Upload
buidiep
View
483
Download
25
Embed Size (px)
Citation preview
EDUKIMI PER KARRIERËN 11
Material ndihmës për mësuesin
Ma. Erka Amursi Prof.assoc.dr. Edlira Haxhiymeri
Dr. Gentiana Qirjako Ma. Marina Ndrio
Drejtoi botimin: Zamira DEvolE
Redaktore letrare: Jorina KRyEZiu
Arti grafik: Klevis JANKo
Shtypi : shtypshkronja “PEGi”
Të gjitha të drejtat janë të rezervuara © Pegi 2010Të gjitha të drejtat lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht të zotëruara nga shtëpia botuese
“Pegi” sh.p.k. Ndalohet çdo riprodhim, fotokopjim, përshtatje, shfrytëzim ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar pjesërisht ose tërësisht pa miratimin paraprak nga botuesi.
Shtëpia botuese: Tel: 048 810 179 cel: 069 40 075 02 [email protected] i shpërndarjes: Tel/Fax: 048 810 177 Cel: 069 20 267 73
Shtypshkronja: Tel: 048 810 179 Cel: 069 40 075 01 [email protected]
Hyrje................................................................................................................5Plani mësimor dhe disa sugjerime për realizimin e tij......................................8Disa metoda që mund të përdorë mësuesi në klasë, për të krijuaraftësi dhe qëndrime te nxënësit, gjatë përpunimit të njohurive......................14Linja 1 Hulumtimi i karrierës.........................................................................16Linja 2 Vetëvlerësimi...................................................................................24Linja 3 Planifikimi/ Vendim marrja për karrierën..........................................27
5
Eduk
imi p
ër k
arrie
rën
Një numër adoleshentësh të intervistuar lidhur me synimet e tyre për karrierën shprehën këto shqetësime:
nuk janë të sigurt për mënyrën se si do ta jetojnë jetën e tyre;•kanë frikë se nuk do të arrijnë të realizojnë ëndrrat e tyre;•kanë frikë se nëse bëjnë tani një zgjedhje të gabuar, kjo do të ndikojë për një kohë •të gjatë në jetën e tyre;ndjejnë se nuk mund të diskutojnë me prindërit lidhur me atë se ç’po ndodh në •jetën e tyre;kanë frikë se nuk do të kenë kohë të gjejnë veten dhe të zbulojnë pasionet e tyre;•ka shumë gjëra që ndodhin dhe për të cilat duhet marrë një vendim në jetën e •tyre;ata nuk i njohin mjaftueshëm të gjitha profesionet për të ditur se cilët u përshtaten •më mirë.
Lënda ‘Edukimi për karrierën’ do t’u japë nxënësve, njohuri dhe shprehi për të kapërcyer këto probleme; për t’u ndierë më të sigurt dhe për të marrë një vendim sa më të informuar dhe të bazuar lidhur me të ardhmen e tyre.
Pyetjes: “Çfarë do të bëhesh kur të rritesh?” tashmë ka ardhur koha që adoleshenti/ja t’i japë një përgjigje të menduar dhe të analizuar. Sipas shumë psikologëve kriza më e madhe, problemi më i madh me të cilin përballen adoleshentët është përcaktimi i identitetit të tyre, njohja e vetes. Pa ditur se cilat janë pëlqimet, mospëlqimet, dëshirat, ëndrrat, frikërat, aftësitë, cilësitë personale nuk mund të gjendet se çfarë dikush do të bëhet në të ardhmen. Pyetja për të ardhmen, së cilës adoleshentët do të ndihmohen t’i përgjigjen nëpërmjet këtij libri është: “Çfarë do të bëhen bazuar në atë që janë?”
i Hyrje
6
Mat
eria
l ndi
hmës
për
mës
uesi
n
Përgjigjja e kësaj pyetje fillon me vëzhgimin dhe vlerësimin e asaj që nxënësi/ja është realisht. Identifikimi i dëshirave dhe interesave, aftësive dhe cilësive të personalitetit, ndikimit të shëndetit vetjak, rolit gjinor dhe aftësive komunikuese do ta ndihmojnë adoleshentin të njohë më mirë veten.
Përgjatë kësaj lënde do të përshkruhen në mënyrë të zgjeruar punët dhe profesionet ekzistuese në tregun e punës, si dhe kërkesat e tyre për cilësitë e individëve që ushtrojnë këto punë dhe profesione. Nëpërmjet këtij teksti nxënësit do të asistohen të kuptojnë rëndësinë e kualifikimit të mëtejshëm për të pasur një karrierë të suksesshme, si dhe të analizojnë se ç’formë arsimi është e përshtatshme që vazhdojnë pas përfundimit të shkollës së mesme; nëse do të ndjekin kurse profesionale për të marrë një profesion të caktuar, do të ndjekin një kolegj ose universitet; nëse do të vazhdojnë arsimimin brenda apo jashtë vendit etj. Në vendin tonë po shohim një tendencë të rritur të frekuentimit të universiteteve shtetërore dhe ato private, ndërkohë që ndiqen pak kurset profesionale, duke rezultuar kështu në një numër të vogël të rinjsh që kanë një zanat të aplikueshëm. Në këtë tekst përshkruhen teknika që ndihmojnë për të zgjedhur profesionin që përshtatet më mirë me cilësitë personale të nxënësit. Për më tepër, nxënësit do të mësojnë se si të kërkojnë një punë, si të shkruajnë një letër-kërkesë, CV ose si të ndërtojnë portofolin e karrierës.
Informacioni teorik është shumë e rëndësishme të ndërthuret me veprimtari praktike, të cilat do t’i japin mundësi nxënësit të njohë më mirë vetveten dhe tregun e punës, si dhe të fitojë shprehitë e nevojshme për të kërkuar dhe aplikuar për një punë.
Formimi i karrierës zgjat gjatë gjithë jetës dhe në momente të ndryshme të jetës gjithsecilit mund t’i duhet të marrë vendime të rëndësishme lidhur me karrierën. Procesi i vendimmarrjes i bazuar në njohjen e vetes dhe të karakteristikave të punëve dhe profesioneve mund përsëritet disa herë në jetën e gjithsecilit. Për këtë arsye, përvetësimi i hapave që ndiqen në marrjen e një vendimi lidhur me karrierën mund ta ndihmojë nxënësin edhe në momente të tjera vendimmarrje në jetën e tij të mëvonshme.
Ekzistojnë teori të ndryshme lidhur me zhvillimin e karrierës, të cilat mund t’i grupojmë në:
Teori strukturore• , të cilat pohojnë se çdo individ duhet të njohë aftësitë, interesat dhe cilësitë personale dhe më pas në analizojë se cilët profesione kërkojnë aftësi, interesa dhe cilësi të tilla. Përputhja e cilësive personale me cilësitë e profesionit përbën kushtet ideale për të pasur një karrierë të suksesshme. Teori zhvillimore• , të cilat pohojnë se karriera është një proces zhvillimi përgjatë fazave dhe përvojave të ndryshme në jetën e gjithsecilit. Sipas këtyre teorive njerëzit ndryshojnë me kalimin e kohës. Rrjedhimisht, interesat, aftësitë dhe cilësitë e personalitetit të tyre ndryshojnë dhe ata, pas disa vitesh, mund përshtaten me profesione krejtësisht të ndryshme nga ato që u përshtaten aktualisht.
Përpiquni që zhvillimin e lëndës ta bazoni në të dy këto këndvështrime.
7
Eduk
imi p
ër k
arrie
rën
Rubrikat e tekstit:Temat janë ndërtuar në mënyrë të tillë që të nxisin një zhvillim interaktiv të orës së mësimit dhe rubrikat e diskutimeve janë të shpeshta. Çdo mësim fillon me një ftesë për diskutim ose situatë rasti, e cila ndihmon në fokusimin rreth çështjes që do të shqyrtohet dhe gjenerimin e ideve rreth saj. Rubrikat “Përforco idetë dhe diskuto” dhe “Ndaj mendimin tim me ju” do të ndihmojnë në analizimin dhe gjykimin kritik lidhur me çështjet që diskutohen në mësim, si dhe rreth qëndrimeve dhe veprimeve që do të ndërmerren. “Veprimtaritë” përbëjnë një rubrikë tjetër të rëndësishme, ku i jepet mundësi nxënësit të ndërmarrë iniciativa, zhvillojë ushtrime, kontaktojë njerëz, të kërkojë në internet etj., për të njohur më mirë veten dhe botën e punës, me qëllimin përfundimtar zgjedhjen e profesionit të përshtatshëm për secilin. “Termat dhe konceptet” kryesore të mësimit janë të evidentuara në fillim, ndërsa fjalët e reja janë shkruar me ngjyrë gri dhe janë sqaruar në fjalorin në fund të librit.
8
Mat
eria
l ndi
hmës
për
mës
uesi
n
iiPLANi MËSiMOr DHe DiSA SUGjeriMe
PËr reALiZiMiN e Tij
ÇFARË NA KUSHTËZON DHE SUGJERON ZBATIMI I A. PROGRAMIT TË EDUKIMIT PER KARRIEREN 11
Realizimi i programit në 36 orë mësimore vjetore, pra me 1 orë mësimore në javë. •Përfshirja gjatë realizimit të programit e gjithë niveleve të nxënësve.•Respektimi i parimeve të barazisë gjinore, etnike, kulturore, racore, fetare, gjatë •zbatimit të programit.Njohja me materialet udhëzuese të Institutit të Kurrikulës dhe të Trajnimit.•
NJË MODEL PLANI MËSIMORB.
QËLLIMI I LËNDËS
Edukimi për karrierën 11 ka për qëllim:
Të zhvillojë te nxënësi aftësi për të zbuluar mundësitë e karrierës, si dhe për të vetëvlerësuar interesat dhe prirjet e veta me qëllim vendimmarrjen për shkollimin / trajnimin e mëtejshëm dhe punësimin, për të qenë pjesëtarë funksionalë të shoqërisë. OBJEKTIVAT KRYESORË TË LËNDËS
Në përfundim të programit, nxënës/ja duhet:
9
Eduk
imi p
ër k
arrie
rën
Të përdorë dhe menaxhojë njohuritë, shprehitë e marra në lëndë të ndryshme në •lidhje me hulumtimin, planifikimin dhe vendim marrjen për karrierën.Të përdorë familjen, shkollën, biznesin dhe sipërmarrjet nga komuniteti, si burime •për të hulumtuar ndikimin e tyre në karakterin personal dhe etikën me qëllim planifikimin e karrierës.Të fitojë njohuri, shprehi dhe ekspertizë nga një gjerësi burimesh me qëllim •përmbushjen e qëllimeve të paracaktuara nga vetë ai/ajo për planifikimin e karrierës.Të hulumtojë dhe planifikojë karrierën duke analizuar detyra dhe raste të suksesshme •nga jeta e të rriturve, bota e punës dhe sipërmarrja.Të vlerësojë në mënyrë kritike, në përputhje me interesat, prirjet dhe cilësitë vetjake, •mundësitë e tij/saj për karrierën duke marrë parasysh konsumin dhe buxhetin vetjak, shëndetin dhe përgjegjësitë sociale, si dhe prirjet e tregut të punës.Të planifikojë hapat për karrierën bazuar në vendim marrje.•
Orët mësimore
Programi “Edukimi për karrierën” është strukturuar në linja që vijnë njëra pas tjetrës. Përdoruesit e programit duhet të respektojnë sasinë e orëve vjetore të lëndës, ndërkohë që janë të lirë të ndryshojnë me 10% (shtesë ose pakësim) orët e rekomanduara për secilën linjë. Mësuesi/ja mund të vendosë të përparojë me ngadalë, kur vë re se nxënësit e tij hasin vështirësi të veçanta në përmbushjen e objektivave të linjës, por mund të ecë më shpejt, kur nxënësit e tij demonstrojnë një përvetësim të kënaqshëm.
Në programin e lëndës “Edukimi për karrierën” afërsisht 40% e orëve mësimore të përgjithshme janë për shtjellimin e njohurive të reja lëndore dhe 60% e tyre janë për përpunimin e njohurive (gjate vitit dhe në fund te vitit shkollor).
Paraqitja e orëve mësimore sipas linjave paraqitet më poshtë:
Orë gjithsej: 36 orë
Linja I: Hulumtimi i karrierës: 18 orë1. Linja II: Vetëvlerësimi: 8 orë2. Linja III: Planifikimi/ Vendim marrja për 3. karrierën: 10 orë
10
Mat
eria
l ndi
hmës
për
mës
uesi
n
Nr.
LIN
JAO
BJE
KT
IVAT
TE
MAT
1.H
ulum
timi i
ka
rrie
rës
Në
fund
të k
apitu
llit n
xënë
si/ja
do
të je
të i/
e af
të:
të v
lerë
sojë
rënd
ësin
ë e
plan
ifiki
mit
të k
arrie
rës v
etja
ke;
•të
list
ojë
kupt
imet
për
term
at: p
unë,
pro
fesi
on d
he k
arrie
rë;
•të
rend
itë fo
rmat
e n
drys
hme
të p
unës
;•
të id
entifi
kojë
rënd
ësin
ë e
form
ave
të n
drys
hme
të p
unës
;•
të sh
pjeg
ojë
stat
usin
e in
divi
dit n
ë tre
gun
e pu
nës;
•të
iden
tifiko
jë sh
ërbi
met
soci
ale
të o
frua
ra n
ë ve
nd;
•të
njih
et m
e sh
ërbi
met
që
ofro
jnë
zyra
t e p
unës
imit;
•të
list
ojë
form
a të
ndr
yshm
e të
ndi
hmës
nda
j të
papu
nëve
;•
të p
araq
esë
prirj
et e
zhv
illim
it të
pun
ësim
it në
tre
gun
loka
l, •
kom
bëta
r dhe
ndë
rkom
bëta
r;të
shpj
egoj
ë dh
e ko
men
tojë
asp
ekte
të n
drys
hme
të le
gjis
laci
onit
•të
pun
ës;
të s
hpje
gojë
rën
dësi
në e
rre
gulla
ve t
ë si
gurim
it në
pun
ë dh
e •
mbr
ojtje
s së
mje
disi
t; të
kla
sifik
ojë
prof
esio
net q
ë ek
zist
ojnë
në
tregu
n e
punë
s;•
të a
naliz
ojë
veço
ritë
e se
cilë
s kat
egor
i të
prof
esio
neve
; •
të v
lerë
sojë
ndi
kim
in e
pro
fesi
onit
në o
rgan
izim
in e
jet
ës
•ve
tjake
;të
për
cakt
ojë
nevo
jën
për n
johu
ri të
thel
luar
a rr
eth
prof
esio
neve
•
të p
refe
ruar
;
të n
johë
bur
imet
që
mun
d të
shf
rytë
zohe
n pë
r t’u
info
rmua
r në
•th
ellë
si rr
eth
prof
esio
neve
të d
ëshi
ruar
a;të
inve
stig
ojë
në te
rren
tri p
rofe
sion
et e
pre
feru
ara;
•të
dis
kuto
jë re
zulta
tet e
inve
stig
imit;
•
të p
ërca
ktoj
ë kë
rkes
at e
pro
fesi
onev
e të
për
zgje
dhur
a;•
të a
naliz
ojë
ndik
imin
e k
ualifi
kim
it në
zhv
illim
in e
kar
rierë
s;•
të re
nditë
niv
elet
dhe
form
at e
kzis
tues
e të
kua
lifiki
mit;
•të
iden
tifiko
jë m
ënyr
a të
ndr
yshm
e të
kër
kim
it të
ven
deve
të li
ra
•të
pun
ës.
Rën
dësi
a e
plan
ifiki
mit
të
1.
karr
ierë
sPu
na, p
rofe
sion
i dhe
kar
riera
2.
Form
at
ekzi
stue
se
të
punë
s. 3.
St
atus
i i
indi
vidi
t në
tre
gun
e pu
nës (
2 or
ë)Sh
ërbi
met
soc
iale
dhe
zyr
at e
4.
pu
nësi
mit
Vepr
imta
ri. V
izitë
stud
imor
e5.
M
arrë
dhën
iet
e pu
nës.
Baz
at
6.
ligjo
re q
ë i r
regu
llojn
ë at
oR
ëndë
sia
e si
guris
ë në
pun
ë7.
Pr
ofes
ione
t ekz
istu
ese n
ë tre
gun
8.
e pu
nës
Veço
ritë
e ka
tego
rive
të
9.
prof
esio
neve
Vepr
imta
ri 10
. M
ënyr
at
e in
form
imit
rret
h 11
. pr
ofes
ione
ve q
ë m
ë in
tere
sojn
ëVe
prim
tari
(2 o
rë)
12.
Kër
kesa
t e p
rofe
sion
eve
që k
am
13.
zgje
dhur
Ndi
kim
i i
arsi
mim
it dh
e i
14.
kual
ifiki
mit
në
zhvi
llim
in
e ka
rrie
rës
Form
at
e ar
sim
imit
dhe
të
15.
kual
ifiki
mit
Mën
yrat
e k
ërki
mit
të n
jë v
endi
16
. pu
ne
2 . Ve
tëvl
ersi
mi
Në
fund
të k
apitu
llit n
xënë
si/ja
do
të je
të i/
e af
të:
të i
dent
ifiko
jë d
ëshi
rat
dhe
inte
resa
t tu
aja
për
prof
esio
nin
e •
ardh
shëm
;të
evi
dent
ojë
aftë
sitë
vet
jake
në
lidhj
e m
e pr
ofes
ioni
n;•
të
përs
hkru
ajë
vler
at
vetja
ke
në
lidhj
e m
e pr
ofes
ione
të
•
ndry
shm
e;të
iden
tifiko
jë ti
pin
e pe
rson
alite
tit n
ë lid
hje
me
prof
esio
net;
•të
vle
rëso
jë s
hënd
etin
vet
jak
dhe
ndik
imin
e b
arna
ve, d
roga
ve
•dh
e al
kool
it në
pro
fesi
onet
e p
ërzg
jedh
ura;
të p
ërca
ktoj
ë nd
ikim
in e
rolit
gjin
or n
ë zg
jedh
jen
e pr
ofes
ioni
t; •
të id
entifi
kojë
aspe
kte t
ë sen
sual
itetit
, sek
sual
itetit
dhe
intim
itetit
•
në ra
port
me
prof
esio
net e
për
zgje
dhur
a;
të a
naliz
ojë
rënd
ësin
ë që
ka
kom
unik
imi,
vesh
ja,
para
qitja
e
•ja
shtm
e dh
e sj
ellja
në
të q
enët
të s
ukse
sshë
m n
ë pr
ofes
ione
t e
pëlq
yera
.
Inte
resa
t dhe
dës
hira
t e m
ia p
ër
17.
prof
esio
nin
(2 o
rë)
Aftë
sitë
e
mia
lid
hur
me
18.
prof
esio
nin
Vle
rat
vetja
ke
lidhu
r m
e 19
. pr
ofes
ioni
nTi
pare
t e
pers
onal
itetit
dh
e 20
. pr
ofes
ioni
Si n
diko
n sh
ënde
ti në
zgj
edhj
en
21.
e pr
ofes
ioni
tR
oli
gjin
or
në
zgje
dhje
n e
22.
prof
esio
nit
Si
ndik
ojnë
në
zg
jedh
jen
23.
e pr
ofes
ioni
t pa
raqi
tja
dhe
kom
unik
imi
11
Eduk
imi p
ër k
arrie
rën
Nr.
LIN
JAO
BJE
KT
IVAT
TE
MAT
1.H
ulum
timi i
ka
rrie
rës
Në
fund
të k
apitu
llit n
xënë
si/ja
do
të je
të i/
e af
të:
të v
lerë
sojë
rënd
ësin
ë e
plan
ifiki
mit
të k
arrie
rës v
etja
ke;
•të
list
ojë
kupt
imet
për
term
at: p
unë,
pro
fesi
on d
he k
arrie
rë;
•të
rend
itë fo
rmat
e n
drys
hme
të p
unës
;•
të id
entifi
kojë
rënd
ësin
ë e
form
ave
të n
drys
hme
të p
unës
;•
të sh
pjeg
ojë
stat
usin
e in
divi
dit n
ë tre
gun
e pu
nës;
•të
iden
tifiko
jë sh
ërbi
met
soci
ale
të o
frua
ra n
ë ve
nd;
•të
njih
et m
e sh
ërbi
met
që
ofro
jnë
zyra
t e p
unës
imit;
•të
list
ojë
form
a të
ndr
yshm
e të
ndi
hmës
nda
j të
papu
nëve
;•
të p
araq
esë
prirj
et e
zhv
illim
it të
pun
ësim
it në
tre
gun
loka
l, •
kom
bëta
r dhe
ndë
rkom
bëta
r;të
shpj
egoj
ë dh
e ko
men
tojë
asp
ekte
të n
drys
hme
të le
gjis
laci
onit
•të
pun
ës;
të s
hpje
gojë
rën
dësi
në e
rre
gulla
ve t
ë si
gurim
it në
pun
ë dh
e •
mbr
ojtje
s së
mje
disi
t; të
kla
sifik
ojë
prof
esio
net q
ë ek
zist
ojnë
në
tregu
n e
punë
s;•
të a
naliz
ojë
veço
ritë
e se
cilë
s kat
egor
i të
prof
esio
neve
; •
të v
lerë
sojë
ndi
kim
in e
pro
fesi
onit
në o
rgan
izim
in e
jet
ës
•ve
tjake
;të
për
cakt
ojë
nevo
jën
për n
johu
ri të
thel
luar
a rr
eth
prof
esio
neve
•
të p
refe
ruar
;
të n
johë
bur
imet
që
mun
d të
shf
rytë
zohe
n pë
r t’u
info
rmua
r në
•th
ellë
si rr
eth
prof
esio
neve
të d
ëshi
ruar
a;të
inve
stig
ojë
në te
rren
tri p
rofe
sion
et e
pre
feru
ara;
•të
dis
kuto
jë re
zulta
tet e
inve
stig
imit;
•
të p
ërca
ktoj
ë kë
rkes
at e
pro
fesi
onev
e të
për
zgje
dhur
a;•
të a
naliz
ojë
ndik
imin
e k
ualifi
kim
it në
zhv
illim
in e
kar
rierë
s;•
të re
nditë
niv
elet
dhe
form
at e
kzis
tues
e të
kua
lifiki
mit;
•të
iden
tifiko
jë m
ënyr
a të
ndr
yshm
e të
kër
kim
it të
ven
deve
të li
ra
•të
pun
ës.
Rën
dësi
a e
plan
ifiki
mit
të
1.
karr
ierë
sPu
na, p
rofe
sion
i dhe
kar
riera
2.
Form
at
ekzi
stue
se
të
punë
s. 3.
St
atus
i i
indi
vidi
t në
tre
gun
e pu
nës (
2 or
ë)Sh
ërbi
met
soc
iale
dhe
zyr
at e
4.
pu
nësi
mit
Vepr
imta
ri. V
izitë
stud
imor
e5.
M
arrë
dhën
iet
e pu
nës.
Baz
at
6.
ligjo
re q
ë i r
regu
llojn
ë at
oR
ëndë
sia
e si
guris
ë në
pun
ë7.
Pr
ofes
ione
t ekz
istu
ese n
ë tre
gun
8.
e pu
nës
Veço
ritë
e ka
tego
rive
të
9.
prof
esio
neve
Vepr
imta
ri 10
. M
ënyr
at
e in
form
imit
rret
h 11
. pr
ofes
ione
ve q
ë m
ë in
tere
sojn
ëVe
prim
tari
(2 o
rë)
12.
Kër
kesa
t e p
rofe
sion
eve
që k
am
13.
zgje
dhur
Ndi
kim
i i
arsi
mim
it dh
e i
14.
kual
ifiki
mit
në
zhvi
llim
in
e ka
rrie
rës
Form
at
e ar
sim
imit
dhe
të
15.
kual
ifiki
mit
Mën
yrat
e k
ërki
mit
të n
jë v
endi
16
. pu
ne
2 . Ve
tëvl
ersi
mi
Në
fund
të k
apitu
llit n
xënë
si/ja
do
të je
të i/
e af
të:
të i
dent
ifiko
jë d
ëshi
rat
dhe
inte
resa
t tu
aja
për
prof
esio
nin
e •
ardh
shëm
;të
evi
dent
ojë
aftë
sitë
vet
jake
në
lidhj
e m
e pr
ofes
ioni
n;•
të
përs
hkru
ajë
vler
at
vetja
ke
në
lidhj
e m
e pr
ofes
ione
të
•
ndry
shm
e;të
iden
tifiko
jë ti
pin
e pe
rson
alite
tit n
ë lid
hje
me
prof
esio
net;
•të
vle
rëso
jë s
hënd
etin
vet
jak
dhe
ndik
imin
e b
arna
ve, d
roga
ve
•dh
e al
kool
it në
pro
fesi
onet
e p
ërzg
jedh
ura;
të p
ërca
ktoj
ë nd
ikim
in e
rolit
gjin
or n
ë zg
jedh
jen
e pr
ofes
ioni
t; •
të id
entifi
kojë
aspe
kte t
ë sen
sual
itetit
, sek
sual
itetit
dhe
intim
itetit
•
në ra
port
me
prof
esio
net e
për
zgje
dhur
a;
të a
naliz
ojë
rënd
ësin
ë që
ka
kom
unik
imi,
vesh
ja,
para
qitja
e
•ja
shtm
e dh
e sj
ellja
në
të q
enët
të s
ukse
sshë
m n
ë pr
ofes
ione
t e
pëlq
yera
.
Inte
resa
t dhe
dës
hira
t e m
ia p
ër
17.
prof
esio
nin
(2 o
rë)
Aftë
sitë
e
mia
lid
hur
me
18.
prof
esio
nin
Vle
rat
vetja
ke
lidhu
r m
e 19
. pr
ofes
ioni
nTi
pare
t e
pers
onal
itetit
dh
e 20
. pr
ofes
ioni
Si n
diko
n sh
ënde
ti në
zgj
edhj
en
21.
e pr
ofes
ioni
tR
oli
gjin
or
në
zgje
dhje
n e
22.
prof
esio
nit
Si
ndik
ojnë
në
zg
jedh
jen
23.
e pr
ofes
ioni
t pa
raqi
tja
dhe
kom
unik
imi
12
Mat
eria
l ndi
hmës
për
mës
uesi
n
3.
Plan
ifiki
mi /
Ve
ndim
mar
rja
për
karr
ierë
n
Në
fund
të k
apitu
llit n
xënë
si/ja
do
të je
të i/
e af
të:
të s
hpje
gojë
pro
cesi
n e
plan
ifiki
mit
dhe
të v
endi
mm
arrje
s së
•
karr
ierë
s;të
ana
lizoj
ë në
përm
jet a
naliz
ës S
ËOT
info
rmac
ioni
n e
mbl
edhu
r •
për t
ë ar
ritur
në
vend
imm
arrje
;të
për
cakt
ojë
qëlli
min
dhe
obj
ektiv
at q
ë du
het t
ë nd
jekë
për
të
•pa
sur k
arrie
rën
e dë
shiru
ar;
të n
dërto
jë n
jë p
lan
vepr
imi t
ë de
taju
ar d
he m
e af
ate
koho
re p
ër
•re
aliz
imin
e o
bjek
tivav
e;
të p
lani
fikoj
ë bu
xhet
in v
etja
k dh
e st
rate
gjitë
për
kar
rierë
n •
vetja
ke;
të h
arto
jë k
ërke
sën
për p
unë
nëpë
rmje
t let
ër-k
ërke
sës,
tele
foni
t •
dhe
form
ës e
lekt
roni
ke;
të p
lotë
sojë
form
ular
ë të
gat
shëm
apl
ikim
i për
pun
ë;
•të
har
tojë
një
Cur
ricul
um v
itae
(jetë
shkr
im);
•
të sh
pjeg
ojë
lloje
t e in
terv
ista
ve p
ër p
unë
dhe
hapa
t e p
ërga
titje
s •
për t
ë;të
par
aqes
ë pr
oces
in e
par
apër
gatit
jes d
he të
refle
ktim
it në
lidh
je
•m
e in
terv
istë
n;të
pa
raqe
së
rreg
ulla
t e
kom
unik
imit
dhe
të
etik
ës
gjat
ë •
inte
rvis
tës;
të d
emon
stro
jë n
jë ra
st të
sim
ulua
r int
ervi
ste;
•të
list
ojë
elem
ente
t për
bërë
se të
por
tofo
lit p
ër k
arrie
rën;
•të
krij
ojë
porto
folin
e ti
j/saj
të k
arrie
rës
•
Nr.
LIN
JAO
BJE
KT
IVAT
TE
MAT
Plan
ifiki
mi d
he v
endi
mm
arrja
për
1.
ka
rrie
rën
(2 o
rë)
Qël
limi d
he o
bjek
tivat
për
kar
rierë
n 2.
Pl
anifi
kim
i i b
uxhe
tit p
erso
nal
3.
Si të
har
tojm
ë nj
ë kë
rkes
ë pë
r pun
ë?4.
Si
mun
d të
plo
tëso
jmë
form
a të
5.
ga
tshm
e ap
likim
i për
pun
ë?Si
mun
d të
shkr
uajm
ë nj
ë C
V?
6.
Inte
rvis
ta e
pun
ës (2
orë
)7.
Po
rtofo
li i k
arrie
rës
8.
13
Eduk
imi p
ër k
arrie
rën
3.
Plan
ifiki
mi /
Ve
ndim
mar
rja
për
karr
ierë
n
Në
fund
të k
apitu
llit n
xënë
si/ja
do
të je
të i/
e af
të:
të s
hpje
gojë
pro
cesi
n e
plan
ifiki
mit
dhe
të v
endi
mm
arrje
s së
•
karr
ierë
s;të
ana
lizoj
ë në
përm
jet a
naliz
ës S
ËOT
info
rmac
ioni
n e
mbl
edhu
r •
për t
ë ar
ritur
në
vend
imm
arrje
;të
për
cakt
ojë
qëlli
min
dhe
obj
ektiv
at q
ë du
het t
ë nd
jekë
për
të
•pa
sur k
arrie
rën
e dë
shiru
ar;
të n
dërto
jë n
jë p
lan
vepr
imi t
ë de
taju
ar d
he m
e af
ate
koho
re p
ër
•re
aliz
imin
e o
bjek
tivav
e;
të p
lani
fikoj
ë bu
xhet
in v
etja
k dh
e st
rate
gjitë
për
kar
rierë
n •
vetja
ke;
të h
arto
jë k
ërke
sën
për p
unë
nëpë
rmje
t let
ër-k
ërke
sës,
tele
foni
t •
dhe
form
ës e
lekt
roni
ke;
të p
lotë
sojë
form
ular
ë të
gat
shëm
apl
ikim
i për
pun
ë;
•të
har
tojë
një
Cur
ricul
um v
itae
(jetë
shkr
im);
•
të sh
pjeg
ojë
lloje
t e in
terv
ista
ve p
ër p
unë
dhe
hapa
t e p
ërga
titje
s •
për t
ë;të
par
aqes
ë pr
oces
in e
par
apër
gatit
jes d
he të
refle
ktim
it në
lidh
je
•m
e in
terv
istë
n;të
pa
raqe
së
rreg
ulla
t e
kom
unik
imit
dhe
të
etik
ës
gjat
ë •
inte
rvis
tës;
të d
emon
stro
jë n
jë ra
st të
sim
ulua
r int
ervi
ste;
•të
list
ojë
elem
ente
t për
bërë
se të
por
tofo
lit p
ër k
arrie
rën;
•të
krij
ojë
porto
folin
e ti
j/saj
të k
arrie
rës
•
SUGJERIMEProjektet kurrikulare, detyrat tematike ose veprimtaritë, që janë planifikuar në tekst 1. në aparatin pedagogjik ose në orët e përsëritjes, mund të prezantohen përpara klasës, në një hapësirë kohe të mundshme:
gjatë një ore të zakonshme mësimore; a. gjatë orës se veprimtarisë.b.
2. Për realizimin e projekteve kurrikulare ose detyrave tematike të planifikuara në tekst, mësuesi mund t’u japë nxënësve që në fillim të kapitullit tematikën, objektivat që do të arrihen, rrugët për realizimin e saj dhe materialet që do të shfrytëzojnë për realizimin e projektit ose detyrës tematike. Në një pjesë të orëve mësimore të përmendura më sipër, nxënësit mund të prezantojnë punën e bërë.
Plan
ifiki
mi d
he v
endi
mm
arrja
për
1.
ka
rrie
rën
(2 o
rë)
Qël
limi d
he o
bjek
tivat
për
kar
rierë
n 2.
Pl
anifi
kim
i i b
uxhe
tit p
erso
nal
3.
Si të
har
tojm
ë nj
ë kë
rkes
ë pë
r pun
ë?4.
Si
mun
d të
plo
tëso
jmë
form
a të
5.
ga
tshm
e ap
likim
i për
pun
ë?Si
mun
d të
shkr
uajm
ë nj
ë C
V?
6.
Inte
rvis
ta e
pun
ës (2
orë
)7.
Po
rtofo
li i k
arrie
rës
8.
14
Mat
eria
l ndi
hmës
për
mës
uesi
n
DiSA MeTODA QË MUND TË PËrDOrË MËSUeSi NË KLASË, PËr TË KrijUAr AFTËSi DHe QËNDriMe Te
NXËNËSiT, GjATË PËrPUNiMiT TË NjOHUriVe
SI REALIZOHET PËRPUNIMI I NJOHURIVE:
Përpunimi i njohurive përmban:
Përsëritjen e njohurive bazë (konceptet themelore);•Vlerësimin e njohurive bazë;•Integrimin e njohurive të reja të një linje me njohuritë e linjave paraardhëse;•Integrimin e njohurive të reja me ato të lëndëve të tjera;•Detyrat/projektet përmbledhëse vjetore;•Vlerësimi vjetor (nuk është i detyruar).•
Detyrat mendore ku mësuesi duhet të fokuset gjatë përpunimit të njohurive janë:
Përsëritja• , e cila ndihmon në theksimin e kujtesës. Ndihmon që nxënësit të mbajnë mend më gjatë faktet dhe njohuritë e reja.Krahasimi,• p.sh., i profesioneve, cilësive, situatave, ndihmon kuptueshmërinë, pasi nxënësi kupton ngjashmëritë dhe dallimet ndërmjet çështjeve që krahasohen.Aplikimi• i njohurive të marra në situata rastesh, konkretizimi me shembuj, i cili ndihmon nxënësin të kuptojë vlerën e informacionit të marrë. Analiza • pro dhe kundër për çështjet që diskutohen, e cila mund të realizohet nëpërmjet diskutimeve dhe debateve në klasë ose dhe krijimit të eseve me tematika të ndryshme.Vlerësimi vetjak• i nxënësit lidhur me zgjedhjet që janë më të përshtatshme për të, i cili mund të realizohet nëpërmjet krijimit të eseve ose përdorimit të teknikave që ndihmojnë në vendimmarrje. Krijimi, • p.sh., i një plani për të arritur një qëllim bazuar në informacionet e marra, mund të realizohet duke i kërkuar nxënësve të ndërtojnë plane veprimi, të ndërtojnë CV, të hartojnë buxhetin e shpenzimeve etj.
15
Eduk
imi p
ër k
arrie
rën
MËNYRAT E TË MËSUARIT
Secili nga ne ka një mënyrë të të mësuarit të gjërave. Kjo mënyrë mund të jetë:
Të mësuarit duke parë. Disa njerëz i mësojnë më mirë gjërat duke parë se si bëhen ato •nga të tjerët. Ata kanë nevojë për foto, skica dhe imazhe vizuale për të mësuar. Këta studentë mund të pëlqejnë të kenë grafikë dhe modele, të cilat mund t’i shikojnë. Sytë e tyre janë mjetet e tyre më të rëndësishme të të mësuarit. Të mësuarit nëpërmjet dëgjimit. Njerëz të tjerë preferojnë të dëgjojnë pa marrë •shënime. Ata mund t’i regjistrojnë leksionet dhe t’i dëgjojnë ato më vonë. Ndoshta ata mund të pëlqejnë të flasin për problemet e detyrave të shtëpisë në telefon. Veshët janë mjetet e tyre kryesore të të mësuarit.Të mësuarit nëpërmjet bërjes së gjërave. Ka gjithashtu njerëz, të cilët i mësojnë gjërat •duke i bërë ato. Ata duhet të marrin shënime, edhe kur gjërat janë të nënvizuara. Ata mund të bëjnë gjëra ndërkohë që studiojnë, si p.sh., mund të bëjnë aeroplanë prej letre. Këta mund të jenë lloji i personave që u pëlqen të merren me gjërat, t’i çmontojnë dhe të shohin si funksionojnë. Duart dhe trupi janë dy mjetet më të rëndësishme të tyre për të mësuar.
Është e rëndësishme që nxënësit të njohin se cili është mënyra tyre e të mësuarit dhe për mësuesit është e rëndësishme që t’i kenë parasysh të tria këto mënyra që mund të kenë nxënësit e tyre dhe ta organizojnë orën e mësimit, në mënyrë që të përfitojnë të gjithë nxënësit, pavarësisht nga stili që ata adoptojnë.
VLERESIMI
Vlerësimi i nxënësit përshkon gjithë procesin mësimor dhe shërben për përmirësimin e këtij procesi. Vlerësimi i nxënësit është konsistent me objektivat e programit lëndor. Objektiv i vlerësimit janë njohuritë, shprehitë dhe qëndrimet e nxënësve (qëndrimet etiko-sociale ne përgjithësi dhe ato të bashkëpunimit me të tjerët, në veçanti). Vlerësimi i nxënësit mund të bëhet në mënyrë individuale ose në grup. Nxënësi vlerësohet me notë ndërsa demonstron arritjet e tij me gojë, me shkrim ose nëpërmjet veprimtarive të tjera.
Në këtë lëndë nxënësi vlerësohet për portofolin e detyrave, për prezantimet, hetimet e realizuara në përputhje me formularët standardë të përcaktuar nga mësuesi. Në punime të nxënësve me grupe te vogla, mësuesi parashtron peshën e vlerësimit me notë të grupit në tërësi dhe të secilit nxënës në veçanti. Nuk është i detyrueshëm vlerësimi me notë i nxënësve në çdo orë mësimore. Mësuesi duhet t’u parashtroje nxënësve qëllimin, kriteret dhe instrumentet e vlerësimit.
Portofoli i punëve të nxënësit është një nga mundësitë kryesore të vlerësimit për mësuesin dhe të vetëvlerësimit për nxënësin.
16
Mat
eria
l ndi
hmës
për
mës
uesi
n
LiNjA 1 HULUMTiMi i KArrierËS
Në vija të përgjithshme në këtë linjë jepet informacion mbi botën e punës. Është shumë e rëndësishme që nxënësi të ketë të informacion të plotë lidhur me tregun e punës në lokalitetin e tij, por edhe në rang vendi, si dhe tregun botëror të punës. Kjo sepse mundësia e lëvizjes është rritur dhe individë të ndryshëm mund të zgjedhin të jetojnë në një qytet ose shtet të ndryshëm nga ai ku banojnë aktualisht.
Që të kesh mundësi të zgjedhësh duhet së pari të njohësh alternativat apo mundësitë që ekzistojnë. Në këtë linjë përshkruhen format e ndryshme të punës që ekzistojnë, statuset e ndryshme lidhur me punësimin, informacione mbi legjislacionin lidhur me punësimin, sigurinë në punë, nevojën dhe format e kualifikimit që ekzistojnë, llojet e punëve e profesioneve dhe karakteristikat e tyre.
Në vende të ndryshme të botës ekzistojnë manuale të plota, ku përshkruhet në mënyrë të detajuar për çdo profesion se çfarë arsimi është i nevojshëm; ku mund të punojë një individ në këtë profesion; cilat do të jenë detyrat e tij në këtë profesion; cila do të jetë mesatarja vjetore e të ardhurave që mund të ketë në profesionin e zgjedhur etj.
Një manual i tillë është manuali amerikan: “Occupational Outlook Handbook”, ku përshkruhen në mënyrë të detajuar rreth 250 profesione. Nxënësit e interesuar mund ta kërkojnë atë në internet dhe të marrin informacion më të detajuar për profesionet që u interesojnë. Faqet e mëposhtme të internetit mund t’i ndihmojnë në këtë drejtim:
http://www.bls.gov/ocohttp://online.onetcenter.orghttp://www.act.org/discoverhttp://www.ets.org/sigi
17
Eduk
imi p
ër k
arrie
rën
Tema 1. Rëndësia e planifikimit të karrierësKjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Shpjegimi i rëndësisë që ka planifikimi i karrierës.•Diskutimi i rëndësisë që ka një punë e përshtatshme në jetën e çdo individi.•
Është e rëndësishme të theksohet në këtë orë mësim se duke bërë një planifikim paraprak të karrierës individi ka më shumë shanse për të gjetur një profesion dhe punë që i përshtatet, nga e cila ai do të ndihet i suksesshëm dhe i kënaqur.
Gjatë kësaj ore janë shumë të rëndësishme debatet. Lejojini nxënësit të shprehin lirshëm mendimin e tyre lidhur me rëndësinë ose jo të planifikimit të karrierës. Siç theksohet edhe në rubrikën ‘Veprimtari’, kërkojini nxënësve të sjellin shembuj nga familjarët apo të njohurit e tyre, me qëllim që të mbështesin apo hedhin poshtë opinionet e tyre.
Tema 2. Puna, profesioni, karrieraKjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Kuptimi i termit “Pun딕Kuptimi i termit “Profesion”•Kuptimi i termit “Karrier딕
Ndihmojini nxënësit që të dallojnë nëpërmjet shembujve punën, profesionin dhe karrierën. Sqaroni kuptimet e ndryshme që ekzistojnë rreth këtyre termave dhe kuptimet e termave që do të përdoren në lëndën ‘Edukimi për Karrierën’ që janë:
Puna është pozita që një person ka në realizimin e detyrave specifike. Për shembull, •profesioni është kamerier. Puna është shërbimi në restorantin X. Njerëzit, zakonisht i ndryshojnë punët shumë më shpejt nga sa ndryshojnë profesionin.
Profesioni është një grup punësh të ngjashme, për të cilat njerëzve u duhet të •zhvillojnë njohuri dhe aftësi. Një individ mund të ketë punë të ndryshme brenda një profesioni. Njerëzit mund të përshtatin njohuritë dhe aftësitë e tyre ndaj shumë pozicioneve. Shembuj të profesioneve përfshijnë të qenit: elektricist, inxhinier, mjek, mësues etj.
Karriera është shuma e aktiviteteve tona të punës në shtëpi, punë, shkollë dhe •komunitet. Karriera përfshin kohën që ne shpenzojmë në punët për të cilat paguhemi. Ajo përfshin përkujdesjen për një shtëpi, përkujdesjen për fëmijët ose për të moshuarit. Ajo përfshin për shembull punën vullnetare në shkollë, lojën në një skuadër etj. Karriera përfshin gjithashtu edhe kohën që ne shpenzojmë duke mësuar gjëra të reja. Çdokush që ka shpenzuar kohë duke punuar për diçka ka një karrierë.
18
Mat
eria
l ndi
hmës
për
mës
uesi
n
Tema 3-4. Format ekzistuese të punës. Statusi i individit në tregun e punës
Kjo temë do të zhvillohet në dy orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Diskutimi i formave të punës•Përcaktimi i statusit në tregun e punës•
Shpjegoni format e ndryshme të punës dhe statusin e individit në botën e punës. Lejoni nxënësit të diskutojë rreth formave të punës që u duken më të përshtatshme.
Tema 5. Shërbimet sociale dhe zyrat e punësimit
Kjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Shpjegimi i termit “Shërbime punësimi”•Njohja me shërbimet që ofrojnë zyrat e punësimit dhe të ndihmës sociale në tregun •lokalListimi i formave të ndihmës për të papunët•Njohja me programin e ndihmës ekonomike•
Jepuni nxënësve informacion lidhur shërbimet që ofrojnë zyrat e punësimit dhe mënyrës se si mund t’i shfrytëzojnë ata këto zyra dhe shërbime.
Tema 6. Veprimtari. Vizitë studimore
Kjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Për zhvillimin e kësaj veprimtarie kontaktoni me punonjës të zyrës së punësimit për të caktuar një vizitë të nxënësve me qëllim njohjen e këtij shërbimi. Në pamundësi për të kryer një vizitë në zyrën e punësimit, ftoni në klasë një punonjës të kësaj zyre, i/e cila do të diskutojë rreth:
Prirjeve dhe burimeve kryesore të zhvillimit të punësimit në tregun vendor, kombëtar •dhe ndërkombëtar të punës.Veprimtarive ekonomike mbizotëruese në tregun vendor.•Nivelit të përgjithshëm të papunësisë, nivelin e papunësisë lidhur me nivelin arsimor, •profesionin, moshën dhe gjininë.Shërbimeve dhe trajnimeve që ofrojnë zyrat e punësimit.•Mënyrave se si mund të ndihmojnë këto zyra të rinjtë të punësohen.•Njoftimeve periodike të punësimit që ofrojnë. •Këshillimit të personalizuar për karrierën që ato ofrojnë.•Çështje të tjera sipas interesit të nxënësve.•
19
Eduk
imi p
ër k
arrie
rën
Tema 7. Marrëdhëniet e punës. Bazat ligjore që i rregullojnë ato
Kjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Njohja me kodin e punës•Paraqitja e shembujve të zbatimit të legjislacionit të punës në veprimtaritë e punës•
Shumë njerëz, ndonëse punojnë prej vitesh, i njohin pak të drejtat e tyre në punë dhe legjislacionin e punës. Informimi i nxënësve rreth legjislacionit të punës do të ndihmojë në respektimin e të drejtave të tyre në punë në të ardhmen.
Për të marrë më shumë informacion rreth Kodit të punës dhe Të drejtave të punonjësve kërkoni në internet në faqen:
http://www.fleteteverdha.com/guida_business/kodipunes.pdf
Tema 8. Rëndësia e sigurisë në vendin e punës
Kjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Shpjegimi i rëndësisë së rregullave të sigurimit në punë dhe mbrojtjes së mjedisit•Njohja me rreziqet në vendin e punës•
Njohja me rreziqet në vendin e punës dhe me detyrimet e punëdhënësve për të mbrojtur shëndetin e punonjësve do t’i ndihmojë nxënësit të bëjnë zgjedhje më të informuara gjatë punës së tyre në të ardhmen dhe të tregojnë më shumë kujdes në mbrojtje të shëndetit të tyre.
Tema 9. Profesionet ekzistuese në tregun e punës
Kjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Shpjegimi i klasifikimit të profesioneve•Ndarja e profesioneve sipas kategorive•
Sot në botë, ekzistojnë me qindra profesione dhe mijëra lloje punësh. Në Kanada p.sh. numërohen rreth 520 grupe profesionesh dhe 45000 tituj punësh. Duke qenë se ka shumë për të zgjedhur, është e rëndësishme që llojet e punëve dhe profesioneve të grupohen sipas karakteristikave të tyre të përbashkëta. Ekzistojnë aktualisht shumë
20
Mat
eria
l ndi
hmës
për
mës
uesi
n
grupime dhe klasifikime të punëve dhe profesioneve. Në tekst është përshkruar njëri prej këtyre klasifikime i quajtur ‘Harta e botës së punës’, i cili i ndan punët në punë që kanë të bëjnë me njerëzit, punë që kanë të bëjnë me sendet, punë që kanë të bëjnë me idetë dhe punë që kanë të bëjnë me të dhënat. Ndihmojini nxënësit të kuptojnë këto klasifikime dhe të identifikojnë kategorinë e profesioneve që i përshtaten më shumë.
Klasifikime të tjera të profesioneve janë, p.sh. Hegzagoni i Holland, i cili i klasifikon profesionet sipas gjashtë cilësive kryesore që lidhen edhe me cilësitë e personalitetit të individit. Për këtë teori diskutohet më në detaje në Linjën 2.
Një klasifikim tjetër është dhe ‘Sistemi i klasifikimit të profesioneve i Minezotës’.
Sipas teorisë së përshtatjes në punë të Minezotës njerëzit qëndrojnë gjatë në një punë në të cilën (1) nevojat e tyre plotësohen nëpërmjet një sistemi mbështetës, përforcues, në mjedisin e punës dhe (2) aftësitë e tyre përputhen me kërkesat e punës.
Sipas këtij klasifikimi aftësitë e kërkuara në një punë ndahen në 64 kategori bazuar në nivelin e:
Shprehive perceptuese (p.sh. hapësinore)Shprehive konjitive (p.sh. verbale)Shprehive motore (p.sh. zhdërvjelltësia manuale)
Profesionet klasifikohen sipas nevojës që ato kanë për një nivel më të lartë apo më të ulët të këtyre aftësive. P.sh. një psikolog këshillues duhet të ketë aftësi të mira perceptive dhe mendore dhe aftësi edhe të ulëta motore për të qenë i suksesshëm. Ndërkohë që një shkarkues mallrash duhet të ketë të zhvilluara shprehitë motore, ndërkohë që shprehitë perceptive dhe mendore nuk është e nevojshme të jenë në nivel të lartë.
Në këtë teori sistemi i përforcimit është gjithashtu i rëndësishëm. Bazuar në këtë sistem kemi:
Përforcimin e brendshëm, që ofrohet për njerëzit që kanë nevojë të përdorin aftësitë e tyre, për arritje, krijimtari, përgjegjshmëri, autonomi, përparim, mirënjohje, autoritet dhe status social.
Përforcimi social plotëson nevojat personale për bashkëpunëtorë, aktivitete të shërbimeve sociale, dhe plotësim të vlerave morale.
Profesionet që ofrojnë përforcim mjedisor do të kënaqin nevojat e individit për, pavarësi, varietet, kompensim, siguri dhe kushte të mira pune.
Profesionet klasifikohen sipas ofrimit të një niveli të lartë, mestar ose të ulët të secilës nga këto tre kategori përforcimi. Kur 27 modelet e shpërblimit (përforcimit) kombinohen me 27 kombinimet e nivelit të aftësive të kërkuara formohet një total prej 729 mundësish ose kategorish profesionesh.
21
Eduk
imi p
ër k
arrie
rën
Ndihmojini nxënësit të kërkojnë në internet më shumë informacion për klasifikimin e profesioneve. Për këtë, mund t’u sugjeroni manualin e përmendur më lart “Occupational Outlook Handbook”, ku përshkruhen në mënyrë të detajuar rreth 250 profesione si dhe faqet e internetit:
http://www.bls.gov/oc• ohttp://online.onetcenter.or• ghttp://www.act.org/discove• rhttp://www.ets.org/sig• i
Tema 10. Veçoritë e kategorive të profesioneveKjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Dallimi i veçorive të kategorive të ndryshme të profesioneve•Përcaktimi i aftësive, interesave, vlerave dhe tipareve vetjake që kërkohen për secilën •kategori profesionesh
Ndihmojini nxënësit të dallojnë aftësitë, interesat, vlerat dhe tiparet vetjake që kërkohen në secilën kategori profesionesh dhe të japin idetë e tyre se cilat kategori janë më të përshtatshme për secilin.
Tema 11. VeprimtariKjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore.
Gjatë kësaj ore veprimtarie mund të ftoni në klasë prindër dhe profesionistë të tjerë për të treguar se si ka ndikuar profesioni në organizimin e jetës së tyre të përditshme. Sa kohë të lirë kanë ata në profesionin e zgjedhur; a duhet të punojnë natën; a duhet të punojnë në fundjave; a duhet të lëvizin shpesh brenda ose jashtë vendit. Si mund të ndikojnë këto karakteristika të profesionit në jetën e tyre familjare, në marrëdhëniet shoqërore etj.
Tema 12. Mënyrat e informimit rreth profesioneve që më interesojnëKjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Detajimi i informacionit të nevojshëm rreth një profesioni•Identifikimi i burimeve të informimit rreth profesioneve•
Diskutoni dhe ilustroni me shembuj rastesh, siç është edhe rasti i Olës, lidhur me nevojën për të pasur një informacion të detajuar lidhur me profesionin e zgjedhur. Diskutoni se cila është mënyra më e përshtatshme për secilin nxënës për të marrë një
22
Mat
eria
l ndi
hmës
për
mës
uesi
n
informacion të tillë rreth profesionit. Inkurajoni kërkimet në internet për të marrë informacion të detajuar rreth profesione të pëlqyera.
Tema 13-14. Veprimtari
Kjo temë do të zhvillohet në dy orë mësimore.
Kërkojini nxënësve të zhvillojnë biseda dhe intervista më profesionistë të 3 profesioneve që u pëlqejnë më shumë bazuar në pyetjet e dhëna në tekst lidhur me kërkesat e atij profesioni, kushtet e punës, mundësitë e punësimit etj.
Për profesionet më të preferuara në klasë, ftoni orën e parë, profesionistë që mund t’u përgjigjen nxënësve lidhur me pyetjet e dhëna.
Orën e dytë zhvilloni një diskutim në klasë ku secili nxënës, pasi ka investiguar 3 profesionet e tij të preferuar të nxjerrë karakteristikat pozitive dhe negative që ka sipas tij secili profesion.
Tema15. Kërkesat e profesioneve që kam zgjedhurKjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Identifikimi i kërkesave që duhen të plotësohen për profesionin e zgjedhur•
Ndihmojini nxënësit, që bazuar në kërkimet e tyre në internet, gazeta, literaturë, biseda dhe vëzhgime në terren të identifikojnë kërkesat e profesioneve të tyre të preferuara për: arsimim, trajnim, kërkesa të veçanta dhe kërkesa të posaçme të punës.
Zhvilloni ushtrimet që ndihmojnë nxënësit të planifikojnë se si mund t’i plotësojnë kërkesat e profesioneve që preferojnë.
Tema 16. Ndikimi i arsimit dhe i kualifikimit në zhvillimin e karrierës
Kjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Analizimi i rolit të kualifikimit dhe arsimimit të mëtejshëm në ecurinë e karrierës. •
Zhvilloni diskutime dhe debate të hapura në klasë lidhur me ndikimet e arsimimit të mëtejshëm pas përfundimit të shkollës së mesme në rritjen personale, sigurinë e jetës si në nivelin e të ardhurave, sigurinë e punës, kushtet e punës etj.
23
Eduk
imi p
ër k
arrie
rën
Tema 17. Cilat janë format e arsimit dhe kualifikimit që mund të shfrytëzoj
Kjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Njohja e niveleve të ndryshme të arsimimit•Njohja e formave të ndryshme të arsimimit•
Zhvilloni diskutime në klasë, ku secili nxënës të japë mendimin personal lidhur me nivelin e arsimimit dhe formën e arsimimit që mendon se është e përshtatshme për të.
Sugjerojini nxënësve të kërkojnë në faqen e internetit të Ministrisë së Arsimit (www.mash.gov.al) informacion për Universitet, fakultetet dhe degët e studimit që ekzistojnë në Tiranë dhe disa rrethe të tjera në vendin tonë.
Tema 18. Mënyrat e kërkimit të një vendi pune
Kjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Njohja e nxënësve me mënyrat e ndryshme që mund të shfrytëzohen për të kërkuar •një punë.Përcaktimi i mënyrave më të efektshme të kërkimit të një punë•
Zhvilloni diskutime në klasë lidhur me mënyrat që mund të shfrytëzohen për të kërkuar një punë.
Diskutoni mënyrat që konsiderohen si më të efektshme në kërkimin e një punë.
Diskutoni se në varësi të personalitet, secili zgjedh mënyrat që i përshtaten më mirë. P.sh., një person i ndrojtur, e ka më të vështirë të kërkojë direkt takim më një punëdhënës etj.
Kërkojini nxënësve të ndërtojnë listën e personave të tyre të njohur, që mund t’i kontaktojnë dhe lajmërojnë se janë në kërkim të një punë duke qenë se kjo konsiderohet ndër mënyrat më të efektshme në gjetjen e një vendi pune.
24
Mat
eria
l ndi
hmës
për
mës
uesi
n
LiNjA 2VeTËVLerËSiMi
Përgjatë kësaj linje nxënësi do të punojë shumë për të njohur më mirë veten. Njohja e dëshirave dhe interesave, aftësive, cilësive të personalitetit, shëndetit vetjak, rolit gjinor, aftësive komunikuese, stilit të veshjes etj., lidhur me profesionin përbëjnë dhe qëllimin kryesor të kësaj linje. Nëpërmjet ushtrimeve, eseve, testeve të ndryshme vetëvlerësuese nxënësi do të ndihmohet të identifikojë më qartë këto karakteristika personale. Për këtë arsye, ushtrimet, testet vetëvlerësuese, esetë etj., përbëjnë dhe pjesën më të rëndësishme të kësaj linje, të cilave duhet t’u kushtohet veçanërisht kohë dhe vëmendje.
Tema 1-2. Interesat dhe dëshirat e mia për profesionin
Kjo temë do të zhvillohet në dy orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Identifikimi i dëshirave dhe interesave lidhur me profesionin•
Pasi të keni dhënë një informacion të shkurtër mbi natyrën e interesave dhe motivimin përqendrohuni në zhvillimin e testit mbi interesat e secilit nxënës. Diskutoni në klasë për këto interesa.Orën e dytë diskutoni mbi ëndrrën e shkruar në shtëpi rreth profesionit të dëshiruar nga nxënësit. Sqarojini se nxënësit që nuk dëshirojnë ta ndajnë ëndrrën e tyre me të tjerët janë të lirë të mos e bëjnë. Por secili duhet të ketë shkruar ëndrrën e tij/saj sepse kjo është një pjesë shumë e rëndësishme për të kuptuar se ç’profesion është më i përshtatshëm për secilin. Në fund të mësimit secili nxënës mund të shkruajë 4-5 interesat e tij kryesore lidhur me profesionin.
25
Eduk
imi p
ër k
arrie
rën
Tema 3. Aftësitë e mia lidhur me profesioninKjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Njohja e aftësive personale lidhur me profesione të ndryshme•
Zhvilloni ushtrime dhe diskutime që ndihmojnë nxënësit të njohin aftësitë dhe shprehitë që zotërojnë dhe të analizojnë profesionet, ku mund t’i ushtrojnë ato. Në fund të mësimit nxënësit duhet të shkruaj aftësitë dhe shprehitë kryesore që zotërojnë.
Tema 4. Vlerat vetjake lidhur me profesionin
Kjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Njohja e rëndësisë së vlerave personale në zgjedhjen e profesionit•Përcaktimi i vlerave personale lidhur me profesioni•
Shpjegoni se si ndikojnë vlerat personale në zgjedhjen e një pune apo profesioni duke e ilustruar arsyetimin tuaj me shembuj nga libri apo jeta e përditshme. Zhvilloni në klasë testin mbi identifikimin e vlerave personale lidhur me profesionin.Në fund të mësimit nxënësit mund të shkruajnë vlerat e tyre kryesore lidhur me profesionin.
Tema 5. Tiparet e personalitetit dhe profesioniKjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Njohja e tipave të Hollandit të personalitetit lidhur me profesionin•Njohja e karakteristikave të secilit tip të personalitetit•Identifikimi i tipit personal të personalitetit•Identifikimi i profesioneve që konsiderohen si të përshtatshme për tipin personal të •personalitetit sipas teorisë së Hollandit.
Teoria e Holland lidhur me tipat e personalitetit profesional është një nga teoritë më të rëndësishme në fushën e edukimit apo këshillimit për karrierën. Në internet ekzistojnë informacione të shumta lidhur me këtë teori, si dhe teste vetëvlerësuese që nxënësit mund t’i aplikojnë. Gjithashtu ekziston edhe një manual i profesioneve të përshtatshme sipas tipave të personalitetit i Holland i quajtur ‘Dictionary of Holland Occupational Codes’ (1996)Inkurajojini nxënësit që të kërkojnë në internet dhe të aplikojnë këto teste vetëvlersuese. Ata mund të vlerësojnë personalitetin e tyre bazuar edhe në karakteristikat e dhëna për çdo tip në tabelë. Sipas Holland, secili nga ne ka tri tipa dominues që sipas rëndësisë vendosen në një radhe të caktuar, nga më i rëndësishmi tek më pak i rëndësishmi, të cilët përbëjnë Kodin
26
Mat
eria
l ndi
hmës
për
mës
uesi
n
e Hollandit. Bazuar në këtë kod, nxënësit mund të kërkojnë në internet profesionet që sipas këtij autori, konsiderohen si më të përshtatshme për personalitetin e tyre.Në fund të këtij mësimi nxënësit mund të shkruajnë tiparet e tyre kryesore të personalitetit dhe profesionet që përshtaten më shumë me personalitetin e tyre.
Tema 6. Si ndikon shëndeti në zgjedhjen e profesionitKjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Përcaktimi i ndikimit të shëndetit në zgjedhjen e profesionit•Vlerësimi i ndikimit të profesionit të shëndetin personal•Vlerësimi i ndikimit të alkoolit, drogës dhe medikamenteve në profesion•
Asistoni nxënësit që të analizojnë dhe diskutojnë në klasë rreth kufizimeve të tyre shëndetësore që mund t’i pengojnë në zgjedhjen e profesioneve të caktuara.
Zhvilloni diskutime të hapura lidhur me ndikimet e kushteve të punës në shëndetin e punonjësve dhe ndikimet e alkoolit, drogës dhe medikamenteve gjatë punës në profesione të ndryshme.
Tema 7. Roli gjinor në zgjedhjen e profesionit
Kjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Vlerësimi i ndikimit të rolit gjinor në zgjedhjen e profesionit•Vlerësimi i ndikimit të sensualitetit në zgjedhjen e profesionit•
Nxisni diskutime në klasë rreth ndikimit të rolit gjinor dhe sensulitetit në zgjedhjen e profesioneve nga meshkujt dhe femrat. Asistoni nxënësit të kuptojnë se si ndikohen zgjedhjet dhe preferencat e tyre lidhur me profesionin nga roli gjinor përkatës.
Në fund të mësimit nxënësit mund të përcaktojnë nëse profesionet e tyre të preferuara përshtaten ose jo me rolin e tyre gjinor dhe si mund të ndikojë një gjë e tillë në suksesin e karrierës së tyre.
Tema 8. Si ndikojnë në zgjedhjen e profesionit paraqitja dhe komunikimi?
Kjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Vlerësimi i veshjes dhe paraqitjes në zgjedhjen e profesionit•Vlerësimi i rolit të komunikimit në punë dhe profesion•
27
Eduk
imi p
ër k
arrie
rën
Zhvilloni diskutime në klasë bazuar në rastet e tekstit ose shembuj të tjerë nga jeta e përditshme mbi rëndësinë e paraqitjes së përshtatshme dhe komunikimit të përshtatshëm në ecurinë e karrierës.Asistojini nxënësit që bazuar në stilin dhe preferencat e tyre rreth veshjes dhe paraqitjes të vlerësojnë profesionet që u përshtaten më shumë.Ndihmoni nxënësit në vlerësimin e aftësive të tyre komunikuese dhe mënyrat e përmirësimit të komunikimit.
LiNjA 3PLANiFiKiMi/ VeNDiM MArrjA PËr KArrierËN
Nëpërmjet kësaj linje nxënësit ndihmohen të marrin një vendim lidhur me profesionin që do të zgjedhin duke u bazuar në karakteristikat e këtij profesioni të shqyrtuara në linjën 1 dhe cilësitë personale të vlerësuara përgjatë linjës 2. Gjithashtu, ata do të planifikojnë qëllimin, objektivat dhe planin e punës për pasur këtë profesion; si dhe do të llogarisin buxhetin personal dhe mundësitë e ndryshme që mund të shfrytëzojnë për të arritur qëllimin e tyre. Gjatë kësaj linje nxënësi do të marrë informacion të hollësishëm mbi format dhe mënyrat e ndryshme të aplikimit për punë, mbi hartimin e ‘Curriculum vitae” , mbi hapat e përgatitjes së një interviste për punë. Gjithashtu ai do të aftësohet për të hartuar qartë qëllimin dhe objektivat për karrierën, duke planifikuar edhe afatet kohore dhe buxhetin e nevojshëm për realizimin e saj. Në përfundim të linjës nxënësit do të kenë edhe portofolin e tyre të karrierës të plotësuar sipas rubrikave.
28
Mat
eria
l ndi
hmës
për
mës
uesi
n
Tema 1-2. Planifikimi dhe vendimmarrja për karrierën
Kjo temë do të zhvillohet në dy orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Shpjegimi i hapave të procesit të planifikimit të karrierës•Shpjegimi i analizës SWOT•Aplikimi i analizës SWOT për profesione të përshtatshme• Identifikimi i përparësive dhe pengesave gjatë procesit të planifikimit të karrierës•
Një element i rëndësishëm i kësaj teme mësimore, në të cilën duhet të fokusohet mësuesi/ja, është analiza SWOT. Ajo përdoret në shumë fusha dhe jep një ndihmesë të madhe në identifikimin e përparësive dhe pengesave që mund të ketë një i ri/e re në zgjedhjen e një profesioni të caktuar. Ajo është pjesë e strategjisë së planifikimit të karrierës. Nxënësi/ja nxitet që para se të realizojë analizën SWOT të zgjedhë paraprakisht profesionin e dëshiruar. Mësuesi/ja duhet të qartësojë kuptimin e përparësive, pengesave, mundësive dhe pikat e dobëta në zgjedhjen e një profesioni. Pas kësaj, nxënësi/ja nxitet të realizojë analizën SWOT duke e personalizuar atë.
Tema 3. Qëllimi dhe objektivat për karrierën
Kjo temë do të zhvillohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Shpjegimi i planit të veprimit•Hartimi i qëllimit dhe objektivave për karrierën•Përshkrimin e karakteristikave që duhet të kenë objektivat për karrierën•Planifikimi i afateve kohore për çdo objektiv•
Gjatë kësaj teme mësimore, mësuesi/mësuesja duhet të shpjegojë se çfarë është një plan veprimi, përse është e nevojshme bërja e tij dhe cilat janë elementët e një plani veprimi gjatë planifikimit të karrierës. Gjatë shpjegimit të objektivave për karrierën, mësuesi/ja duhet të ndalet tek karakteristikat e tyre, duke e konkretizuar termin ‘Objektiva SMART”. Nxënësit ftohen të hartojnë disa objektiva për karrierën që do të zgjedhin në të ardhmen, duke iu përmbajtur kritereve që mësuara gjatë mësimit. Ata ndërtojnë planin e tyre të veprimit bazuar në modelin e dhënë në tekst, ku përcaktojnë të gjithë hapat që do të ndjekin brenda afateve të caktuara kohore.
Gjatë planifikimit të karrierës dhe vendosjes së qëllimeve theksojini nxënësve se është e rëndësishme që:
Qëllimet për karrierën të jenë të tyret. Jo të prindërve. Jo të shokëve.1. Ata janë të vetmit persona që duhet të kënaqet nga vendosja e këtyre qëllimeve.2. Qëllimi i tyre duhet të pasqyrojë më të vërtetë atë çfarë duan.3. Qëllimet duhet t’iu shërbejnë atyre dhe jo e kundërta. Nëse një qëllim nuk përbën 4. më atë që dëshirojnë, është e pranueshme ta ndërrojnë atë.
29
Eduk
imi p
ër k
arrie
rën
Tema 4. Ndërtimi i buxhetit lidhur me profesionin
Kjo temë do të realizohet në një orë mësimore. Objektivat e saj janë:
Shpjegimi i buxhetit personal lidhur me karrierën•Realizimi i një plani studimi personal•Planifikimi i buxhetit personal për karrierën•
Në këtë orë mësimore, mësuesi duhet të shpjegojë rëndësinë e planifikimit të buxhetit personal të nevojshëm për karrierën e zgjedhur. Nxënësi ndihmohet që bazuar në formatet e dhënë në tekst të ndërtojë një buxhet të të ardhura dhe shpenzimeve që do të ketë nëse zgjedh një degë studimi, kurs, hap një aktivitet privat etj.
Tema 5. Si të hartojmë një kërkesë për punë
Kjo temë do të realizohet në një orë mësimi. Objektivat e saj janë:
Prezantimi i formave të aplikimit për punë•Shpjegimi i mënyrës së hartimit të një letër-kërkese për punë •Aplikimi për punë nëpërmjet postës elektronike•Aplikimi për punë nëpërmjet telefonit•Demonstrimi në klasë i mënyrave të ndryshme të aplikimit për punë•
Pasi janë njohur me hapat që duhet të ndjekin në planifikimin e karrierës së dëshiruar, pasi kanë llogaritur buxhetin e nevojshëm për studimet e mëvonshme, nxënësit gjatë kësaj ore mësimore do të aftësohen mbi mënyrën e aplikimit për punë. Mësuesi/ja do t’u prezantojë format e ndryshme të aplikimit për punë dhe në klasë rekomandohet të bëhet demonstrimi i mënyrave të ndryshme të plotësimit të kërkesës për punë.
Tema 6. Si mund të plotësojmë forma të gatshme aplikimi për punë
Kjo temë do të realizohet në një orë mësimi. Objektivat e saj janë:
Prezantimi me formularin e gatshëm për punë•Shpjegimi i mënyrës së plotësimit të tij•Demonstrimi i një modeli të gatshëm të plotësimit të një formulari pune•
Në vazhdim të orës së mësipërme mësimore, edhe këtu nxënësit do të aftësohen mbi mënyrën e plotësimit të një formulari të gatshëm aplikimi për punë. Ata duhet të nxiten të kërkojnë variante të tjera formularësh aplikimi në Internet dhe të aftësohen për t’iu përgjigjur pyetjeve të hapura apo pyetjeve jo të zakonshme, që mund të lidhet me jetën e tyre personale. Gjatë kësaj ore mësimore, mësuesi duhet të luajë rolin e facilitatorit.
30
Mat
eria
l ndi
hmës
për
mës
uesi
n
Tema 7. Si mund te shkruhet një jetëshkrim (CV)
Kjo temë do të realizohet në një orë mësimi. Objektivat e saj janë:
Shpjegimi i “Curriculum Vitae”•Paraqitja e formateve standarde të “Curriculum Vitae”•Prezantimi me elementët kryesorë të një “Curriculum Vitae”•Demonstrimi i një modeli të gatshëm të “Curriculum Vitae”•
Jetëshkrimi ose i njohur ndryshe CV-ja, është një dokument i cili do ta shoqërojë nxënësin/en gjatë të gjithë jetës profesionale. Për këtë arsye, në këtë orë mësimore, mësuesi/ja, pasi të shpjegojë kuptimin e “Curriculum Vitae”, duhet të theksojë elementët e saj si dhe radhën e vendosjes së informacionit. Në fund të kësaj ore mësimore, sugjerohet që të gjithë nxënësit të hartojnë jetëshkrimin e tyre.
Tema 8-9. Intervista e punës
Kjo temë do të realizohet në dy orë mësimi. Objektivat e saj janë:
Shpjegimi i llojeve të intervistave për punë•Shpjegimi i hapave të nevojshëm në përgatitjen për një intervistë pune •Paraqitja e procesit të parapërgatitjes për intervistë•Prezantimi i rregullave të komunikimit dhe etikës gjatë intervistës•Paraqitja e reflektimit në lidhje me intervistën•Demonstrimi i një rasti të simuluar interviste. •
Një intervistë pune është një ngjarje e rëndësishme për çdo individ. Pikërisht, për këtë arsye, gjatë kësaj teme mësimore nxënësit duhet të aftësohen mbi mënyrën e realizimit të intervistës së punës. Ata duhet të njihen me të gjitha elementët përbërës të intervistës, që nga mënyra e veshjes, mënyra e prezantimit, mënyra e artikulimit të fjalëve apo mënyra e menaxhimit të situatave të vështira. Pasi nxënësi/ja të njihet me të gjithë këto elementë, ai/ajo mund të demonstrojë në klasë raste të intervistave për punë, sipas situatave të ndryshme dhe luajtjes së roleve.
Tema 10. Portofoli i karrierës
Kjo temë do të realizohet në një orë mësimi. Objektivat e saj janë:
Shpjegimi i portofolit të karrierës•Listimi i elementëve përbërës të portofolit të karrierës•Ndërtimi i portofolit personal për karrierën sipas rubrikave•Dallimi i CV nga portofoli i karrierës •
Gjatë kësaj ore mësimore nxënësi/ja duhet të finalizojë gjithçka ka mësuar në këtë lëndë nëpërmjet ndërtimit të portofolit personal të karrierës. Pasi ka mësuar mbi elementët përbërës të tij dhe rëndësinë e ndërtimit të tij për karrierën që do të zgjedhë, nxënësi/ja ftohet të ndërtojë portofolin e tij/të saj dhe ta demonstrojë atë në klasë.