İstanbul-2008 1

EBEVEYN ÖLÜMÜ

VE

ÖĞRENCİ PSİKOLOJİSİ

Dr. Fuat TANHAN

İstanbul-2008 2

Ölüm, her canlının yüzleşeceği ve yaşayacağı bir mutlaklık taşır.

Ölüm, kaçınılmazdır.

Ölüm; doğum, hastalık ve sağlık kadar yaşamın bir parçasıdır.

İstanbul-2008 3

• Bowlby’nin belirttiği üzere, psikanalizin doğuşundan ancak elli yıl sonra ölüme karşı oluşan tepkiler incelenmeye başlanmıştır

• Yas tepkilerinin ancak son yıllarda ele alınması, ölüm konusunun da cinsel konular gibi yasak bir konu olduğu yargısını güçlendirir.

İstanbul-2008 4

Okul çağındaki çocuklar, her gün travma, ölüm ve kayıpla karşılaşmaktadırlar

Bu durum onların gelişimi üzerinde önemli etkiler bırakabilmektedir

İstanbul-2008 5

Günümüz Toplumunda Ölümün Yeri

• Ölüm, yadsınarak mücadele edilmesi gereken bir hastalık ya da aşılması gereken bir engel olarak algılamaktadır.

İstanbul-2008 6

Ölüm Sistemi

• Durumlara ilişkin faktörler– Ölüme Maruz Kalma– Yaşam Süresi Beklentisi

• Kuramsal faktörler– Bireyin Doğanın Gücü

Üzerindeki Kontrol Algısı– İnsan Olmanın Anlamını İdrak

Etme

İstanbul-2008 7

Ölüm Algısının Gelişimi

• Çocukların ölüm algılarını betimlemde kimi kavramlar öne çıkar Bunlar:

• 1-evrensellik, • 2-geri döndürülemezlik; • 3-işlevlerin durması; • 4-nedensellik; • 5- hayıtın devamlılığına

ilişkin algı.

İstanbul-2008 8

Okulöncesi dönemde ölüm algısı

• Bu dönem 0-5 yaşları arasındaki dönemi kapsar. 0-3 yaşına kadarki dönemde çocuk ölüme ilişkin pek birşey bilmez.

• 3-5 yaşlarını kapsayan kesimde ölüm algısı, uyku ve ayrılık kavramları içinde hapsolmuş durumdadır.

İstanbul-2008 9

İlköğretim döneminde ölüm algısı

• Bu dönem 6–14 yaş aralığını kapsamaktadır. Bu yaşlarda çocuklar ölümün bir son olup olmadığını bilmek istemelerine karşın, ölümün bir son olmaması yönünde bir beklenti geliştirirler

• İlköğretimin birinci kademinin sonlarına doğru çocuk, ölümü önüne geçilmez biyolojik süreç olarak kavramaya başlar. Bu tür bir ölüm düşüncesi yaygın olarak 10-11 yaşlarına doğru ortaya çıkar.

İstanbul-2008 10

Ortaöğretim döneminde ölüm algısı

• Ortaöğretim dönemi 14-18 yaşları arasını kapsar.

• Ergenleri içten içe ölümlü olma ve zamanın ilerlemesi gibi düşüncelerin eşliğinde ölümü yoğun olarak gündeminde tutar

• Ölüme duyulan ilgi, ölüme meydan okuma ile birlikte ortaya çıkar

• Yalom, bu durumu “zoraki kahramanlık” olarak nitelendirir.

İstanbul-2008 11

Ebevey Ölümü ve Etkileri

• Birey, akraba veya yakınlarının ölümüne karşı farklı tepki verebilmektedirler.

• Ebeveynini kaybeden çocuklarda yaygın olarak bazı tepkiler görülür. Bunlara normal yas tepkileri adı verilir.

İstanbul-2008 12

Elizabeth Kübler-Ross’a göre normal yas beş aşamadan geçer

İNKAR: Bu olamaz!!

ÖFKE: Bu adil değil!!

PAZARLIK: daha iyi biri olacağım. Onları geri ver!!

DEPRESYON: Öyle üzgünüm ki sanırım öleceğim

KABUL: Bu kayıpla başa çıkacağım

İstanbul-2008 13

• Davranışsal yas tepkileri• Duyuşsal yas tepkileri• Bilişsel yas tepkileri• Fiziksel yas tepkileri

BİR KAYBA KARŞI VERİLEN

OLAĞAN YAS TEPKİLER DÖRT GRUPTA TOPLANABİLİR

İstanbul-2008 14

DAVRANIŞSAL YAS TEPKİLERİ

Ağlama

Saldırganlık, sinirlilik

Uyku problemleri

Akademik sorunlar, okula devam etmeme, bellek ve odaklanma sorunu yaşama

Aile üyeleri arasındaki çatışmaları azaltma çabası

Arkadaşlarıyla olma, olağan etkinlikleri yapma isteklerinde azalma

İstanbul-2008 15

DUYUŞSAL YAS TEPKİLERİ

Üzüntü, soyutlanma, geri çekilme,

Korkular, kaygı, panik

Ölüm ve duyguları hakkında konuşmaktan kaçınma, duyguları inkar..

Ölen kişiyi çok özleme

Kaybı olmayan çocuklardan farklı olduğu duygusu

İstanbul-2008 16

BİLİŞSEL YAS TEPKİLERİ

Kendini suçlamaTekrarlayan düşüncelerBaşarısızlık ve ret edilmeye aşırı duyarlılık

İstanbul-2008 17

FİZİKSEL YAS TEPKİLERİfiziksel hassasiyet, fiziksel acılar

biçiminde ortaya çıkar. Karın ağrısı, nefes darlığı, kaslarda yorgunluk, enerjisizlik, ağız kuruluğu, uykusuzluk, yemek yemenin azalması ya da

yememe, depresyonun fiziksel belirtileri,

İstanbul-2008 18

1.Yas tepkisi bir yıla yakın sürer.. Bazılarında daha uzun…

İstanbul-2008 19

2. Kayıp asla yeniden kazanılmaz. Hiçbir şey eskisi gibi olmayacaktır..

İstanbul-2008 20

3. Yas süreci, eğer yasın yaşanmasına izin verilirse daha kısa sürer

İstanbul-2008 21

Yas çalışmaları şunları amaçlar

Kaybedilen kişiden özgürleşmek

Kaybedilen olmaksızın çevreye yeniden uyum sağlama, kabul etme ve yüzleşme.

Yeni ilişkiler kurma..

İstanbul-2008 22

Yas ve Kayıpla Başa Çıkmayı Öğrenme

Yas ve kayıpla başa çıkmanın anahtarı trajediyi ret etmeme, acı dolu ayrılığı kabul etmedir.

İstanbul-2008 23

Bu amaçla bireyin;Fiziksel ve psikolojikbelirtileri kontrol etme becerilerini öğrenmesi;

Yasın normal ve gerekli bir duygu olduğu ve toparlanmanın zaman alacağı duygusunu kabul etmesi gerekir.

İstanbul-2008 24

Bu amaçla bireyin;Fiziksel ve psikolojikbelirtileri kontrol etme becerilerini öğretmek

Yasın normal ve gerekli bir duygu olduğu ve toparlanmanın zaman alacağı duygusunu yerleştirmek

İstanbul-2008 25

Kayıptan Önce Yapılması Gerekenler 1

1- Ölüm hakkında doğru bilgilendirmek.

Açık ve dürüst bilgi verin ve ne biliyorsanız onu tanımlayın. Bazı soruların yanıtlarını kimsenin bilmediğini belirtin.

Ölümle ilgili gerçek sözcükler kullanın ve daha iyi bir yere gitti gibi cümlelerden kaçının

İstanbul-2008 26

2- Doğru yaşantılar geçirmelerini sağlamak.

Tüm etkinliklere katılmasına izin verin

Cenaze ritüellerini konuşun

Kayıptan Önce Yapılması Gerekenler 2

İstanbul-2008 27

Kayıptan sonra yapılması gerekenler

1- Acıyı ifade etmelerine imkan tanımak.

2- Kayıp sonrası duruma alışmalarını sağlamak.

Duyguları ifade edecek bir ortam yaratmak

Nesne ve Rol kaybının yarattığı durumlara karşı bireyi hazırlamak.

İstanbul-2008 28

Teşekkür ederim…

Dr. Fuat TANHAN

Ankara Üniversitesifuattanhan@hotmail.

com