсік тастау (түсік тастау қаупі немесе толық түсік тастау)

Қарқынды қан кету Жағдайы қалыпты болғаннан кейін, кемінде 24 сағат бойы қан кету мен ауырудың болмауы

Жаңа туған нəрестелерЖаңа туылу 48 сағаттан кем

сағатқа инкубатор астында +/-ажелдету жағдайлары

Дені сау балалар 7 күн ішінде 48 сағатқа саяхатқа шыға алады, бірақ 7 күн бойы ғана

ЖарақатТолық гипстеу (ұзақтығы 2 сағаттан артық)

Гипсті таңғыш жарма-лы лонгета болмаса, онда жарақат алғаннан кейін кемінде 48 сағаттан соң

48 жəне одан да артық сағат

Сан/жамбас индексі үшін анемия ережелерін сақтау, мысалы гемогло-бин 9,5 г/дл (5,9 ммоль/л)

Күйік Егер осы уақытқа дейін есеңгіреп тұрса немесе инфекция кең таралған болса

Егер жалпы жағдайы тұрақты болса

Жасанды желдету Аурудың қауіпті жағдайы, авиаком-пания, медициналық ұйым дəрігерімен егжей-тегжейлі талқылағаннан кейін қолайлы болуы мүмкін

Тек қана ауаны желдету арқылы, ұзақ мерзімді тұрақты жағдай

Əр түрлі ауруларБерілетін жұқпалы аурулар

Аурудың жұқпалы сатысында

Омыртқаға араласу Араласудан кейін 7 күн ішінде

7 күннен кейін Жолаушылар ұшу жəне қону аралығында тіке отыра алады, ұшуға байланысты күтпеген жерден бо-латын турбуленттілік пен дірілге шы-дайды төтенше жағдайлардағы құтқару жилетін киюдің алдын алатын Halo жақшасы сияқты жақшалар

Терминалдық сатыдағы аурулар (егер ұшу болжам қолайсыз болса)

Жеке бағалау

Декомпрессия ауруы

Емделмеген немесе белгілері бар

кессон ауруын емдеуден кейін 3 күн немесе неврологиялық белгілерді ем-деуден кейін 7 күн

Азаматтық авиацияда жолаушыларға медициналық көмек көрсету қағидаларына 3-қосымша

Зардап шеккендерді сəйкестендіру карточкасыМедициналық эмблеманың үстінде таспалы шағын тесік бар

Сол жақ бұрышы САРЫ ТҮСТІ жəне көрсетілген сызық бойы тесілген.Үшбұрыштың ішінде карточка нөмірі көрсетілген жəне əр ауруханаға жеткізген зардап шегушілерді есепке алу үшін жедел жəрдем машинасының жүргізушісінде қаладыЕгер зардап шеккен-дер бірнеше ауруха-на жеткізілетін бол-са, карточканы əрбір аурухана үшін бөлек сақтаған жөн.

Карточканың негізгі бөлігі зардап шеккен адамға тағылады

ҚАРА ЖОЛАҚҚаза тапқандар

ҚЫЗЫЛ ЖОЛАҚІ кезек

Қоян - дереу көмек көрсету

САРЫ ЖОЛАҚІІ кезек

Тасбақа – көмек біраз уақыттан кейін

көрсетілуі мүмкін

ЖАСЫЛ ЖОЛАҚІІІ кезек

Сызылып тасталған жедел жəрдем

машинасы болма-шы медициналық көмек керек екенін

білдіреді.

Оң жақ бұрышы САРЫ ТҮСТІ жəне көрсетілген сызық бойы тесілгенҮшбұрыштың ішінде таспа-лы шағын тесік пен карточка нөмірі бар. Ол зардап шек-кен адамды тапқан орынды белгілейтін қазыққа бекітілуі мүмкін немесе оны дəрігерге дейінгі медициналық көмек қызметінің персоналы көмек көрсетілген зардап шегушілерді есепке алу үшін пайдалануы мүмкін. Карточка нөмірі, зардап шегушінің бастапқы қалыпты жағдайының уақыты көрсетілетін орын.Зардап шегушінің тегі көрсетілетін орын (егер белгілі болса)Зардап шегушінің мекен-жайы көрсетілетін орын (егер белгілі болса)Зардап шегушінің мемлекеті, қаласының аты көрсетілетін орын (егер белгілі болса)Зардап шегушіге дəрігерге дейінгі медициналық көмек қызметі қызметкерінің аты, жөні, тегі көрсетілетін орын.Өліммен аяқталған жағдайда төменгі үш тесілген бөлігі жыртып алынады.Егер зардап шегуші І кезекті болса, онда төменгі тесілген екі бөлік жыртып алынады.Егер зардап шегуші ІІ кезекті болса, онда төменгі тесілген бөлік жыртып алынады.Егер зардап шегуші ІІІ кезекті болса, онда тесілген барлық бөлік сақталадыЕСКЕРТУ. Егер зардап шегушінің жағдайы нашарла-са, онда карточкаға тиісті өзгерістер енгізіледі.

Зардап шегушіні сəйкестендіру карточкасының беттік жағы Жалғасы

Карточканың жырт-палы бөліктерінің сипаттамасы зардап шегушіні сəйкестендіру карточкасының беттік жағындағы суретте берілген

Кейін зардап шегушінің тамырына дəрі егудің кез келген түрін (jy) көрсету

Алғашқы тексеріп қарау кезінде анықталған жарақаттанған учаскелерді белгілеу

Кейін зардап шегушінің бұлшық дəрі егудің кез кел-ген түрін (im) көрсету

Зардап шегуші карточкасының сырт жағы

Азаматтық авиацияда жолаушыларға медициналық көмек көрсету қағидаларына 4-қосымша

Əуе кемесі бортындағы борттық дəрі-дəрмек қобдишалары мен дефибриллятор жиынтықтарының саны жəне түрлері, əуе кемесі бортындағы борттық дəр дəрмек қобдишалары жиынтықтарының құрамы, борттық жиынтықтардың əуе кемесі

бортындағы орналасуы

1. Əуе кемесі бортындағы борттық дəрі-дəрмек қобдишалары мен дефибриллятор жиынтықтарының саны жəне түрлері

Жолау-шылар кресло-ларының саны

Борттық жиынтықтардың түрлері ДефибрилляторДəрігерге дейінгі

медициналық көмек жиынтығы (дана)/

First aid kit

Медициналық көмек жиынтығы (дана)/ Medical kit

Əмбебап профилактикалық жиынтық (дана)/

Universal precaution kit

Автоматттық сыртқы дебрил-

лятор

Кабиналық экипаж мүшелерімен неме-се кабиналық эки-паж мүшелерінсіз

Кабиналық эки-паж мүшелерімен жəне ұзақтығы 2 сағаттан астам

ұшқанда

Кабиналық экипаж мүшелерімен

Кабиналық эки-паж мүшелерімен жəне ұзақтығы 2 са ғаттан астам

ұшқанда 0-10 1* - - -

10-100 1 - 1 -101-200 2 Пайдаланушының

қарауы бойынша біреуден артық

1 Пайдаланушының қарауы бойынша біреуден артық

201-300 3 2301-400 4 Əрі қарай

Пайдаланушының қарауы бойынша

401-500 5>500 6

*- жолаушыларды тасымалдаумен айналыспайтын əуе кемелері үшін.2. Əуе кемесі бортындағы борттық дəр дəрмек қобдишалары

жиынтықтарының құрамы1. Дəрігерге дейінгі медициналық көмек жиынтығы мына дəрі-дəрмектен жинақталады: антисептикалық тығындар (10 данадан тұратын қаптама)лейкопластырь таңғыштар (лейкопластырь кесінділері)өлшемі 7,5смХ4,5м дəке бинтқауіпсіз түйреуіштері бар үшкіл таңғышөлшемі 10Х10см күйікке қарсы таңғышөлшемі 7,4Х12см компресс тартуға арналған зарарсыздандырылған таңғышөлшемі 10,4Х10,4см зарарсыздандырылған дəке таңғышені 2,5 см (орам) жабысқақ таспазарарсыздандырылған жабысқақ кесінділер (немесе ұқсас жабысқақ кесінділер )қолға арналған тазартқыш құралдар жəне залалсыздандыратын сулықтарқалқаншасы бар төсемшелер немесе көзге арналған таспаөлшемі 10 см мұқал басты қайшыларөлшемі 1,2смХ4,6м хирургиялық жабысқақ таспажарықшақтарды алуға арналған пинцеттербір рет пайдаланылатын қолғаптар (жұп)термометрлер (сынабы жоқ)жасанды тыныс алуға арналған кері қақпақшасы бар реанимациялық маска дəрігерге дейінгі медициналық көмек көрсету бойынша нұсқаулық (ағымдағы басылым) медициналық көмек көрсету бланкісі 10 дана

ауруды əлсіз/орташа əсер ету арқылы басатын дəрі құсуға қарсы дəрімұрынның бітелуіне қарсы дəріантацидті (қышқылға қарсы) дəріантигистамин дəрісідиареяға қарсы дəрі2. Əмбебап профилактикалық жиынтық мыналардын жинақталады:азғана төгілген сұйықтықтың мөлшерін түйіршік гельге айналдыратын құрғақ ұнтақбеткі қабаттарды тазартуға арналған бактерецидті залалсыздандырушы дəрітеріні тазартуға арналған сулықтарбетке/көзге арналған маскалар (жеке немесе құрамдастырылған) қолғаптар (бір рет пайдаланатын)қорғану алжапқышыүлкен сіңіргіш сүлгіқырғышы бар алу қасығыбиологиялық қауіпті қалдықтарға арналған қап əмбебап профлактикалық жиынтықты қолдану жөніндегі ұсыным Əуе кемесінің бортында жұқпалы немесе паразиттік ауру жұқтырған науқас анықталған

жағдайдағы ұшу жəне кабина экипажының алгоритмімедициналық көмек көрсету бланкісі 5 дана.Қобди 2*:аэрозоль баллондардағы инсектицид маска респираторы (инсектицидке берілген нұсқаулыққа сəйкес)бір рет пайдаланатын медициналық резеңке бас киім - 1 данақорғану көзілдірігі - 1 данаинсектицидті қолдану жөніндегі нұсқаулық*- тропикалық климатты елдерге жəне бортта дезинсекция рəсімдерін жүргізуді талап ететін

елдерге рейстерді орындау кезінде бортта қолданылады.3. Медициналық құралдар жиынтығы:ішіндегілердің тізбесімедициналық көмек көрсету бланкісі 5 данастетоскопсфигмоманометрауыз-жұтқыншақпен тыныс алу түтікшелері (3 өлшем)шприцтер (тиісті өлшемдерде)инелер (тиісті өлшемдерде)ішке құюға арналған катетерлер (тиісті өлшемдерде)антисептикалық сулықтарқолғаптар (бір рет пайдаланатын)қолданылған инелерге арналған жəшікнесеп шығаратын катетерішке құю жүйесікүретамырдың қанын тоқтатуға арналған бұраудəке тығынжабысқақ таспахирургиялық маскашұғыл көмек көрсетуге арналған кеңірдек катетері (немесе күретамырдың ішіне салына-

тын үлкен диаметрі канюля) кіндікке арналған қысқышбосандыруға арналған жиынтықтермометр (сынабы жоқ)реанимациялық қызметтің негізгі карталарықақпақшасы бар маска электрлік қалта шам жəне батареяларадреналин 1:1000антигистамин (енгізетін)глюкоза 50% (немесе оның баламасы) (енгізетін: 50 мл)нитроглицерин (таблетка түрінде немесе аэрозоль қаптамада)ауру басатын негізгі дəрілертыныштандыратын антиконвульсанттар (енгізетін)құсуға қарсы дəрілер (енгізетін)бронхты инъекциялық кеңейткіш атропин (енгізетін)адренокортикальный стероид (енгізетін)несеп айдайтын дəрі (енгізетін)босануға қарсы қан кетумен күресетін дəрі хлорлы натрий 0,9% (минимум 250 мл)ацетилсалицил қышқылы (ауыз арқылы қабылдайтын аспирин)ауыз арқылы бета-блокатор.

3. Борттық жиынтықтардың əуе кемесі бортындағы орналасуы1. Дəрігерге дейінгі медициналық көмек, медициналық көмек жиынтықтары жəне əмбебап

профилактикалық жиынтық жолаушылар кабинасында бортсеріктерге оңай қолжетімді жерлер-ге бірқалыпты қойылады. Əрбір жиынтық сенімді қаптамада, пломбаланған түрде сақталады.

2. Əмбебап профилактикалық жиынтық жүк сөресіне/ авариялық-құтқару бөлігіне қойылады.3. Дəрігерге дейінгі медициналық көмек жəне медициналық жиынтықтар жолаушылар

кабинасының тұмсық бөлігінде, жүк сөресінде/авариялық-құтқару бөлігінде пломбаланған түрде сақталады.

4. Рейсті орындау кезінде барлық борттық дəрі қобдишалары пломбаланған түрде сақталады, рейсте оларды ашқан жағдайда, рейс аяқталғаннан кейін, əуе кемесі тұрақта тұрған уақытта, оларға пломба салу керек, ол үшін дəрі қобдишалары қосымша пломбалар-мен жасақталады.

5. Əуе кемесінің бортында борттық дəрі қобдишалары сақталатын орындар (жүк сөрелері/авариялық-құтқару жабдығының бөліктері) таңбаланады. Жүк сөрелеріндегі таңбалардың өлшемдері мен нысандары Ұшақ түріне техникалық қызмет көрсету бойынша нұсқаулықта берілген. Борттық дəрі қобдишалары төмендегі таңбаламаларға сəйкес таңбаланады:

Борттық қобдишаның атауы Белгілеу атауы Белгілеу түріДəрігерге дейінгі медициналық

көмек жиынтығы «+» жасыл түсті белгісі

Медициналық көмек жиынтығы «+» қызыл түсті белгісі

Əмбебап профилактикалық жиынтығы

биологиялық қауіптілік белгісі

Азаматтық авиацияда жолаушыларға медициналық көмек көрсету қағидаларына 5-қосымша

Борттық дəрі қобдишаларының медициналық жəне өзге құралдарын жарақтау, сақтау жəне жою бойынша басшылық нұсқау

1. Борттық дəрі қобдишалары Қазақстан Республикасының аумағында тіркелген емдік дəрі-дəрмектермен, екінші (тұтынушылық) қаптамасындағы емдік дəрі-дəрмекті пайдалану бойынша нұсқаулығы алынбастан жинақталуға тиіс.

2. Емдік дəрі-дəрмектердің, медициналық бұйымдардың жəне басқа да құралдардың жарамдылық мерзімі өткеннен кейін немесе олар пайдаланылған жағдайда борттық дəрі қобдишаларының жиынтықтары толықтырылу қажет.

3. Қанмен жəне (немесе) басқа да биологиялық сұйықтықтармен ластанған медициналық бұйымдарды жəне басқа да құралдарды қолдануға, оның ішінде қайтадан қолдануға рұқсат етілмейді.

4. Емдік дəрі-дəрмектер жəне медициналық мақсаттағы бұйымдар Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 24 сəуірдегі № 262 бұйрығымен (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 11191 тіркелген) бекітілген дəрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдарды жəне медициналық тахниканы сақтау жəне тасымалдау қағидаларына сəйкес сақталады.

5. Көмек көрсету кезінде жиналған қалдықтарды жинау жəне кəдеге жарату үшін «биологиялық қалдықтарға арналған» қысқышы бар полиэтилен қапшықтар қолданылады.

6. Борттық дəрі қобдишаларын жинақтауды ұйымдастыруды жəне оларды жинақтауды бақылауды, оның ішінде оларды бақылаудың жарамдылық мерзімдерін бақылауды авиакомпанияның медициналық қызметі немесе медициналық қызметкерлері (болған жағдайда), не болмаса, медициналық ұйыммен шарт бойынша жүзеге асырады.

Азаматтық авиацияда жолаушыларға медициналық көмек көрсету қағидаларына 6-қосымша

«Əуе кемесінің бортындағы жолаушыда оның өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін жай-күйдің немесе аурудың пайда болуына»

əрекет ету алгоритмі

Жауапты Əуе кемесінің командирі Əуе кемесінің бортында қатыстырылған функциялар

БортсерікАға бортсерік

Сыртқы тарап-тар

Орындаушылар Əуеайлақтық диспетчерлік пункттің диспетчері / əуе кемесінің жүру маршруты бойынша диспетчер.Облыстардың, Астана жəне Алматы қалаларының денсаулық сақтау басқармалары.

1-жағдай: Əуе кемесінің бортындағы жолаушыда оның өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін, реанимациялық іс-шаралар жүргізуді талап ететін жай-күй немесе ауру 1. ƏУЕ КЕМЕСІНІҢ БОРТЫНДА ƏРЕКЕТ ЕТУ ШАРАЛАРЫФункция/Басқару ор-ганы

Əрекет ету шаралары Мерзімі

1.1 Бортсерік Жолаушыдан 1-жағдайдың сыртқы белгілері анықталған, не болмаса, көзімен көрген адамнан осындай ақпарат келіп түскен кезде, кабиналық экипаждың аға бортсерігіне жолаушыға дəрігерге дейінгі медициналық көмек көрсету қажеттілігі туралы ХАБАРЛАЙДЫ.

1 минут Лауазымдық нұсқаулық

Жолаушыға дəрігерге дейінгі медициналық көмек көрсетеді.

1 минут

Дауыс зорайтқыш байланыс арқылы медициналық білімі мен тиісті дайындығы бар басқа жолаушыларды зардап шек-кен жолаушыға борттағы дəрігерге дейінгі медициналық көмек қобдиын пайдалану арқылы жедел/шұғыл түрдегі медициналық көмек көрсетуге шақырады.

1 минут

1.2 Аға бортсерік

Əуе кемесінің командиріне бортта бо-лып жатқан жағдайды ХАБАРЛАЙДЫ, атап айтқанда:1. Зардап шеккен жолаушының жай- күйін (есі бар/ ессіз);2. Белгілерін көрсете отырып жай-күйінің нашарлау себебін:- жүрек (өкпе) жұмысының бұзылуы:* акроцианоз* ауыр тыныс алу* магистральды артерияларда пульстің бол-мауы* артериальды қан қысымының болмауы * гипергидроз ( бетте жабысқақ тердің пай-да болуы) - асқынған іш- өмірге қауіп төндіретін кенеттен қан кету - босану қызметінің басталуы- психиканың бұзылуы3. реанимациялық іс-шараларды жүргізу қажеттілігі

1 минут Лауазымдық нұсқаулық

1.3 Əуе кемесінің командирі

Ұшуды жалғастыру жолаушы денсаулығы үшін қауіпті болған жағдайда əуе кемесін шұғыл қондыру туралы ШЕШІМ ҚАБЫЛДАЙДЫ

1 минут

Əуеайлақтық диспетчерлік пункттің диспетчеріне/ əуе кемесінің жүру маршруты бойынша диспетчерге «РЕАНИМАЦИЯ» ха-барламасын төмендегілерді нақтылай отырып БЕРЕДІ: ● жай-күйінің нашарлау себебі (жүрек ұстамасы, босану, психиканың бұзылуы); ● Зардап шеккен жолаушының жай- күйі (есі бар/ ессіз); ● жедел медициналық жəрдемнің реанима- циялық бригадасын шақыру қажеттілігі

минут

2. КӨЛІК ОБЪЕКТІСІНДЕ ДЕН ҚОЮ ШАРАЛАРЫ2.1 Əуеайлақтық

диспетчерлік пункттің диспетчері/ əуе кемесінің жүру маршру-ты бойынша диспетчер

Əуе кемесінің командирінен «РЕАНИМАЦИЯ» сигналы бойынша ақпарат алған кезде жедел медициналық жəрдемнің реанимациялық бригадасын ШАҚЫРАДЫ

1 минут

Зардап шеккен жолаушысы бар əуе кемесі тұрған орынға жедел медициналық жəрдем бригадасының автомобилін өткізу жəне ертіп бару қажеттілігі туралы əуежайдың қызметіне ХАБАРЛАЙДЫ.

1 минут Лауазымдық нұсқаулық

Трапты əуе кемесі тұрған орынға ЖІБЕРЕДІ. 1 минутƏуежайдың денсаулық сақ-тау пунктінің ке зекші персо-налы

Əуе кемесіне барады жəне науқасқа медициналық көмек көрсетеді

10 минут

3. ШҰҒЫЛ ЖЕДЕЛ ҚЫЗМЕТТЕРДІҢ ДЕН ҚОЮ ШАРАЛАРЫ

3.1 Жедел меди-циналық жəр дем стан-циясының же-дел медици-налық көмек шақырту -ларды қабылдау жөніндегі диспетчері

Құзыреті бойынша əуежай қызметтеріне анестезиология-реанимациясының мамандандырылған жедел медициналық жəрдемінің көшпелі бригадасы жіберілгендігі туралы ХАБАРЛАЙДЫ

1 минут Нақты əуежай əкімшілігі мен меди-циналық ұйымның арасында белгіленетін əуежай қызмет-терінің шұғыл же-дел қызмет-термен өзара əрекет ету тəртібі туралы нұсқаулық

3.2 Анестезиоло-гия-реанима-цияның мамандан-дырылған жедел медициналық жəрдемінің көшпелі бри-гадасы

Əуежайдың бақылау-өткізу пунктіне КЕЛЕДІ 15 минутƏуежайдың бақылау-өткізу пункті арқылы қарап-тексеруден ӨТЕДІ

5 минут

Əуе кемесінің тұрақ орнына КЕЛЕДІ 5 минутƏуе кемесінің бортына траппен КӨТЕРІЛЕДІ 2 минутыƏуе кемесінің бортында жағдайға сəйкес ЖҰМЫС ІСТЕЙДІ

10 минут

Реанимациялық шара жүргізуді қажет ететін жолаушымен бірге əуе кемесінің бортынан траппен ТҮСЕДІ

2 минут

Бейінді медициналық ұйымға пациентті медициналық эвакуациялауды ЖҮЗЕГЕ АСЫРАДЫ

40 минутқа дейін

Орындаушылар іс-шаралардың аяқталғандығы туралы баянда-маны ұсынады (кімге екендігін анықтау)

5 минут

14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛ 21РЕСМИ

(Соңы. Басы 20-бетте)

(Соңы 22-бетте)

Азаматтық авиацияда жолаушыларға медициналық көмек көрсету қағидаларына 7-қосымша

НысанƏуе кемесінің бортында медициналық көмек көрсету бланкісі

CABIN CREW DEPARTMENTСЛУЖБУ БОРТПРОВОДНИКОВБОРТСЕРІКТЕР ҚЫЗМЕТІ

COMPLETED FORM TO BE RETURNED TO :ЗАПОЛНЕННАЯ ФОРМА ВОЗВРАЩАЕТСЯ В:ТОЛТЫРЫЛҒАН НЫСАН ҚАЙТАРЫЛУЫ КЕРЕК ОРЫНЫ:

NAME OF PERSON COMPLETING FORM :Ф.И.О. ЗАПОЛНЯЕМОГО:ТОЛТЫРҒАН АДАМНЫҢ АТЫ-ЖӨНІ:DATE:ДАТА:КҮНІ:

FLIGHT №:№РЕЙСА:САПАР №:

FROM:ОТКУДА:ҚАЙДАН:

TO :КУДА:ҚАЙДА:

PASSENGERDETAILS/ ИНФОРМАЦИЯ ПАССАЖИРА/ ЖОЛАУШЫ АҚПАРАТЫ

NAME:ФИО:АТЫ-ЖӨНІ:

Seat №:№ Места:Орын №:

HOME ADDRESS:АДРЕС:МЕКЕНЖАЙЫ:

Age:Возраст:Жасы:

Pain:Боль: Ауру сезімі:

Site:Место: Орна-ласуы:

Character:Особенность:Ерекшелігі:

Mild /Moderate / SevereЛегкая / Умеренная / Сильная Жеңіл/ Орташа/ Ауыр

Severity:Степень тяжести: Ауырлық дəрежесі

Sharp / Cramping / Aching / Throbbing Острая / Спазмирующая / Ноющая / Пульсирующ аяЖедел/Түйілген /Сыздаулы/ Бүлкілдеген

Pattern:Характер:Сипаты.

Constant /VariableПостоянная / Переменная Тұрақты/ Ауыспалы

BLEEDING Кровотечение Қан кету

Site:Место:Орна-ласуы:

Severity:Степень тя-жести: Ауырлық дəрежесі:

Sharp / Cramping / Aching / Throbbing Острая / Спазмирующая / Ноющая / ПульсирующаяЖедел/Түйілген /Сыздаулы/ Бүлкілдеген

Nausea: Тошнота:Лоқсу:

Vomiting:Рвота:Құсу:

Diarrhea:Диарея:Іш өту:

Cough:Кашель:Жөтел:

Breathless or wheezy: Задыхающийся или хриплый:Тұншықтырушы немесе сырылды

Faint:Головокружение: Бас айналу:

Pale:Бледный:Бозарған:

Blue:Поси-невший: Көгерген:

Flushed:Покрас-невший:Қызарған:

Clammy/sweating:Влажный/поте-ющий:Ылғалды/тер

Hot/ Feverish :Жар / Лихорадка: Қызу/ Қалтырау

Cold:Простуда:Суық тию

Dizzy:Голово-кружение:Бас ай-налу:

Weakness:Слабость:Əлсіздік:

Fit/convulsion:Припадок/кон-вульсии:Ұстама/ тырыспа:

Anxious:Тревога :Алаңдау сезімі:

Confused:В замеша-тельстве:Абдырған:

Aggressive:Агрес-сивность:Агрессия-шылдық:

Intoxicated:Инток-сикация: Улану:

Rash / spots:Покраснение / сыпь Қызару/ бөрітпе

Where:Где: Қайда:

Other/ specify :Другое / уточнить:Басқасы/ айқындаңыз:Observations:Наблюдения:Бақылау:

Pulse: Пульс:Тамырдың соғуы:

Bloodpressure:mm/HgКровяное давление: мм рт. ст.Қан ысымы: мм.сын.бағ

Temperature:Температура :Температурасы:

Respiration: /minutes Дыхание:/вминутуТыныс алуы: / минутына

Other symptoms:Другие симптомы:Басқа симптомдар:

SYMPTOMSANDSIGNS(circleappropriate) / СИМПТОМЫИПРИЗНАКИ /СИМПТОМДАРЫ МЕН БЕЛГІЛЕРІCABINCREWACTIONS(circleorcompleteasindicated) / ДЕЙСТВИЯБОРТПРОВОДНИКОВ (по кругу или по порядку)/ БОРТСЕРІКТЕРДІҢ ІС-ƏРЕКЕТІ (қайта айналып немесе ретімен)Oxygengiven?Дан кислород ?Оттегі берілді ме?

YESДАИƏ

/ NOНЕТЖОҚ

If yes, did condition im-prove? Если да, улучшилось ли состояние?Егер берілсе, жағдайы жақсарды ма?

YESДАИƏ

/ NOНЕТЖОҚ

Medication given?( specify)Даны лекарства? (указать)Дəрі берілді ме? (көрсетіңіз)Was own medication or from other passenger used?(specify)Были ли использованы медикаменты от дру-гих пассажиров? (указать)Басқа жолаушылардан қолданылған дəрілер болды ма? (көрсетіңіз)

Defi brillatorused?Использован дефи-бриллятор?Дефибрилляторды пайдаланды ма?

YESДАИƏ

/ NOНЕТ ЖОҚ

If yes, were any shocks admin-istered?Если да, применялся ли разряд?Егер пайдаланса, разряд қолданылды ма?

YESДАИƏ

/ NOНЕТЖОҚ

Otheronboard medicalequip-mentused (specify)Использование другого медицин-ского оборудования (указать) Бақсқа медициналық жабдықтарды пайдалану (көрсетіңіз)Defi brillator used?Использован дефи-бриллятор?Дефибрилляторды пайдаланды ма?

YESДАИƏ

/ NOНЕТЖОҚ

If yes, were any shocks admin-istered?Если да, применялся ли разряд?Егер пайдаланса, разряд қолданылды ма?

YESДАИƏ

/ NOНЕТЖОҚ

WasCPRperformed?Проведена ли сердеч-но-легочная реани-мация?Жүрек-өкпелік реани-мация өткізілді ме?

PulseRestored?Пульс восстано-вился?Тамыр соғуы қалпына келді ме?

Respiration restored?Дыхание восстано-вилось?Тыныс алуы қалпына келді ме?

Consciousness regained?Сознание восстано-вилось?Есі қалпына келді ме?

YESДАИƏ

/ NOНЕТЖОҚ

YESДАИƏ

/ NOНЕТЖОҚ

YESДАИƏ

/ NOНЕТЖОҚ

YESДАИƏ

/ NOНЕТЖОҚ

Assistance of on-board Doctor or Health Professional:Помощь врача или медицинского специали-ста на борту воздушного судна:Əуе кемесінің дəрігері немесе медициналық маманының көмегі:

Successful Успешно Сəтті

Unsuccessful Неуспешно Сəтсіз

Contacts details of Doctor or Health Professional:Контактные данные доктора или медицинского специалиста на борту ВС:Əуе кемесінің дəрігері немесе медициналық маманының байла-ныс ақпараты:

NameФ.И.ОАты- жөні

Phone Телефон Телефон нөмері

Аddress:Адрес:Мекенжайы:

OUTCOME /.Результат /DiversionОтклоненияАуытқушылық

Patient recovered before landing Пациент восстановился до посадкиНауқас келіп қонуға дейін қалпына келді

Patient walked off aided/unaidedПациент вышел с помощью/без по-мощи Науқас көмекпен/көмексіз шықты

Patient left aircraft by wheelchair Пациент вышел на инва-лидной коляске Науқас мүгедектер арбасы-мен шықты

Patient left aircraft by stretcher ПациентвышелнаносилкахНауқасты зембілмен шығарды

Patient died on aircraftПациент умер на борту воздушного суднаНауқас əуе кемесінде өлді

TREATMENT / ЛЕЧЕНИЕ NONE Не оказывалосьКөрсетілмеген

First aid Первая помощь Бірінші көмек

Ground medical Наземная меди-цинская помощьЖердегі медициналық көмек

Hospital БольницаАурухана

CREW:Fit to operateСпособен к дальней-шей работеКейінгі жұмысқа қабілетті

Fit to fl y as passenger Способен лететь как пассажир Жолаушы ретінде ұшуға қабілетті

Remained in hotel /hospital Осталсявгостинице/больницеҚонақ үйде / ауруханада қалды

TRANSFER OF CARE TO GROUND MEDICAL SERVICE/ ИНФОРМАЦИЯ О МЕДИЦИНСКОЙ ПОМОЩИ МЕДИЦИНСКИМ РАБОТНИКАМ/ МЕД.ИЦИНАЛЫҚ ЖҰМЫСШЫЛАРҒЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕК ЖӨНІНДЕГІ МƏЛІМЕТ:Name of Casualty:Название случая:Оқиғаның атуы:

Date and time of onset: Дата и время начала:Басталған уақыты мен күні:

Brief Details of Incident:Короткая информация инцидента:Оқиға жайлы қысқаша мағлұмат:Oxygengiven?Дан кислород ?Оттегі берілді ме?

YESДАИə

/ NOНЕТЖоқ

If yes, did condition improve? Если да, улучшилось ли со-стояние?Егер берілсе, жағдайы жақсарды ма?

YESДАИə

/ NOНЕТЖОҚ

MEDICATION ADMINISTERED: ИСПОЛЬЗОВАНЫМЕДИКАМЕНТЫ:ҚОЛДАНЫЛҒАН ДƏРІ-ДƏРІМЕКТЕР :DRUG: DOSE: Time (GMT)Лекарство: ДОЗА: Время(Среднее время по Гринвичу)Дəрі: МӨЛШЕРІ: Уақыты(Гринвич бойынша орташа уақыт)Anyothertreatmentgiven:Оказана ли другая помощь :Басқа көмек көрсетілді ме?Crew member name (CAPITAN):Ф.И.Обортпроводника:Бортсеріктің аты-жөні:

Signature Подпись:Қолы:

Азаматтық авиацияда жолаушыларға медициналық көмек көрсету қағидаларына 8-қосымша

Əуе кемесінің бортында жұқпалы немесе паразиттік ауру жұқтырған науқас анықталған жағдайдағы ұшу жəне кабина экипажының алгоритмі

Əуе кемесінің бортындағы жұқпалы немесе паразиттік аурулардан зардап шегуі мүмкін адамдарға, əсіресе, оларда тұмауға ұқсас белгілер мен симптомдар болса, ерекше көңіл бөлінеді.

1. Жұқпалы немесе паразиттік аурулардың белгілері бар жолаушы анықталған кездегі кабиналық экипаждың іс-əрекетінің тəртібі:

1) əуе кемесінің командиріне хабарлау;2) егер медициналық мамандардың қолдауы жерден берілетін болса, онда жердегі қолдау

қызметімен хабарласып, туындаған жағдай туралы ақпарат беру;3) егер медициналық қолдау жерден берілетін болса, не ƏК бортында медициналық

қызметкер бар болса, экипаж мүшелері, қажет болған жағдайда, олардың медициналық ұсынымдарын орындайды.

4) егер медициналық қызметкерлердің қолдау жоқ болса:науқас жолаушыны оқшауланған орынға, егер ондай орын бар болса ауыстырады. Науқас

жолаушыны ауыстырғаннан кейін, басқа жолаушылар пайдаланбас үшін, межелі пунктте за-лалсыздандыру бригадасы келгенге дейін науқастың орны оқшауланады.

науқас жолаушыға қарау үшін, мүмкіндігінше, сол жолаушымен сөйлескен кабиналық эки-паж мүшесінің бір адамын бөлу керек. Аса мұқият күтім қажет болған жағдайда экипаждың бір мүшесінен артық адам қажет болуы мүмкін.

мүмкіндік болса, тек науқас жолаушы ғана пайдаланатын жеке дəретхана бөлу керек. Егер ол мүмкін болмаса, əдетте адамдардың қолы тиетін дəретхана ішінің үстіңгі беттері (су краны, есік тұтқалары, қоқыс багының қақпағы, унитаз қақпағы жəне т. б.) науқас жолаушы дəретханаға əрбір барғаннан кейін тазалануы жəне дезинфекциялануы тиіс;

5) егер науқас жолаушы жөтелетін болса, одан тыныс алуға байланысты гигиена ережелерін сақтау сұралады:

оны бет орамалдармен қамтамасыз етіп, бет орамалдарды сөйлескенде, түшкіргенде неме-се жөтелгенде ауызды жəне мұрынды жабу үшін пайдаланатындығы жөнінде нұсқама беріледі.

науқас жолаушыға тиісті қол гигиенасын сақтау ұсынылады. Егер қолында көрінетін кір болса, оларды сабындап сумен жуу керек.

орамалдарды қауіпсіз жою үшін гигиеналық пакет беру керек.6) науқас жолаушыдан (хирургиялық жəне процедуралық) маска киіп жүретін жағдайда

болса, оны киіп жүруін өтіну қажет. Пайдаланылған маска дымқылданған/ылғалданған бойда оны бірден жаңасына ауыстыру керек. Масканы ұстағаннан кейін (мысалы, оны лақтырып тастау үшін) қолды дереу мұқият жуу қажет. Бір рет пайдаланатын маскалар қайта пайдала-нылмайды жəне пайдаланылғаннан кейін қауіпсіз жойылады.

7) егер жолаушыларға қызмет көрсетумен айналысатын экипаж мүшелеріне организм сұйықтықтарымен тікелей байланысу қаупі болатын болса, онда бір рет пайдаланатын қолғаптарды қолданады. Қолғап тиісті қол гигиенасын ауыстыра алмайды. Қолғапты абайлап шешіп, қауіпсіз жою керек. Қолғапты шешкеннен кейін қолды сабындап сумен жуып, құрамында спирт бар қолға арналған залалсыздандыру құралымен сүрту керек.

8) егер науқас жолаушы маска кие алмаса, науқасқа күтім жасау үшін бөлінген бортсерік не-месе науқаспен тығыз байланыста болатын (кемінде 1 м) жолаушы медициналық (хирургиялық немесе процедуралық) масканы пайдаланады. Ауру жұқтыру (мысалы, бетті жиі ұстау немесе масканы түзету жəне шешу кезінде) қаупін шектеу үшін авиакомпания бортсеріктерге масканы пайдалану жөнінде оқытулар ұйымдастырады.

9) ластанған заттар (пайдаланылған орамалдар, бір рет пайдаланатын маскалар, оттегімен демалу маскасы мен түтіктер, киім-кешек, көрпелер, жастықтар, жеке пакеттегі заттар жəне т. б.) қысқышы жəне «Биологиялық қауіптілік» деген құлақшасы бар пакетке салынады. Ол болмаған кезде жабылатын пластикалық пакет пайдаланылады жəне оған «Биологиялық қауіптілік» құлақшасы ілінеді.

10) ертіп жүретін адамдардан (əйелінен, балаларынан, достарынан жəне т. б.) оларда аурудың қандай да бір ұқсас белгілерінің бар-жоқтығы сұралады.

11) келу елінің денсаулық сақтау органдары немесе жерден медициналық қолдау қызметі өзгені белгілемесе, онда науқас жолаушымен бір қатарда, оның алдындағы екі қатарда жəне оның артындағы екі қатарда (жалпы алғанда бес қатарда) отырған барлық жолаушыларға жеке деректерін енгізу арқылы денсаулық сақтау мақсатында жолаушының орналасқан жері туралы ақпарат картасын толтыру қағидалары жөнінде ақпарат беріледі.

12) межелі əуежайға келгеннен кейін науқас жолаушының қол жүгі əуе кемесінен жолау-шымен бірге шығарылғанына көз жеткізу қажет.

2. Əуе кемесінің командирі ұшу уақытында əуе кемесінің бортындағы жолаушылардың денсаулығы мен қауіпсіздігін қорғау үшін қажетті төтенше шараларды қолдану туралы шешімдерді қабылдауға уəкілетті.

3. Жұқпалы аурудың белгілері бар науқастың анықталуына байланысты оқиғаны əуе кемесінің бас декларациясының медициналық-санитариялық бөліміне жазу қажет.

4. Əуе кемесінің командирі кабиналық экипаждан əуе кемесінің бортында жұқпалы жəне паразиттік табиғатты аурулардың бар екендігін растайтын кез келген жағдайлар немесе адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп бар екендігі туралы ақпарат алғаннан кейін, авиадиспетчерлік қызметке хабарлайды.

5. Əуе кемесінің бортында жұқпалы жəне паразиттік ауруларға күдік тудыратын жағдайлар немесе адамдардың өмірі мен денсаулығы үшін басқа да қауіп бар екендігі анықталған кейін жолда келе жатқан əуе кемесінің ұшу экипажы ұшқыш байланысып отырған əуе қозғалысын басқару қызметінің бөліміне төменде көрсетілген деректерді береді:

əуе кемесінің тіркеу нөмірі; ұшып шыққан əуежайы; ұшып келетін əуежайы;ұшып келудің есептік уақыты;борттағы адамдар саны;əуе кемесінің бортындағы ауруға күдікті адамдар саны; егер ол белгілі болса, қоғамдық денсаулық үшін қауіптің табиғаты.

Азаматтық авиацияда жолаушыларға медициналық көмек көрсету қағидаларына9-қосымша

Əмбебап профилактикалық жиынтықты қолдану жөніндегі ұсыным

Дезинфекциялау рəсімі:1. Қорғану қолғаптарын киіңіз.2. Егер шашырау қаупі болса, онда көзге арналған қорғанышты (қорғану көзілдірігін)

пайдаланыңыз.3. Биологиялық қалдықтар үшін қап дайындаңыз жəне оны төгілген жердің қасына қойыңыз.

Егер биологиялық қалдықтарға арналған қап жоқ болса, онда кəдімгі қапты «Биологиялық қалдықтар үшін» деген жазумен таңбалаңыз.

4. Күдікті науқастың (науқастардың) креслосының, сол қатардағы (қатарындағы), іргелес қатардағы (қатарындағы) аралас-креслоның беттерін жəне басқа да аймақтарды тазалаңыз, содан кейін:

1) креслоның айналасын:шынтақ қойғыштарды;орындықтардың арқаларын (пластмасса жəне/немесе металл бөліктерін);қайырмалы үстелдерді;қауіпсіздік белдігінің тоғаларын;жарықты жəне желдетуді басқару құралын, бортсерікті шақыру түймесі мен жоғарғы

бөліктің тұтқасын;жанындағы қабырға мен терезелерді;жеке видеомониторды;2) дəретханаларды:науқас жолаушы пайдаланған жабдықтарды: есіктің тұтқасын;есіктің құлпын;дəретхана отырғышын;кранды;шұңғылшаны; жанындағы қабырғалар мен бағандарды залалсындандырыңыз. 5. Лас жерлерді тазалаңыз (қатты бөлшектерді алып тастаңыз немесе сұйықтық сіңдіріп

алыңыз). Дезинфектантты (Хлоргексидин ерітіндісі) жағыңыз.Орын суланған уақытта оны сіңіргіш сүлгімен тазалап, оларды қапқа лақтырып тастаңыз.6. Үстіңгі беттер мен дезинфектант арасындағы байланыс уақыты микроорганизмдерді

жою үшін жеткілікті екендігіне көз жеткізіңіз. Барлық сақтық шараларын көрсетілгендей орындаңыз (мысалы, дəретханалар сияқты

жабық үй-жайларда тиісті желдетуді қамтамасыз етіңіз, аэрозольдің кездейсоқ шашырауы-нан аулақ болыңыз).

7. Егер қолғап бүлініп қалса, онда оны ауыстырыңыз. 8. Кілем жабының барлық тиген бөлігін алып тастаңыз. 9. Бетін сумен жуып, кептіріңіз. Сүлгіні бүктеп қапқа салыңыз.10. Қолғаптарды шешіп, оларды қапқа салыңыз.11. Пайдаланылған қапты байлап, тиісті дəрежеде тасымалдануын жəне кəдеге жараты-

луын қамтамасыз етіңіз. 12. Тазалау жəне дезинфекциялауды аяқтап, қолғапты шешкеннен кейін қолды сабын-

дап жуыңыз немесе сулықпен сүртіңіз. Қолғаппен немесе жуылмаған қолмен бетті ұстаудан сақ болыңыз.

13. Тазалау үшін сығылған ауаны жəне/немесе қысым астындағы суды, сондай-ақ, аэрозоль сияқты инфекциялық материалды шашыратуы немесе таратуы мүмкін əдістерді пайдаланбаңыз. Шаңсорғыштарды тек дұрыс жүргізілген дезинфекциядан кейін пайдалануға болады.

14. Ауа салқындату жүйесінің жұмысы да инфекциялық материалдың таратылуына кедергі жасайды (кем дегенде күдікті жолаушыны түсіргенге дейін немесе түсіру процесі аяқталғанша). Олай болмаған жағдайда желдетуді жердегі көзден қамтамасыз ету керек.

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2017 жылғы 11 шіл-деде Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №15323 болып енгізілді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫИНВЕСТИЦИЯЛАР ЖӘНЕ ДАМУ МИНИСТРЛІГІНІҢ

БҰЙРЫҒЫ

2017 жылғы 7 маусым №332 Астана қаласы

Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің кейбір бұйрықтарына өзгерістер мен

толықтырулар енгізу туралы

бұйырамын:1. Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің өзгерістер енгізілетін

кейбір бұйрықтарының тізбесі осы бұйрыққа қосымшаға сəйкес бекітілсін.2. Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрлігінің Технологиялық жəне

инновациялық даму департаментіне: 1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;2) осы бұйрықтың мемлекеттік тіркеу күнінен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның қазақ

жəне орыс тілдеріндегі қағаз тасығыштағы жəне электрондық нысандағы көшірмелерін Қазақстан Республикасы Нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне ресми жариялау жəне енгізу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорнына жіберілуін;

3) осы бұйрықтың мемлекеттік тіркеуден өткен күнінен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмелерін мерзімді баспа басылымдарына ресми жариялауға жіберілуін;

4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрлігінің ин-тернет-ресурсында орналастырылуын;

5) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрлігінің Заң департаментіне осы тармақтың 1), 2), 3) жəне 4) тармақшаларына сəйкес іс-шаралардың орындалуы туралы мəліметтерді ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Инвестициялар жəне даму вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Инвестицияларжəне даму министрі Ж. ҚАСЫМБЕК

«КЕЛІСІЛГЕН» «КЕЛІСІЛГЕН»Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасының Қаржы министрі Ұлттық экономика министрі________________ Б. Сұлтанов _________________ Т. Сүлейменов2017 жылғы 22 маусым 2017 жылғы 20 маусым

Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің2017 жылғы 7 маусымдағы № 332 бұйрығымен бекітілген

Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің өзгерістер мен толықтырулар енгізілетін кейбір бұйрықтарының тізбесі

1. «Технологияларды коммерцияландыруға инновациялық гранттарды беру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің 2015 жылғы 9 желтоқсандағы №1192 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде №13062 болып тіркелген, «Əділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде 2016 жылғы 22 маусымда жарияланған) мынадай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:

көрсетілген бұйрықпен бекітілген Технологияларды коммерцияландыруға инновациялық гранттарды беру қағидаларында:

2-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«2. Осы Қағидаларда мынадай негізгі ұғымдар қолданылады:1) грант алушы – осы Қағидаларға сəйкес инновациялық грант алған жеке жəне (неме-

се) заңды тұлға; 2) гранттық қаржыландыру жөніндегі комиссия (бұдан əрі - комиссия) – құрамына уəкілетті

органның жəне басқа мемлекеттік жəне қоғамдық ұйымдардың жəне тиісті салалардың өкілдері (келісім бойынша) жəне технологиялық дамыту саласындағы ұлттық даму институтының (бұдан əрі – ұлттық институт) қызметкерлері кіретін комиссия мүшелерінің саны тақ болатын, өтінімдердің сараптамасын жəне осы Қағидалармен белгіленген инновациялық гранттар беру шарттарын ескере отырып, өтініш берушілердің жобалары бойынша шешім қа былдау үшін ұлттық институт шеңберінде құрылған алқалы орган;

3) ғылыми жəне (немесе) ғылыми-техникалық қызмет нəтижелерін ендіру (пайдалану) – жаңа өнімді өнідру немесе жаңа технологияны ендіру бойынша ғылыми-өндірістік циклдің соңғы кезеңін іске асыруға бағытталған қызмет

4) индустриялық-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау саласындағы уəкілетті орган (бұдан əрі – уəкілетті орган) – индустрия жəне индустриялық-инновациялық даму саласындағы басшылықты жүзеге асыратын, сондай-ақ заңнамада көзделген шектерде салааралық үйлестіруді жəне индустриялық-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдауды іске асыруға қатысуды жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;

5) инновациялық грант – инновациялық гранттар берудің басым бағыттары шеңберінде индустриялық-инновациялық қызмет субъектілерінің индустриялық-инновациялық жобаларын іске асыру үшін оларға өтеусіз негізде берілетін бюджет қаражаттары;

6) комиссия шешімі – комиссия мүшелері отырысына қатысушылардың санынан дауыс беру қорытындылары негізінде грант беру туралы ақпаратты қамтитын хаттама, дауыстар тең болған жағдайда комиссия төрағасы дауыс берген шешім қабылданды деп есептеледі;

7) өтінім – осы Қағидалардың талаптарына сəйкес қажетті құжаттар қоса берілген өтініш;8) өтінім беруші – осы Қағидаларға сəйкес инновациялық грант алу үшін қарауға өтінім

ұсынған, Қазақстан Республикасының аумағында қызметін жүзеге асыратын жеке кəсіпкер ретінде тіркелген жеке тұлға жəне (немесе) заңды тұлға;

9) технология – пайдаланылуы жаңа немесе жетілдірілген тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді алуды қамтамасыз ететін, бірыңғай өндірістік циклде жұмыс істейтін процесс жəне (немесе) жабдықтар кешені;

10) технологияларды коммерцияландыру – оң экономикалық əсер алуға бағытталған жаңа немесе жетілдірілген тауарларды, процестер мен қызметтерді нарыққа шығару мақсатында ғылыми жəне (немесе) ғылыми-техникалық қызмет нəтижелерін практикалық пайдалануға байланысты қызмет;

11) технологияларды коммерцияландыру грантын беру туралы шарт (бұдан əрі – Шарт) – грант алу үшін ұлттық институт пен грант алушының арасында жасасқан шарт;

12) технологиялық дамыту саласындағы ұлттық даму институты – индустриялық-инновация лық қызметті мемлекеттік қолдау шараларын іске асыруға жəне инновациялық даму үрдістерін үйлестіруге уəкілетті ұлттық даму институты.»;

3-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«3.Технология ларды коммерцияландыруға инновациялық грант өтінім берушілерге өз

өндірісінде ғылыми жəне (немесе) ғылыми-техникалық қызмет нəтижелерін экономикалық оң əсер алу мақсатында енгізу (пайдалану) үшін беріледі.»;

8 жəне 9-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«8. Ұлттық институт инновациялық гранттарды алу үшін өтінімдерді қабылдау мекен-жайы

мен кезеңін көрсету арқылы бұқаралық ақпарат құралдарында жəне ұлттық институттың ресми интернет-ресурсында хабарлайды. Өтінімдерді қабылдау кезеңі өтінім қабылдаудың басталу-ынан 15 (он бес) жұмыс күн бұрын жарияланады.

9. Технологияларды коммерцияландыруға инновациялық гранттарды беру рəсімі мына-дай кезеңдерді қамтиды:

1) ұлттық институтпен өтінімнің қабылдануы жəне ұсынылған құжаттардың толықтығын жəне рəсімдерін ұлттық институттың актілерімен реттелетін Қағидалар талаптарына сəйкес келуін тексеруі.

Өтінімдерді осы Қағидалар талаптарына сəйкес келуін тексеру аяқталғаннан кейін, ұлттық институт өтінімде көрсетілген электрондық пошта мекен-жайына анықталған сəйкессіздіктер (бар болған жағдайда) туралы ескерту хатын жібереді.

Осы Қағидалардың 25-тармақ талаптарына өтінімнің сəйкес келмеуі анықталған жағдайда, ұлттық институт хабарлама жіберген күннен бастап өтінім беруші 10 (он) жұмыс күнде анықталған сəйкессіздіктерді жояды.

Құжаттар 10 (он) жұмыс күнінде ұсынылмаған жағдайда өтінім одан əрі қараусыз өтінім берушіге қайтарылады.

Уəкілетті органның, ұлттық институттың акционерін жəне Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерімен белгіленген жағдайларды қоспағанда, ұлттық институт өтінім туралы ақпараттың инновациялық грант беру рəсіміне қатыспайтын үшінші тұлғаларға жарияланба-уын қамтамасыз етеді;

2) ұлттық институттың өтінімдер сараптамасын жүргізуі.Сараптаманы жүргізу рəсіміне талаптар осы Қағидалардың 1-қосымшасында көрсетілген.Технологиялық сараптама бойынша теріс қорытынды алған өтінімдер, қаржылық-

экономикалық жəне құқықтық сараптамадан бұдан əрі өтпей, шешім қабылдау үшін комиссия қарауына шығарылады;

3) сараптамалар нəтижелері мен өтінім материалдары бойынша кешендік қорытындыны жасау жəне инновациялық грантты беру немесе беруден бас тарту туралы шешім қабылдау үшін комиссия қарауына жіберу.

Осы тармақтың 1), 2) жəне 3) тармақшаларында көрсетілген рəсімдердің жалпы мерзімі 60 (алпыс) жұмыс күнін құрайды;

4) өтінімдерді комиссия отырысында қарастыру жəне инновациялық грантты беру немесе беруден бас тарту туралы шешім қабылдау;

5) Шартқа қол қою немесе инновациялық грантты беруден бас тарту туралы өтінім берушіге ескерту.

Ұлттық институт өтінім берушілерге комиссияның шешім қабылдаған күннен бастап 3 (үш) жұмыс күнінде ұлттық институтпен Шартқа қол қою қажеттігі туралы хабарлайды немесе өтінім

берушілерге инновациялық грантты беруден бас тарту туралы негіздемеле рі қоса берілген хабарламалар жібереді.

Шартқа грант алушы мен ұлттық институт комиссия хаттамасына қол қойылған күннен бастап 20 (жиырма) жұмыс күнінде қол қояды. Шарт ұлттық институт актілерімен реттелетін нысанда əр тарап үшін бір-бірден екі данада жасалады.»;

мынадай мазмұндағы 9-1 тармақпен толықтырылсын:«9-1. Ұлттық институт мынадай жағдайларда технологияларды коммерцияландыруға

инновациялық гранттарды беруден бас тартады:1) технологияларды коммерцияландыруға инновациялық грантты алу үшін өтінім

берушімен берілген құжаттардың жəне (немесе) құжаттардағы мəліметтердің (деректердің) анық еместігін белгілеу;

2) өтінім берушінің жəне (немесе) технологияларды коммерцияландыруға инновациялық грантты алу үшін қажетті ұсынылған матералдардың, мəліметтер мен деректердің Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілерімен белгіленген талаптарына сəйкес келмеуі.»;

14-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«14. Жасасқан инновациялық грант беру туралы шарттар бойынша жобалардың мони-

торингі ұлттық институттың актісімен реттеледі, ол уəкілетті органның жəне ұлттық институт-тың интерн ет-ресурсында орналастырылады.

Жобаның мониторингі процесінде инновациялық грант қаражатын мақсатсыз пайдала-ну анықталған кезде ұлттық институт шартты бұзу жəне инновациялық гранттың қаражатын қайтару туралы cұрақты комиссия қарауына шығарады. Осы қаражат ұлттық институтпен инновациялық грант беруге жұмсалады.»;

17, 18, 19 жəне 20-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «17. Технологияны коммерциализацияландыруға инновациялық грант беру шеңберінде

қаржыландырудың жалпы сомасы негізделген шығындардан 50 (елу) пайызға дейін, бірақ 200 000 000 (екі жүз миллион) теңгеден аспайтын соманы құрайды жəне жұмыстардың мына түрлерін орындау үшін бөлінеді:

1) өнеркəсіптік прототипті жасау; 2) нақты өндірістік жағдайда өнеркəсіптік сынақтарды өткізу;3) жобалау-конструкторлық құжаттаманы əзірлеу;4) өнімнің өнеркəсіптік дизайнін əзірлеу;5) жобаны іске асыру барысында пайда болған зияткерлік меншікті қорғау (үшінші

тұлғалардың қызметтері мен мемлекеттік бажды төлеу);6) жобаны консультациялық жəне инжинирингтік сүйемелдеу – техникалық, технологиялық

мамандандырылған қызметтер;7) маркетингтік шараларды өткізу;8) өнімнің ақауларын анықтаумен жəне (немесе) оларды жақсарту қажеттігімен қауіпсіздікке,

денсаулық пен қоршаған ортаны бақылауды жүзеге асыратын ұйымдармен өнімнің тесттік партиясына квалификациялық сынақ өткізу;

9) Қазақстан Республикасының рұқсат беру жəне ескерту туралы заңнамасына сəйкес рұқсат беру құжаттарын алу.

18. Инновациялық грант қоса қаржыландыру шартымен күнтізбелік жоспарға сəйкес өтінім берушіге беріледі жəне шығындардың мынадай түрлерін өтейді:

1) жабдық сатып алу, оның ішінде тасымалдау, салықтық міндеттемелер мен кеден баждары;

2) өнеркəсіптік прототип құру үшін материалдар, шикізат пен құраушы өнімдер сатып алу;3) үшінші тұлғалар/бірге орындаушылар орындайтын жұмыстар/қызметтер үшін төлеу;4) жобаны іске асыру барысында пайда болған зияткерлік меншікті қорғауда мемлекеттік

баждар мен үшінші тұлғалардың қызметтерін төлеу.19. Өтінім беруші тек бір жобада қатысу үшін тек бір өтінім береді жəне өтінімді қарастыру

жəне жобаны жүзеге асыру кезеңі ішінде берілген жоба бойынша басқа инновациялық грант-тарды алуға үміткер бола алмайды.

20. Жобаны іске асыру үшін қаражаттарды аудару үшін комиссияның оң шешімін алған грант алушылар Қазақстан Республикасының резиденті - екінші деңгейлі банкте жобаны іске асыру үшін қаражатты нысаналы пайдалану мақсатында жобаны іске асырумен байланысты емес шығын операцияларын гранты алушымен жасау құқығынсыз депозиттеу шартымен жеке ағымдағы шот ашады.

Банктік шотты ашу туралы шартқа өтінім беруші, ұлттық институт жəне Қазақстан Республикасының резиденті - екінші деңгейлі банк қол қояды.

Шартқа қол қою үшін грант алушы 10 (он) жұмыс күні ішінде күнтізбелік жоспарға сəйкес мөлшерде жобаны қоса қаржыландыру үшін жеке ағымдағы шотқа қаражатты аудара-ды. Ұлттық институт грант алушыдан қаражат түскеннен кейін, 5 (бес) жұмыс күні ішінде күнтізбелік жоспарға сəйкес мөлшерде жеке ағымдағы шотқа қаражаттардың аударылуын қамтамасыз етеді.»;

22-тармақ алып тасталсын;24-тармақ алып тасталсын;25-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«25. Өтінім беруші ұлттық институтқа мынадай құжаттарды қамтитын өтінімді ұсынады:1) осы Қағидаларға 6-қосымшаға сəйкес нысан бойынша технологияларды коммерциялан-

дыруға инновациялық грант алуға өтініш.Өтініш жоба жетекшісінің қолымен куəландырылады жəне мемлекеттік жəне (немесе)

орыс тілдерінде ұсынылады;2) осы Қағидаларға 6-1-қосымшаға сəйкес нысан бойынша технологияларды коммерция-

ландыру стратегиясы (сондай-ақ MicrosoftWord нысанында, электронды тасығышта, ағылшын тілінде ұсынылады);

3) заңды тұлғалар үшін – жарғы көшірмесі, жоғары органның өтінімді ұлттық институтқа ұсыну туралы шешім, басқарушыға немесе басқа уəкілетті тұлғаға өтінімді ұсыну мен инновациялық грантты алумен байланысты құжаттарға қол қою өкілеттерін беру;

4) заңды тұлғалар үшін – бірінші басшымен (ол болмаған кезде – оны алмастаратын тұлғамен) жəне бас бухгалтермен қол қойылған, ұйымның мөрімен (бар болған жағдайда) куəландырылған соңғы жыл үшін қаржылық есептілік (қаржылық есептіліктің əр жыл сайынғы аудитін өткізу міндетті болып табылатын тұлғалар уақыттың көрсетілген кезеңі үшін аудиторлық есеп ұсынады);

5) мемлекеттік кірістер органдарында есеп жүргізілетін берешектің жоқ (бар) екені тура-лы мəліметтер.»;

мынадай мазмұндағы 25-1-тармақпен толықтырылсын:«25-1. Өтінім материалдарына қосымша бар болған жағдайда қосыла тапсырылады:1) жоба қатысушыларының біліктілігін растайтын лицензиялар, патенттер, куəліктер, сер-

тификаттар, дипломдар мен басқа құжаттардың көшірмелері;2) құрал-жабдықтарды жеткізугешарттардың жəне (немесе) келісімдердің көшірмелері

қоса берілуі мүмкін.»;26 жəне 27-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«26. Ұсынудың соңғы мерзімі өткеннен кейін ұсынылған инновациялық грант алуға өтінім

тіркеуге жəне қарастыруға жатқызылмайды.27. Инновациялық грантты алуға өтінім ұлттық институтқа мемлекеттік жəне (немесе)

орыс тілдерінде екі данамен қол қойылған жəне нөмірленген нысанда қағаз тасығышта жəне PDF форматында бірыңғай файлмен электрондық сканерленген, нұсқамен ұсынылады не-месе инновациялық гранттарға өтінімдерді электрондық қабылдау жəне сүйемелдеу жүйесі арқылы ұсынылады. Өтінімнің электрондық нұсқасының мазмұны оның қағаз нұсқасымен бірдей болуы тиіс.»;

көрсетілген Қағидалардың 1 қосымшасы осы Тізбенің 1-қосымшасына сəйкес жаңа ре-дакцияда жазылсын;

көрсетілген Қағидалардың 6-қосымшасы осы Тізбенің 2-қосымшасына сəйкес жаңа ре-дакцияда жазылсын;

осы Тізбенің 3-қосымшасына сəйкес редакцияда көрсетілген Қағидаларға 6-1-қосымшамен толықтырылсын;

көрсетілген Қағидалардың 7 жəне 8-қосымшалары алып тасталсын.2. «Жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарды технологиялық дамытуға инновациялық грант-

тарды беру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің 2015 жылғы 18 желтоқсандағы №1211 бұйрығына («Əділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде 2016 жылғы 22 маусымда жарияланған Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде №13063 болып тіркелді) мынадай өзгерістер мен толықтыру енгізілсін:

көрсетілген бұйрықпен бекітілген Жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарды технологиялық дамытуға инновациялық гранттарды беру қағидаларында:

2-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «2. Осы Қағидаларда мынадай негізгі ұғымдар қолданылады:1) грант алушы - осы Қағидаларға сəйкес инновациялық грант алған жеке жəне (немесе)

заңды тұлға; 2) гранттық қаржыландыру жөніндегі комиссия (бұдан əрі - комиссия) - құрамына уəкілетті

органның жəне басқа мемлекеттік жəне қоғамдық ұйымдардың жəне тиісті салалардың өкілдері (келісім бойынша) жəне технологиялық дамыту саласындағы ұлттық даму институтының (бұдан əрі - ұлттық институт) қызметкерлері кіретін комиссия мүшелерінің саны тақ, өтінімдерің сарап-тамасын жəне осы Қағидалармен белгіленген инновациялық гранттар беру шарттарын еске-ре отырып, өтініш берушілердің жобалары бойынша шешім қабылдау үшін ұлттық институт шеңберінде құрылған алқалы орган;

3) заманауи технология – нарықта мойындалған жəне жоғары сұранысқа ие технология; 4) индустриялық-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау саласындағы уəкілетті орган

(бұдан əрі - уəкілетті орган) - индустрия жəне индустриялық-инновациялық даму саласындағы басшылықты жүзеге асыратын, сондай-ақ заңнамада көзделген шектерде салааралық үйлестіруді жəне индустриялық-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдауды іске асыруға қатысуды жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;

5) инновациялық грант - инновациялық гранттар берудің басым бағыттары шеңберінде индустриялық-инновациялық қызмет субъектілерінің индустриялық-инновациялық жобаларын іске асыру үшін оларға өтеусіз негізде берілетін бюджет қаражаты;

6) комиссия шешімі - комиссия мүшелері отырысына қатысушылардың санынан дауыс беру қорытындылары негізінде грант беру туралы ақпаратты қамтитын хаттама, дауыстар тең болған жағдайда комиссия төрағасы дауыс берген шешім қабылданды деп есептеледі;

7) лицензиялық шарт – патент иеленушi (лицензиар) басқа тарапқа (лицензиатқа) өнеркəсiптiк меншiк объектiсiн белгiлi бiр түрде уақытша пайдалану құқығын беру шарты;

8) озық технология – нарықта аз тəжірибелік қолданыстағы жəне одан əрі тарату үшін жоғары əлеуетті технология;

9) өтінім – осы Қағидалардың талаптарына сəйкес қажетті құжаттар қоса берілген өтініш;10) өтінім беруші – өтініш беруші -, осы Қағидаларға сəйкес инновациялық грант алу үшін

қарауға өтінім ұсынған, жеке кəсіпкер ретінде тіркелген жеке тұлға жəне (немесе) Қазақстан Республикасының аумағында қызметін жүзеге асыратын заңды тұлға;

11) технология - пайдаланылуы жаңа немесе жетілдірілген тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді алуды қамтамасыз ететін, бірыңғай өндірістік циклде жұмыс істейтін процесс жəне (немесе) жабдықтар кешені;

12) технологиялар трансферті – индустриялық-инновациялық қызмет субъектілерінің оларға меншік ету, иелену жəне (немесе) пайдалану құқығы Қазақстан Республикасының заңдарымен тыйым салынбаған əдістермен алынған жаңа немесе жетілдірілген технологи-яларды енгізу процесі;

13) технологиялық дамыту саласындағы ұлттық даму институты – индустриялық-инновация-лық қызметті мемлекеттік қолдау шараларын іске асыруға жəне инновациялық даму үрдістерін үйлестіруге уəкілетті ұлттық даму институты.»;

3-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«3. Жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарды технологиялық дамытуға инновациялық грант

уəкілетті органмен айқындалған басым бағыттар шеңберінде технологиялар трансферті арқылы кəсіпорындардың технологиялық міндеттерін шешу үшін өтініш берушілерге беріледі.»;

5-тармақ мынадай мазмұндағы екінші бөлікпен толықтырылсын:«Қазақстан Республикасының резиденті – екінші деңгейлі банк ұлттық институттың

ағымдағы есепшот бойынша есептейтін барлық сыйақыларды ағымдағы шоттағы мемлекеттік қолдау шараларын ұсыну үшін бөлінген қаражат сомасына қосады.»;

6 жəне 7-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«6. Ұлттық институт бұқаралық ақпарат құралдарында жəне ұлттық институттың ресми ин-

тернет-сайтында өтінімдерді қабылдау мекен-жайы мен мерзімін көрсете отырып, грант алуға өтінімдер қабылдау мен қараудың басталғаны туралы жариялайды. Өтінімдерді қабылдау кезеңі өтінімдерді қабылдау басталғанға дейін 15 (он бес) жұмыс күні ішінде уəкілетті ор-ганмен келісіледі.

7. Жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарды технологиялық дамытуға инновациялық гранттарды беру рəсімі мынадай кезеңдерді қамтиды:

1) ұлттық институтпен өтінімнің қабылдануы жəне ұсынылған құжаттардың толықтығын жəне рəсімдерін ұлттық институттың актілерімен реттелетін Қағидалар талаптарына сəйкес келуін тексеру.

Осы Қағидалар талаптарына өтінімдердің сəйкес келуін тексеру аяқталғаннан кейін, ұлттық институт өтінімде көрсетілген электрондық пошта мекен-жайына анықталған сəйкессіздіктер (бар болған жағдайда) туралы хабарлама жібереді.

Осы Қағидалардың 19-тармақ талаптарына өтінімнің сəйкес келмеуі анықталған жағдайда, ұлттық институттан хабарлама алған күннен бастап 10 (он) жұмыс күнінде анықталған сəйкессіздіктерді өтінім беруші жояды.

Сұратылған құжаттар 10 (он) жұмыс күнінде ұсынылмаған жағдайда өтінім одан əрі қараусыз өтінім берушіге қайтарылады.

Уəкілетті органды, ұлттық институттың акционерін жəне Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерімен белгіленген жағдайларды қоспағанда, ұлттық институт өтінім туралы ақпараттың инновациялық грант беру рəсіміне қатыспайтын үшінші тұлғаларға жарияланба-уын қамтамасыз етеді;

2) ұлттық институттың өтінімдер сараптамасын өткізуі.Сараптаманы жүргізу рəсіміне талаптар осы Қағидалардың 1-қосымшасында көрсетілген.Технологиялық сараптама бойынша теріс қорытынды алған өтінімдер, қаржылық-

экономикалық жəне құқықтық сараптамадан бұдан əрі өтпей, шешім қабылдау үшін комиссия қарауына шығарылады;

3) сараптамалар нəтижелері мен өтінім материалдары бойынша кешендік қорытындыны жасау жəне инновациялық грантты беру немесе беруден бас тарту туралы шешім қабылдау үшін комиссия қарауына жіберу.

Осы тармақтың 1), 2) жəне 3) тармақшаларында көрсетілген рəсімдердің жалпы мерзімі 60 (алпыс) жұмыс күнін құрайды;

4) өтінімдерді комиссия отырысында қарастыру жəне инновациялық грантты беру немесе беруден бас тарту туралы шешім қабылдау;

5) Шартқа қол қою немесе инновациялық грантты беруден бас тарту туралы өтінім берушіге хабарлау.

Ұлттық институт өтінім берушілерге комиссияның шешім қабылдаған күннен бастап 3 (үш) жұмыс күнінде ұлттық институтпен Шартқа қол қою қажеттігі туралы хабарлайды немесе өтініш берушілерге инновациялық грантты беруден бас тарту туралы негіздемелері қоса берілген хабарламалар жібереді.

Шартқа грант алушы мен ұлттық институт комиссия хаттамасына қол қойылған күннен бастап 20 (жиырма) жұмыс күнінде қол қояды. Шарт ұлттық институт актілерімен реттелетін нысанда əр тарап үшін бір-бірден екі данада жасалады.»;

мынадай мазмұндағы 7-1-тармағымен толықтырылсын:«7-1. Ұлттық институт мынадай жағдайларда жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарды

технологиялық дамытуға инновациялық гранттарды беруден бас тартады:1) жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарды технологиялық дамытуға инновациялық грантты

алу үшін өтінім берушімен берілген құжаттардың жəне (немесе) құжаттардағы мəліметтердің (деректердің) анық еместігін белгілеу;

2) өтінім берушінің жəне (немесе) технологияларды жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарды технологиялық дамытуға инновациялық грантты алу үшін қажетті ұсынылған матералдардың, мəліметтер мен деректердің Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілерімен белгіленген талаптарына сəйкес келмеуі.»;

3) технологиялық сараптама бойынша теріс қорытынды алған жағдайда»;11-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«11. Жасасқан инновациялық грант беру туралы шарттар бойынша жобалардың

мониторингі ұлттық институттың актісімен реттеледі, ол уəкілетті органның жəне ұлттық институттың интернет-ресурсында орналастырылады.

Жобаның мониторингі процесінде инновациялық грант қаражатын мақсатсыз пайдала-ну анықталған кезде ұлттық институт шартты бұзу жəне инновациялық гранттың қаражатын қайтару туралы cұрақты комиссия қарауына шығарады. Осы қаражат ұлттық институтпен инновациялық грант беруге жұмсалады.»;

13-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «13. Жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарды технологиялық дамытуға инновациялық грант беру

аясында қаржыландырудың жалпы сомасы лицензиялық келісім-шарт бойынша негізделген шығындардан 70 (жетпіс) пайызға дейін жəне (немесе) құрал-жабдықтарды сатып алу үшін негізделген шығындардан 50 (елу) пайызға дейін, бірақ 400 000 000 (төрт жүз миллион) теңгеден аспайтын соманы құрайды жəне мынадай мақсаттар үшін шығындарды өтеу үшін бөлінеді:

1) мəмілені сүйемелдеу бойынша кеңес беру қызметтеріне шығындар (технологиялық брокер қызметтері);

2) технологияның меншік иесінен сатып алынатын технологияның ажырамас бөлігі болып табылатын техникалық құжаттаманы жəне (немесе) құрал-жабдықтарды сатып алу;

3) инженерлік-техникалық персоналды оқыту, соның ішінде шетелдік мамандарды тарту;4) өнімің өнеркəсіптік дизайнын əзірлеу;5) технологиялық процесті сынақтан өткізу;6) өнімді сертификаттау».Өтініш берушіге мынадай критерийлер белгіленеді:1) мəлімделген салада 3 (үш) жылдан кем емес коммерциялық қызмет етуі;2) біліктіліктің қажетті деңгейі бар инженерлі-техникалық персоналдың болуы;3) өтініш берушінің жалпы жылдық табысы соңғы 3 (үш) жылда жобаның толық сомасы-

нан кем емес.»;15 жəне 16-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «15. Жобаны іске асыруға қаражаттарды аудару үшін комиссияның оң шешімін алған

грант алушылар Қазақстан Республикасының резиденті - екінші деңгейлі банкте жобаны іске асыруға қаражатты нысаналы пайдалану мақсатында жобаны іске асырумен байланысты емес шығын операцияларын грант алушымен жасау құқығынсыз депозиттеу шартымен жеке ағымдағы шот ашады.

Банктік шотты ашу туралы шартқа өтінім беруші, ұлттық институт жəне Қазақстан Республика сының резиденті - екінші деңгейлі банк қол қояды.

Грант алушы Шартқа қол қойылған соң 10 (он) жұмыс күні ішінде күнтізбелік жоспарға сəйкес мөлшерде жобаны қоса қаржыландыру үшін жеке ағымдағы шотқа қаражаттарды аударады. Ұлттық институт грант алушыдан қаражаттар түскеннен кейін, 5 (бес) жұмыс күні ішінде күнтізбелік жоспарға сəйкес мөлшерде жеке ағымдағы шотқа қаражаттардың аудары-луын қамтамасыз етеді.

16. Енгізілетін технологияларға мынадай өлшемшарттар қойылады: 1) өндірістік кəсіпорынды технологиялық дамытуға бағытталуы тиіс;2) озық жəне (немесе) заманауи, ең алдымен, отандық шикізатты пайдалануға бағдарланған

деңгейден төмен болмауы; 3) өндірістік қолдану фактісінің немесе қолдануға дайындықтың жоғары деңгейінің болуы

(жартылай өнеркəсіптік сынақтан өткен);4) экспорттық əлеуетті өнімді өндіруге жəне (немесе) еңбек өнімділігін арттыруға

бағытталған болуы тиіс.»;19-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«19. Өтінім беруші ұлттық институтқа мынадай құжаттарды қамтитын өтінімді ұсынады:1) осы Қағидаларға 2-қосымшаға сəйкес нысан бойынша мемлекеттік жəне (немесе)

орыс тілдерінде жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарды технологиялық дамытуға инновациялық грант алуға өтініш;

2) беру шарттарын көрсете отырып, технологияны беру туралы тараптардың ниетін рас-тайтын алдын ала келісім;

3) осы Қағидаларға 2-1-қосымшаға сəйкес құрылым бойынша жобаның бизнес-жоспары (сондай-ақ ағылшын тілінде, электрондық тасығышта, MicrosoftWord нысанында беріледі);

4) үлестес тұлғалардың тізімі;5) өтінім берушінің еншілес құжаттардың көшірмелері;6) өтінім берушінің заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркелуін (қайта тіркелуін), өтінім беруші

филиалының (өкілділігінің) есепті тіркелуін (қайта тіркелуін) растайтын құжат;7) бірінші басшымен (ол болмаған кезде – оны алмастаратын тұлғамен) жəне бас бух-

галтермен қол қойылған, ұйымның мөрімен (бар болған жағдайда) куəландырылған соңғы жыл үшін қаржылық есептілік (қаржылық есептіліктің əрржылық есептіліктің олмаған кезде – оны алмастаратын тұлғамен) жəне бас бухгалтермен қол қойылған, ұйымның мөрімен (ба);

8) мемлекеттік кірістер органдарында есеп жүргізілетін берешектің жоқ (бар) екені тура-лы мəліметтер;

9) өтінім берушінің бірінші басшысын тағайындау туралы шешім, сондай-ақ жобаның бірінші басшысына жəне өтінімге қоса тіркелетін өтінімге жəне (немесе) өтінімге қоса берілетін құжаттарға қол қоюға құқылы өзге де тұлғаларға сенімхат.»;

мынадай мазмұндағы 19-1-тармағымен толықтырылсын:«19-1. Өтінім материалдарына қосымша жоба қатысушыларының біліктілігін растайтын

лицензиялар, патенттер, куəліктер, сертификаттар, дипломдар мен басқа құжаттардың көшірмелері өтінім материалдарына; бар болған жағдайда қоса беріледі»;

21 тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«21. Инновациялық грантты алуға өтінім ұлттық институтқа мемлекеттік жəне (немесе)

орыс тілдерінде екі данамен қол қойылған жəне нөмірленген нысанда қағаз тасығышта жəне PDF форматында бірыңғай файлмен электрондық сканерленген,нұсқамен ұсынылады не-месе инновациялық гранттарға өтінімдерді электрондық қабылдау жəне сүйемелдеу жүйесі арқылы ұсынылады. Өтінімнің электрондық нұсқасының мазмұны оның қағаз нұсқасымен бірдей болуы тиіс.»;

көрсетілген Қағидалардың 1 жəне 2-қосымшалары осы Тізбенің 4 жəне 5-қосымшаларына сəйкес жаңа редакцияда жазылсын;

көрсетілген Қағидалардың 3, 4, 5, 6, 7-қосымшалары алып тасталсын;осы Тізбенің 6-қосымшасына сəйкес редакцияда көрсетілген Қағидаларға 2-1-қосымшамен

толықтырылсын.3. «Салаларды технологиялық дамытуға инновациялық гранттар беру қағидаларын бекіту

туралы» Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің 2015 жылғы 23 желтоқсандағы №1225 бұйрығына («Əділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде 2016 жылғы 22 маусымда жарияланған Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде №13058 болып тіркелді) мынадай өзгеріс енгізілсін:

Көрсетілген бұйрықпен бекітілген Салаларды технологиялық дамытуға инновациялық гранттар беру қағидалары осы Тізбенің 7-қосымшасына сəйкес жаңа редакцияда жазылсын.

Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің өзгертулер мен толықтырулар енгізілетін кейбір бұйрықтарының тізбесіне 1-қосымша

Технологияларды коммерцияла ндыруға инновациялық гранттар беруқағидаларына 1-қосымша

Сараптаманы жүргізу рəсіміне қойылатын талаптар

1. Жобаның сараптамасын өткізу ұлттық институттың сарапшыларымен іске асырылады, қажет болған жағдайда ұлттық институттың негізділігімен сараптаманы өткізу үшін отандық жəне (немесе) шетелдік жеке жəне (немесе) заңды тұлғалары тартылады.

Сарапшылар жоба сараптамасын мынадай бағыттар бойынша өткізеді:1) технологиялық сараптама жобаның тектестермен салыстырғандағы артықшылықтарын

анықтау, іске асырылуын белғілеу жəне технолоғиялық орындылығын анықтау мақсатында жүргізіледі;

2) қаржылық-экономикалық сараптама нарықты, жобаның экономикалық мақсаттылығын, бəсекеге қабілеттілік критерийлерін, маркетингтік стратегияны бағалу, жұмыстарды мəлемделген мерзімге, көлемғе жəне жұмыстың мазмұны мен қаржыландыруға сұралатын сомаға бөлу мақсатында жүргізіледі;

3) құқықтық сараптама ұсынылған құжаттар мазмұнын қолданыстағы заңнамаға сəйкес келу пəніне жан-жақты құқықтық талдау мақсатында жүргізіледі.

2. Ұлттық институт Қазақстан Республикасы Ұлттық кəсіпкерлер палатасының, салалық қауымдастықтардың ұсынымдары негізінде, оның ішінде сыртқы отандық жəне шетелдік са-рапшылар мен сараптамалық ұйымдардың тізбесін жасайды.

3. Өтінімдерді сараптамадан жүргізу үшін сарапшыларды тарту кезінде ұлттық институт əр сарапшымен сарапшылық қызметтер көрсету туралы шарт жасасады, оның нысаны ұлттық институттың актілерімен реттеледі.

4. Сараптама жүргізу тəртібі мен бағалау парағының нысаны ұлттық институтттың актілерімен регламенттеледі.

5. Өтінімді дайындауға тікелей қатысқан, сондай-ақ өтініш берушімен аффилиирленген сарапшыларға өтінімді бағалауға жол берілмейді.

Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің өзгертулер мен толықтырулар енгізілетін кейбір бұйрықтарының тізбесіне 2-қосымша

Технологияларды коммерцияландыруға инновациялық гранттар беру қағидаларына 6-қосымша

Үлгі

(Қызметтік пайдалану үшін)Тіркеу күні: Өтінім нөмірі:

«__»_______20__жыл №_____________

Технологияларды коммерцияландыруға инновациялық грантты алу үшін өтініш Жеке тұлғаның Т.А.Ə. (бар болған жағдайда) / заңды тұлғаның атауы осы өтінішті Технологияны коммерцияландыруға инновациялық грантты алу үшін қажетті құжаттар топтамасымен жолдайды Жобаның атауы:Жоба инновациялық грантты берудің басымды бағытына сəйкес келеді (бір ғана басымды бағытты көрсету керек):Минералды жəне көмірсутекті шикізатты іздеу, өндіру, тасымалдау жəне қайта өңдеудің прогрессивтік технологияларыТаулы-металлургиялық кешеннің прогрессивтік технологиялары

Агроөнеркəсіптік кешеніндегі, тамақ өнеркəсібі мен агрохимиядағы прогрессивтік технологияларФармацевтикалық саладағы, медициналық өнеркəсіптегі, биотехнологиядағы, биоинженериядағы, гендік инженериядағы прогрессивтік технологияларХимия мен мұнай химиясындағы прогрессивтік технологиялар

Жаңа материалдарды қоса алғанда, машина жасаудағы прогрессивтік тех-нологияларБаламалы энергетика, жаңартылатын энергия көздері

Энерготиімділік технологиялары

Инфокоммуникациялық технологиялар

Жеңіл өнеркəсіптегі прогрессивтік технологиялар

Жиһаз жəне ағаш өңдеу өнеркəсібіндегі прогрессивтік технологиялар

Жаңа материалдарды пайдалануды қоса алғанда, құрылыстағы прогрессивтік технологияларБуып-тию өнеркəсібіндегі прогрессивтік технологиялар

Робот техникасы

Нано жəна ғарыш технологиялары

Энергетика

Инновациялық гранттың сұралатын теңгемен көрсетілген сомасы (цифр арқылы жəне жазбаша):Жобаның теңгемен көрсетілген толық құны (цифр арқылы жəне жазбаша):

Өтінім беруші туралы ақпаратҰйым атауы:Құрылу күні:Тіркеу мəліметтері:Өтінім берушінің заңды мекен-жайы (индекс, облыс, аудан,елді мекен, көше, үй, пəтер)Өтінім берушінің нақты мекен-жайы (ин-декс, облыс, аудан, елді мекен, көше, үй, пəтер)Банк деректемелері, есеп айы-рысу шоты, валюттік шот, банктік жеке код:Алынған жəне өтелмеген теңгелік жəне валюталық кредиттер:Телефон Жұмыс ҰялыЭлектрондық поштаРесми сайт Кəсіпорын көлемі

Шағын (100 жұмыскерге дейін жəне ЖЖТ 300 мың АЕК көп емес) Орта (100 ден 250-ге дейін жұмыскерге дейін жəне 300 мыңнан 3 миллионға дейін АЕК көп емес)

Ірі (250 жұмыскерден көп жəне/немесе ЖЖТ 3 миллион АЕК көп емес )

Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуішіне сəйкес қызмет түрі (4 таңбалы): _____________

Жұмыскерлердің нақты саны, соның ішінде:Инженерлік-техникалық жұмыскерлерƏкімшілік-басқарушылық персонал БасқаларыҚұрылтайшылар(қатысу үлесін көрсетумен (бар болған жағдайда):

Бірінші басшы туралы ақпарат:Аты-жөніБілімі/Ғылыми дəрежесі/беру жылыЖынысы: ер əйелТелефон Жұмыс ҰялыЭлектрондық поштаның ме-кен-жайыЛауазымы

Байланыс мекен-жайыБайланыс тұлғасы:Аты-жөніТелефон Жұмыс ҰялыЭлектрондық пошта ме-кен-жайыЛауазымыБайланыс мекен-жайы

Жоба туралы қысқаша ақпаратЖоба мақсаты:Жоба міндеттері:Жобаны іске асыру орныЖобаны іске асыру мерзімі Өткізу нарығы (ел, аймақ)Жобаның дайындық дəрежесі Берілген жоба басқа көздерден қаржыландырылды:

Иə Жоқ Қаржыландырылса, қандай көлемде, бағдарлама атауы, жоба атауы мен алынған қаржыландырудың сомасы Жоба командасының құрамы:№Аты-жөніЖобадағы қызметі Негізгі жұмыстағы қызметіЖобаға қатысуы (%) Инновациялық гранттар туралы қандай ақпарат көздерінен білдіңіз?

ҚР Инвестициялар жəне даму министрлігінің сайты«ТДҰА» АҚ сайты«ТДҰА» АҚ жіберілімі«ТДҰА» АҚ семинарлары, конференциялары теледидарəлеуметтік желілергазеттер, журналдар

басқасы _____________________________________

Өзге тұлғаларды тарту арқылы ұлттық институтпен сараптамалық бағалауды өткізген кезде берілген өтінім бойынша құжаттарды, материалдар мен ақпаратты, соның ішінде құпия мəліметтерді пайдалануға, сонымен қатар жеке немесе заңды тұлға туралы, барлық көздердегі кредиторлық берешектің бар болуы (болмауы) туралы мəліметтерді жинауға өз келісімімді беремін. Осымен берілген материалдар мен ақпараттың, соның ішінде бастапқы деректердің, есептеулердің, негіздеулердің дұрыстылығын растаймын жəне күмəнді деректердің берілу фактісі анықталған кезде, өтінімнің қарастыруға қабылданбайтыны туралы ескертілдім.

22 14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛРЕСМИ

(Соңы. Басы 21-бетте)

Осы өтініммен қоса берілген материалдар, ақпарат, техникалық-технологиялық шешімдер мен ілеспе құжаттаманың қолдану мен таратуға ешқандай шектеулері жоқ екенін, сондай-ақ Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпияны құрайтын мəліметтерін қамтымайтынын растаймын. Ұлттық институтқа өтінімді берген кезде, банкрот кезеңіндегі немесе дəрменсіздік нəтижесінде жойылған, мүлігіне тыйым салынған жеке немесе заңды тұлғалардың меншік иесі немесе басшысы болып табылатын немесе болған меншім иесі жəне бірінші басшы-сы, жеке немесе заңды тұлға болмайтынымызды растаймыз.Қазақстан Республикасының Инвестициялар жəне даму министрінің 20 ___ жылғы «__»_________ № _____ бұйрығымен бекітілген Технологияларды коммерцияландыруға инновациялық гранттарды беру ережелерімен таныстым.Инновациялық гранттарды беру шарттары мен Ұлттық институттың ішкі процедуралары-мен өз келісімімді растаймын. Технологияны коммерциализациялауға инновациялық гранттарды беру ережелерінің талаптарымен сəйкес қажетті материалдар мен (немесе) құжаттар _____ парақта қоса беріледі Осы өтінім сұрақтары бойынша корреспон-денцияны жүргізу үшін электрондық поштаның мекен-жайы:Ескерту: Заңды тұлғалар үшін ұйым бланкісінде жасалады. Өтінімге бірінші басшы не-месе өзге уəкілетті тұлға қол қояды. Басшы ауысқан кезде немесе байланыс мəліметтері (пошталық мекен-жайы, электрондық мекен-жайы немесе телефоны) өзгерген кезде, Ұлттық институтқа ескерту қажет.

Өтінім берушінің атынан қол қою өкілеті бар тұлғаның лауазымы

_____________________(Т.А.Ə.)_____________________(қолы)

Материалдар жəне (немесе) құжаттарды алу туралы белгі (Ұлттық институтпен толтыры-лады)Алынған күні: «_____» ________________ 20 __ жылӨтінімнің тіркеу нөмірі №_____Тіркеуші _____________________( Т.А.Ə.)

_____________________ (қолы)

Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің өзгертулер мен толықтырулар енгізілетін кейбір бұйрықтарының тізбесіне 3-қосымша

Технологияларды коммерцияландыруға инновациялық гранттар беру қағидаларына 6-1-қосымша

ҮлгіТехнологияларды коммерцияландыру стратегиясы

(Қызметтік пайдалану үшін)Тіркеу күні: Өтінім нөмірі:

«__»_______20__жыл №_____________

1. Өтінім берушінің қысқаша сипаттамасы 1) Жеке тұлғаның Т.А.Ə. немесе заңды тұлғаның атауы;2) Ұйымдық-құқықтық нысаны, жеке кəсіпкер ретінде тіркелген жеке тұлғаның немесе заңды

тұлғаның мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) күні;3) Ұйым басшысы;4) Жеке немесе заңды тұлғаның мекен-жайы, телефоны, факс, электрондық поштасы;5) Жеке немесе заңды тұлға қызметінің негізгі бағыттарының қысқаша сипаттамасы; 6) Негізгі өндірістік көрсеткіштер; 7) Саладағы жұмыс тəжірибесі; 8) Компанияның ағымдағы ұйымдық жағдайы, кадрларға қатысты жағдайы, клиенттері

жəне жеткізушілерімен қарым-қатынастары; 9) Соңғы есептік кезең үшін кəсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметі туралы

қысқаша есеп.2. Жобаның қысқаша сипаттамасы1. Жобаның атауы.2. Жобаның мəні. 3. Жобаны бастау үшін алғышарттар.4. Жоба командасы.5. Жобаны іске асыру орны (облысы, ауданы).6. Шығарылуға болжалды өнім.7. Жоба тиімділігі (NPV, IRR, DPP, PI).8. Жобаның ағымдағы жағдайы (дəлелдейтін құжаттарды қосу қажет).9. Жоба бойынша іске асырудың ерекше талаптары мен шектеулер: лицензияның (егер

қызмет түрі лицензияланатын болса), патенттердің, рұқсаттамалардың бар болуы, экспорттық жəне импорттық квоталардың бар болуы, өткізу нарықтары мен шикізат бойынша, су-энергиямен жабдықтау, көлік, байланыс, қалдықтарды кəдеге жарату мүмкіндіктері, шетелдік жұмыс күшіне деген қажеттіліктер бойынша шектеулер мен ұсынымдар, технологиялық про-цестер бойынша экологиялық тазалығына талаптар мен басқалары.

10. Жобаны іске асыру құны, қаржыландыру көздері:1) меншік қаражаттары;2) инновациялық грант;3) қарыз қаражаттары (несиелер немесе шаруашылық етуші субъектілердің тартылған

қаражаттары).11. Жобаны іске асыру мерзімі – инновациялық грантты беру келісім-шартына қол қойылған

кезеңінен бастап ______ ай.12. Шығындар сметасы:

Жұмыстарды орындауға шығыдар

Шығындар сомасы (тең ге)

Жұмыс кезеңдері

Бағаны белгілеу бойынша түсініктеме

Қаржы-ландыру

көзі

Есептеулерде қоланылатын дерек көздері

Шығындар – Барлығ ы:соның ішінде баптар бойынша

Анықтама: қаржыландырудың басқа көздері есебінен шығындар Барлығы:соның ішінде:меншікті қаражаттар басқалары (қандай екенін көрсету қажет)

Ескерту: Шығындардың əр бабы бойынша өтінім беруші есептеулерде қолданылған де-ректер көздерін, баға белгілеудің түсініктемесін көрсетеді.

13. Жобаны іске асырудың күнтізбелік жоспары:

№ Келісім-шарт бойынша жұмыстардың жəне олдардың негізгі кезеңдерінің атауы

Жұмыстарды атқару мерзімі

(айлар)

Кезеңнің есептік бағасы (теңге)

Есептілік формасы мен түрі

1 2 3 4 5

Ескерту: Күнтізбелік жоспар жобасында жобаны іске асырудың 3-тен көп емес кезеңі көрсетіледі.

3. Маркетингтік бөлім1. Өнім сипаттамасы:1) Шығарылуға болжалды өнім атауы;

Тауарлардың (қызметтердің) атауы

Өндіріс көлемі құндық шамада (теңге)

Өндіріс көлемі заттай шамада

1.2.

2) Функционалдық міндеті мен пайдалану облысы;3) Өнімнің негізгі техникалық, эстетикалық жəне басқа сипаттамалары;4) Өнім технологиялылығының көрсетікштері (пайдалану жəне басқа касиеттер);5) Мемлекеттік стандарттар мен нормативтеріне сəйкес келуі;6) Құндық сипаттамасы (өнім бірлігіне – өзіндік құны, көтерме бағасы, бөлшек сауда бағасы);7) Патенттік-лицензиялық қорғалуы, авторлық құқықтары, тауарлық белгі мен зияткерлік

меншіктің басқа объектілері туралы мəліметтер.2. Өткізу нарықтарының сипаттамасы (экспорттық немесе ішкі):1) Нарықтың берілген сегментінде жұмыс істейтін негізгі компаниялардың сипаттамасы;2) Бəсекелес компаниялармен ұсынылатын өнімнің сипаттамасы;3) Нарықтың сипатты белгілері, оның жан-жақты саралануы (территориялық,

демографиялық жəне басқалары), нарық тауашасын бөлу;4) Нарықтық мөлшерлік сипаттамалары (заттай жəне ақшалай шамадағы жыл көлемі,

сұранымның өсуге/төмендеуге беталысы);5) Компания өнімі орнын алуға қабілеті бар. нарықтың əлеуетті үлесін негіздеу;6) Екінші дəрежелі нарықтар (территориялық, мезгілдік жəне басқа қасиеттері бойынша

жəне басқаларымен негізгі нарықпен байланысты);7) Зерттелетін нарықтағы негізгі беталыстар, күтілетін өзгерістер;8) Əлеуетті тұтынушылармен келіскендіктің бар болуы мен өнімді сатып алу дайындығын

дəлелдейтін құжаттардың болуы (ниет хаттамалары, жеткізу бойынша алдын ала шарттар, жеткізу келісім-шарттары);

9) Нормативтік-құқықтық өрісі, нормативтік құжаттардың бар болуы, ерекше талаптардың бар болуы, оларды қанағаттандыру тəсілдері, оған байланысты шығындар жəне уақытша шығыстар. Осы нарықты нормативтік-құқықтық реттеуді өзгертуді болжау;

10) Осы нарықта өнімді табысты түрде өткізуге елеулі əсер етуді қамтамасыз ететін факторлардың бар болуы (баға саясаты, техникалық сипаттамалары бойынша өнімнің артықшылығы, өнімнің ерекше қасиеттері, географиялық жəне өзге ерекшеліктері).

3. Ұқсас өнімдер алдындағы өнімнің артықшылықтары (бəсекеге қабілеттіліктің интеграл-ды индексін есептеу қажет).

Параметрлері Өлшем бірлігі

Мінсіз өнім үшін мəндер

Жоба өнімінің мəні

1 бəсеке-лестің өнім

мəні

2 бəсекелестің өнім мəні

1 2 3 4 5 6Техникалық/тұтынушылық сипаттамалар1-параметр аналогтар

арасында үздік көрсеткіш

жоспарлы мəндер

Іс іс жүзіндегі мəндер

іс жүзіндегі мəндер

2-параметр ... ... ... ...

3-параметр ... ... ... ...... ... ... ... ...Экономикалық сипаттамаларБағасы минималды

бағажоспарлы мəндер

іс жүзіндегі мəндер

іс жүзіндегі мəндер

4. Портердің бес күшін талдау.5. Стратегияны жүзеге асыру бюджетін негіздеуді қоса алғанда, маркетингтік стратегия.

4. Техникалық бөлім1. Жоба технологиясының жəне технологиялық процестің қысқаша суреттемесі (өндірістік

қуаттылық, қажетті өндірістік персонал, соның ішінде импорт, техникалық регламент, хроно-метраж, материалдық баланс пен басқалар).

2. Технологиялық шешімнің таңдалуын негіздеу.3. Жобаның орналасуы мен көлемін (масштабын) таңдауды негіздеу (жеткізушілер мен

нарықтар үшін орналасу ыңғайлылығы);4. Ілеспе инфрақұрылым мен көлік мүмкіндіктері;5. Ғимараттарды пайдалану мүмкіндіктері мен бар ғимараттарды қайта құру;6. Жоба бойынша тауарларды (қызметтерді) өндіру көлемін анықтайтын факторлар.7. Техникалық жəне құндық сипаттамалары бойынша баламалы шешімдерді салыстырмалы

талдау (ұқсас тауарлармен салыстырғандағы өндіру үшін болжалды тауарлардың, қызметтердің техникалық деңгейі мен құны, қаржыландыру көздеріне сілтемелер):

Көрсетікштер атауы Көрсетікштердің мəні

Ұсынылатын үлгі №1 аналог №2 аналог 12

8. Ресурстармен қамтамасыз ету1) Шикізат пен материалдар:қолданылатын шикізат пен материалдар түрлерінің тізімі;көлік шығындарының, салық міндеттемелері мен кеден салықтарын есепке алғандағы

бағалардың қол жетімілігі мен деңгейі;шикізат пен материалдарды жеткізушілердің қажеттілігін жəне таңдалуын негіздеу.2) Құрал-жабдықтар мен жиынтықтаушы бұйымдар:қажетті құрал-жабдықтар мен жиынтықтаушы бұйымдардың тізімі мен оларға негізгі

техникалық сипаттамалар;əлемдік жəне жергілікті нарықтағы құрал-жабдық пен технологияның жаңалығы;көлік шығындары, салық міндеттемелері, кеден салықтары, монтаж жəне іске қосу

мен жөндеу жұмыстарын есепке алғандағы құрал-жабдықтардың жəне жиынтықтаушы бұйымдардың құны;

құрал-жабдықтар жəне жиынтықтаушы бұйымдар жеткізушілерін таңдау қажеттілігін негіздеу;

жөндеу базасының бар болуы мен қосалқы бөлшектер мен шығыс материалдарымен қамтамасыз ету.

3) Үшінші тұлғалармен орындалатын жұмыстар мен қызметтер: сатып алынатын жұмыстар мен қызметтердің тізімі;сатып алынатын жұмыстар мен қызметтердің құны;жұмыстар мен қызметтер жеткізушілерінің қажеттілігі мен таңдалуын негіздеу.4) Үстеме шығындар:үстеме шығындардың тізімі;үстеме шығындардың құны;жеткізушілердің қажеттілігі пен таңдалуын негіздеу.5) Өндірістік персонал:қажетті біліктілігі бар кадрлардың болуы ;қажетті біліктілігі бар мамандар нарығын талдау. Қажетті біліктілігі бар персоналмен

қамтамасыз ету көзі мен құнын сипаттау.5. Ұйымдық бөлім

1. Ұйымдық құрылымы мен компанияның менеджмент жүйесі.2. Жобаны іске асыру процесінде жоба командасының мүшелері арасында міндеттемелері

мен жауапкершілігін бөлу;3. Жобаны іске асырудың ұйымдық жоспары (жоспар-график)

6. Қаржылық бөлім1. Жобаны қаржыландырудың мөлшері мен құрылымы:1) Көздері мен компоненттері бойынша қаржыландыру құрылымы:меншікті қаражаттар;инновациялық грант;қарыз қаражаттары.2) Жобаның қаржылық моделі:өндірістік бағдарлама;іске асыру көлемін ақашалай шамамен болжау;өнімнің өзіндік құны мен өткізу шығындарын есептеу;табыстар мен шығындардың болжалдық есебі;ақша қаражаттарының қозғалысы туралы болжалды есеп;жобаның зиянсыздық нүктесін болжау.3) Қаржылық-экономикалық көрсеткіштер:жобаның өмірлік цикліне таза дисконтталған табыс (NPV);жобаның өмірлік цикліне табыстылықтың ішкі нормасы (IRR);жобаның өтелімділік мерзімі (қарапайым жəне дисконтталған);

жоба өмірінің əр жылы үшін табыстың қарапайым нормасы (рентабелдік);төленетін салықтар, кеден салықтары мен бюджетке түрлер бойынша төлемдер.

7. Экологиялық бөлім1. Жоба технологиясының қоршаған ортаға əсер етуі бойынша стандарттар мен норма-

тивтерге сəйкестігі.8. Əлеуметтік-экономикалық бөлім

1. Ел экономикасының қажеттіліктеріне жобаның сəйкес келуі (мемлекеттік бағдарламаларға немесе басқа құжаттарға):

2. Өндірістік тауарлар жəне халық тұтынатын өндірістік емес тауарлардың шығарылуын арттыру;

3. Импорттың орнын басу (импорттың орнын басудың көлемі мен құны);4. Экспортты арттыру(экспорт құны мен көлемі);5. Жаңа жұмыс орындарын құру;

9. Тəуекелді талдау1. Тəуекелді бағалауда қолданылатын əдістеменің сипаттамасы.2. Тəуекелді сəйкестендіру, соның ішінде:1) Жоба өмірінің жоспарланатын кезеңдерінде;2) Тəуекел түрлері (қаржылық, техникалық, заң, коммерциялық, ұйымдық); 3) Салдарлар сипаты (жол берілетін, қиын, апатты);4) Есеп жүргізу сипаты бойынша (ішкі, сыртқы).3. Əсер ету дəрежесі мен пайда болу ықтималдылығы бойынша тəуекелдерді сəйкестендіру

(«сезімталдықты талдау» əдісін пайдалану) жəне тəуекелдер картасын қалыптастыру.4. Тəуекелдің алдын алу шаралары (оларды іске асыру құнын көрсету қажет).

Бизнес-жоспар көрнекі құралдарды қамтиды (сұлбалар, сызбалар, эскиздер жəне басқалар).

Ұйым басшысы_______________ ___________________________ (қолы) (Т.А.Ə.)

М.О. (бар болған жағдайда)

Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің өзгертулер мен толықтырулар енгізілетін кейбір бұйрықтарының тізбесіне 4-қосымша

Жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарды технологиялық дамытуға инновациялық гранттар беру қағидаларына 1-қосымша

Сараптаманы жүргізу рəсіміне қойылатын талаптар

1. Жобаның сараптамасын өткізу ұлттық институттың сарапшыларымен іске асырылады, қажет болған жағдайда ұлттық институттың негізділігімен сараптаманы өткізу үшін отандық жəне (немесе) шетелдік жеке жəне (немесе) заңды тұлғалары тартылады.

Сарапшылар жоба сараптамасын мынадай бағыттар бойынша өткізеді:1) технологиялық сараптама жобаның тектестермен салыстырғандағы артықшылықтарын

анықтау, іске асырылуын белғілеу жəне технолоғиялық орындылығын анықтау мақсатында жүргізіледі;

2) қаржылық-экономикалық сараптама нарықты, жобаның экономикалық мақсаттылығын, бəсекеге қабілеттілік критерийлерін, маркетингтік стратегияны бағалу, жұмыстарды мəлемделген мерзімге, көлемғе жəне жұмыстың мазмұны мен қаржыландыруға сұралатын сомаға бөлу мақсатында жүргізіледі;

3) құқықтық сараптама ұсынылған құжаттар мазмұнын қолданыстағы заңнамаға сəйкес келу пəніне жан-жақты құқықтық талдау мақсатында жүргізіледі.

2. Ұлттық институт Қазақстан Республикасы Ұлттық кəсіпкерлер палатасының, салалық қауымдастықтардың ұсынымдары негізінде, оның ішінде сыртқы отандық жəне шетелдік са-рапшылар мен сараптамалық ұйымдардың тізбесін жасайды.

3. Өтінімдерді сараптамадан жүргізу үшін сарапшыларды тарту кезінде ұлттық институт əр сарапшымен сарапшылық қызметтер көрсету туралы шарт жасасады, оның нысаны ұлттық институттың актілерімен реттеледі.

4. Сараптама жүргізу тəртібі мен бағалау парағының нысаны ұлттық институттың актілерімен регламенттеледі.

Сараптама жүргізу мен нысаны бағалау парағы актілеріне тəртібі ұлттық институттың актілерімен реттеледі.

5. Өтінімді дайындауға тікелей қатысқан, сондай-ақ өтініш берушімен үлестес сарапшыларға өтінімді бағалауға жол берілмейді.

Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің өзгертулер мен толықтырулар енгізілетін кейбір бұйрықтарының тізбесіне 5-қосымша

Жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарды технологиялық дамытуға инновациялық грант-тар беру қағидаларына 2-қосымша

Үлгі

(Қызметтік пайдалану үшін)Тіркеу күні: Өтінім нөмірі:

«__»_______20__жыл №_____________

Жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарды технологиялық дамытуға инновациялық грантты алу үшін өтініш

Заңды тұлғаның атауы Осы өтінішті Жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарды технологиялық дамытуға инновациялық грантты алу үшін қажетті құжаттар топтамасымен жолдайды Жобаның атауы:Жоба инновациялық грантты берудің басымды бағытына сəйкес келеді (бір ғана басымды бағытты көрсету керек):Минералды жəне көмірсутекті шикізатты іздеу, өндіру, тасымалдау жəне қайта өңдеудің прогрессивтік технологияларыТаулы-металлургиялық кешеннің прогрессивтік технологиялары

Агроөнеркəсіптік кешеніндегі, тамақ өнеркəсібі мен агрохимиядағы прогрессивтік технологияларФармацевтикалық саладағы, медициналық өнеркəсіптегі, биотехнологиядағы, биоинженериядағы, гендік инженериядағы прогрессивтік технологияларХимия мен мұнай химиясындағы прогрессивтік технологиялар

Жаңа материалдарды қоса алғанда, машина жасаудағы прогрессивтік техноло-гияларБаламалы энергетика, жаңартылатын энергия көздері

Энерготиімділік технологиялары

Инфокоммуникациялық технологиялар

Жеңіл өнеркəсіптегі прогрессивтік технологиялар

Жиһаз жəне ағаш өңдеу өнеркəсібіндегі прогрессивтік технологиялар

Жаңа материалдарды пайдалануды қоса алғанда, құрылыстағы прогрессивтік технологияларБуып-тию өнеркəсібіндегі прогрессивтік технологиялар

Робот техникасы

Нано жəна ғарыш технологиялары

Энергетика

Инновациялық гранттың сұралатын теңгемен көрсетілген сомасы (цифр арқылы жəне жазбаша):Жобаның теңгемен көрсетілген толық құны (цифр арқылы жəне жазбаша):

Өтінім беруші туралы ақпаратҰйым атауы:Құрылу күні:Тіркеу мəліметтері:Өтінім берушінің заңды мекен-жайы (индекс, облыс, аудан,елді мекен, көше, үй, пəтер)Өтінім берушінің нақты мекен-жайы (индекс, облыс, аудан, елді мекен, көше, үй, пəтер)Банк деректемелері, есеп айырысу шоты, валюттік шот, банктік жеке код:Алынған жəне өтелмеген теңгелік жəне валюталық кредиттер:Телефон Жұмыс ҰялыЭлектрондық поштаРесми сайт Кəсіпорын көлемі

Шағын (100 жұмыскерге дейін жəне жылдық жиынтық та-бысы 300 мың АЕК көп емес) Орта (100 ден 250-ге дейін жұмыскер жəне жылдық жиынтық табысы 300 мыңнан 3 миллионға дейін АЕК көп емес)

Ірі (250 жұмыскерден көп жəне/немесе жылдық жиынтық табысы 3 миллионнан АЕК көп емес )

Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуішіне сəйкес қызмет түрі (4 таңбалы): _____________

Жұмыскерлердің нақты саны, соның ішінде:Инженерлік-техникалық жұмыскерлерƏкімшілік-басқарушылық персонал БасқаларыҚұрылтайшылар(қатысу үлесін көрсетумен (бар болған жағдайда):

Бірінші басшы туралы ақпарат:Аты-жөніБілімі/Ғылыми дəрежесі/беру жылыЖынысы: ер əйел

Телефон Жұмыс ҰялыЭлектрондық поштаның ме-кенжайыЛауазымыБайланыс мекен-жайы

Байланыс тұлғасы:Аты-жөніТелефон Жұмыс ҰялыЭлектрондық пошта мекен-жайыЛауазымыБайланыс мекен-жайы

Жоба туралы қысқаша ақпаратЖоба мақсаты:

Жоба міндеттері:

Жобаны іске асыру орны

Жобаны іске асыру мерзімі

Өткізу нарығы(ел, аймақ)Жобаның дайындық дəрежесі

Берілген жоба басқа көздерден қаржыландырылды:

Иə Жоқ Қаржыландырылса, қандай көлемде, бағдарлама атауы, жоба атауы мен алынған қаржыландырудың сомасы Жоба командасының құрамы:

№Аты-жөніЖобадағы қызметі Негізгі жұмыстағы қызметіЖобаға қатысуы (%) Инновациялық гранттар туралы қандай ақпарат көздерінен білдіңіз?

ҚР Инвестициялар жəне даму министрлігінің сайты«ТДҰА» АҚ сайты«ТДҰА» АҚ жіберілімі«ТДҰА» АҚ семинарлары, конференцияларытеледидар əлеуметтік желілергазеттер, журналдар

басқасы _____________________________________

Өзге тұлғаларды тарту арқылы ұлттық институтпен сараптамалық бағалауды өткізген кезде берілген өтінім бойынша құжаттарды, материалдар мен ақпаратты, соның ішінде құпия мəліметтерді пайдалануға, сонымен қатар заңды тұлға туралы, барлық көздердегі кредиторлық берешектің бар болуы (болмауы) туралы мəліметтерді жинауға өз келісімімді беремін. Осымен берілген материалдар мен ақпараттың, соның ішінде бастапқы деректердің, есептеулердің, негіздеулердің дұрыстылығын растаймын жəне күмəнді деректердің берілу фактісі анықталған кезде, өтінімнің қарастыруға қабылданбайтыны туралы ескертілдім. Осы өтініммен қоса берілген материалдар, ақпарат, техникалық-технологиялық шешімдер мен ілеспе құжаттаманың қолдану мен таратуға ешқандай шектеулері жоқ екенін, сондай-ақ Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпияны құрайтын мəліметтерін қамтымайтынын растаймын. Ұлттық институтқа өтінімді берген кезде, банкрот кезеңіндегі немесе дəрменсіздік нəтижесінде жойылған, мүлігіне тыйым салынған заңды тұлғалардың меншік иесі неме-се басшысы болып табылатын немесе болған меншім иесі жəне бірінші басшысы, заңды тұлға болмайтынымызды растаймыз.Қазақстан Республикасының Инвестициялар жəне даму министрінің 20 ___ жылғы «__»_________№ ______ бұйрығымен бекітілген Жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарды технологиялық дамытуға инновациялық гранттарды беру ережелерімен таныстым.Инновациялық гранттарды беру шарттары мен Ұлттық институттың ішкі процедуралары-мен өз келісімімді растаймын. Жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарды технологиялық дамытуға инновациялық гранттар-ды беру ережелерінің талаптарымен сəйкес қажетті материалдар мен (немесе) құжаттар _____ парақта қоса беріледі Осы өтінім сұрақтары бойынша корре-спонденцияны жүргізу үшін электрондық поштаның мекен-жайы:Ескерту: Заңды тұлғалар үшін ұйым бланкісінде жасалады. Өтінімге бірінші басшы не-месе өзге уəкілетті тұлға қол қояды. Басшы ауысқан кезде немесе байланыс мəліметтері (пошталық мекен-жайы, электрондық мекен-жайы немесе телефоны) өзгерген кезде, Ұлттық институтқа ескерту қажет.Өтінім берушінің атынан қол қою өкілеті бар тұлғаның лауазымы

____________________(Т.А.Ə.)____________________(қолы)

Материалдар жəне (немесе) құжаттарды алу туралы белгі (Ұлттық институтпен толтырылады)

Алынған күні: 20 __ жылғы «___» _____________ Өтінімнің тіркеу нөмірі №_____Тіркеуші _____________________( Т.А.Ə.

_____________________(қолы)

Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің өзгертулер мен толықтырулар енгізілетін кейбір бұйрықтарының тізбесіне 6-қосымша

Жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарды технологиялық дамытуға инновациялық грант-тар беру қағидаларына 2-1-қосымша

ҮлгіҚұрылым бойынша бизнес-жоспар

(Қызметтік пайдалану үшін)Тіркеу күні: Өтінім нөмірі:

«__»_______20__жыл №_____________

1. Өтінім берушінің қысқаша сипаттамасы 1. Заңды тұлғаның атауы;2. Ұйымдық-құқықтық формасы, заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) күні;3. Ұйым басшысы;4. Заңды тұлғаның мекен-жайы, телефоны, факс, электрондық поштасы;5. Заңды тұлға қызметінің негізгі бағыттарының қысқаша сипаттамасы; 6. Саладағы жұмыс тəжірибесі; 7. Компанияның ағымдағы ұйымдық жағдайы, кадрларға қатысты жағдайы, клиенттері жəне

жеткізушілерімен қарым-қатынастары; 8. Соңғы есептік кезең үшін кəсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметі туралы қыс-

қаша есеп.2. Жобаның қысқаша сипаттамасы

1. Жобаның атауы.2. Жобаның мəні. 3. Жобаны бастау үшін алғышарттар.4. Жоба командасы.5. Жобаны іске асыру орны (облысы, ауданы).6. Шығарылуға болжалды өнім.7. Жоба тиімділігі (NPV, IRR, DPP, PI).8. Өнімді дамыту кезеңін қосқандағы, жобаның ағымдағы жағдайы (дəлелдейтін құжаттарды

қосу қажет).9. Жоба бойынша іске асырудың ерекше талаптары мен шектеулер: лицензияның (егер

қызмет түрі лицензияланатын болса), патенттердің, рұқсаттамалардың бар болуы, экспорттық жəне импорттық квоталардың бар болуы, өткізу нарықтары мен шикізат бойынша, су-энергиямен жабдықтау, көлік, байланыс, қалдықтарды кəдеге жарату мүмкіндіктері, шетелдік жұмыс күшіне деген қажеттіліктер бойынша шектеулер мен ұсынымдар, технологиялық про-цестер бойынша экологиялық тазалығына талаптар.

10. Жобаны іске асыру құны, қаржыландыру көздері:1) меншікті қаражаттар;2) инновациялық грант;3) қарыз қаражаттары (несиелер немесе шаруашылық етуші субъектілердің тартылған

қаражаттары).11. Жобаны іске асыру мерзімі – инновациялық грантты беру шартқа қол қою кезеңінен

бастап ______ ай.12. Шығындар сметасы:

Жұмыстарды орындау үшін шығы дар

Шығын-дар со-масы

(теңге)

Жұмыс кезеңдері

Бағаны белгілеу бойынша түсініктеме

Қаржы-ландыру көзі

Есептеулерде қоланылатын дерек көздері

Шығындар – Барлығы:соның ішінде баптар бойынша

Анықтама: қаржыландырудың басқа көздері есебінен шығындар Барлығы:соның ішінде:меншікті қаражаттар басқалары (көрсету қажет)

Ескерту: Шығындардың əр бабы бойынша өтінім беруші есептеулерде қолданылған де-ректер көздерін, баға белгілеудің түсініктемесін көрсетеді.

13. Жобаны іске асырудың күнтізбелік жоспары:

№ Шарт бойынша жұмыстардың жəне олардың негізгі кезеңдерінің атауы

Жұмыстарды атқару мерзімі

(айлар)

Кезеңнің есептік бағасы

(теңге)

Есептілік нысаны мен түрі

1 2 3 4 5

Ескерту: Күнтізбелік жоспар жобасында жобаны іске асырудың 3-тен көп емес кезеңі көрсетіледі.

3. Маркетингтік бөлім1. Өнім сипаттамасы:1) Шығарылуға болжалды өнім атауы;

Тауарлардың (қызметтердің) атауы

Өндіріс көлемі құндық шамада (теңге)

Өндіріс көлемі заттай шамада

1.2.

2) Функционалдық міндеті мен пайдалану облысы;3) Өнімнің негізгі техникалық, эстетикалық жəне басқа сипаттамалары;4) Өнім технологиялылығының көрсетікштері (пайдалану қасиеттері жəне басқа қасиеттер);5) Мемлекеттік стандарттар мен нормативтеріне сəйкес келуі;6) Құндық сипаттамасы (өнім бірлігіне – өзіндік құны, көтерме бағасы, бөлшек сауда бағасы);7) Патенттік-лицензиялық қорғалуы, авторлық құқықтары, тауарлық белгі мен зияткерлік

меншіктің басқа объектілері туралы мəліметтер.2. Өткізу нарықтарының сипаттамасы (экспорттық немесе ішкі):1) Нарықтың берілген сегментінде жұмыс істейтін негізгі компаниялардың сипаттамасы;2) Бəсекелес компаниялармен ұсынылатын өнімнің сипаттамасы;3) Нарықтың сипатты белгілері, оның жан-жақты саралануы (территориялық,

демографиялық жəне басқалары), нарық тауашасын бөлу;4) Нарықтың мөлшерлік сипаттамалары (заттай жəне ақшалай шамадағы жыл көлемі,

сұранымның өсуге/төмендеуге беталысы);5) Компания өнімі орнын баса алу қабілеті бар, нарықтың əлеуетті үлесін негіздеу;6) Екінші дəрежелі нарықтар (территориялық, мезгілдік жəне басқа қасиеттері бойынша

жəне басқаларымен негізгі нарықпен байланысты);7) Зерттелетін нарықтағы негізгі беталыстар, күтілетін өзгерістер;8) Əлеуетті тұтынушылармен келіскендіктің бар болуы мен өнімді сатып алу дайындығын

дəлелдейтін құжаттардың болуы болуы (ниет хаттамалары, жеткізу бойынша алдын ала шарттар, жеткізу келісім-шарттары);

9) Нормативтік-құқықтық өрісі, нормативтік құжаттардың бар болуы, ерекше талаптардың бар болуы, оларды қанағаттандыру тəсілдері, оған байланысты шығындар жəне уақытша шығыстар. Осы нарықты нормативтік-құқықтық реттеуді өзгертуді болжау;

10) Осы нарықта өнімді табысты түрде өткізуге елеулі əсер етумен қамтамасыз ету факторларының бар болуы (баға саясаты, техникалық сипаттамалары бойынша өнімнің артықшылығы, өнімнің ерекше қасиеттері, географиялық жəне өзге ерекшеліктері).

3. Ұқсас өнімдер алдындағы өнімнің артықшылықтары (бəсекеге қабілеттіліктің интеграл-ды индексін есептеу қажет).

Параметрлері Өлшем бірлігі

Мінсіз өнім үшін мəндер

Жоба өнімінің мəні

1 бəсеке-лестің

өнім мəні

2 бəсекелестің өнім мəні

1 2 3 4 5 6Техникалық/тұтынушылық сипаттамалар

1-параметр аналогтар арасында үздік

көрсеткіш

жоспарлы мəндер

Іс іс жүзіндегімəндер

іс жүзіндегі мəндер

2-параметр ... ... ... ...

3-параметр ... ... ... ...... ... ... ... ...

Экономикалық сипаттамаларБағасы минималды

бағажоспарлы мəндер

іс жүзіндегі мəндер іс жүзіндегі мəндер

4. Портердің бес күшін талдау.5. Стратегияны іске асыру бюджетін негіздеуді қоса алғанда, маркетингтік стратегия.

4. Техникалық бөлім1. Жоба технологиясының қысқаша суреттемесі (өндірістік қуаты, қажетті өндірістік пер-

сонал, соның ішінде импорт, техникалық регламент, хронометраж, материалдық баланс пен басқалар)

2. Технологиялық шешімнің таңдалуын негіздеу:3. Жобаның орналасуы мен көлемін (масштабын) таңдауды негіздеу (жеткізушілер мен

нарықтар үшін орналасу ыңғайлылығы);4. Ілеспе инфрақұрылым мен көлік мүмкіндіктері;5. Ғимараттарды пайдалану мүмкіндіктері мен бар ғимараттарды қайта құру;6. Жоба бойынша тауарларды (қызметтерді) өндіру көлемін анықтайтын факторлар.7. Техникалық жəне құндық сипаттамалары бойынша баламалы шешімдерді салыстырмалы

талдау (ұқсас тауарлармен салыстырғандағы өндіру үшін болжалды тауарлардың, қызметтердің техникалық деңгейі мен құны, қаржыландыру көздеріне сілтемелер):

Көрсетікштер атауы Көрсетікштердің мəніҰсынылатын үлгі №1 аналог №2 аналог

12

8. Ресурстармен қамтамасыз ету1) Шикізат пен материалдар:қолданылатын шикізат пен материалдар түрлерінің тізімі;көлік шығындарының, салық міндеттемелері мен кеден салықтарын есепке алғандағы

бағалардың қол жетімілігі мен деңгейі;шикізат пен материалдарды жеткізушілердің қажеттілігін жəне таңдалуын негіздеу.2) Құрал-жабдықтар мен жиынтықтаушы бұйымдар:қажетті құрал-жабдықтар мен жиынтықтаушы бұйымдардың тізімі мен оларға негізгі

техникалық сипаттамалар;əлемдік жəне жергілікті нарықтағы құрал-жабдық пен технологияның жаңалығы;көлік шығындары, салық міндеттемелері, кеден салықтары, монтаж жəне іске қосу

мен жөндеу жұмыстарын есепке алғандағы құрал-жабдықтардың жəне жиынтықтаушы бұйымдардың құны;

құрал-жабдықтар жəне жиынтықтаушы бұйымдар жеткізушілерін таңдау қажеттілігін негіздеу;

жөндеу базасының бар болуы мен қосалқы бөлшектер мен шығыс материалдарымен қамтамасыз ету.

3) Үшінші тұлғалармен орындалатын жұмыстар мен қызметтер: сатып алынатын жұмыстар мен қызметтердің тізімі;сатып алынатын жұмыстар мен қызметтердің құны;жұмыстар мен қызметтер жеткізушілерінің қажеттілігі мен таңдалуын негіздеу.4) Үстеме шығындар:үстеме шығындардың тізімі;үстеме шығындардың құны;жеткізушілердің қажеттілігі пен таңдалуын негіздеу.5) Өндірістік персонал:қажетті біліктілігі бар кадрлардың болуы ;қажетті біліктілігі бар мамандар нарығын талдау;қажетті біліктілігі бар персоналмен қамтамасыз ету көзі мен құнын сипаттау.

6. Ұйымдық бөлім1. Ұйымдық құрылымы мен компаниядағы менеджмент жүйесі;1) Жобаны іске асыру процесінде жоба командасының мүшелері арасында міндеттемелері

мен жауапкершілігін бөлу;2) Жобаны іске асырудың ұйымдық жоспары (жоспар-график)

7. Отандық технологиялық тұжырымдамаларды дамыту бағдарламасы1. Шығарылатын өнім мен қызметтердің тұтынушылары болып табылатын кəсіпорындардың

инженерлік-техникалық персоналды оқыту мен құзіреттілігін арттырудың толық бағдарламасы:1) Концептуалдық негізді əзірлеу;2) Стратегияны əзірлеу;3) Ұйымдық құрылымды əзірлеу;4) Қосымша дағдылар мен ресурстарына ие болу.

8. Қаржылық бөлім1. Жобаны қаржыландырудың мөлшері мен құрылымы:1) Көздері мен компоненттері бойынша қаржыландыру құрылымы:меншікті қаражаттар;инновациялық грант;қарыз қаражаттары.2) Жобаның қаржылық моделі:өндірістік бағдарлама;іске асыру көлемін ақашалай шамамен болжау;өнімнің өзіндік құны мен өткізу шығындарын есептеу;табыстар мен шығындардың болжалдық есебі;ақша қаражаттарының қозғалысы туралы болжалды есеп;жобаның зиянсыздық нүктесін болжау.3) Қаржылық-экономикалық көрсеткіштер:жобаның өмірлік цикліне таза дисконтталған табыс (NPV);жобаның өмірлік цикліне табыстылықтың ішкі нормасы (IRR);жобаның өтелімділік мерзімі (қарапайым жəне дисконтталған);жоба өмірінің əр жылы үшін табыстың қарапайым нормасы (рентабелдік);төленетін салықтар, кеден салықтары мен бюджетке түрлер бойынша төлемдер.

9. Экологиялық бөлім1. Жоба технологиясының қоршаған ортаға əсер етуі бойынша стандарттар мен норма-

тивтерге сəйкестігі.10. Əлеуметтік -экономикалық бөлім

1. Ел экономикасының қажеттіліктеріне жобаның сəйкес келуі (мемлекеттік бағдарламаларға мен басқа құжаттарға):

2. Азық-түлік тауарлары жəне халық тұтынатын азық-түліктік емес тауарлардың шығарылуын арттыру;

3. Импорттың орнын басу (импорттың орнын басудың қабылданған бағдарламаларына сəйкес келуі);

4. Экспортты арттыру;5. Жаңа жұмыс орындарын құру;

11. Тəуекелді талдау1. Тəуекелді бағалауда қолданылатын əдістеменің сипаттамасы.2. Тəуекелді сəйкестендіру, соның ішінде:1) Жоба өмірінің жоспарланатын кезеңдерінде;2) Тəуекел түрлері (қаржылық, техникалық, заң, коммерциялық, ұйымдық); 3) Салдарлар сипаты (жол берілетін, қиын, апатты);4) Есеп жүргізу сипаты бойынша (ішкі, сыртқы).3. Əсер ету дəрежесі мен пайда болу ықтималдылығы бойынша тəуекелдерді сəйкестендіру

(«сезімталдықты талдау» əдісін пайдалану).4. Тəуекелдің алдын алу шаралары (оларды іске асыру құнын көрсету қажет).

Бизнес-жоспар көрнекі құралдарды қамтиды (сұлбалар, сызбалар, эскиздер жəне басқалар).

Ұйым басшысы_______________ ___________________________ (қолы) (аты-жөні)

М.О. (бар болған жағдайда)

Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің өзгертулер мен толықтырулар енгізілетін кейбір бұйрықтарының тізбесіне 7-қосымша

Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің 2015 жылғы 23 желтоқсандағы № 1225 бұйрығымен бекітілген

Салаларды технологиялық дамытуға инновациялық гранттар беру қағидалары 1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Салаларды технологиялық дамытуға инновациялық гранттар беру қағидалары (бұдан əрі – Қағидалар) 2015 жылғы 29 қазандағы Қазақстан Республикасы Кəсіпкерлік кодексінің 100-бабы 2-тармағының 17) тармақшасына сəйкес əзірленген жəне салаларды технолоғиялық дамытуға инновациялық гранттарды беру тəртібін айқындайды.

2. Осы Қағидаларда мынадай негізгі ұғымдар жəне қысқартулар пайдаланылады:1) грант алушы – осы Қағидаларға сəйкес грант алған тұлға; 2) гранттық қаржыландыру жөніндегі комиссия (бұдан əрі – комиссия) – құрамына уəкілетті

органның жəне басқа мемлекеттік жəне қоғамдық ұйымдардың жəне тиісті салалар өкілдерінен (келісім бойынша) жəне технологиялық дамыту саласындагы ұлттық даму институтының (бұдан əрі – ұлттық институт) қызметкерлері кіретін комиссия мүшелерінің саны тақ болатын, өтінімдердің сараптамасын жəне осы Қағидалармен белгіленген инновациялық гранттар беру шарттарын ескере отырып, өтініш берушілердің жобалары бойынша ұсынымдық сипатта шешім қабылдау үшін ұлттық институт шеңберінде құрылған алқалы орган;

3) жоғары технологиялар – өзінің сапалық көрсеткіштері бойынша əлемдік аналогтарға сəйкес келетін немесе олардан асып түсетін жəне əлемдік деңгейдегі еңбек өнімділігі көрсеткіштеріне қол жеткізуге мүмкіндік беретін білімдер, өндірістік жəне басқа да операция-лар, əдістер мен процестердің жүйесі;

4) жоғары технологиялы өндіріс – жоғары технологияларға негізделген жəне нарыққа өткізу үшін аяқталған жоғары технологиялық өнімді шығаратын өндіріс;

5) заманауи технология – нарықта мойындалған жəне жоғары сұранысқа ие технология;6) индустриялық-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау саласындағы уəкілетті орган

(бұдан əрі – уəкілетті орган) – индустрия жəне индустриялық-инноваңиялық даму саласындағы басшылықты, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген шегінде салааралық үйлестіруді жəне индустриялық-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдауды іске асыруға қатысуды жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;

7) инновациялық грант – инновациялық гранттар берудің басым бағыттары шеңберінде индустриялық-инновациялық қызмет субъектілерінің индустриялық-инновациялық жобаларын іске асыру үшін өтеусіз негізде берілетін бюджет қаражаттары;

8) комиссия шешімі – комиссия мүшелерінің отырысына қатысушылар дауыстары нəтижелерінің негізінде инновациялық грант беру туралы немесе оны беруден бас тарту ту-ралы ұсынымдық сипаттағы шешім туралы мəліметті қамтитын хаттама, дауыстар тең болған жағдайда комиссия төрағасы дауыс берген жоба үшін шешім қабылданды деп есептеледі;

9) лицензиялық шарт – патент иеленушi (лицензиар) басқа тарапқа (лицензиатқа) өнеркəсiптiк меншiк объектiсiн белгiлi бiр түрде уақытша пайдалану құқығын беру шарты;

10) озық технология – нарықта аз тəжірибелік қолданыстағы жəне одан əрі тарату үшін жоғары əлеуетті технология;

11) өтінім – осы Қағидалардың талаптарына сəйкес құжаттар қоса берілген өтініш; 12) өтініш беруші – Қазақстан Республикасы аумағында қызметін жүзеге асыратын осы

Қағидаларға сəйкес инновациялық грант алуға өтінішті қарастыруға ұсынған заңды тұлға; 13) технология – пайдаланылуы жаңа немесе жетілдірілген тауарларды, жұмыстарды

жəне қызметтерді алуды қамтамасыз ететін, бірыңғай өндірістік циклде жұмыс істейтін про-цесс жəне (немесе) жабдықтар кешені;

14) технологиялар трансферті – индустриялық-инновациялық қызмет субъектілерінің оларға меншік ету, иелену жəне (немесе) пайдалану құқығы Қазақстан Республикасының заңдарымен тыйым салынбаған əдістермен алынған жаңа немесе жетілдірілген технологи-яларды енгізу процесі;

15) технологиялық дамыту саласындағы ұлттық даму институты – индустриялық-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау шараларын іске асыруға жəне инновациялық даму үрдістерін үйлестіруге уəкілетті ұлттық даму институты;

16) шетелдік технологиялық əріптес – тиісті құзыреттіліктерге ие озық жəне (немесе) за-манауи технология иесі жəне (немесе)тасығышы.

3. Салаларды технологиялық дамытуға инновациялық гранттар өтінім берушілерге өнімдері мен қызметтері қолданыстағы салаларды техно логиялық дамытуға елеулі əсер ететін жəне уəкіл етті органмен анықталған басымды бағыттар шегінде жаңа жоғары технологиялық өндірістердің пайда болуына негіз жасайтын кəсіпорындарда шетелдік технологияларды сатып алу, бейімдеу мен ендіру жолымен салада технологиялық міндеттемелерді шешу үшін беріледі

4. Инновациялық гранттарды берудің ақпараттық қамтамасыз етілуін ұлттық институт жəне уəкілетті орган жүзеге асырады.

5. Осы Қағидаларға сəйкес инновациялық гранттарды беру уəкілетті орган мен ұлттық институт арасында жасасқан шарт негізінде инновациялық гранттарды беруге көзделген қаражаттарды бөлу арқылы уəкілетті органмен жүзеге асырылады.

2-тарау. Салаларды технологиялық дамытуға инновациялық гранттар беру тəртібі

6. Ұлттық институт өтінім қабылданатын мекен-жайы мен мерзімін көрсете отырып, бұқаралық ақпарат құралдарында жəне ұлттық институттың ресми интернет-ресурсын-да инновациялық гранттарды алуға өтініштерді қабылданатындығы туралы хабарлайды. Өтінімдерді қабылдау кезеңі өтінімді қабылдау басталғанға дейін, 15 (он бес) жұмыс күні ішінде уəкілетті органмен келісіледі.

7. Инновациялық гранттар беру рəсімдері мынадай кезеңдерді қамтиды: 1) Ұлттық институтпен өтінімнің қабылдануы жəне ұсынылған құжаттардың толықтығын

жəне рəсімдерін ұлттық институттың актілерімен реттелетін Қағидалар талаптарына сəйкес келуін тексеру.

Осы Қағидалар талаптарына өтінімдердің сəйкес келуін тексеру аяқталғаннан кейін, ұлттық институт өтінімде көрсетілген электрондық пошта мекен-жайына анықталған сəйкессіздіктер туралы ескерту хатын жібереді (бар болған жағдайда).

Осы Қағидалардың 20-тармақ талаптарына өтінімнің сəйкес келмеуі анықталған жағдайда, ұлттық институттан ескерту хатын алған күннен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде анықталған сəйкессіздіктерді өтінім беруші жояды.

Уəкілетті органды, Ұлттық институттың акционерін жəне Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерімен белгіленген жағдайларды қоспағанда, Ұлттық институт өтінім туралы ақпараттың инновациялық грант беру процесіне қатыстырылмаған үшінші тұлғаларға жари-яланбауын қамтамасыз етеді.

2) ұлттық институтпен өтінімдер сараптамасын өткізу.Сараптаманы жүргізу рəсіміне талаптар осы Қағидалардың 1-қосымшамында көрсетілген.Технологиялық сараптама бойынша теріс қорытынды алған өтінімдер бұдан былайғы

қаржылық-экономикалық жəне құқықтық сараптаманы жүргізбей шешім қабылдау үшін ко-миссия қарауына шығарылады;

Технологиялық сараптама бойынша теріс қорытынды алынған жағдайда, қаржылық-экономикалық жəне құқықтық сараптама жүргізілмейді.

3) сараптамалар нəтижелері мен өтінім материалдары бойынша кешенді қорытындыны жасау жəне инновациялық грантты беру немесе беруден бас тарту туралы шешім қабылдау үшін комиссия қарауына жіберу;

4) өтінімдерді комиссия отырысында қарастыру жəне инновациялық грантты беру немесе беруден бас тарту туралы шешім қабылдау;

5) Шартқа қол қою немесе инновациялық грантты беруден бас тарту туралы өтінім берушіге ескерту.

Ұлттық институт өтінім берушілерге комиссияның шешім қабылдаған күннен бастап 3 (үш) жұмыс күні мерзімінде ұлттық институтпен Келісім-шартқа қол қою қажеттігі туралы хабар-лайды немесе инновациялық грантты беруден бас тарту туралы ескерту хатын негіздеумен қоса жібереді.

Комиссия хаттамасына қол қойылған күннен бастап 20 (жиырма) жұмыс күні мерзімінде Шартқа грант алушы мен ұлттық институт қол қояды. Əр тарап үшін бір нұсқа бойынша ұлттық институттың актілерімен реттелетін нысанмен екі нұсқада келісім-шарт жасасады.

1) жəне 3) тармақшаларында көрсетілген рəсімдердің жалпы мерзімі 60 (алпыс) жұмыс күнін құрайды.

8. Өтінімдерді ашық жəне жан-жақты қарастыру жəне инноваңиялық гранттар бөлу тура-лы шешім қабылдау мақсатында ұлттық институтта комиссия құрылады. Комиссия төрағасы ұлттық институттың бірінші басшысы болып табылады.

9. Комиссияның қызметін ұйымдастыру жəне құрамы ұлттық институттың актілерімен реттеледі.

10. Жасасқан келісім-шартқа сəйкес жобаны іске асыру процесін бақылау мақсатында ұлттық институт егжей-тегжейлі бизнес-жоспарға сəйкес жобаны жүзеге асыру барысына, жобалар кезеңдеріне сəйкес жобаларды бақылауды уəкілетті органға бұдан əрі жіберу үшін инновациялық грантты беру туралы жасасқан келісім-шарт талаптарына сəйкес тұрақты бақылау жүргізеді.

11. Инновациялық грантты беру туралы жасалған шарттар бойынша жобалар мониторинғін ұлттық институттың актісімен реттеледі, ол уəкілетті органның жəне ұлттық институттың ин-тернет ресурсында орнатылады.

Жобаның мониторингі процесінде инновациялық грант қаражатын мақсатсыз пайдала-ну анықталған кезде ұлттық институт шартты бұзу жəне инновациялық гранттың қаражатын қайтару туралы cұрақты комиссия қарауына шығарады. Осы қаражат ұлттық институтпен инновациялық грант беруге жұмсалады.

12. Шарт инновациялық грант алушының ұлттық институтпен жобаны аяқтау туралы шешім қабылданған сəттен бастап нарықта жобаны жылжытуға жəрдемдесу мақсатында 5 (бес) жыл ішінде ұлттық институтқа жоба туралы ақпарат ұсынуын көздейді.

3-тарау. Салаларды технологиялық дамытуға инновациялық грант беру 13. Салаларды технологиялық дамытуға инновациялық грант келесі өлшемшарттарға

сəйкес келетін өтінім берушілерге беріледі: 1) коммерциялық қызметті жүзеге асыратын жəне мəлімденген жəне (немесе) аралық

салаларда технологиялық бизнесті жүргізу, бизнестегі жаңа ғылыми жəне техникалық білімді озық пайдаланудың 3 (үш) жылдан кем емес тəжірибесі бар

2) біліктіліктің қажетті деңгейі бар инженерлік-техникалық персоналы бар;3) өтінім берушінің жиынтық жылдық табысы соңғы 3(үш) жыл үшін жобаның толық со-

масынан кем емес болуы тиіс.14. Салаларды технологиялық дамытуға инновациялық грант мынадай шарттарда беріледі: қарастырылып отырған технологияның Қазақстан Республикасында өнеркəсіптік ендіруінің

жоқтығы;жобаның салалық бағыттылығы (технологиялық міндеттердің шешімі);отандық технологиялық құзіреттілікті дамыту бойынша əлеуеттің бар болуы. 15. Салаларды технологиялық дамытуға инновациялық грант беру аясында қаржыландыру-

дың жалпы сомасы лицензиялық келісім-шарт бойынша негізделген шығындардан 70 (жетпіс) пайызға дейін жəне (немесе) құрал-жабдықтарды сатып алу үшін негізделген шығындардан 50 (елу) пайызға дейін жəне технологиялық құзіреттерді жоғарылату бойынша негізделген шығындардан 85 (сексен бес) пайызға дейін, бірақ 500 000 000 (бес жүз миллион) теңгеден аспайтын соманы құрайды жəне мына мақсаттар үшін шығындарды өтеуге бөлінеді:

1) мəмілені сүйемелдеу бойынша кеңес беру қызметтеріне шығындар (технологиялық брокер қызметтері);

2) технологияның меншік иесінен сатып алынатын технологияның ажырамас бөлігі болып табылатын техникалық құжаттаманы жəне (немесе) құрал-жабдықтарды сатып алу;

3) инженерлік-техникалық персоналды оқыту, соның ішінде шетелдік мамандарды тарту;4) өнімің өнеркəсіптік дизайнын əзірлеу;5) технологиялық процесті сынақтан өткізу;6) өнімді сертификаттау;7) өтінім берушінің өнімдері мен қызметтерінің əлеуетті тұтынушылары болып табылатын

қызметкерлердің құзіретін жоғарылату үшін семинарлар немесе тренингтерді ұйымдастыру мен өткізу үшін шығындар;

8) өтінім берушінің өнімін тұтыну жəне (немесе) пайдалану процесінің жеке параметрлерін анықтауға қажеттілік тап болатын, өтінім берушінің өнімінің тұтынушылары (қазіргі неме-се əлеуетті) болып табылатын, сала жəне (немесе) салалардың кəсіпорындарына қызмет көрсету үшін оқыту-көрсету жəне диагностикалық жəне (немесе) талдау зертханалары жəне (немесе) орталықтарды құру жəне (немесе) ұйымдастыру үшін талдау аспаптары мен құрал-жабдықтарды сатып алу.

Технологияның меншік иесі немесе технология бойынша құқықтарды беруді жүзеге асы-ратын тұлғалар өтінім берушімен үлестес болуына жол берілмейді.

16. Жобаны іске асыруға қаражаттарды аудару үшін, комиссияның оң шешімін алған грант алушылар екінші деңгейлі банкте – Қазақстан Республикасының резидентінде жобаны іске асыруға қаражаттарды мақсатты пайдалану мақсатымен, жобаны іске асырумен байланы-сты емес шығын операцияларын грант алушымен жасау құқығынсыз депозиттеу шартымен жеке ағымдағы шот ашады.

Банктік шотты ашу туралы келісім-шартына өтінім беруші, ұлттық институт жəне екінші деңгейлі банк - Қазақстан Республикасының резиденті қол қояды.

Келісім-шартқа қол қойылғаннан кейін грант алушы 10 (он) жұмыс күні ішінде күнтізбелік жоспарға сəйкес мөлшерде жобаны қоса қаржыландыру үшін жеке ағымдағы шотқа қаражаттарды аударады. Ұлттық институт грант алушыдан қаражаттар түскеннен кейін, 5 (бес) жұмыс күні ішінде күнтізбелік жоспарға сəйкес мөлшерде жеке ағымдағы шотқа қаражаттардың аударылуын қамтамасыз етеді.

17. Салаларды технологиялық дамытуға инновациялық грант күнтізбелік жоспарға сəйкес кезең-кезеңмен қоса қаржыландыру шартымен өтінім берушілерге беріледі.

18. Грантты игеру мерзімі 36 (отыз алты) айдан аспауы тиіс. 4-тарау. Салаларды технологиялық дамытуға инновациялық

гранттар алу үшін ұсынылатын құжаттар тізбесі 19. Өтінім беруші ұлттық институтқа мынадай құжаттарды қамтитын өтінімді ұсынады:1) осы Қағидаларға 2-қосымшаға сəйкес нысан бойынша мемлекеттік жəне (немесе) орыс

тілдерінде салаларды технологиялық дамытуға инновациялық грант алуға өтініш ұсынылады; 2) беру шарттарын көрсетумен бірге технологияны беру туралы тараптардың ниетін рас-

тайтын алдын ала келі сім; 3) осы Қағидаларға 3-қосымшаға сəйкес нысан бойынша құрылым бойынша жобаның

бизнес-жоспары (сондай-ақ ағылшын тілінде, электрондық тасығышта, Mi crosoftWord ны-санында беріледі);

4) үлестес тұлғалардың тізімі;5) өтінім берушінің жарғылық құжаттарының көшірмелері;6) өтінім берушінің заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркелуін (қайта тіркелуін), өтінім беруші

филиалының (өкілділігінің) есепті тіркелуін (қайта тіркелуін) растайтын құжат;7) соңғы 3 жыл үшін қаржылық есептілік (қаржылық есептіліктің жыл сайынғы аудитін жүргізу

міндетті болып табылатын тұлғалар көрсетілген уақыт кезеңіне аудиторлық есепті де ұсынады);8) салық берешегінің, міндетті зейнетақы жарналары, міндетті кəсіби зейнетақы жарна-

лары мен əлеуметтік аударымдар бойынша берешектің жоқ (бар) болуы туралы мəліметтер;9) өтінім берушінің бірінші басшысын тағайындау туралы шешім, сондай-ақ жобаның

бірінші басшысына жəне өтінімге қоса тіркелетін өтінімге жəне (немесе) өтінімге қоса берілетін құжаттарға қол қоюға құқылы өзге де тұлғаларға сенімхат.

20. Өтінім материалдарына жоба қатысушыларының біліктілігін растайтын лицензиялар, патенттер, куəліктер, сертификаттар, дипломдар мен басқа құжаттардың көшірмелері бар болған жағдайда қоса беріледі.

21. Инновациялық грантты алуға өтінім ұлттық институтқа мемлекеттік жəне (немесе) орыс тілдерінде ұсынылады.

22. Инновациялық грант беру туралы шарт жасалған өтінім материалдары барлық жобаны іске асыру кезеңінде жарамды жəне өтініш берушіғе қайтарылмайды.

23. Ұсынудың соңғы мерзімі өткеннен кейін ұсынылған инновациялық грант алуға өтінім тіркеуге жəне қарастыруға жатқызылмай ды.

24. Инновациялық грант алуға өтінім Ұлттық институтқа екі данамен қағаз тасығышта қолма-қол жəне электрондық нысанда сканерленген, қол қойылған, нөмірленген бірыңғай файлда PDF нысанында ұсынылады немесе инновациялық гранттарға өтінімдерді электрондық қабылдау жəне сүйемелдеу жүйесі арқылы ұсынылады. Өтінімнің электрондық нұсқасының мазмұны қағаз нысанымен бірдей болуы тиіс.

25. Өтініш беруші ұсынылған құжаттардың, бастапқы деректердің, есептердің, негіздеме-лердің толықтығы мен растығын қамтамасыз етеді. Өтініш беруші ұсынған ақпаратта есепте-улерде қолданылған дерек көздері, жəне есепті жүргізу күні көрсетіледі.

Салаларды технологиялық дамытуға инновациялық гранттарды беру қағидаларына 1-қосымша

Сараптаманы жүргізу рəсіміне қойылатын талаптар

1. Жобаның сараптамасын өткізу ұлттық институттың сарапшыларымен іске асырылады, қажет болған жағдайда ұлттық институттың негізділігімен сараптаманы өткізу үшін отандық жəне (немесе) шетелдік жеке жəне (немесе) заңды тұлғалары тартылады.

Сарапшылар жоба сараптамасын мынадай бағыттар бойынша өткізеді:1) технологиялық сараптама жобаның тектестермен салыстырғандағы артықшылықтарын

анықтау, іске асырылуын белғілеу жəне технолоғиялық орындылығын анықтау мақсатында жүргізіледі;

2) қаржылық-экономикалық сараптама нарықты, жобаның экономикалық мақсаттылығын, бəсекеге қабілеттілік критерийлерін, маркетингтік стратегияны бағалу, жұмыстарды мəлем-делген мерзімге, көлемғе жəне жұмыстың мазмұны мен қаржыландыруға сұралатын сомаға бөлу мақсатында жүргізіледі;

3) құқықтық сараптама ұсынылған құжаттар мазмұнын қолданыстағы заңнамаға сəйкес келу пəніне жан-жақты құқықтық талдау мақсатында жүргізіледі.

2. Ұлттық институт Қазақстан Республикасы Ұлттық кəсіпкерлер палатасының, салалық қауымдастықтардың ұсынымдары негізінде, оның ішінде сыртқы отандық жəне шетелдік са-рапшылар мен сараптамалық ұйымдардың тізбесін жасайды.

3. Өтінімдерді сараптамадан жүргізу үшін сарапшыларды тарту кезінде ұлттық институт

(Соңы 23-бетте)

14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛ 23РЕСМИ

əр сарапшымен сарапшылық қызметтер көрсету туралы шарт жасасады, оның нысаны ұлттық институттың актілерімен реттеледі.

4. Сараптама жүргізу мен нысаны бағалау парағы актілеріне тəртібі ұлттық институттың актілерімен регламенттеледі.

5. Өтінімді дайындауға тікелей қатысқан, сондай-ақ өтініш берушімен аффилиирленген сарапшыларға өтінімді бағалауға жол берілмейді.

Салаларды технологиялық дамытуға инновациялық гранттарды беру қағидаларына 2-қосымша

Үлгі

(Қызметтік пайдалану үшін)Тіркеу күні: Өтінім нөмірі:

«__»_______20__жыл №_____________

Салаларды технологиялық дамытуға инновациялық грантты алу үшін өтініш Заңды тұлғаның атауы осы өтінішті Салаларды технологиялық дамытуға инновациялық грантты алу үшін қажетті құжаттар топтамасымен жолдайды Жобаның атауы:Жоба инновациялық грантты берудің басымды бағытына сəйкес келеді (бір ғана басымды бағытты көрсету керек):Минералды жəне көмірсутекті шикізатты іздеу, өндіру, тасымалдау жəне қайта өңдеудің прогрессивтік технологияларыТаулы-металлургиялық кешеннің прогрессивтік технологиялары

Агроөнеркəсіптік кешеніндегі, тамақ өнеркəсібі мен агрохимиядағы прогрессивтік технологияларФармацевтикалық саладағы, медициналық өнеркəсіптегі, биотехнологиядағы, биоинженериядағы, гендік инженериядағы прогрессивтік технологияларХимия мен мұнай химиясындағы прогрессивтік технологиялар

Жаңа материалдарды қоса алғанда, машина жасаудағы прогрессивтік техно-логияларБаламалы энергетика, жаңартылатын энергия көздері

Энерготиімділік технологиялары

Инфокоммуникациялық технологиялар

Жеңіл өнеркəсіптегі прогрессивтік технологиялар

Жиһаз жəне ағаш өңдеу өнеркəсібіндегі прогрессивтік технологиялар

Жаңа материалдарды пайдалануды қоса алғанда, құрылыстағы прогрессивтік технологияларБуып-тию өнеркəсібіндегі прогрессивтік технологиялар

Робот техникасы

Нано жəна ғарыш технологиялары

Энергетика

Инновациялық гранттың сұралатын теңгемен көрсетілген сомасы (цифр арқылы жəне жаз-баша):Жобаның теңгемен көрсетілген толық құны (цифр арқылы жəне жазбаша):

Өтінім беруші туралы ақпарат

Ұйым атауы:Құрылу күні:Тіркеу мəліметтері:Өтінім берушінің заңды мекенжайы (индекс, об-лыс, аудан,елді мекен, көше, үй, пəтер)Өтінім берушінің нақты мекенжайы (индекс, об-лыс, аудан, елді мекен, көше, үй, пəтер)Банк деректемелері, есеп айырысу шоты, валюттік шот, банктік жеке код:Алынған жəне өтелмеген теңгелік жəне валюталық кредиттер:Телефон Жұмыс ҰялыЭлектрондық поштаРесми сайт Кəсіпорын көлемі

Шағын (100 жұмыскерге дейін жəне жиынтық жылдық та-быс 300 мың АЕК көп емес) Орта (100 ден 250-ге дейін жұмыскерге дейін жəне жиынтық жылдық табыс 300 мыңнан 3 миллионға дейін АЕК көп емес)

Ірі (250 жұмыскерден көп жəне/немесе ЖЖТ 3 миллион АЕК көп емес )

Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуішіне сəйкес қызмет түрі (4 таңбалы): _____________

Жұмыскерлердің нақты саны, соның ішінде:Инженерлік-техникалық жұмыскерлерƏкімшілік-басқарушылық персонал БасқаларыҚұрылтайшылар(қатысу үлесін көрсетумен (бар болған жағдайда):Бірінші басшы туралы ақпарат:Т.А.Ə.Білімі/Ғылыми дəрежесі/беру жылыЖынысы: ер əйелТелефон Жұмыс ҰялыЭлектрондық поштаның мекенжайыЛауазымыБайланыс мекенжайы

Байланыс тұлғасы:Т.А.Ə.Телефон Жұмыс ҰялыЭлектрондық пошта мекен-жайыЛауазымыБайланыс мекен-жайы

Жоба туралы қысқаша ақпаратЖоба мақсаты:Жоба міндеттері:Жобаны іске асыру орныЖобаны іске асыру мерзімі Өткізу нарығы (ел, аймақ)Жобаның дайындық дəрежесі Берілген жоба басқа көздерден қаржыландырылды:

Иə Жоқ Қаржыландырылса, қандай көлемде, бағдарлама атауы, жоба атауы мен алынған қаржыландырудың сомасы Жоба командасының құрамы:№Т.А.Ə.Жобадағы қызметі Негізгі жұмыстағы қызметіЖобаға қатысуы (%) Инновациялық гранттар туралы қандай ақпарат көздерінен білдіңіз?

ҚР Инвестициялар жəне даму министрлігінің сайты«ТДҰА» АҚ сайты«ТДҰА» АҚ жіберілімі «ТДҰА» АҚ семинарлары, конференцияларытеледидарəлеуметтік желілергазеттер, журналдар

басқасы _____________________________________

Өзге тұлғаларды тарту арқылы ұлттық институтпен сараптамалық бағалауды өткізген кезде берілген өтінім бойынша құжаттарды, материалдар мен ақпаратты, соның ішінде құпия мəліметтерді пайдалануға, сонымен қатар заңды тұлға туралы, барлық көздердегі кредиторлық берешектің бар болуы (болмауы) туралы мəліметтерді жинауға өз келісімімді беремін. Осымен берілген материалдар мен ақпараттың, соның ішінде бастапқы деректердің, есептеулердің, негіздеулердің дұрыстылығын растаймын жəне күмəнді деректердің берілу фактісі анықталған кезде, өтінімнің қарастыруға қабылданбайтыны туралы ескертілдім. Осы өтініммен қоса берілген материалдар, ақпарат, техникалық-технологиялық шешімдер мен ілеспе құжаттаманың қолдану мен таратуға ешқандай шектеулері жоқ екенін, сондай-ақ Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпияны құрайтын мəліметтерін қамтымайтынын растаймын. Ұлттық институтқа өтінімді берген кезде, банкрот кезеңіндегі немесе дəрменсіздік нəтижесінде жойылған, мүлігіне тыйым салынған заңды тұлғалардың меншік иесі неме-се басшысы болып табылатын немесе болған меншім иесі жəне бірінші басшысы, заңды тұлға болмайтынымызды растаймыз.Қазақстан Республикасының Инвестициялар жəне даму министрінің 20 ___ жылғы «__»_________№ _______ бұйрығымен бекітілген Салаларды технологиялық дамытуға инновациялық гранттарды беру ережелерімен таныстым.Инновациялық гранттарды беру шарттары мен Ұлттық институттың ішкі процедуралары-мен өз келісімімді растаймын. Технологияны коммерциализациялауға инновациялық гранттарды беру ережелерінің талаптарымен сəйкес қажетті материалдар мен (немесе) құжаттар _____ парақта қоса беріледі Осы өтінім сұрақтары бойынша корре-спонденцияны жүргізу үшін электрондық поштаның мекенжайы:Ескерту: Заңды тұлғалар үшін ұйым бланкісінде жасалады. Өтінімге бірінші басшы не-месе өзге уəкілетті тұлға қол қояды. Басшы ауысқан кезде немесе байланыс мəліметтері (пошталық мекен-жайы, электрондық мекен-жайы немесе телефоны) өзгерген кезде, Ұлттық институтқа ескерту қажет.Өтінім берушінің атынан қол қою өкілеті бар тұлғаның лауазымы

_____________________( Т.А.Ə.)_____________________(қолы)

Материалдар жəне (немесе) құжаттарды алу туралы белгі (Ұлттық институтпен толтырылады)Алынған күні: 20 __ жылғы «_____» ________________ Өтінімнің тіркеу нөмірі №_____Тіркеуші _____________________( Т.А.Ə.

_____________________(қолы)

Салаларды технологиялық дамытуға инновациялық гранттарды беру қағидаларына 3-қосымша

ҮлгіҚұрылым бойынша бизнес-жоспар

(Қызметтік пайдалану үшін)Тіркеу күні: Өтінім нөмірі:

20__жылғы «__»_______ №_____________

1. Өтінім берушінің қысқаша сипаттамасы 1. Заңды тұлғанын атауы;2. Ұйымдық-құқықтық формасы, заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) күні;3. Ұйым басшысы;4. Заңды тұлғаның мекен-жайы, телефоны, факс, электрондық поштасы;5. Заңды тұлға қызметінің негізгі бағыттарының қысқаша сипаттамасы; 6. Саладағы жұмыс тəжірибесі; 7. Компанияның ағымдағы ұйымдық жағдайы, кадрларға қатысты жағдайы, клиенттері жəне

жеткізушілерімен қарым-қатынастары; 8. Соңғы есептік кезең үшін кəсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметі туралы

қысқаша есеп.2. Жобаның қысқаша сипаттамасы

1. Жобаның атауы.2. Жобаның мəні. 3. Жобаны бастау үшін алғышарттар.4. Жоба командасы.5. Жобаны іске асыру орны (облысы, ауданы).6. Шығарылуға болжалды өнім.7. Жоба тиімділігі (NPV, IRR, DPP, PI).8. Өнімді дамыту кезеңін қоса алғанда, жобаның ағымдағы жағдайы (дəлелдейтін

құжаттарды қосу қажет).9. Жоба бойынша іске асырудың ерекше талаптары мен шектеулер: лицензияның (егер

қызмет түрі лицензияланатын болса), патенттердің, рұқсаттамалардың бар болуы, экспорттық жəне импорттық квоталардың бар болуы, өткізу нарықтары мен шикізат бойынша, су-энергиямен жабдықтау, көлік, байланыс, қалдықтарды кəдеге жарату мүмкіндіктері, шетелдік жұмыс күшіне деген қажеттіліктер бойынша шектеулер мен ұсынымдар, технологиялық про-цестер бойынша экологиялық тазалығына талаптар.

10. Жобаны іске асыру құны, қаржыландыру көздері:1) меншік қаражаттары;2) инновациялық грант;3) қарыз қаражаттары (несиелер немесе шаруашылық етуші субъектілердің тартылған

қаражаттары).11. Жобаны іске асыру мерзімі – инвестицияларды іске асыру кезеңінен бастап ______ ай.12. Шығындар сметасы:

Жұмыстарды орындауға шығыдар

Шығындар сомасы (теңге)

Жұмыс кезеңдері

Бағаны белгілеу бойынша түсініктеме

Қаржы-ландыру

көзі

Есептеулерде қолданылатын дерек көздері

Шығындар – Барлығы:соның ішінде шығындар бойынша

Анықтама: қаржыландырудың басқа көздері есебінен шығындар - Барлығы:соның ішінде:меншікті қаражаттар басқалары (қандай екенін көрсету қажет)

(Соңы. Басы 22-бетте) Ескерту: Шығындардың əр бабы бойынша өтінім беруші есептеулерде қолданылған де-ректер көздерін, баға белгілеудің түсініктемесін көрсетеді.

13. Жобаны іске асырудың күнтізбелік жоспар:

№ Шарт бойынша жұмыстардың жəне олдардың негізгі кезеңтерінің атауы

Жұмыстарды атқару мерзімі (айлар)

Кезеңнің есептік бағасы (теңге)

Есептілік формасы мен түрі

1 2 3 4 5

Ескерту: Күнтізбелік жоспар жобасында жобаны іске асырудың 3-тен көп емес кезеңі көрсетіледі.

3. Маркетингтік бөлім1. Өнім сипаттамасы:1) Шығарылуға болжалды өнім атауы;

Тауарлардың (қызметтердің) атауы

Өндіріс көлемі құндық шамада (теңге)

Өндіріс көлемі заттай шамада

1.2.

2) Функционалдық міндеті мен пайдалану облысы;3) Өнімнің негізгі техникалық, эстетикалық жəне басқа сипаттамалары;4) Өнім технологиялылығының көрсетікштері;5) Мемлекеттік стандарттар мен нормативтеріне сəйкес келуі;6) Құндық сипаттамасы (өнім бірлігіне – өзіндік құны, көтерме бағасы, бөлшек сауда бағасы);7) Патенттік-лицензиялық қорғалуы, авторлық құқықтары, тауарлық белгі мен зияткерлік

меншіктің басқа объектілері туралы мəліметтер.2. Өткізу нарықтарының сипаттамасы (экспорттық немесе ішкі):1) Нарықтың берілген сегментінде жұмыс істейтін негізгі компаниялардың сипаттамасы;2) Бəсекелес компаниялармен ұсынылатын өнімнің сипаттамасы;3) Нарықтың сипатты белгілері, оның жан-жақты саралануы (территориялық,

демографиялық жəне басқалары), нарық тауашасын бөлу;4) Нарықтық мөлшерлік сипаттамалары (заттай жəне ақшалай шамадағы жыл көлемі,

сұранымның өсуге/төмендеуге беталысы);5) Компания өнімі орнын ала алатын қабілетң бар, нарықтың əлеуетті үлесін негіздеу;6) Екінші дəрежелі нарықтар (территориялық, мезгілдік жəне басқа қасиеттері бойынша

негізгі нарықпен байланысты);7) Зерттелетін нарықтағы негізгі беталыстар, күтілетін өзгерістер;8) Əлеуетті тұтынушылармен келіскендіктің бар болуы мен өнімді сатып алу дайындығын

дəлелдейтін құжаттардың болуы болуы (ниет хаттамалары, жеткізу бойынша алдын ала шарттар, жеткізу келісім-шарттары);

9) Нормативтік-құқықтық өрісі, нормативтік құжаттардың бар болуы, ерекше талаптардың бар болуы, оларды қанағаттандыру тəсілдері, оған байланысты шығындар жəне уақытша шығыстар. Осы нарықты нормативтік-құқықтық реттеуді өзгертуді болжау;

10) Осы нарықта өнімді табысты түрде өткізуге елеулі əсер етумен қамтамасыз ету факторларының бар болуы (баға саясаты, техникалық сипаттамалары бойынша өнімнің артықшылығы, өнімнің ерекше қасиеттері, географиялық жəне өзге ерекшеліктері).

3. Ұқсас өнімдер алдындағы өнімнің артықшылықтары (бəсекеге қабілеттіліктің интеграл-ды индексін есептеу қажет).

Параметрлері Өлшем бірлігі

Мінсіз өнім үшін мəндер

Жоба өнімінің мəні

1 бəсекелстің өнім мəні

2 бəсеке-лестің

өнім мəні

1 2 3 4 5 6Техникалық/тұтынушылық сипаттамалар

1-параметр аналогтар арасын-да үздік көрсеткіш

жоспарлы мəндер

Іс іс жүзіндегі мəндер

іс жүзіндегі мəндер

2-параметр ... ... ... ...

3-параметр ... ... ... ...... ... ... ... ...

Экономикалық сипаттамаларБағасы минимал-

ды бағажоспарлы мəндер

іс жүзіндегі мəндер

іс жүзіндегі мəндер

4. Портердің бес күшін талдау.5. Стратегияны іске асыру бюджетін негіздеуді қоса алғанда, маркетингтік стратегия.

4. Техникалық бөлім1. Жоба технологиясының қысқаша суреттемесі (өндірістік қуат, қажетті өндірістік персонал,

соның ішінде импорт, техникалық регламент, хронометраж, материалдық баланс пен басқалар).2. Технологиялық шешімнің таңдалуын негіздеу:3. Жобаның орналасуы мен көлемін (масштабын) таңдауды негіздеу (жеткізушілер мен

нарықтар үшін орналасу ыңғайлылығы);4. Ілеспе инфрақұрылым мен көлік мүмкіндіктері;5. Ғимараттарды пайдалану мүмкіндіктері мен бар ғимараттарды қайта құру;6. Жоба бойынша тауарларды (қызметтерді) өндіру көлемін анықтайтын факторлар.7. Техникалық жəне құндық сипаттамалары бойынша баламалы шешімдерді салыстырмалы

талдау (ұқсас тауарлармен салыстырғандағы өндіру үшін болжалды тауарлардың, қызметтердің техникалық деңгейі мен құны, қаржыландыру көздеріне сілтемелер):

Көрсетікштер атауыКөрсетікштердің мəні

Ұсынылатын үлгі №1 аналог №2 аналог

8. Ресурстармен қамтамасыз ету1) Шикізат пен материалдар:қолданылатын шикізат пен материалдар түрлерінің тізімі;көлік шығындарының, салық міндеттемелері мен кеден салықтарын есепке алғандағы

бағалардың қол жетімілігі мен деңгейі;шикізат пен материалдарды жеткізушілердің қажеттілігін жəне таңдалуын негіздеу.2) Құрал-жабдықтар мен жиынтықтаушы бұйымдар:қажетті құрал-жабдықтар мен жиынтықтаушы бұйымдардың тізімі мен оларға негізгі

техникалық сипаттамалар;əлемдік жəне жергілікті нарықтағы құрал-жабдық пен технологияның жаңалығы;көлік шығындары, салық міндеттемелері, кеден салықтары, монтаж жəне іске қосу

мен жөндеу жұмыстарын есепке алғандағы құрал-жабдықтардың жəне жиынтықтаушы бұйымдардың құны;

құрал-жабдықтар жəне жиынтықтаушы бұйымдар жеткізушілерін таңдау қажеттілігін негіздеу;

жөндеу базасының бар болуы мен қосалқы бөлшектер мен шығыс материалдарымен қамтамасыз ету.

3) Үшінші тұлғалармен орындалатын жұмыстар мен қызметтер: сатып алынатын жұмыстар мен қызметтердің тізімі;сатып алынатын жұмыстар мен қызметтердің құны;жұмыстар мен қызметтер жеткізушілерінің қажеттілігі мен таңдалуын негіздеу.4) Үстеме шығындар:үстеме шығындардың тізімі;үстеме шығындардың құны;жеткізушілердің қажеттілігі пен таңдалуын негіздеу.5) Өндірістік персонал:қажетті біліктілігі бар кадрлардың болуы ;қажетті біліктілігі бар мамандар нарығын талдау;қажетті біліктілігі бар персоналмен қамтамасыз ету көзі мен құнын сипаттау.

5. Ұйымдық бөлім1. Компаниядағы ұйымдық құрылымы мен менеджмент жүйесі;2. Жобаны іске асыру процесінде жоба командасының мүшелері арасында міндеттемелері

мен жауапкершілігін бөлу;3. Жобаны іске асырудың ұйымдық жоспары (жоспар-кесте).

6. Отандық технологиялық құзіреттіліктерді дамыту бағдарламасы1.Шығарылатын өнім мен қызметтердің тұтынушылары болып табылатын кəсіпорындардың

инженерлік-техникалық персоналды оқыту мен құзіреттілігін арттырудың толық бағдарламасы:1) Концептуалдық негізді əзірлеу;2) Стратегияны əзірлеу;3) Ұйымдық құрылымды əзірлеу;4) Қосымша дағдылар мен ресурстарына ие болу.

7. Қаржылық бөлім1. Жобаны қаржыландырудың мөлшері мен құрылымы:1) Көздері мен компоненттері бойынша қаржыландыру құрылымы:меншікті қаражаттар;инновациялық грант;қарыз қаражаттары.2) Жобаның қаржылық моделі:өндірістік бағдарлама;іске асыру көлемін ақашалай шамамен болжау;өнімнің өзіндік құны мен өткізу шығындарын есептеу;табыстар мен шығындардың болжалдық есебі;ақша қаражаттарының қозғалысы туралы болжалды есеп;жобаның зиянсыздық нүктесін болжау.3) Қаржылық-экономикалық көрсеткіштер:жобаның өмірлік цикліне таза дисконтталған табыс (NPV);жобаның өмірлік цикліне табыстылықтың ішкі нормасы (IRR);жобаның өтелімділік мерзімі (қарапайым жəне дисконтталған);жоба өмірінің əр жылы үшін табыстың қарапайым нормасы (рентабелдік);төленетін салықтар, кеден салықтары мен бюджетке түрлер бойынша төлемдер.

8.Экологиялық бөлім1. Жоба технологиясының қоршаған ортаға əсер етуі бойынша стандарттар мен норма-

тивтерге сəйкестігі.9.Əлеуметтік-экономикалық бөлім

1. Ел экономикасының қажеттіліктеріне жобаның сəйкес келуі (мемлекеттік бағдарламаларға мен басқа құжаттарға):

2. Азық-түлік тауарлары жəне халық тұтынатын азық-түліктік емес тауарлардың шығарылуын арттыру;

3. Импорттың орнын басу (импорттың орнын басудың қабылданған бағдарламаларына сəйкес келуі);

4. Экспортты арттыру;5. Жаңа жұмыс орындарын жасау;

10. Тəуекелді талдау1. Тəуекелді бағалауда қолданылатын əдістеменің сипаттамасы.2. Тəуекелді сəйкестендіру, соның ішінде:1) Жоба өмірінің жоспарланатын кезеңдері;2) Тəуекел түрлері (қаржылық, техникалық, заң, коммерциялық, ұйымдық); 3) Салдарлар сипаты (жол берілетін, қиын, апатты);4) Есеп жүргізу сипаты бойынша (ішкі, сыртқы).3. Əсер ету дəрежесі мен пайда болу ықтималдылығы бойынша тəуекелдерді сəйкестендіру

(«сезімталдықты талдау» əдісін пайдалану).4. Тəуекелдің алдын алу шаралары (оларды іске асыру құнын көрсету қажет).

Бизнес-жоспар көрнекі құралдарды қамтиды (сұлбалар, сызбалар, эскиздер жəне басқалар).

Ұйым басшысы_______________ ___________________________ (қолы) (аты-жөні)

М.О. (бар болған жағдайда)

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2017 жылғы 30 мау-сымда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №15288 болып енгізілді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА МИНИСТРЛІГІ

СТАТИСТИКА КОМИТЕТІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2016 жылғы 30 қараша №291 Астана қаласы

«Кәсіпорындар статистикасы бойынша жалпымемлекеттік статистикалық байқаулардың статистикалық нысандары

мен оларды толтыру жөніндегі нұсқаулықтарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика

министрлігінің Статистика комитеті төрағасының 2015 жылғы 6 қазандағы № 151 бұйрығына өзгерістер

енгізу туралы

«Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабы 3) жəне 8) тармақшаларына, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 24 қыркүйектегі № 1011 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық эко-номика министрлігі туралы ереженің 17-тармағының 260) тармақшасына сəйкес, бұйырамын:

1. «Кəсіпорындар статистикасы бойынша жалпымемлекеттік статистикалық байқаулардың статистикалық нысандары мен оларды толтыру жөніндегі нұсқаулықтарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті төрағасының 2015 жылғы 6 қазандағы № 151 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 12228 болып тіркелген, 2015 жылғы 20 қарашада «Əділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде жарияланған) мынадай өзгерістер енгізілсін:

1-тармақтың 1), 2), 3), 4) тармақшалары мынадай редакцияда жазылсын:1) «Жаңа кəсіпорындарға пікіртерім жүргізу» жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың

статистикалық нысаны (коды 1711105, индексі 1-НП, кезеңділігі біржолғы) осы бұйрықтың 1-қосымшасына сəйкес;

2) «Жаңа кəсіпорындарға пікіртерім жүргізу» жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық (коды 1711105, индексі 1-НП, кезеңділігі біржолғы) осы бұйрықтың 2-қосымшасына сəйкес;

3) «Экономикалық қызмет түрлері туралы есеп» жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысаны (коды 131111001, индексі 1-СР, кезеңділігі жылына бір рет) осы бұйрықтың 3-қосымшасына сəйкес;

4) «Экономикалық қызмет түрлері туралы есеп» жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық (коды 131111001, индексі 1-СР, кезеңділігі жылына бір рет) осы бұйрықтың 4-қосымшасына сəйке;»;

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Статистикалық қызметті жоспарлау басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп заңнамада белгіленген тəртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;2) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен

кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін мерзімді баспасөз басылымдарында жəне «Əділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға жіберілуін;

3) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткен күнінен бастап күнтізбелік он күн ішінде «Қазақстан Республикасы Əділет министрлігі Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорнына Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерінің эталондық бақылау банкiнде орналастыру үшін жіберілуін;

4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Статис-тикалық қызметті жоспарлау басқармасы осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің құрылымдық бөлімшелері мен аумақтық органдарына жұмыс бабында басшылыққа алу үшін жеткізсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылауды өзіме қалдырамын.5. Осы бұйрық ресми жариялауға жатады жəне 2017 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа

енгізіледі.Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі

Статистика комитетінің төрағасы Н.АЙДАПКЕЛОВ

Мемлекеттік статистика органдары Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика құпиялылығына кепілдік береді министрлігі Статистика комитеті Конфиденциальность гарантируется төрағасының 2016 жылғы 30 қарашадағыорганами государственной статистики № 291 бұйрығына 1-қосымша Жалпымемлекеттік статистикалық Приложение 1байқаудың статистикалық к приказу Председателя Комитетанысаны по статистике Министерства национальнойСтатистическая форма экономики Республики Казахстанобщегосударственного от 30 ноября 2016 года № 291статистического наблюдения Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2015 жылғы 6 қазандағы № 151 бұйрығына 1-қосымша

Аумақтық статистика органына тапсырыладыПредставляется территориальному органу статистики

Статистикалық нысанды www.stat.gov.kz сайтынан алуға боладыСтатистическую форму можно получить на сайте www.stat.gov.kz

Статистикалық нысанды толтыруға жұмсалған уақыт, сағатпен

(қажеттiсiн қоршаңыз) Время, затраченное на заполнение статисти-ческой формы, в часах (нужное обвести)

1 сағатқа дейiн

до 1 часа

1-2 2-4 4-8 8-40 40 сағаттан артық

более 40 часов

Мемлекеттік статистиканың тиісті органдарына анық емес бастапқы статистикалық деректерді ұсыну жəне бастапқы статистикалық деректерді белгіленген мерзімде ұсынбау «Əкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 497-бабында көзделген əкімшілік құқық бұзушылықтар болып табылады.Представление недостоверных и непредставление первичных статистических данных в соответствующие органы государственной статистики в установленный срок являются административными правонарушениями, предусмотренными статьей 497 Кодекса Республики Казахстан «Об административных правонарушениях».

Статистикалық нысан коды 1711105Код статистической формы 1711105 Жаңа кəсіпорындарға пікіртерім жүргізу1-НП Опрос новых предприятий Біржолғы Есепті кезең ай жыл1 раз в год Отчетный период месяц год

Ақпаратты облыстық, қалалық, аудандық статистика органдарына жаңадан құрылған заңды тұлғалар жəне (немесе) олардың филиалдары мен өкілдіктері əділет органдарында мемлекеттік тіркеуден өткен күнінен бастап 30 күнтізбелік күн ішінде тапсырады. Информацию представляют вновь созданные юридические лица и (или) их филиалы и пред-ставительства в областной, городской, районный органы статистики, по месту нахождения в течение 30 календарных дней со дня государственной регистрации в органах юстиции.

БСН кодыкод БИН

Құрметті респондент! Сізді қызметті бастауыңызбен құттықтаймыз!Статистика органымен өзара іс-қимыл жасау үшін келесі сұрақтарға жауап беруіңізді жəне толтырылған сауалнаманы статистиканың тиісті бөлімшесіне жолдауыңызды сұраймыз.

Уважаемый респондент! Поздравляем Вас с началом деятельности!Для взаимодействия с органами статистики просим ответить на следующие вопросы и направить заполненную анкету в соответствующее подразделение статистики.

Сұрақтарға жауап бергенде сұраққа қарама-қарсы орналасқан тиісті жолды толтырыңыз немесе тиісті ұяшықтарға «V» белгісін қойыңыз.При ответе на вопрос, пожалуйста, заполните соответствующие поля напротив вопроса, либо поставьте отметку «V» в соответствующей ячейке.

1. Кəсіпорынның нақты мекенжайын көрсетіңіз: Укажите, пожалуйста, фактический адрес предприятия:

Пошта индексі Почтовый индекс Облыс ОбластьҚала, аудан (немесе қаланың ауданы)Город, район (или район города)Елді мекен (ауыл)Населенный пункт (село)Орналасқан жері (көше, даңғыл)Местонахождение (улица, проспект) Үйдің жəне кеңсенің (пəтердің) нөмірі Номер дома и офиса (квартиры )ТелефонФаксЭлектрондық мекенжайыЭлектронный адрес

2. Сіздің кəсіпорныңызда статистика органдарымен өзара іс-қимыл жасау мəселелері бойынша кімге жүгінуге болады? К кому на Вашем предприятии можно обращаться по вопросам взаимодействия с органами статистики?

Кəсіпорын басшысына Өзге тұлғаға (егер «Өзге тұлғаға» белгіленсе К руководителю предприятия Тегі, аты, əкесінің аты (бар болған жағдайда), жеке сəйкестендіру нөмірі (бұдан əрі - ЖСН), телефонын, электрондық мекенжайын толтырыңыз) К иному лицу (если отмечено «К иному лицу» заполните

Фамилию, имя, отчество, индивидуальный дентификационный номер (далее - ИИН), телефон, электронный адрес)

Тегі, аты, əкесінің аты (бар болған жағдайда)Фамилия, имя, отчество (при его наличии)ЖСНИИН ТелефоныТелефонЭлектрондық мекенжайыЭлектронный адрес

3. Сіздің кəсіпорныңыз қандай қызмет түрін жүзеге асыратынын көрсетіңіз: Укажите, пожалуйста, какого рода деятельность будет осуществлять Ваше предприятие:

Тауар өндірісі (қандай тауарлар екенін көрсетіңіз)Производство товаров (укажите, каких товаров) Қызмет көрсету (қандай қызметтер екенін көрсетіңіз)Оказание услуг (укажите, каких услуг)Сауда (қандай тауарлармен екенін көрсетіңіз, бөлшек немесе көтерме сауда)Торговля (укажите, торговля какими товарами, оптом или в розницу) Басқа (нақты не екенін көрсетіңіз)Другое (укажите, что именно)

4. Көрсетіңіз: Укажите, пожалуйста:

Тіркелген сəттегі қызметкерлер саны (адам)Численность работников на момент регистрации (человек)Тіркелген сəттен бастап жыл ішінде күтілетін қызметкерлердің тізімдік саны (адам)Ожидаемую списочную численность работников в течение года с момента регистрации (человек)

5. Сіздің кəсіпорныңыз қандай да бір экономикалық қызмет түрін жүзеге асыра ма (яғни өнім өндіреді, өткізеді немесе қызметтер көрсетеді): Осуществляет ли Ваше предприятие какую-либо экономическую деятельность (то есть, осуществляет производство продукции, реализацию товаров, оказание услуг и другое):

Жүзеге асырады осуществляет

Жүзеге асырмайды не осуществляетАтауы МекенжайыНаименование___________________ Адрес ________________________________

_______________________________ _____________________________________

Электрондық пошта мекенжайы (респонденттің)Адрес электронной почты (респондента)______________ Телефон ________________

Алғашқы деректерді жариялауға келісеміз4

Согласны на опубликование первичных данных4

Алғашқы деректерді жариялауға келіспейміз4

Не согласны на опубликование первичных данных4

ОрындаушыИсполнитель ____________________________________________ ______________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) телефон фамилия, имя и отчество (при его наличии)БасшыРуководитель ____________________________________________ ______________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Бас бухгалтер Главный бухгалтер _______________________________________ ______________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Мөрдің орны (бар болған жағдайда) Место для печати (при наличии)

Ескертпе: Примечание:

3 Осы тармақ «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 8-бабының 5-тармағына сəйкес толтырылады Данный пункт заполняется согласно пункту 5 статьи 8 Закона Республики Казахстан «О государственной статистике»

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 30 қарашадағы № 291 бұйрығына 2-қосымша

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті төрағасының 2015 жылғы 6 қазандағы № 151 бұйрығына 2-қосымша

«Жаңа кəсіпорындарға пікіртерім жүргізу» (коды 1711105, индексі 1-НП, кезеңділігі біржолғы) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын

толтыру жөніндегі нұсқаулық

1. Осы «Жаңа кəсіпорындарға пікіртерім жүргізу» (коды 1711105, индексі 1-НП, кезеңділігі біржолғы) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабы 8) тармақшасына сəйкес əзірленген жəне «Жаңа кəсіпорындарға пікіртерім жүргізу» (коды 1711105, индексі 1-НП, кезеңділігі біржолғы) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын (бұдан əрі - статистикалық нысан) толтыруды нақтылайды.

2. Келесі анықтамалар осы статистикалық нысанды толтыру мақсатында қолданылады:1) кəсіпорын қызметінің негізгі түрі – қосылған құны субъект жүзеге асыратын қызметтің

басқа кез келген түрінің қосылған құнынан асатын қызмет түрі;2) қосалқы қызмет түрі – үшінші тұлғалар үшін азық-түліктерді өндіру мақсатында жүзеге

асырылатын негізгі қызметтен өзге қызмет түрі;3) тізімдік саны – азаматтық-құқықтық сипаттағы шарттар бойынша жұмыстарды орын-

дайтын тұлғалардан, сондай-ақ қосымша қызмет бойынша жұмысқа қабылданғандардан басқа оның жасалу мерзіміне қарамастан, еңбек шарты бойынша жұмысқа қабылданған тұлғалар саны.

3. 1-бөлімде кəсіпорынның мекенжайы бөлігі бойынша ақпарат көрсетіледі.4. 2-бөлімде кəсіпорынның байланыс жасайтын тұлғалары жөніндегі ақпарат көрсетіледі.5. 3-бөлімде кəсіпорын қандай қызметпен айналысқалы жатқанын көрсету қажет.6. 4-бөлімде кəсіпорында жұмыспен қамтылғандардың саны жөніндегі деректер көрсетіледі.7. 5-бөлімде ағымдағы кезеңге кəсіпорынның қызмет түрін жүзеге асыруы туралы ақпарат

көрсетіледі.8. Респондентте есепті кезеңде осы статистикалық нысан бойынша деректер болмаған

жағдайда респондент ағымдағы кезеңнің аяқталатын күнінен кешіктірмей нөлдік көрсеткіш-термен статистикалық нысанды (дерексіз нысан) ұсынады.

9. Осы статистикалық нысанды тапсыру қағаз жеткізгіште жүзеге асырылады.

Мемлекеттік статистика органдары Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика құпиялылығына кепілдік береді министрлігі Статистика комитеті Конфиденциальность гарантируется төрағасының 2016 жылғы 30 қарашадағыорганами государственной статистики № 291 бұйрығына 3-қосымша Жалпымемлекеттік статистикалық Приложение 3байқаудың статистикалық к приказу Председателя Комитетанысаны по статистике Министерства национальнойСтатистическая форма экономики Республики Казахстанобщегосударственного от 30 ноября 2016 года № 291статистического наблюдения Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2015 жылғы 6 қазандағы № 151 бұйрығына 3-қосымша

Аумақтық статистика органына тапсырыладыПредставляется территориальному органу статистики

Статистикалық нысанды www.stat.gov.kz сайтынан алуға боладыСтатистическую форму можно получить на сайте www.stat.gov.kz

Статистикалық нысанды толтыруға жұмсалған уақыт, сағатпен

(қажеттiсiн қоршаңыз) Время, затраченное на заполнение статисти-ческой формы, в часах (нужное обвести)

1 сағатқа дейiн

до 1 часа

1-2 2-4 4-8 8-40 40 сағаттан артық

более 40 часов

Мемлекеттік статистиканың тиісті органдарына анық емес бастапқы статистикалық дерек терді ұсыну жəне бастапқы статистикалық деректерді белгіленген мерзімде ұсынбау «Əкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 497-бабында көзделген əкімшілік құқық бұзушылықтар болып табылады.

Представление недостоверных и непредставление первичных статистических данных в соответствующие органы государственной статистики в установленный срок являются административными правонарушениями, предусмотренными статьей 497 Кодекса Республики Казахстан «Об административных правонарушениях».

Статистикалық нысан коды 131111001Код статистической формы 131111001 Экономикалық қызмет түрлері туралы есеп1-СР Отчет о видах экономической деятельности

Жылына бір рет Есепті кезең қаңтар-қыркүйек жылОдин раз в год Отчетный период январь-сентябрь год

Есептік кезеңде тіркелген, ағымдағы жылдың 1-3 тоқсанында 2-ШК «Шағын кəсіпорын-ның қызметі туралы есеп» статистикалық нысанын тапсырғандарды қоспағанда, қызметкерле рінің саны 100 адамнан аспайтын, кəсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды тұлғалар тапсырады.Представляют юридические лица, занимающиеся предпринимательской деятельностью с численностью работников не более 100 человек, за исключением, представивших статистическую форму «Отчет о деятельности малого предприятия» 2-МП в 1-3 квартале текущего года, а так же зарегистрированных в отчетном периоде.

Тапсыру мерзімі – есепті кезеңнен кейінгі 31-ші қазанды (қоса алғанда) дейін.Срок представления – до 31 октября (включительно) после отчетного периода.

БСН кодыкод БИН

1. Есепті кезеңдегі қызметкерлердің орташа алғандағы тізімдік санын көрсетіңіз, адам Укажите списочную численность работников в среднем за отчетный период, человек

2. Сіздің кəсіпорныңыз есепті кезеңде қандай да бір экономикалық қызмет түрін жүзеге асырды ма (өндірілген өнім, өткізілген тауар, көрсетілген қызметтер жəне басқа жүзеге асырылғанын) («√» белгісімен белгіленеді) В отчетном периоде осуществляло ли Ваше предприятие какую-либо экономическую деятельность (то есть, осуществляло производство продукции, реализацию товаров, оказание услуг и другое) (отмечается знаком √)

2.1. жүзеге асырды 2.2. жүзеге асырған жоқ осуществляло не осуществляло Егер Сіз 2.1. тармақты толтырсаңыз, онда 3-тармаққа көшіңіз Если Вы заполнили пункт 2.1., то переходите к пункту 33. Егер Сіздің кəсіпорныңыз қандай да бір экономикалық қызмет түрін (өндірілген (өткізілген) тауар жəне (немесе) қызметтерді көрсетуді) жүзеге асырған болса, онда кестені толтырыңыз Если Ваше предприятие осуществляло какую - либо экономическую деятельность (произ-водство (реализацию) товаров и (или) оказание услуг), то заполните таблицу Р/с №№п/п

Экономикалық қызмет түрінің

атауы Наименование

вида экономической деятельности

Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуіш коды

(комитеттің ресми сайтында орналастырылған www.stat.gov.kz

>>Жіктеуіштер>>Статистикалық жіктелімдер) Экономикалық

қызмет түрлерінің номенклатурасына сəйкес

толтырыладыКод Общего классификатора видов

экономической деятельности (заполняется в соответствии

с номенклатурой видов экономической деятельности,

которая размещена на официальном сайте комитета (www.

stat.gov.kz >> Классификаторы >> Статистические классификации)

Есепті кезеңде өндірілген өнім, өткізілген тауар мен көрсетілген қызметтер көлемін көрсетіңіз, мың

теңге Укажите объем

произведенной продукции, реализованных товаров и оказанных услуг за отчетный период,

тысяч тенге

А В 1 21 2 3 4 5 6 7

Атауы МекенжайыНаименование___________________ Адрес ________________________________

_______________________________ _____________________________________

Электрондық пошта мекенжайы (респонденттің)Адрес электронной почты (респондента)______________ Телефон ________________

Алғашқы деректерді жариялауға келісеміз4

Согласны на опубликование первичных данных4

Алғашқы деректерді жариялауға келіспейміз4

Не согласны на опубликование первичных данных4

ОрындаушыИсполнитель ____________________________________________ ______________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) телефон фамилия, имя и отчество (при его наличии)БасшыРуководитель ____________________________________________ ______________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Бас бухгалтер Главный бухгалтер _______________________________________ ______________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Мөрдің орны (бар болған жағдайда) Место для печати (при наличии)

Ескертпе: Примечание:

2 Осы тармақ «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 8-бабының 5-тармағына сəйкес толтырылады Данный пункт заполняется согласно пункту 5 статьи 8 Закона Республики Казахстан «О государственной статистике»

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 30 қарашадағы № 291 бұйрығына 4-қосымша

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2015 жылғы 6 қазандағы № 151 бұйрығына 4-қосымша

«Экономикалық қызмет түрлері туралы есеп» (коды 131111001, индексі 1-СР кезеңділігі жылына бір рет) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың

статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық

1. «Экономикалық қызмет түрлері туралы есеп» (коды 131111001, индексі 1-СР, кезеңділігі жылына бір рет) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық (бұдан əрі - Нұсқаулық) «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабы 8) тармақшасына сəйкес əзірленді жəне «Экономикалық қызмет түрлері туралы есеп» (коды 131111001, индексі 1-СР, кезеңділігі жылына бір рет) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын (бұдан əрі - статистикалық нысан) толтыруды нақтылайды.

2. Осы статистикалық нысанды толтыру мақсатында келесі анықтамалар қолданылады:1) кəсіпорын қызметінің негізгі түрі – қосылған құны субъекті жүзеге асыратын қызметтің

кез келген басқа қызмет түріне қосылған құннан асатын қызмет түрі;2) қосалқы қызмет түрі – үшінші тұлғалар үшін азық-түліктерді өндіру мақсатында жүзеге

асырылатын негізгі қызметтен өзге қызмет түрі;3) тізімдік санда жұмыс берушінің актілерін орындай отырып, жұмысты белгілі бір

мамандығы, біліктілігі немесе лауазымы бойынша орындайтын, есепті кезеңде ұйымның тізімінде бар барлық қызметкерлер, сондай-ақ қоғамдық бастамаларда жұмыс істейтін адам-дар ескеріледі.

3. 1-бөлімде есепті кезеңдегі қызметкерлердің орташа алғандағы тізімдік саны көрсетіледі.Есепті кезеңдегі қызметкерлердің орташа алғандағы тізімдік саны есепті кезеңдегі əр айдың

соңындағы қызметкерлердің орташа арифметикалық санына тең.4. 2-бөлімде есепті кезеңде экономикалық қызмет түрінің жүзеге асырылуы туралы

ақпарат көрсетіледі. 5. 3-бөлімде егер кəсіпорын қандай да бір экономикалық қызметті (өндірілген (өткізілген)

тауар жəне (немесе) қызметтерді көрсету) жүзеге асырған болса, онда кесте толтырылады: В бағанында кəсіпорындардың қызмет түрінің атауы көрсетіледі;1-бағанда Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрайымының 2008 жылғы 20

мамырдағы №67 бұйрығымен бекітілген Экономикалық қызмет түрлерінің номенклатурасына сəйкес (бұдан əрі – ЭҚЖЖ) коды көрсетіледі. Егер ЭҚЖЖ кодын таңдауда қиындық болғанда Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің тиісті аумақтық Статистика департаментіне жүгінуді ұсынамыз;

2-бағанда өндірілген өнім, өткізілген тауар мен көрсетілген қызметтердің көлемі көрсетіледі. Өткізілген өнім, өткізілген тауар жəне көрсетілген қызметтердің (қайта сату үшін сатып

алынған тауарлардың құнын, қосылған құн салығын есепке алмай, акцизсіз), кəсіпорынның ішінде пайдаланылған өнім, тауар жəне көрсетілген қызмет көлемін, қоймалардағы жəне сатуға арналған дайын өнім қорының өзгеруін, аяқталмаған өндірістің жəне құрылыстың қалдықтарының өсуін (азаюын) қосындылаумен анықталады:

1) өнеркəсіптік өнім (тауар, қызмет) өндірісінің көлемі – бұл басқа тарапқа өткізуге арналған, кəсіпорындар өзі шығарған барлық дайын бұйымдардың (өнімдердің), жартылай фабрикаттардың құны. Қосылған құнға салықсыз, акциздерсіз жəне зауытішілік айналымсыз, аяқталмаған өндіріссіз жəне алыс-беріс шикізатынсыз есептеледі;

2) құрылыс жұмыстарының көлемі барлық қаржыландыру көздері есебінен жаңа объектілер құрылысы, күрделі жəне ағымдағы жөндеу, қайта жаңарту, тұрғын жəне тұрғын емес ғимараттарды жəне инженерлік имараттарды жаңғырту бойынша бас, тікелей жəне қосалқы мердігерлік шарттар бойынша орындалған құрылыс-монтаж жұмыстары, сондай-ақ өзге де мердігерлік жұмыстар құнын қамтиды;

3) сауда қызметімен айналысатын кəсіпорындар үшін өндірілген өнімнің жəне көрсетілген қызметтің көлемі тауарларды өткізуден түскен табыс пен тауарларды сатып алуға жұмсалған шығыстардың арасындағы айырмашылық болып табылады. Сатып алынған тауарлардың құнына тең немесе төмен бағада тауарлар өткізілгенде сауда қызметі бойынша өндірілген өнімнің жəне көрсетілген қызметтің көлемі айналым шығындарының шамасына тең болады;

4) қаржы делдалдығының (микроқаржылық ұйымдар (микрокредиттік ұйымдар, кредиттік серіктестіктер), ломбардтар, басқалар) өндірілген өнімі мен көрсетілген қызметтерінің көлемі қаржы делдалдары алған меншіктен түскен табыстар (өзінің меншікті құрал-жабдықтарын инвестициялау арқылы алған таза табыстан басқа) мен кредиторларға төленген пайыздар арасындағы айырма ретіндегі жанама жолмен анықталатын қызметтің құны болып табылады.

5) бір реттік, біржолғы экономикалық қызмет түрлерін орындаған жағдайда, кестеде экономикалық қызмет түрі көрсетілмейді.

6. Респондентте есепті кезеңде осы статистикалық нысан бойынша деректер болмаған жағдайда респондент ағымдағы кезеңнің аяқталатын күнінен кешіктірмей нөлдік көрсеткіш-термен статистикалық нысанды (дерексіз нысан) ұсынады.

7. Осы статистикалық нысанды тапсыру қағаз жеткізгіште немесе электронды форматта жүзеге асырылады. Статистикалық нысанды электронды форматта толтыру Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Интернет-ресурсында (www.stat.gov.kz) орналасқан «on-line режимде деректерді жинау» ақпараттық жүйесін пайдалану арқылы жүзеге асырылады.

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2016 жылғы 26 жел-тоқсанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №14572 болып енгізілді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА МИНИСТРЛІГІ

СТАТИСТИКА КОМИТЕТІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2016 жылғы 30 қараша №292 Астана қаласы

Ресми статистикалық ақпаратты электронды түрде қалыптастыру және тарату бойынша әдістемені

бекіту туралы

«Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабының 5) тармақшасына, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 24 қыркүйектегі № 1011 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық эконо-мика министрлігі туралы ереженің 17-тармағының 258) тармақшасына сəйкес, бұйырамын:

1. Қоса беріліп отырған Ресми статистикалық ақпаратты электронды түрде қалыптастыру жəне тарату бойынша əдістеме бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Пайдалану шылармен жұмыс басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп заңнамада белгіленген тəртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін; 2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмелерін

мерзімді баспасөз басылымдарында жəн е «Əділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялануға жіберілуін;

3) мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде осы бұйрықтың көшірме-лерін қағаз жəне электрондық түрде Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актіл ерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорнына жіберілуін;

4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Қазақстан Республикасы Ұ лттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Пайдаланушылармен жұмыс басқармасы осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика коми тетінің құрылымдық бөлімшелеріне жəне аумақтық органдарына жұмыс бабында басшылыққа алу жəне пайдалану үшін жеткізсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының орынбасарына (А.С. Батанов) жүктелсін.

5. Осы бұйрық оның алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қол данысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігіСтатистика комитетінің төрағасы Н.АЙДАПКЕЛОВ

(Соңы 24-бетте)

24 14 ҚАРАША 2017 ЖЫЛРЕСМИ

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 30 қарашадағы № 292 бұйрығымен бекітілді

Ресми статистикалық ақпаратты электронды түрде қалыптастыру жəне тарату бойынша əдістеме1-тарау. Жалпы ережелер

1. Ресми статистикалық ақпаратты электронды түрде қалыптастыру жəне тарату бойынша əдістеме (бұдан əрі – Əдістеме) «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңына (бұдан əрі – Заң) сəйкес бекітілетін статистикалық əдіснамаға жатады.

2. Осы Əдістемеде ресми стат истикалық ақпаратты электронды түрде таратудың қағидаттары, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Интернет-порталына (бұдан əрі – Интернет-портал) ақпараттық материалдар-ды ұсыну жəне орналастыру тəртібі, Интернет-порталдың жұмысын қамтамас ыз ететін қатысушылардың өзара іс-қимылының тəртібі келтірілген.

3. Осы Əдістеме Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің (бұдан əрі – Комитет) жəне оның аумақтық органдары қызметкерлерінің элек-тронды түрдегі ресми статистикалық ақпаратты қалыптастыру жəне тарату кезінде пайда-лануына арналған.

4. Осы Əдістемеде келесі анықтамалар қолданылады:1) ақпараттық материал – бұл əртүрлі мəтіндік жəне кестелік форматтарда ресімделген,

Интернет-ресурста орналастыруға арналған ресми статистикалық ақпараттан тұратын жа-рияланымдар;

2) жауапты орындаушы – Интернет-ресурстарда орналастыру үші н ұсынылған ақпараттық материалдардың сапасына, толықтығына, анықтығына жəне уақтылығына жауапты Комитеттің құрылымдылық бөлімшесінің жəне/немесе оның аумақтық органының қызметкері;

3) интернет-портал – Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Интернет-порталы;

4) интернет-порталды қолдау қызметі – Интернет- порталға жүйелі-техникалық қызмет көрсететін «Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Ақпараттық-есептеу орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорнының (бұдан əрі – «АЕО» РМК) құрылымдық бөлімшесі;

5) интернет-ресурс – аппараттық-бағдарламалық кешенде орналастырылатын, бірегей желілік адресі жəне (немесе) домендік аты бар жəне Интернетте жұмыс істейтін, мəтіндік, графикалық, аудиокөрінімді немесе өзге де түрде бейнеленетін электрондық ақпараттық ресурс;

6) модератор – Интернет-порталда ақпараттық материалды орналастыру, ауыстыру жəне редакциялауға жауапты Интернет-порталды қолдау қызметінің қызметкері;

7) «Талдау» АТЖ – Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің ақпараттық-талдамалық жүйесі;

8) үйлестіруші – Интернет-порталда орналастыру үшін өзектендіру, сүйемелдеу жəне ақпараттық материалдарды уақтылы ұсыну бөлігіндегі жұмыстарды үйлестіруге жауапты Комитеттің жəне/немесе оның аумақтық органының уəкілетті құрылымдылық бөлімшесінің қызметкері.

2-тарау. Ақпараттық материалдарды қалыптастыру, ұсыну жəне орналастыру5. Ақпараттық материалды электронды түрде қалыптастыру кезінде келесі параметрлер

сақталады:1) ақпараттық материалдың мазмұнына сəйкес атауы;2) ақпараттық материалдың пішімдері:мəтіндік түрде – *.doc, *.rtf, *.txt;графикалық түрде - *.jpg, *.jpeg, *.gif, *.png, *.bmp;кесте түрінде - *.xls, *.pdf, *.ppt, *.html;3) *.xls пішімінің ақпараттық материалдары үшін деректері жоқ беттер жойылады;4) құжатты рəсімдеу стилі.6. Ақпараттық материал ағымдағы жылғы Статистикалық жұмыстар жоспарына сəйкес

мерзімде жəне көлемде орналастырылады. 7. Ақпараттық материалды модераторға ұсыну үдерісі электрондық пошта немесе басқа

да ішкі ақпараттық ресурстар арқылы жүзеге асырылады. 8. Ақпараттық материалды электрондық пошта арқылы жіберу кезінде ұсынылған

ақпараттық материалды Интернет-порталдың құрылымына (бөлім, бөлімше) сəйкес орналастыруға арналған орын қадамдап ажырата отырып жазылады.

9. Ақпараттық материалдар келесі тəртіпте жаңартылады:1) «Соңғы деректер»;2) «Комитеттің баспасөз хабарламалары»;3) «Жедел деректер (жедел ақпараттар жəне бюллетеньдер)»;4) «Жинақтар».Модератор ақпараттық материалдарды алғаннан кейін орналастыру уақыты – 30 минут

(ақпараттық материалдардың көлеміне қарай).10. Жауапты орындаушы:1) Интернет-порталда орналастырылған ақпараттық материалдарға тұрақты негізде мо-

ниторинг жүргізеді жəне үйлестірушіге өзекті емес ақпаратты жоюға жəне жаңа ақпараттық материалды орналастыруға (өзектендіруге) өтінімді уақтылы береді;

2) «Талдау» АТЖ көрсетілетін статистикалық ақпараттың нақты барына жəне анықтығына мониторинг жүргізеді.

11. Комитеттің Интернет-порталына ақпараттық материалды орналастыруға өтінім (бұдан əрі – өтінім) осы Əдістеменің қосымшасына сəйкес ресімделеді.

12. Үйлестіруші өтінімді келесі деректерді көрсете отырып тіркейді: 1) өтінім нөмірі;2) беру күні;3) орналастыру күні; 4) ақпараттық материалды ұсынған құрылымдық бөлімшенің атауы;ескерту.Жаңа материалды жариялаған немесе бұдан бұрын орналастырылған материалды алып

тастаған жағдайда өтінімнің сканерленген нұсқасын модератордың электронды поштасына жолдайды.

13. Өтінімдерге сəйкес ақпараттық материалдарды орналастыру кезекке қою тəртібімен орындалады.

14. Үйлестіруші Интернет-порталды өзектендіруге мониторингті тұрақты түрде жүргізеді. Өзекті ақпараттың болмауы немесе өзекті емес болған жағдайда үйлестіруші аталған фактіні тіркейді жəне жауапты орындаушыға электрондық пошта арқылы ақпараттық материалды ұсыну қажеттігі туралы жазбаша хабарлама жолдайды.

15. Жауапты орындаушы ақпараттық материалды хабарлама алған сəттен бастап бір жұмыс күні ішінде ұсынады.

16. Интернет-порталда орналастыруға арналған барлық ақпараттық материалдар сағат 18.00-ге дейін ұсынылады. Сағат 18.00-ден кейін жолданған ақпараттық материалдар келесі жұмыс күні сағат 10.00-ге дейін орналастырылады.

17. Ақпараттық материалды уақтылы орналастыруға мүмкіндік бермейтін Интернет-портал жұмысының істен шығуы кезінде модератор Интернет-порталды қолдау қызметіне орын алған ақаулар туралы дереу хабарлайды.

18. Интернет-порталды қолдау қызметі хабарламаны алғаннан кейін аталған ақауларды жедел жояды. Егер Интернет-порталдың іркіліссіз тұрақты жұмыс істеуін бір күн ішінде қамтамасыз етілмесе, Интернет-порталды қолдау қызметі үйлестірушіге жазбаша түрде ха-барлайды, сондай-ақ Интернет-порталда кемшіліктер себептерінің негіздемесі мен қалпына келтіру мерзімін көрсете отырып хабарламаны орналастырады.

3-тарау. Ресми статистикалық ақпаратты тарату19. Ресми статистикалық ақпаратты электронды түрде тарату ағымдағы жылға бекітілген

Ресми статистикалық ақпаратты тарату кестесіне сəйкес жүзеге асырылады.20. Ресми статистикалық ақпаратты тарату келесі қағидаттар:1) уақтылығы;2) анықтығы;3) жалпыға бірдей қолжетімділігі бойынша жүзеге асырылады.21. Статистикалық ақпаратты электронды түрде тарату:1) ресми Интернет-портал;2) пайдаланушылардың электронды мекенжайларына электронды таратулар;3) қағаз түріндегі статистикалық жарияланымдарға қосымша болып табылатын дискілі

жеткізгіштер;4) «Талдау» АТЖ арқылы жүзеге асырылады.

4-тарау. Құпия статистикалық деректерді жариялау22. Қызмет түрі бойынша аудан жəне облыс бөлінісінде респондент ұсынған жалғыз бо-

лып табылатын алғашқы статистикалық деректер респонденттің келісімінсіз жарияланбайды.Статистикалық нысанда респондент өзінің деректерін таратуға келісімін бермеген кезде

статистикалық ақпарат жарияланбайды жəне жарияланымдарда «Х» белгісімен белгіленеді.23. Бір аудан немесе бір облыс бойынша «Х» белгісі бар аудандар мен облыстар

бөлінісіндегі ресми статистикалық ақпаратты жариялау кезінде құпия деректерді жанама анықтауды болдырмау мақсатында, респонденттердің ең аз саны бар келесі аудан немесе облыстың деректері «Х» белгісімен қосымша белгіленеді.

5-тарау. Ресми статистикалық ақпараттар бойынша «Сұрақ-жауап» бөліміне түсетін сұрақтармен жұмыс

24. Үйлестіруші күн сайын Интернет-порталға келіп түскен барлық сұрақтарды қадағалайды жəне оларды тиісті құрылымдық бөлімшерлерге Электронды құжатайналымының бірыңғай жүйесі (бұдан əрі – ЭҚАБЖ) арқылы жауап дайындау үшін жолдайды.

25. Жауапты құрылымдық бөлімшелер үш жұмыс күні ішінде жауапты дайындайды. Комитеттің басқа құрылымдық бөлімшелерімен келісуді талап ететін жауаптар бес жұмыс күнінен кешіктірілмей ұсынылады.

26. Халықаралық ұйымдардан келіп түсетін сұрақтардың жауаптары Комитеттің Халық-аралық статистикалық ынтымақтастық басқармасымен келісіледі.

Ресми статистикалық ақпаратты электронды түрде қалыптастыру жəне тарту бойынша əдістемеге қосымша

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Интернет-порталына ақпараттық материалды орналастыруға

№ _____ ӨТІНІМ

Құрылымдық бөлімшенің атауы:________________________________________________

Ақпараттық материалдың атауы: _______________________________________________

Интернет-порталдағы бөлім, ішкі бөлік: _________________________________________

Тіркеу деректері:1. Жауапты орындаушының электрондық мекенжайы:________________________________2. Файл(дар)дың толық атауы (кеңеюмен):__________________________________________3. Файл(дар)дың көлемі: ________________________________________________________4. Орналастыру түрі: Жаңа / Ауыстыру / Жою (қажеттісінің астын сызу, ауыстырғанда не-

месе жойғанда бұрын орналастырылған материалдың атауын жазу)___________________________________________________________________________5. Ақпараттық материалды ұсыну тілдері: мемлекеттік/ орыс / ағылшын (қажеттісінің астын сызу).6. Ақпараттық материалдың беттер саны: ___________7. Ақпараттық материалдың қағаз көшірмесінің шығыс нөмірі мен күні:__________________ ___________________________________________________________________________

Жауапты орындаушы: ______________________________________________________

Құрылымдық бөлімше басшысы: ___________________________________________

Өтінім берілген күні мен сағаты: __________ «____» ___________ 20_____ ж.(Үйлестіруші толтырады)

Өтінімнің орындалған күні: «____» ___________ 20_______ ж.

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2016 жылғы 26 жел-тоқсанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №14568 болып енгізілді.

(Соңы. Басы 23-бетте)

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА МИНИСТРЛІГІ

СТАТИСТИКА КОМИТЕТІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2016 жылғы 2 желтоқсан №296 Астана қаласы

Инвестициялық қызмет көрсеткіштерін қалыптастыру бойынша әдістемені бекіту туралы

«Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабының 5) тармақшасына жəне Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 24 қыркүйектегі № 1011 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық экономи-ка министрлігі туралы ереженің 17-тармағының 258) тармақшасына сəйкес, бұйырамын:

1. Қоса беріліп отырған Инвестициялық қызмет көрсеткіштерін қалыптастыру бойынша əдістеме бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Өндіріс жəне қоршаған орта статистикасы басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп заңнамада белгіленген тəртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін

мерзімді баспасөз басылымдарында жəне «Əділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға жіберілуін;

3) мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде осы бұйрықтың көшірмелерін қағаз жəне электрондық түрде Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорына жіберілуін;

4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Өндіріс жəне қоршаған орта статистикасы басқармасы осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің құрылымдық бөлімшелеріне жəне аумақтық ор-гандарына жұмыс бабында басшылыққа алу жəне пайдалану үшін жеткізсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының орынбасарына (Г.М. Керімханова) жүктелсін.

5. Осы бұйрық оның алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Ұлтттық экономика министрлігі Статистика комитетінің төрағасы Н. АЙДАПКЕЛОВ

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 2 желтоқсандағы № 296 бұйрығымен бекітілді

Инвестициялық қызмет көрсеткіштерін қалыптастыру бойынша əдістеме1-тарау. Жалпы ережелер

1. Инвестициялық қызмет көрсеткіштерін қалыптастыру бойынша əдістеме (бұдан əрі - Əдістеме) «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңына (бұдан əрі – Заң) сəйкес бекітілетін статистикалық əдіснамаға жатады.

2. Əдістеме жалпымемлекеттік статистикалық байқауды өткізу кезінде негізгі капиталға салынған инвестициялар жөніндегі статистикалық ақпаратты алудың негізгі аспектілері мен əдістерін анықтайды.

3. Осы Əдістеменің мақсаты инвестициялар статистикасы бойынша статистикалық көрсеткіштер жүйесін қалыптастыру болып табылады.

4. Əдістемені Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті (бұдан əрі – Комитет) жəне оның аумақтық органдары инвестициялық қызмет көрсеткіштерін қалыптастыру кезінде қолданады.

5. Осы Əдістеме 2008 жылғы Ұлттық шоттар жүйесінің қағидаттарын ескеріп əзірленді.6. Осы Əдістемеде келесі анықтамалар пайдаланылады:1) агрегатталған – төмен деңгейдегі экономикалық көрсеткіштердің келесі барлық

деңгейлерде ірі жиынтықтарға бірлесуі;2) егу биологиялық ресурстар –үнемі өнім беретін, табиғи өсуі жəне қайта өндіруі

институционалдық бірліктердің тікелей бақылауында, жауапкершілігінде жəне басқаруында болатын жануарлар, ағаштар, ауылшаруашылық дақылдары жəне көшеттер;

3) импутация – ескерілмеген, дұрыс емес немесе мəнсіз мағыналарды басқа мағыналармен ауыстыру үдерісі;

4) құрылыс-монтаж жұмыстары жəне күрделі жөндеу – ғимараттар мен имараттарды

көтеру, кеңейту, реконструкциялау, техникалық қайта жарақтандыру бойынша жұмыстар кешенін қосатын инвестициялардың технологиялық құрылымының элементі, энергетикалық, технологиялық жəне басқа да жабдықтарды монтаждау жұмыстары, сонымен қатар тұрғын емес, тұрғын ғимараттар мен имараттарды күрделі жөндеу шығындары;

5) машиналар мен жабдықтар – машиналарды, көлік құралдарын, жабдықтарды сатып алуға кеткен шығындарды қосатын инвестициялардың технологиялық құрылымының элементі;

6) мердігер – тиісті қызмет түріне лицензиясы бар, мердігер шарты бойынша құрылыс са-ласында немесе тапсырыс берушімен жасалатын мемлекеттік сатып алулар туралы шарты бойынша мердігерлік жұмыстарды орындайтын жеке немесе заңды тұлға;

7) негізгі капиталға салынған материалдық емес инвестициялар – ақшалай бағасы бар, бір жылдан көп шаруашылық қызметте пайдаланылатын айыру қабілеті бар жəне пайда əкелетін, бірақ материалдық-заттай құндылығы жоқ ұйымдар сатып алған немесе жасаған объектілерге шығындар;

8) негізгі капиталға салынған материалдық инвестициялар – тұрғын ғимараттарға, басқа ғимараттарға, имараттарға, машиналар жəне жабдықтарға, егу биологиялық ресурстарға шығындар;

9) негізгі қорлар – өндіріс үдерісінде бір жылдан артық бірнеше рет немесе тоқтаусыз пайдаланылатын туынды активтер;

10) өзге де жұмыстар мен шығындар - жобалау-іздестіру жұмыстарына шығындарды, авторлық қадағалауды, салынып жатқан объектілердің дирекцияларын ұстауды, құрылыс аумағын дайындау жəне игерумен байланысты жəне басқа құрылыс сметасына кіретін жəне кірмейтін шығындарды көрсететін инвестициялардың технологиялық құрылымының элементі;

11) тапсырыс беруші – меншікті немесе мемлекеттік мұқтаждықтар үшін коммерциялық мақсатта кəсіпорындардың, ғимараттардың, имараттардың құрылысы бойынша жобаны жүзеге асыратын инвестордың уəкілетті (немесе өзі инвестор болатын) жеке немесе заңды тұлғасы;

12) ұлттық шоттар жүйесі (бұдан əрі – ҰШЖ) – елдің экономикалық қызметінің нəтижесін сипаттайтын белгілі бір шоттар жəне кестелердің жинағы түрінде құрылған статистикалық көрсеткіштер жүйесі;

13) ұлттық шоттар жүйесінің тұжырымдамасы бойынша негізгі капиталға салынған инвести-циялар – негізгі капиталға материалдық жəне материалдық емес салымдар.

14) Негізгі капиталға салынған инвестициялардың нақты көлем индексі (бұдан əрі – НКИ) инвестициялық салымдардың серпіндегі өзгерісін сипаттайды, есептік жəне салыстырма-лы кезеңдегі негізгі капиталға салынған инвестиция көлемдерінің салыстырмалы бағадағы қатынасымен анықталады.

2-тарау. Инвестициялық қызмет көрсеткіштерін қалыптастыру7. Жұмыс істейтіндердің санына жəне экономикалық қызмет түріне қарамастан

инвестициялық қызметті жүзеге асыратын барлық шаруашылық субъектілері статистикалық байқаудың бірліктері болып табылады.

8. Негізгі капиталға салынған инвестициялар жөніндегі статистикалық ақпарат инвестиция-лық қызметті жүзеге асыратын респонденттердің жалпымемлекеттік статистикалық байқаула-рының алғашқы статистикалық деректері жəне жеке құрылыс салушылардың объектілерді пайдалануға беру туралы жалпымемлекеттік статистикалық байқаулары негізінде қалыптас-тырылады.

9. Инвестициялық қызметтің географиялық қамтуы инвестициялық қызметті жүзеге асы-ратын шаруашылық субъектінің тіркелген орнына қарамастан, олардың нақты жүзеге асыру орны бойынша инвестициялық салымдардың есебін көздейді.

10. Статистикалық зерттеулерде инвестициялық салымдар қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары бойынша алғашқы бухгалтерлік есеп негізінде ескеріледі.

11. Алғашқы статистикалық деректердің есебі қосылған құн салығынсыз жүзеге асырылады.12. Шетел валютасында жасалған инвестициялық салымдар Қазақстан Республикасының

Ұлттық банкінің деректері бойынша ресми (нарық) валютасының құны бойынша ұлттық валютаға келісім жасау күніне қайта есептеледі.

13. Активтердің экономикалық мүлік иесі болатын жəне оларды өзінің балансында көрсететін, жалға алушы қаржы лизинг шарты негізінде сатып алынған негізгі құралдар ин-вестициялар көлеміне кіреді.

3-тарау. Инвестициялық салымдарды қайта бағалау алгоритмі14. Əрбір өңір бойынша ай сайын шаруашылық субъектілерінің инвестициялық қызметі

жөніндегі жедел деректерді қалыптастырған кезде негізгі капиталға салынған инвестиция-лардың көлемін қайта бағалау жасалады.

Инвестициялық салымдардың жиынтық көлемі есеп берген респонденттердің негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемінен, жеке құрылыс салушылардың жəне толық қамтылмаған жəне шаруашылық субъектілердің жылдық көлем салымдарының қайта бағалау көлемінен тұрады.

15. Толық қамтылмаған негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемін қайта бағалау деректерді пропорционалдық импутациялау əдісіне негізделген. Бағалау қағидаты бір жұмыс істейтінге инвестициялар көлемін есептеуге негізделген.

Деректерді пропорционалдық импутациялау əдісі кезінде импутацияланған көрсеткіштер айқын модельдер арқылы (қосалқы көрсеткіштерді қолдану арқылы) жоқ мəндерді (импутацияланған көрсеткіштерді) болжамдау жүзеге асырылады. Қосалқы көрсеткіш ретінде негізгі капиталға салынған инвестицияларды пропорционалдық импутациялау үшін еңбек статистикасы жəне құрылымдық статистиканың зерттеулері шеңберінде қалыптастырылатын жұмыс істейтіндердің саны пайдаланылады.

16. Пропорционалдық импутациялау кезінде қосалқы көрсеткіштер жəне импутацияланатын көрсеткіштердің арасында қатынасы кезінде есеп берген жəне есеп бермеген респонденттер үшін бірдей болып табылады, бұл осы əдістің басымдығын сипаттайды.

Пропорционалдық импутация келесі формула бойынша жүзеге асырылады:

(1)бұнда:xi – қосалқы көрсеткіштің мəні;уi- импутацияланатын көрсеткіштің мəні;R – жауап берген респондент үшін орташа у орташа х қатынасы. 17. Қайта бағалау есебі келесі ретпен жүзеге асырылады:1) айлық кезенділіктегі статистикалық байқау бойынша жеке каталогтан ірі кəсіпорындардың

ішінен есепті айға экономикалық қызмет түрлері бойынша есеп бермеген респонденттер таңдап алынады.

2) есеп берген ірі кəсіпорындардың базасынан есеп бермеген респонденттердің парметрлеріне ұқсас параметрлерімен кəсіпорындар таңдап алынады. Төмен жəне жоғары экстремалдық мəндердің əсерін төмендету мақсатында кесу жолымен ең жоғары жəне ең төмен негізгі капиталға салынған салынған инвестициялар көлемінің мəндері бар респон-денттер алынып тасталады.

3) əрбір экономикалық қызмет түрі бойынша негізгі капиталға инвестициялар көлемінің орташа мəні есептеледі.

4) əрбір экономикалық қызмет түрі бойынша кəсіпорындардағы жұмыс істейтіндердің орташа мəні есептеледі.

5) пропорционалдық əдіспен əрбір экономикалық қызмет түрі бойынша инвестициялар көлемінің орташа мəнінің орташа жұмыс істейтіндердің санына əрбір қатынасы есептеледі.

(2)

мұнда: qi

r – бір жұмыс істейтінге негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемі;i – экономикалық қызмет түрі;qi

sr – негізгі капиталға инвестициялар көлемінің орташа мəні;ri

sr – жұмыс істейтіндердің орташа саны.6) экономикалық қызмет түрлері бойынша есеп бермеген кəсіпорындарда жұмыс

істейтіндердің саны анықталады (kir).

Экономикалық қызмет түрі бойынша бір жұмыс істейтінге негізгі капиталға салынған инвестициялардың есеппен алынған көлемі тиісті экономикалық қызмет түрі бойынша есеп бермеген кəсіпорындарда жұмыс істейтіндердің санына көбейтіледі.

(3)

мұнда: qi

d – есеп бермеген кəсіпорындарда қайта бағалау көлемі;i – экономикалық қызмет түрі;qi

r – бір жұмыс істейтінге негізгі капиталға инвестициялар көлемі;ki

r – есеп бермеген кəсіпорындарда жұмыс істейтіндер саны.7) тиісті экономикалық қызмет түрі бойынша есеп бермеген респонденттер бойынша

қайта бағалау көлемдерін агрегациялау жолымен экономикалық қызмет түрі бойынша қайта бағалаудың мөлшері анықталады.

8) экономикалық қызмет түрі бойынша алынған мəндердің қосындысы өңірдің ірі кəсіпорындар бойынша толық емес қамтудың қайта бағалауына тең.

9) Қазақстан Республикасында ірі кəсіпорындар бойынша толық емес қамтудың қайта бағалау көлемі формулаға сəйкес өңірлерде ірі кəсіпорындар бойынша қайта бағалауды агрегациялау жолымен есептеледі:

, (4)мұнда:qkr – Қазақстан Республикасында ірі кəсіпорындар бойынша толық емес қамтудың қайта

бағалау көлемі;j – өңірлер;qj

kr – өңірлерде ірі кəсіпорындар бойынша толық емес қамтудың қайта бағалау көлемі.18. Орташа жəне шағын кəсіпорындар үшін инвестициялық салымдарды қайта бағалау

алгоритмі ірі кəсіпорындар үшін ұқсас есеп болып табылады. Қазақстан Республикасы бойын-ша деректер өңірлер бойынша қайта бағалауды агрегациялау жолымен қалыптастырылады.

19. Қазақстан Республикасы бойынша толық емес қамтудың инвестициялық салымдарының қайта бағалау қорытынды қосындысы шағын, орташа жəне ірі кəсіпорындар бойынша барлық өңірлер бойынша толық емес қамтудың қайта бағалаудың қосындысына тең жəне келесі формула бойынша есептеледі:д

, (5)мұнда:qd – Қазақстан Республикасында респонденттерді толық емес қамтудың инвестициялар-

ды қайта бағалау көлемі;qkr – ірі кəсіпорындар бойынша өңірлерде респонденттердің толық емес қамтудың инве-

стициялар көлемі;qsred – орташа кəсіпорындар бойынша өңірлерде респонденттердің толық емес қамтудың

инвестициялар көлемі;qmal – шағын кəсіпорындар бойынша өңірлерде респонденттердің толық емес қамтудың

инвестициялар көлемі;20. Жылдық көлемге дейін инвестициялық салымдарды қайта бағалау салыстыру жəне же-

дел деректерді жəне тиісті жылғы жөнделген жылдық деректерді талдау жолымен анықталады.Алғашқы деректер деңгейінде жылдық кезеңділіктегі жалпымемлекеттік статистикалық

байқау бойынша кəсіпорындар каталогы жəне жедел деректердің кəсіпорындар катало-гы салыстырылады. Жылдық кезеңділіктегі статистикалық байқау бойынша есеп берген кəсіпорындардың инвестициялар көлемінің деректері, он екі айға бөлінеді жəне экономикалық қызметтің тиісті түрі бойынша қосылады. Қайта бағалау əрбір өңірдің ірі, орташа жəне шағын кəсіпорындары бойынша жүзеге асырылады.

21. Қазақстан Республикасы бойынша деректер өңірлерді қайта есептеуді агрегациялау жолымен қалыптастырылады.

22. Өңірлер бойынша қалыптастырылған агрегацияланған қайта бағалау көлемі серпінділік қатарларға талдау жасау жолымен өңірдің əлеуметтік-экономикалық шамасын ескере оты-рып редакцияланады. Түзетілген қайта бағалау көлемі алгоритмге сəйкес бөлінеді жəне агрегацияланған есеп деректеріне қосылады.

4-тарау. Негізгі капиталға салынған инвестициялардың нақты көлем индексін есептеу

Негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемін есептеу салыстырмалы бағада жүзеге асырылады жəне дефлятор əдісі негізінде есепті кезең үшін тиісті баға индекстері деректерін пайдалана отырып қолданады. Дефляторлар ретінде (баға индексі) баға статистикасы қалыптастыратын деректер пайдаланылады.

НКИ есептеу үшін негізгі капиталға салынған инвестициялардың егжей-тегжейлі активтерінің құрылымы пайдаланылады.

Негізгі капиталға салынған инвестициялардың НКИ өткен айға, өткен жылғы тиісті кезеңге (айға, кезеңге өспелі жиынтығымен) жəне алдыңғы жылға қалыптасады.

Негізгі капиталға салынған инвестициялардың НКИ Қазақстан Республикасы бойынша, сондай-ақ өңірлер бөлінісінде өңірлік баға индекстерін пайдалана отырып есептеледі.

23. Негізгі капиталға салынған инвестициялардың НКИ шығын жəне олардың агрегация компоненттерінің НКИ өлшеу арқылы жүзеге асырылады. Негізгі капиталға салынған инве-стициялар келесі компоненттерді: құрылыс-монтаж жұмыстары, машиналар мен жабдықтар шығындары, өзге де шығындарды қамтиды.

Негізгі капиталға салынған инвестициялардың НКИ есептеу бірнеше кезеңде жүзеге асы-рылады. Негізгі капиталға салынған инвестициялардың компоненттері бойынша НКИ есептеу кезінде активтер түрлері бойынша тиісті баға индекстері қолданылады.

24. Бірінші кезеңде есепті кезеңдегі деректердің тиісті дефляторды ескеріп салыстырма-лы кезеңге құрылыс-монтаж жұмыстары бағасының индексі ара қатынасымен анықталатын құрылыс-монтаж жұмыстарына салынған инвестициялардың НКИ есептеу жүргізіледі.

, (6)мұнда:smrttI 1/ – құрылыс-монтаж жұмыстарына салынған инвестициялардың НКИ;

qsmr – құрылыс-монтаж жұмыстарының шығындары;ismr t/t-1 – салыстырмалы кезеңдегі құрылыс-монтаж жұмыстарының баға индексі.25. Машина жəне жабдықтарға салынған инвестициялардың НКИ есептеу машина жəне

жабдықтар өндірушілердің тиісті баға индексін қолданылуымен жүзеге асырылады.

, (7)мұнда:machttI 1/ – машиналар мен жабдықтарды сатып алуға салынған инвестициялардың НКИ;

q mach – машиналар мен жабдықтарды сатып алуға салынған инвестициялардың көлемі;imach t/t-1 – салыстырмалы кезеңдегі машиналар мен жабдықтарды өндірушілердің баға

индексі.26. Негізгі капиталға салынған инвестициялардың көлеміндегі өзге де шығындардың НКИ

бағаның құрылымдық индексінен қалыптасқан өзге шығындардың баға индексін пайдалана оты-рып есептеледі. Басқа да активтерді нақтылау мынадай шығындардың баптарынан: көпжылдық дақылдарды егу жəне өсіру, жұмысшы, өнімді жəне асыл тұқымды табынды қалыптастыру, компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз ету жəне деректер базасын құрастыру жəне сатып алу, пайдалы қазбалар запастарын барлауға жəне бағалауға, материалдық жəне материалдық емес негізгі капиталға салынған инвестициялар көлеміндегі өзге де шығындардан тұрады.

Инвестиция көлеміндегі өзге де шығындар бойынша НКИ есептеу келесі түрде жүзеге асырылады:

1) инвестиция көлеміндегі өзге де жалпы шығындар құрамының үлесі анықталады;2) өзге де шығындардың негізін құрайтын баға индексінің құрылымын есептеу кезінде тиісті

баға индекстері қолданыла отырып өлшеу əдісін пайдаланылады; 3) бұдан əрі негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемінде өзге де шығындардың

жалпы баға индексін есептеу жүргізіледі:үр д

, (8)мұнда:Iproch – инвестициялар көлемінде өзге де шығындарға баға индексі;is sost – өзге де шығындардың көлемін құрайтындар бойынша құрылымдық индексі.4) негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемінде өзге де шығындардың НКИ келесі

формула бойынша жүзеге асырылады:

, (9)

мұнда:prochttI 1/ – инвестициялар көлеміндегі өзге де шығындардың НКИ;

q proch – инвестициялар көлеміндегі өзге де шығындар көлемі; iproch t/t-1 – инвестициялар көлеміндегі өзге де шығындардың баға индексі.27. Негізгі капиталға салынған инвестициялардың НКИ есептеу үшін инвестиция көлеміндегі

олардың үлестерін пайдаланумен НКИ компонентерін өлшеу жүргізіледі.Содан кейін құрылыс-монтаж жұмыстарына, машиналар мен жабдықтарға салынған

инвестициялардың жəне өзге шығындардың инвестициялар көлеміндегі үлестері бойынша өлшенген НКИ есептеледі:

, (10)

мұнда:ұ д

– құрылыс-монтаж жұмыстарына салынған инвестициялардың өлшенген НКИ;smrI

– құрылыс-монтаж жұмыстарына салынған инвестициялардың НКИ;Dsmr – инвестициялар көлеміндегі құрылыс-монтаж жұмыстары шығындарының үлесі.Машиналар мен жабдықтарды сатып алу жəне өзге шығындарға жұмсалған шығындардың

өлшенген НКИ осы Əдістеменің 10 формуласы бойынша іспеттес есептеледі.Негізгі капиталға салынған инвестициялардың НКИ агрегаттау арқылы мынадай формула

бойынша анықталады:

(11)мұнда:I – негізгі капиталға салынған инвестициялардың НКИ;

– құрылыс-монтаж жұмыстарына салынған инвестициялардың өлшенген НКИ;

– машиналар мен жабдықтарды сатып алуға салынған инвестициялардың өлшенген НКИ;

– инвестиция көлеміндегі өзге шығындардың өлшенген НКИ. 28. Негізгі капиталға салынған инвестициялардың НКИ есепті кезеңдегі базистік жылға

тізбе əдісімен есептелінеді, бұл ретте негізгі капиталға салынған инвестициялардың жылдық НКИ дəйекті түрде көбейтіледі (Iq), мысалы:

(12)мұнда:Iq – НКИ, % - бен. Индекстерді есептеу бір базистік жыл негізінде 5 жыл ішінде өткізіледі. Содан кейін базистік

жыл жаңартылады. Базистік жыл ретінде «0» немесе «5» бітетін жыл таңдалады.29. Инвестиция статистикасының көрсеткіштері түпкілікті жылдық деректер қалыптасты-

рылғанша, есепті жылда жыл бойы жедел деректер бойынша ай сайын қалыптастырылады. Нəтижесінде жедел жəне жылдық түпкілікті деректер арасындағы айырмашылық жинақталады.

Ай сайынғы деректердің жылдық деректермен үндестірілген серпінділік қатарын қалыптастыру мақсатында алынған жылдық деректерді ескере отырып, жедел деректердің мұрағаттық базасы қайта есептеледі.

30. Жоғарыда баяндалғандардың нəтижесінде алынған жаңа ай сайынғы деректер жылдық деректермен толық үндестірілген болып табылады жəне ай сайынғы деректердің жалпы серпінділік қатарына қосылады.

31. Жылдық деректерді алғанға дейін жəне мұрағаттық ай сайынғы деректерді қайта санағанға дейін база ретінде алдыңғы жылдың қайта есептелмеген мұрағаттық базасы қолданылады. Қайта есептелген серпінділік қатарды алғаннан кейін, алдыңғы жылдың мұрағаттық базасы жаңасына ауыстырылады.

5-тарау. Модельді талдау сызбалары негізінде ұйғарынды деректердің негізгі топтамалары

32. Модельді сызба бойынша инвестициялық қызметтің кешендік талдауы экономиканың əртүрлі салаларының өзара байланысын анықтайды. Инвестициялық қызмет талдауының модельдік сызбасы (бұдан əрі - Модельдік сызба) айқасқан топтамалардың көмегімен инве-стиция статистикасы бойынша алғашқы деректер негізінде жүзеге асырылады.

33. Жүзеге асырылатын талдаудың сипатына байланысты инвестициялық көрсеткіштер əртүрлі топтамаларға агрегатталады. Модельдік сызбаны қолдану негізгі капиталға салынған инвестициялардың көлемі жəне серпіні, құрылымы, қаржыландыру көздері жəне инвестицияны қаржыландыру шарттары, табыстылықты зерттеу, сонымен қатар əлеуметтік-экономикалық тиімділік жəне бұдан əрі талдау мақсатында қолдану жайлы мазмұнды ақпараттарды алуға мүмкіндік береді.

34. Инвестициялық салымдардың аумақтық құрылымы негізгі капиталға салынған инвестициялардың географиялық бағыты ескеріліп қалыптастырылады.

Топтама пропорционалды бөлуді жəне инвестицияларды пайдаланудың тиімділігін толығымен ел деңгейінде жəне өңірлер бойынша бағалайды.

35. Инвестициялық салымдардың технологиялық жəне қайта өндіру құрылымы ұйғарынды көрсеткіштері топтамаларының маңыздысы болып табылады.

Құрылыс-монтаж жұмыстарына жұмсалған шығыстар, жабдықтардың құны, құралдар жəне өзге күрделі жұмыстардың шығыстары жөніндегі қолда бар зерттелетін статистикалық көрсеткіштердің негізінде инвестициялық салымдардың талдауына қажетті технологиялық құрылым шығыстары бойынша топтамалар қалыптастырылады.

36. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің экстенсивті жəне қарқынды дамуына салынған қаражатты талдау үшін инвестициялық салымдардың қайта өндіру құрылымының топтама-лары қалыптасады. Инвестициялық салымдардың қайта өндіру топтамасының құрылымы келесідей қалыптастырылады:

жаңа құрылыс жəне əрекет етуші кəсіпорындарды ұлғайту (жаңа), ғимараттар мен имараттардың күрделі жөндеуінсіз құрылыс-монтаж жұмыстарына кеткен шығыстар;

реконструкциялау жəне əрекет етуші кəсіпорындарды ұлғайту – ғимараттар мен имараттардың күрделі жөндеуіне кеткен шығыстар;

техникалық қайта құралдандыру – көлік құралдарын есепке алусыз жабдықтарды, маши-наларды сатып алуға шығыстар, жабдықтардың күрделі жөндеуі қалыптасады.

37. Инвестицияның қаржыландыру көздерінің топтамасы меншікті жəне тартылған қаражаттарды агрегаттау жолымен қалыптастырылады, өзара қатынасы шаруашылық субъектілерінің қаржылық тұрақтылығын көрсетеді. Топтамада көрсетілген көрсеткіштер инвесторлардың меншікті қаражаты бар екендігін, инвестициялық үдерісте мемлекеттік жəне шетел инвесторларының қатысуын көрсетеді.

38. Меншік нысандары мен түрлерінің ведомстволық жіктеуіші негізінде ұйғарынды меншік түрлері бойынша көрсеткіштерінің топтамалары қалыптастырылады. Деректер топтамаларының талдауы мемлекеттік, жеке жəне шетел меншік нысандарының шаруашылық субъектілері инвестицияларының үлесін анықтауға мүмкіндік береді.

39. Негізгі капиталға салынған ішкі жəне сыртқы инвестициялар бойынша топтамалар қаржыландыру көздеріне байланысты, меншік нысанымен үйлесе отырып матрица түрінде қалыптастырылады.

Осы топтамалардың сыртқы инвестициялары аталған көрсеткіштерді қалыптастырудың əдіснамалық тəсілі өзгешелігінің себебі бойынша төлем балансы шеңберінде қарастырылатын инвестициялардан айырмашылығы бар. Негізгі капиталға салынған сыртқы инвестициялар тікелей шетел инвестициялардың негізгі қаражатта затталған бөлігі болып табылады.

Ішкі жəне сыртқы инвестициялық салымдарды қалыптастыру алгоритмі осы Əдістемеге 1-қосымшада келтірілген.

40. Экономикалық қызмет түрі негізінде қалыптастырылатын топтама экономика сала-лары бойынша инвестициялық салымдардың талдауы кезінде қолданылады. Салымдардың бағыттылық сипаты бойынша (соңғы қолдану) жəне шаруашылық субъектілерінің жүзеге асыра-тын қызметі бойынша осы топтама пайдалану бағыттары жəне инвесторлардың экономикалық қызмет түрі бойынша инвестициялар деп бөлінеді.

41. Ел экономикасының шикізаттық емес экспортқа бағытталған секторына инвестициялар тартуды талдау үшін экономиканың шикізаттық емес секторының негізгі капиталына салынған инвестициялардың топтамалары қалыптастырылады.

Экономиканың шикізаттық емес секторы кен өндіру өнеркəсібі жəне карьерлерді қазу, ауыл, орман жəне балық шаруашылығы салаларын ескерусіз ұсынылған. Ұйғарынды көрсеткіштер əр түрлі айқасқан топтамалармен қалыптастырылады.

42. Инвестициялық тартымдылықты талдау жəне бағалау үшін статистикалық деректер негізінде инвестициялар коэффициенті есептеледі.

Инвестициялар коэффициенті инвестициялық қызметтің атқаратын қызметі үдерісінде келіп түсетін табыс есебінен шаруашылық субъектілерге салынған қаражаттардың өтімділігін сипаттайды.

Коэффициентті есептеу инвестициялық жобаға салынатын инвестициялық салымдардың жəне жалпы қосылған құн жөніндегі деректер негізінде құрылады. Инвестициялар коэффициентін есептеген кезде ұлттық шоттар статистикасы қалыптастыратын жалпы қосылған құн жөніндегі деректер пайдаланылады.

Инвестициялардың тиімділік коэффициенті инвестициялық салымдардың жалпы қосылған құнға қатынасымен анықталады.

kинв=И/ЖҚҚ , (13)мұнда:kинв – тиімділік коэффициенті;И – инвестициялық салымдардың көлемі, мың теңге;ЖҚҚ – жалпы қосылған құн, мың теңге.Инвестициялар коэффициенті экономикалық қызмет түрлері жəне өңірлік деңгейде

есептеледі.Инвестициялар коэффициентін есептеу географиялық тиістілігі, экономикалық қызмет

түрлері бойынша экономиканың əрбір сегментінен бөлек жүзеге асырылады.Коэффициентті талдау жолымен инвестициялық саладағы үдерістер зерттеледі жəне ин-

вестициялау тиімділігі бағаланады.

Инвестициялық қызметтің көрсеткіштерін қалыптастыру бойынша əдістемеге 1-қосымша

Ішкі жəне сыртқы инвестициялық салымдарды қалыптастыру алгоритімі*

Инвесторлар

Сəйкес

-тендіру

коды

Негізгі капиталға

салы

нған

инвестиция-

лардың

көлемі

оның ішінде бюджеттік қаражат

менш

ікті қараж

ат

банк кредиттері

басқа да қарыз қаражаты

респуб

-ликалық

бю

джет

жергілікті бюд-

жет бар-

лығы

соның ішінде

шетелдік банктер

бар-лығы

соның ішінде

бейрези-денттер

1 2 3 4 5 6 7 8ІшкіМемлекеттік меншік 11 Х Х Х Баған 5 –

Баған 6Баған 7 – Баған 8

Жеке меншік 15Азаматтардың меншігі 16 N N Х N N N NЗаңды тұлғалардың мемлекеттік емес меншігі жəне олардың бірлестігі

17

Мемлекеттің жəне шетелдің қатысуынсыз кəсіпорындар меншігі

19 Х Х Х Баған 5 – Баған 6

Баған 7 – Баған 8

Мемлекеттің қатысуымен (шетелдік қатысуынсыз) кəсіпорындардың меншігі

23 Х Х Х Баған 5 – Баған 6

Баған 7 – Баған 8

Шетелдік қатысуымен біріккен кəсіпорындар меншігі

28 Х Х Х/2 Баған 5 – Баған 6

Баған 7 – Баған 8

Қоғамдық меншік, оның ішінде діни бірлестіктердің меншігі

29 Х Х Х Баған 5 – Баған 6

Баған 7 – Баған 8

Шетел меншігі 32Басқа мемлекет, олардың заңды тұлғалар мен азаматтарының меншігі

33

Шетелдік мемлекеттің меншігі

34 N N N Баған 5 – Баған 6

Баған 7 – Баған 8

Шетел заңды тұлғаларының меншігі

36 N N N Баған 5 – Баған 6

Баған 7 – Баған 8

Шетелдік жеке тұлғалардың меншігі

37 N N N Баған 5 – Баған 6

Баған 7 – Баған 8

Халықаралық кəсіпорындардың меншігі

39 N N N Баған 5 – Баған 6

Баған 7 – Баған 8

СыртқыМемлекеттік емес заңды тұлғалардың жəне олардың біріккен меншігі

17

Мемлекеттің жəне шетелдің қатысуынсыз кəсіпорындар меншігі

19 N N N N Х N Х

Шетелдік қатысуымен біріккен кəсіпорындар меншігі

28 N N Х/2 N Х N Х

Шетелдік меншік 32 N N Х N Х N Х*- Х – деректер қалыптастырылады N – деректер қалыптастырылмайды

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2016 жылғы 27 жел-тоқсанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №14601 болып енгізілді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА МИНИСТРЛІГІ

СТАТИСТИКА КОМИТЕТІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2016 жылғы 2 желтоқсан №298 Астана қаласы

Өсімдік және мал шаруашылығында іріктемелі зерттеу өткізу әдістемесін бекіту туралы

«Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабының 5) тармақшасына жəне Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 24 қыркүйектегі № 1011 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі туралы ереженің 17-тармағының 258) тармақшасына сəйкес, бұйырамын:

1. Қоса беріліп отырған Өсімдік жəне мал шаруашылығында іріктемелі зерттеу өткізу əдістемесі бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Өндіріс жəне қоршаған орта статистикасы басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп заңнамада белгілен ген тəртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмелерін

мерзімді баспасөз басылымдарында жəне «Əділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялануға жіберілуін;

3) мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде осы бұйрықтың көшірме-лерін қағаз жəне электрондық түрде Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорнына жіберілуін;

4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Өндіріс жəне қоршаған орта статистикасы басқармасы осы бұйрықты жұмыс бабында басшылыққа алу жəне пайдалану үшін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің құрылымдық бөлімшелеріне жəне аумақтық органдарына жеткізсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының орынбасарына (Г.М. Керімханова) жүктелсін.

5. Осы бұйрық оның алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Ұлтттық экономика министрлігі Статистика комитетінің төрағасы Н. АЙДАПКЕЛОВ

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 2 желтоқсандағы № 298 бұйрығымен бекітілді

Өсімдік жəне мал шаруашылығында іріктемелі зерттеу өткізу əдістемесі1-тарау. Жалпы ережелер

1. Өсімдік жəне мал шаруашылығында іріктемелі зерттеу өткізу əдістемесі (бұдан əрі - Əдістеме) «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңына (бұдан əрі - Заң) сəйкес бекітілетін статистикалық əдіснамаға жатады.

2. Осы Əдістемені өсімдік жəне мал шаруашылығында жалпымемлекеттік статистикалық байқау өткізу кезінде Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті (бұдан əрі - Комитет), оның аумақтық органдары жəне интервьюерлер қолданады.

3. Əдістеме интервьюерлерді тартумен іріктеме негізінде өткізілетін ауыл шаруашылығы дақылдарын жинау, мал шаруашылығы өнімдерін өндіру жəне ауыл шаруашылығы құралым-дарының қызметі туралы ағымдағы (есепті жыл ішіндегі) жəне жылдық жалпымем лекеттік статистикалық байқауларды ұйымдастырудың жəне өткізудің негізгі тəсілдерін айқындайды.

4. Осы Əдістемеде келесі анықтамалар қолданылады:1) ауылшаруашылық кəсіпорны - ауылшаруашылық өнімдерін өндірумен, сақтаумен жəне

қайта өңдеумен, ауыл шаруашылығы саласында қызмет көрсетумен айналысатын заңды тұлға немесе оның құрылымдық бөлімшесі;

2) бас жиынтық - сипаттамалары бағалауға жататын талдаудың барлық бірліктерінің толық тобы;

3) жеке каталог - нақты статистикалық байқауды жүргізуге арналған тиісті жіктелімдік атрибуттары бар зерттелетін бірліктер тізбесі;

4) жұртшылық шаруашылықтары - жеке қосалқы шаруашылықтар, ұжымдық бақтар мен бақшалар, саяжай учаскелері;

5) интервьюер - статистикалық байқаулар (зерттеулер) жүргізу үшін субъектілерге пікіртерім жүргізетін адам (аумақтық статистика органдары ақылы қызмет көрсету шарты бойынша жұмысқа тартқан қызметкер);

6) қызметтің қосымша түрі - үшінші тұлғалар үшін өнімдер өндіру мақсатында жүзеге асы-рылатын негізгі қызмет түрінен басқа қызмет түрі;

7) қызметтің негізгі түрі - қосылған құны субъект жүзеге асыратын кез келген басқа қызмет түрінің қосылған құнынан артық болатын қызмет түрі;

8) іріктемелі жиынтық (іріктеме) - зерттеуге қатысу үшін бас жиынтықтан белгілі бір рəсімнің көмегімен таңдалған көптеген жағдайлар (сыналатындар, объектілер, оқиғалар, үлгілер).

2-тарау. Бас жиынтық жəне өсімдік жəне мал шаруашылығындағы статистикалық байқаулар үшін іріктеме қалыптастырудың критерилері

5. Ауыл шаруашылығында іріктемелі статистикалық байқауларға (зерттеулерге) арналған бас жиынтық ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру бойынша қызметті өсімдік шаруашылығы бойынша байқаулар үшін, немесе ауыл шаруашылығы жануарларын өсіру жəне көбейту бойынша қызметті мал шаруашылығы бойынша байқаулар үшін қызметті жүзеге асыратын ауыл шаруашылығы өндірушілерінің тізбесін білдіреді.

Өсімдік жəне мал шаруашылықтарындағы зерттеулерге арналған бас жиынтықтар Ауыл шаруашылығының статистикалық тіркелімі негізінде қалыптастырылады, оны жүргізуді жəне өзектендіруді статистикалық тіркелімдерді жүргізуге жауапты Комитеттің құрылымдық бөлімшесі жүзеге асырады.

6. Ауыл шаруашылығы дақылдарын жинау, мал шаруашылығы өнімдерін өндіру жəне ауыл шаруашылығы құралымдарының қызметі туралы статистикалық байқаулар үшін жеке каталогтарды қалыптастыру мақсатында əр аудан/қала деңгейінде бас жиынтық келесідей топтастырылады:

1) маусымдық дақылдарды өсіру, көпжылдық дақылдарды өсіру, питомник өнімдерін өндіру, мал шаруашылығы, аралас ауыл шаруашылығы бойынша негізгі жəне қосалқы экономикалық қызмет түрлері бар ауылшаруашылық кəсіпорындары;

2) маусымдық дақылдарды өсіру, көпжылдық дақылдарды өсіру, питомник өнімдерін өндіру, аралас ауыл шаруашылығы бойынша негізгі жəне қосалқы қызмет түрлері бар 100 адамнан артық қызметкерлері бар шаруа немесе фермер қожалықтары;

3) мал шаруашылығы өнімінің орта жəне ірі тауар өндірісіне жататын шаруа немесе фер-мер қожалықтары;

4) маусымдық дақылдарды өсіру, көпжылдық дақылдарды өсіру, питомник өнімдерін өндіру, аралас ауыл шаруашылығы бойынша негізгі жəне қосалқы экономикалық қызмет түрлері бар қызметкерлерінің саны 100 адамға дейінгі қалалық жерлердегі шаруа немесе фермер қожалықтары;

5) маусымдық дақылдарды өсіру, көпжылдық дақылдарды өсіру, питомник өнімдерін өндіру, аралас ауыл шаруашылығы бойынша негізгі жəне қосалқы экономикалық қызмет түрлері бар қызметкерлерінің саны 100 адамға дейінгі ауылдық жерлердегі шаруа немесе фермер қожалықтары;

6) мал шаруашылығы өнімінің орта жəне ірі тауар өндірісіне жатпайтын мал шаруашылығы, аралас ауыл шаруашылығы бойынша негізгі жəне қосалқы экономикалық қызмет түрлері бар қалалық жерлердегі шаруа немесе фермер қожалықтары;

7) мал шаруашылығы өнімінің орта жəне ірі тауар өндірісіне жатпайтын мал шаруашылығы, аралас ауыл шаруашылығы бойынша негізгі жəне қосалқы экономикалық қызмет түрлері бар ауылдық жерлердегі шаруа немесе фермер қожалықтары;

8) қалалық жерлердегі егістік көлемі, шабындығы жəне жайылымы, көпжылдық көшеттері бар халықтың жеке қосалқы шаруашылықтары;

9) ауылдық жерлердегі егістік көлемі, шабындығы жəне жайылымы, көпжылдық көшеттері бар халықтың жеке қосалқы шаруашылықтары;

10) қалалық жерлердегі мал мен құсы бар халықтың жеке қосалқы шаруашылықтары;11) ауылдық жерлердегі мал мен құсы бар халықтың жеке қосалқы шаруашылықтары;12) бағбандық кооперативтерi. 7. Осы Əдістеменің 6-тармағының 1) - 3) тармақшалары аралығында көрсетілген ауыл

шаруашылығы өндірушілері ауыл шаруашылығы дақылдарын жинау, мал шаруашылығы өнімдерін өндіру жəне ауыл шаруашылығы құралымдарының қызметі туралы статистикалық байқауларды жүргізу кезінде байқаулармен толық қамтылады.

8. Осы Əдістеменің 6-тармағының 4) - 11) тармақшалары аралығында көрсетілген ауыл шаруашылығы өндірушілері ауыл шаруашылығы дақылдарын жинау, мал шаруашылығы өнімдерін өндіру жəне ауыл шаруашылығы құралымдарының қызметі туралы статистикалық байқауларды өткізу кезінде іріктемелі негізде зерттеледі. Іріктеменің оңтайлы мөлшерін анықтау жəне көрсетілген ауыл шаруашылығы өндірушілері үшін іріктемелі жиынтықтарды қалыптастыруды Комитеттің іріктемелерді қалыптастыруға жауапты құрылымдық бөлімшесі жүзеге асырады. Іріктемелі жиынтықтар өсімдік жəне мал шаруашылығы бойынша байқаулар үшін жыл сайын жаңартылады.

Осы Əдістеменің 6-тармағының 4) жəне 8) тармақшаларында көрсетілген ауыл шаруашылығы өндірушілерінің іріктемелі жиынтығын қалыптастыру кезіндегі негізгі критерий ауыл шаруашылығы жерлері, оның ішінде егістік жерлер, көпжылдық екпелер, шабындық жəне жайылымдар болып саналады.

Осы Əдістеменің 6-тармағының 5) жəне 9) тармақшаларында көрсетілген ауыл шаруашылығы өндірушілерінің іріктемелі жиынтығын қалыптастыру кезіндегі негізгі критерий келесі ауыл шаруашылығы дақылдарының бір немесе бірнеше түрлерінің егістік алқабының болуы болып табылады:

дəнді (күрішті қоспағанда) жəне бұршақ дақылдары, оның ішінде бидай, жүгері, арпа, қара бидай, сұлы, тары, қарақұмық, кептірілген бұршақ дақылдары;

майлы дақылдар, оның ішінде күнбағыс; күріш; картоп; ашық топырақтағы көкөніс; бақша дақылдары;мақта;темекі;қант қызылшасы; саңырауқұлақ; азықтық дақылдар;гүлдер. Сондай-ақ көпжылдық екпелердің, оның ішінде жүзім, шекілдеуікті жəне дəнекті жемістер,

жидек дақылдары жəне жаңғақтардың болуы, шабындықтар мен көкөністер мен гүлдер өсіруге арналған жылыжайлардың болуы ескеріледі.

Осы Əдістеменің 6-тармағының 6), 7), 10) жəне 11) тармақшаларында көрсетілген ауыл шаруашылығы өндірушілерінің іріктемелі жиынтығын қалыптастыру кезіндегі негізгі критерий келесі ауыл шаруашылығы жануарларының бір немесе бірнеше түрлерінің болуы болып табылады:

сүтті табынның ірі қара малы, оның ішінде сиыр;өзге де ірі қара мал мен енекелер, оның ішінде сиыр;қойлар, оның ішінде саулық қойлар;ешкілер, оның ішінде ешкілер;жылқылар, оның ішінде биелер;түйелер, оның ішінде інгендер; шошқалар;тауықтар;күркетауық қораздары;қаздар;үйректер;мысыр тауықтары;үй қояндары; бөденелер;қырғауылдар;араның балұясы;шаруашылықтарда өсірілген бұғылар;торда өсірілетін терісі бағалы аңдар. Ауыл шаруашылығы бойынша статистикалық байқаулардың іріктемесіне түскен

респонденттер тізімі шаруа немесе фермер қожалықтары жəне халықтың жеке қосалқы шаруашылықтары бойынша əрбір аудан/қала үшін жеке қалыптастырылады жəне орындарда статистикалық байқаулар ұйымдастыру жəне өткізу үшін аумақтық статистика органдарының басшыларына жеткізіледі жəне сайтта орналастырылады.

9. Осы Əдістеменің 6-тармағының 12) тармақшасында көрсетілген ауыл шаруашылығы өндірушілері өсімдік жəне мал шаруашылығының статистикалық көрсеткіштері бойынша тек қана ауыл шаруашылығы санағы кезінде ғана зерттеледі.

Өсімдік шаруашылығының көрсеткіштері бойынша статистикалық деректер көрсетілген ауыл шаруашылығы өндірушілері бойынша санақ арасы кезеңінде Ауыл шаруашылығының статистикалық тіркелімінің өзекті деректерін қолдану арқылы есепті түрде қалыптастырылады. Есептеу осы Əдістеменің 5-бөлімінде жазылған.

Көрсетілген ауыл шаруашылығы өндірушілері бойынша мал шаруашылығы көрсеткіштері бойынша статистикалық деректер санақ арасы кезеңінде болмашы болып саналады жəне есепке алынбайды.

3-тарау. Өсімдік жəне мал шаруашылығында ірітемелі байқаулардыөткізу кезіндегі интервьюерлердің іс-əрекеті

10. Осы Əдістеменің 6-тармағының 4) - 11) тармақшалары аралығында көрсетілген ауыл шаруашылығы өндірушілері бойынша алғашқы статистикалық деректер интервьюерлерді тарту арқылы жиналады.

11. Өсімдік немесе мал шаруашылығы бойынша нақты статистикалық байқауларды өткізу үшін интервьюер аумақтық статистика органынан тиісті статистикалық нысанның бланкісін жəне зерттеу өткізуге қажетті респонденттердің мекенжайын жəне бар болған жағдайда телефондарын көрсете отырып, респонденттер тізімін алады.

Егер қалыптастырылған іріктемелі жиынтық нақты респонденттер тізбесін қамтымай, ал тек қана елді мекендегі зерттелетін респонденттер саны жəне шаруашылық баруға тиісті қадам көлемі туралы ақпаратты қамтитын болса, аумақтық статистика органдары орындарда ин-тервьюерге еркін түрде тандалған көшені жəне есепті бастайтын бірінші үйді көрсету арқылы бағдар құрастырылады. Мұндай жағдайда мал шаруашылығы бойынша зерттеу өткізу кезінде интервьюерге қадам бойынша түскен ауыл шаруашылығы малдары жоқ шаруашылықтарды, өсімдік шаруашылығы бойынша зерттеулерді өткізу кезінде - ауыл шаруашылығы дақылдары жоқ шаруашылықтарды өткізіп жіберіледі. Өткізгеннен кейін əрі қарай іріктеме қадамы сақталады жəне нəтижесінде іріктемеде көзделген шаруашылық санына пікіртерім жүргізіледі.

Мал шаруашылығы бойынша есепті жылдың екінші, үшінші жəне төртінші тоқсандарында зерттеулер өткізу кезінде есепті жылдың бірінші тоқсанында сұратылған шаруашылықтарға пікіртерім жүргізіледі.

12. Интервьюерге іріктемеге түскен респондентпен байланыс орнатуға мүмкін болмаған жағдайда не респондент зерттеуге қатысудан бас тартқан жағдайда интервьюер іс-əрекетінің келесі нұсқалары көзделген:

1) егер іріктеме нақты шаруашылықтар тізімін құрайтын болса, онда есеп бермеген шаруашылықтарды басқаларға ауыстыруға жол берілмейді, интервьюер зерттеу құралында осы респонденттің себебін көрсетумен жауабы жоқ екендігі туралы белгі соғады;

2) егер іріктеме елді мекендегі зерттелетін респонденттер саны жəне шаруашылыққа баруға тиісті қадам мөлшері туралы ақпаратты қамтитын болса, онда табылмаған немесе пікіртерімге қатысудан бас тартқан шаруашылықтар интервьюерге бөлінген бағдар шеңберіндегі көрші шаруашылыққа ауыстырылады, нəтижесінде іріктемеде көзделген шаруашылықтар санына пікіртерім жүргізіледі.

13. Деректерді жинауды аяқтағаннан кейін интервьюер толтырылған нысандар бланкілерін аумақтық статистика органына тапсырады.

4-тарау. Өсімдік жəне мал шаруашылығындағы іріктемелі зерттеу деректерін бас жиынтыққа тарату əдістері

14. Өсімдік жəне мал шаруашылығындағы іріктемелі статистикалық байқаулар деректерін бас жиынтыққа тарату стастистикалық нысанда көзделген барлық көрсеткіштер бойынша нақтылауды есепке ала отырып, аудан/қала деңгейінде жүргізіледі.

15. Егер қалыптастырылған іріктемеде нақты шаруашылықтар тізбесін қамтитын болса, тарату Комитеттің іріктемені қалыптастыруға жауапты құрылымдық бөлімшесі іріктемелі жиынтықты қалыптастыру кезінде есептелетін əрбір ауыл шаруашылығы өндірушілер өлшемін жəне аудан/қала үшін түзету коэффициентін қолдану арқылы жүзеге асырады. Таратылған əр көрсеткіш мəні мына формула бойынша анықталады:

мұнда:Zj - таратылған j-көрсеткіштің мəні;Yji - іріктемедегі j-көрсеткіштің i-шаруашылығы бойынша мəні;ƒi - i-шаруашылықтың мəні;n - іріктемедегі шаруашылық саны;K - түзету коэффициенті.Түзету коэффициенттері іріктеме критерийі ретінде анықталған əрбір көрсеткіш үшін аудан/

қала деңгейінде, сондай-ақ тарату кезінде қолданылатын қосымша көрсеткіштер үшін мына формула бойынша есептеледі:

мұнда:Kj - j-көрсеткіші үшін түзету коэффициенті; Xji - тіркелім деректері бойынша i-шаруашылықтағы j-көрсеткіштің мəні;ƒi - i-шаруашылықтың мөлшері;n - іріктемедегі шаруашылықтар саны;N - бас жиынтықтағы шаруашылықтар саны. Егер зерттеу нəтижелері бойынша есеп бермеген шаруашылықтар бар болса, түзету

коэффициентері есеп берген шаруашылықтарды ескере отырып қайта саналады.16. Егер қалыптастырылған іріктеме елді мекендегі зерттелетін респонденттер саны

туралы ақпаратты ғана қамтыған жағдайда Комитеттің іріктемені қалыптастыруға жауапты құрылымдық бөлімшесі іріктемелі жиынтықты қалыптастыру кезінде есептелетін əрбір елді мекен үшін есептелетін тарату коэффициенттерін қолдану арқылы тарату жүзеге асырылады. Таратылған əрбір көрсеткіштің мəні мына формула бойынша анықталады:

мұнда:Zj - j-таратылған көрсеткіштің мəні;Sji - i-елді мекендегі іріктеме бойынша j-көрсеткіштің сомалық мəні;wi - i-елді мекен үшін тарату коэффициенті;n - іріктемедегі елді мекендер саны;K - түзету коэффициенті. (3) формулада қолданылатын түзету коэффициенті іріктеме критерийі ретінде анықталған

əрбір көрсеткіш үшін аудан/қала деңгейінде, сондай-ақ тарату кезінде қолданылатын қосымша көрсеткіштер үшін зерттеу деректерін алғаннан кейін мына формула бойынша есептеледі:

мұнда:Kj - іріктеменің j-көрсеткіші үшін түзету коэффициенті;Gji - тіркелім деректері бойынша i-елді мекендегі j-көрсеткіші бойынша мəн;gji - зерттеу нəтижелері бойынша i-елді мекендегі j-көрсеткіші бойынша сомалық мəн;wj - i-елді мекені үшін тарату коэффициенті; n - іріктемедегі елді мекендер саны;N - бас жиынтықтағы елді мекендер саны.

(Жалғасы бар)