Menstrüel Siklus Anomalileri Ünite 7

1

KADIN SAĞLIĞI VE HAST.Ebelik Lisans Tamamlama Programı

Prof. Dr. Yüksel KESİM

Ünite 7

İçİndekİler7.1. MENSTRÜEL SİKLUS ................................................................................................................. 37.2. MENSTRÜEL KANAMA MEKANİZMASI .................................................................................. 37.3. MENSTRÜAL SİKLUS ANOMALİLERİ ...................................................................................... 47.4. AMENORE ................................................................................................................................... 67.5. POLİMENORE ............................................................................................................................. 67.6. OLİGOMENORE .......................................................................................................................... 67.7. MENORAJİ/HİPERMENORE ...................................................................................................... 77.8. HİPOMENORE ............................................................................................................................ 77.9. METRORAJİ ................................................................................................................................. 77.10. SONUÇ ...................................................................................................................................... 77.11. DİSMENORE ............................................................................................................................. 87.12. PREMENSTRÜEL SENDROM .................................................................................................. 87.13. TANI VE TEDAVİ ....................................................................................................................... 97.14. KAYNAKLAR ...........................................................................................................................10

MENSTRÜEL SİKLUS ANOMALİLERİ Prof. Dr. Yüksel KESİM

Menstrüel Siklus Anomalileri Ünite 7

3

7.1. MENSTRÜEL SİKLUS Kadınların menarştan menopoza kadar süren yaşam dönemleri boyunca cinsel hormonların sekresyon hızındaki aylık ritmik değişimlere paralel olarak, ovaryumlar ve seksüel organlar-da değişimler meydana gelir. Bu ritmik değişimlere menstrual siklus adı verilir.

Şekil 1: Menstrüal Siklus

Menstrual siklusla ilgili düzensizlikler fizyolojik değişikliklerden kaynaklanabildiği gibi has-talık belirtisi olarak da karşımıza çıkabilir. Menstrüel siklus anomalilerini anlamak için önce-likle normal bir menstrüasyonun tanımı bilinmelidir.Normal menstrüel siklus kanaması ortalama 28 günde bir gerçekleşen, 2-5 gün süren, gün-de 1-2 pet miktarda olan endometriyum dökülme kanamasıdır. Menarş ortalama 12-13 yaş-ları arasında başlar, normal sınırlar 10-16 yaşlar arasıdır. (Şekil 1)

7.2. MENSTRÜEL KANAMA MEKANİZMASIEndometriyumun dökülebilmesi için östrojen etkisiyle bir miktar kalınlaşmış olması gerek-lidir. Hiç östrojenle karşılaşmamış bir endometriumda fonksiyonel bir kanama beklenmez.

Kadın Sağlığı ve Hastalıkları

4

Az da olsa kalınlaşmış bir endometriyumun dökülme kanaması yani menoraji için 3 meka-nizma mevcuttur: (Şekil 2)1. Östrojen çekilme kanaması2. Östrojen kırılma kanaması3. Progesteron çekilme kanaması

Şekil 2: Endometriyumun dökülme kanaması mekanizmaları

Normal menstrual siklusta önce foliküler fazda östrojen salgılanır, ovulasyonu takiben kor-pus luteum, progesteron üretmeye başlar. Gebelik oluşmazsa progesteron üretimi sona erer ve progesteron düzeyi azalır, bu progesteron çekilmesine bağlı olarak normal mens-trüel kanama gerçekleşir. Östrojen ve progesteron hormonu ilaç olarak kullanılabilecek şekilde günlük kullanımda mevcuttur. Herhangi birisini bir süre bir kadın organizmasına verir sonra da kesersek çekil-me kanaması ortaya çıkar. Aynı dozda sürekli olarak verilen östrojen bir süre sonra organiz-ma tarafından yetersizmiş gibi algılanacağı için yine kanama gerçekleşebilir. Bu mekanizma ise östrojen kırılma kanaması olarak adlandırılır. Disfonksiyonel uterus kanamaları herhangi organik bir neden ( abortus, myom, malignensi, polip vb.)olmadığı durumlarda ortaya çıkan menstrual düzensizlikleri tanımlamak için kul-lanılır. Üreme siklusunu kontrol eden hipotalamus- pituiter- ovariyel- endometrial mekaniz-madaki düzensizliklerdir.

7.3. MENSTRÜAL SİKLUS ANOMALİLERİ Menstruasyon kanaması her siklusta meydana gelen endometriumun dökülme kanaması anlamına gelen tanımdır. Günlük kullanımda adet kanaması, regl kanaması, mens kanama-sı, ay hali gibi değişik eş anlamları kullanılmaktadır. Menore şeklindeki okunuşun önüne gelen eklerle menstrüel siklus anomalileri isimlendirilir. (Şekil 3)

Menstrüel Siklus Anomalileri Ünite 7

5

Şekil 3: Menstrüal Siklus Anomalileri

Amenore: Adet olamamadır, primer ve sekonder olmak üzere iki şekilde karşımıza çıkabilir. Primer amenore, başlangıçtan itibaren hiç adet görememedir. Sekonder amenore ise kadı-nın daha önce adet görürken 3 siklus veya 6 ay adet görememesi olarak tanımlanır.Polimenore: Adetlerin 21 günden daha sık aralıklarla gerçekleşmesidir. (sık adet görme)Oligomenore: Adetlerin 35 günden daha seyrek aralıklarla gerçekleşmesidir. (seyrek adet görme) Menoraji: Düzenli aralıklarla olan bir menstrüel kanamanın 2-5 günde bitmesi beklenirken daha uzun süre ve fazla kan kaybına neden olacak şekilde kanama olursa, bu durumda söz konusudur. Bir siklus boyunca kaybedilen kanın miktarı 20-60 cc olarak hesaplanmakta-dır. Bu miktarın 80 cc’den fazla olması hipermenore olarak adlandırılır. Günlük yaşamda bu miktarı ölçmek pratik olarak mümkün değildir. Bu nedenle daha önceki kanama miktarı ile kıyaslayarak, kadın, adet miktarının az veya fazla olduğunu subjektif olarak tarif edebilir. Hipermenore fazla miktarda kan kaybı nedeniyle anemiye sokabileceği için önemlidir ve tedavi edilmelidir. Hipomenore: Menstrual kanama miktarının az olması olarak tanımlanır ve çoğu zaman te-davi gerektirmez.Metroraji: Adet düzeni sık ya da seyrek diye nitelenemeyecek şekilde düzensiz ise bu du-rum metroraji şeklinde tanımlanır. Hem düzensiz hem de fazla miktarda kan kaybına yol açan anomalileri sıklıkla beraber gö-

Kadın Sağlığı ve Hastalıkları

6

ründüğünde durum meno-metroraji olarak tanımlanır.

7.4. AMENOREMenstruasyonun olmaması anlamına gelen amenore gebelik ve laktasyonda olduğu gibi fizyolojik kaynaklı yada patolojik kaynaklı olabilir. Primer Amenore :17 yaşına kadar menstruasyonun görülmemesine primer amenore denir.1. Fizyolojik fonksiyon bozukluğu: sekonder seks karakterlerinin gelişmediği yada yetersiz

geliştiği, estrojen yetersizliği durumunda ortaya çıkar. Sekonder seksüel karakter gelişimi 14 yaşına kadar başlamamış ise estrojen eksikliği düşünülmelidir. Hipotalamus disfonksiyonu, pitüiter disfonksiyon ve ovarial yetmezlik nedeniyle estrojenin yetersiz salgılanması durumunda ortaya çıkar.

2. Anotomik Gelişme Bozukluğu: Sekonder seks karakter gelişiminin normal olduğu, anacak pelvik muayenede anormalliklerin saptandığı amenore ile karakterizedir. Müller kanal sistemindeki gelişme bozukluklarından kaynaklanmaktadır. Vajinal agenezis, imperfore himen, septumlu uterus-vajina yada uterusun konjenital yokluğu şeklinde farklı anomaliler nedeniyle ortaya çıkabilir.

3. Kromozomal/Genetik Bozukluklar :Sekonder seks karakterlerinde anormal gelişme yada virilizasyon ile beraber bulunan primer amenoredir. Gerçek- yalancı hermafrodizm, konjenital adrenogenital sendrom, polikistik tümör ve bazı over tümörlerinde görülür.

Sekonder Amenore: Menstrual siklusu olan bir kadının 3 aydan daha uzun süre mensturas-yon kanamasının kesilmesine denir, fizyolojik ve patolojik nedenli olabilir. 1. Fizyolojik Sekonder Amenore: Gebelik ve laktosyanda ortaya çıkan amenoredir.2. Patolojik Sekonder Amenore:Fertil çağda gebelik ve laktasyon dışında ortaya çıkan

amenoredir. Aşırı stres, aşırı egzersiz, vücut yağ dokusunda dengesizlik, sistemik hastalıklar, polikistik over, oral kontraseptifler ve bazı ilaçlar neden olabilir.

7.5. POLİMENOREAdetlerin 21 günden daha sık aralıklarla gerçekleşmesidir. Genellikle anovulatuar sikluslar-da, foliküler faz yada luteal fazın kısalması durumunda ortaya çıkar. Gebelik istenmiyorsa tedavisi gerekmeyebilir, ancak gebelik isteniyorsa normal siklus elde edebilmek için hor-monal tedavi yaklaşımı uygulanır.

7.6. OLİGOMENOREMenstruasyonun 35 günden daha seyrek aralıklarla gerçekleşmesidir. Menarştan sonra ve premenopozal dönemde fizyolojik olarak görülür. Sekonder olarak gelişme nedenleri ara-sında stres, hiperprolaktinemi, , aşırı androjen üretimi, iklim değişikliği, troid fonksiyon bozukluğu sayılabilir. Tedavi yaşa ve gebelik isteğine göre planlanır.

Menstrüel Siklus Anomalileri Ünite 7

7

7.7. MENORAJİ/HİPERMENOREDüzenli aralıklarla olan bir menstrüel kanamanın 2-5 günde bitmesi beklenirken daha uzun süre ve fazla kan kaybına neden olacak şekilde kanama olursa, bu durumda söz konusudur. Bir siklus boyunca kaybedilen kanın miktarı 20-60 cc olarak hesaplanmaktadır. Bu miktarın 80 cc’den fazla olması hipermenore olarak adlandırılır. Günlük yaşamda bu miktarı ölçmek pratik olarak mümkün değildir. Bu nedenle daha önceki kanama miktarı ile kıyaslayarak, ka-dın, adet miktarının az veya fazla olduğunu subjektif olarak tarif edebilir. Hipermenore fazla miktarda kan kaybı nedeniyle anemiye sokabileceği için önemlidir ve tedavi edilmelidir. Patolojik nedenler arasına intrauterin araç kullanımı, spontan abortus, fibroid ve adenomi-yozis yer almaktadır. Kanama anomalileri ( lösemi, trombositopenik purpuravb.) ve antiko-agülan ilaç kullanımının da menstrual kanama miktarını artırır. Disfonksiyonel uterus kanamaları şeklinde tanımlanan üreme sistemini kontrol eden iç salgı bezlerindeki hormonal düzensizlik sonucu da ortaya çıkabilir. Korpus luteum yetersizliği ve prostaglandin düzeyi ile ilgili olabilmektedir. Tedavi nedene yönelik olarak planlanır, hastanın fizyolojik ve psikolojik yönden desteklen-mesi çok önemlidir.

7.8. HİPOMENOREMenstrual kanama miktarının 20 cc’den az olması olarak tanımlanır. Ovulasyonun olduğu hipomenore çoğu zaman tedavi gerektirmez. Bazı kadınlarda hipomenore fertil çağ boyun-ca devam edebilir, doğum sonrası normal sikluslar spontan geri dönebilir. Anovulatuarlı sik-luslarda hormonal yetersizlikler düşünülmeli, infertilite durumunda tedavi gerekmektedir.

7.9. METRORAJİAdet düzeni sık ya da seyrek diye nitelenemeyecek şekilde düzensiz ise bu durum metroraji şeklinde tanımlanır. Bu düzensizlik lekelenmeden, yoğun kanamaya kadar değişik şekiller-de oluşabilir. Genellikle organik nedenli ortaya çıkar. Bu nedenler servikal ve endometrial bening ve malign tümöral yapılar, kronik servisit ve erozyon şeklindeki patolojilerdir. Dis-fonksiyonel nedenler olarak, estrodiolün siklus ortasında dalgalanması ve korpus luteum yetersizliği karşımıza çıkar. Tedavi nedene yönelik planlanmalıdır.

7.10. SONUÇMenstrüel bozuklukların geniş bir yelpazede farklı nedenleri olabilir. Her ne kadar her anor-mal uterin kanama önemli bir hastalık belirtisi olmasa da, anormal uterin kanama şikayeti ile başvuran her hasta dikkatle değerlendirilmeli, disfonksiyonel kanama ayırıcı tanısı için

Kadın Sağlığı ve Hastalıkları

8

altta yatan organik neden aranmalıdır.

7.11. DİSMENOREDismenore ağrılı menstruasyon olarak tanımlanmaktadır. Her kadın adet görürken bir mik-tar rahatsızlık duyabilir. Ancak, bu rahatsızlık bazıları için belli belirsiz iken kadınların yakla-şık yarısında iş veya okul yaşamını olumsuz etkileyecek, ağrı kesici alma, tıbbi yardım arama boyutlarına varabilir. Dismenore primer ve sekonder olarak iki şekilde görülebilmektedir. Primer dismenore; ovulasyonlu sikluslarla görülür ve pelvik bir patoloji ile ilgili değildir. İlk vajinal doğumla birlikte azaldığı bildirilmiştir. Pirmer dismenorede ağrı menstrual kanama-dan 1-2 gün önce başlar, menstrual kanamanın ilk günü devam eder, ikinci günden itibaren hafifler, sırt, bel , kasıklar ve vulvada görülebilir. Ağrıya diğer belirtiler eşlik eder ; bunlar yorgunluk, bulantı- kusma, daire, iştahsızlık, baş dönmesi, baş ağrısı, terleme, konsantra-yonda bozulma ve senkoptur. Primer dismonere tedavisinde , lokal sıcak uygulama, yeterli ve dengeli beslenme, düzenli egzersiz, masaj, düzenli ve yeterli uyku önerilmelidir. İlaç tedavisinde, ilk yaklaşım ovulasyonun baskılanmasıdır. Bu amaçla kombine oral kont-raseptifler kullanılır. Diğer yaklaşım ise prostaglandin sentezini baskılayan nonstreroid antiinflamatuvar ilaçlardır. Aspirin, asetominofen, ibuprofen prostaglandin inhibitörüdür. Bu grupta naproksen sodyum ve mefenamik asit içeren ilaçlar yer alır. Tedavi menstruas-yondan birkaç gün önce başlanmalıdır. Sekonder dismonere ise pelvik bir patoloji ile ilgilidir. Endometriozis, pelvik inflamatuar hastalık, Myom uteri, polip, uterus prolapsusu, rahimiçi araç kullanımı ssekonder dismo-nereye neden olabilir. Ağrının lokalize oluşu ve 20 yaş sonrasında ortaya çıkması sekonder dismenoreyi düşündürmelidir. Tedavisi nedene yönelik planlanır.

7.12. PREMENSTRÜEL SENDROMAdet öncesi dönemde progesteron etkisi ile ortaya çıkan psikolojik ve fiziksel (somatik) ra-hatsızlıklar Premenstrüel Sendrom veya Premenstrüel Gerilim Sendromu olarak adlandırılır. Bu rahatsızlıkların ayırt edici özellikleri menstrüel siklusun luteal döneminde ortaya çıkıp menstrüasyonun başlamasıyla kaybolmaları ve başka bir organik nedene bağlı olmamala-rıdır. Belirtiler mensturasyondan 7 -10 gün önce başlar kanamanın başlaması ile kaybolur, 30-40 lı yaşlarda daha sık görülür.Nedenleri arasında estrojen progesteron dengesiziliği, sıvı retansiyonu, aşırı prostaglandin salgılanması, proloaktin ve renin- anjiotensin dengesizliği, yetersiz beslenme ve psikosos-yal faktörler yer almaktadır. Emasyonel, davranışsal, motor , ve somatik semptomlar ile seyreder. Emasyonel olarak; gerginlik aşırı hasiyet, depresyon, uyuşukluk ve unutkanlık ortaya çıkabilir. Davranışsal be-lirtilerde çalışma alışkanlığında ve libidoda değişme, ağlama nöbetleri, asosyallik ve kav-gaya eğilim ortaya çıkabilir. Motor değişiklikler, baş dönmesi , denge kaybı ve sakarlık ola-

Menstrüel Siklus Anomalileri Ünite 7

9

rak ortaya çıkabilir. Somatik problemler olarak baş ağrısı, sırt ağrısı, yorgunluk, şişkinlik ve iştahta değişiklik ortaya çıkar. Bu semptomların en az birisi üreme çağındaki kadınların % 95’inde mevcuttur. Bu nedenle hemen PMS tanısı koymak doğru değildir. Bu sıkıntılar hafif ve katlanılabilir olma sınırını geçip ağır ve kronik olduğunda, kadının iş ve aile yaşamını ve günlük etkinliklerini olumsuz etkilediğinde premenstrüel gerilim sendromu (PMS) olarak değerlendirilir. Daha ağır psiko-lojik semptomlar ortaya çıktığında ise hastalık premenstrüel disforik hastalık (PMDD) olarak tanımlanmaya başlar. (Şekil 4)

Şekil 4: Premenstrüel semptom yaşayanlar, PMS ve PMDD oranları

7.13. TANI VE TEDAVİBireyin menstrual takvim kullanması ve belirtileri kaydetmesi tanılamada önemlidir. Sağlık-lı yaşam biçimi davranışları ile semptomlarda gerileme bildirilmiştir. Kafein ve sodyumdan uzak durmak, doğal diüretiklerden zengin dengeli ve düzenli beslenmek önerilmektedir. Tedavisinde diüretik, analjezik ve tranklizanlar yer almaktadır. Ebelik bakımında danış-manlık önemli yer tutar, bireysel baş etme teknikleri kadına anlatılır, semptomlara ortadan kaldırmaya yönelik uygulamalar desteklenir.

Kadın Sağlığı ve Hastalıkları

10

7.14. KAYNAKLAR

• Leon Speroff, Marc A. Fritz, Clinical Gynecologic Endocrinology and Infertility. 8th ed. Lippin-cott, Williams&Wilkins. 2010.

• Alan DeCherney, Lauren Nathan, T. Murphy Goodwin, Neri Laufer. Current Diagnosis & Treat-ment Obstetrics & Gynecology, Lange Series.

• Scot R.J., Disaıa J., Hammond B., Spellacy N. ( çeviri editörü Selçuk erez , çeviri : reyhan erez) Danfort Obstetrik ve Jinekoloji Yedinci Edisyon , J.B. Lıppıncott Company

• Şirin,A.,Kavlak,O. Kadın Sağlığı,Bedray Basın Yayıncılık LTD.ŞTİ., İstanbul,2008• Coşkun,A.,Ekizler,H.,İnanç,N., ve diğerleri.Doğum ve Kadın Hastalıkları Hemşireliği El Kitabı,Editör:

Anahit Coşkun,İkinci baskı,Vehbi Koç Vakfı Yayınları, Birmat Matbaacılık,İstanbul,2000.• Atasü,T.,Şahmay,S.(2001).Jinekoloji.2.Baskı.İstanbul:Nobel Tıp Kitapevleri Ltd.Şti.• Taşkın, L.(2016) Doğum ve Kadın Sağlığı Hemşireliği,Genişletilmiş XV.Baskı, Akademisyen

Kitabevi,Ankara

Menstrüel Siklus Anomalileri Ünite 7

11

Kadın Sağlığı ve Hastalıkları

12