Editör ve Hakem Seçimi

Editr ve Hakem Seimi

Editr ve Hakem SeimiDo. Dr. Osman SERT - Hacettepe niversitesi Fen Fakltesi Biyoloji Blm Uygulamal Biyoloji [email protected]

Editr ve Hakem Seimi Do. Dr. Osman SERT Hacettepe niversitesi Fen Fakltesi Biyoloji Blm Uygulamal Biyoloji ABDEditr Kimdir?

Editr ve Hakem Seimi Do. Dr. Osman SERT Hacettepe niversitesi Fen Fakltesi Biyoloji Blm Uygulamal Biyoloji ABD

Blbl (2004)n belirttiine gre, editr, yazara ve okurlarna kar ykmllkleri olan kiidir. Yazarn almas aslna uygun ve anlalr biimde sunulmaldr.


Yalman (2005)n belirtiine gre, editrler, dergilerin vekil harlardr ve genellikle dergiyi bir nceki editrden devralrlar ve daima daha iyi durumda devretmeyi isterler. Editrlerin ou, derginin ynetimi ve geliimi iin kuvvetli bir ynetim kurulu olutururlar.


TBTAK tarafndan 2008 ylnda yaplan Akademik Yaynlar Mdrl Ynergesine gre Editr yle tanmlanmtr.Ba Editr: Yaymlanan bilimsel dergilerin bilimsel ieriini belirlemek zere her bir dergi iin Bakan tarafndan grevlendirilen kiiyi,Makale Editr: Ba Editr adna ilgili makalenin deerlendirilme ilemlerini yapmak veya belirleyecei hakemlere yaptrmak zere Ba Editr tarafndan grevlendirilen kiiyi, belirtmektedir.


Bilimsel retimin, hedef kitleye ulamasn salayan, Bu srecin ortasnda bir kpr grevi yapan kii editrdr. Editr, bu srecin, en etkili ismi ve belirleyicisidir. Editrn dnce ve eylemleri, yayn ve yaynla ilgisi olan herkesi yakndan ilgilendirmektedir. Editr ve hakemlerin katks, ortaya kacak olan yaynn kalitesine etki eder.


Editrn nitelikleri ne olmaldr?


Glekon (2006), Bata editr olmak zere bilimsel yaynn ynetiminde yer alan kiilerdeki zellikleri, yle sralamaktadr: Aktif olarak bilimsel aratrma yapan kiiler olmaldrlar. yi organize olmu kiiler olmaldr. zveriyle almal ve yeterli zaman ayrabilmelidirler.


Diplomatik zelliklere sahip, doru, hzl ve saduyulu karar verebilen, toleransl kiiler olmaldrlar. Kariyerlerinde belli bir noktaya ulam olmaldrlar. Editrle ibirlii halinde olmaldrlar.


Kozak (2006), akademik dil ve anlatm bilgisi, bilimsel bilgi ve birikim, deerlendirmeye yeterli zaman ayrma, dil bilgisi, editrlk/hakemlik bilgisi,


etik, istatistik bilgisi, alan yazn (literatr) izleme, yntembilim (metodoloji) bilgisi gibi niteliklere sahip olmas gerektiini belirtmektedir.


Editrn sorumluluklar nedir?


Editrlerin Sorumluluklar (Kutsal 2006 ya gre)1- Editrler okuyucularna kar sorumludurlar ve okuyucularnn gereksinim ve beklentilerini renmelidirler,2- Yaynlarn deerlendirilmesi sonrasndaki kararlar ve bunlarn uygulan ile ilgili olarak bir sistem oluturmaldrlar,


3- Dergide yer alan aratrmalardaki deneklerin hak ve gvencelerinin salandndan, uluslar aras etik kurallara uyulduundan, etik kurul onaylarnn alndndan, bilgilendirilmi onay formunun imzalandndan emin olmaya almaldrlar,4- Derginin ieriinden ve makale eitlerinden sorumludurlar,


Editrlerin Sorumluluklar (Kutsal 2006 ya gre)5- Yazarlara bilgi, yayn hazrlama ve gnderim kurallarnn belirlenmesini ve okuyuculara duyurulmasn salamaldrlar,6- Makalelerin gecikmeden deerlendirilmesi ve yayna kabul veya reddi asndan uygun bir ilem / prosedr gelitirmeli ve bunun srekliliini salamaldrlar,


7- Makalenin danmanlarca deerlendirilme srecinde almann ieriinin ve yazarlarn adlarnn gizliliini salamaldrlar,8- Kararlarnn arkasnda durmal, fakat verdikleri karar gerei halinde yeniden gzden geirmek konusunda da tereddtl olmamaldrlar,


Editrlerin Sorumluluklar (Kutsal 2006 ya gre)9- Sadece makalelerin deil, yaplan aratrmalarn kalitesinin artrlmas konusunda da aba harcamaldrlar,10- Yazarlara makale hazrlama ve gnderimi, danmanlara ise makale deerlendirimi iin klavuzlar yaynlamal ve bunlar dzenli olarak gncellemelidirler,


11- Makalenin deerlendirilmesi ve basm aamalarnda yaplan hatalarn dzeltilmesi konusunda hazrlkl olmal ve gerei halinde zr yazs yaynlamaldrlar,12- Editriyal deerlendirme srecinde hibir etki altnda kalmadan bamsz olarak karar vermeli ve bu konuda yazarlara da gvence vermelidirler,


13- Yayn etii ihlali veya bilimsel ahlaka aykr durumlarda konunun aydnlanmas iin tm aratrmalar yapmal, gerekiyorsa sorunu akademik st makamlara tayarak soruturmay geniletmeli, konu aydnlanncaya kadar makaleyi yaynlamamaldrlar. Sorun makale yaynlandktansonra ortaya km ve yazarn suu kantlanm ise; editrler bir st akademik kurumdan gelen yaz ile bu gerei aklamal, kendi insiyatiflerini kullanarak, detayl aratrma yaptrmadan bu tr yazlar yaynlamamaldrlar.


14 - Grevlerini ve sorumluluklarn herhangi bir ekilde etkileyecek kiisel, ekonomik veya politik balantlar olmamaldr,15 - Dergilerinin geleceine ynelik planlar yapmal, gerekirse derginin yayn politikasn tekrar gzden geirmelidirler,


16- Editrler dergi ieriini belirlemede kesinlikle bamsz olmaldrlar; yaynevinin reklamlar vb konularndaki yaklamn bilmeli, bilimsel ieriin reklamlardan tamamen ayr olmas konusunda hibir bask altnda olmamaldrlar.17- Aratrma sonular makale dergide yayna kabul edildikten sonra dergi editrnn onay ile medyaya ve halka sunulabilir. Yayna kabul edilmemi bir makale prematr bir almadr ve medyaya yanstlamaz.


18- Editrler dergilerinin ylda ka say kacan, deerlendirme srelerinin ne kadar zaman alacan, dergiye gnderilen makalelerin kabul orann belirlemeli ve okuyucularn da bilgilendirmelidirler.


Yukarda verilen almalara gre, editrn grev ve sorumluluklarnn ne denli byk ve glklerle dolu olduu ak biimde grlmektedir. Bunun yannda bu verilerin, Dnyada ok ileri gitmi lkelerdeki bilimsel yayn retimi paralelinde ortaya konan ayrntl deerlendirmeler olduu da yadsnmaz bir gerektir.


lkemiz, bilimsel aratrmalar ve bunlarn yaynlanmas bakmndan birok glkle kar karyadr. Akademik ilerlemelerdeki yayn problemi, her bilim dal iin farkl leklerde, bilim insanlarn etkilemektedir.


Toplamda bu sorunlar, kanlmaz biimde farkl kategorilerde bulunan dergilerimizi, bu dergilerdeki editrleri, hakemleri, yayn kalitesini farkl oranlarda etkilemektedir.


Editrlerden ok sayda donanm beklerken, hibir editrn, her eyi bilen, Aristo tarz, kiiler olmadklar da gzden uzak tutulmamaldr.


Editr, her eyden nce yaynla okuyucu arasndaki en nemli kpr olduunu hatrlayarak bu grevi bir orkestra efi gibi ynetmesi,


her enstrman bir profesyonel gibi kullanamamakla birlikte, ihtiya halinde nereden temin edeceini ve ortaya konan sesin kalitesinden anlamas gerektii dnlmektedir.


Bu noktada Kutsal (2006), Bilimsel ve Ynetici Editr diye iki kavram ortaya koymaktadr.


Bilimsel Editr: Editrlk grevi aktif alan bilim insan olmay gerektirmek-tedir, nk yaynlanacak olan almalarn halen var olan bilgilere katks, ne srd hipotezler, tutarll, test edilebi-lirlii ve tekrarlanabilirlii gibi belli zelliklere sahip olup olmadn kontrol edecek olan kii editrdr.


Ynetici Editr: Ynetici editr genelde cretli ve tam zamanl olarak alan bir profesyoneldir. Ynetici editr makale deerlen-dirme ileminin idari ayrntlar ile ve brokratik yazmalar ile ilgilenir. Ka-bul edilmi metnin yaynlanma aa-masndaki dzeltmeleri ve yaynlan-ma srasndaki sorunlarn zmn stlenir.


Bu kavramlar, olumlu olmakla birlikte her bilim alanna uygun olamayabilecei dnlmektedir. Baz bilim dallar ok sayda alt bilim dallarna ayrlmaktadr;


bu gibi bilim dallarnn tmnde yayn yapp, aktif olan bir bilim insan editr bulmak gnmzde imkanszdr. Bu nedenle bu kavramn bir adm ilerisi, ok sayda alt veya yardmc editrlklerin oluturulmasdr.


Yayn Etii ve Editrn Sorumluluklar.


Tablo 1 : Bir Dergide Yayn Etiine Uymayan Durumlar (Arda 2003 den alnt)Yayn Etiine Uymayan Durumlar YzdeBir yaynn birden fazla dergide yaynlanmas19.6Emei gemeyenlerin adnn bulunmas19.6Bakalarna ait bilgi, rnek, vaka ya da verilerin izinsiz vekaynakada gsterilmeden yaynlanmas20.6Bakalarna ait eserlerden kaynak verilmeden alnt yaplmas20.6Bir almann blmlere ayrlarak yaynlanmas9.5Bir almann hem Trke hem de yabanc dilde yaynlanmas8.0Dier (Bir almann bildiri olarak sunulmas ve ardndan birdergide yaynlanmas; Emei geenlerin adnn bulunmamas; veUygunsuz multi-disipliner alma Referansn referans olay)4.3Toplam 100.0


Tablo incelendiinde, balklarn neredeyse tamam, konunun uzman bir kiinin anlayabilecei nedenlerden olumaktadr. Editrn nemli sorumluluklarndan biri de yayn etiinin salanmasdr.


Bu durumun gerekletirilmesi de, doru hakemi seebilmek iin, yukarda belirtildii gibi ok saydaki konu uzman, alma alanna hakim, yardmc editrlklerin oluturulmasna bal grnmektedir.


Gnll EditrlkZorunlu Editrlk


Kimler Editr olmal veya olabilmelidir?


Yada kimler editr olmamaldr?


ncelikle, Editrlk gnlllk esasna dayanmaldr.


Sevmeyerek, eitli akademik zorunluluklardan dolay yaplacak Editrlk, phesiz yukarda belirtilen yararlar dergiye, yayna, yazara ve okuyucuya yeterince salamayacaktr.


Gnll olan herkes Editr olmal mdr?


Bunun yant da kesinlikle EVET deildir.


Editrn akademik kariyerinde belirli bir noktaya ulamas, derginin yayn politikalarn salkl biimde srdrebilmesi iin daha olumlu olduu dnlmektedir.


Arda (2003)ya gre almaya katlan editrlerin % 90 n Profesr ve Doent, % 10 u uzman Doktor ve eflerden olumaktadr.


bu nedenle, kariyerinde ilerlemi ve tecrbeli kiilerin editrlk yapmas, sistemin salkl almasna katk salayacaktr.


Editrlk Sresi Ne Kadar Olmaldr?


Yine Arda (2003)ya gre almaya katlan editrlerin % 46,3 s 4 yldan az, % 36,6 s 5-9 yl, % 17,1 i 10 yl ve st srelerde grev yapmlardr.


Editr ve yardmclarnn uzun sreler bu grevi yapmas bir ok adan faydal grnmektedir. Sistemi tanmas, hakemler hakknda bir gr oluturmas, yaynlar takip etmesi ve oluan tecrbenin aktarlmas gibi.


Hzl sirklasyon veya ok ksa srelerde bu grevin icra edilmesi, belirtilen faydalarn olumasna ksmen veya btnyle engel olabilecek gibi grnmektedir.


Sonu olarak, editrlk yapacak kiinin, birok kaynakta belirtildii gibi, ok saydaki nitelii arasnda:


dergi yayn hedeflerine uygun olup olmamas, editrl severek ve isteyerek yapmas, ok sayda editr yardmcs ve hakemle ibirlii iinde olmas,


kariyerinde belirli bir noktaya gelmi olmas, uzun sreli bu grevi srdrmesi, ne kan zellikler olarak deerlendirilmektedir.


Hakem Seimi her ne kadar ayr bir balk gibi dursa da, editr grev ve sorumluklarndan en nemlileri arasnda yer alan bir konudur.


Editrn baarya ulamas, setii hakemlere de baldr.


Konusuna hakim bir editr ve editr yardmclar grubu, alannda etkin olarak alan, yayn yapan, camiasna vakf olan hakemleri seebilecektir.


Seilen hakemden genel olarak ne beklenmektedir?


altay erevesinde editrn bak asndan ele aldmzda,


Blbl (2006)n belirtiine gre, TBA (2002), bilimsel aratrmalar deerlendiren hakemlerin, gnderilen makalede iki kurala uymak zorunda olduklarn belirtmi,


birincisi, kendilerine verilmi sre 15 gn-2 ay arasnda makaleyi yeterli bir ekilde incelemeleri, gereksiz geciktirme yapmamalar, ikinci kural ise, makaledeki bilgilerin saklanmas, kimseye verilmemesi ve kullanlmamas olduudur.


Bu kurallara uyan hakemlerin sistemde tutulmas, iini gerekli ciddiyette ve zende yapmayan, kurallar uygulamayan hakemlerin de sistem dna karlmas yine editrn ve yardmclarnn yapaca ok nemli ve temel ilevlerinden birisidir.


Aslnda editr bir derginin neredeyse her eyidir; hakemlik seimi gibi dier balklar da, editrn seimi ile balantl bir konudur.


Bu nedenle editrlk ok g koullarda yaplan bir faaliyet olduu iin editrn yk paylaldka, derginin ve yaynn kalitesinin de artaca dnlmektedir.


Gnll yaplan, bu ok deerli faaliyet iin niversiteler, Tbitak ile dier kamu kurum ve kurulularnn, maddi ve manevi destek vermesi,


birok editrn almasn rahatlatacak, daha verimli almalarn ortaya kmasna zemin hazrlayacaktr.


TEEKKR EDERM.

Documents

Editör ve Hakem Seçimi