Lipidet (lipos-gr-yndyrë) në përgjithësi përkufizohen si >

Yndyrëra të patretshme në ujë, por treten në tretës tjerë organik p.sh. tretës të lipideve janë acetoni ose benzeni. Në natyrë ndodhen edhe si molekula të tilla si vajra, kolesterole, sterole, vitamina (A, D, E dhe K ), monogliceride, digliceride, fosfolipide, etj.

Funksionet kryesore biologjike të lipideve janë: depozitimi i energjisë, veprojnë si komponentë strukturor në

membranën qelizore, dhe si molekula sinjalizuese.

Lipidet janë një grup komponimesh që kanë shumë funksione biologjike, të tilla si?

komponente strukturore në membranën qelizore, deponimin e burimeve të energjisë etj. Lipide në përgjithësi janë hidropfobik apo amfifilike

të vogla që kanë origjinë tërësisht ose pjesërisht nga dy lloje substancash biokimike:

ketonet dhe grupet izofrene.

Duke marrë parasysh këtë, lipidet ndahen në:

• alkine yndyrore• glicerolipide• glicerofosfolipide• sfingolipide• saharolipide• poliketone (ketone të përbëra)

Megjithëse fjala lipid nganjëherë përdoret si sinonim për Yndyrën, e cila është nëngrup i quajtur triglicerid lipid dhe nuk duhet të ngatërrohen me termin acid yndyror. Lipide gjithashtu përfshijnë molekulat të tilla si acid yndyror dhe derivatet e tyre (duke përfshirë edhe trigliceridet, digliceridet, monogliceridet dhe fosfolipidet), dhe të tjera që përmbajnë sterole metabolike ngjajshëm si kolesteroli. Lipidet janë një grupi i gjerë i natyrshem i molekulave që përfshin yndyrna, sterols, vitamina yndyrore (si vitamina A, D, E dhe K), monogliceridet, digliceridet, polipeptidet dhe të tjerët. Funksionet kryesore biologjike te lipideve përfshijnë ruajtjen e energjisë, si komponente strukturore e membranave qelizore, dhe si të rëndësishme per sinjalizimin e molekulave.

Lipide mund të përkufizohet me gjerësisht si molekula hidrofobike apo amfibilike të vogla, me natyrën e disa lipideve amphiphilic i lejon ata të formojnë struktura të tilla si Fshikëza, lipozome, ose membranat në një mjedis ujor. lipidet biologjike e kane origjinën tërësisht ose pjesërisht nga dy lloje të nënnjësive biokimike ose "blloqeve të ndërtimit":. grupe ketakil dhe izopren.Duke përdorur këtë qasje, lipidet mund të ndahen në tetë kategori: acile yndyrore, gliceropeptide, glicerofosfolipede, sfingolipide, sakrolipide dhe poliketide (që rrjedhin prej kondensimit të nënnjësise se ketoacilit); dhe lipidet sterole dhe prenole (që rrjedhin prej kondensimit të nënnjësi izoprene).

Edhe pse termi lipid është përdorur ndonjëherë si një sinonim për yndyrna, yndyrnat janë një nëngrup i lipideve i quajtur triglicerdie. Lipidet gjithashtu përfshijnë molekulat të tilla si acide yndyrore dhe derivatet e tyre (duke përfshirë edhe tri-, di-, dhe monogliceridet dhe fosfolipidet), si dhe të tjera që përmbajnë sterol-metabolik të tilla si kolesterol. [5] Edhe pse njerëzit dhe gjitarë të tjerë përdornin rrugë të ndryshme për të biosintetike,të dy prishen dhe sintetizojnë lipide, disa lipideve thelbësore nuk mund të bëhen në këtë mënyrë dhe duhet të merren nga dietat Lipidet ndahen ne disa llojra te vetive

Yndyra është një lëndë ushqyese që përmban më shumë energji, në 100 gramë yndyrë ka dyfish më shumë energji se sa në 100 gramë karbohidrate. Do me thënë që njerëzit duhet të bëjnë kujdes që të mos të hanë shumë yndyrna, sepse njeriu absorbon shumë energji shpejt dhe prandaj rrezikon të bëhet i trashë. Mund të jetë e vështirë për të parë sa yndyrë ka në një ushqim – vetëm kur ka gjalpë, vaj ose margarinë, që janë pothuajse yndyrna të pastra. Prandaj mund të flitet për dhjamë të fshehur, që është ai dhjam që nuk mund të shihet direkt me sy (për shembull është e vështirë të shikohet se sa dhjam ka në djathë që mund të përmbaj nga 10 % deri në 80 % yndyrë). Prandaj është mirë që të lexohet përbërja sa yndyrë ka në produktin ushqyes përkatës.

Ushqimi i përpunuar industrialisht nuk është më i keq se ushqimi i gatuar në shtëpi, por duhet pasur parasysh që dhjami është më i lirë se mishi dhe prandaj për prodhuesit është me interes që të shkëmbejnë pjesë të mishit me dhjam

Nuk është shumë e shëndetshme që të hash shumë yndyrë. Midis të tjerave është shumë e pashëndetshme për enët e gjakut në trup të ekspozohen nga shumë yndyra, sepse yndyra mund të grumbullohet në muret e enëve të gjakut dhe në këtë mënyrë rritet rreziku për bllokimin e enëve të gjakut, prej të cilave njeriu mund të vdesë. Ndër të tjerash sasia e madhe e yndyrës në ushqim bën që njeriu të peshojë shumë. Njeriu është mbipeshë kur merr më shumë energji, sesa ka nevojë, sepse trupi e grumbullon këtë energji ekstra në formë dhjami rreth barkut ose vende të tjera në trup

Yndyrnat e këqija dhe vajrat e shumtë rrisin kolisterolin dhe rrezikun e shfaqjes së sëmundjeve kardiovaskulare. Ato mund t’i gjejmë te gjalpi, pjesët yndyrore të mishit, ëmbëlsirat, ushqimet e gatshme gjithashtu edhe te yndyrnat trans që i janë nënshtruar përpunimit me qëllim që të jenë të ngurta/forta, si për shembull ëmbëlsirat dhe biskotat.

“Yndyrnat e mira” ndihmojnë në funksionimin normal të zemrës por edhe në mirëmbajtjen e përgjithshme të organizmit tone. I gjejmë kryesisht tek frutat, perimet, arrat, vaji i ullirit, peshqit (sardele, salmoni) dhe frutat e thata.

Profesori i Informatikës: Ramiz Kastrati