1

EDEBÎ SANATLAR

2

EDEBEDEBÎÎ SANATLAR SANATLAREdebi metinlerin anlaşılmasında ve

yorumlanmasında edebi sanatların önemli bir

yeri vardır. Özellikle Divan edebiyatının

anlaşılabilmesi için edebi sanatların çok iyi

bilinmesi gerekir. Divan şiirinde sanatsız bir beyit

hemen hemen yok gibidir. Divan şairleri sanat

yapmaya düşkün olduklarından, bir beyit içinde

birkaç sanatı iç içe kullanmışlardır.

3

EDEBEDEBÎÎ SANATLAR SANATLARSöz sanatı çoğunlukla nazımda ve nesirde

ortaktır. Nazımda yapılan sanatların birçoğu

nesirde de yer almıştır. Edebî sanatlar söze

güzellik, canlılık vermek ve sözü daha etkili

kılmak için yapılır.

Edebiyatımızda kullanılan belli başlı sanatlar şunlardır:

4

TEŞBİH(BENZETME)TEŞBİH(BENZETME)Ahmet boğa gibi kuvvetlidir.Benzeyen kendine benzetme benzetme yönü

benzetilen edatı

*Bileği çelik gibi kuvvetli adam.*Nur topu gibi çocuk*Gül yüzünde güller açar.*O adam tilkinin biridir.*İnsan gibi hayaletler*Yolcuyum bir kuru yaprak misali*Bin atlı, akınlarda çocuklar gibi şendik Bin atlı, o gün dev gibi bir orduyu yendik.

ÖRNEK SORU

5

6

İSTİAREİSTİARETeşbihin ana unsurlarından biriyle yapılan

benzetme sanatıdır.

www.edebiyatdersi.net

a. Açık istiare: Benzeyen yok, kendisine benzetilen var.

*Aslanım, koçum, aslansın…

*İki kapılı bir handayım

*Semanın kandilleri yanıyor.

*Yüce dağ başında siyah tül vardır.

*Havada bir dost eli başımızı okşuyor.

7

İSTİAREİSTİARE

b. Kapalı istiare: Benzeyen var, kendisine benzetilen yok. Kişileştirme(teşhis) olan yerde kapalı istiare vardır.

*Ağlıyordu ırmaklar*Tekerlekler yola bir şeyler anlatıyor.*Sanatçılar gülerken perde ağlıyordu.*Ay, zeytin ağaçlarından yere damlıyordu.*Yedi yüz yıl süren hikayemizi Dinlemiş ihtiyar çınarlardan*Çatma kurban olayım çehreni ey nazlı hilal

TEMSİLİ İSTİARE

8

9

ÖRNEK SORU

10

11

MECAZ-I MÜRSEL(AD MECAZ-I MÜRSEL(AD AKTARMASIAKTARMASI)

Benzetme amacı olmadan bir sözün başka

bir sözün yerine kullanılmasına denir.

*Tabağını bitir.

*Sobayı yak.

*Ankara, savaşta tarafsız kalmayı düşünüyor.

*Ahmet Haşim, edebiyatımızın güçlü kalemlerindendir.

*Ayağını çıkar, odaya öyle gir.

*Ersin’le Tahir sınıfa haber versinler.

12

ÖRNEK SORUÖRNEK SORUAnadolu kelimesinin “Anadolu, hepimize hınç, şüpheve ehemmiyetsizlikle bakıyordu.” cümlesindekikullanılışına benzer bir kullanım aşağıdakilerdenhangisinde vardır?A)Ankara, bütün Orta Anadolu’ya bir iç kale vazifesini

görmüştür.B)Erzurum, Türkiye coğrafyasına 1890 metreden

bakar.C)O günlerde Konya’nın nasıl yaşadığını ve ne

düşündüğünü bilmiyoruz.D)İstanbul’un asıl iç manzarasını, bu sivil mimari

oluşturmuştur.E)Bursa kadar muayyen bir devrin malı olan bir başka

şehir bilmiyorum.(1984 - ÖYS)

13

KİNAYEKİNAYE Bir sözün gerçek anlamının söylenip, mecaz

anlamının kastedilmesidir. *Bulamadım dünya da gönüle bir mekan Nerede gül bitse etrafı diken (iyilik) (kötülük)

* Dursun, gözü açık çocuktur. • İçinizden en yürekli olan gelsin.• Hatasını söyleyince yüzü kıpkırmızı oldu. • Ey benim sarı tamburam/Sen ne için inilersin içim oyuk derdim büyük/Ben onun çün inilerim

www.edebiyatdersi.net

14

Aşağıdakilerin hangisinde bir kinaye vardır?A) Gönül sevdiğinden soğur

Görülmeyi görülmeyiB) Gölgesinde dinlendiğim

Koca çamlar yerinde miC) Şu karşıma göğüs geren

Taş bağırlı dağlar mısınD) Elbet bir devasız dertten

Doğan göz bir zaman ağlarE) Uçtu kuşların kervanı

Her biri bir dala gider(1992 - ÖYS)

15

TEŞHİS(KİŞİLEŞTİRME)TEŞHİS(KİŞİLEŞTİRME) Kişileştirme demektir. Teşhis, insan

dışındakicanlı ve cansız varlıkları düşünen, duyan vehareket eden bir insan kişiliğinde göstermek,kişileştirmektir. * Toros dağlarının üstüne

Ay un eledi bütün gece* Öldüğü gün gök ağlamıştı. * Atıyor her tepe gül-deste

16

ÖRNEK SORUÖRNEK SORU“Menekşeler külahını kaldırır.”

dizesindeki edebi sanat, aşağıdaki dizelerin

hangisinde vardır?

A) Güzel gitti diye pınar ağladı.

B) Ak kuğular sökün etti yurdundan

C) Gül budanmış dal dal olmuş

D) Kara yerde mor menekşe biter mi?

E) Gözlerim kapıda, kulağım seste.

1981-ÖYS

17

İNTAK(KONUŞTURMA)İNTAK(KONUŞTURMA)İnsan kişiliğinde canlandırılan bu varlıkları konuşturmaya intak denir. İntakta kesinlikle teşhis vardır. Çünkü konuşan tek canlı varlık insandır. Fakat, teşhiste her zaman intak olmayabilir. Teşhis ve intak sanatına en çok masallarda ve fabllarda başvurulur. www.edebiyatdersi.net • Adam, tam koparacağı sırada menekşe: ” Bana dokunma!” diye bağırdı.• Leylek Tilki’ye:”Merhaba” dedi.

18

ÖRNEK SORUÖRNEK SORUKütüphanede bir gürültü koptu. Şiir kitapları

orada bulunanlara: “Niye bize bakmıyorsunuz?”

diye bağırdı.

Bu cümledeki en belirgin söz sanatı

aşağıdakilerden hangisidir?

A) Teşbih (benzetme)

B) Tezat

C) İstiare

D) Kinaye

E) İntak (konuşturma)

19

TECAHÜL-İ ARİFBir anlam inceliği oluşturmak için bildiğini

bilmezlikten gelmeye denir.

*Şakaklarıma kar mı yağdı ne var? Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz? (C. Sıtkı)

* Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer

ÖRNEK SORU

20

21

HÜSN-İ TÂLİL

Güzel bir nedene bağlama demektir. Edebiyatta,

herhangi bir gerçek olayın meydana gelmesini,

hayali ve daha güzel bir nedene bağlama

sanatıdır.

• Ateşten kızaran gül arar da Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi

F.N.Çamlıbel

*Yeni bir ülkede yem vermek için atlarına

Nice bin atlı kapılmıştı fetih rüzgarına Y. Kemal

*Hâk-i payine yetem der ömürlerdir mutttasıl Başını taştan taşa vurup gezer âvâre su Fuzuli

ÖRNEK SORU

22

23

TEVRİYETevriye; örtmek, meramı gizlemek demektir.

Edebiyatta, nükte yapmak amacıyla iki anlamı

bulunan sözcüğün uzak anlamını kastederek

kullanma sanatıdır.*Beyefendi grubumuzun güneşi, sen de ayısın.

*Tahir Efendi bana kelp demiş

İltifatı bu sözde zahirdir

Mâlîki mezhebim zira benim

İtikadımca kelp Tahirdir (Nef’i)

ÖRNEK SORU

24

25

MÜBALAĞA(ABARTMA)Edebiyatta sözün etkisini artırmak için bir şeyi

olamayacağı biçimde yahut olduğundan çok az

gösterme sanatıdır. Ancak bu aşırı anlatma soğuk

olmamalı, nükteli ve zarif olmalıdır. Divan şairlerinin

daha çok medhiye, fahriye ve hicviyelerde başvurdukları

bir sanattır.

*Uçtuk Mohaç ufkunda görünmek hevesiyle (Y. Kemal)

*Akdeniz’in dalgası gönlüm kadar taşmadı.

*Ateş kesilir geçse saba gülşenimizde

*Alem sele gitti gözüm yaşından

*Merkez-i hâke atsalar da bizi

Küre-i arzı patlatır çıkarız (N. Kemal)

26

ÖRNEK SORUÖRNEK SORUAşağıdaki dizelerin özellikle hangisinde bir abartma

vardır?

A) Bir ah çeksem dağı taşı eritir

Gözüm yaşı değirmeni yürütür

B) Bu topraklar ecdadımın ocağı

Evim, köyüm hep bu yerin bucağı

C) Ne doğan güne hükmüm geçer

Ne halden anlayan bulunur

D) Derdim çoktur hangisine yanayım

Yine tazelendi yürek yarası

E) Yükseğinde büyük namlı karın var

Alçağında mor sümbüllü bağın var

(1991 - ÖYS)

27

TEZATTEZATEdebiyatta iki düşünce, duygu ve hayâl

arasında birbirine karşıt olan nitelikleri bir

arada söyleme sanatı. *Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz

*Âdular kahkaha eyler, güruh-ı dostan ağlar

*Gerçek mi yalan mı duyduğum haber

*Neden böyle düşman görünürsünüz

Yıllar yılı dost bildiğim aynalar

*Ağzı yok dediler

Dediklerince var imiş

ÖRNEK SORU

28

29

30

İRSAL-İ MESEL

31

ÖRNEK SORU

32

33

TENASÜPTENASÜPBir konu üzerinde, aralarında türlü ilgiler bulanan en

az iki sözcük, terim ve deyimi bir dize ya da beyit

içinde rast gele, sıralama amacı gütmeden

kullanmaktır. Ancak bu sözcükler arasında karşıtlık

ilgisi bulunmaması gerekir.

*Aşk derdiyle hoşem, el çek ilacımdan tabip

Kılma derman kim, helakim zehr-i dermanımdadır

*Gonca gülsün gül açılsın cûy feryâd eylesin

Sen sus ey bülbül biraz gül-şende yârim söylesin(Nabi)

ÖRNEK SORU

34

NİDA

35

ÖRNEK SORU

36

37

TEKRİR(YİNELEME)TEKRİR(YİNELEME)Sözün etkisini güçlendirmek için bir sözcüğü

ya da söz kümesini art arda tekrar etme

sanatıdır.

*Ey varlığı varı var eden var

Yok yok sana yok demek ne düşvâr (Z. Paşa)

* Büyüksün İlahi büyüksün büyük

Büyüklük yanında kalır pek küçük (Ali Haydar Bey)

*Senin şem’-i cemâlinde vücûdum

Münevverdir münevverdir münevver (Nesimi)

ÖRNEK SORU

38

39

ÖRNEK SORU

40

41

CİNASCİNASSöylenişleri ve yazılışları aynı, anlamları farklı

olan

kelimeleri bir arada kullanma sanatıdır.

*Kısmetindir gezdiren yer yer seni

Göğe çıksan âkıbet yer yer seni (İbni Kemal)

*Bülbül eder güle naz/ Gül eder bülbüle naz

Bugün bir şehre vardım/Ağlayan çok gülen az

*Eyleme vaktini zâyi’ deme kış yaz oku yaz (Sünbülzâde

Vehbi)

*Bağda meyler içilir nâleler eyler neyler

Sesi çıkmaz acaba bülbül uyur mu neyler

ÖRNEK SORU

42

43

LEFF Ü NEŞRGenellikle bir beyit içinde, birinci dizede en az iki şeyisöyleyip, ikinci dizede bunlarla ilgili benzerlik vekarşılıkları verme sanatıdır. Divan şiirinde çok

sevilmişve kullanılmış bir sanattır.

*Bakıp ol şûh ile nâz ü niyâze meşkederiz Gülün tebessümüne bülbülün temanesine (Nedim)

*Yâkût-sirişkiz yerimiz dîde vü dildir Ateşle sudan hâsıl olur bir güheriz biz (Ş. Galip)

ÖRNEK SORU

44

45

TELMİHTELMİHSöz arasında, geçmişteki herkesçe bilinen bir

olaya, ünlü bir kişiye, bir inanca ya da yaygın bir

atasözüne işaret etmek, onu hatırlatmaktır. Telmih

edilen şey uzun uzadıya açıklanmaz, bir iki

sözcükle anımsatılır.

* Gökyüzünde İsa ile

Tûr dağında Musa ile

Elindeki âsâ ileÇağırayım Mevlam seni (Yunus Emre)

• Bedr’in aslanları ancak bu kadar şanlı idi (M. Akif)

46

ÖRNEK SORU

47

48

ALLİTERASYONALLİTERASYONBir ahenk meydana getirmek amacıyla bir

dizede aynı sessiz harfin tekrar edilmesine aliterasyon denir.

*Eylülde melûl oldu gönül soldu da lâle

Bir kaküle meyletti gönül geldi bu hâle

(Edip Ayel)

*Dost-bûsi arzusuyla ger ölürsem dostlar

Kûze eylen toprağım sunun ânınla yâre su (Fuzuli)

ÖRNEK SORU

49

50

SECİDivan edebiyatında nesirdeki(düzyazı)

kafiyeye denir.

*Dost yolunda nistlik gerek, yâr önünde pestlik gerek, ten cübbesi çâk gerek, gönül evi pâk gerek.