TRAKYA UNWERSiTESi FEN-EDEBiYAT FA.l((jLTESi TURK DiLi VE. EDEBiYATI BOLUMt!

I. EDiRNE KULTUR ARA~TIRMALARI SEMPOZYUMU BiLDiRiLERi . .

23-25 EKIM 2003

EDiRNE VALiLiGi TARAFINDAN YAYIMLANMJ~TIR.

EDiRNE

YAYINA !l"4ZlRIAYAN: Yrd. Do!(. Dr. Levent DOGAN

DizGi: Ar§. Gor. Oguzhan DURMU~

BASia VE CiLT Ege Basrrn (0216) 472 84 01

AD RES: Trakya Universitesi Fen-Edebiyat Faktiltesi Turk Dili ve Edebiyau Boliimu Gtillapoglu Yerle§kesi- Edirne

Tel: (284) 235 28 24 Belgege~er (Faks): (284) 235 40 10

Bildiriler kitabmda yer alan yazuann bilimsel tre dil sorumluluklan yazarlarm kendilerine aittir.

Keqecizade izzet ivlo//a 'nm Osman/J A.J·§il' Belgelerine Gore Siirgiin HayatJ I 563

KE<;ECiZADE iZZET MOLLA'NIN OSMANLI AR~iV BELGELERiNE GORE SURGUN HAYATI

Yrd. Do~. Dr. Cevdet DADA~*

Giri§: Odul ve ceza, insanoglunun yarahh§t geregi, hayatmda hi<;bir zaman

uzak kalamadigi iki temel ozelliktir. Kendi i<; dunyasmdan ba§layarak, toplumun sosyal kultfuel ve idari yap1sma kadar hayatmm her alamnda mukadder alan bu iki hali, yiiksek perdeden ya§ayanlar ise, genelde me§hur §ahsiyetler olarak kar§Imiza <;1karlar.

Dunya tarihi, omriinde odul alml§, ceza gormu§, hatta zaman zaman her ikisini de bir arada ya§anu§ bu <;e§it §ahsiyetlerle doludur.

Osmanh Tarihine de bu a<;tdan baktlgmuzda; devletin, kurulu§undan gokti§ ylilarma kadar butiin donemlerde, <;e§itli gorevlerde bulm1IDU§ ki§ilerden bir <;ogunun bu iki hali de ya§ad1klar1 goruhi.r. Bunlar arasmda §air yonleriyle de on plana <;1km1§ sadrazam, §eyhi.ilislam, vezir, defterdar ve kadulk gibi yuksek mevkilerde bulunmu§ ki§iler bulunmaktadu.

Culus tore.nleri, sefer zamanlar1, §ehzadelerin ve hanm1 sultanlarm degum ve di.igunleri gibi mustfisna gi.inlerde yazdig1 kasidelerle, padi§ahm <;e§itli ihsanlanna nail alan §airier, gun gelmi§ <;e§itli nedenlerden dolayt mevkiini koruyamaz olmu§tur. ikbal ve itibarlanm kaybetmi§; azledilmi§, nefy edilmi§; hatta aralannda idamlarma bile ferman <;lkan §airler olmu§tur. Ancak aym §airier gun gelmi§ yine kaleme ald1klan kasideleriyle durumlarnu arz ederek affa ugraml§, hatta iltifat gormu§lerdir.

Bu iki farkh durum, Osmanh Devleti'nde gok s1k ya§anmi§hr. Osmanl1'mn ilim ve san' at erbab1 i<;in, aftan ve miisamahadan yana tavn; ~ark diinyasmda siirekli dikkat <;ekmi§, ozellikle XVI. Yuzy1lda Istanbul bu noktada bir cazibe merkezi haline gelmi§tir. Dolay1s1yla bu ziimreleri, el ustunde tutma anlayi§I, yaygm bir gel!3nek halini alnu§tlr. Cezadan ziyade caizenin kurumsal a<;adan daha oncelikli olarak yer almas1 gelenegi ise devletin ar§iV belgelerine atiyye, mevki (mans1p, rutbe ve ni§an) ve affa nail alma gibi ii<; ana uygulama §eklinde yansrmi§tU. 1

Aym belgeler, §airlerin daha gene! ifadeyle, devlet kademelerinde gorev yapmi§ ki§ilerin biyografileri hakkmda farkh bilgiler verir. Bu bilgiler, kutuphane kaynaklarilll teyid edici olmakla birlikte devletin idari ve ekonomik yap1sma, sosyal ve kulturel i§leyi§ine de I§lk tutar. Yine belgelerde, gorev yapan ki§ilerin ba§arl veya ba§arlsizhklari, ba§ka bir yere gonderili§ nedenleri, varsa gorevi suasmdaki sui istimalleri gibi i<; bilgi • OMO. Sinop Egitim Fakiiltesi ' Cevdel DADA~, "Ba~bakanhk Osmanh Ar~ivi Belgelerinde ~airlere Verilen Caize ve ihsanlar", Tiirkler, C.11, s. 751, Yeni Turkiye Yaymlan, 2002

564 I Yrd. Dot;. D1: Cevdet Dada§

ad1yla tanmliayabilecegimiz ti.irden bilgiler de yer ahr. Hayatmda hem takdir hem de ceza goren XIX.yi.izyil Divan

Edebiyatl'mn me§hur §ahsiyetlerinden biri de Ke~ecizade izzet Mella'drr. izzet Mella'nm hayahyla ilgili genel bilgiler kaynaklarda ozetle -- ·

§byledir: Kenyah bir aileye mensup elan izzet Mella, Ke~ecizade seyadm1 babasmm dedesinden almi§trr. ilmiye sm1fma mensup elan babas1 Salih Efendi, ~e§itli gorevlerde bulunmu§tur. Ondbrt ya§mda iken babasm1 kaybeden §air, kendisine Avrat Pazan'nda bir viran ev di§rnda "hi.izi.in ve matemden" ba§ka bir miras kalmad1gm1 dile getirir.

~air ve alim akrabalarmdan Me§alecizade Esad ile, Kad1asker Merahzade Hamit Efendi'nin himayelerinde yeti§en izzet Mella, i~inde bulundugu fukarahktan delay1 hayata ki.i.smi.i.§ ve intihar etme di.i.§i.i.ncesiyl~ Goksu'ya giderken, anlayamad1g1 bir beyti sermak i~in yahsrnda eturan Han~erli Bey, kendisini davet eder. Aralarmda kurulan destluk sayesinde intihar di.i.§i.i.ncesinden vaz ge~en §air, Han~erli Bey'in tavassutuyla Rikab-1 Humaylin Kethiidas1 Halet Efendi'nin himayesine girer. Bu sayede slkrnhh hayahndan kurtulan Mella'nrn ilk gorevi, 1809'da getirildigi Bursa Kadilig1'drr. Halet Efendi'ye intisab1 sayesinde ise, 1820'de Galata Kachligrni elde eder. Muar1zlarlllill gekemezligi nedeniyle 15. Ca. 1238 (27 ~ubat 1823) de Ke§an'a si.i.rgi.i.n edilen izzet Mella, 16 ~ubat 1824'de affedilerek istanbul'a doner. Kendisine 1825'de Mekke, 1826 da istanbul payesi tevcih elunur, 1827 de ise Haremeyn ve Eyaletlerin Tevzi-­Defterleri Mi.i.fetti§ligi verilir. Bu sefer de Ti.i.rk-Rus sava§ma taraftar elmad1grn1 dile getirdigi i~in. 25 Ra 1243 (17 Kas1m 1827) de Sivas'a si.i.rgi.i.n edilir. 2

izzet Mella'nrn hayatl hakkmdaki bu kitabi bilgilere ek elarak, Osmanh Ar§ivi'nde yaphg1m1z ara§hrmalarda baz1 farkh bilgileri yans1tma bzelligine sahip 10 adet belgeye ula§tlk. Bunlardan 7 belge; §airin ikbal y1llanm bzellikle Galata kadll1g1 gbrevinde bulundugu (1820-1823) donemde §ehzade ve sultanlarm degunliarma, devletin idari, askeri hatta __ mimari alanlardaki icraatlar1yla ilgili d~iirdi.i.gti. tarihlerden ve yazd1g1 kasidelerden bahseder. Yine ayn1 belgelerde, II. Mahmut (1808-1839)'un, §iirlerini ~ek gi.i.zel buldugunu _buna kar§1hk elarak da §aire bin rubiyye, bin be§ yti.z rubiyye gibi ~e§itli ihsan ve iltifatlarda bulundugu yaz1hdrr.

Diger i.i.~ belge ise, §airin siirgti.n yillar1yla ilgilidir. *

' lbnulemin Mahrnud Kemal inal. Son Asrr Osmanh $ctirleri. istanbul, 1969, s.735-740; M. Siireyya. Sicill-i Osmani, C. 2, s. 493; Bursah M. Tahir, Osmanh Mliellifleri, C. 3, s.52; Fevziye Abdullah Tansel, "K. i. Molia". Turk islam Ansiklopedisi. ist. 1968, C. 20, s.487-489; Fevziye Abdullah, 60. Dogum Yl11 Mlinasebetiyle Fuat Koprulu Armagam, Istanbul, 1953, s. 131-151; Ali Canip Yontem, . Eski Tlirk Edebiyall Uzerine Makaleler.(Haz. A.Sevgi, M Ozcan) s. 375-385; N.S. Banarh, Resimli Turk Edebiyal1 Tarihi. C. 2, s. 833-835: • Belgeler, Ba~bakanhk Osmanh Ar~ivi (B.O.A) Hatt-t HUmayun (HAT) kataloglarmda ~u numaralarda bulunmaktad1r: 18332. 1399. 17843, 19271 .. 15057. 32503. 57985, 25057. 8671, 36393.

- ·-~

Ke{:ecizade jzzet i\lloffa 'nm Osman!J AJ·§il' Belgelerine Gore Siirgiin Ha_vati I 565

Kectecizade izzet Molla'nm Ar§iv Belgelerine Gore Siirgiin Hayah

Bu ctah§man11zda izzet Molla'nm si.irgiin hayatlyla ilgili ar§iv belgelerini ozet, transkripsiyon ve degerlendirme §eklinde bir sualama yaparak ele alacag1z. ·

Omriinti.n son dart yilmda Ke§an ve Sivas'a iki si.i.rgi.i.n hayah ya§ayan izzet Molla'nm, belgelerin diliyle bu beldelere si.irgiin edilmesi hakkmdaki bilgiler, bas1h kaynaklar ile ar§iV belgeleri arasmda baz1 farkhhklar arz eder.

Ke§an siirgiinii: ~airin, ilk sti.rgi.in yeri olan Ke§an, Osmanh Devleti'nde si.irgiin

yerlerinden biri olarak dikkat ~eker. Osmanh Ar§ivi'ndeki Hatt-1 Hi.i.mayun fonu ba§ta olmak i.izere, ~e§itli fonlarm kataloglannda yer alan beige ozetlerinin taranmas1 sonucu Ke§an'la ilgili tirnek olarak se~ilen 96 belgeden 19 adedinin, buraya ~e§itli nedenlerle sti.rgiine gtinderilen ki§iler hakkmda oldugu gtirulmii§tfu.

Bunlar arasmda ~eyhiilislam-1 esbak Ka.mil Efendi, vezirligi kaldmlan Giircii Osman Pa§a gibi yti.ksek mevki sahipleri de bulunmaktad1r.3 Bu da bir anlamda saraydan ilk sur~un emri verilenlerin geneld~ Ke§an'a gonderildigi dti.§iincesini de beraberinde getirebilir. Affedilip Istanbul'a dtinenlerin ikinci bir siirgiin ya§amalan halinde, Anadolu'nun uzak bir yerine gonderildikleri goriilfu. izzet Molla'mn da once Ke§an'a, sonra Sivas'a sfugi.in edilmesi bu tespite uygun di.i§mektedir.

Baz1 kaynaklar, mesela Fevziye Abdullah Tansel, "Ke<;:ecizade izzet Molla" adh makalesinde, §airin Ke§an'a bir fermanla siirgi.in edildigini, Servet-i Fiinfm Dergisinde izzet Molla ile ilgili yaymlanml§ bir belgeye ati.fta bulunarak anlatu.4 ibrahim Biilbti.l'i.in Ker;ecizade jzzet Molla adh eserinde yine aym dergiden almti yapllarak siirgiin edildigi yer belirtilmeden belgenin latinizesi verilmi§tir.5 Aym belgeyi, ibnti.lemian Mahmud Kemal inal ise Son As1r Tiirk $airleriadh eserinde izzet Molla'mn Sivas'a siirgi.in edildigini anlatt1g1 btiliimde vermi§, bunun ashmn da · Hi.isrev Pa§a'nm evrak1 i<;:inde zuhur ettigini ve daha sonra Aksaray yangmmda, oglu Vahid Bey'in eviyle birlikte yand1gm1 anlatnu§tlr.~

Yukar1daki kaynaklarm dayand1g1 Hiisrev Pa§a'ya hitaben yazlian belge, Servet-i Fi.infm Dergisi'nde §U §ekilde yer almaktadrr:

• HAT. 213/11605: 254/14466 {Harfler. Hall-! hilmayun fan aduu, rakamlar, dosya ve belge, numarasmt gi:istermektedir.) • Fevziye Abdullah Tansel a.g.e, s.135 ' Ibrahim Biilbill, a.g.e,s.17 • lbniilemin Mahmud Kemal ina), a.g.e, s.741

566 I Yrd. Dog. D1: Ce1rdet Dada§

Beige no:l

Belgenin Ozeti: Haklannda idam karan verilen izzet ile arkada§I Rasim'in affedilmesi ic,;:in ~eyhi.ilislam Yasincizade Abdulvehhab Efendi'nin Sultan II. Mahmut'a niyaz etmesi uzerine, padi§ahm konuyu yeuiden Serasker Husrev Pa§a'ya havale elmesi.

izzet Molla hakkmda sadu olan hatt-1 hiimayun Serasker Pa§a, Diinki gun sen ve kainm1akam pa§a ve reis, iic_;:i:mi.iz hazrr oldugunuz

halde ma'hud izzet ve refikl Rasim i9i.inne vec.;:hile mUzakere olund~gu ve kainm1akam pa§aya, efendi da 'imize emr u irade-i §ahanemizin ne gune ifade oluJ;tacag1 taraf-1 humaylinumuzdan sipari§ ve tenbih kilmmi§ oldugu rna 'lumundur. Husus-1 mezkureye dair efendi-i mti§ariinileyhe da ~ inllzin s1lahdaran tarafma §imdi bir tezkiresi vi.irud etmi§. Merklimun tarikten hek ohmdugundan bahisle evlatlanna merhameten i'dam1 hususunda afv u merhamet killllll1asuu niyaz eder. Ancak merkumun miitecasir olnm§ oldugu kabahat ab.er §eye mukayyes olmayup §U gtinki gUnde bundan bUyUk hiyanet ve idlal-i a.Iemi mucib olacak fezahat olman1akla nizam-1 a.Iemin vikayesic.;:tin iza.Iesi farz menzilesinde oldugu zahirdir. MU§arunileyhe da 'imiziu evvelemirde tehevv\ir goslerdikteri sonra affolunmas1 suretini gostermeleri aceb kaimmakam pa§anm­ifadesinde kat 'i irademiz olmamasmdan nu iktiza ediyor? Yoksa tarik beyninde bu hususic,;:Un levm i.i mezenm1ette olurlar hi.ilyasma sapml§ olmalarmdan nu laznn geliyor? Velhas1l merkumamn gerek s1rran ve gerek alenen tertib ceza.Iar1 iktiza-y1 hal den gorUnuyor. Ma 'azallah ta 'ala bunlarm tutmu§ olduklarl usul tefrikayl mucib olacagmdan ba§ka dahi nice nice hasaratl mtistelzim olacag1 edna mUlahaza ile rna 'lumdur. Sen bu hususu reis ile mahremane soyle§i.ib taraf-1 hi.imaylinuma rey U kararm1z1 arz edesin.

Belgede goruldUgu gibi izzet Molla ve arkada§l Rasim'in nereye nefy edilecegi gorU§U sorulmaktadrr. Hatta padi§ah, bunun biraz da ozel olarak ara§tmhp kendisine bildirilrp.esini istemi§tir. Bu belgeye Osmanl1 Ar§ivi Hatt-1 Hiimayun kataloglannda rasllayamad1grmlZ gibi Ke§an'a nefyedilmesiyle ilgili herhangi bir'belgeye de ula§amad1k.

Fakat bu belge Sivas ad! gec.;:memesine Molla'nm ikinci sUrgUn yeri alan Sivas'la ilgili belgelerle paralellik arzetmektedir.

Ke§an'a surgUn edilmesinin ac.;:1k bir delili ise, §airin Mihnet- Ke§an Mihnet-i Ke§an) adh manzum eseridir.7 Eserin ba§hg1 <;:ile c.;:eken ya da

' lhrahim BOlhOI. age. s.3!l

Kegecizade izzel i'V/olla'nm Osmanlr Ar§iV Belgelerine Gore Siirgiin Hayali I 567

c;ekilen(c;ekilmi§) c;ileler anlamma gelen Farsc;a ke§iden fiilinden ti.iremi§ bir sliat tamlamastdrr. Bu baklmdan.ba§hk, etimolojik ve semautik ac;tdan manzumeyi iki farkh ~nlamda aym zamanda miikemmel bir §ekilde yans1tmaktad1r. Molla'mn si.irgi.in edilmesinin nedenlerinin i.i.zerinde en c;ok yaztlan ve komi§tdan bu y"i.izden de §bhretini musbet yonde etkileyen onemli bir eseridir. Mihnet- Ke§an, §airin bir bak1ma si.i.rgi.in oykusilni.i.n manzum bir §ekilde kaleme alm1§1d1r. Si.i.rgi.i.n edilmesinin nedenlerini ve istanbul'dan Ke§an'a kadar gegirdigi macerasuu, oradaki hayatnu, kar§lla§tlgt olaylar1 kudretli bir §ekilde karikatfuize ederek ayrmtuar1yla anlatrr.8

Pek c;ok ffilsra ve beyitlerden de anla§Ildtgt i.izere ornek olarak a§ag1ya aldig1m1z beyitlerinde siirgi.in hayahm, dili yi.izunden yine kendisinin hazrrlad1g1m sayler. Kaynaklardaki bilgiler de yakla§lk olarak bunu dogrulallli§ tlr.

Mecalisde nefyim havadis idi Benim kil u kalim mebal1is idi Si.ikO.t eyledim kalm var dediler Biraz soyledim zehri var dediler Dii§tiik lisan belas1 ile ili ii <zara biz

Yara§maz degil §aire kil u kal Bu oldu hemau bais-i hasbihal Halet Efendi'nin nefyi ve 1822'de oldi.i.ri.ilmesi i.izerine, onun

himayesinde olanlann bin;:ogu takibe ugrad1g1 halde, .izzet Molla'lllll mevkiini korumas1, di.i.§manlarnun hasedini artmr. Halet Efendi hakkmda soyledigi:

Halet'in Canllll Hak malini aldl miri Kaldi ehl-i hasede hayeleriyle giri

beytiyle Halet Efendi'nin lehinde ve di.i§manlarmm aleyhinde alan tavnm a<_;akc;a ortaya koyar. Ona baghhgm1 ve kendisini ic;inde btuundugu sefaletten kurtararak yap1:Ig1 ihsanlar1 dile getiren beyitlerinin yam s1ra, hakkmda daha sonra idam karar1 verilen Halet Efendi'yi kurtarmak ic;in de kaleme ald1g1 beyitler bulunmaktadrr.

Neler c;eklim Hak teala bilfu Birazm dalli halk-1 diinya bili.ir

' Bilunrh, Nihill Sami. Resimli Turk Edebiyal1 Tnrihi. MEB. Yily. isl. 1997 C. II s. 835

568 I Yrd. Do9. D1: Cevdet Dada§

Yedim Halet'in nan-1 ihsanm ~ah§dm1 halas etmege canm

izzet Molla'nm, Halet Efendi'ye kaq1 duydugu a§In muhabbet sebebiyle, Sadrazam Abdullah Hamdullah Pa§a hakkmda bile dedikodu yapt1g1 ileri surulur. Mella, sfugi.in tehlikesinin boyutlanm gorunce, diger taraftan kendisine zaran dokunmayan, belki lutfunu gormU.§ alan ~eyhulislam Yasincizade Abdulvehhab Efendi'nin nefyedilmesini hakh buldugunu, hatta Halet Efendi'yi bile bir mazmunu feda edemeyerek buna ortak ettigi beyitler de kaleme almi§tu. Bir beyit §Oyledir:

ibni Yasin §oyle etti hid.meti Halet-i ~ez 'e getirdi devleti

Fakat butun bunlara ragmen Ke§an'a surg\.i.n olmaktan kurtulamarru§trr.9

Sivas Siirgiinii: izzet Molla'nm Sivas'a sfugi.in edilmesiyle ilgili kaynaklardaki bilgiler,

klsaca §oyledir: Osmanh Devleti'ne; Yunan meselesi, Eflak, Bugdan ve Srrp imtiyazmdan ve benzeri nedenlerden dolay1 Rusya'nm harp ilan etmesi tizeriue, mecliste yapuan muzakereler sonucu, Ttirk-Rus sava§l gtindeme gelmi§tir. Bu esnada harbe taraftar olmad1klanru a9lk9a belirtemeyen baz1 devlet ricali, dti.§U.ncelerini izzet Molla'ya soyletirler. Bununla da yetinmeyen Mella konuyla ilgili; Rusya .ile harbin zamam olmad1gmi ve Yunanistan'm bagrms1zhgm1 kabUl etmenin daha ehven olacagm1, bu arada askeri ve idar1 bir takrm duzenlemelerin yeniden yap1lmasm1 anlatan bir layiha hazrrlar.10

·

Bu fikirleri §airin idam edilmesine yeterli nedenler olarak gorwfu ve once idarruna sonra da muebbeden bir yere sfugti.n edilmesine karar verilir. ~airin, Sivas'a sfugi.in edilmeden once, §eyhwislamm talebine bagh olarak Kibns7a surgun edilmesi giindeme gelmi§tir. Ancak bunun ger9ekle§medigi yine belgelerde gortilmektedir.'1

izzet Molla'nm Nefyedilmesiyle ilgili Ar§iv Belgesi ~airin Sivas'a sfugti.n edilmesiyle ilgili tarih ve konu itibariyle birbirine

bagh 3 ayn ar§iv belgesi mevcuttur. Her bir belge diger kaynaklardan farkh bilgileri yans1tmaktadrr. Bunlardan birinin ozet ve transkribesini verirken

• Ali Fund.· Kec;ecizade izzel Malia Ftkaralt", Servel-i Fiinun Mec. Alallirk Kilapltgt, B-115 29 K. Evvel 1927 C.63 Sy. 162. s.91; Sy 163 . s.10G "'Ali Fuad, A g m.1927.sy.172/163G. s.91 II I Ji\1'. 36393

Keqecizade hzet i\1/olla 'mn Osmanii .AJ·§il' Belgelerine Gore Siirgiin Hayat1 I 569

digerlerinde bulunan farkh bilgilerden de ahntllar yapmaya ~ah§t1k.

Beige no:2 Belgenin Ozeti: 9eyhulislam Yasincizade Abdullah Efendi'nin,

Ke<_;:ecizade izzet Mella ve arkada§I Rasim'in idam edilmeyip Lefko§a kalesinde mi.tebbeden tutulmas1 istirhanu i.izerine, padi§alun direktifleri geregi Anadolu'nun uzak yerlerinden biri alan Sinop, Arnasya ve Sivas'tan birine sfugiin edilmeleri

Belgenin Transkripsiyonu ~evketlu kerfunetlii mehabetlu kudretlu veliyy-i ni'metirn efendim

padi§ahrm. Mukteza-JI irade-yi seniyye-i §ahaneleri uzre ~aker-i kemineleri bugun

semahetlu §eyhwislam efendi da 'ilerine azimet ile Ke<;:ecizade izzet Molla'mn mutecasir oldugu keyfiyetine binaen mumaileyhin tarik-i ulemadan yeri hek ile hakkrnda icra olunacak muamele irad olundukda efendi-i IDU§arunileyh da 'ilerinin vaki, . alan ifadelerinde molla-yi merkum gayet habis olup elhaletu hazihi tefevvuheteli cesaret eyledigi kelimat i~in sunuh ve sudur buyurulan irade-i mehabet ifade-i §ahfulelerinin 'alime keramet bldugunu beyan birle eger mi.imkiin olur ise yani karilia-i miisa 'ade-i seniyye-i cenab-1 §ehin §ahi buyurulur ise merahim ve e§vak-I hazret-i zlilullahilerinden §U ve<;:hile niyaz ve ricaya cesaret ederim ki molla-JI merkfunun i 'dam ve izalesinden sarf-1 inzar buyurularak tarik-i ilmiyeden yeri hek ile hi~bir kimesne ile ihtilat etmemek ve asla bir mahalle mektup ve tezkire yaz1p haberle§memek uzre muebbeden K1bns Ceziresi'nde Lefko§a Kal, asmda kal 'a bend olmak veyahud orada ikanleti miinasip olmaz ise Anadolu canibinin ucra mahallinde clan bir kal 'ada kezalik muebbeden kal 'abend olarak ikamet eylemek uzre ber vechi te'yid-i te'dib buyurulmas1 ve bu surete musa'ade­i seniyye-i §ahclne erzan buyurulmaz ise merkum. menfasmda 1s1tma hastallktan fevt elsa bile sair ol miza~ta · olanlar beher hal merkumun fevtini bil-istima' taharri ederek ne veghile oldugunu tahkik edeceklerinden bu suret cumlesine ibret olacagma binaen merkumun i'dam1 takdirinde ser-i maktu '1 nihade-i sinnin ibret olunmayarak merkum Klbns'a varmaks1zca evvelce K1bns muhassil1 tarafma mahfiyyen inha birle tesmimen i'dam ve izale olunup ser-i maktu'unun bu tarafa celb olunmamas1 ve bu hususlarda her ne veghile ferman-1 cihanmeta '-1 mwUkane sunuh ve sudur buyurulur ise emr u irade zat-1 merahim-simat-1 §ahclnelerinin idiigini ifade ve beyan etmi§ ve merkump.n tarik-i ilmiyeden beriyyetini hek iktiza eden i§clretlerini tahrir ve i 'tel eylemi§ olduklanndan i§clret-i mezkure manzur-1 hiimayfi.n-1 §ahaneleri buyurulmak i~tin arz ve takdim klhnd1. izn-i mii§clrunileyh da 'ilerinin

570 I Yrd. Do~. D1: Cel'det Dada§

ricas1yla karin-i musa 'ade-i seniyy8-i §ililin818ri buyurulmacL.g1 hald8 tesmim8n i'danu ve ser-i maktu 'unun bu tarafa c8lbi \'8 'ad8m-i celb-i hususlannda her 118 v8ghil8 8mr i.i idid8-i s8niyy8-i §ahan8l8ri si.inUh v8 sudur buyurulur is8 ol vec;hile K1bns muhassll1 kullarma 8VV8lc8 i§-ar olunup bildiril8c8gi V8 dig8r nefy-i izale Raim ic;i.i.n dahi kezalik sunuh 8d8c8k irad8-i s8niyy8-i §8.han8l8ri tatbikan Rados mutasarnfl kullarma §imdid8n m8ktub tahrir V8 ti-syar klhnacag1 muhat-1 ilm-i alll8ri buyuruldukda emr u f8rman §8Vk8tlii k8ram8tli.i. merham8tli.i. kudr8tli.i. V8liyy-i ni'm8tim 8f8ndim padi§ah1m hazretl8nindir.

Kaim-i makam pa§a i§ bu takririn V8 8f8ndi da 'imizin i§ar8tl8ri manzur v8 ma 'lum-1 hi.i.mayunum olmu§tur. Ma'hud izz8t il8 r8fikl olan Rasim'in mi.itecasir olduklar1 madd8 az §8Y d8gildir. Ve bayag1 idlal-i al8mi mucib v8 . 8hl-i islam b8ynin8 t8frika di.i.§i.i.rm8kten ma.'ada a' da-y1 dinimize bundan bi.i.yuk hidrU8t olmayacag1 zahirdir. Mi.icerred efendi da 'imizin hahnna ri 'ay8t8n i 'damlarmdan sarf-1 nazar 8)'18dim. Ancak bu izzet'in ilerid8. ba ' Zl mi.i.ta.J.a 'aya ·m8bni Klbns'a gitm8sini tecviz etmiyorum. Sinop ve Sivas ve Amasya gibi §6yle bir mahallerden birine menfas1 tahvil olunmas1 mi.i.lahazeten atiyyeye gore miinasip gori.inuyor. Sen yin8 8fendi da 'imiz ile soyle§ip bu mahallerden birin8 mi olur yahud kendileri bir mtinasib mahal bulub da orasnn nu tensib 8derler. Velhasli kang1 mahalli enseb gori.i.rler ise o mahalle gonderilsin. Lakin gittigi mahalde gerek merkum ve ger8k refikl lisanlar1m tutmay1p haklarmda bir §8Y i§tir isem i§te ol vakt derhal icrasm1 ederirn. HH. 25057 Tarih: 1244

Belgenin Degerlendirmesi: Belg8nin ig8riginde biri sadrazamm, digeri padi§alun olmak uzere

si.i.rgi.i.nle ilgili ikf gorti§ yer almt§tlf. B8lgenin ilk boliimiinde; Kaymakan1 pa§a, §eyhi.ilislam ile gori.i§ti.i.gtini.i ve onun bu konudaki

dti§tincel8rini padi§alla §6yle arz eder: ~evket ve kerem sahibi kudretli, padi§alum efendim: Emirleriniz geregi

ben kulunuz bugun muhterem §eyhulislam efendiye, Keg8cizade izzet Molla'nm cesaret ettigi durumlar tizere, ilmiye sm1fmdan c;tkar1ldlktan soma, icra edilecek muameleyi bildirdim. Bunun uzerine §eyhtilislamm, izzet Molla her ne kadar bunu hak etmi§ ise de, yiiksek merhametinizle bunun, ilmiye smlimdan el c;ektirilerek, hie; kirnseyle yaz1§mamas1 ve bir yere kmuldamayacak §ekilde mi.i.ebbeden Lefko§a kalesinde 1slal1 edilmesi digerlerine de ibret olur. idam edilmesi halinde, bu dmum dig8rl8rine ibret olmayacaktu. .

ikinci bohimde; Sultan II. Mahmut'un, kaymakam pa§aya hitaben cevab1 §Oyledir:

~eyhi.i.lislam efendimiziu i§arel ettigi gori.i§leri malumumdur. Uygun

Keqecizade jzzel ivlofla 'nm Osmon!J AJ·~il' Belgelerine Gore Siirgiin Hayat1 I 571

buluyorum. Hatmna binaen idanuna karar vermeyecegim. Ancak, Klbns'ta tefrika <;1karma ihtimalinden dolayt.oraya iziu vermiyorum. Anadolu'nun ucra yerlerinden Sinop, Amasya ve Sivas'tan hangisine uygun goruyorsa, oraya gonderilsin. Fakat gittigi yerde gerek kendisi ve gerek arkada§l dillerini tutmay1p ·bir §ey ya'pt1klarm1 duyarsam, i§te o zamau derhal geregini yapanm.

Goruldugl.i gibi belgede padi§ah, K1bns'a si.irgiin edilmesini kabul etmemektedir. Buna gerek<;e olarak §airin, diger belgede anlatllan Harerneyn Mufetti§ligi gorevinde iken arpalik ve niyabet i§lerindeki olumsuz hareketleri gosterilir. Bundan dolay1 ilm.iye sm1fmdan ~akar1larak, rniinasip goriilen uzak bir beldeye siirgiin edilmesine ferman verilir. izzet Molla'um Sivas'a si.irgi.in edildigiui gosteren Sivas Valisi Muhammed Esad mi.ihi.irli.i ii<;iincii belgede ise, §airin admm ilk defa Ke<;ecizade Mehmed izzet olarak gegmesi ouemli bir aynnt1 olarak dikkati c;eker.

Sonu<; olarak Ar§iv belgeleri, Osmanh Devleti'nin, ge§itli kademelerinde go rev yapnu§ ki§ilerin hayatlar1yla ilgili yeni bilgilerin elde edilmesinde onernli bir rol oynar.

Bir ki§inin goreve getirili§inden, yukseldigi son makama ya da nefyinden azline kadar ge<;en hayatuun resmi yonleriyle ilgili daha ic; bilgiler veren ilk elden kaynaklardrr.

Bunlar arasmda §airler de onemli bir yer tutar. Siir yoluyla padi§ahm li.ituf ve ihsanma nail olmalarmm yan1 s1ra, c;e§itli nedenlerden dolaJl gordiikleri cezalar hakkmda belgelerin yard1n11yla yeni bilgilerin elde edilmesi saglanabilir.