1

2 3

Malownicza kraina

Atrakcje turystyczne, przyrodnicze i historyczne

Skarby natury

Magiczne miejsca

Miasta i zabytki

Perły architektury

Szlaki wodne

Rajdy konne

Piesze trasy turystyczno-edukacyjne

Szlaki rowerowe

Kultura i sztuka

Historia i regionu

Osoby związane z regionem

Witamy w Kłajpedzie

Baza turystyczna

Mapa Pojezierza Iławskiego

Celem Programu Sąsiedztwa Litwa – Polska – Federacja Rosyjska (Obwód Kaliningradzki) jest wspieranie współpracy transgranicznej na poziomie podregionów NUTS III w latach 2004-2006. Program jest współfi nansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i TACIS.Zasięg terytorialny programu na Litwie obejmuje powiaty Kłajpeda, Taurogi, Alytus i Marij ampol oraz 21 samorządów terytorialnych w tych powiatach. Polskę w programie reprezentują województwa: pomorskie, warmińsko-mazurskie i podlaskie. Program obejmuje także cały obszar Obwodu Kaliningradzkiego Federacji Rosyjskiej.

Lokalna Organizacja Turystyczna Pojezierza Iławskiego i Dorzecza Drwęcy realizuje projekt „Produkt Turystyczny Szansą Aktywizacji Społeczeństw Obszaru Pojezierza Iławskiego, Dorzecza Drwęcy i Regionu Kłajpedy” o wartości całkowitej przekraczającej 220 000 euro. Projekt realizowany jest przy współudziale dziewięciu partnerów z terenu Pojezierza Iławskiego oraz trzech partnerów z rejonu Kłajpedy.

3

4

6

8

10

13

15

17

18

20

22

22

24

25

27

30

2 3

Wyjątkowa malowniczość terenu położonego w zachodniej części Warmii i Mazur, między Wisłą, Osą, Drwęcą i Pasłęką, niewątpliwy urok i dostępność komunikacyjna sprawiły, że Pojezierze Iławskie stało się miejscem wymarzonego wypoczynku dla wielu turystów odwiedzających te strony. Przybywający z zachodu, północy czy południa, w tych

Pojezierze Iławskie pod względem przyrodniczym należy bez wątpienia do najciekawszych i najpiękniejszych regionów naszego kraju. Bogactwo tutejszej fauny i flory, ciekawa rzeźba terenu i bezmiar wód stanowią o dużej atrakcyjności tego miejsca.

MALOWNICZA KRAINA..................................................................................................................................

okolicach po raz pierwszy stykają się z urokami krainy tysiąca jezior. Tu właśnie wita turystów jedno z największych jezior Polski – Jeziorak. Tędy przepływa niezwykle urokliwa rzeka Drwęca. Tu biegnie znaczna część Kanału Elbląskiego. Położenie Pojezierza Iławskiego wyznacza od zachodu dolina dolnej Wisły, od wschodu Pojezierza Mazurskie, od północy sąsiaduje ono z Pobrzeżem Gdańskim, od południa zaś z Pojezierzem Chełmińsko-Dobrzyńskim. Ze względu na atrakcje turystyczne i tradycje historyczne oraz kulturowe – utożsamia się je z terytorium administracyjnym

powiatu iławskiego, jego pięcioma miastami: Iławą, Lubawą, Kisielicami, Suszem i Zalewem, a także z okolicami Nowego Miasta Lubawskiego i Dzierzgonia oraz prawie setką większych i mniejszych wsi. To właśnie tu, poza ciekawymi obiektami dawnej kultury mieszczańskiej i dworskiej, są też, pamiętające średniowiecze, obiekty sakralne oraz ruiny warowni i pałaców dawnej arystokracji pruskiej. Urozmaicony krajobraz, czyste środowisko, obecność licznych, cennych gatunków roślin i zwierząt, duża liczba jezior, lasów, liczne rezerwaty i pomniki przyrody, wydarzenia kulturalne, bogata przeszłość, cenne zabytki architektury oraz miejsca ważnych wydarzeń historycznych to atuty, które zdecydowały o zaliczeniu

regionu do jednego z najpiękniejszych i najbardziej interesujących w tej części Europy. Ale o tym niech on sam opowie, bo żadna, nawet najbardziej rozbudowana i wyczerpująca charakterystyka tego magicznego miejsca nie zastąpi jego własnej opowieści, z którą z roku na rok zapoznają się przybywający tu w poszukiwaniu ciszy i spokoju amatorzy aktywnego wypoczynku.

4 5

Turystyka piesza i rowerowa:

Pojezierze Iławskie to niezwykle atrakcyjne tereny dla najbardziej zapalonych miłośników pieszych, narciarskich i rowerowych wycieczek. Oferuje przede wszystkim kilkanaście interesujących szlaków dla tych, którzy upodobali sobie te formy turystyki. Tysiące kilometrów najróżniejszych tras ułatwi dotarcie do wielu mało znanych i interesujących miejsc na terenie pojezierza i okolic o każdej porze roku.

ATRAKCJE TURYSTYCZNE I PRZYRODNICZE..................................................................................................................................

Pojezierze Iławskie w pełni zasługuje na to, by być znanym w kraju i szeroko poza jego granicami regionem turystycznym. Rozsławiają go przede wszystkim wspaniałe możliwości wypoczynku, rozrywki i rekreacji w lasach, na plażach, przystaniach, stanicach wodnych na szlakach Jezioraka i prawie stu innych jezior. Po prostu warto tu być!

Jazda konna:

Obecne tutaj liczne stadniny dają możliwość wypożyczenia koni, bryczki z końmi, odbycia nauki jazdy konnej oraz uczestniczenia w zajęciach hipoterapii, zimą natomiast w organizowanych tu licznie kuligach. Miłośnicy jazdy konnej

odnajdą tu wiele niepowtarzalnych miejsc i interesujących tras do tego typu formy spędzania wolnego czasu. Zwolennicy aktywnego wypoczynku zimą i latem skorzystają z kilkunastu atrakcyjnych szlaków i rajdów konnych.

Żeglarstwo i kajakarstwo:

Malowniczo położone jeziora i rzeki Pojezierza Iławskiego tworzą wraz z Kanałem Elbląskim szeroki system żeglugi śródlądowej, łączącej okoliczne akweny wodne. Kanał ten umożliwia dopłynięcie z Iławy aż do Bałtyku, co każdego roku wykorzystują wytrawni żeglarze i kajakarze, planując swoje wodne podboje. Popularność wyznaczonych tu tras kajakowych i żeglarskich miała duży wpływ na ulokowanie w okolicach licznych stanic wodnych, obozowisk i pól biwakowych.

4 5

Jeśli należysz do grona osób, które stronią od hałasu i zgiełku wielkiego miasta, lub po prostu chcesz obcować z naturą i upajać się ciszą, skorzystaj z bliskości pobliskich jezior i lasów. Pożegluj wodami Jezioraka i innych jezior, zajrzyj na wyspy: Łąkową, Bukowiec i Lipowy Ostrów. Skorzystaj z pełnych uroku dróg łączących wsie, osady, samotne gospodarstwa, pomniki przyrody oraz cmentarze. Poznaj niezwykłą architekturę tutejszych wsi i miasteczek, dawne dwory i pałace. Skorzystaj z ponad tysiąca kilometrów szlaków rowerowych i pieszych. Naprawdę mamy wiele do zaoferowania!

Windsurfi ng, kitesurfi ng, bojery i nurkowanie:

To właśnie u nas zrealizujesz swoje marzenia, by wzbić się w powietrze, poczuć swobodę obcowania z naturą i urok głębi kilkunastu pobliskich jezior. Wody największego akwenu w regionie – Jezioraka, to najbardziej przyjazne miejsce dla miłośników windsurfi ngu, kitesurfi ngu, nurkowania, zimą natomiast niezwykle tu popularnych bojerów.

Wędkarstwo i myślistwo:

Na terenie Pojezierza Iławskiego znajduje się wiele niezwykle uroczych i zacisznych miejsc, stworzonych dla miłośników wędkarstwa i myślistwa. Akweny pojezierza obfi tują w bogactwo i różnorodność gatunków ryb słodkowodnych. Niejeden wędkarz przeżył tu swoją największą wędkarską przygodę – także zimą, korzystając z uroków wędkarstwa podlodowego.

Dziedzictwo kulturowe:

Na miłośników pieszych, rowerowych i konnych wycieczek czekają tu niezliczone kilometry szlaków, przedstawiających dorobek materialny i duchowy poprzednich pokoleń, w tym przede wszystkim zabytki architektury, sztuki i elementy kultury oraz miejsca związane z ważnymi wydarzeniami i postaciami.

Sporty zimowe:

Pojezierze Iławskie, obok możliwości aktywnego wypoczynku wiosną i latem, stwarza również idealne warunki do uprawiania sportów zimowych. Tutejsze lasy i zamarznięte jeziora to najlepsze miejsce dla miłośników narciarstwa biegowego, skiringu, bojerów, kuligów a nawet curlingu, nurkowania podlodowego czy hokeja na lodzie.

Baza turystyczna:

Pojezierze Iławskie to nie tylko niezliczone możliwości aktywnego wypoczynku. Na wszystkich, którzy odwiedzą te strony, czeka bardzo dobrze przygotowana baza turystyczna, w skład której wchodzą kilkanaście hoteli, pensjonatów, kawiarni, restauracji, pubów i przystani.

6 7

Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego:

Utworzony w 1993 roku rozpościera się w centralnej części Pojezierza Iławskiego na powierzchni 20 045 ha. W granicach Parku utworzono kilka rezerwatów przyrody, chroniących liczne unikalne fragmenty lasów, terenów lęgowych

SKARBY NATURY..................................................................................................................................Pojezierze Iławskie stanowi cenny fragment Zielonych Płuc Polski. Występujące tu licznie unikatowe gatunki roślin i zwierząt, a także ciekawe ukształtowanie terenu czynią z tego miejsca jeden z najpiękniejszych zakątków naszego kraju.

ptactwa leśnych jezior i torfowisk. Wśród nich należy wyróżnić rezerwaty: Jezioro Czerwica – utworzone w celu ochrony kolonii kormoranów, Jezioro Karaś i Jezioro Gaudy – chroniące miejsca lęgowe ptactwa wodnego, błotnego i interesujące zespoły roślinności oraz unikatowe Jezioro Jasne z przejrzyście czystą wodą. Na terenie Parku znajduje się 31 akwenów wodnych, na czele z najdłuższym jeziorem Polski – Jeziorakiem. Stwierdzono tu występowanie 187 gatunków kręgowców, w tym 135 gatunków ptaków (116 chronionych), 32 gatunków ssaków, 11 gatunków płazów i 5 gatunków chronionych gadów. Wśród licznych gatunków objętych ochroną występuje wiele zwierząt zagrożonych wyginięciem w skali kraju, a nawet świata. Do gatunków ptaków zagrożonych globalnie należą występujące na terenie parku: orzeł bielik, derkacz i podgorzałka. Równie ciekawy i bogaty jest świat roślinności. Głównym elementem tutejszej fl ory są duże zbiorowiska leśne i licznie zgromadzona roślinność wodna. Stwierdzono tu 790 taksonów roślin, co stanowi 35% fl ory Polski.

Na terenie Parku znajduje się ponad 60 pomników przyrody ożywionej. Do najciekawszych należą:- Gruba Sosna, obwód 310 cm, znajdująca się na południe od Siemian, przy drodze leśnej,- „Aleja Napoleona” – kilkadziesiąt sosen rosnących wzdłuż drogi z Szymbarka do Iławy,- Grupa 8 dębów koło Gostyczyna (Fabianki, stopień wodny na Liwie),- Dąb na rozstajach dróg leśnych koło Doliny (droga w kierunku Jerzwałdu).

Rezerwat „Czerwica”:

Utworzony został w 1957 roku dla ochrony kolonii kormorana czarnego, który jako gatunek ocalały przed wyginięciem został umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Kolonia istnieje od 1934 roki i gniazdują w niej oprócz kormoranów czaple siwe. Aktualnie znajduje się tu około 200 gniazd w większości zajmowanych przez kormorany. Największą liczebność kormoranów w kolonii obserwowano

6 7

w latach 50., gdy występowało w niej ponad 900 gniazd. Do rezerwatu najlepiej dotrzeć zostawiając pojazd na parkingu przy drodze asfaltowej Jerzwałd – Iława. Rowerami lub pieszo można wędrować zielonym szlakiem turystycznym (napoleońskim), na końcu którego znajduje się punkt widokowy.

Rezerwat „Jasne”:

Utworzony został w 1988 roku i obejmuje jeziora Jasne i Luba, torfowisko oraz otaczające drzewostany. Łączna powierzchnia rezerwatu wynosi 106,30 ha. Jezioro Jasne, powstałe po wytopieniu bryły lodu zalegającej w grubych warstwach piasku, charakteryzuje się wyjątkową przejrzystością wody. Światło dociera do 14-15 m. Jest wyjątkowo ubogie, o wysokiej kwasowości wody, co znajduje swoje odbicie w ubóstwie fauny i fl ory. Dookoła jeziora wyznaczono trasę spacerową oznaczoną kolorem żółtym. Z kolei w jeziorze Luba rozwija się szerokie spektrum roślinności torfowiskowej począwszy od torfowiska niskiego, przez przejściowe do fragmentów zubożałej postaci torfowiska wysokiego. Specyfi ką rezerwatu jest istnienie obok siebie tych

dwóch zupełnie odmiennych układów przyrodniczych jakim jest ubogie jezioro Jasne i zróżnicowane fl orystycznie jezioro Luba.

Rezerwat „Gaudy”:

Utworzony został w 1957 roku i obejmuje jezioro Gaudy oraz przylegające do niego od strony wschodniej bagna. Celem ochrony jest zachowanie miejsc lęgowych ptactwa wodno-błotnego oraz zespołów roślinności torfowiskowej. Występują tu takie gatunki jak: bąk, podgorzałka, krakwa, cyranka, żuraw, kropiatka, zielonka, wodnik, strumieniówka, świerszczak, podróżniczek, słowik szary. Jesienią na jeziorze gromadzi się do kilku tysięcy ptaków wodnych, które znajdują tu bezpieczne miejsce żerowania i odpoczynku. Okoliczne bagna są z kolei noclegowiskiem żurawi. Rezerwat jest trudno dostępny ze względu na rozległe i niebezpieczne bagna. Tafl ę jeziora można zobaczyć jedynie od strony wsi Rudniki i Kamieniec, które znajdują się na trasie żółtego szlaku przyrodniczo-historycznego.

Rzeka DrwęcaRezerwat wodny obejmujący Drwęcę od źródeł do ujścia z dopływami: Grabiczka, Dylewka, Pobórska Struga, Gizela, Iławka, Elsza, Wel, Rypienica i Ruziec oraz J. Ostrowin i J. Drwęckie. Rezerwat utworzony został w celu ochrony środowiska wodnego, a w szczególności bytujących w nim ryb: pstrąga, łososia, troci i certy. Jest to najdłuższy rezerwat ichtiologiczny w Polsce o powierzchni chronionej ponad 444 ha. Drwęca jest prawym dopływem Wisły, płynącym z Garbu Lubawskiego przez Pojezierze Iławskie, dolinę Drwęcy i Kotlinę Toruńską. W przeszłości zwana była również Drwięcą lub Drewnaczą.

Jezioro KaraśRezerwat przyrody Jezioro Karaś zajmuje powierzchnię ok. 816 ha. Jezioro wraz z otaczającymi je bagnami jest miejscem lęgowym ponad 80 gatunków ptactwa wodnego i błotnego. Na szczególną uwagę zasługuje łabędź niemy, żuraw oraz

gęś gęgawa. Ponadto gnieździ się tu wiele gatunków dzikich kaczek, m.in. rzadki płaskonos i krakwa Jest to cenny obiekt ornitologiczny, został on objęty Konwencją z Ramsar.

Proekologiczna polityka regionu:

Władze regionu przykładają szczególną wagę do ochrony środowiska naturalnego. Wysiłek ten wspierają również lokalne organizacje i instytucje samorządowe. Owocem wielu działań jest pojawienie się dużej ilości odważnych projektów i inwestycji mających na celu ochronę cennego ekosystemu regionu, m.in. utworzonego w ramach projektu z programu Interreg IIIA Ośrodka Edukacji Ekologicznej w Iławie (www.ekologia.ilawa.pl).

Bird watchingPojezierze Iławskie należy do jednych z nielicznych regionów w kraju, który stwarza dogodne warunki do obserwacji ptaków wodno-błotnych. Okoliczne lasy i jeziora są ostoją ptaków o randze europejskiej. Uzbrojony w lunetę i aparat napotka tu między innymi podgorzałkę i derkacza. Zlokalizowano tu ponad 100 gniazd orła bielika, orlika krzykliwego, rybołowa, kani rudej, kani czarnej i bociana czarnego. Niewiele jest w Polsce, a może i w Europie miejsc, gdzie tak licznie bytują duże ptaki drapieżne. Tu, wśród rozległych lasów i licznych jezior znalazł znakomite warunki gniazdowania orzeł bielik – symbol naszej państwowości.

Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000:

• Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Lasy Iławskie (PLB280005)

• Obszar Specjalnej Ochrony Siedlisk Dolina Drwęcy (PLH280001)

• Obszar Specjalnej Ochrony Siedlisk Jezioro Karaś (PLH280003)

8 9

Kanał Elbląski

Wśród wielu atrakcji pięknych i malowniczych terenów Pojezierza Iławskiego wyjątkowe miejsce zajmuje, unikalny w skali światowej, kanałowy szlak wodny. Jest to jedna z najpiękniejszych dróg wodnych Europy. Łączy nasze Pojezierze Iławskie z Zalewem Wiślanym. Łączna długość całego systemu wodnego wynosi 147 kilometrów. Wybudowany w latach 1848-1872 i zaprojektowany przez holenderskiego inżyniera Georga Jakoba Steenke kanał, funkcjonuje do dziś w niezmienionej formie, zadziwiając kunsztem XIX wiecznej wiedzy inżynierskiej. Genialne rozwiązanie polegało na wybudowaniu na trasie

kanału dwóch śluz (Miłomłyn i Zielona) oraz pięciu pochylni (Buczyniec, Kąty, Oleśnica, Jelenie, Całuny). Pochylnie niwelują różnicę poziomów wody o 99 m. Statki pokonują pochylnie na specjalnych wózkach. Z całą pewnością tylko u nas statki „pływają” po trawie!

Jezioro Jasne

Ten wyjątkowy rezerwat znajduje się na terenie Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego. Obejmuje swoim zasięgiem jezioro Jasne i Luba, okoliczne torfowiska oraz przylegające drzewostany. Najbardziej znane licznej rzeszy turystów jest unikatowe jezioro Jasne. To bezodpływowe jezioro o niespotykanie czystej i przeźroczystej wodzie jest najchętniej odwiedzanym miejscem na terenie parku. Na temat jeziora krąży wiele legend i opowieści. Faktem historycznym jest używanie jego wody do produkcji piwa przez Niemców. W świadomości tutejszych mieszkańców krążą również niezwykłe opowieści o zatopionej tu bursztynowej komnacie

oraz rzekomo cudownej i uzdrawiającej mocy wody.

Siemiany i Makowo

Na zachodnim brzegu Jezioraka, w odległości 20 km od Iławy, na wysokim jeziornym brzegu, leży słynąca ze swych turystycznych atrakcji wieś Siemiany. Otoczona jest ona nieprzebytymi lasami i sycona powietrzem, jakie wiatr przynosi tu z rozległego Jezioraka. Stąd roztacza się niepowtarzalnie piękny widok na wielkie rozlewisko najdłuższego jeziora w Polsce. Siemiany, cała okolica i położone na przeciwnym brzegu Jezioraka Makowo posiadają swoisty mikroklimat, który pomaga w leczeniu chorób układu oddechowego.

Czakram Bieli

Niespełna 50 metrów od pałacu w Bałoszycach odkryto czakram bieli. Otoczony jest on pięcioma ponad

MAGICZNE MIEJSCA..................................................................................................................................Pojezierze Iławskie to kraina jeszcze nie zdobyta. Na swoich odkrywców ciągle oczekują tu niezwykle urokliwe, magiczne wręcz miejsca. Kryją się w zielonych lasach, pośród wzgórz, między srebrzystymi jeziorami i rzekami.

8 9

stuletnimi drzewami, które tworzą krąg o średnicy około 15 metrów. Miejsce to posiada bardzo silną pozytywną energię. Nawet krótkie przebywanie w zasięgu oddziaływania czakramu przynosi uczucie odprężenia, może także prowadzić do ustąpienia niektórych dolegliwości. Przeciętny człowiek posiada około 6500 w skali Bovisa, podczas gdy czakram bałoszycki emituje energię o mocy od 120 000 do 150 000 jednostek w tej skali.

Kamionka

We wsi Kamionka, nad jeziorem Silm, znajduje się unikalny (jeden z trzech funkcjonujących na świecie) ośrodek szkoleniowy dla kapitanów i pilotów statków. Na jeziorze odtworzono, w skali 1:24, wybrane porty, kanały, rzeki i inne miejsca, które mogłyby być uciążliwe przy manewrowaniu. Na akwenach tych pływają wykonane w tej samej skali modele statków wyposażone w symulatory systemów okrętowych, dowodzone przez prawdziwych wilków morskich. Ćwiczenia kapitanów obserwować można z bezpiecznej odległości, gdyż sam ośrodek nie jest dostępny zainteresowanym.

Na wysokości Białej Góry, nad rzeką Drwęcą biegnie tor kolejowy. Znajduje się on na kamiennym moście o konstrukcji łukowej z jednym fi larem. Przyczółki mostu są wzmocnione łupanym kamieniem. Sam most i jego okolice to niezwykle atrakcyjne miejsce dla miłośników pieszych, rowerowych i kajakowych wędrówek po najdalszych zakątkach Pojezierza Iławskiego.

Jeziorak i Wielka Żuława

Najdłuższe jezioro w Polsce ze swymi nieoczekiwanie otwierającymi się pośród trzcin tajemniczymi zatokami i urokliwymi wyspami, umożliwia nie tylko obcowanie z tajemnicą natury, ale stanowi również wyzwanie dla poszukiwaczy przygód. Wielka Żuława, o powierzchni 84 ha, jest największą wyspą śródlądową Europy. Słynie z tego, iż w czasach przedkrzyżackich stał na niej gród pruskiego władcy plemiennego.

Cmentarz rodu Finckensteinów

Niedaleko szymbarskiego zamku, na wzgórzu obok drogi do Ząbrowa znajduje się porośnięty lasem, prawie niedostępny cmentarz rodowy szymbarskiej linii von Finckensteinów. Spoczywa na nim czterech w linii prostej Konradów Finck von Finckenstein oraz Getruda i Agnes - matka i córka Finckensteinów.

Przezmark

Na wzgórzu we wsi Przezmark, przy samej drodze zobaczyć można pozostałości krzyżackiej warowni otoczonej wodami jeziora Mołtawa Wielka. Zamek główny jest obecnie zarośniętym kopcem, na którym widać resztki bramy wjazdowej,

Lipy

W miejscu dawnej kaplicy, ufundowanej w 1600 roku przez siostry Mortęskie, pośród pól i lasów, wybudowano w 1870 roku neogotycki kościół, który jest dzisiaj miejscem kultu maryjnego Ziemi Lubawskiej i najdalszych zakątków diecezji. Słynąca łaskami fi gurka Matki Boskiej Lipskiej w 1969 została ukoronowana przez Prymasa Stefana Wyszyńskiego. Obecnie sanktuarium jest funkcjonalnie rozbudowane i może przyjmować wielotysięczne rzesze wiernych.

kilka fragmentów murów oraz piwnice pod dawnym skrzydłem wschodnim.

Kurzętnik

Miejscowość rozsławiają położone na pobliskim wzgórzu ruiny zamku Kapituły Chełmińskiej. O przeszłości Kurzętnika i okolic świadczą również inne zabytki: kościół pod wezwaniem Marii Magdaleny z 1320 roku, kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela z 1826 roku w Brzoziu Lubawskim, kościół pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła z 1780 roku w Mikołajkach oraz kościół pod wezwaniem św. Antoniego z Padwy z 1945 roku w Tereszewie.

Niewątpliwą atrakcją są porozrzucane nad brzegami jezior, wśród niezliczonych łąk i lasów miasteczka i wsie, w których zachowało się wiele zabytków kultury i sztuki. Do najciekawszych miejsc należą: Jerzwałd, Ogrodzieniec, Kazanice, Prątnica, Zwiniarz, Byszwałd, Matyty, Starzykowo, Piotrkowo, Półwieś, Sąpy, Śliwa, Szałkowo, Wieprz, Polajny, Witoszewo oraz Olbrachtówko.

Biała Góra

10 11

Iława

Jest przepięknym, 700-letnim miastem położonym na południowym krańcu Jezioraka. Jest jednym z największych miast województwa warmińsko-mazurskiego. Pod względem turystycznym i rekreacyjnym ma doskonałe położenie. Przez miasto przepływa rzeka Iławka, otaczają je piękne lasy i jeziora. Świadkami historii są liczne zabytki. Najstarszym i najbardziej reprezentatywnym jest XIV-wieczny gotycki kościół z rokokowym ołtarzem. Nie sposób nie wspomnieć

MIASTA I ZABYTKI..................................................................................................................................W sąsiedztwie srebrzystych jezior i błękitnych rzek, pośród bogatych i nieprzebytych kompleksów leśnych, wyrosły miasta, z których każde ma bogatą historię i niepowtarzalny urok. Wszystkie je warto odwiedzić!

cennych zabytków dzisiejszej Lubawy należy bardzo czytelnie zachowany układ urbanistyczny miasta. Średniowieczna sieć ulic zachowała się prawie bez zmian. Związane są z nią resztki dawnych fortyfi kacji miejskich. Mury obronne o grubości 2.5 m zachowały się w zarysie fragmentarycznym w wielu częściach starego miasta. Warto również zwrócić uwagę na ruiny wzniesionego na początku XIV wieku zamku biskupów chełmińskich.

o usytuowanym w centrum miasta neobarokowym ratuszu, który jest dumą wszystkich iławian i przedmiotem zazdrości innych miast. W sąsiedztwie ratusza znajduje się neoklasycystyczna hala miejska. Spośród innych ocalałych z wojennej pożogi zabytków nie można pominąć młyna położonego nad rzeką Iławką, a także kilku secesyjnych i eklektycznych kamieniczek. W całym mieście odnaleźć można ponadto dziesiątki budynków neogotyckich, m.in. dworzec kolejowy, wieże ciśnień oraz gimnazjum. Koniecznie trzeba zobaczyć również cztery XVIII-wieczne rzeźby, przedstawiające mitologiczne postacie.

Lubawa

Leży w południowej części powiatu iławskiego, w obrębie Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich. Przez malowniczo położone miasto przepływa rzeczka Sandela, która wraz z okalającą miasto Elszką wchodzi w skład dorzecza Drwęcy. Lubawa – dawne miasto biskupie, posiada wiele zabytków, które stanowią o niewątpliwej atrakcji tego miejsca. Najstarszą budowlą jest kościół p.w. św. Anny, wzniesiony ok. 1330 roku, kilkakrotnie odbudowywany po pożarach trapiących miasto w XVI wieku. Przy kościele utworzono Muzeum Ziemi Lubawskiej, w którym znajdują się epitafi a, obrazy oraz złotnicze wyroby sakralne. Niedaleko znajduje się kościół p.w. św. Jana Chrzciciela, wchodzący w skład zespołu poklasztornego franciszkanów, zbudowany na początku XVII wieku oraz pochodzący z lat siedemdziesiątych XVIII wieku barokowy kościół p.w. św. Barbary. Do

10 11

Kisielice

Położone są w zachodniej części powiatu iławskiego. Czyste i nieskażone środowisko oraz piękne jeziora Goryńskiego Obszaru Chronionego przyciągają tu wszystkich spragnionych ciszy i spokoju. Miasto i cała Ziemia Kisielicka ma ciekawą i burzliwą historię. Znajduje się tu wiele ciekawych zabytków. Do najważniejszych zaliczyć należy wybudowany w XIV wieku, wielokrotnie palony i przebudowywany kościół. Stara, zabytkowa część miasta uległa zniszczeniu w czasie ostatniej wojny. Kisielice i okolice zaskoczą jednak turystów wieloma ciekawostkami historycznymi, architektonicznymi oraz urokliwymi miejscami. W gminie znajduje się wiele interesujących zabytków, m.in. wybudowany w XVII wieku kościół w Łęgowie, kościół w Goryniu, ruiny pałacu Paula von Hindenburga w Ogrodzieńcu oraz cmentarz rodowy w miejscowości Trupel.

Zalewo

Leży w północnej części powiatu iławskiego, nad jeziorem Ewingi. Tereny otaczające miasto położone

blaskiem tysiące przybywających tu w poszukiwaniu ciszy i spokoju turystów. Odwiedzając Zalewo nie sposób więc pominąć gotyckiej baszty z XV wieku, w której znajduje się obecnie Izba Pamięci, XIV-wiecznego kościoła p.w.

św. Jana, XIX-wiecznego cmentarza żydowskiego oraz pozostałości murów obronnych. W samej okolicy miasta warto odwiedzić Boreczno i Dobrzyki z ich XIV-wiecznymi kościołami, barokowy kościół i pałac w Jaśkowie oraz podobne obiekty w pobliskich Bądkach i Gubławkach.

są w obrębie Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego i jego otuliny. W wyniku działań wojennych w Zalewie zachowało się niewiele obiektów pamiętających minione stulecia. Te jednak, które pozostały, cieszą swym

12 13

Susz

Położony jest w północno-zachodniej części powiatu iławskiego. Miasto otoczone jest przepięknym terenem, obfi tującym w jeziora i kompleksy leśne oraz unikatowe walory fauny i fl ory. Goszcząc w Suszu, nie sposób pominąć XIV-wiecznego kościoła p.w. św. Antoniego, w którym znajdują się zabytkowe renesansowe ołtarze. Mimo zniszczeń, miasto zachowało czytelny, nawarstwiający się historyczny układ przestrzenny. Stare miasto, o kolistym kształcie - wynikającym z ukształtowania terenu, z kwadratowym rynkiem po środku (dawniej z ratuszem i ławami kupieckimi) do dziś przyciąga turystę detalami zachowanej architektury. Na obszarze starego miasta trwa obecnie odbudowa. Niebawem rynek zostanie otoczony kamieniczkami, z ciągiem usługowo-handlowym, nawiązującymi do historycznej zabudowy miasta. Do największych atrakcji regionu zaliczyć należy ponadto należący niegdyś do rodziny Finckenstein Kamieniec, dworek myśliwski w Gostyczynie oraz XVIII-wieczny pałac w Bałoszycach.

Nowe Miasto Lubawskie

Położone jest między Garbem Lubawskim a Pojezierzem Iławskim. Usytuowanie miasta w malowniczej dolinie Drwęcy stwarza dogodne warunki do uprawiania sportu i rekreacji oraz aktywnej turystyki. Do najważniejszych zabytków grodu nad Drwęcą można zaliczyć dwie średniowieczne bramy z II połowy XIV wieku oraz fragmenty murów obronnych. Od strony Lubawy znajduje się brama Lubawsko-Łąkowska, a od strony Brodnicy brama Brodnicko-Kurzętnicka. Pośrodku rynku stoi kościół ewangelicki z połowy XIX wieku, w którym jeszcze do 1945 roku odprawiano

nabożeństwa dla ewangelików. Na terenie Nowego Miasta Lubawskiego w Łąkach Bratiańskich znajdują się również ruiny klasztoru OO Reformatów. Do tego miejsca, gdzie znajdowała się fi gura Matki Boskiej Łąkowskiej, do 1875 roku odbywały się wielotysięczne pielgrzymki. W tym też roku decyzją władz pruskich zamknięto kościół i pobliski klasztor. W maju 1882 roku spłonął kościół klasztoru. Natomiast cudowną fi gurę, która była koronowana papieskimi koronami w 1752 roku, przeniesiono do kościoła w Nowym Mieście Lubawskim.

12 13

GMINA IŁAWA

Szymbark

Najbogatsza w zabytki wieś powiatu iławskiego, położona 10 km od Iławy nad jeziorem Szymbarskim. Znajdują się w niej otoczone starymi drzewami ruiny drugiego, po Malborku, największego zamku gotyckiego.

PERŁY ARCHITEKTURY..................................................................................................................................Prawdziwym bogactwem Pojezierza Iławskiego są obiekty sakralne oraz ruiny warowni i pałaców dawnej arystokracji pruskiej. Na spotkanie z nimi wiodą stare aleje dębowe i lipowe. Goszcząc na tych terenach, nie sposób ich pominąć.

Frednowy, Ząbrowo

Na szczególną uwagę zasługuje zbudowany w 1768 roku barokowy kościół we Frednowych oraz wczesnobarokowy, wybudowany na wzgórzu w pobliżu rzeki Osy, kościół w Ząbrowie.

Laseczno, Ławice, Rudzienice

Wśród okazałych zabytków regionu wyróżniają się również XIV-wieczna wieś Laseczno oraz Ławice, wieś noblisty Emila von Behring z Izbą Pamięci. Uroku całemu regionowi dodaje również niezwykle stara wieś Rudzienice z wybudowanym w XIX wieku kościołem.

GMINA KISIELICE

Łęgowo

Warto zobaczyć tu wybudowany na początku XVII wieku kościół z bogatym i wysokiej klasy wyposażeniem. Na

szczególną uwagę zasługuje umieszczona w ołtarzu kopia XVII-wiecznego „Sądu Ostatecznego”.

Goryń, Trupel, Limża, Ogrodzieniec

Wśród interesujących zabytków regionu przyciągają także stojący w centrum wsi kościół w Goryniu, cmentarz rodowy ze starymi lipowymi i dębowymi alejami w miejscowości Trupel oraz ruiny XIX wiecznego dworu w Limży i pałacu Paula von Hindenburga w Ogrodzieńcu.

14 15

GMINA LUBAWA

Rożental

Jedną z większych atrakcji Ziemi Lubawskiej jest położony na niewielkim wzgórzu kościół p.w. św. Wawrzyńca. Drewniana konstrukcja pochodzi z roku 1761 i jest prawdziwą ozdobą tutejszych terenów.

Byszwałd, Sampława, Kazanice, Prątnica

Na szczególną uwagę zasługują XV-wieczny, gotycki kościół, jego XVIII-wieczna dzwonnica, gotycki dzwon, chaty wiejskie z połowy XIX wieku i dwie murowane kapliczki przydrożne z początku XX wieku. Warto również odwiedzić XIV-wieczne kościoły gotyckie w Sampławie, Kazanicach i Prątnicy.

Mortęgi, Złotowo

Swoim urokiem zachwycają również Mortęgi z XIX-wiecznym pałacem oraz Złotowo z wybudowanym w 1725 roku, drewnianym kościołem p.w. św. Barbary.

Grabowo

W trakcie wypraw po Ziemi Lubawskiej nie można pominąć Grabowa z ruinami klasycystycznego pałacyku oraz zaprojektowanego w rzadko stosowanym stylu XIX-wiecznego kościoła p.w. Wniebowstąpienia Najświętszej Marii Panny z zabytkową dzwonnicą,

ogrodzeniem, plebanią oraz przydrożną kaplicą.

GMINA SUSZ

Kamieniec

Prawdziwa perła dawnych Prus Wschodnich - majątek ziemski szlachty pruskiej, położony 7 km od Susza. Budowę zespołu pałacowego z bramami wjazdowymi i parkiem zakończono w roku 1720. Zbudowany w stylu francuskiego baroku obiekt z racji uroku,

GMINA ZALEWO

Boreczno, Dobrzyki

przepychu i bogatego wystroju wnętrz oraz wspaniałych ogrodów i parków nazywany był przez lata wschodniopruskim Wersalem. Do historii przeszedł pobyt w rezydencji Finckensteinów Napoleona Bonaparte. Wśród gości kamienieckiego pałacu znaleźli się również bratanek króla Polski, książę Józef Poniatowski oraz Adolf Hitler. Poza ruiną wspaniałego pałacu wśród XVIII-wiecznych zabytków dzisiejszego Kamieńca należy wymienić: kościół klasycystyczny, barokowe ofi cyny i stajnie oraz spichrze i kuźnie.

Bałoszyce

Znajduje się tu wspaniały pałac, przebudowany według projektu architekta Luisa Runge na wzór pałacu Babelsberg. Pochodząca z XVIII wieku budowla otoczona została rozległym parkiem. Pałac został zniszczony po 1945 roku. Obecny neogotycki kształt zawdzięcza kompleksowej przebudowie, po której pełni funkcje reprezentacyjnego hotelu.

Januszewo

Położona 12 km od Susza, niezwykle urokliwa wieś z równie interesującymi ruinami wielokrotnie przebudowywanego, owianego licznymi tajemnicami, XVII-wiecznego pałacu.

Uwagę przykuwa otoczony murem, XIV-wieczny, gotycki kościół z niezwykle bogatym wyposażeniem. W Dobrzykach znajduje się zbudowany jeszcze we wczesnogotyckim stylu kościół. Budowla posiada gotycki portal i bardzo cenny XV-wieczny krucyfi ks.

Karnity

Jedną z większych atrakcji regionu jest ukończony w 1856 roku neogotycki pałac dworski, będący przed laty siedzibą rodową rodziny von Albedyll, a od wieku XX rodu Günherów. Budowla położona jest w otoczeniu malowniczych lasów nad jeziorem Kocioł. Obecnie w gminie Miłomłyn.

Gubławki, Jaśkowo, Bądki, Pozorty

Koniecznie trzeba odwiedzić znajdujący się w położonych u wód Jezioraka dwór Finckensteinów w Gubławkach, położony w pięknym starym parku pałac barokowy, XVIII-wieczny kościół z bogatym wyposażeniem, zachwycającymi witrażami i XIX-wieczne chaty fornali w Jaśkowie oraz pałace w Bądkach i Pozortach.

14 15

Na miłośników turystyki pieszej, rowerowej, samochodowej, wodnej i narciarstwa biegowego oczekują tu liczne szlaki turystyczne. Przebiegają one w najbardziej atrakcyjnych pod względem krajoznawczym częściach Pojezierza Iławskiego. My wybieramy i opisujemy dla Państwa te najciekawsze. A jest to przecież tylko znikoma część tego, co mamy do zaoferowania:

NA TURYSTYCZNYM SZLAKU..................................................................................................................................

SZLAKI WODNESzlak jezior: Jeziorak i Płaskiegoszlak żeglarski i kajakowyIława, Szałkowo, Jażdżówki, Makowo, Siemiany, Jerzwałd

Dystans: 27 km Trudność: łatwa

Opis szlaku: Szlak rozpoczyna się w Iławie. Z prawej strony mijamy wypływającą z jeziora rzekę Iławkę, będącą dopływem Drwęcy, z lewej natomiast wyspę Wielka Żuława. Na wysokości 2,6 km, po lewej stronie znajduje się półwysep Krzywy Róg. Na 5 km szlak zmienia kierunek na północny, następnie na północno-wschodni. Po prawej stronie wieś wypoczynkowa Szałkowo. Na 10 km miejscowość Jażdżówki, następnie Jezierzyce i Makowo. Zbliżamy się do wysp Mały i Duży Gierczak, tutaj następuje rozgałęzienie Jezioraka, płynąc lekko w prawo dopłyniemy do Zatoki Kraga, skręcając w lewo popłyniemy w kierunku Siemian, Zalewa i Jeziora Płaskiego. Płynąc

w lewo omijamy wyspy Gierczak z prawej strony. Dalej przepływamy między dwoma wyspami: Lipowy Ostrów z lewej, z prawej wyspa Bukowiec. Z lewej strony wieś turystyczna Siemiany, z prawej miejscowość Wieprz. Omijamy wysepki Rybackie Kępy i leśniczówkę Jeziorno. Płyniemy dalej w kierunku północno-zachodnim, tu obowiązuje strefa ciszy. Płynąc dalej zbliżamy się do zwężenia zwanego Bramką Płaską. Nad cieśniną na wysokości 10 m biegnie linia wysokiego napięcia. Przepływamy przesmyk i wpływamy na wody Jeziora Płaskiego. Szlak kończymy w Jerzwałdzie.

Warto zobaczyć: Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego, wsie turystyczne: Szałkowo, Makowo, Siemiany, wieś Jezierzyce, w której gościł biskup Karol Wojtyła, grobla Wieprz-Bukowiec, Jerzwałd – wieś Zbigniewa Nienackiego, autora „Pana Samochodzika i Templariuszy”, magiczne zatoki i wyspy Jezioraka.

Szlak Kanału Iławskiego, Elbląskiego i rzeki Drwęcy szlak żeglarski kajakowy

Dystans: 52 km Trudność: nieco trudna

Opis szlaku: Trasa szlaku pokrywa się do 15 km ze szlakiem jezior Jeziorak i Płaskiego. Dalej, płynąc w prawo omijamy wyspy Gierczak z lewej strony. Kierując się na północny wschód dopływamy do Zatoki Kraga. Most i krótki kanał przed jeziorem Dauby. Po prawej stronie jeziora wejście do Kanału

Iławskiego. Za Jeziorem Karnickim kanał gwałtownie skręca w prawo na południe. Dopływamy do wsi Dębinka. Na 32 km Miłomłyn i rozwidlenie kanału. Za śluzą skręcamy w prawo. 37 km – Śluza Zielona, na 42 km wejście do Jeziora Drwęckiego. Stąd, skręcając w lewo, można dopłynąć do Ostródy i dalej poprzez śluzę Ostróda do jeziora Pauzeńskiego i Kanału Ostródzkiego, wiodącego do jeziora Szeląg. Skręcając w prawo, wpływamy w jedną z odnóg jeziora Drwęckiego. Wypływ rzeki Drwęcy

16 17

z jeziora w kierunku południowo-wschodnim. Drwęcą płyniemy aż do granic Pojezierza Iławskiego.

Warto zobaczyć: Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego, wsie turystyczne: Szałkowo, Makowo, Siemiany, wieś Jezierzyce, w której gościł biskup Karol Wojtyła, wieś Gubławki, Mózgowo, zamek w Karnitach, miasta Iława, Miłomłyn i Ostróda, zabytkowe mosty

Szlak jezior: Jeziorak i Ewingiszlak żeglarski

Iława, Siemiany, Matyty, Dobrzyki, Zalewo

Dystans: 33 km Trudność: łatwa

Opis szlaku: Trasa szlaku pokrywa się do 20 km ze szlakiem jezior Jeziorak i Płaskiego. Po pokonaniu Płaskiej Bramki mijamy Zatokę Bukowiec. Na 22 km cypel Ostry Róg. Z prawej strony wejście do Zatoki Rudnia, później wyspa Czaplak. Płynąc dalej dopływamy do Cieśniny Matyckiej. Za wsią Matyty, kierując się na północny wschód, następuje zwężenie jeziora, wpływamy w Kanał Dobrzycki (długość 2475 m). Przez wąską bramkę wchodzimy na jezioro Ewingi. Dopływamy do Zalewa.

Warto zobaczyć: Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego, wsie turystyczne: Szałkowo, Makowo, Siemiany, wieś Jezierzyce, w której gościł biskup Karol Wojtyła, miasta Iława i Zalewo, pruskie wsie: Pomielin, Polajny i Matyty, wieś Dobrzyki

Szlak rzeki Iławki i Drwęcyszlak kajakowy

Dystans: 21 km Trudność: łatwa

Opis szlaku: Wyprawę rozpoczynamy w Iławie, w miejscu, w którym Iławka

wypływa z Jezioraka. Na wysokości 1,5 km most drogowy, dalej jaz piętrzący – konieczność przeniesienia kajaka. Wpływamy na jezioro Iławskie, na jego wschodnim brzegu znajduje się wieś Dół. Na 7 km wieś Dziarny, dalej Dziarnówko. Na rozwidleniu rzeki należy kierować się w lewo. Przed mostem jaz – konieczność przeniesienia kajaka. Most drogowy we wsi Mały Bór i leśniczówka Papiernia na wysokości 16,5 km, dalej ujście do Drwęcy – skręcamy w prawo.

Warto zobaczyć: most kolejowy w Iławie, wieś Dziarny i położone nieopodal Ławice – wieś noblisty Emila von Behring

Szlak Kanału Iławskiego, Elbląskiego i rzeki Drwęcy szlak żeglarski kajakowy

Szlak rzeki Iławki i Drwęcyszlak kajakowy

Szlak jezior: Jeziorak i Płaskiegoszlak żeglarski i kajakowy

Szlak jezior: Jeziorak i Ewingiszlak żeglarski

1

2

3

4

16 17

RAJDY KONNE

Weekend w siodleCzas trwania rajdu: 3 dni

Weekend w siodle skierowany jest do wszystkich miłośników jazdy konnej, którzy zmęczeni zgiełkiem dnia codziennego, chcą odpocząć na łonie natury. Podczas weekendowej przygody poznacie najpiękniejsze zakątki naszej okolicy. Trasy wiodą lasami, pośród malowniczych leśnych jezior i zakątków o historycznym znaczeniu.

Opis rajdu:I etap – Naszą konną przygodę rozpoczynamy wyjeżdżając z Bałoszyc do Jerzwałdu (38 km). Trasa wiedzie przez Szymbark, Gardzień oraz Solniki. W Szymbarku zwiedzamy ruiny zamku gotyckiego, w Solnikach natomiast pozostałości starej huty szkła. Ostatni odcinek pierwszego dnia rajdu wiedzie do Jerzwałdu. II etap – Dzień rozpoczynamy wyprawą do Bałoszyc. Trasa przebiega przez Fabianki (pałac myśliwski), Zieleń, Merynos i Ulnowo. Weekend w siodle to niezwykle atrakcyjna forma spędzania wolnego czasu dla miłośników jazdy i turystyki konnej.

Szlakiem zamków krzyżackich i pałaców pruskich

Czas trwania rajdu: 7 dni

Rajd skierowany jest do miłośników koni i historii. Zwiedzicie podczas niego zamki krzyżackie, znajdujące się nad brzegami jezior i wśród gęstych lasów Pojezierza Iławskiego. Wieczorami, przy ognisku,

poznacie historię oraz tajemnicze podania i legendy, związane z odwiedzanymi miejscami.

Opis rajdu:I etap – Rajd rozpoczynamy przejazdem z Bałoszyc do Jerzwałdu (45 km). Trasa przebiega przez Ulnowo i Januszewo. Szlak wiedzie nad jeziorem Czerwica, gdzie znajduje się rezerwat kormoranów. Z Jerzwałdu wracamy do Bałoszyc. II etap – Wyjazd do Przezmarku przez Witoszewo (30 km). W Przezmarku zwiedzamy ruiny zamku wójta krzyżackiego. III etap - Z Danielówki udajemy się do Starego Dzierzgonia (38 km) przez górę Pacankę. IV etap - Wyjazd na ostatni odcinek rajdu, wiodący do Bałoszyc (45 km). Jedziemy przez Kamieniec, gdzie podziwiamy ruiny miejscowego pałacu Finckensteinów. Starymi lipowymi drogami udajemy się do Bałoszyc.

Raz do roku w wielkim lesieCzas trwania rajdu: 5 dni

Rajd skierowany jest do wszystkich miłośników jazdy konnej oraz literatury. Podczas tego rajdu zapoznacie się z pięknym krajobrazem Pojezierza Iławskiego, który często opisywał pisarz Zbigniew Nienacki. Przebywając w domu pisarza poznacie bliżej jego twórczość i życiorys. Podczas rajdu odwiedzimy historyczne zakątki oraz rezerwaty przyrody.

Opis rajdu:I etap – Konną przygodę rozpoczynamy przejazdem z Bałoszyc do Jerzwałdu. Trasa przebiega przez Ulnowo i Januszewo. Z Januszewa jedziemy przepięknym lasem do Jerzwałdu. Szlak wiedzie nad jeziorem Czerwica, gdzie znajduje się rezerwat kormoranów. II etap – Trasa wiedzie z Jerzwałdu

18 19

Na staropruskich i krzyżackich szlakach

Iława – Kamionka – Szymbark – Starzykowo - Gardzień

Dystans: 16 kmTrudność: łatwa

Opis szlaku: Wędrówkę rozpoczynamy w Iławie, na rozwidleniu dróg do Kwidzyna i Grudziądza. Wchodzimy w las, skąd asfaltowa ścieżka poprowadzi nas do jeziora Silm. Docieramy do południowego brzegu jeziora Silm. Nasza wędrówka powiedzie wzdłuż jego zachodniego brzegu, w kierunku Kamionki. Po przejściu wsi, zagłębiamy się w las i po pięciu minutach stajemy u podnóża wałów jednego z najciekawszych założeń obronnych w powiecie iławskim. Następnie powędrujemy wzdłuż zachodniego brzegu pobliskiego jeziora

PIESZE TRASY TURYSTYCZNO-EDUKACYJNE

przez Gardzień do wsi Szymbark. Stąd kierujemy się w stronę Solnik, następnie do Jerzwałdu. III etap - Wyjazd do Bałoszyc (35km). Trasa przebiega przez Fabianki, Zieleń, Merynos i Ulnowo.

Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego.

Rajd na pola Grunwaldu wiedzie historycznymi zakątkami Pojezierza Iławskiego i Ziemi Lubawskiej. Miejscem docelowym wyprawy są pola Grunwaldu, tętniące historią przez cały rok. To niezwykła okazja, by zapoznać się z dziejami tych ziem i poznać ich najbardziej urodziwe zakątki.

Opis rajdu:I etap – Rajd rozpoczynamy wyprawą do Karasia, przez Szymbark. Dalej podążamy starą trasą wzdłuż Jeziora Szymbarskiego i Jeziora Silm, w kierunku Iławy. Następnie jedziemy do

Karasia. II etap - Z Karasia udajemy się w kierunku Jeziora Radomno, a następnie wsi Smolniki i Byszwałd. III etap - Jedziemy przez Wzgórza Dylewskie. Mijamy Złotowo, Napromek, Klonowo, Tułodziad, docieramy w końcu Szlakiem Grunwaldzkim na pola Grunwaldu. IV, V i VI etap – Po pobycie w Grunwaldzie i okolicach, wracamy najpierw do Karasia. Następnego dnia udajemy się starym traktem do Jerzwałdu, poznając po drodze uroki Jeziora Jasnego. Ostatni dzień rajdu to zwiedzanie okolic.

Organizatorem rajdów konnych jest Stajnia „Niesamowity Dwór”

Stajnia „Niesamowity Dwór”14-233 Jerzwałd 510-503-170-509 0-508-194-439 0-663-891-439 E-mail: niesamowitydwor@op.plgadu-gadu: 9657962

Szymbarskiego. Kiedy wejdziemy między drzewa parkowego lasu, krótkim odcinkiem drogi nad doliną rzeki Osy dotrzemy do szosy łączącej Szymbark z Ząbrowem. Niedaleko stąd znajduje się rodowy cmentarz Finckensteinów. Po powrocie na szosę, cofniemy się w lewo i przez most na Osie powędrujemy do Szymbarka. Spod zamku trasa powiedzie nas do ruin dawnego folwarku Friedrichshof, do miejsca znanego przez okolicznych mieszkańców pod nazwą Stawki. Od skrzyżowania w Stawkach pójdziemy w lewo, aleją dębowo-brzozową, wiodącą do Starzykowa. Ze Starzykowa pomaszerujemy w stronę Gardzienia. Z Gardzienia do Iławy wracamy autobusem.

Warto zobaczyć: ścieżka dydaktyczna nad jeziorem Silm, prastara wieś Kamionka, grodzisko Kesselberg, Kopiec Napoleoński, rodowy cmentarz Finckensteinów, ruiny zamku w Szymbarku, wsie Gardzień i Starzykowo Małe, miejsca interesujące z punktu widzenia archeologii i historii

W drodze do Golbetina

Iława – Kamień Duży – Windyki – Wola Kamieńska – Tynwałd – Wilczany – Tynwałd - Makowo

Dystans: 16 kmTrudność: łatwa

Opis szlaku: Wędrówka rozpoczyna się koło iławskiego ratusza. Ruszamy

18 19

W stronę Gryźli

Byszwałd – Kazanice – Zielkowo – Gierłoż Polska

Dystans: 10 kmTrudność: łatwa

Opis szlaku: Wędrówka rozpoczyna się w Byszwałdzie. Trasa wędrówki prowadzi w stronę Kazanic, drogą w prawo przed byszwałdzkim kościołem. Z Kazanic wędrujemy do Zielkowa. dochodzimy do rozwidlenia dróg. W lewo szosa prowadzi do mostu na Drwęcy, a potem przez Gramoty, Kałduny i Julin do szosy Iława-Ostróda. My pójdziemy prosto – do Gierłoży Polskiej, w kierunku Gryźli. Skręcamy w lewo i zagłębiamy się w las, gdy dotrzemy na jego skraj, odsłoni się przed nami wieś Gierłoż Polska. Stąd niedaleko już do Gryźli. Nad Gryźlą kończy się dzisiejsza wędrówka. Aby powrócić do Iławy, trzeba cofnąć się do Zielkowa i stamtąd pojechać autobusem.

Warto zobaczyć: Góra Zamkowa, kościoły i cmentarze w Byszwałdzie i Kazanicach, dolina Drwęcy, miejscowe i przydrożne kapliczki, zabudowania wiejskie, miejsca interesujące z punktu widzenia archeologii i historii

Zimowa wyprawa szlakiem starej kolei

Dystans: 7 kmTrudność: łatwa

Opis szlaku: Trasa rozpoczyna się w Zajączkach, koło wiaduktu dawnej kolei Samborowo-Turza Wielka. Schodzimy w dół i pod kamiennym łukiem tunelu wychodzimy na szosę biegnącą w kierunku Lipowa. Powędrujemy teraz wzdłuż szlaku byłej kolei. Śnieżysta droga do Lipowa nagle rozwidla się: w lewo biegnie szosa do wsi, w prawo zaś aleja grabowa do Nowego Folwarku, którą wybieramy. Przed nami zabudowania Nowego Folwarku. Kiedy staniemy wreszcie między drzewami szosy wiodącej w kierunku Napromu

i dalej do Pietrzwałdu, Wysokiej Wsi i Klonowa, zakończy się nasza wędrówka. Aby wrócić do domu, można cofnąć się do Napromu, albo też, dotarłszy do drogi krajowej Toruń-Olsztyn, skręcić w prawo i dojść do odległego o 1 km Smykówka. Z obu miejscowości kursują autobusy PKS do Ostródy i Lubawy.

Warto zobaczyć: miejsca interesujące z punktu widzenia archeologii i historii

Leśne ścieżki dydaktyczne

Iława – Jezioro Silm - Iława

Dystans: 1,5 kmTrudność: łatwa

Opis ścieżki: Na rozjeździe dróg w kierunku na Grudziądz i Susz musimy skręcić w leśną asfaltową drogę, gdzie znajduje się tablica z planem przebiegu trasy. Oprócz tablicy głównej na trasie ustawionych jest 21 tablic informacyjnych przybliżających pracę leśników oraz procesy życiowe zachodzące w lesie. Ścieżka biegnie lasami gospodarczymi kompleksu Lasów Iławskich oraz nad jeziorem Silm. Wiata zbudowana z myślą o turystach zachęca do odpoczynku i relaksu.

Jeziorno – Jezioro Jasne – Jezioro Czarne – Jeziorno

Dystans: 4,5 kmTrudność: łatwa

Opis ścieżki: Trasa ma swój początek na parkingu przy drodze Iława - Jerzwałd. Ścieżka jest tak zaprojektowana, by spełniać wymagania turystów o różnych możliwościach. Dla najmłodszych i początkujących jest szlak żółty o długości około 3 km, dla bardziej zaawansowanych szlak czerwony (4,5 km), z dodatkową trasą wokół jeziora Jasne, dla wytrawnych piechurów polecane jest odwiedzenie rezerwatu kormoranów nad jeziorem Czerwica

prosto przed siebie, ul. Dąbrowskiego, docieramy do rozdroża. Powędrujemy wzdłuż szosy do Zalewa. W Kamieniu Dużym skręcamy w stronę jeziora Łabędź. Od Kamienia Dużego poprowadzi nas w lewo droga do osady Windyki. Opuszczamy Windyki i leśną drogą docieramy do szosy. Dochodzimy do Woli Kamieńskiej, później do Tynwałdu. Kiedy miniemy budynek tynwałdzkiej szkoły, po lewej stronie zobaczymy polną drogę wiodącą w stronę Jezioraka. Nieco dalej w prawo od szosy odbija inna polna droga, która prowadzi do osady Wilczany. I tą drogą teraz podążymy – na leśne wzgórze. Stąd niedaleko już do Wilczan. Z Wilczan można pomaszerować w lewo do szosy i dalej w kierunku Makowa. My pójdziemy jednak leśną drogą u podnóża Mittelwaldu, cofając się w ten sposób do starego cmentarza w lesie, na krańcu Tynwałdu. Polna droga w kierunku Jezioraka poprowadzi nas do skrzyżowania dróg. Kiedy zbliżymy się do Jezioraka, znajdziemy się w strefi e dużego kompleksu wczasowo-wypoczynkowego w Makowie. Około 800 metrów za Makowem szosa krzyżuje się z polną drogą. I tu kończy się nasza wędrówka. Możemy teraz cofnąć się do Makowa lub Tynwałdu i autobusem PKS wrócić do Iławy.

Warto zobaczyć: pozostałości dwóch grodów obronnych w Windykach, leśne wzgórze Mittelwald, jeziora Łabędź i Tynwałdzkie, klepaszyzna i inne miejsca interesujące z punktu widzenia archeologii i historii, turystyczna wieś Makowo

20 21

SZLAKI ROWEROWEIława - Kamieniec

Iława – Szczepkowo – Starzykowo – Piotrkowo – Januszewo – Brusiny – Olbrachtówko – Olbrachtowo – Kamieniec – Susz – Ulnowo – Chełmżyca - Iława

Dystans: 60 km, 85% asfaltemTrudność: łatwa

Czas przejazdu: 4h

Opis szlaku: Wyprawę rozpoczynamy w Iławie, na skwerze przy ulicy Niepodległości. Bulwarem Jana Pawła II kierujemy się w stronę ul. Konstytucji 3 Maja, następnie ul. Sienkiewicza. Na rozwidleniu za Iławą skręcamy w kierunku Kwidzyna. Przejeżdżamy przez Szczepkowo. Na skrzyżowaniu skręcamy w prawo. Dojeżdżamy do wsi Starzykowo, następnie poruszamy się w stronę Januszewa, Brusin i Olbrachtowa. W oddali widać już wieżę kościoła w Kamieńcu. Po zapoznaniu się z miejscowymi atrakcjami wracamy drogą w kierunku Susza. Po zwiedzeniu miasta jedziemy w stronę Iławy. Po drodze Ulnowo, Falknowo, Chełmżyca, niedaleko Szymbark, ponownie Szczepkowo i Iława.

Warto zobaczyć: neobarokowe rzeźby w Iławie, ruiny pobliskiego zamku w Szymbarku, pałac w Januszewie, kościół w Olbrachtowie, kościół i pałac w Kamieńcu, kościół w Suszu, pomniki przyrody i miejsca ciekawe z punktu widzenia archeologii i historii

Iława - Trupel

Iława – Stradomio – Laseczno – Jędrychowo – Trupel – Szwarcenowo – Wonna – Radomek - Iława

Dystans: 42 km, 80% asfaltemTrudność: łatwa

Czas przejazdu: 3h

Opis szlaku: Wyprawa rozpoczyna się w Iławie, na ulicy Stacyjnej. Przejeżdżamy przez lasek miejski, na rozwidleniu dróg skręcamy w lewo, w kierunku Grudziądza. Przed nami Stradomno, Laseczno, Jędrychowo i cel naszej podroży – Trupel. Wzdłuż jeziora poruszamy się w stronę Szwarcenowa. Stąd, pokonując oznakowane skrzyżowania, jedziemy do wsi Wonna. Przejeżdżamy przez most nad rzeką Gać, na skrzyżowaniu skręcamy w lewo. Dojeżdżamy do Szeplerzyzny a następnie, kierując się znakami, do Radomka. Stąd krętymi drogami leśnymi niedaleko już do Iławy.

Warto zobaczyć: kościół w Lasecznie, kaplica grobowa Albertów w Truplu, jeziora Trupel i Popówko, kościół w Szwarcenowie, rezerwat przyrodniczy Jeziora Karaś

Iława - Kurzętnik

Iława – Radomno – Nowy Dwór – Nowe Miasto Lubawskie – Kurzętnik – Nowe Miasto Lubawskie – Bratian – Nowy Dwór – Radomno - Iława

Dystans: 52 km, 100% asfaltemTrudność: łatwa

Czas przejazdu: 3,5h

Opis szlaku: Wyprawę rozpoczynamy na południowych krańcach Iławy, przy dzisiejszej parowozowni. Stąd kierujemy się w stronę Radomna, mijając po drodze Katarzynki. Kilka kilometrów dalej wjeżdżamy do wsi Chrośle, później do Nowego Dworu, z pobliskich Łąk Bratiańskich niedaleko już do Nowego

Miasta Lubawskiego. Tu kierujemy się w stronę nowomiejskiej starówki. Przekraczamy Drwęcę i jedziemy wprost do Kurzętnika. Po zapoznaniu się z atrakcjami miejsca, wracamy w stronę Nowego Miasta Lubawskiego. Przez Łąki Bratiańskie jedziemy w stronę miejscowości Bratian. Tu na skrzyżowaniu skręcamy w prawo. Przez Chrośle i Radomno wracamy do Iławy.

Warto zobaczyć: schron na drodze do Radomna, wyspa, most drewniany, kościół i budynek dworca kolejowego w Radomnie, ruiny zamków w Bratianie i Kurzętniku, muzeum, rynek i bazylika w Nowym Mieście Lubawskim, ruiny klasztoru w Łąkach Bratiańskich, kościół w Kurzętniku

Wokół Rezerwatu Jeziora Karaś

Iława – Wikielec – Karaś – Wonna – Wielka Wółka – Skarszewo – Wikielec - Iława

Dystans: 26 km, 80% asfaltemTrudność: łatwa

Czas przejazdu: 2h

Opis szlaku: Kolejną rowerową wyprawę rozpoczynamy przy wieży ciśnień, na ulicy 1 Maja w Iławie. Dojeżdżamy do lasu i jadąc utwardzoną betonową drogą i, skręcając w prawo, drogą piaszczystą kierujemy się w stronę Wikielca. Dojeżdżamy do drogi asfaltowej Iława – Karaś. Dojeżdżamy do wsi Karaś. Za miejscowym sklepem skręcamy w prawo, w polną drogę. W drodze powrotnej odwiedzimy Szeplerzyznę, wieś Wonna i

20 21

Wielka Wółka, Skarszewo oraz Stradomno. Przez Wikielec wracamy do Iławy.

Pętla Iławsko-Ostródzka

Iława – Lubawa – Marwałd – Frygnowo – Stębark – Pola Bitwy Grunwaldzkiej – Gierzwałd – „Plattówka” – Durąg – Lichtajny – Ostróda – Samborowo – Iława

Dystans: 120 km, 92% asfaltemTrudność: łatwa

Czas przejazdu: 8h

Opis szlaku: Szlak rozpoczyna się w Iławie. Miejskimi drogami rowerowymi dojeżdżamy do ul. Lubawskiej. Stąd podążamy do granic miasta i dalej w kierunku Sampławy, później Lubawy. Po zapoznaniu się z zabytkami miasta, kierujemy się na Lipy, dalej na Złotowo i Marwałd. Stąd, przez Tułodziad i Marcinkowo, jedziemy do Frygnowa i dalej, do Stębarka, skąd niedaleko już na pola grunwaldzkie. Z Grunwaldu wracamy do Frygnowa, dalej do Gierzwałdu. Kierujemy się w stronę Domkowa. Po lewej stronie mijamy „Plattówkę”, przejeżdżamy przez Domkowo, Pancerzyn, Durąg, Lichtajny, Kajkowo. Dojeżdżamy do Ostródy. Po zapoznaniu się z atrakcjami miasta, wracamy przez Samborowo do Iławy.

Warto zobaczyć: zabytki Iławy, schron przy drodze leśnej do Dziarn, jezioro Zielone, rzeka Drwęca, zabytki Lubawy, kościoły w Lipach i Złotowie, Muzeum Bitwy Grunwaldzkiej, zabytki Ostródy

1 Iława - Kamieniec2 Iława - Trupel

22 23

Miasta, miasteczka i wsie Pojezierza Iławskiego, obok swoich niezaprzeczalnych walorów przyrodniczych i wypoczynkowych mają do zaoferowania mnóstwo atrakcji kulturalnych. Szeroki wachlarz odbywających się tu imprez, obecność wielu instytucji zrzeszających ludzi kultury i sztuki oraz bogata tradycja czynią z regionu kulturalne centrum Warmii i Mazur. Każdy znajdzie tu coś dla siebie. Wielbiciele szant wielką zabawę odnajdą w Iławie i licznych wsiach nad pobliskimi jeziorami. Melomanów jazzu tradycyjnego przyciąga coroczna „Złota Tarka”. Inne wydarzenia kulturalne dla mieszkańców regionu i jego gości to liczne festiwale muzyczne, turnieje tańca, wybory miss, spotkania i przeglądy poetyckie oraz regaty żeglarskie i mecze piłkarskie. Na uwagę zasługują również liczne działania lokalnych artystów, które istotnie kształtują kulturalny charakter regionu.

KULTURA I SZTUKA..................................................................................................................................

HISTORIA REGIONU..................................................................................................................................

Obszar Pojezierza Iławskiego słynie nie tylko z doskonałych warunków turystycznych. Dodatkową atrakcją jest bogata historia regionu i związane z nią zabytki. Znajdziemy tu ciekawe obiekty dawnej kultury mieszczańskiej, pamiętające średniowiecze kościoły gotyckie i ruiny warowni krzyżackich oraz pałace dawnej

arystokracji pruskiej. Najstarsze ślady osadnictwa na terenie Pojezierza Iławskiego datowane są na epokę schyłkowego mezolitu i paleolitu (ok. 5.500 lat p.n.e.). Brak jednak śladów kultur typowo rolniczych z okresu neolitu (ok. 3.700 do 1.700 lat p.n.e.). Również osadnictwo epoki brązu (ok. 1700 lat p.n.e.

- 550 lat p.n.e.) jest dość słabo czytelne. Jedyny wyraźniejszy ślad stanowi tu stanowisko archeologiczne w Kamionce koło Iławy. Wczesna epoka żelaza (od ok. 550 lat p.n.e. do początku n.e.) jest już na terenie pojezierza reprezentowana dość obficie. Ludność tej epoki, uważana powszechnie za bezpośrednich przodków

22 23

Prusów, prowadziła gospodarkę rolniczo-hodowlaną, zamieszkiwała w dosyć długotrwałych osadach otwartych, ale budowała również osady obronne, tak o charakterze grodów jak i nawodne. Kontynuacją rozwojową tej tradycji kulturowej jest osadnictwo okresu wpływów rzymskich (od ok. roku 20 n.e. do 350 r. n.e.). Mimo dość słabego stanu badań nad wczesnym średniowieczem (od ok. 350 r. n.e. do ok. 1200 r. n. e.), odkryta dotychczas liczba stanowisk z tego okresu jest dość znaczna. Ślady te związane są najpewniej z osadnictwem pruskim (Gostyczyn, Kamionka, Przezmark, Szymbark i Wieprz). Nasilające się konflikty, oraz ambicje polityczne Książąt Mazowieckich, spowodowały na początku XIII wieku sprowadzenie na te tereny Zakonu Rycerskiego Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego. Pierwszym terytorium podporządkowanym przez Krzyżaków była Pomezania. Równocześnie Krzyżacy rozpoczęli budowę własnej sieci administracyjnej, militarnej i osadniczej, oraz budowę sieci parafialnej. Powstaje zamek w Starym Dzierzgoniu, następnie zamki w Przezmarku i Dzierzgoniu, a kapituła pomezańska wznosi zamek w Szymbarku. Miasta Iława i Zalewo założone na początku XIV wieku pełniły

funkcje ważnych ośrodków miejskich, administracyjnych i militarnych. Dalszy rozwój sieci osadniczej na tych terenach następuje w wieku XIV. Wówczas ukształtowane zostają zasadnicze jej elementy, które przetrwały do dziś. Założono większość wsi, w tym niemal wszystkie wsie kościelne. Po Pokoju Toruńskim zadłużony Zakon został zmuszony do oddawania ziemi i majątków w zastaw za zobowiązania niewypłacone wobec zaciężnego rycerstwa. Dały one początek wielkiej własności ziemskiej. Osiadły tu wówczas rody: Dohnów, Schoneichów, Sacków, Eulenburgów, Schliebenów, Finckensteinów. Również miasta na tym terenie przechodzą różne koleje losu. Teren Pojezierza Iławskiego nie został w znaczniejszym stopniu dotknięty przez działania wielkiej wojny. Druga wojna światowa również nie spowodowała większych zniszczeń. Zniszczenia okolicznych majątków i miast zostały spowodowane w większości już po ustaniu działań wojennych, a nawet w okresie kilku do kilkunastu lat po wojnie.

Zupełnie inaczej kształtowały się dzieje historycznej Ziemi Lubawskiej. Pierwsza wzmianka na jej temat, mówiąca o istnieniu grodu w Lubawie, pochodzi z 1216 roku. Świadczy o tym dokument podpisany przez papieża Innocentego III, w którym potwierdził Chrystianowi - biskupowi pruskiemu – posiadanie Ziemi Lubawskiej. Od 1257 roku Lubawa i okolice przeszły na własność biskupów chełmińskich, którzy utworzyli tutaj jednostkę terytorialną, tzw. „biskupi klucz lubawski”. Biskupi wybudowali w Lubawie wspaniały zamek będący ich stałą rezydencją. W 1260 roku miejscowość była już znacznym centrum o charakterze miejskim i obronnym. W roku 1269 Lubawa została zburzona w czasie najazdów Prusów z plemienia Sudowów. Po roku 1326 Lubawa rozwijała się w oparciu o zasady prawa chełmińskiego. W 1440 roku miasto przystąpiło do Związku Pruskiego. Od pokoju toruńskiego Lubawa wraz z okolicą należała do Polski aż do I rozbioru w 1772 roku. Na ten okres przypada najintensywniejszy rozkwit miasta. Szczególnie rozwinął się handel i rzemiosło. Od 1772 roku w wyniku postanowień traktatu wersalskiego Lubawa przeszła pod panowanie króla pruskiego. W 1774 roku w Lubawie stanął garnizon pruski. Jednocześnie nowe władze rozpoczęły akcję kolonizacyjną, ściągając na ziemię lubawską osadników niemieckich. Na mocy traktatu tylżyckiego z 1807 roku, Ziemia Lubawska weszła w skład Księstwa Warszawskiego. Zniszczenia spowodowane wojnami napoleońskimi pogorszyły sytuację miasta. Mimo napływu dużej liczby ludności niemieckiej, Ziemia Lubawska zachowała swój polski charakter. W mieście umacniały się tendencje patriotyczne. W II połowie XIX wieku

Lubawa oraz ówczesny powiat lubawski stał się znaczącym ośrodkiem polskiego ruchu narodowego w zaborze pruskim. Stąd też wywodzili się ochotnicy do oddziałów powstańczych w 1863 roku, tworząc tzw. kompanię lubawską. Okres ten przyniósł też Ziemi Lubawskiej ponowny wzrost gospodarczy. Na mocy traktatu wersalskiego powiat lubawski powrócił do Polski. Dnia 19 stycznia 1920 roku do Lubawy wkroczyły entuzjastycznie witane oddziały polskie armii generała Józefa Hallera. Rozpoczął się nowy okres w dziejach miasta – okres międzywojenny, w którym Lubawa utrzymała nadal swój charakter zaplecza usługowego dla rolnictwa. Okupacja hitlerowska przyniosła wzmożoną eksterminację ludności polskiej. Na terenie Lubawy zlokalizowany był obóz karny dla nieletnich. Wraz z wyzwoleniem miasto popadło w ruinę. Zniszczenia wojenne po przejściu II Frontu Białoruskiego sięgały około 80% budynków. Mimo ogromnych zniszczeń

ocalały obiekty architektury sakralnej stanowiące dziś chlubę miasta.

Wszystko to znajduje swoje odzwierciedlenie w licznych podaniach z obszaru Pojezierza Iławskiego i dorzecza Drwęcy, z których zachwycają te najciekawsze: Zemsta kobiety z lasu, Czerwona karczma, Zatopiony pałac a w szczególności: Smok z Scholtenbergu, Dzwon z Zalewa, Opowieść o księdzu Weichslu i Dzikie polowanie. Warto choćby na chwilę do nich sięgnąć, aby przekonać się, jak wielką wartość w sobie zawierają.

24 25

Napoleon Bonaparte to bez wątpienia jeden z najwybitniejszych wodzów w dziejach świata. Do historii przeszedł pobyt Napoleona w pałacu w Kamieńcu i na zamku w Szymbarku. Stąd cesarz dyktował swoje orędzia do senatu francuskiego i administrował obejmującym niemal pół Europy Cesarstwem. Legendą owiana jest historia domniemanego zamachu na cesarza w Zalewie.

Jan Paweł II – wielki papież Polak. Gościł dwa razy nad Jeziorakiem i w Iławie – w 1959 roku jako biskup krakowski i w 1973 jako kardynał. W 1999 roku dla uczczenia pobytu papieża w regionie, otwarto kajakowy szlak wodny. Jego trasa wiedzie z Ostródy, przez Miłomłyn, Siemiany, Gizerek do Iławy. Wybudowano również kaplicę na Gizerku, która dokumentuje pobyt Jana Pawła II w regionie.

We wsi Jerzwałd mieszkał i tworzył prozaik i dramatopisarz Zbigniew Nienacki. W swojej pracowni z oknami wychodzącymi na szeroką płaszczyznę wód jeziora Płaskiego stworzył między innymi „Pana Samochodzika i templariuszy”. Dzisiaj pamiątki po Nienackim można zobaczyć w utworzonej w jego jerzwałdzkim domu Izbie Pamięci a przygody bohaterów z wielu jego książek przeżywać możemy raz jeszcze – tym razem podczas

organizowanego na terenie Pojezierza Iławskiego „Ogólnopolskiego Rajdu Szlakiem Pana Samochodzika”.

Stefan Żeromski wraz z Janem Kasprowiczem i Władysławem Kozickim w ramach udziału w akcji plebiscytowej uczestniczyli w wiecach i spotkaniach, przekonując mieszkańców Iławy i Susza do głosowania w plebiscycie z 1920 roku za przyłączeniem tych ziem do Polski. Aby upamiętnić pobyt pisarza, wybudowano w Iławie pomnik na jego cześć.

Emil Adolf von Behring urodził się w Ławicach koło Iławy w wielodzietnej rodzinie nauczyciela. Gimnazjum ukończył

W 1269 roku w okolicach Lubawy doszło do bitwy pruskiego plemienia z armią krzyżacką mistrza krajowego Helmericha von Rechenberga. W bitwie poległ wódz Krzyżaków i wielu rycerzy zakonnych.

W 1991 roku w Zalewie został odnaleziony skarb złotych fl orenów. Monety pochodzą z lat 1252 - 1334. Zostały prawdopodobnie ukryte w fundamentach jednej z kamienic. Przypuszcza się, że mogło być ich ok. 200 sztuk i mogły należeć do bogatego kupca, dostojnika kościelnego lub dygnitarza.

Jeszcze przed II wojną światową na terenie Iławy natrafi ono na tzw. "grób księżniczki". Wiek znaleziska datowany jest na I – IV

wiek, kiedy tereny te znajdowały się pod wpływami rzymskimi. Znaleziono w nim liczne ozdoby oraz pięknie zdobioną wazę typu sigillata terra, importowaną z Galii, która była wówczas jedną z rzymskich prowincji.

W 1974 roku na wyspie Wielka Żuława nagrywano fi lm "Gniazdo" w reżyserii Jana Rybkowskiego, opowiadający o pierwszych latach państwa polskiego. W fi lmie udział brali m.in. Wojciech Pszoniak jako Mieszko I, Wanda Neumann jako Dobrawa oraz Franciszek Pieczka jako Mrokowa.

Unikalny układ urbanistyczny starego miasta w Kisielicach wytyczony w 1331

roku nie zachował się ze względu na znaczne zniszczenia wojenne i późniejsze rozbiórki. Główna ulica rozdzielała się na północnym krańcu miasta na dwa ramiona, między którymi znajdował się trójkątny rynek o wymiarach 94x28x10m. Przy południowej pierzei rynku znajdował się kościół.

Zanim przystąpiono do budowy Susza, istniał tu prastary gród pruski o nazwie Susse, pobudowany na niewielkim wzniesieniu, otoczonym przez niedostępne bagna i jezioro. Ślady starego grodziska kryją się w niewielkich dwóch wzgórzach na terenie parku miejskiego nad jeziorem Suskim.

OSOBY ZWIĄZANE Z REGIONEM..................................................................................................................................w Olsztynku. Słynny i utalentowany bakteriolog, był m.in. asystentem Roberta Kocha. W 1895 roku został profesorem uniwersytetu w Halle oraz Instytutu Terapii Doświadczalnej w Marburgu. Jest uważany również za twórcę immunologii. W roku 1901 został pierwszym laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny. W Ławicach znajduje się dziś Izba Pamięci Emila von Behringa.

Na zamku biskupim w Lubawie, w latach 1535-1539, czterokrotnie przebywał Mikołaj Kopernik. Lubawa zasłynęła nie tylko z tego, że przebywał w niej słynny astronom, ale także z Biblii Gutenberga, zwanej też Biblią Pelplińską. Zakupił ją dla zamku biskupów chełmińskich biskup Chrapicki.

Jenny von Gutstedt, córka znanej arystokratki Diany von Papenheim była owocem gorącego i głośnego romansu swej matki z królem Westfalii Hieronimem Bonaparte, bratem cesarza Napoleona. Młodziutka Jenny była też ulubienicą przyjaciół swej matki – wielkich niemieckich poetów: Johanna W. Goethe i Friedricha Schillera. Część swego barwnego życia spędziła w wybudowanym niedaleko Iławy pałacu w Gardzieniu.

24 25

Gargždai

Gargždai jest administracyjnym centrum regionu, położonym zaledwie 15 km od samej Kłajpedy i zamieszkiwanym przez niewiele ponad 15 tysięcy mieszkańców. W historycznych źródłach występuje jako Garisda. Prawa miejskie i herb (szpada otaczana przez laur) nadane zostały Gargždai w 1792 roku. Intensywny rozkwit miasta zahamowany został przez

pierwszą wojnę światową. Największy rozwój Gargždai przypadł jednak na okres po 1945 roku. Dziś miasto i okolice znane są jako centrum turystyczne, kulturalne i sportowe.

Rezerwat Rzeki Minija

Minija – prawy dopływ Niemna, to jedna z najpiękniejszych rzek Litwy. Jej początkiem jest jezioro Didonas, długość rzeki to ponad 200 km. W celu ochrony unikatowego środowiska wodnego utworzono tu rezerwat, włączony w Europejską Sieć Ekologiczną Natura 2000. Rzeka ma przebieg silnie meandrujący, uwagę przyciąga piękno tutejszych krajobrazów, rozmaitość ukształtowania terenu. Odcinek od Gargždai do Šernai jest rezerwatem ichtiologicznym. Unikalne fragmenty lasów, tereny lęgowe

Rejon Kłajpedy pod względem historycznym, przyrodniczym i kulturowym należy do najciekawszych regionów w tej części Europy. Rozsławiają go przede wszystkim wspaniałe możliwości wypoczynku, rozrywki i rekreacji. To niezwykle popularne miejsce wśród wielu turystów odwiedzających Litwę.

WITAMY W REJONIE KŁAJPEDY! ..................................................................................................................................

26 27

ptactwa, różnorodność występujących tu ryb oraz ciekawa rzeźba terenu sprawiły, że na Miniji coraz bardziej popularne stają się sporty wodne. W 2005 tutejsze samorządu otrzymały z programu Phare dofinansowanie do projektu, mającego na celu rozwinięcie infrastruktury i usług turystycznych, co pozwoli w przyszłości na przekształcenie rzeki w główną trasę wodną w regionie.

Wydarzenia kulturalne

Rejon Kłajpedy ma do zaoferowania mnóstwo atrakcji kulturalnych. Wydarzenia kulturalne dla mieszkańców regionu i jego licznych gości to festiwale muzyczne, taneczne i imprezy sportowe. Na uwagę zasługują w szczególności odbywająca się w maju Międzynarodowa Noc Muzeów, czerwcowy Dzień Dziecka, Festiwal w Priekule i Dnia Jana w Gargždai i Agluonėnai, odbywające się w lipcu obchody rocznicy koronacji króla Mendoga, Dni teatru w Agluonėnai, spływ rzeką Manija, Festiwal rybacki w Drevernie oraz festiwale w Dovilai, Veiviržėnai, Veiviržėnai i sierpniowe Dni Gargždai.

26 27

BAZA TURYSTYCZNA ..................................................................................................................................

„POD OMEGĄ”ul. Sienkiewicza 24, 14-200 Iławatel. (089) 648 40 93, fax (089) 648 63 62podomega@podomega.pl www.podomega.pl

PRZYSTAŃ „SKARBEK”ul. Wańkowicza 12, 14-200 Iława, tel./fax. (089) 648 64 40, tel. kom. 0 601 666 539

poczta@przystanskarbek.pl www.przystanskarbek.pl

STOWARZYSZENIE SPORTÓW WODNYCH MIĘDZYSZKOLNY

OŚRODEK SPORTOWYul. Karola Chodkiewicza 5, 14-200 Iławatel. (089) 648-25-96, fax (089) 648 21 47mos_ilawa@poczta.onet.pl www.zagle.ilawa.pl

PENSJONAT „BARAKUDA”ul. Chodkiewicza 12, 14-200 Iławatel./fax (089) 644 81 50, tel. kom. 0 501 029 879barakudailawa@op.pl www.barakuda.com.pl

COŚ NA ZĄB

RESTAURACJA „IMD” EUROPA CENTER

ul. Ostródzka 54, 14-200 Iława, tel./fax. (089) 649 12 24marek-dembinski@wp.pl

RESTAURACJA „SMOCZA JAMA”

ul. Sobieskiego 1D, 14-200 Iławatel. (089) 648 62 58 , tel. kom. 0 603 388 637www.smocza-jama.plmarek-dembinski@wp.pl

RESTAURACJA „STARY TARTAK”

ul. Biskupska 5, 14-200 Iławatel./fax (089) 648 66 33, tel. kom. 0 603 522 588stilwolff@poczta.onet.pl www.starytartak.com.pl

BAR RESTAURACYJNY BISTRO „GASTRO” S.C.

ul. Niepodległości 1I, 14-200 Iławatel./fax. (089) 648 69 59e.a.kubat.gastro@wp.pl

“POD OMEGĄ”ul. Sienkiewicza 24, 14-200 Iławatel. (089) 648 40 93, fax (089) 648 63 62podomega@podomega.pl www.podomega.pl

KLUB FATAMORGANA ul. Grunwaldzka 13, 14-200 Iławaoliwiap5@tlen.pl

PIZZERIA-GRILL BAR „NIL”ul. Sobieskiego 55, 14-200 Iławatel. (089) 648 84 77oliwiap5@tlen.pl

RESTAURACJA „LEŚNA”ul. Sienkiewicza 9, 14-200 Iławatel. (089) 648 81 88biuro@lesna-ilawa.pl, www.lesna-ilawa.pl

CZEKAMY NA ŻEGLARZY

WYPOCZNIJ AKTYWNIE

STAJNIA „NIESAMOWITY DWÓR”

14-233 Jerzwałd 51tel. 0 503 170 509, 0 508 194 439, 0 663 891 439niesamowitydwor@op.pl www.niesamowitydwor.plorganizacja rajdów konnych

FIRMA MARKETINGOWA „OZZY”

Hala Sportowo-Widowiskowa, ul. Niepodległości 11, 14-200 Iławatel.(089) 648 62 81, (089) 644 85 36, tel. kom. 600 894 701ozzypb@poczta.onet.plrowery, siłownia, sauna, aerobic, indor cycling, organizacja imprez rekreacyjnychi sportowych, rowerowe imprezy integracyjne dla fi rm

28 29

INSTRUKTOR SURVIVALUMaciej Kucharski, tel. 0 601 512 989,viet-nam@wp.pl www.viet-nam.plsurvival, paintball, gry linowe, festyn, eksploracja, integracja

„RANCZO WINDYKI”Windyki 2, 14-200 Iława, tel. (089) 648 50 15, tel. kom. 0 607 50 25 25ranczowindyki@tlen.pl www.ranczowindyki.com.pljazda konna i kuligi, wynajem bryczki, wędkowanie

MIĘDZYSZKOLNY KLUB SPORTOWY „ZRYW-VOLLEY”

ul. Mierosławskiego 10, 14-200 Iławatel. (089) 644 83 68, fax (089) 644 83 67, tel. kom. 0 601 309 697zrywvolley@gmail.com www.zryw-volley.comszkółka piłki siatkowej dziewcząt i chłopców

PPHU ADAM KOPICZYŃSKIul. Narutowicza 10, 13-300Nowe Miasto Lubawskietel. (056) 474 20 95, tel. kom. 0 604 507 012kopiczynski1@wp.pl www.splywydrweca.plkajaki, canoe- wynajem, transport, organizacja spływów kajakowych

GOSPODARSTWO AGROTURYSTYCZNE

„PRZYSTAŃ”Matyty 8, 14-230 Zalewotel./fax (089) 758 83 90,tel. kom. 0 603 867 616matyty@post.pl http://www.zalewo.pl/turystyka/przystan/przystan1.htmjazda konna, skiring i kuligi, żeglarstwo, wypożyczalnia sprzętu wodnego, rowery

WYPOCZYNEK

DOM GOŚCINNY „AGATA”

ul. Owocowa 15A, 14-200 Iławatel. (089) 648 39 94, 0 606 487 819hdobrzycki@interia.pl www.agatailawa.emeteor.pl

PAŁAC BAŁOSZYCEBałoszyce 25, 14-240 Susztel. (055) 278 07 40, (055) 278 07 42, fax (055) 278 07 41info@palacbaloszyce.com www.palacbaloszyce.com

"POD OMEGĄ"ul. Sienkiewicza 24, 14-200 Iławatel. (089) 648 40 93, fax (089) 648 63 62podomega@podomega.pl www.podomega.pl

GOSPODARSTWO AGROTURYSTYCZNE„DOM POD LASEM”

Radomek 11A, 14-200 Iławatel. (089) 640 12 49, tel. kom. 0 665 369 511alicjazabecka@poczta.onet.pl www.dompodlasem.com

OŚRODEK WYPOCZYNKOWY „LEŚNA”

ul. Sienkiewicza 9, 14-200 Iławatel. (089) 648 81 88biuro@lesna-ilawa.pl, www.lesna-ilawa.pl

GOSPODARSTWO AGROTURYSTYCZNE

„PLATTÓWKA”14-107 Gierzwałd 45, tel./fax (089) 647 20 82platte@agroturystyka.pl www.platte.pl

PENSJONAT „BARAKUDA”ul. Chodkiewicza 12, 14-200 Iławatel./fax (089) 644 81 50, tel. kom. 0 501 029 879barakudailawa@op.pl www.barakuda.com.pl

GOŚCINIEC „POMEZANIA”Różnowo 11B, 14-240 Susztel. (055) 278 69 01, tel. kom. 0 504 03 74 47gosciniec.pomezania@neostrada.pl www.pomezania.emeteor.pl

PAŁAC POZORTY12-230 Zalewo, tel./fax (089) 758 40 36, tel. kom. 0 602 220 409palac@pozorty.pl www.pozorty.pl

GOSPODARSTWO AGROTURYSTYCZNE

"PRZYSTAŃ"Matyty 8, 14-230 Zalewotel./fax (089) 758 83 90, tel. kom. 0 603 867 616matyty@post.pl

GOSPODARSTWO AGROTURYSTYCZNE „TĘCZA”ul. Kwiatowa 10, 14-204 Rudzienicetel. (089) 640 22 05,tel. kom. 0 512 467 588,zbigniew.raciniewski@wp.pl www.tecza.ilawa.pl

GOSPODARSTWO AGROTURYSTYCZNE „WOJCIECHÓWKA”

Wieprz 27, 14-230 Zalewotel./fax (089) 758 38 35, tel. kom. 0 605 472 768wurbanek@tlen.pl www.wojciechowka.pl

GOSPODARSTWO AGROTURYSTYCZNE “AZYL”

Szałkowo 11, 14-204 Iławatel. 089 648 37 89agrotur112@wp.pl www.eholiday.pl/noclegi-4412.html

28 29

GOSPODARSTWO AGROTURYSTYCZNE „EDEN”

Skitławki 3, 14-230 Zalewotel. kom. 0 608 514 585mietdur@wp.pl

OŚRODEK WYPOCZYNKOWY PERKOZ

ul. Konstytucji 3-go Maja 7, 14-200 Iławatel. 089 677 33 17, tel./fax (089) 648 23 35perkoz@naturatour.pl www.naturatour.pl

GOSPODARSTWO AGROTURYSTYCZNE

„U MARZENY”Chelmżyca 13, 14-240 Susz tel./fax (089) 648 15 39, tel. kom. 0 509 450 877chelmzyca@poczta.onet.pl www.agrochelmzyca.pl

STAJNIA "NIESAMOWITY DWÓR"

14-233 Jerzwałd 51tel. 0 503 170 509, 0 508 194 439, 0 663 891 439niesamowitydwor@op.pl www.niesamowitydwor.pl

"RANCZO WINDYKI"Windyki 2, 14-200 Iławatel. (089) 648 50 15, tel. kom. 0 607 50 25 25ranczowindyki@tlen.pl www.ranczowindyki.com.pl

PENSJONAT „HAIDYSÓWKA”Szałkowo 20A, 14-200 Iławatel. (089) 648 56 62, fax (089) 649 32 24pensjonat@haidysowka.pl www.haidysowka.pl

OBJAŚNIENIA PIKTOGRAMÓW

SPRZĘT WODNY

STANICA WODNA

PLAC ZABAW

OGNISKO

POKOJE

OŚRODEK WYPOCZYNKOWY

GOSPODARSTWOAGROTURYSTYCZNE

PENSJONAT

INFORMACJA

TELEFON

BAR

TV

DOSTĘP DO INTERNETU

WĘDKOWANIE

UDOGODNIENIA DLA OSÓBNIEPEŁNOSPRAWNYCH

PARKING

MOŻLIWOŚĆ PRZYJAZDUZE ZWIERZENTAMI

PŁATNOŚĆ KARTĄ

DOSTEP DO FAKSU

TOALETY

JAZDA KONNA

BASEN

POSIŁKI

PUNKTY INFORMACJI, BIURA PODRÓŻY I INNE

BIURO TURYSTYCZNE – HALINA LISTKOWSKA

ul. Niepodległości 10/21, 14-200 Iławatel. (089) 648 33 30, 648 91 01, fax (089) 648 91 00bt.listkowska@onet.plturystyka krajowa i zagraniczna, bilety lotnicze i promowe

PAUMAR SNOW HOLIDAYS

ul. 1 Maja 16/8, 14-200 Iławatel. (089) 648 87 02, tel. kom. 0 605 446 569info@snowholidays.pl www.snowholidays.plspędź z nami wakacje we włoskich Alpach

INFORMACJA TURYSTYCZNA

ul. Niepodległości 13, 14-200 Iławatel. (089) 648 58 00, fax (089) 648 82 48ilawainfo@op.pl, www.it.ilawa.pl

INTERNETOWE SERWISY INFORMACYJNE

www.ilawa.net.pl, www.e2012.travel.plwww.kanalelblaski.com, www.mazury-zachodnie.eumarcin@e2012.travel.pl, michal@e2012.travel.plreklama internetowa, kampanie internetowe

DRUMEDIAul. Chełmońskiego 29, 14-200 Iławatel. (089) 648 73 17,tel. kom. 0 600 985 022biuro4@drumedia.pl www.drumedia.pldruk, reklama, pełna poligrafi a

GLAMOUR STUDIOul. Sobieskiego 1/1i, 14-200 Iławatel. (089) 648 69 39, tel. kom. 0 500 530 360pielęgnacja dłoni, przedłużanie i wymodelowanie paznokci metodą żelową i akrylową, makijaż dzienny i okolicznościowy, kolczykowanie ciala – body piercing,pielęgnacja stóp, solarium

OŚRODEK EDUKACJI EKOLOGICZNEJ

ul. Niepodległości 13, 14-200 Iławatel. (089) 648 58 00, fax (089) 648 82 48osrodek@ekologia.ilawa.pl www.ekologia.ilawa.pl

30 31

30 31

32