EFEKTET PSIKO-SOCIALE TË BULLIZMIT VIRTUAL DHE SEKSTING ... · mbushur me pyetje e sfida dhe veçanërisht për bashkëshorten time për durimin, përkushtimin dhe mbështetjen profesionale

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE

DEPARTAMENTI I PUNËS DHE POLITIKËS SOCIALE

PROGRAMI I DOKTORATËS

EFEKTET PSIKO-SOCIALE TË BULLIZMIT VIRTUAL

DHE SEKSTING TEK ADOLESHENTËT DHE PRINDËRIT

E TYRE, NEVOJA E NDËRHYRJES SË PUNONJËSIT

SOCIAL

(Rasti i shkollave të mesme të qytetit të Durrësit)

Doktorant Udhëheqës Shkencor

M.Sc. Kostandin VASILINI Prof.Dr. Edmond DRAGOTI

Tiranë, 2018





EFEKTET PSIKO-SOCIALE TË BULLIZMIT VIRTAL DHE

SEKSTING TEK ADOLESHENTËT DHE PRINDËRIT E TYRE,

NEVOJA E NDËRHYRJES SË PUNONJËSIT SOCIAL


Paraqitur në kërkim të gradës shkencore “Doktor”

nga

M.Sc. Kostandin VASILINI

Udhëhequr nga

Prof. Dr. Edmond DRAGOTI

Tiranë, 2018





EFEKTET PSIKO-SOCIALE TË BULLIZMIT VIRTAL DHE

SEKSTING TEK ADOLESHENTËT DHE PRINDËRIT E TYRE,

NEVOJA E NDËRHYRJES SË PUNONJËSIT SOCIAL


Paraqitur në kërkim të gradës shkencore “Doktor”

nga M.Sc. KostandinVASILINI

Udhëhequr nga

Prof. Dr. Edmond DRAGOTI

Specialiteti: Punë Sociale

Udhëheqësi Shkencor: Prof. Dr. Edmond Dragoti ___________

Mbrohet më datë: / / 2018 para jurisë:

1. _____________________________________ Kryetar/e jurie

2. _______________________________________Anëtar/e (oponent/e)

3. _______________________________________ Anëtar/e (oponent/e)

4. _____________________________________Anëtar/e

5. _____________________________________Anëtar/e

Tiranë, 2018

Abstrakt

Ky studim mer përsipër që të analizojë prevalenën e bullizmit virtual dhe seksting në përgjithësi, efektet

psiko-sociale që ato shkaktojnë midis adoleshentëve të shkollave të mesme në qytetin e Durrësit, si dhe të shqyrtojë rolin e prindërve në parandalimin dhe ndërhyrjet direkte për trajtimin e këtij fenomeni.

Fokusi i këtij studimi synon analizimin e impaktit dhe pasojave psiko-sociale që sjell bullizmi virtual si

dhe strategjitë e përballjes që përdorin viktimat e tij. Grumbullimi i të dhënave u realizua nëpërmjet gërshetimit të analizës sasiore (pyetësorë me nxënësit) dhe asaj cilësore (intervista gjysëm të

strukturuara me prindërit e nxënësve). Për realizimin e grumbullimit të të thënave sasiore u përzgjodhën tetë shkolla të mesme në qytetin e Durrësit. Me syimin që popullata e përzgjedhur të ishte

sa më përfaqësuese, teknika e përzgjedhjes së kampionit ishte joprobabilitare, e qëllimshme. Disa të

dhëna të rëndësishme në lidhje me ekperiencat e prindërve në përballje me bullizmin virtual (analiza cilësore), shërbyen për të marrë një informacion sa më të gjërë rreth strategjive dhe mënyrave që

përdorin prindërit për të ndihmuar fëmijët e tyre të përfshirë në bullizëm vitual dhe seksting. Gjetjet zbuluan se bullizmi virtual dhe seksting janë problematika në rritje midis grupmoshave 14-

18 vjeçare në ambjentet e shkollave të mesme por edhe jashtë saj, të cilat sjellin pasoja psikologjike

dhe sociale të patjetërsueshme midis rradhëve të të rinjve viktima të këtij fenomeni. Referuar të dhënave të studimit, nxënësit që janë bullist virtual, janë më së shumti edhe ata që dërgojnë mesazhe

me karakter seksual ose thënë ndryshe ata që zhvillojnë më së shumti edhe seksting. Në lidhje me

strategjitë e mbrojtjes nga bullizmi virtual, 66% e të rinjve nuk kanë informacion sesi mund të mbrohen apo parandalojnë këtë fenomen. Si seksting dhe bullizmi virtual ndikojnë në personalitetin e

adoleshentëve dhe se në ndryshim nga bullizmi tradicional, efektet e tyre psikologjike dhe sociale si: kërcënimi, frika, depresioni, izolimi, pasiguria, mundet që ti shoqërojnë viktimat e tyre për të gjithë

jetën. Të gjithë aktorët e shkollës si; mësuesit, psikologët, punonjësit socialë, prindërit dhe nxënësit,

kanë nevojë të bashkëpunojnë për të luftuar bullizmin virtual.

Fjalëtkyçe: Bullizëm virtual, seksting, viktimë, përballje, adoleshent.

Abstract

This study aims to analyze the prevalence of cyberbullying and sexting in general, the psycho-social effects they cause among teenagers in the high schools of Durrës city and examine the role of

parents regarding their direct interventions in preventing and addressing this phenomenon. The study analyses the impact of cyberbullying, its psycho-social consequences and the coping strategies used

by its victims. The quantitative analysis (the questionnaires for students) and qualitative analysis

(semi-structured interviews with the parents of the interviewed students) were used for the data collection. The quantitative sample selection included 8 high schools of Durrës city. With the intention

that the selected population was more representative, the sample selection technique was deliberate

and not probable. Some important data about the parents’ experiences in coping with cyberbullying (qualitative analysis), served to take a much broader information about strategies and methods that

parents use to help their children involved in cyberbullying and sexting.

The findings revealed that cyberbullying and sexting are growing problems among the groups of

14-18 year age in and out of the high school premises, which bring inalienable psychological and

social consequences among the young victims of this phenomenon. Referring to the survey data, student cyberbullies, are mostly those who send sexual explicit messages or in other words those who mostly

develop sexting. With regard to protection strategies against cyberbullying, 66% of young people have no information on how to protect themselves or prevent this phenomenon. Both sexting and

cyberbullying affect teenagers' personality and, unlike traditional bullying, their psychological and

social effects, such as threats, fears, depression, isolation and insecurity, may accompany their victims for life. All school actors like teachers, psychologists, social workers, parents and students need to

work together to fight cyberbullying.

Key words: cyberbullying, sexting, victim, cope with, teenager.

DEKLARATË STATUORE

Nën përgjegjësinë time deklaroj se ky punim shkencor është shkruar prej meje, nuk është

prezantuar ndonjëherë para një institucioni tjetër për vlerësim dhe nuk është botuar i tëri ose

pjesë të veçanta të tij. Punimi nuk përmban material të shkruar nga ndonjë përson tjetër

përveç rasteve të cituara dhe referuara.

Emri, Mbiemri:

KOSTANDIN VASILINI

Firma:

__________________

© Copyright, Kostandin Vasilini 2018. Të gjitha të drejtat i rezervohen

autorit.

Dedikuar

Dedikuar familjes time për motivimin, durimin dhe mbështetjen gjatë këtij rrugëtimi,në veçanti fëmijëve të mi, Irisit

dhe Arjonit.

I

MIRËNJOHJE

Dëshiroj të shpreh mirënjohjen time ndaj të gjithë atyre që më kanë ndihmuar në realizimin

e këtij punimi shkencor:

Veçanërisht, udhëheqësin tim shkencor Prof. Dr. Edmond DRAGOTI për inkurajimin,

mbështetjen, këshillat gjatë gjithë procesit të realizimit të studimit.

Prindërit, të gjithë nxënësit pjesmarrës në këtë studim, mësuesit dhe drejtuesit e shkollave

të mesme të qytetit të Durrësit, në veçanti punonjësit/et social dhe psikologët/et shkollorë, të

cilët kontribuan me gadishmërinë, seriozitetin duke ndarë mendimet dhe përvojat e tyre kaq

shumë të vlefshme në realizimin e këtij studimi.

Një falenderim i veçantë për kolegët e punës time që më shoqëruan në këtë rrugëtim të

mbushur me pyetje e sfida dhe veçanërisht për bashkëshorten time për durimin, përkushtimin

dhe mbështetjen profesionale dhe personale.

Familjen time për përkushtimin, besimin, dhe mbështetjen e tyre, të cilët më qëndruan

pranë dhe kontribuan maksimalisht në rrugëtimin tim.

II

PASQYRA E LËNDËS

PASQYRA E LËNDËS

MIRËNJOHJE .......................................................................................................................... I

PASQYRA E LËNDËS ........................................................................................................... II

LISTA E TABELAVE ......................................................................................................... VII

LISTA E GRAFIKËVE ...................................................................................................... VIII

LISTA E TABELAVE TË ANEKSIT .................................................................................. IX

LISTA E SHKURTIMEVE .................................................................................................... X

KAPITULLI I ........................................................................................................................... 1

1. HYRA DHE NJOHJA ME STUDIMIN ............................................................................. 1

1. 1 HYRJA ................................................................................................................................... 1

1.2 BULLIZMI VIRTUAL DHE SEKSTING ........................................................................................ 3

1.3 BULLIZMI VIRTUAL DHE PRAKTIKAT LIGJORE NË LUFTËN KUNDËR TIJ NË REPUBLIKËN E

SHQIPËRISË GJATË DHJETË VITEVE TË FUNDIT. ............................................................................. 9

1.4 QËLLIMI DHE OBJEKTIVAT E STUDIMIT ................................................................................. 12

1.4.1 OBJEKTIVAT E STUDIMIT ................................................................................................... 12

1.4.2 PYETJET KËRKIMORE ........................................................................................................ 12

1.4.3 HIPOTEZAT E STUDIMIT ..................................................................................................... 13

1.5 PËRKUFIZIMI I TERMAVE REFERUAR FUSHËS SË STUDIMIT .................................................... 13

1.6 STRUKTURA E STUDIMIT ...................................................................................................... 15

1.7 RËNDËSIA E STUDIMIT.......................................................................................................... 17

KAPITULLI II ........................................................................................................................ 18

2. RISHIKIMI I LITERATURËS ......................................................................................... 18

2.1 BULLIZMI TRADICIONAL DHE BULLIZMI VIRTUAL .............................................. 18

2.1.1 BULLIZMI TRADICIONAL ................................................................................................... 18

2.1.2 BULLIZMI VIRTUAL ........................................................................................................... 19

2.1.3 NDRYSHIMET MIDIS BULLIZMIT TRADICIONAL DHE BULLIZMIT VIRTUAL .......................... 23

2.1.4 DALIMET GJINORE DHE BULLIZMI VIRTUAL ....................................................................... 26

III

2.2 FAKTORËT E RISKUT DHE PËRJETIMET E FËMIJËVE QË KALOJNË

EKSPERIENCA TË BULLIZIMIT VRTUAL ......................................................................... 27

2.2.1 EKSPERIENCAT DHE PËRJETIMET E FËMIJËVE QË KALOJNË BULLIZËM VIRTUAL ................. 27

2.2.2 FAKTORËT E RISKUT PËR BULLIZMIN VIRTUAL .................................................................. 31

2.3 SEKSTING DHE PROBLEMATIKAT QË LIDHEN ME TË RINJTË ............................. 34

2.3.1 SEKSTING ”MESAZHET SEKSUALE” ................................................................................... 34

2.3.2 KARAKTERISTIKAT DHE MODELET E SEKSTING MIDIS TË RINJVE ....................................... 38

2.3.3 PASOJAT PSIKO-SOCIALE TË PËRFSHIRJES NË SJELLJET E SEKSTING ................................... 40

2.4 KORNIZA TEORIKE ........................................................................................................ 42

2.4.1 TEORIA E IDENTITETIT SOCIAL .......................................................................................... 42

2.4.2 QASJA SOCIAL-EKOLOGJIKE .............................................................................................. 43

2.4.3 TEORIA E PËRGJITHSHME E KRIMIT................................................................................... 43

2.4.4 TEORIA E MENAXHIMIT TË PRIVATËSISË SË KOMUNIKIMIT (MPK) .................................... 45

2.5. NDIKIMI I SHOQËRISË, FAMILJES DHE SHKOLLËS TEK FENOMENI I

BULLIZMIT VIRTUAL .......................................................................................................... 46

2.5.1 MËSUESIT DHE KLIMA E SHKOLLËS ................................................................................... 46

2.5.2 PËRGJEGJËSITË DHE DETYRIMET E SHKOLLËS PËR ADRESIMIN E ÇËSHTJEVE QË LIDHEN ME

BULLIZMIN VIRTUAL .................................................................................................................. 47

2.5.3 MBIKËQYRJA DHE MONITORIMI I PRINDËRVE .................................................................... 49

2.5.4 PERCEPTIMET E PRINDËRVE MBI BULLIZMIT VIRTUAL ...................................................... 53

2.5.5 STRATEGJITË E PËRBALLJES ME BULLIZMIN VIRTUAL........................................................ 55

KAPITULLI III ...................................................................................................................... 56

KAPITULLI I METODOLOGJISË ..................................................................................... 56

3. METODOLOGJIA E STUDIMIT .................................................................................... 56

3.1 METODAT KËRKIMORE ......................................................................................................... 56

3.2 ANALIZA E TË DHËNAVE DYTËSORE ..................................................................................... 57

3.3 NATYRA E STUDIMIT ............................................................................................................ 57

3.4 METODA E MBLEDHJES SË TË DHËNAVE SASIORE ................................................................. 58

3.5 POPULLATA DHE KAMPIONI.................................................................................................. 59

3.5.1 TEKNIKAT E PËRZGJEDHJES SË KAMPIONIT ........................................................................ 60

3.5.2 MADHËSIA E KAMPIONIT ................................................................................................... 61

IV

3.6 INSTRUMENTAT E KËRKIMIT PARËSOR ................................................................................. 62

3.6.1 HARTIMI I PYETËSORIT ...................................................................................................... 62

3.6.2 PYETËSORI I NXËNËSVE DHE NDARJA SIPAS SEKSIONEVE .................................................. 63

3.7 BESUESHMËRIA DHE VLEFSHMËRIA E KËRKIMIT DHE INSTRUMENTAVE ............................... 65

3.7.1 VLEFSHMËRIA. .................................................................................................................. 66

3.7.2 TESTIMI I PYETËSORIT ....................................................................................................... 66

3.8 PROÇEDURA E MBLEDHJES SË TË DHËNAVE SASIORE ............................................................ 67

3.9 ANALIZA E REZULTATEVE SASIORE ...................................................................................... 68

3.10 TË DHËNAT CILËSORE ........................................................................................................ 68

3. 11 POPULLATA E STUDIMIT DHE KAMPIONI I PËRZGJEDHUR ................................................... 69

3.12 ADMINISTRIMI I INTERVISTAVE .......................................................................................... 69

3.13 ANALIZA E REZULTATEVE CILËSORE .................................................................................. 70

3.13.1 PËRSHKRIMI I HAPAVE TË FAZAVE TË ANALIZËS TEMATIKE ............................................ 71

3.14 KUFIZIMET E STUDIMIT ...................................................................................................... 72

KAPITULLI IV ...................................................................................................................... 73

4. ANALIZA SASIORE E TË DHËNAVE .......................................................................... 73

4.1 TË DHËNAT DEMOGRAFIKE .................................................................................................. 73

4.2 AKSESI DHE PËRDORIMI I TEKNOLOGJISË DHE RRJETEVE SOCIALE NGA TË RINJTË ................ 77

4.3 FENOMENI I BULLIZMIT VIRTUAL DHE EKSPERIENCAT E TË RINJVE ....................................... 80

4.3.1 SHKALLA E INFORMIMIT TË TË RINJVE MBI BULLIZMIN ..................................................... 80

4.3.2 EKSPERIENCAT PERSONALE TË TË RINJVE NË LIDHJE ME DËRGIMIN E FOTOVE, VIDEOVE,

MESAZHEVE ............................................................................................................................... 82

4.3.3 EKSPERIENCAT PERSONALE TË TË RINJVE NË LIDHJE ME RASTET KUR ATA KANË MARR

FOTO, VIDEO, MESAZHE.............................................................................................................. 87

4.4 SEKS-TEKSTI DHE NDIKIMI I TIJ NË SJELLJEN E NXËNËSVE .................................................... 92

4.4.1 PERCEPTIMET E TË RINJVE RRETH I SEKS-TEKSTIT ............................................................. 92

4.4.2 DIFERENCAT SIPAS GJINISË, VENDBANIMIT DHE MOSHËS NË LIDHJE ME SEKS-TEKSTIN ..... 98

4.5 NDIKIMI I BULLIZMIT VIRTUAL TEK TË RINJTË DHE EFEKTET PSIKO-SOCIALE QË ATA/ATO

PËRJETOJNË.............................................................................................................................. 103

4.6 NDIKIMI I SHOQËRISË TEK TË RINJTË DHE BULLIZMI VIRTUAL ............................................ 105

4.7 ROLI I FAMILJES NË ADRESIMIN E PROBLEMATIKAVE QË LIDHEN ME BULLIZMIN VIRTUAL . 108

V

4.8 ROLI I INSTITUCIONEVE ARSIMORE PËR ADRESIMIN E ÇËSHTJEVE QË KANË TË BËJNË ME

BULLIZMIN VIRTUAL ................................................................................................................ 110

4.9 STRATEGJITË E MBROJTJES NGA BULLIZMI VIRTUAL .......................................................... 113

4.10 PËRGJIGJET QË MARRIN HIPOTEZAT E STUDIMIT ............................................................... 116

KAPITULLI V ...................................................................................................................... 121

5. ANALIZA CILËSORE E TË DHËNAVE ..................................................................... 121

5.1 NJOHURITË DHE PERCEPTIMET E PRINDËRVE MBI BULLIZMIN VIRTUAL .............................. 121

5.2 KOMUNIKIMI PRIND - FËMIJË NË LIDHJE ME BULLIZIMIN VIRTUAL ...................................... 125

5.3 FORMAT E MONITORIMIT QË PRINDËRIT PËRDORIN ME FËMIJËT PËR SHMANGIEN E BULLIZMIT

VIRTUAL .................................................................................................................................. 126

5.4 ROLI I PRINDËRVE NË PARANDALIMIN E BULLIZIMIT VIRTUAL ........................................... 129

KAPITULLI VI .................................................................................................................... 132

6. DISKUTIME ..................................................................................................................... 132

6.1 DISKUTIME ........................................................................................................................ 132

6.2 FENOMENI I BULLIZMIT VIRTUAL DHE EKSPERIENCAT E TË RINJVE ..................................... 133

6.3 SEKSTING DHE NDIKIMI I TIJ NË SJELLEN E NXËNËSVE ........................................................ 136

6.4 ROLI I FAMILJES DHE INSTITUCIONEVE ARSIMORE NË ADRESIMIN E PROBLEMATIKAVE QË

LIDHEN ME BULLIZMIN VIRTUAL .............................................................................................. 138

6.5 STARTEGJITË E MBOJTJES NGA BULLIZMI VIRTUAL ............................................................ 142

KAPITULLI VII ................................................................................................................... 143

7. PËRFUNDIME REKOMANDIME .............................................................................. 143

7.1 PËRFUNDIME ...................................................................................................................... 143

7.1.1 AKSESI DHE PËRDORMI I TEKNOLOGJISË DHE RRJETEVE SOCIALE NGA TË RINJTË ............ 143

7.1.2 SHKALLA E INFORMIMIT TË TË RINJVE MBI BULLIZMIN DHE SEKSTING ............................ 144

7.1.3 EKSPERIENCAT PERSONALE TË TË RINJVE NË LIDHJE ME DËRGIMIN DHE MARRJEN E FOTOVE,

VIDEOVE, MESAZHEVE ............................................................................................................. 145

7.1.4 ROLI I FAMILJES DHE ISNTITUCIONEVE ARSIMORE NË ADRESIMIN E PROBLEMATIKAVE QË

LIDHEN ME BULLIZMIN VIRTUAL .............................................................................................. 148

7.1.5 STARTEGJITË E MBOJTJES NGA BULLIZMI VIRTUAL ......................................................... 150

7.1.6 NJOHURITË DHE PERCEPTIMET E PRINDËRVE MBI BULLIZMIN VIRTUAL ........................... 151

7.1.7 KOMUNIKIMI PRIND – FËMIJË NË LIDHJE ME BULLIZIMIN VIRTUAL ................................. 152

VI

7.1.8 FORMAT E MONITORIMIT QË PRINDËRIT PËRDORIN ME FËMIJËT PËR SHMANGIEN E

BULLIZMIT VIRTUAL ................................................................................................................ 153

7.1.9 ROLI I PRINDËRVE PËR PARANDALIMIN E BULLIZIMIT VIRTUAL ....................................... 154

7.2 REKOMANDIME .................................................................................................................. 156

7.2.1 REKOMANDIME PËR PRINDËRIT ....................................................................................... 156

7.2.2 REKOMANDIME PËR INSTITUCIONET ARSIMORE .............................................................. 157

BIBLIOGRAFIA .................................................................................................................. 159

ANEKS TABELAT .............................................................................................................. 173

SHTOJCA I PYETËSORI I NXËNËSVE ......................................................................... 182

SHTOJCA II GUIDA E INTERVISTËS ME PRINDËRIT ............................................ 191

SHTOJCA III MIRATIMI I PRINDIT PËR PJESMARRJEN E NXËNËSIT/ES NË

STUDIM ................................................................................................................................ 193

VII

LISTA E TABELAVE

TABELA 3.1 KAMPIONI I NDARË SIPAS RAJONIT QYTET/FSHAT ............................................................................... 59

TABELA 3.2 KAMPIONI I NDARË SIPAS SHKOLLAVE NË TË CILAT U REALIZUA PYETËSORI ME NXËNËSIT. ................. 59

TABELA 4.3 SHPËRNDRJA E NXËNËSVE SIPAS GJINISË DHE RAJONIT KU GJENDET SHKOLLA .................................... 74

TABELA 4.4 STATISTIKA PËRSHKRUESE LIDHUR ME FENOMENIN E BULLIZMIT VIRTUAL DHE RAJONIT KU GJENDET

SHKOLLA ....................................................................................................................................................... 82

TABELA 4.5 VLERËSIMI I EKSPERIENCAVE PERSONALE NË RASTIN E DËRGIMIT TË MESAZHEVE, FOTOVE/VIDEOVE TË

SHPREHURA NË % .......................................................................................................................................... 84

TABELA 4.6 VLERËSIMI I EKSPERIENCAVE PERSONALE NË RASTIN E MARRJES SË MESAZHEVE, FOTOVE/VIDEOVE TË

SHPREHURA NË % .......................................................................................................................................... 89

TABELA 4.7 VLERËSIMI LIDHUR ME DËRGIMIN DHE MARRJEN E MESAZHEVE ME KARAKTER INTIM TË SHPREHURA

NË % .............................................................................................................................................................. 93

TABELA 4.8 STATISTIKA PËRSHKRUESE LIDHUR ME NDIKIMIN E FENOMENIT TË SEKSTING TEK PERSONALITETI DHE

SJELLJA E NXËNËSVE ...................................................................................................................................... 99

TABELA 4.9 STATISTIKA PËRSHKRUESE LIDHUR ME FENOMENIN E SEXTEKSTIT SIPAS GJINISË SË NXËNËSVE ........ 100

TABELA 4.10 DËRGUES TË MESAZHEVE ME KARAKTER SEKSTING SIPAS GJINISË ................................................... 100

TABELA 4.11 DËRGUES TË MESAZHEVE ME KARAKTER SEKSTING SIPAS RAJONIT QYTET/FSHAT ........................... 101

TABELA 4.12 DËRGUES TË MESAZHEVE ME KARAKTER SEKSTING SIPAS KLASAVE ............................................... 101

TABELA 4. 13 MARRËS TË MESAZHEVE ME KARAKTER SEKSTING SIPAS GJINISË ................................................... 102

TABELA 4.14 MARRËS TË MESAZHEVE ME KARAKTER SEKSTING SIPAS RAJONIT QYTET/FSHAT ............................ 102

TABELA 4. 15 VLERËSIMI LIDHUR ME EFEKTET PSIKO-SOCIALE QË JU SHKAKTON BULLIZMI VIRTUAL .................. 104

TABELA 4.16 NDIKIMI I SHOQËRISË NË VEPRIMTARINË E TYRE VIRTUALE ............................................................. 106

TABELA 4.17 A JU SHTYN DIKUSH TJETËR TË DËRGONI MESAZHE, FOTO/VIDEO ETJ, ME KARAKTER INTIM? .......... 107

TABELA 4.18 VLERËSIMI LIDHUR ME ROLIN E FAMILJES........................................................................................ 109

TABELA 4.19 VLERËSIMI LIDHUR ME ROLIN E INSTITUCIONEVE ARSIMORE ........................................................... 111

TABELA 4.20 DISA NGA STRATEGJI PËR PARANDALIMIN E BULLIZMIT VIRTUAL .................................................... 114

TABELA 4.21 STATISTIKA PËRSHKRUESE LIDHUR ME NDIKIMIN E FENOMENIT TË SEKSTING TEK PERSONALITETI DHE

SJELLJA E NXËNËSVE .................................................................................................................................... 117

TABELA 4.22 TESTI CHI SQUARE I NXNËSVE TË BULLUAR DHE NDIKIMIT TË FAMILJEVE TË TYRE ......................... 117

TABELA 4.23 TESTI CHI SQUARE MIDIS NXËNËSVE TË BULLUAR DHE ROLIT TË SHKOLLËS NË TRAJTIMIN E FENOMETI

TË BULLIZMIT VIRTUAL ................................................................................................................................ 118

TABELA 4.24 KORRELIMI I VARIBLAVE MIDIS TYRE .............................................................................................. 119

TABELA 4.25 ANOVA E REGRESIONIT .................................................................................................................. 119

TABELA 4. 26 ANALIZA E REGRESIONIT TË SHUMËFISHTË MIDIS VARIABLAVE TË PAVAUR DHE VARIABLIT TË VARUR

.................................................................................................................................................................... 120

VIII

LISTA E GRAFIKËVE

GRAFIKU 4.1. SHPËRNDARJA SIPAS GJINISË ............................................................................................................. 73

GRAFIKU 4.2 SHPËRNDARJA SIPAS RAJONIT QYTET/FSHAT ...................................................................................... 73

GRAFIKU 4.3 SHPËRNDARJA SIPAS LLOJIT TË SHKOLLAVE....................................................................................... 74

GRAFIKU 4.4 SHPËRNDARJA E NXËNËSVE SIPAS KLASAVE ...................................................................................... 75

GRAFIKU 4.5 VLERËSIMI NË LIDHJE ME NIVELIN E REZULTATEVE ........................................................................... 75

GRAFIKU 4.6 VLERËSIMI I NIVELIT EKONOMIK ........................................................................................................ 76

GRAFIKU 4.7 ME KË JETONI NË FAMILJEN TUAJ? ..................................................................................................... 76

GRAFIKU 4.8 DISPONUSHMËRIA E NJË KOMPJUTERI APO CELULARI ......................................................................... 77

GRAFIKU 4.9 NXËNËSIT QË KANË LLOGARI PERSONALE NË RRJETET SOCIALE ......................................................... 77

GRAFIKU 4.10 PËRDORIMI INTERNETIT NGA TË RINJTË ............................................................................................ 78

GRAFIKU 4.11 KOHA E SHPENZUAR DUKE KOMUNIKUAR NË RRJETET SOCIALE ....................................................... 78

GRAFIKU 4.12 NUMRI I MESAZHEVE, FOTOVE/VIDEOVE QË TË RINJTË DËRGOJNË GJATË DITËS ............................... 79

GRAFIKU 4.13 NIVELI I INFORMACIONIT QË KANË TË RINJTË LIDHUR ME FENOMENIN E BULLIZMIT TRADICIONAL .. 80

GRAFIKU 4.14 VLERËSIMI ME NJOHJEN E FENOMENIT TË BULLIZMIT DHE TË BULLUARIT ........................................ 81

GRAFIKU 4.15 NIVELI I INFORMACIONIT LIDHUR ME FENOMENIN E BULLIZMIT VIRTUAL ........................................ 81

GRAFIKU 4.16 NIVELI I SHQETËSIMIT QË SHKAKTON BULLIZMI VIRTUAL NË RASTIN E DËRGIMIT TË: MESAZHEVE,

FOTOVE/VIDEOVE NGA ANA JUAJ TEK PERSONA TË TJERË .............................................................................. 87

GRAFIKU 4.17 NIVELI I SHQETËSIMIT QË SHKAKTON BULLIZMI VIRTUAL NË RASTIN E MARRJES SË: MESAZHEVE,

FOTOVE/VIDEOVE NGA ANA JUAJ TEK PERSONA TË TJERË .............................................................................. 92

GRAFIKU 4.18 NIVELI I INFORMACIONIT LIDHUR ME SEKS-TEKSTIT ........................................................................ 93

GRAFIKU 4.19 PRIRJET QË TË RINJTË TË DËRGOJNË MESAZHE, FOTO/VIDEO ME KARAKTER INTIM TEK PERSONAT E

TJERË ............................................................................................................................................................. 95

GRAFIKU 4.20 MARRJA PA LEJE/VJEDHUR FOTO, VIDEO, MESAZHE NGA LLOGARITË E RRJETEVE SOCIALE APO

TELEFONI ....................................................................................................................................................... 95

GRAFIKU 4.21 MARRJA PA LEJE E ADRESAVE DHE E PËRMBAJTJES SË TYRE NË RRJETET SOCIALE NGA TË TJERËT ... 96

GRAFIKU 4.22 MARRJA PA LEJE E ADRESAVE DHE E PËRMBAJTJES SË TYRE NË RRJETET SOCIALE E TË TJERËVE ..... 97

GRAFIKU 4.23 RËNDËSIA E TË QËNIT PJESË E NJË GRUPIMI SHOQËROR DHE TË BASHKËVEPRIMIT ME TA ............... 105

GRAFIKU 4.24 SHPESHTËSIA E DETYRIMIT NGA SHOKËT/SHOQET QË TË BËNI GJËRA QË NUK DO TË DONIT T’I BËNIT

VIRTUALISHT ............................................................................................................................................... 107

GRAFIKU 4.25 NJOHJA E MËNYRAVE/STRATEGJIVE PËR T’U MBROJTUR NGA BULLIZMI VIRTUAL .......................... 113

IX

LISTA E TABELAVE TË ANEKSIT

ANEKS TABELA 1. PAJISJA E NXËNËSVE ME LLOGARI PERSONALE NË RRJETET SOCIALE NË VARËSI TË RAJONIT KU

GJENDET SHKOLLA 173

ANEKS TABELA 2. NIVELI I SHQETËSIMIT I SHKAKTUAR NGA DËRGIMI I MESAZHEVE, FOTOVE/VIDEOVE SIPAS

GJINISË 173

ANEKS TABELA 3. TESTI CHI SQUARE I FENOMENTIT TË BULLIZMIT DHE ZHVILLIMIT TË SEKSTEKSIT 173

ANEKS TABELA 4. TESTI CHI SQUARE I FENOMENTIT TË SEKSTING DHE NDIKIMIT PERSONAL 174

ANEKS TABELA 5. TESTI T LIDHUR ME NDIKIMIN PERSONAL NGA FENOMENI I SEKSTING 174

ANEKS TABELA 6. TESTI T PËR ZGJEDHJET E PAVARUARA MIDIS VARIABLIT SEKSTEKSIT DHE GJINISË SË

NXËNËSVE 175

ANEKS TABELA 7. TESTI CHI SQUARE I FENOMENTIT TË BULLIZMIT VIRTUAL DHE NDIKIMIT PERSONAL 175

ANEKS TABELA 8. TESTI CHI SQUARE I FENOMENTIT TË BULLIZMIT VIRTUAL DHE NDIKIMIT TË SHOQËRISË 176

ANEKS TABELA 9. TESTI CHI SQUARE I FENOMENTIT TË SEKSTING DHE NDIKIMIT TË SHOQËRISË 176

ANEKS TABELA 10. TESTI CHI SQUARE I FENOMENTIT TË BULLIZMIT VIRTUAL DHE ROLI I SHKOLLËS 177

ANEKS TABELA 11. TESTI CHI SQUARE I FENOMENTIT TË BULLIZMIT VIRTUAL DHE NDIKIMIT TË FAMILJES 177

ANEKS TABELA 12. TESTI CHI SQUARE I FENOMENTIT TË STRATEGJIVE NË ULJEN E FENOMENIT TË SEKSTEKSIT

178

ANEKS TABELA 13. TESTI CHI SQUARE I FENOMENTIT TË BULLIZMIT DHE ZHVILLIMIT TË SEKSTING 178

ANEKS TABELA 14. TESTI CHI SQUARE I FENOMENTIT TË STRATEGJIVE NË ULJEN E FENOMENIT TË SEKSTING 179

ANEKS TABELA 15. TESTI CHI SQUARE I FENOMENTIT TË BULLIZMIT VIRTUAL DHE NDIKIMIT PERSONAL 179

ANEKS TABELA 16. TESTI CHI SQUARE I FENOMENTIT TË SEKSTING DHE NDIKIMIT PERSONAL 180

ANEKS TABELA 17. TESTI T LIDHUR EM NDIKIMIN PERSONAL NGA FENOMENI I SEKSTING 180

ANEKS TABELA 18. REGRESIONI I SHUMFISHTË LINEAR, VIF DHE VLERAT E TOLERNACËS 180

ANEKS TABELA 19. INFORMACIONIN MBI MODELIN E REGRESIONIT 181

X

LISTA E SHKURTIMEVE

AMA Autoriteti Mediave Audiovizive

MARC Këshilltarë per Kërkim dhe Marketing

MPK Menaxhimi i Privatësisë së Komunikimit

NCMEC Qendra Kombëtare për Fëmijët e Humbur dhe të Shfrytëzuar

TIK Teknologjitë e Informacionit dhe Komunikimit

http://ama.gov.al/preview/

1

KAPITULLI I

1. HYRA DHE NJOHJA ME STUDIMIN

1. 1 Hyrja

Bullizmi virtual (Cyberbullying) është një fenomen relativisht i ri në Shqipëri. Nga

studime të mëparshme rezulton se ngacmimi apo kërcënimi nëpërmjet mjeteve

elektronike, ndikon në mënyrë të konsiderueshme në të mësuarit e nxënësve, duke u

reflektuar në një angazhim të ulët shkollor, sjellje problematike, abuzim me substanca apo

vetëvrasje.

Bullizmi në shkolla nuk është një problematikë e re. Vitet e fundit, mediat dhe

studiues të ndryshëm i kanë dhënë një rëndësi të veçantë kryesisht ngjarjeve në shkolla në

lidhje me bullizmin, vetëvrasjet apo kanosjet për vrasje. Nga kërkimet e kryera, rezulton

se si viktima dhe kërcënuesi kanë një mundësi shumë të madhe të përfshirjes në sjellje

antisociale në moshë të rritur (Olweus, 1994). Megjithëse problemi i bullizmit ka marrë

rëndësinë e duhur në mediat e huaja, shumë pak njerëz e dinë se problemi i bullizmit

virtual është në rritje dhe në vëndin tonë. Me zhvillimin dramatik të teknologjisë,

kërcënuesit kanë gjetur një hapsirë veprimi të re e quajtur ndryshe dhe hapësira virtuale.

Studime të fundit raportojnë se rreth një në katër nxënës kanë qënë viktima të bullizmit

virtual (Bamford, 2005; Li, 2006, 2007a; Wolak, Mitchell & Finkelhor, 2006). Nga një

studim është arritur që të gjëndet dhe një lidhje e ngushtë midis bullizmit tradicional dhe

bullizmit virtual si dhe cikilt të bullizmit virtual tek viktima (Hinduja & Patchin, 2008; Li,

2007b; Patchin & Hinduja, 2006).

Efektet negative të bullizmit virtual nuk janë të lehta apo të papërfillshme dhe kanë

forcën për të shkatuar dëmtime serioze psikologjike, emocionale dhe sociale. Kur këto

efekte përjetohen në popullatën e adoleshentëve, këto dëmtime munden që të degradojnë

në akte dhune, plagosje, madje dhe vdekje për atë që nxit bullizmin virtual apo dhe vetë

2

viktimën. (Patchin & Hinduja, 2006, p.149). Ky studim gjithsesi synon që të eksplorojë

kontekstin social të bullizmit virtual nëpërmjet shqyrtimit të perceptimeve të prindërve.

Të rinjtë janë të ekspozuar gjithnjë e më shumë ndaj një kulturë shoqërore të hapur

dhe bashkëpunuese, e cila u lejon atyre të kenë qasje në informacione dhe të mbajnë

miqësi dhe marrëdhënie me të tjerë. Ekzistojnë gjithashtu përfitime të konsiderueshme

arsimore dhe sociale të lidhura me angazhimin në aktivitetet online, siç janë edhe

angazhimet në krijimin e materjaleve me përmbajtjeve kreative, shpërndarja apo tjetërsimi

i informacionit (Collin, Rahilly, Richardson dhe Third, 2011). Megjithëse të rinjtë janë në

një fazë dinamike zhvillimi, sjelljet të cilat karakterizohen nga marrja përsipër e rrezikut

mund të çojnë në marrjen e vendimeve të gabuara që sjellin rezultate negative (Viner,

2005). Kjo gjë bëhet edhe më evidente në rritjen e qasjes ndaj teknologjisë dhe pasojat që

sjell bullizmi virtual.

Shqetësimet e të rinjve të sotëm përfshijnë, akses në informacion dhe përmbajtje të

papërshtatëshme për fëmijë, bullizëm virtual, varësi nga interneti dhe mungesa e

privatësisë online (Livingstone et al.2011). Prindërit, si kujdestarë parësorë dhe agjentë

socializimi, inkurajohen që të monitorojnë dhe mbikëqyrin në mënyrë aktive përdorimin e

internetit nga fëmijët (Ho dhe Zaccheus, 2012). Sidoqoftë, nuk është e lehtë për prindërit

të mbikqyrin dhe supervizojnë fëmijët e tyre, pasi njohuritë dhe shkathtësitë në përdorimin

e internetit nga ana e të rinjve, shpesh i kalojnë ato të prindërve të tyre (Tripp, 2011).

Përdorimi i internetit po bëhet gjithnjë e më shumë personal dhe i lëvizshëm, duke e bërë

më të vështirë për prindërit të dinë se çfarë bëjnë fëmijët e tyre në internet (Clark, 2011).

Aktualisht, mësuesit në shkolla kanë vështirësi të kuptojnë fenomenin por edhe të

ndërhyjnë kur bëhen të vetëdijshëm për sulmet virtuale, sepse ky lloj ngacmimi shpesh

ndodh jashtë ambjenteve të shkollës por edhe gjatë kohës kur të rinjtë janë në shkollë

(Kowalski & Limber, 2007). Kuptimi i natyrës së bullizmit virtual do të ndihmonte

punonjësit në shkolla që të adresonin këtë problem, sepse në më shumë se tek gjysma e

fëmijëve dhe adoleshentëve, ndodh që nuk raportojnë incidente të sulmit virtual tek

prindërit e tyre apo tek të rritur të tjerë.

Pas ardhjes së internetit, u bë edhe më e vështirë për prindërit që të monitoronin

ndërveprimet e fëmijëve të tyre me idividë të tjerët (Juvonen & Gross, 2008). Në të

kaluarën, prindërit e dinin se me cilin ishte duke folur apo po kalonte kohë fëmija i tyre.

3

Kjo është bërë edhe më e vështirë me rritjen e përdorimit të mesazheve, e-mail-it dhe

rrjeteve sociale.

Faqet e rrjeteve sociale janë shumë popullore dhe luajnë një rol të rëndësishëm në

socializimin e adoleshentëve. Adoleshentët tashmë po komunikojnë përmes faqeve të

rrjeteve sociale më shumë sesa me anë të telefonave fiks. Megjithatë, perceptimet e

prindërve dhe ndërgjegjësimi për atë se çka ndodh në faqet e rrjeteve sociale janë mjaft të

kufizuara (Juvonen & Gross, 2008). Kjo e dhënë ishte gjithashtu një supozim i studimit

aktual.

1.2 Bullizmi virtual dhe Seksting

Për shumicën e fëmijëve, seksting dhe teksting janë pjesë e sjelljeve online, një vënd

në të cilin fëmijët po shpenzojnë gjithnjë e më shumë kohë. Bullizmi virtual po kërcënon

mirëqenien e përgjithshme të fëmijëve dhe adoleshentëve tanë dhe ka pak kërkime që

studiojnë sjelljet online të fëmijëve, të cilat mundet që të ofrojnë njohuri rreth

perceptimeve të tyre për botën virtuale.

Mishna et al. (2009) zbuluan se fëmijët po përdorin teknologjinë në mosha gjithnjë e

më të reja dhe se duke nënvlerësuar përdorimin e tenknologjisë nga ana e tyre mund të

mos i mbrojmë fëmijët nga rreziqet. Mishna et al. (2009) Gjetjet pohojnë faktin se

bullizmi virtual ndodh midis shokëve dhe se zakonisht ka vëzhgues, ashtu si edhe në

ngacmimet tradicionale. Cassidy et al. (2009) përcaktuan se të rinjtë duan të dialogojnë

rreth bullizmit virtual dhe sugjeruan se shkollat duhet të ofrojnë mundësi për studentët që

të diskutojnë rreth ndikimit të tij dhe mënyrat për të parandaluar këtë sjellje. Gjatë dekadës

së fundit, hulumtimet tregojnë se bullizmi virtual është zgjeruar dhe është njohur si një

çështje serioze midis të rinjve (Ybarra dhe Mitchell, 2004).

Që në fëmijërinë e hershme, bashkëmoshatarët kanë një rol të rëndësishëm në

zhvillimin social-emocional të një individi (Hepler, 1997). Ndërveprimi me

bashkëmoshatarët mundëson zhvillimin e aftësive sociale, qëndrimet pozitive, sjelljet

adaptive dhe paraqet një burim të rëndësishëm të mbështetjes sociale. Sidoqoftë,

4

shoqërimi me shokët shpesh përfshin disa tregues të padëshirueshëm, duke përfshirë këtu

edhe sjelljen e dhunshme të fëmijëve.

Për shkak të avancimit të vazhdueshëm të teknologjisë, mundësitë e komunikimit dhe

ndërveprimit mes fëmijëve janë duke u zgjeruar. Megjithëse mediat elektronike po bëhen

shumë popullore në këtë grupmoshë, përdorimi i tyre ka rreziqe të caktuara. Fëmijët dhe të

rinjtë mund t'i nënshtrohen shumë lehtë shkeljeve të të drejtave të tyre në sferën virtuale,

siç është e drejta për privatësi ose e drejta për mbrojtje nga informacioni me përmbajtje

potencialisht të dëmshme (Pezo, 2010). Dhuna e përditshme midis bashkëmoshatarëve,

përhapet në hapësirën virtuale përmes mediave elektronike, duke krijuar kështu të

ashtuquajturin bullizëm virtual.

Ngacmimi midis fëmijëve të moshës shkollore nuk është një fenomen i ri dhe është i

mirë konstatuar si një problem i përbashkët dhe serioz në shoqëri. Është mese e

mundshme që shumica e fëmijëve dhe të rriturve të kenë histori për të ndarë rreth

përvojave të tyre të ngacmimit apo viktimizimit ose të japin dëshmi të akteve të agresionit

ndaj të tjerëve.

Sipas Tokunaga (2010), bullizmi virtual është "çdo sjellje e kryer përmes mediave

elektronike ose digjitale nga individë ose grupe që vazhdimisht trasmetojnë mesazhe

armiqësore ose agresive, që synojnë të shkaktojnë dëm ose shqetësim tek të tjerët". Sjelljet

e bullizmit virtual mund të shkojnë nga ngacmimet, përjashtimet, vënia në lojë, imitimet,

denigrimet dhe mashtrimet (Kowalski et al., 2008). Sjelljet mund të variojnë në varësi të

mjeteve teknologjike të përdorura, të tilla si tekstet, mediat sociale, fotot dhe videot, ose e-

mail-et.

Media sociale tashmë është një pjesë e rëndësishme e jetës shoqërore të të rinjve dhe

se me shpejtësi ka zhvilluar një përqasje të rëndësishme kulturore (Boyd, 2007) në një

periudhë të shkurtër kohore. Sipas Livingstone, Mascheroni dhe Staksrud (2015), fëmijët e

sotëm janë ose dëshirojnë të jenë “gjithmonë online”, si në familje ashtu edhe në shkollë

dhe bazohen kryesisht në pëdorimin e internetit në të gjitha dimensionet e fëmijërisë.

Potenciali për bullizëm virtual është rritur me depërtimin në rritje të kompjuterëve të

lidhur në rrjet dhe telefonëve celularë në mesin e të rinjve. Ndërkohë që mediat sociale

mund të përdoren për socializim dhe edukim, ato gjithashtu janë bërë një vend për

zhvillimin e sjelljeve të bullizmit virtual. Ato mund të përdoren për të përjashtuar,

5

denigruar, tallur apo kërcënar dikë nëpërmjet postimit të një mesazhi publik siç mund të

jetë një postim në murin e Facebook-ut ose bllokimi/përjashtimi i dikujt nga lista e miqve

në një rrjet social (Chisholm and Day, 2013).

Meqenëse teknologjia është duke u përdorur si një mjet për bullizëm, nevojitet një

vëmendje e madhe për të hetuar shkallën dhe natyrën e kësaj forme të re të agresionit dhe

efektet e mundshme psiko-sociale që ajo ka tek të rinjtë. Njohuritë e fituara nga studimi

dhe eksplorimi i ngacmimeve ballë për ballë, kanë lejuar rritjen e ndërgjegjësimit rreth

efekteve të tij mbi autorët dhe viktimat si dhe ka çuar në zhvillimin e ndërhyrjeve. Nga

ana tjetër, bullizmi virtual është një fenomen i ri që kuptohet pak. Kështu, qëllimi i këtij

studimi ishte të jepte informacion rreth incidencës së ngacmimit virtual midis nxënësve të

shkollave të mesme dhe të shqyrtojë karakteristikat psiko-sociale të individëve të përfshirë

në këtë lloj agresioni në rritje.

Duke pasur parasysh rritjen e shpejtë të numrit të të rinjve që hyjnë në internet dhe e

përdorin teknologjinë si mjet për bullizëm, ngacmimi në internet dhe viktimizimi duhet të

përfshihen në hulumtimin e konceptimit të viktimizimit tek të rinjtë. Është mëse e qartë se

ka edhe aspekte pozitive që lidhen me përdorimin e internetit tek të rinjtë, të tilla si

zvogëlimi i vetmisë dhe rritja e mbështetjes sociale dhe vetëvlerësimit (Morahan-Martin &

Schumacher, 2003), por ka dhe vështirësi psiko-sociale të cilat shkaktohen nga përdorimi i

internetit në mesin e fëmijëve dhe adoleshentëve (Moody, 2001)

Literatura mbi dallimet gjinore në shprehjen e agresionit, ka zbuluar se vajzat tentojnë

të angazhohen në atë që është quajtur agresioni pasiv, agresioni relacional ose agresioni

social që shtrihet në sjelljen e tyre online (si p.sh. përhapjen e zërave, kërcënimin e

tërheqjes së dashurisë, duke përjashtuar dikë nga një rrjet social dhe/ose funksion social)

(Simmons, 2002, Underwood, 2003). Ky lloj agresioni pasiv është i fshehtë dhe si i tillë,

dëmi i mundshëm i tij tenton të nënvlerësohet nga mësuesit dhe këshilluesit (Merten,

1997).

Përsa i përket viktimizimit elektronik, (Bennett 2011) zbuloi se meshkujt në kolegje

raportonin të ishin më shpesh viktima të elektronikës me anë të (p.sh. mesazheve me tekst,

postës elektronike, postimit në rrjete sociale) dhe femrat shprehnin se kishin presion dhe

më shumë shqetësime të lidhura me viktimizimin elektronik. U gjetën disa dallime gjinore

në përvojën e viktimizimit elektronik dhe sjelljeve të rrezikshme (p.sh. përdorimi i

6

alkoolit). Në mënyrë të veçantë, viktimizimi elektronik i femrave ishte i shoqëruar me

përdorimin e alkoolit. Boulton et al. (2012) zbuluan se femrat shprehnin më pak qëndrime

pranuese ndaj sjelljes bulluese dhe autorëve të saj dhe më shumë simpati ndaj viktimave,

sesa tek meshkujt.

Një faktor tjetër që mund të lidhet me cenueshmërinë ndaj bullizmit virtual, është

sasia e kohës së shpenzuar në kompjuterat dhe telefonat celularë për ndërveprimet sociale.

Një studim zbuloi se femrat përdorin më shpesh internetin për qëllime shoqërimi, në

krahasim me meshkujt të cilët e përdorin atë për të luajtur lojëra (Dowell et al., 2009). Në

një tjetër studim të kryer nga (Juvonen & Gross, 2008), rezultatet treguan se vajzat kishin

më shumë gjasa të ishin përdoruese të postës elektronike dhe të kishin më shumë profileve

sociale, blogje dhe telefona celularë në krahasim me djemtë. Ky përdorim më i shpeshtë,

mund të përfaqësojë më shumë mundësi për t'u përfshirë në sjelljet e bullizmit virtual dhe

viktimizimit. Aktiviteti online, duke u shoqëruar me ndërveprime shoqërore, mund të çojë

në mospajtime midis miqëve dhe të luftojë ose të përjetësojë një konflikt të vazhdueshëm

që ka filluar më parë në shkollë.

Ajo çka është shfaqur qartazi në literaturë rreth të rinjve të moshës shkollore, është se

ndikimi i bullizmit virtual tek viktima, dhunuesi dhe anasjelltas, është i lidhur me një

performancë më të dobët akademike, mungesë të besimit, vetëbesim të ulët, gjasa më të

larta të depresionit, vetmisë, shqetësimit emocional dhe tjetërsimit (Dellasega dhe Nixon,

2003;).

Gjetjet kanë treguar se përafërsisht një në pesë nxënës do të jetë viktimë e bullizmit

virtual (Wright et al., 2009; Hinduja dhe Patchin, 2010) dhe një numër përafërsisht i njëjtë

nxënësish do të bullojnë virtualisht (Hinduja dhe Patchin, 2010); vlerësohet se 19% e të

rinjve midis moshës 10 dhe 18 vjeç kanë qenë ose kryerës ose viktima të bullizmit virtual

(Hinduja dhe Patchin,2010;).

Pavarësisht rritjes së hulumtimeve rreth bullizmit virtual, ka pak qëndrueshmëri midis

studimeve në mënyrën sesi është përcaktuar sfera e sjelljes dhe masat që janë marrë

përballë bullizmit virtual. Mungesa e qëndrueshmërisë midis studimeve është pasqyruar

edhe në termat e përdorur për të etiketuar këtë fenomen.

Bill Belsey, themeluesi i bullizmi.org, sugjeroi termin “bullizmi virtual”. Termat që të

tjerë kanë përdorur pët t’iu referuar fenomeneve të ngjashme, përfshijnë ngacmimet në

7

internet, ngacmimet online, agresionin elektronik, agresion në internet (Raskauskas &

Stoltz, 2007; Wade & Beran, 2011).

Përveç dallimeve në mënyrën se si e emërtojnë këtë fenomen, hulumtuesit kanë

ndryshuar gjithashtu përkufizimet e tyre rreth bullizmit virtual. Për shembull, Belsey e ka

përcaktuar bullizmin virtual si “Përdorimi i teknologjive të informacionit dhe

komunikimit, si mesazhet me tekst, mesazhet e menjëhershme, web faqet keq informuese

të internetit dhe faqet e internetit personale, për të mbështetur në mënyrë të qëllimshme

sjellje armiqësore nga një individ ose grup individësh dhe që ka për qëllim të dëmtojë të

tjerët” (Belsey). Të tjerë kanë përcaktuar bullizmin virtual si ngacmimi përmes përdorimit

të teknologjive (Kowalski & Limber, 2007).

Bullizmi virtual është përcaktuar si dëmtimi i qëllimshëm dhe i përsëritur, i shkaktuar

përmes përdorimit të kompjuterave, telefonëve celularë ose pajisjeve të tjera elektronike

(Hinduja dhe Patchin, 2010). Bullizmi virtual është krahasuar me ngacmimet tradicionale

nga disa hulumtime që kanë gjetur ngjashmëri në aspektin e karakteristikave të

përshkruara në dokumentin e Shoqatës së Psikologëve Amerikanë (2004), në një farë

mënyre, disa bullues virtual gjithashtu bullojnë në mënyra konvencionale (Williams dhe

Guerra, 2007).

Panvarësisht rritjes së shpejtë të hulumtimeve mbi bullizmin virtual, kërkuesit ende

nuk kanë sqaruar se si kuadri ekzistues i agresionit mund të zgjerohet, për të përfshirë

sjelljet në tërësi, si edhe sjelljet agresive në mënyrë elektronike në veçanti.

Seksting mund t'i referohet një përmbajtje me karakter seksual, e cila është e

komunikuar nëpërmjet mesazheve me tekst, telefonëve inteligjentë ose me anë të

aktiviteteve vizuale dhe Web faqe-ve siç janë faqet e rrjeteve sociale. Ajo është përcaktuar

si “shkëmbimi i mesazheve ose imazheve me karakter seksual” (Livingstone et al., 2010)

apo dhe “krijimi, ndarja dhe përcjellja e imazheve seksualisht sugjestive lakuriq apo

pothuajse lakuriq” (Lenhart, 2009) përmes telefonëve celularë dhe/ose internetit. Seksting

ka të bëjë me një varg praktikash ku qarkullojnë materialet seksualisht të qarta, të cilat

shkaktojnë një shqetësim të gjerë publik dhe politik mbi rreziqet që këto praktika

paraqesin tek të rinjtë (Livingstone dhe Helsper, 2010.

Për hartimin e këtij studimi, fillimisht filluam me një shqyrtim kritik të literaturës në

dispozicion. Deri më tani, vetëm disa studime janë kryer rreth “seksting”. Disa sondazhe

8

kanë raportuar tituj rreth përhapjes së gjerë të shkëmbimit të mesazheve seksuale.

Hulumtimet ekzistuese mbi fenomenin e seksting tek të rinjtë, duket se sugjerojnë

egzistencën e një shkëputje midis praktikave dhe perceptimeve të seksting.

Kur është fjala për nxitësit që shoqërojnë seksting, Sondazhi reth Seksit dhe

Teknologjisë në SHBA (Fushata Kombëtare për Parandalimin e Shatëzanisë së

Paplanifikuar tek Adoleshentët 2010) sugjeroi se arsyeja më e shpeshtë e dërgimit të

mesazheve me përmbajtje seksuale ishte për qëllime “argëtuese ose flirtuese”, sondazh ku

66% e vajzave dhe 60% e djemve adoleshentë iu përgjigjën pyetjes rreth qëllimit të

dërgimt të mesazheve me karakter seksual. Mitchell et al. (2012) gjithashtu bëri një

anketim rreth motiveve që shtyjnë të rinjtë drejt seksting. Të anketuarit u pyetën rreth asaj

se çfarë ata mendonin se mund ti kishte shtyrë që të dërgonin mesazheve me karakter

seksual. Shumica e atyre që krijojonin dhe dërgonin (51%) dhe atyre që pranonin (54%)

mesazhe me karakter seksual tregonin se ishte pjesë e një marrëdhënieje romantike.

Ringrose et al. (2012) kanë theksuar dinamikën gjinore të seksting dhe se si ndodh në

kontekstin e një “standardi të dyfishtë gjinor”. Ata theksojnë se vajzat dhe gratë në moshë

të re në përgjithësi rrezikojnë më shumë në rastet kur ndjehen nën presion për të dërguar

një foto dhe se diçka mund të shkojë keq. Ringrose et al. (2013) zbuloi natyrën

shtrënguese të marrëdhënieve gjinore në dy shkolla të pafavorizuara, e cila shtrihej nga

terreni i shkollës e deri tek fusha digjitale. Praktika të tilla përfshinin:

➢ vajzat të cilat merrnin rregullisht fotografi të cilat nuk ishin të dëshiruara - shpesh

merrnin foto nga vajzat e tjera që kryenin akte seksuale.

➢ djemtë që kërkonin dhe merrnin shpesh fotografi nga të dashurat e tyre gjysëm të

zhveshura për ti përdorur si imazh të profilit të mesazheve të tyre. Ndonjëherë foto

përfshinte një tekst të shkruar tek gjinjtë e vajzës ku shkruhej se ky trup 'i përkiste'

djalit në fjalë – ashtu siç edhe Ringrose et al. (2012) citoi, trupat e vajzave ishin

'pronë' e djemve.

Seksting në vetëvete është një sjellje e rrezikshme veçanërisht midis të miturve, pasi

kjo sjellje është e paligjshme poshtë moshës 18 vjeçare (Chalfen, 2009), e cila ka rezultuar

edhe në arrestime. Këto raste janë relativisht të pakta dhe zakonisht përbëjnë rrethana

rënduese, siç janë abuzimi seksual apo shpërndarja e fotove (Mitchel & Finkelhor, Jones,

Kimberly, Wolak, 2012). Një veprimtari e tillë çon drejt një rreziku të madh përsa i përket

9

ndarjes së imazheve seksualisht të dukshme, ku egziston mundësia që këto imazhe të

shpërndahen publikisht pa pëlqimin e individëve (Siegle, 2010), duke rezultuar në

poshtërim (Strohmaier, 2014), ngacmim (Siegle, 2010), dhe vetëvrasje (Celizic, 2009).

Lenhart dhe Madden (2007) raportuan se më shumë se gjysma e adoleshentëve të

moshave 12-18 vjeç kishin telefona celularë. Tekstimi përdoret rregullisht tek të rinjtë dhe

se më shumë se 73% e adoleshentëve që e përdornin atë shpesh, Kowalski et al. (2007)

nuk e lidhin sjelljen e rrezikshme të seksting me mundësinë e ndonjë rezultati negativ,

sepse truri adoleshentëve nuk është plotësisht i zhvilluar, sidomos korteksi para-fontal që

vlerëson rreziqet dhe konsideron pasojat.

1.3 Bullizmi virtual dhe praktikat ligjore në luftën kundër tij në

Republikën e Shqipërisë gjatë dhjetë viteve të fundit.

Bullizmi virtual është një fenomen relativisht i ri dhe i panjohur gjërësisht në

popullatën Shqipëtare. Ky fenomen është i lidhur ngushtë me zhvillimin e shpejtë të

elektronikës dhe përdorimit të saj në vendin tonë. Konventa për krimin kibernetik/ virtual

në Shqipëri është ratifikuar më 01.01.2005 dhe koncepti i krimit virtual (cybercrime) që

është përpunuar nga prokuroria Shqipëtare bazohet në konventën e Budapestit, sipas së

cilës në këto vepra penale përfshihen jo vetëm veprimet me kompjuter, por edhe ato që

lidhen me ndërhyrjen në të dhëna, përfshirë ato personale në rrjetet sociale si dhe në rrjetet

e gjëra teknologjike, bankare etj. Në qershor të vitit 2014 në Shqipëri u ngrit për herë të

parë pranë prokurorisë Shqipëtare, njësia e veçantë për veprat penale të krimeve

kibernetike/ virtuale, njësi e cila operon edhe sot.

Njohja dhe qasja e pakët me legjislacionin aktual dhe referimi jo i shpeshtë i rasteve

në organet kompetente nga ana e qytetarëve/individëve të ndryshëm, ka sjellë vështirësi në

menaxhimin e rasteve të bullizmit virtual në tërësi si në zonat urbane dhe ato rurale.

Legjistlacioi në fuqi në Republikën e Shqipërisë referuar krimit kibernetik është i

parashtruar në “Kodin Penal të Republikës së Shqipërisë” LIGJI Nr. 7895, Datë

10

27.1.1995. Ligjistlacioni në fjalë i referohet neneve të mëposhtëme rreth krimit kibernetik

(virtual) të cilat janë:

Neni 7/j -Vepra penale në fushën e teknologjisë së informacionit

Neni74/a1 -Shpërndarja kompjuterike e materialeve pro gjenocidit ose krimeve

kundër njerëzimit

Neni 84/a2 -Kanosja me motive racizmi dhe ksenofobie nëpërmjet sistemit

kompjuterik

Neni 1173 -Pornografia

Neni 119/a4 -Shpërndarja e materialeve raciste ose ksenofobie nëpërmjet sistemit

kompjuterik

Neni 119/b5 -Fyerja me motive racizmi ose ksenofobie nëpërmjet sistemit kompjuterik

Neni 143/b6 -Mashtrimi kompjuterik

Neni 186/a7 -Falsifikimi kompjuterik

Neni 192/b8 -Hyrja e pa autorizuar kompjuterike

Neni 293/a9 -Përgjimi i paligjshëm i të dhënave kompjuterike

Neni 293/b -Ndërhyrja në të dhënat kompjuterike

Neni 293/c -Ndërhyrja në sistemet kompjuterike

Neni 293/ç -Keqpërdorimi i pajisjeve

Sipas “PLANIT KOMBËTAR PËR INTEGRIMIN EVROPIAN 2018–2020” janë

bërë përpjekje për të harmonizuar legjislacionin kombëtar me acquis të BE-së për krimin

1Shtuar me ligjin Nr. 10 023, datë 27.11.2008 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7895, datë

27.1.1995“Kodi penal i Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar. 2Shtuar me ligjin Nr. 10 023, datë 27.11.2008 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7895, datë

27.1.1995“Kodi penal i Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar. 3Ndryshuar me ligjin Nr. 144/2013 “Pë rdisashtesa dh endryshime në ligjin nr. 7895, datë 27.1.1995“Kodi

penal i Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar. 4Shtuar me ligjin Nr. 10 023, datë 27.11.2008 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7895, datë



27.1.1995“Kodi penal i Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar. 7Shtuar me ligjin Nr. 10 023, datë 27.11.2008 “Përdisa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7895, datë



27.1.1995“Kodi penal i Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar.

11

kibernetik dhe Konventën e Këshillit të Evropës për krimin kibernetik gjatë viteve 2015-

2017 (ETS nr. 185). Në vitin 2004 Shqipëria ratifikoi “Protokollin shtesë të Konventës për

krimin kibernetik” në lidhje me kriminalizimin e akteve të një natyre raciste dhe

ksenofobike të kryera nëpërmjet sistemeve kompjuterike” (ETS nr. 189). Ligji për sigurinë

kibernetike u miratua në shkurt 2017. Agjencia Kombëtare për shoqërinë e informacionit u

përmirësua më tej dhe zbatimi i agjendës digjitale të Shqipërisë dhe plani kombëtar për

zhvillimin e broadband vazhdoi. Shërbimet elektronike të ofruara institucioneve publike

edhe ndaj qytetarëve janë rritur. Në mars të vitit 2017, pas konsultimeve publike me

aktorë të ndryshëm, AMA miratoi planin e saj strategjik të veprimit për 2017–2019.

Kuadri politik dhe ligjor në fushën e shërbimeve të shoqërisë së informacionit përbëhet

nga: Strategjia ndërsektoriale për Agjendën Digjitale 2015–2020. Dokumenti i Politikave

për Sigurinë Kibernetike 2015–2017.

12

1.4 Qëllimi dhe objektivat e studimit

Qëllimi i studimit është evidentimi i shkallës së seksting, bullizmit virtual dhe efektet

psiko-sociale midis adoleshentëve të shkollave të mesme në qytetin e Durrësit, si dhe të

shqyrtojë rolin e prindërve në parandalimin dhe ndërhyrjet direkte për trajtimin e këtij

fenomeni.

1.4.1 Objektivat e studimit

➢ Pasqyrimi i gjëndjes aktuale të bullizmit virtual dhe seksting në shkollat e mesme

të qytetit të Durrësit dhe të shërbimeve psiko-sociale të ofruara në të. (pyetësori me

nxënësit)

➢ Shqyrtimi i rolit të prindërve/familjes dhe klimës së shkollës në bullizmin virtual.

(pyetësori me nxënësit)

➢ Efektet psiko-sociale të bullizmit virtual tek nxënësit dhe disa nga format që ata

propozojnë për ta ndaluar atë. (pyetësori me nxënësit)

➢ Evidentimi i perceptimit të prindërve mbi bullizmin virtual dhe si e shohin ata/ato

përgjegjësinë e tyre për parandalimin e këtij fenomeni. (intervista me prindër)

1.4.2 Pyetjet kërkimore

Në mënyrë që të përmbushen qëllimi dhe objektivat e mësipërme, studimi kërkon t’i

japë përgjigje pyetjeve të mëposhtme kërkimore:

➢ Ata që janë bullist virtual, a janë ata që më së shumti zhvillojnë seksting?

➢ A shërbejnë strategjitë e sigurisë dhe të mbrojtjes nga bullizmi virtual dhe seksting,

si elementë në frenimin dhe uljen e fenomenit të seksting dhe bullizmit virtual?

➢ A ka ndikim fenomeni i bullizmit virtual dhe seksting tek personaliteti i nxënësve?

A ka ndikim më të madh seksting në personalitietin e djemve? A ndikon seksting

në personalitetin e nxënësve të bulluar dhe atyre që bullojnë?

➢ A ndikojnë familja (prindërit, të afërmit) dhe institucionet arsimore në parandalim

dhe ndërhyrjet direkte, për trajtimin e këtij fenomeni?

13

➢ Cili është ndikimi i shoqërisë në përhapjen e bullizmit virtual në përgjithësi dhe

fenomenit të seksting në veçanti?

1.4.3 Hipotezat e studimit

1. Ata që janë bullist virtual janë më së shumti edhe ata që zhvillojnë seksting.

2. Strategjitë e sigurisë dhe mbrojtjes nga bullizmi virtual dhe seksting shërbejnë si

elementë në frenimin dhe uljen e fenomenit të seksting dhe bullizmit virtual.

3. Fenomeni i bullizmit virtual dhe seksting ka ndikim tek personaliteti i nxënësve.

a. Seksting ka ndikim më të madh në personalitein e djemve.

b. Seksting ndikon tek personaliteti dhe sjellja e nxënësve të bulluar, apo

ata/ato që bullojnë.

4. Familja ka ndikim në parandalimin dhe trajtimin e fenomenit të bullizmit virtual.

5. Institucionet arsimore kanë ndikim në parandalimin dhe trajtimin e fenomenit të

bullizmit virtual.

6. Shoqëria ka ndikim në përhapjen e bullizmit virtual dhe fenomenit të seksting.

1.5 Përkufizimi i termave referuar fushës së studimit

Bullizmi virtual dhe përcaktim i tij.

Bullizmi virtual mund të përkufizohet shkurtimisht si "dërgimi apo postimi i teksteve

me natyrë të dëmshme ose imazhe duke përdorur internetin apo pajisje të tjera të

komunikimit digjital "(Willard ,2004)10. Sipas Willard egzostojnë forma tëndryshme të

bullizmit virtual. Këto forma përfshijnë:

a) Ofendimi - ose dërgimi i mesazheve personale me natyrë të ashpër, vulgare

drejtuar ndaj një personi ose ndaj një grupi personash nëpërmjet internetit.

b) Ngacmimi - dërgimi në mënyrë të përsëritur i mesazhe fyese kundrejt një personi.

10Willard,N. (2004) An Educator's Guide to Cyberbullying and Cyberthreats.

14

c) Përndjekja virtuale - e cila përfshin kërcënimin për lëndim ose është i natyrës

frikësuese.

d) Denigrimi - (poshtërimi) dërgimi apo postimi i deklaratave të pavërteta, të

dëmshme ose mizore rreth një personi tek individë e tjerë.

e) Maskarada - Shtirja në të qënurit dikush tjetër duke dërguar ose postuar materiale

që e bën një person tjetër të duket keq apo e vendos atë në një rrezik potencial.

f) Shpërndarja e informacionit me dinakëri - dërgimi ose postimi i materialeve

personale të një personi të cilat përmbajnë informacione private,të ndjeshme apo të

turpshme tek individët e tjerë me synim poshtërimin publik të individit.

g) Joshja - Përdorimi i mashtrimit për të përfituar informacione të turpshme rreth një

individi dhe për ti bërë ato më pas publike.

h) Përjashtimi - Veprime të cilat në mënyrë specifike dhe të qëllimshme përjashtojnë

një person nga një grupnë internet. (Willard, fq 1-2).

Bullizmi virtual mund të ndodhë në blog-et (revistat interaktive virtuale), faqet e

internetit, e-mail, listserverave (listë automatike mesazhesh), chat, mesazheve të

menjëhershme, tekst mesazheve apo imazheve dixhitale të shkëmbyera nëpërmjet

pajisjeve elektronike.

Bullizmi virtual mund të ndodhë në mosha të ndryshme dhe kjo mund të jetë me

pasoja shkatërruese për viktimat dhe familjet e tyre.

“Seksting” është një term i përdorur gjerësisht për të përshkruar email-et, mesazhet

me tekst dhe forma të tjera të komunikimit elektronik që përmbajnë materiale seksuale, të

tilla si një tekst sugjestiv ose provokues, apo imazhe të njerëzve të cilët janë lakuriq,

pothuajse lakuriq apo që janë seksualisht eksplicit (Ringrose et al 2012).

Weins dhe Hiestand (2009) përshkroi një shumëllojshmëri të përgjigjeve ndaj

seksting, duke filluar nga thirrjet për dekriminalizimin e seksting deri që duhet të

konsiderohet një formë e pornografisë së fëmijëve.

Chalfen (2009) e ka përcaktuar seksting si shkëmbim i përmbajtjeve seksualisht

eksplicite ose provokative (mesazhe me tekst, foto dhe video) përmes telefonëve

inteligjent, internetit, apo rrjeteve sociale.

15

1.6 Struktura e studimit

Studimi është konceptuar në disa kapituj, si mëposhtë:

Kapitulli i parë paraqet një informacion të përgjithshëm mbi fushën e studimit.

Kapitulli i njeh lexuesit me problematikën, rëndësinë e studimit, qëllimin, objektivat edhe

pikat kërkimore të studimit.

Në kapitullin e dytë kërkuesi ndalet në prezantimin e studimeve dhe gjetjeve që

sjellin autorë të ndryshëm mbi problemin e marrë në studim. Në këtë kapitull trajtohen një

sërë çështjesh që lidhen me bullizmin virtual, ndryshimet midis bullizmit tradicional dhe

atij virtual, dallimet gjinore dhe bullizmi virtual, eksperiencat dhe përjetimet e fëmijëve që

kalojnë bullizëm virtual, faktorët e riskut për bullizmin virtual, seksting ”mesazhet

seksuale”, karakteristikat dhe modelet e seksting midis të rinjve, pasojat e përfshirjes në

sjelljet e seksting, kornizen teorike, si dhe ndikimi i familjes, shoqërisë dhe shkollës tek

bullizmi virtual.

Në kapitullin e tretë prezantohet një informacion më i zgjeruar mbi metodologjinë e

studimit. Lexuesi njihet në këtë kapitull me një sërë çështjes si: fazat nëpër të cilat kaloi

studimi, metodat kërkimore të përdorura, instrumentet për mbledhjen e të dhënave,

karakteristikat e atyre që janë përfshirë në studim, analizën e të dhënave, çështjet etike,

kufizimet e studimit, etj.

Në kapitullin e katërt prezantohen gjetjet e studimit, nga analiza sasiore mbi aksesin

dhe përdorimin e rrjeteve sociale nga të rinjtë, fenomeni i buillizmit virtual dhe

eksperiencat e të rinjve, seks-teksti dhe ndikimi i tij në sjelljen e nxënësve, ndikimi i

bullizmit virtual tek të rinjtë, roli i familjes në adresimin e problematikave që lidhen me

bullizmin virtual, roli i institucioneve arsimore për adresimin e çështjeve që kanë të bëjnë

me bullizmin virtual, si dhe startegjitë e mbojtjes nga bullizmi virtual.

Kapitulli i pestë na njeh me të dhënat cilësore me njohuritë dhe perceptimet e

prindërve mbi bullizmin virtual, komunikimin prind–fëmijë në lidhje me bullizimin

16

virtual, format e monitorimit që prindërit përdorin me fëmijët për shmangien e bullizmit

virtual, rolin e prindërve për parandalimin e bullizimit virtual.

Kapitulli i gjashtë prezanton diskutimin rreth çështjeve të trajtuara në studim.

Diskutimi krahason rezultatet e këtij studimi me ato të studimeve të tjera, si dhe paraqet

nevojën për kërkime të tjera të mëtejshme, që mund të bëhen në këtë fushë.

Kapitulli i shtatë dhe i fundit prezanton në mënyrë të detajuar të gjitha përfundimet

që dolën nga studimi, si dhe rekomandimet përkatëse për të ardhmen.

Studimi mbyllet me listën e referencave dhe shtojcat.

17

1.7 Rëndësia e studimit

Megjithëse bullizmi në shkollë është një çështje aktuale, çështja e bullizmit virtual

është ende shumë e re për studiuesit, prindërit dhe mësuesit. Problemet e bullizmit virtual

janë çështje shumë aktuale dhe të rëndësishme për shkollat dhe shoqërinë Shqiptare në

ditët e sotme. Edhe studimi më i fundit kombëtar me temë “Studimi kombëtar mbi

fenomenin e bullizmit dhe ekstremizmit në sistemin arsimor shqiptar” tregoi se afërsisht

19.4 % nxënësve pohuan se janë të përfshirë në fenomenin e bullizmit 2-3 herë në muaj

ose më shumë, ku 9.7 % e tyre pohojnë se janë viktima, 5.2 % janë agresorë dhe 4.3% janë

edhe agresorë edhe viktima (Dragoti & Ismaili, 2017). Në vëndin tonë mungojnë studimet

për bullizmin virtual dhe seksting, ndërkohë që të rinjtë kalojnë gjithmonë e më shumë

kohë në rrjetet sociale, duke rritur mundësitë që të jenë viktima të bullimit online.

Studimi sjell gjetje me interes për prindërit, shkollat, institucionet arsimore në nivele

lokale dhe qëndrore ku nxjerr në pah problematikat që mbart bullizmi virtual dhe seksting

si dhe numrin e të rinjve që janë pjesë e këtij fenomeni. Ky studim është i rëndësishëm

sepse synon t'u japë prindërve, drejtuesve të shkollave dhe politikbërësve informacione se

si të krijojnë në mënyrë proaktive politika që ulin prevalencën dhe efektet negative të

bullizmit virtual.

Ekziston një hendek në mes të aftësive teknologjike të të rinjve të sotëm kundrejt

atyre të gjeneratave të mëparshme. Derisa ky hendek të ngushtohet, mund të jetë

jashtëzakonisht e vështirë për të fituar besimin e adoleshentëve në mënyrë që shkollat, të

rinjtë dhe prindërit të mund të punojnë sëbashku për të luftuar bullizmin virtual dhe

seksting. Prindërit dhe mësuesit shikohen si aktorë kryesorë që duhet të bashkëpunojnë për

parandalimin dhe për një adresim sa më të hershëm të këtyre problemeve.

Studimi është i rëndësishëm edhe për faktin që është një nga studimet e vetme në këtë

fushë. Ky studim sjell në vëmendje një çështje shumë të rëndësishme, që lidhet me

problemet e bullizimit virtual dhe seksting që përballen të rinjtë e qytetit të Durrësit.

Studimi do të shërbejë edhe si një pikë orientimi për studimet e tjera që mund të

zhvillohen në të ardhmen në këtë fushë.

18

KAPITULLI II

2. RISHIKIMI I LITERATURËS

2.1 BULLIZMI TRADICIONAL DHE BULLIZMI VIRTUAL

2.1.1 Bullizmi tradicional

Bullizmi në shkolla nuk është një problematikë e re. Vitet e fundit, mediat dhe

studiues të ndryshëm i kanë dhënë një rëndësi të vecantë kryesisht ngjarjeve në shkolla në

lidhje me bullizmin, vetëvrasjet apo kanosjet për vrasje. Nga kërkimet e kryera, rezulton

se si viktima dhe kërcënuesi kanë një mundësi shumë të madhe të përfshirjes në sjellje

antisociale në moshë të rritur (Olweus, 1994). Megjithëse problemi i bullizmit ka marrë

rëndësinë e duhur në mediat e huaja, shumë pak njerëz e dinë se problemi i bullizmit

virtual është në rritje dhe në vëndin tonë. Me zhvillimin dramatik të teknologjisë,

kërcënuesit kanë gjetur një hapsirë veprimi të re e quajtur ndryshe dhe hapësira virtuale.

Sjelljet abuzive të bullizmit (të ngacmimit) fillojnë në shkollën fillore, arrin kulmin

gjatë shkollës 9 vjeçare dhe fillojnë të zhduken ndërsa fëmijët përparojnë në shkollën e

mesme (Feinberg, 2003). Hulumtimi mbi bullizmin e meshkujve sugjeron se djemtë janë

ata që përfshihen më shpesh në ngacmimet fizike (Viljoen et al, 2005).

Ndërsa meshkujt zakonisht kanë përballje fizike, femrat preferojnë të ngacmojnë

indirekt përmes mjeteve relative. Llojet e ngacmimeve relative ose agresionit përfshijnë

thashethemet ose përhapjen e thashethemeve, tradhëtinë e miqësisë, përjashtimin e

njerëzve dhe sjelljeve të tjera që manipulojnë marrëdhëniet (Raskauskas dhe Stoltz, 2007).

Të tjerë kanë përdorur terma për t'iu referuar fenomeneve të ngjashme të cilat

përfshijnë shqetësime online, ngacmime online, ngacmime në internet, agresion në

internet, agresion elektronik, agresion virtual dhe ngacmime elektronike (Raskauskas &

Stoltz, 2007, Wade & Beran, 2011, Williams & Guerra, 2007). Tradicionalisht bullizmi ka

një kuptim të veçantë brenda komunitetit hulumtues, zakonisht nënkupton sjellje agresive

19

"që përfshin një çekuilibër të vërejtur ose të perceptuar të kompetencës, e cila ka gjasa të

përsëritet shumë herë" (Gladden, Vivolo-Kantor, Hamburger, & Lumpkin, 2014). Ky

përkufizim përjashton shumë akte agresioni të kryera nëpërmjet teknologjive që nuk mund

të pasqyrojnë një çekuilibër të kompetencës (Wolak, Mitchell, & Finkelhor, 2007).

Për fëmijët është shumë e rëndësishme aftësia për të zhvilluar dhe mbajtur

marrëdhënie të shëndosha. Ndërsa një fëmijë rritet në adoleshencë, marrëdhëniet me

shokët janë me rëndësi gjithnjë e në rritje dhe bashkëveprimi pozitiv me shokët gjatë

adoleshencës është një tregues i aftësisë për të mbajtur marrëdhënie të suksesshme në

moshën e rritur (McElhaney et al., 2008). Ndërsa rriten, ata ballafaqohen me presionin e

bashkëmoshatarëve dhe konfliktet ndërpersonale. Bullizmi ndikon negativisht në aftësitë e

fëmijëve dhe adoleshentëve për të krijuar marrëdhënie me bashkëmoshatarët dhe për të

ruajtur një mënyrë jetese të shëndetshme (Dake et al., 2003; McElhaneyet al., 2008;). Kur

fëmijët e dinë se si të zgjedhin dhe të mbajnë miq të mirë, ata ndihen të sigurt dhe me

vetëbesim. Vendimmarja e përgjegjshme ka të bëjë me vendosjen në veprim të aftësive

sociale dhe etike. Fëmijët duhet të instruktohen për të marrë vendime të përgjegjshme

bazuar në respektin, sigurinë personale, ndjeshmërinë për të tjerët dhe kuptimin e qartë të

pasojave.

2.1.2 Bullizmi virtual

Bullizmi virtual (cyberbullying) i cilësuar dhe si kërcënimi virtual, është një presion

relativ i cili përmbushet duke përdorur paisje elektronike apo mjete të komunikimit me

valë. Përcaktimi më i saktë i këtij fenomeni është dhënë nga Billy Belsey (2004): Bullizmi

virtual përfshin përdorimin e informacionit dhe të teknologjisë së komunikimit siç mund

të jetë e-mail-i, mesazhe të shkruara, dërgimi i mesazhe të menjëherëshme me informacion

personal diskretitues, të paramenduar, të përsëritur dhe kërcënues nga individë apo grupe

që kanë si qëllim lëndimin e të tjerëve. Bullizmi në shkolla ka tërhequr vëmëndjen e

mbarë opinionit botëror si një sjellje e cila është e dëmshme dhe tinzare. Më shumë se

gjysma e të rinjve në shkollat e mesme të vëndeve të zhvilluara janë përdorues të internetit

20

dhe të mjeteve të tjera teknologjike dhe mundësia për tu përfshirë në sjellje devijante është

e madhe (Keith & Martin, 2005). 11

Bullizmi virtual ka sjellë si pasojë që shumë të rinj të largohen nga grupet e miqëve të

tyre, të ndjehen të detyruar që të ndërrojnë shkollë apo edhe ta braktisin atë, të vuajnë

pasojat e ankthit dhe të depresionit, në raste të jashtëzakoneshme të akuzohen për prodhim

dhe shpërndarje të pornografisë për të mitur si dhe jo pak raste kanë përfunduar në

vetvrasje. Nga ky fenomen nuk janë të prekur vetëm të rinjtë adoleshentë por edhe

prindërit e tyre, si përgjegjësit kyesor për shëndetin mendor, veprimtaritë dhe socializimin

e fëmijëve të tyre.

Bullizmi virtual konsiderohet përgjithësisht si ngacmimi apo bullizmi nëpërmjet

përdorimit të teknologjisë me anë të internetit dhe telefonëve celularë (Smith, Mahdavi,

Carvalho, Fisher, Russel dhe Tippett 2008). Bullizmi virtual është një fenomen relativisht

i ri në krahasim me bullizmin tradicional, fizik e verbal në korridoret e shkollës apo gjatë

lojërave. Megjithatë, bullizmi virtual paraqet pothuajse të njëjtat rreziqe që paraqesin edhe

format tradicionale të bullizmit për viktimat e saj. Bullizmi virtual shfaqet në një numër

formash të tilla si, dërgimi i mesazheve ofenduese, mesazheve kërcënuese, përhapjes së

thashethemeve, zbulimit të informacionit personal, publikimit të imazheve të turpshme ose

përjashtimit nga komunikimi në internet. Në ngjashmëri me ngacmimin tradicional,

bullizmi virtual ose ngacmimi online siç është apo ashtu siç edhe përmëndet ndonjëherë,

është një “akt i qëllimshëm agresioni-ose veprimi i qëllimshëm, i cili shkakton dëme ndaj

dikujt tjetër” (Wade & Beran, 2011).

Bullizmi virtual i drejtpërdrejtë në internet ndodh kur një mesazh, siç mund të jetë një

mesazh (sms) fyes apo mesazh elektronik (e-mail), dërgohet nga kërcënuesi tek viktima.

Bullizmi në mënyrë indirekte, është forma më e zakonshme e bullizmit virtual, e cila më

së shpeshti përfshin qarkullimin e thashethemeve ose ndarjen e email-eve private,

personale, fotografive dhe tekst-mesazheve (Vandebosch & Van Cleemput, 2009).

11 “Parandalimi i bullizmit virtual në shkolla dhe komunitete” studim nga (Keith & Martin, 2005).

f.157.

21

Për shkak se jeta në internet është gjithnjë e pranishme në mesin e adoleshentëve të

Botës së Parë, bullizmi virtual mund të bëhet - ose ndoshta tashmë është bërë - forma

mbizotëruese e ngacmimeve tek fëmijët. Një studim telefonik në SHBA i 886 përdoruesve

të internetit të moshës 12-17 vjeçare ka zbuluar se një e treta (32%) e të rinjve të cilët

përdorin internetin thonë se ata kanë qenë në shënjestër të ngacmimit në internet (Lenhart,

2007).

Në vitin 2009, një anketë e MARC (Këshilltarë për Kërkim dhe Marketing) tek

studentët e diplomuar zbuloi se 27% pranuan se kishin kryer ngacmime virtuale dhe se

60% pranuan se ishin viktima të këtyre ngacmimeve (Englander, 2009). Një sondazh i vitit

2006 i kryer tek 1000 fëmijë nga Lufta kundër Krimit: “Investoni tek fëmijët”, ka gjetur se

frekuencat e ngacmimit virtual prej rreth 33%, janë të ngjashme me ato të gjetura nga Pew

(Lenhart, 2007). Këto numra sugjerojnë se ngacmimi virtual (me rreth 40-60% viktima të

pranuara) mund të jetë më i zakonshëm se ngacmimi tradicional (me rreth 20-24% viktima

të pranuara).

Bullizmi virtual është përkufizuar si komunikim i dëmshëm dhe i qëllimshëm duke

shfrytëzuar çdo formë të pajisjeve teknologjike (Belsey, 2006). Teknologjia nuk kufizohet

vetëm me email-et, por përfshin mesazhe me tekste, mesazhe të shpejta, sitet e

komuikimeve, telefonat celularë, telefonat me kamera, faqe interneti, blogje dhe rrjete

sociale si MySpace ose Facebook (Brown, Jackson, & Cassidy, 2006). Aspektet unike të

ngacmimit virtual janë anonimiteti potencial i ngacmuesit dhe audienca e pafund.

Sipas Smith et al. (2008) bullizmi virtual është një akt agresiv dhe i qëllimshëm i

kryer nga një grup ose një individ, duke përdorur forma elektronike të kontaktit, të

përsëritura dhe me kalimin e kohës kundër një viktime i cili nuk mund ta mbrojë veten

lehtë. Një përkufizim më i plotë është se: "Bullizmi virtual përfshin përdorimin e

teknologjive të informacionit dhe të komunikimit si email-i, telefoni celular dhe mesazhet

me tekst, mesazhet e shpejta, website të personave shpifës, dhe website të sondazheve

online shpifëse, për të mbështetur sjellje të qëllimshme, të përsëritura dhe armiqësore nga

një individ ose grup që ka për qëllim të dëmtojë të tjerët "(Li, 2007).

Sipas Willard (2005) bullizmi virtual mund të përfshijë dërgimin e mesazheve të liga

apo vulgare ose mesazheve apo fotove kërcënuese; duke postuar informacione delikate ose

22

private të një personi tjetër; duke pretenduar të jetë dikush tjetër në mënyrë që personi të

duket keq ose qëllimisht duke përjashtuar dikë nga një grup në internet.

Adoleshentët që kanë akses në këto pajisje teknologjike janë të predispozuar ndaj

abuzimit në internet si dhe ngacmimeve me mjeteve të tjera të ngacmimit në internet.

Bullizmi virtual mund të ndodhë çdo herë kur një nxënës përdor internetin ose telefonin

celular.

Bullizmi virtual ndodh më shpesh në kontekstin e marrëdhënieve shoqërore (Hoff &

Mitchell, 2008), i cili sfidon supozimin e përgjithshëm se është anonim (Hinduja &

Patchin, 2008) dhe është në përputhje me kuptimin e ngacmimit si një çështje

marrëdhënieje (Craig & Pepler, 2007). Hulumtimet e mëparshme kanë zbuluar se një e

katërta e bullizmit virtual ndodh në praninë e dëshmitarëve (Mishna et al., 2010) që

korrespondon me dëshmitë se shumica e ngacmimeve tradicionale ndodhin në praninë e

shokëve që luajnë rol kyç (Craig & Pepler, 2007).

"Padukshmëria" dhe "anonimiteti" i ngacmimit virtual i bëjnë të rinjtë më të

cënueshëm dhe të prekshëm për t'u bërë viktima (Slonje & Smith, 2008), në krahasim me

ngacmimet tradicionale në oborrin e shkollës ku veprohet ballë për ballë. Ndërsa në anën

tjetër, errësira e perceptuar e virtuales (dmth, askush nuk mund të më identifikojë mua)

mund t'i bëjë ata që ngacmojnë të besojnë se janë të pamposhtur dhe të paidentifikueshëm,

duke rritur rrezikun që adoleshentët të përfitojnë nga të tjerët. Një faktor tjetër sfidues

është se të rriturit nuk mund të jenë të vetëdijshëm për ngjarjet që lidhen me ngacmimin

virtual.

Bullizmi virtual është një fushë në të cilën shumë të rinj zgjedhin të mos flasin me

prindërit e tyre (Mishna, McLuckie, & Saini, 2009; Slonje & Smith, 2008). Për shembull,

(Slonje & Smith, 2008) deklaruan se 50% e studentëve që ata vëzhguan nuk ishin të

gatshëm të bisedonin me ndonjë person rreth bullizmit virtual, ndërsa 35.7% kishin

biseduar me një mik, 8.9% kishin biseduar me një prind ose kujdestar, 5.4% pranuan se

kishin biseduar me një person tjetër, dhe asnjëri nga nxënësit nuk kishte biseduar me

mësuesit.

Nxënësit nuk janë të gatshëm për t’u përballur me bullizmin virtual. Përgjithësisht ata

nuk kërkojnë ndihmë për shkak të frikës nga ndëshkimi, sikletit ose sepse ata supozojnë se

të rriturit nuk do të veprojnë. Disa përpiqen të shmangin situatën e cila mund të frenojë një

23

incident të caktuar, por nuk mund ti mbrojë dot ata në mënyrë afatgjatë ose të dekurajojë

ngacmuesin. Disa bëhen shumë të tërhequr duke u ndikuar në arritjet e tyre në shkollë, në

miqësitë e tyre dhe në fund të fundit t'i çojnë në sjellje të rrezikshme dhe vetëshkatërruese.

Për studentët që marrin masa, ata shpesh presin derisa ngacmimi arrin nivele të

padurueshme dhe më pas hakmerren.

Pa dyshim, teknologjitë e informacionit dhe komunikimit (TIK) kanë ndryshuar me

shpejtësi mënyrën se si njerëzit ndërveprojnë dhe komunikojnë me njëri-tjetrin në dy

dekadat e fundit. Për adoleshentët, përdorimi i rrjeteve sociale, mesazheve dhe pajisjeve

mobile të internetit, janë një komponent integral i jetës së përditshme (Livingstone,

Haddon, Gorzig, & Olafsson, 2011).

Bullizmi virtual mund të përkufizohet si "çdo sjellje e kryer përmes medias

elektronike ose digjitale nga individë ose grupe që komunikojnë në mënyrë të përsëritur

me mesazhe armiqësore ose agresive që synojnë të dëmtojnë ose shqetësojnë të tjerët"

(Tokunaga, 2010, fq. 278). Viktimat e bullizmit virtual kanë mungesë të marrëdhënieve të

mira, ndjehen joefektivë në shoqëri dhe kanë vështirësi më të mëdha ndërpersonale

(Tokunaga, 2010).

2.1.3 Ndryshimet midis bullizmit tradicional dhe bullizmit virtual

Bullizmi virtual ndryshon nga bullizmi tradicional në disa mënyra. Së pari, një ngarkesë e

vetme me material përbuzës e vizual të shfaqur në internet, është i njëjtë me një material i

cili përsëritet, pasi përmbajtja mund të jetë e përhershme dhe e disponueshme për një

audiencë të gjerë (Heirman dhe Walrave 2008). Nga natyra e tij, bullizmi virtual mund të

ndodhë duke përdorur një shumëllojshmëri burimesh elektronike të tilla si; e-mail,

telefona celularë apo rrjete sociale në internet, ndërsa bullizmi tradicional është i kufizuar

në ndërveprimin ballë-për-ballë.

Së dyti, mosbalancimi i pushtetit referuar bullizmit virtual mund të shprehet

nëpërmjet (a) njohurive teknologjike, (b) anonimitetit, (c) mundësive të kufizuara të

shmangies. Në mënyrë specifike, një keqbërës e dominon një viktimë nëpërmjet njohjes

24

më të madhe të përdorimit të internetit dhe telefonëve celularë apo përmes mundësive të

kufizuara të mbrojtjes që ka viktima (jo domosdoshmërisht mund ta njohë kundërshtarin).

Për më tepër, ndryshe nga bullizmi tradicional, bullizmi virtual nuk kufizohet në kohë dhe

hapësirë (Heirman dhe Walrave 2008).

Sjellja e cila shfaqet nëpërmjet bullizmit virtual mund të ndahet në shtatë kategori të

ndryshme si: përndjekja online, ngacmimi online, kërcënimi virtual, denigrimi,

maskarada, ekspozimi dhe përjashtimi (Li, 2007).

Autorët e bullizmit virtual, përjetojnë në një nivel psikologjik më pak faj dhe

keqardhje për veprimet e tyre në krahasim me autorët e bullizmit tradicional, pasi ata

personalisht nuk e shikojnë dhimbjen në fytyrën e viktimës, ndërkohë që po kryhet akti i

agresionit ose shkeljes (Hancock, Jones, & Ryan, 2007). Natyra e botës virtuale është e

tillë që nuk i lejon ndërvepruesit të jenë të lidhur me emocionet e njëri-tjetrit. Kowalski

dhe Limber (2008) kanë vërtetuar se kjo jo vetëm që rrit numrin e autorëve të mundshëm

të bullizmit por edhe frekeuncën e ngacmimit që autorët janë të gatshëm ti shkaktojnë

viktimës.

Kelner, Capps dhe Kring (2002) e bëjnë të qartë se autorët dhe viktimat e dhunës

tradicionale përballen me tregues jo-verbalë, si fytyra të vrenjtura, vetulla të ngritura,

kërcitje dhëmbët, shkelje syri, buzëqeshje dhe shprehjet e tjera të cilat tregojnë qëllimin

dhe emocionin e lidhur me sjelljen. Autori dhe viktima përjetojnë ndikimin e plotë të

peshës reale emocionale dhe psikologjike të ngjarjes të ngacmimit. Në ngacmimet

tradicionale kjo mund të ndikojë tek keqbërësi që të ulë ashpërsinë e ngacmimit duke

dëshmuar efektin e ndëshkimit. Në botën virtuale autori nuk ka kontakt të drejtpërdrejtë,

një emotikon i thjeshtë si “buzëqeshja”, e cila është menduar për të përcjellë një efekt

pozitiv (Kowalski & Limber, 2008) mund të përdoret në një mënyrë të keqe ose mund të

mos tregojë ndjenjën e vërtetë emocionale.

Ka prova të kufizuara për të përcaktuar nëse bullizmi virtual është më shumë apo më

pak i dëmshëm se sa bullizmi tradicional/ballë për ballë, por ka një tregues në literaturë se

të rinjtë mund të nënvlerësojnë, minimizojnë ose mohojnë dëmet që lidhen me bullizmin

virtual (Spears et al., 2008 ). Një studim 3-vjeçar Australian mbi pasojat e ngacmimit

virtual, zbuloi se problemet e shëndetit mendor, duke përfshirë ankthin dhe depresionin,

ishin më të përhapura për fëmijët që raportuan se ishin të ngacmuar në internet krahasuar

25

me ata që ishin sulmuar jashtë internetit. Megjithatë, në këtë studim studentët deklaruan se

ata mendonin se bullzimi virtual nuk ishte aq i keq sa bullizmi ballë për ballë edhe pse

rezultatet aktuale treguan se ishte më i madh për këtë grup të studentëve (JSCCS, 2011b).

Studimet rreth ngacmimeve tradicionale të bullizmit kanë identifikuar një cikël të

viktimës në shkollë (Besag, 1989, Ma, 2001). Sipas studimit, shumë viktima të dhunës

psikologjike janë gjithashtu ngacmues vetë. Duke ndjekur rrugën e hapsirës virtuale,

parashtrohen modele të ngjashme. Për shembull, Hinduja dhe Patchin (2008) kanë kryer

një studim në internet me rreth 1378 përdorues (të vetë - raportuar nën moshën 18 vjeç)

midis viteve 2004 dhe 2005. Analiza tregoi se rreth një në tre janë viktima të hapsirës

virtuale. Pothuajse një në pesë kanë keqtrajtuar të tjerët online. Gjithashtu, përfshirja në

bullizmin tradicional është e lidhur ngushtë me bullizmin në rrjet. Sipas studimit, personat

e përfshirë në bullizëm tradicional, janë pesë herë më shumë të prirur të jenë bullistë

virtual sesa ata që nuk janë të përfshirë në ngacmime të rregullta. Në një mënyrë të

ngjashme, viktimat e dhunës psikologjike ballë për ballë kanë 2,5 herë më shumë gjasa të

jenë viktima virtuale12. Një studim i kryer në Kanada dhe Kinë (Li, 2007a) mbart

rezultate të ngjashme. Sondazhi i zhvilluar në 461 klasa të 7-ta (264 në Kanada dhe 197 në

Kinë) studentët tregonin se mbi gjysma e tyre kanë përjetuar ose dëgjuar për incidente të

bullizmit virtual. Përqindjet e nxënësve të përfshirë në bullizëm virtual janë të ngjashme

me atë të studimit të kryer nga Hinduja dhe Patchin (2008). Gati gjysma e viktimave në

internet nuk e dinë se kush janë kërcënuesit e tyre. Kultura dhe angazhimi në ngacmime

tradicionale janë parashikues të fortë jo vetëm për bullizmin virtual, por edhe për

viktimizimin virtual. Gjinia gjithashtu luan një rol të rëndësishëm. Meshkujt në krahasim

me femrat kanë më shumë gjasa të jetë ngacmues virtual.

12Hinduja, S. & Patchin, J. W. (2008). “Bullying Beyond the Schoolyard: Preventing and Responding”

Personal Information of Adolescents on the Internet: A Quantitative Content Analysis of MySpace.

Journal of Adolescence, p. 31.

http://www.amazon.com/Bullying-Beyond-Schoolyard-Preventing-Cyberbullying/dp/1412966892

26

2.1.4 Dalimet gjinore dhe bullizmi virtual

Disa studime kanë vëzhguar dallimet gjinore në ngacmimet virtuale. Një pjesë e vogël

e gjetjeve të hulumtimit sugjerojnë se femrat janë më shpesh të përfshira në ngacmime si

një viktimë apo si një ngacmues (Dehue et al., 2008, Mesch, 2009;).

Ngacmimi virtual vërejtur tek femrat, është në përputhje me llojet e ngacmimeve të

tërthorta që vihen re midis vajzave në ngacmimin tradicional. "Për shkak se shumica e

ngacmimeve virtuale nuk ndodh ballë për ballë, ekuilibri gjinor në ngacmim mund të

anojë më shumë nga vajzat në krahasim me ekuilibrin në ngacmimin tradicional"(Slonje

dhe Smith, 2008). Ngacmimi virtual është një formë indirekte e agresionit që krijon një

ndjenjë anonimiteti. Përdorimi i mesazheve me tekst, email-ve dhe mesazheve të shpejta, i

bën komunikimet elektronike një mënyrë më të lehtë për të shpërndarë thashetheme dhe

për të shkatërruar miqësitë.

Vajzat, mund të jenë më të përfshira si viktima në sulmet virtuale. Në një studim të

kryer nga (Smith et al., 2008) rezultatet treguan se vajzat ishin në mënyrë të dukshme më

shumë të ngacmuara sesa djemtë, veçanërisht nga mesazhet me tekst dhe thirrjet

telefonike. Dehue et al. (2008) anketuan pjesëmarrësit meshkuj dhe femra për përvojat e

tyre të ngacmimeve në internet, si ngacmues dhe si viktima. Vajzat raportuan se kur

ushtronin dhunë virtuale, shpesh e bënin këtë duke bërë thashetheme ose duke injoruar

dikë. Culotta dhe Goldstein (2008) gjetën një korrelacion shumë të lartë midis agresionit

relacional dhe xhelozisë; adoleshentët që raportuan se ishin më xhelozë se

bashkëmoshatarët e tjerë, pajtoheshin në më shumë agresion në lidhje. Këta adoleshentë

xhelozë mund të motivojnë sjelljen e ngacmimit. Vajzat raportuan nivele më të larta të

xhelozisë. Këto gjetje sugjerojnë se gjinia merret në konsideratë kur ka ndërhyrje dhe

përpjekje parandaluese.

Në një studim të kohëve të fundit nga Pornari dhe Wood (2010) i kryer në Mbretërinë

e Bashkuar, 339 nxënësve të klasave 7-ta deri në 9-ta plotësuan një pyetësor i cili zbuloi se

vajzat marrin pjesë në bullizëm virtual me ritme më të larta se djemtë. Kjo gjetje rezultoi

gjithashtu e vërtetë edhe në të gjithë Shtetet e Bashkuara, gjetje e cila u bazua në një

studim të gjerë ku vetë-raportuan 3,767 nxënës të klasave e 6-ta, 7-ta dhe 8-ta (Kowalski

& Limber, 2007).

27

Hulumtimet për bullizmin virtual dhe gjininë kanë pasur rezultate të përziera. Sipas

Shariff (2008), "kërkime të shumta kanë sygjeruar se vajzat, ndërkombëtarisht, kanë qënë

gjithnjë e më shumë të priruara për të kryer bullizëm virtual në grupe dhe janë përdoruesit

më të shpeshtë të rrejteve sociale". Shumë studime të tjera kanë zbuluar gjithashtu se

vajzat merren më shumë me bullizëm virtual (Connell et al., 2014; Jones et al., 2013)

ndërsa të tjerë kanë gjetur se meshkujt janë më të përfshirë në sjellje ngacmuese ballë për

ballë (Ackers, 2012; Anderson dhe Hunter, 2012). Përveç kësaj, disa studime kanë zbuluar

gjithashtu se nuk ka fare dallim midis gjinive (Beran dhe Li, 2005). Në vitin 2008, Smith

dhe të tjerët, zbuluan se femrat kishin më shumë gjasa të bëheshin viktima virtuale, por

nuk kishte dallim gjinor kur bulloheshin të tjerë.

2.2 FAKTORËT E RISKUT DHE PËRJETIMET E FËMIJËVE QË

KALOJNË EKSPERIENCA TË BULLIZIMIT VRTUAL

2.2.1 Eksperiencat dhe përjetimet e fëmijëve që kalojnë bullizëm

virtual

A ka lëndim në bullizëm virtual? Një studim i 432 nxënësve në klasat e 7-9 në

shkollat Kanadeze ka raportuar një shumëllojshmëri të pasojave negative (Beran dhe Li,

2005). Në mes të 100 viktimave virtuale, më shumë se gjysma e tyre mendonin se kanë

përjetur zemëratë dhe një në tre individë raportonin për ndjenja të lëndimit dhe të

trishtimit.

Këto të dhëna janë në përputhje me hulumtimet e mëparshme në bullizmin tradicional

i cili tregon rreth efekteve e negative që nxënësit përjetojnë kur janë të përjashtuar nga

shoqëria (Leary & Downs, 1995; Leary, Haupt, Strauser & Chockel, 1998). Këto efekte

negative mund të përfshijnë depresionin, abuzimin me substancat dhe agresion (Patchin &

Hinduja, 2006).

28

Bullizmi virtual po i nxit studentët të përjetojnë ndjenja zemërimi, pafuqi, frikë dhe

trishtim. Me fjalë të tjera, ky lloj ngacmimi ka disa rezultate negative të njëjta me ato të

ngacmimit ballë për ballë. Studime të tilla kanë treguar se ky aktivitet shkakton (mes të

tjerash) trishtim dhe depresion, pafuqi, frikë dhe delikuencë (Aluedse, 2006) ose sjellje më

agresive/hakmarrëse.

Studentët që janë të ngacmuar, raportojnë se janë të trishtuar, të shqetësuar, të

frikësuar dhe të paaftë për t'u përqëndruar në shkollë (Beran & Li, 2005) dhe mund të

raportojnë mbi vështirësitë sociale, përdorimin të drogës dhe alkoolit dhe çrregullime të të

ngrënit (Fosse & Holen, 2006, Ybarra & Mitchell, 2007). Të rinjtë e viktimizuar kanë më

shumë gjasa të anashkalojnë shkollën (Wolak, Mitchell, & Finkelhor, 2006). Të rinjtë, të

cilët ngacmojnë të tjerët kanë gjasa të pajtohen në thyerjen e rregullave dhe të kenë

probleme me agresionin (Ybarra & Mitchell, 2007).

Beran dhe Li (2005) hetuan reagimet ndaj ngacmimeve në internet, duke u fokusuar

në rastet e emocioneve të ndryshme dhe sjelljen e mëvonshëme të viktimave në lidhje me

ngacmimet virtuale. Emocionet ishin ato të zemërimit, trishtimit, ankthit, të qarat, frika,

dhe vetë-fajësimi. Ndikime të tjera u zbuluan gjithashtu në lidhje me: përkeqësimin e

përqendrimit dhe të notave në shkollë si dhe largimi nga shkolla. Autorët ishin të prirur

për të lidhur këtë fenomen me teorinë e dominimit social, ku viktimat ndjehen se janë në

një pozitë të varur në lidhje me agresorët, të cilët për pasojë shkaktonin emocione negative

dhe ndikon në sjelljen e viktimave në mjedisin shkollor. Autorët e studimit treguan se

shumë të anketuar kishin përmendur se ata nuk ishin të prekur nga ngacmimet virtuale.

Studiuesit mendonin se kjo ishte për shkak të faktit se ngacmimi është konsideruar si

"normal" apo i "pritshëm."13

Ndikimet negative të ngacmimit tek shkollimi, marrëdhëniet dhe shëndeti emocional

dhe psikologjik tek të rinjtë që janë viktima të tij, mund të jenë afatgjata. Në disa raste,

ndikimet vazhdojnë edhe në moshën e rritur të hershme. Ekzistojnë gjithashtu implikime

afatgjata për ngacmuesit; për shembull, ata janë gjetur të shfaqin në mënyrë tipike nivelet

më të larta të sjelljes antisociale, të dhunshme dhe/ose kriminale në moshë madhore

(Patchin, & Hinduja, 2012).

13 Beran, T. and Li, Q. (2005) ' Cyber-Harassment “The Relationship between Cyberbullying and School

Bully” Faculty of Education, University of Calgary, Calgary, AB, Canada.

29

Marini et al. (2006) konfirmon se përderisa ngacmimi është një formë sistematike dhe

e përsëritur e agresionit që përfshin bashkëmoshatarët, ekzistojnë një sërë problemesh

psiko-sociale, duke përfshirë vetëbesim të ulët, pranim të lartë të sjelljes antisociale dhe

gabimit. Për më tepër, viktimat raportojnë gjithashtu për një sërë vështirësish të

brendshme që lidhen me ankthin, depresionin dhe vetëvlerësimin. Davis (2001) pohoi se

problemet psikosociale si depresioni dhe vetmia, i predispozon disa përdorues të internetit

të bëjnë njohje dhe që rezultojnë negative. Florell (2011) zbuloi se viktimat në internet,

ishin zakonisht përdoruesit intensiv të internetit, të cilët krijoin përmbajtje, mernin më

shumë rreziqe në internet, angazhoin më shumë miq për t'u bërë të njohur, por gjeti se këta

individë kishin shumë probleme psikosociale jashtë internetit. Morahan-Martin dhe

Schumacher (2003) zbuluan se përdoruesit problematik të internetit, në krahasim me ato jo

problematik, kishin më shumë gjasa për të përdorur internetin për të njohur njerëz të rinj,

për të kërkuar mbështetje emocionale dhe për të luajtur lojëra shoqërore interaktive.

Dëmi i mundshëm psikologjik i shkaktuar nga bullizmi virtual, ashtu si dhe ngacmimi

i shkatuar nga bullizmi, mund të reflektohet me vetë-vlerësim të ulët, braktisje të shkollës,

zemëratë, ankth, depresion, shmangie të shkollës, dhunë në shkollë dhe vetëvrasje (Bargh

& McKenna, 2004; Beran dhe Li, 2005; Ybarra dhe Mitchell, 2004).

Është e mundur që dëmi i shkatuar nga bullizmi virtual të jetë më i madh se bullizmi,

sepse nuk ka shpëtim të lehtë për viktimat kibernetike, referuar kjo dhe materialeve të

dëmshme të cilat munden që të ruhen lehtë dhe dhe të përhapen sa më shpejtë. Për më

shumë, shumë individë që nuk duan të përballen ballë për ballë, mund të ngacmojnë

virtualisht bashkëmoshatarët duke besuar se ata mund të fshihen pas ose është më e

pranueshme për t'u përfshirë në një sjellje të tillë (Willard 2004).

Në lidhje me bullizmin virtual sipas kërkimit të Campfield - shumica e viktimave

tregonin shenja të stresit dhe të nxitjes nga ngacmuesit e tyre. E parë nga një pikëpamje

klinike, viktimat tregonin simptoma të brendësuara, vetmi dhe vetëbesim të ulët të lidhur

me problemet e përgjithshme (të dyja probleme emocionale dhe të sjelljes). Këto

simptoma shkaktoheshin nga aktet agresive të tilla si (Campfield 2008): fotot e marra nga

telefonat e viktimave pa lejen e tyre; vënia poshtë në mënyrë të turpshme e viktimave në

internet; dërgimi i e-mail-ve të dëmshme nga moshatarët, e-mail-e seksuale nga

30

bashkëmoshatarët, e-mail-ve që kërcënonin viktimat me dëmtim fizik, gënjeshtra apo

thashethemet e etj.14

Një tjetër formë e bullizmit virtual është kombinimi i ngacmimit tradicional me atë

virtual. Individët që përjetojnë këtë kombinim bëhen viktima tërësore. Në rastin e atyre që

janë të viktimizuar në mënyra dhe mjedise të ndryshme, egziston një probabilitet më i lartë

të një shpërthimi të stresit ekstrem (Shariff dhe Churchill, 2010). Campfield (2008) i

karakterizon rastet e këtyre viktimave si një "shijim i dyfishtë" dhe kërkimi i saj konfirmoi

praninë e një game më të gjërë të problemeve të shkaktuara nga ngacmimi i dyfishtë si:

probleme sociale, probleme të sjelljes, perceptim i vlerësimit negativ nga moshatarët,

vetëbesim të ulët dhe vetmi.

Bazuar në manifestimet e ndryshme të bullizmit virtual, Dehue, Bolman dhe Vollink

(2008) hulumtuan reagimet emocionale të adoleshentëve në bullizmin virtual. Në më të

shumtën e rasteve përvoja e ngacmimit provokonte ndjenja të zemërimit tek viktimat

(10.3%), trishtimit (4.9%), mosdashja e frekuentimit të shkollës (3.6%), zhgënjim nga

bashkëmoshatarët (2.9%).15

I vetmi studim i cili ka eksploruar dhe treguar një numër të madh të fakteve

themelore, në lidhje midis elementave psiko-sociale, psikiatrike, psikosomatike dhe

përvojave të viktimave virtuale është një studim Finlandez (Sourander et al, 2010). Vajzat

në rolin e agresorit mund të jetë fizikisht më të dobëta se viktimat e tyre. Mesatarisht 34%

e të anketuarave të cilët kishin përvojë me bullizmin virtual kishin frikë për sigurinë e

tyre. Për më shumë frika nga ngacmimi virtual mund të jetë më e madhe se në rastet e

ngacmimit ballë për ballë, pasi ngacmimi tradicional zhvillohet kryesisht në mjedisin

shkollor dhe kur viktima është në shtëpi, të paktën ndjehet më i/e sigurt.

14 “Cyber Bullying and Victimization”: Psychosocial Characteristics of Bullies, Victims, and Bully/Victims

Doctor of Philosophy (PhD) Delia Carroll Campfield, The University of Montana. 15 Dehue, F., Bolman, C., Vollink, T., & Pouwelse, M. (2012). “Cyberbullying, Traditional Bullying and

Adolescents' Perception of Parenting”. Journal of Cybertherapy & Rehabilitation, 5, 25-34.

http://scholarworks.umt.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1307&context=etd

http://scholarworks.umt.edu/do/search/?q=author_lname%3A%22Campfield%22%20author_fname%3A%22Delia%22&start=0&context=4368968

http://www.academia.edu/1521333/Dehue_F._Bolman_C._Vollink_T._and_Pouwelse_M._2012_._Cyberbullying_Traditional_Bullying_and_AdolescentsPerception_of_Parenting._Journal_of_Cybertherapy_and_Rehabilitation_5_25-34


31

2.2.2 Faktorët e riskut për bullizmin virtual

Pjesa më e madhe e hulumtimeve të mëparshme kanë tentuar të identifikojnë faktorët

e riskut për bullizmin virtual duke u fokusuar në faktorët demografikë dhe të sjelljes. Janë

raportuar gjetje jo konsekuente në lidhje me diferencën gjinore dhe moshën (Hinduja &

Patchin, 2010;). Duke shqyrtuar faktorët e sjelljes, hulumtimet kanë treguar se përdorimi

intensiv i internetit shfaqet si faktor rreziku për ngacmimin në internet të fëmijëve (Wolak

et al., 2007). Për më tepër, vendndodhja e kompjuterit në shtëpi u zbulua si faktor

parashikues i viktimizimit virtual.

Fëmijët që përdorin internetin në vende private në shtëpinë e tyre (p.sh. në dhoma

gjumi) ishin më të rrezikuar për t'u viktimizuar se fëmijët që përdorin kompjuterin në një

hapësirë publike në shtëpinë e tyre (Sengupta & Chaudhuri, 2011). Megjithatë, instalimi i

një sistemi monitorimi në kompjuter nuk u shoqërua me rritjen e nivelit të ngacmimit apo

shqetesimit në internet (Sengupta & Chaudhuri, 2011). Përveç kësaj, është zbuluar se

fëmijët që janë të përfshirë në ngacmimin virtual janë më pak të vetëdijshëm për rreziqet

që lidhen me përdorimet e veçanta të internetit, siç janë ndarja e fjalëkalimeve me të tjerët

ose biseda me individë që nuk i njihnin në jetën e tyre jashtë linje (Hinduja & Patchin,

2009).

Një faktor shtesë i rrezikut që është diskutuar në hulumtimet e mëparshme, i referohet

një përfshirjeje të fëmijëve apo të rinjve në ngacmimin dhe dhunën shkollore, ndërsa

Ybarra dhe Mitchell (2004) zbuluan se nxënësit që ishin fizikisht viktima në shkollë kanë

më shumë gjasa të jenë autorë të ngacmimeve në internet. Raskauskas dhe Stoltz (2007),

nuk i kanë mbështetur gjetjet nga të cilat u zbulua se viktimat tradicionale nuk janë më të

prirë për të ngacmuar elektronikisht, por që edhe të viktimizohen nga mjete elektronike.

Ata gjetën se të rinjtë të cilët janë konsideruar ngacmues tradicionale, janë më të prirë që

të ngacmohen dhe të ngacmojnë me anë të mjeteve virtuale.

Ybarra et al. (2007) zbuloi se të rinjtë që raportuan se përpiqen të dëmtojnë qëllimisht

të tjerët gjatë gjashtë muajve të fundit, kanë qenë më të shumë se të rinjtë e tjerë që

frekuentojnë faqet e chat-it. Ata gjithashtu kishin më shumë gjasa të përdorinin një emër

me karakter seksual ose të flisnin rreth seksit me njerëz që i kishin njohur vetëm online.

Këto rezultate sugjerojnë se të rinjtë që e ushtrojnë këtë aktivitet me vetëdije, kanë më

32

shumë gjasa të angazhohen në sjellje që kanë potencial për t'i vënë ato në rrezik gjatë

qëndrimit në internet. Carney (2007) parashtroi se edhe fëmijët që nuk kanë marrëdhënie

personale pozitive, ishin të cënueshëm dhe në rrezik të shtuar. Ata përpiqeshin të kërkonin

në internet atë që u mungonte në jetën e tyre, por nuk kishin gjykimin e duhur për të

shmangur marrëdhëniet e pashëndetshme në Internet. Ata përdornin internetin për të ndarë

dhimbjen e tyre me botën, por në këtë mënyrë nxisnin edhe individë me qëndrime të

rrezikshme.

Në disa raste ata hasnin keqbërës online të cilët shfrytëzonin dobësinë e tyre për të

përfituar prej tyre (Carney, 2007). Adoleshentët mund të kërkojë lloje të ndryshme të

marrëdhënieve online për të kënaqur nevojat e ndryshme të tyre. Adoleshentët mund të

krijojë marrëdhënie shoqërore për të përcaktuar seksualitetin e tyre, zhvillimin intelektual

ose një sistem të brendshëm të vlerave. Ndryshe nga ngacmimi në oborrin e shkollës,

mjedisi virtual krijon një atmosferë sigurie dhe anonimiteti, i cili u lejon fëmijëve dhe

adoleshentëve të zbulojnë informacion të shumtë, pa marrë parasysh se kush mund ta

shohë dhe sa shpejt mund të shpërndahet tek një numër i madh njerëzish. Adoleshentët e

nënvlerësojnë rrezikun si rezultat i proceseve të të menduarit të papjekur. Pothuajse, në të

gjithë shoqërinë tonë, ndarja e informacionit dhe imazheve private, madje dhe atyre

seksuale është bërë normë (Carney, 2007).

Sipas Li, (2007) përderisa kultura është e lidhur me ngacmimin dhe viktimizimin,

është logjike të argumentohet se kultura duhet të konsiderohet parashikuese për bullizmin

virtual dhe viktimizimin virtual (Li, 2007). Sjelljet e viktimizimit kanë të ngjarë të

formohen nga vlerat dhe traditat e familjes, statusi social-ekonomik, niveli arsimor, feja

dhe faktorët social. Edhe pse ngacmimi është identifikuar në mbarë botën, hulumtimet e

mëparshme sugjerojnë se studentë nga vende dhe kultura të ndryshme, sillen ndryshe me

përfshirjet në ngacmime. Meqënëse hapësira virtuale është mjedisi ku të rinjtë kalojnë

pjesën më të madhe të ditës dhe të natës, ata do të lënë gjurmë nga ajo që ndodh me ta në

atë mjedis. Për rrjedhojë reagimet, perceptimet dhe përvojat e tyre në mjedisin e hapësirës

virtuale janë të vlefshme për mirëqenien e tyre psiko-sociale.

Studimi i Ybarra, Aspelage dhe Mitchel (2007) sugjeroi sa egziston një lidhje midis

frekuencës së sulmit virtual, karakteristikave negative psiko-sociale dhe problemeve të

sjelljes. Të rinjtë raportuan se në muajin e kaluar, bullistët apo viktimat kishin shumë

33

gjasa të kishin përdorur më shumë se pesë pije alkolike, marihuanë, inhalantë dhe të

paktën një nga shokët e tyre ishte përfshirë në sjellje delikuente. Gjithashtu ata raportuan

se kishin lidhje te dobëta me kujdestarët dhe/ose pak kontroll nga ata. Në përgjithësi, të

rinjtë që ishin të përfshirë në ngacmime në internet kishin më shumë gjasa të përfshiheshin

në bullizem tradicional. Kjo nënkupton se sjellja agresive në internet, mund të shkaktojë

gjithashtu sjellje shqetësuese jashtë internetit (Ybarra, et al., 2007).

Hancock et al. (2007) theksoi se shqetësimet e shprehura nga prindërit dhe stafet e

shkollave rreth sjelljes në internet, janë të njëjta me ato të problemeve të tjera sociale dhe

psikologjike siç janë alkooli dhe droga nën moshë, shtatëzania në adoleshencë, dhuna dhe

agresioni. Këto shqetësime nuk janë të pabazuara, pasi adoleshentët tentojnë të bëjnë në

internet zgjedhje që bien në kundërshtim me sjelljet në botën reale (Berson & Berson,

2005). Sipas Carney (2007, fq.1) "adoleshentët shpesh nuk kanë maturinë dhe gjykimin

shoqëror të nevojshëm për të vepruar me përgjegjësi, në anonimitet dhe të pambikqyryr në

internet". Megjithëse adoleshentët janë në gjendje të pajtohen me të menduarit abstrakt,

zona e korteksit frontal që rregullon vendimmarrjen ende nuk është zhvilluar plotësisht

(Bauman, 2007).

Teknologjia i lejon njerëzit të jenë të lidhur pa kufij gjeografikë apo kohor dhe e bën

bullizmin virtual të mundshëm si brënda dhe jashtë shkollave. Dëshmitë tregojnë se

bullizmi në rrjetet virtuale ndodh në vende të ndryshme duke përfshirë shkolla, shtëpi apo

dhe në shtëpitë e miqve. Për shembull: Korporata e Opinion Kërkuesëve në SHBA (2006)

bëri një anketë telefonike duke marrë një mostër kombëtare të 503 para-adoleshentëve (6-

11 vjec) dhe 512 adoleshentëve (12-17 vjec). Në mesin e viktimave në internet, 45% e

para-adoleshentëve dhe 30% e adoleshentëve janë ngacmuar virtualisht në shkollë, ndërsa

44% e para-adoleshentëve dhe 70% e adoleshentëve kanë marrë mesazhe në shtëpi.

Gjithashtu, rezultatet e një studimi tjetër (Smith, Mahdavi, Carvalho dhe Tippett 2006) i

cili përfshiu 92 studentë të moshës 11-16 vjeç në Angli, treguan se shumica e bullistëve

virtual vijnë nga një ose disa nxënës nga e njëjta klasë apo grup.

34

2.3 SEKSTING DHE PROBLEMATIKAT QË LIDHEN ME TË

RINJTË

2.3.1 Seksting ”Mesazhet seksuale”

“Seksting” është një term i përdorur gjerësisht për të përshkruar email-et, mesazhet

me tekst dhe forma të tjera të komunikimit elektronik që përmbajnë materiale seksuale, të

tilla si një tekst sugjestiv ose provokues, apo imazhe të njerëzve të cilët janë lakuriq,

pothuajse lakuriq apo që janë seksualisht eksplicit (Ringrose et al 2012). Përdorimi i tyre

nga fëmijët dhe adoleshentët jo vetëm që sfidon pikëpamjet mbizotëruese në lidhje me

seksualitetin normativ dhe fëmijërinë (Jewkes 2010), por në disa juridiksione mund të

rezultojë që fëmijët të ndiqen penalisht sipas legjislacionit të pornografisë së fëmijëve

(Svantesson 2011). Weins dhe Hiestand (2009) përshkroi një shumëllojshmëri të

përgjigjeve ndaj seksting, duke filluar nga thirrjet për dekriminalizimin e seksting deri tek

konsiderimi i saj si një formë e pornografisë së fëmijëve.

Chalfen (2009) e ka përcaktuar seksting si shkëmbim i përmbajtjeve seksualisht

eksplicite ose provokative (mesazhe me tekst, foto dhe video) përmes telefonëve

inteligjentë, internetit apo rrjeteve sociale.

Për shumicën e fëmijëve, seksting dhe texting janë pjesë e sjelljeve online në të cilën

fëmijët po shpenzojnë gjithnjë e më shumë nga koha e tyre. Mishna et al. (2009) zbuloi se

fëmijët po përdorin teknologjinë që në moshat më të reja dhe se duke nënvlerësuar

përdorimin e tyre mund të mos i mbrojmë fëmijët nga rreziqet.

Në një studim të PEW Internet dhe American Life Project, Lenhart dhe Madden

(2007) raportuan se më shumë se gjysma e adoleshentëve të moshave 12-18 vjeç kishin

telefona celularë. Mesazhet me tekst përdoren rregullisht për të komunikuar nga të rinjtë

dhe më shumë se 73% e adoleshentëve. Përveç kësaj, mbi 55% e adoleshentëve të

moshave 12-17 vjeç përdorin rrjetet sociale me një profil dhe foto të postuar.

Kowalski et al. (2007) përcaktojnë mesazhet seksuale si dërgimin e një teksti që

përmban një foto lakuriq apo seksualisht eksplicite. Është thelbësore që studentët të

kuptojnë se këto tekste mund t’u dërgohen mijëra të tjerëve me disa klikime. Pasi

35

shpërndahen, këto foto dhe tekste mund të dëmtojnë reputacionin e tyre dhe madje të

përbëjnë veprimtari kriminale. Hulumtimet mbështesin idenë se mesazhet seksuale mund

të kenë pasoja afatgjata që ndikojnë në të ardhmen, si zgjedhja e arsimit të lartë dhe

mundësitë e punësimit (Kowalski et al. 2007).

Diliberto dhe Mattey (2009) diskutojnë rolin që kujdestarët e shkollave mund të

luajnë në shkolla për të edukuar studentët dhe prindërit për të parandaluar veprimet ligjore

që mund të rezultojnë nga mesazhet seksuale dhe bullizmi virtual, si dhe për të

paralajmeruar studentët dhe prindërit për stresin emocional që shoqërojnë shpesh këto

sjellje. Cassidy et al. (2009) raportoi se studentët duan të flasin për bullizmin virtual dhe të

përfshihen si pjesë e zgjidhjes. Ybarra dhe Mitchell (2007) e përcaktojnë viktimizimin

ndërpersonal të internetit si raport i joshjeve ose ngacmimeve seksuale të padëshiruara në

internet. Kërkesat për të marrë pjesë në aktivitete dhe biseda seksuale ose një ftesë për të

zbuluar informacionin seksual personal, përbëjnë të gjitha elementet e kategorisë së

joshjeve ose ngacmimeve seksuale të padëshiruara. Posedimi dhe prodhimi i pornografisë

së fëmijëve është në kundërshtim me ligjin. Të rinjtë duhet të dinë se nëse ata marrin pjesë

apo shkëmbejnë mesazhe me karakter seksual nuk është vetëm imorale, por mund të jetë

edhe e paligjshme.

Gjithashtu, në rastet e bullizmit virtual, seksting mund të rezultojë shkelje e

privatësisë, kur përmbajtja është e ndarë pa pëlqimin (Lenhart, 2007). Termi “Seksting”

lindi si një shprehje e mediave (Judge, 2012) që në përgjithësi i referohet të dërguarit të

imazheve seksuale nëpërmjet tekst-mesazheve por mund të përfshijë dhe botimin e fotove

me karakter seksual në faqet e web-it. Seksting ka marrë vëmendje nga studiuesit ligjorë,

sepse disa të rinj po krijojnë dhe shpërndajnë imazhe që përmbushin përkufizimet e

pornografisë së fëmijëve sipas statuteve kriminale (Leary, 2008).

Seksting shpesh quhet si dërgimi ose marrja e imazheve seksualisht sugjestive ose

eksplicite nga një celular në tjetrin (Hinduja & Patchin, 2010; Lenhart, 2009;). Duke

përdorur këtë përkufizim, Mitchell et al. (2012) tregon se rreth 7% e të rinjve kanë

raportuar marrjen e imazheve lakuriq ose pothuajse lakuriq përmes telefonit celular, ku

gjysma e këtyre pjesëmarrësve janë femra midis moshës 16 deri në 17 vjeç. Lenhart

(2009) gjithashtu zbuloi se 5% e adoleshentëve pranuan se i dërgonin këto lloj imazhe.

Megjithatë, hulumtimet e tjera sugjerojnë se kjo është një nënvlerësim i shfaqjes së kësaj

36

sjelljeje. Për shembull, Strassberg et al. (2013) studiuan një shkollë private në

jugperëndim dhe zbuluan se 40% e të anketuarve kishin marrë një imazh seksualisht të

qartë në telefonin e tyre celular.

Seksting gjithashtu ka probleme të tjera të padëshiruara që lidhen me sjelljen. Për

shembull, Reyns, Burek, Henson dhe Fisher (2011) kanë zbuluar se të rinjtë të cilët

dërgojnë mesazhe seksuale, kanë një mundësi më të madhe të rrezikut të viktimizimit

online në mënyra të tjera (p.sh: dhuna në marrëdhëniet ndërpersonale dhe ngacmimeve

virtuale). Ky viktimizim mund të shkaktojë shqetësime psikologjike, të tilla si depresioni,

ankthi dhe mendimet vetëvrasëse. Më tej, studime të tjera kanë gjetur një korrelacion

midis seksting dhe praktikave seksuale të pasigurta.

Sekstingu (Mesazhet seksuale) lidhen me një sërë praktikash ku qarkullojnë

materialet seksualisht eksplicite, duke shkaktuar një shqetësim të gjerë publik dhe policor

mbi rreziqet që paraqesin këto praktika tek të rinjtë Ringrose dhe Eriksson Barajas, 2011).

Në Mbretërinë e Bashkuar dhe në SHBA, seksting ka pasoja ligjore për të miturit të cilët

janë akuzuar për prodhimin e materialeve seksualisht eksplicite (Arcabascio, 2010).

Egziston edhe çështja e rrezikut “të huaj” dhe “grooming” ku të rritur u dërgojnë të

miturve materiale seksuale (Koefed dhe Ringrose, 2011). Sidoqoftë, seksting mund të

konsiderohet si i ri apo vazhdimësi e praktikave më të hershme rinore, prandaj të kuptuarit

e tij është më i pakët në shoqëri dhe më e rëndësishmja, ai përfaqëson një dëm të mirëfilltë

ose ndoshta një përfitim.

Bailey dhe Hanna (2011) zgjerojnë më tej përkufizimet e mëparshme që përfshijnë

dërgimin dhe marrjen e mesazheve seksuale duke përfshirë "përcjelljen dhe/ose postimin e

imazheve dhe/ose teksteve seksuale përmes një shumëllojshmërie të platformave digjitale

duke përfshirë mesazhet me tekst, faqet e rrjeteve sociale, e-mail-in dhe blogimin" (faqe

409). Disa hulumtime bëjnë dallimin midis mesazheve seksuale konsensuale dhe

jokonsensuale. Mesazhet jokonsensuale përkufizohen si "dërgimi pa leje dhe keqpërdorimi

i një imazhi" dhe konsiderohen si një formë e dhunës seksuale (Walker et al., 2011, fq.13).

Dërgimi i mesazheve seksuale me konsesus, i referohet angazhimit vullnetar në praktikë

me të tjerët në çdo lloj konteksti ndërpersonal (dmth. Miq, partnerë, etj.). Dake et al.

(2012) sugjerojnë se seksting mund të konceptohet si bullizëm virtual kur është i

pavullnetshëm dhe i dëmshëm dhe ndjek linjën e mendimit që përfshin qëllimin.

37

Shumica e shkrimtarëve datojnë origjinën e termit seksting (mesazhe seksuale) rreth

vitit 2007. Deri në vitin 2009, nga New Oxford American Dictionary fjala u konsiderua si

finalistja për "fjalën e vitit" (Jolicoeur & Zedlewski, 2010) Një përkufizim me ndikim të

gjerë erdhi nga Qendra Kombëtare për Fëmijët e Humbur dhe të Shfrytëzuar (NCMEC,

2009), e cila e përcaktoi seksting me shprehjen: "të rinjtë që shkruajnë mesazhe

seksualisht eksplicite, duke marrë foto seksualisht eksplicite të vetes apo të tjerëve dhe

transmetimin e fotove dhe/ose mesazheve tek shokët/bashkëmoshatarët e tyre".

Një studim për Pew Internet (Lenhart 2009) zbuloi nivele relativisht të ulëta të

mesazheve seksuale në mesin e të rinjve në SHBA. Sondazhi tregoi se 4% e të rinjve (12-

17 vjeç) që kishin një telefon celular, raportuan se, kishin dërguar një foto ose video të

tyren të zhveshur ose pothuajse të zhveshur tek dikush tjetër (Lenhart 2009). Kur është

fjala për marrjen e “mesazheve seksuale”, anketa zbuloi se 15% e të rinjve të moshës 12-

17 vjeç, kishin marrë në telefonin e tyre celular një foto ose video me përrmbajtje seksuale

të dikujt që njihnin.

Nga ana tjetër, një studim i Cox Communications në SHBA (2009) tek 655

adoleshentë të moshave midis 13 dhe 18 vjeç zbuloi një prevalencë relativisht të lartë të

shkëmbimit të mesazheve seksuale. Ata raportuan se rreth 20% e të anketuarve ishin

angazhuar në dërgimin, pranimin dhe përcjelljen e fotografive me karakter seksual me anë

të telefonit ose kompjuterit dhe se mbi 33% njihnin një mik që e kishte bërë këtë. Vetëm

9% e nxënësve raportuan për prodhimin ose dërgimin e fotove dhe 3% raportuan se ua

kishin shpërndarë këto foto të tjerëve.

Kur është fjala për motivet e mesazheve seksuale, Sondazhi i Seksit dhe Teknologjisë

së Internetit në SHBA (Fushata Kombëtare për të Parandaluar Shtatzaninë e Paplanifikuar

tek Adoleshentët 2010) sugjeroi se arsyeja më e shpeshtë për dërgimin e mesazheve

seksuale ishte për “argëtim ose flirtim” midis 66% e vajzave dhe 60% të djemve

adoleshentë. 52% e vajzave adoleshente, thanë se mesazhet seksuale ishin një “dhuratë

seksuale” për të dashurin e tyre. 44% e vajzave dhe djemve adoleshentë thanë se dërguan

mesazhe ose foto seksualisht sugjestive në përgjigje të mesazheve që morën. 40% e

vajzave adoleshente thanë se dërguan mesazhe ose foto seksualisht sugjestive si “shaka”.

34% e vajzave adoleshente thanë se kanë dërguar apo postuar foto seksualisht sugjestive

38

“që të ndjehen seksi” dhe vetëm 12% e vajzave adoleshente thanë se ndiheshin "të shtyra"

për të dërguar mesazhe ose foto seksualisht sugjestive (Fushata Kombëtare për të

Parandaluar Shtatzaninë e Paplanifikuar tek Adoleshentët 2010).

2.3.2 Karakteristikat dhe modelet e seksting midis të rinjve

Pjesa më e madhe e hulumtimit zbulon gjetje të ngjashme në lidhje me modelet e

seksting. Për shembull, seksting është gjetur të jetë mbizotërues në mesin e adoleshentëve

më të medhenj dhe të rriturit e rinj (Lenhart, 2009). Adoleshentët më të mëdhenj (dmth 17

vjeç) kanë më shumë gjasa të dërgojnë imazhe me karakter seksual, krahasuar me

pjesëmarrësit më të rinj (dmth 12 vjeç) respektivisht, 8% e adoleshentëve më të rritur

kundrejt 4% e pjesmarrësve më të rinj (Lenhart, 2009). Gjithashtu, gjetjet e ngjashme

tregojnë se dërgimi i mesazheve me kontekst seksual është më i zakonshëm në mesin e 18-

24 vjeçarëve (33%) kundrejt (24%) në mesin e 14-17 vjeçarëve (AP-MTV, 2009).

Popullariteti i përdorimit të telefonit celular është shoqëruar gjithashtu me një mundësi më

të madhe për të dërguar dhe marrë imazheve seksuale. Sipas rezultateve të Lenhart-it

(2009) adoleshentët të cilët përdorin më shpesh mesazhet me tekst, kanë më shumë gjasa

të dërgojnë dhe të marrin mesazhe seksuale, në krahasim me adoleshentët të cilët nuk

përdorin rregullisht mesazhet me tekst.

Në SHBA, Pew Internet (Lenhart, 2009), raportoi se nga një kampion përfaqësues të

moshave 12-17 vjeç që kishin një telefon celular, 15% e tyre kishin marrë në telefonin e

tyre celular imazhe me përmbajtje seksuale të dikujt që njihnin përmes mesazheve me

tekst dhe 4% prej tyre kishin dërguar mesazhe të tilla (Lenhart, 2009). Kjo ngjarje ishte

më e shpeshtë ndër adoleshentët më të mëdhenj se sa ato më të rinj.

Fushata Kombëtare për të Parandaluar Shtatëzëninë e Paplanifikuar tek Adoleshentët

emëruar “SexTech” në vitin 2009, zbuloi se deri në 48% e adoleshentëve 13-19 vjeçarë,

merrnin mesazhe në internet ose nëpërmjet një telefoni celular dhe 20% dërgonin ose

postonin "fotografi të zhveshura ose gjysëm të zhveshura".

39

Hulumtimi cilësor i Ringrose’s (2012) me bazë në Mbretërinë e Bashkuar, ka

hulumtuar rreth ndërtimit online të identitetit seksual për adoleshentët më të rinj, duke

gjetur se djemtë dhe vajzat ishin nën presione të reja performuese për t'u paraqitur në

mënyra më “seksi” duke zbuluar trupin nëpërmjet profileve të tyre në rrjetet sociale.

Djemtë ishin më të prirur të postonin foto të muskujve të tyre kurse vajzat të bënin foto me

bikini dhe të brendshme. Megjithëse jo të gjithë pjesëmarrësit kishin publikuar foto, grupi

i bashkëmoshatarëve në tërësi ndikohej nga normat gjinore në zhvillim të kulturës online.

Të rinjtë duhet të marrin vendime komplekse për atë se çfarë duhet të bëjnë në lidhje me

marrëdhëniet e tyre shoqërore në shkollë dhe më gjerë.

Në një studim me një grup fokusi të kryer nga Lippman dhe Campbell në vitin 2014,

43 nxënës të moshave 12-18 vjeç shprehen shqetësimet e tyre në lidhje me marrjen e

mesazheve me karakter seksual dhe sesa ndryshe ata i kanë perceptuar këto veprime, të

cilat kanë qënë në varësi të gjinisë së individit të paraqitur në foto. Grupi i veçantë i

studentëve ofroi një pamje shumë më të plotë të asaj që studentët po bëjnë sot. Një nga

çdo pesë studentë në grup raportoi se kishte pasur veprimtari seksting në të kaluarën.

Gjysma e tyre raportuan se kishin marrë përmbajtje të qarta seksuale. Është shumë

befasuese të mendosh se 12-vjeçarët, klasa e gjashtë, mund të jenë duke dërguar ose marrë

mesazhe me përmbajtje jo të përshtatshme në telefonat e tyre celularë.

Kalimi përmes ndarjes digjitale drejt fokusit të shkembimit të sms-ve me karakter

seksual tek të rinjtë, shkakton gjithashtu një ndryshim diskursi. Hulumtimi i aspekteve

funksionale të përdorimit të mesazheve seksuale si një mjet komunikimi, i jep mundësi

hulumtimit të shqyrtojë lidhjen e saj me sjellje të rrezikshme dhe problematike siç mund të

jenë bullizmi virtual, përdorimi i drogës dhe problemet emocionale shëndetësore si

depresioni (Dake et al., 2012;). Nga kjo perspektivë, mesazhet seksuale janë një lloj tjetër

i sjelljes seksuale të mundësuar dhe inkurajuar nga një mjedis social-kulturor hiperseksual

dhe presionit që vjen nga bashkëmoshatarët dhe normat shoqërore që veprojnë brenda saj

(Bailey & Hanna, 2011; Dake et al., 2012). Van Manen (2010) sugjeron se teknologjia

mund të jetë e rrezikshme duke pasur parasysh kapacitetin që ajo ka për të "joshur" të

rinjtë që të japin informacion privat, si foto të bëra në një mjedis shoqëror ku dhe pritet të

zbulohet një informacion më i gjerë.

40

nevojshëm për të kontekstualizuar praktikën, pasi është e qartë se potenciali pozitiv

ose negativ i mesazheve seksuale qoftë për të përmirësuar ose shkatërruar marrëdhëniet

ndërpersonale, është në varësi të asaj sesi dhe pse njerëzit angazhohen në këtë zakon.

Diskutimet e ekspertëve për këtë temë, pasqyrojnë gjithashtu natyrën e

hiperseksualizuar të mjedisit social, gjë që sugjeron se mesazhet seksuale janë një çështje

kulturore (Walker et al., 2011). Në fazën e parë të studimit të tyre cilësor me dy-pjesë,

Walker et al. (2011) intervistuan ekspertë për sjelljen e adoleshentëve për të krijuar një

pasqyrë se pse adoleshentët angazhohen në mesazhe seksuale. Pjesëmarrësit sugjeruan se

mesazhet seksuale rinore janë një çështje e seksualitetit që rrjedh nga një kulturë e

seksualizuar, në të cilën vajzat “përballen me presion për t'u paraqitur në mënyrë seksuale

dhe djemtë pritet të jenë të interesuar" (fq.12). Disa pjesmarrës shprehën shqetësimin se

angazhimi në mesazhe seksuale ishte rezultat i mos sensibilizimit të të rinjve ndaj seksit

dhe sjelljes seksuale duke rrezikuar "përfshirjen e pornografisë" (fq. 12).

Pjesëmarrës të shumëfishtë diskutuan risitë e teknologjisë, të tilla si telefoni celular,

që në këtë rast favorizonin shpërndarjen e fotove të zhveshura të meshkujve dhe femrave.

Gjatë fazës së dytë të studimit të tyre cilësor prej dy pjesësh, Walker et al. (2013) u

kërkoi të rinjve të ndanin eksperiencat e tyre në përvojat me të tjerëve, duke e bërë këtë

studim hapin e parë më të dobishëm dhe më të rëndësishëm në hulumtimin e sektorit të të

rinjve deri më sot. Të ngjashme me perspektivat e dhëna nga ana e ekspertëve, të rinjtë

vërtetuan natyrën gjinore të mesazheve seksuale (p.sh. turpi në lidhje me mesazhet

seksuale të femrave) dhe roli i presionit të bashkëmoshatarëve në inkurajimin e të rinjve

për t'u angazhuar në këtë sjellje.

2.3.3 Pasojat psiko-sociale të përfshirjes në sjelljet e seksting

Në përgjithësi, obsesioni i të rinjve me mediat sociale mund të ketë pasoja të shumta

"të tmerrshme", siç janë depresioni, privimi i gjumit, varësia në internet, ankthi social,

agresioni, izolimi social, bullizmi virtual, ndjeshmëria ndaj reklamimit online, ngacmimi

seksual dhe shpërndarja e informacionit personal (Farber et al., 2012, f. 1225). Specifike

41

për seksualitetin, Theodore (2011) pohon se teknologjia po ndryshon mënyrën se si

adoleshentët zhvillohen seksualisht dhe mund të çojë në seksualizim të hershëm të

adoleshencës, e cila lidhet me vetëbesimin e ulët dhe çështjet e tjera të shëndetit mendor

siç janë problemet e imazhit personal dhe çrregullime të të ushqyerit.

Pasojat negative të mundshme të mesazheve seksuale radhiten sipas intensitetit

përgjatë vazhdimësisë së ndëshkimit emocional, fizik, social dhe ligjor. Për shembull,

mesazhet seksuale rinore mund të rezultojnë në forma minimale të dënimit, të tilla si

konfiskimi i telefonëve nga prindërit për një periudhë të caktuar kohe ose pezullimi nga

drejtuesit e shkollës, të nxënësve të kapur në flagrancë. Megjithatë, në ndryshim të madh

me to, mesazhet seksuale rinore mund të shkaktojnë pasoja më të rënda, të tilla si bullizmi

virtual, probleme shëndetësore dhe emocionale, madje dhe vetëvrasje (Hua, 2012).

Ashtu si studentët meshkuj dhe ato femra, mund të përballen me një sërë pasojash

sociale dhe emocionale pas përfshirjes në sjelljet e seksting. Pasojat mund të jenë shumë të

rënda. Ka pasur disa histori lajmesh të studentëve që kanë kryer vetëvrasje pas

shpërndarjes në shkollë të fotove të tyre të zhveshura. Një nxënëse e shkollës së mesme

nga Florida, Hope Witsell, ka kryer vetëvrasje në moshën 14-vjeçare, pasi një foto e saj

gjysmë e zhveshur u vodh nga marrësi i qëllimshëm. Ajo u keqtrajtua vazhdimisht si drejt

për drejt ashtu edhe në rrjetet sociale/internet.

Duke pasur parasysh përhapjen dhe pasojat potencialisht të dëmshme të tij, mesazhet

seksuale kanë sjellë shumëllojshmërinë e mendimeve, veçanërisht kur ato i referohen

angazhimit të të rinjve në praktikë. Pasazhi i Wolf (2000) nënvizon vlerësimin në dukje

tipik të seksualitetit në adoleshencë, si manifestim jashtë kontrollit të dëshirave të të rinjve

nëpërmjet ekspozimit të tyre ndaj mediave masive. Si një pasojë e mundshme e një kulture

të hiperseksualizuar, mesazhet seksuale janë etiketuar si një "epidemi" midis anëtarëve të

kulturës digjitale rinore. Kultura në vetvete ka nevojë për parandalim dhe kontroll, duke

pasur parasysh potencialin e saj e cila të çon në sjellje të tjera të rrezikshme dhe të

dëmshme si marrëdhënie seksuale, bullizm virtual dhe vetëvrasje (Kiesbye, 2011).

42

Shqyrtimi i pikëpamjeve me dy këndvështrime të mesazheve seksuale është i

2.4 KORNIZA TEORIKE

Kur hulumtohen motivet që qëndrojnë pas bullizmit virtual dhe përjashtimit social,

përdorimi i teorive psikologjike është shumë më i favorizuar nëpër studime (Tokunaga,

2010, Olweus, 2013). Teoritë psikologjike fokusohen në perspektivën e individit dhe

motivet e tyre të brendshme për t'u angazhuar në këto sjellje.

2.4.1 Teoria e identitetit social

Teoria e identitetit social vlerëson lidhjet mes grupeve shoqërore që formësojnë jetën

e të rinjve. Henri Tajfel fillimisht përcaktoi identitetin social si "njohuria që ka një individ

rreth asaj se përse ai i përket grupeve të caktuara shoqërore, së bashku me njëfarë rëndësie

emocionale dhe vlere të tij për këtë anëtarësim në grup" (1972). Këto anëtarësime në grup

ndihmojnë në formësimin e identitetit të një të riu dhe se "identiteti i grupit bëhet pjesë

përbërëse e vetë konceptit që ka ky i/e ri/e për botën shoqërore dhe mënyrën sesi ai/ajo e

percepton atë brenda tij" (Killen dhe Rutland, 2013). Në të njëjtën kohë, identiteti social

është i lidhur me atë sesi ne e perceptojmë anëtarësimin në grup (Tajfel dhe Turner, 1979).

Kur një individ bashkohet me një grup, ai etiketohet si një anëtar, ose pjesë e grupit dhe

bëhet pjesë e identitetit të vetë grupit.

Të rinjtë përdorin ndjenjën rreth vetes për të krijuar ndjenjën e identitetit brenda dhe

jashtë grupit duke përjashtuar të tjerët nga grupi përmes bullizmit virtual. Duke vepruar

kështu, ata janë duke e mbrojtur grupin dhe duke ruajtur statusin e tyre të grupit ose duke

e rritur atë. Përderisa kjo kornizë është e dobishme në analizimin e të dhënave empirike të

kësaj teze, do të ishte e dobishme për të kuptuar se pse të rinjtë bashkohen me grupe të

caktuara, teoria e identitetit social nuk është përdorur në këtë kohë për të përcaktuar se pse

të rinjtë angazhohen në përjashtim social dhe bullizem virtual.

43

2.4.2 Qasja social-ekologjike

Espelage dhe Swearer (2004) favorizojnë modelin ekologjik për të kuptuar sjelljet e

ngacmimeve, model i ngjashëm me atë të përdorur nga Bronfenbrenner, si një mënyrë për

të shqyrtuar sjelljet e ngacmimeve dhe sjelljet virtuale. "Kjo kornizë e sheh sjelljen e të

rinjve si të formuar nga karakteristikat individuale dhe një sërë sistemesh kontekstuale të

mbivendosura të shkollave, të të rriturve, lagjeve dhe shoqërisë" (Swearer et al., 2010). Ky

model e vendos individin në qendër dhe shoqërinë si tipar kryesor përreth tij. Modeli

reciprok përpiqet të qartësojë se si të rinjtë vendosen dhe sillen brenda shoqërisë së cilës

ata i përkasin. Modeli është zhvilluar për të ndihmuar në kuptimin e ndërveprimeve midis

faktorëve personalë dhe mjedisorë.

Studimet që favorizojnë modelin social-ekologjik janë përqendruar për zbatimin e

modelit në kuptimin teorik, në vend që të fokusohen në një qasje hetimore. Së pari,

Swearer dhe Doll (2001) besojnë se ngacmimi është një fenomen ekologjik që ka dalë nga

konteksti individual, social, fizik, institucional dhe i komunitetit. Nëse kuptimi i dhunës

realizohet në këtë mënyrë, rezultatet mund të vazhdojnë të formojnë dhe ndryshojnë

politikat dhe procedurat në shkolla, në mënyrë që të zvogëlohet shkalla e ngacmimit dhe

përjashtimit social që po ndodh.

Teoria social-ekologjike është një sistem i ndërlikuar i ndërveprimit të aspekteve. Kjo

lejon një kuptim të shkaqeve të përjashtimit social nëpërmjet ndërveprimit të niveleve të

ndryshme ose faktorëve të rrezikut që përbëjnë themelin e modelit.

2.4.3 Teoria e Përgjithshme e Krimit

Teoria e parë e aplikuar për mesazhet seksuale është Teoria e Përgjithshme e Krimit, e

cila pohon se vetë-kontrolli i ulët është faktor parashikues i kriminalitetit. Gottfredson dhe

Hirschi (1990) argumentuan se individët të cilët kishin prindër joefektivë, duke përfshirë

mungesën e lidhjes, kujdesit të pakët dhe disiplinës jo të vazhdueshme ose jo efektive,

kishin më shumë gjasa të zhvillonin vetëkontroll të ulët (Gibbs, Giever, & Higgins, 2003).

44

Vetëkontrolli i ulët përfshin paaftësinë për t'i rezistuar tundimit kur një mundësi paraqitet

dhe individi nuk merr në konsideratë pasojat afatgjata të sjelljes së tij. Individët me vetë-

kontroll të ulët karakterizohen si impulsivë, të pandjeshëm, që rrezikojnë dhe tërhiqen nga

detyra të thjeshta (Delisi, 2001).

Për individin me vetë-kontroll të ulët krimi është tërheqës, sepse ofron përfitime të

menjëhershme pa marrë parasysh ndikimin afatgjatë të aktit për veten ose të tjerët, qoftë

ligjërisht apo shoqërisht. Kjo logjikë mund të zbatohet për seksting. Personi impulsiv nuk

ka të ngjarë të parashikojë pasojat negative ose të dhimbshme për viktimën. Në vend të

kësaj, agresori mund të marrë parasysh vetëm kënaqësinë që ai ose ajo do të marrë nga

marrja ose dërgimi i fotos dhe popullariteti i fituar duke marrë pjesë në një sjellje të tillë.

Për më tepër, një person i pavëmëndshëm nuk ka gjasa që të kujdeset për pasojat negative

të viktimës së tij.

Në një studim në shtate shkolla të mesme të Teksas-it, të rinjtë të cilët raportuan për

shkëmbim të fotografive me karakter seksual midis tyre, kishin më shumë gjasa të

takoheshin dhe të kishin marrëdhënie seksuale (Temple et al, 2012). Marrëdhëniet

seksuale janë përvojat normative dhe tipike të moshës për adoleshentët dhe këto

marrëdhënie kanë pasoja të rëndësishme për shëndetin, rregullimin dhe funksionimin

psiko-social (Collins, 2003). Sjellja seksuale kurioze reflekton zhvillimin tipik seksual

gjatë adoleshencës (Ponton & Judice, 2004). Shkëmbimi ose vendosja e fotove seksuale të

vetes mund të jetë reflektim i shprehjes së zakonshme seksuale në marrëdhëniet romantike

në adoleshencë. Ndryshe, mesazhet seksuale mund të jenë një shënues për përfshirjen në

një vazhdimësi më të madhe të sjelljeve seksuale të rrezikshme. Gjithashtu seksting mund

të ketë një funksion në të dyja këto fusha.

45

2.4.4 Teoria e menaxhimit të privatësisë së komunikimit (MPK)

Duke pasur parasysh nevojën për hulumtime të mëtejshme, veçanërisht në mesin e

popullatave rinore dhe anëtarëve të popullsisë digjitale, seksioni në vijim konsideron një

qasje teorike që mund të jetë e dobishme në shqyrtimin e fenomenit. Teoria e menaxhimit

të privatësisë së komunikimit nga Petronio dhe Durham (2008) hedh dritë mbi atë se si të

rinjtë menaxhojnë shpërndarjen e mesazheve seksuale ose interpersonale, të cilat mund të

jenë një një mesazh ose shumë mesazhe seksuale masive. Për më tepër, teoria mund të

ofrojë një depërtim mbi vlerat e të rinjve në lidhje me privatësinë dhe mund të shfaqë

dallimet gjinore të gjeneratës rinore në këtë fushë. Kjo ide ishte e propozuar më parë nga

Van Manen (2010) në lidhje me eksplorimin e teknologjive dhe rezultateve të intimitetit

digjital. Një pasqyrë e shkurtër e teorisë është përdorur për të shqyrtuar menaxhimin e

privatësisë përmes komunikimit të ndërmjetësuar nga kompjuteri, e cila ka paraprirë

diskutimin e aplikimit të saj në mënyrë specifike.

Fillimisht teoria u bazua në kërkime të zhvilluara për të shqyrtuar mënyrën se si

njerëzit menaxhojnë informacionin privat nëpërmjet proceseve të zbulimit dhe fshehjes.

MPK-ja është një teori e cila merret kryesisht me mënyrën se si njerëzit përdorin sistemet

e menaxhimit për mbrotjen e informacionit privat. Ky dallim domosdoshmërisht varet nga

ajo që individët e konsiderojnë si private, si dhe sesi ata e shohin natyrën e kufijve që

lidhen me zonat private ose publike në raportet midis individëve dhe shoqërisë.

Hulumtimi i MPK-së është përqëndruar kryesisht në eksplorimin e komunikimit në

një sërë kontekstesh ndërpersonale dhe në grupe të tilla si, midis anëtarëve të familjes,

mes bashkëshortëve, çifteve të martuara dhe marrëdhënieve mjek-pacient (Petronio &

Durham, 2008). Së fundmi, hulumtuesit kanë hetuar menaxhimin e privatësisë në

kontekste të tilla si në marrëdhëniet e tregtisë (Metzger, 2007) dhe në Facebook (FB)

(Waters & Ackerman, 2011). MPK-ja bazohet në idenë se individët kanë informata private

për veten dhe i kontrollojnë ato përmes proceseve të menaxhimit të informacionit që

drejtohen nga ato që Petronio dhe Durham (2008) i quajnë "rregulla të privatësisë".

46

2.5. NDIKIMI I SHOQËRISË, FAMILJES DHE SHKOLLËS TEK

FENOMENI I BULLIZMIT VIRTUAL

2.5.1 Mësuesit dhe klima e shkollës

Sipas mikrosistemit të Bronfenbrenner (1979), mësuesit luajnë një rol të rëndësishëm

në zhvillimin dhe parandalimin e sjelljeve agresive të fëmijëve dhe adoleshentëve jashtë

mjedisit shtëpiak. Sjelljet bulliste janë të dukshme në shkolla (Olweus, 1993), dhe të

rriturit në komunitetin e shkollës ndikojnë në bullizmin midis nxënësve.

Mësuesit kalojnë një sasi të madhe kohe në klasë me nxënësit dhe kanë mundësi të

mjaftueshme për të vëzhguar sjelljen. Prandaj, në hulumtimin e bazuar në shkolla,

mësuesit luajnë një rol të rëndësishëm në identifikimin e fëmijëve dhe adoleshentëve që

mund të jenë dhunues ose viktimë e bullizmit (Leff, Kupersmidt, Patterson & Power,

1999).

Studimi i Olweus (1984) zbuloi se shumica e studentëve të anketuar treguan se

mësuesit e tyre do të ndërhynin «ndonjëherë» ose «asnjëherë» në një rast të ngacmimit.

Kur të rriturit në shkollë e injorojnë ngacmimin ose nuk kanë një ndërgjegjësim të

përgjithshëm për dhunën në shkollë, krijohet një mjedis ku nxënësve u lejohet të

ngacmojnë nxënës të tjerë pa frikë nga pasojat (Lyznicki et al., 2004). Megjithatë, nga

hulumtimi rezultoi se mësuesit nuk mund të jenë gjithnjë të besuarit e nxënësve të tyre kur

bëhet fjalë për ngacmim. Whitney dhe Smith (1993) zbuluan se vetëm 50% e nxënësve që

raportonin raste të ngacmimit, informonin më shumë dikë në shtëpi se sa në shkollë.

Për këtë arsye, përfshirja e mësuesve në një perspektivë ekologjike mbi bullizmin

është shumë e rëndësishme kryesisht për faktin se mësimdhënësit konsiderohen përgjegjës

për edukimin, trajnimin dhe sigurinë e fëmijëve në shoqëri (James, 1994), dhe së dyti janë

lehtësuesit kryesorë të përpjekjeve për parandalimin e dhunës në shkolla. Është edhe më e

rëndësishme që shkollat me klimë pozitive të ndihmojnë fëmijët që vijnë nga familjet

jofunksionale (Garbarino, Dubrow, Kostolny, & Pardo, 1992). Studentët me qasje në të

47

paktën një marrëdhënie pozitive rezultonin të ishin më elastik për tu përballur në një

familje të trazuar (Hill, 1996). Eden, Heiman dhe Olenik-Shemesh (2013).

Eden, Heiman dhe Olenik-Shemesh (2013) gjetën se mësuesit janë pajtuar fuqimisht

me faktin se bullizmi virtual është një problem dhe se ata janë të shqetësuar për të.

Megjithatë, vetëm 20-38% e tyre ndjeheshin të sigurt rreth faktit se mund ta identifikonin

dhe menaxhonin atë. Përveç kësaj, mësuesit mendonin se shkollat kanë nevojë për një

politikë të rreptë lidhur me bullizmin virtual dhe pranonin faktin se ishte e nevojshme

marrja e me shumë njohurive dhe e një edukimi për t'u përgatitur në përballjen me këto

sjellje. Për më tepër, Cassidy, Brown dhe Jackson (2012) zbuluan se mungonte baza e

njohurive në lidhje me bullizmin virtual. Mësuesit nuk ishin të familjarizuar me shkaktarët

kryesore të bullizmit virtual dhe se mësuesit më të vjetër nuk e kuptonin mirë teknologjinë

(Greenhow, Robelia dhe Hughes, 2009).

2.5.2 Përgjegjësitë dhe detyrimet e shkollës për adresimin e çështjeve

që lidhen me bullizmin virtual

Marrëdhënia midis prindërve dhe shkollave është një aspekt kritik në trajtimin e

bullizmit virtual. Prindërit duhet të inkurajohen të pyesin në lidhje me strategjitë që

shkollat ndërmarrin për të edukuar fëmijët dhe të rinjtë rreth sigurisë virtuale dhe bullizmit

virtual si edhe për mënyrat në të cilat shkolla mund të përfshijë prindërit në iniciativat dhe

zhvillimin e politikave të bullizmit virtual.

Shkollat gjithnjë e më shumë pranojnë se bullizmi virtual ka më shumë gjasa të

ndodhë jashtë shkollës sesa në shkollë (Smith et al., 2008). Si rezultat, ka një tendencë në

rritje për shkollat të cilat duhet të jenë të përgatitura për të marrë përgjegjësinë për atë që

ndodh jashtë orarit të shkollës për të siguruar vazhdimësinë e kujdesit (McGrath, 2009).

Gjithashtu, literatura tregon se ndonëse ka fakte se programet kundra bullizmit virtual

dhe të sigurisë virtuale rritin ndërgjegjësimin e të rinjve, ka pak prova për të treguar se ato

çojnë në ndryshime në sjellje (Mishna, Cook, Saini, Wu & McFadden, 2009). Prindërit,

përveçse duhet të jenë të vetëdijshëm se shkollat zhvillojnë programe të tilla, ata duhet

48

gjithashtu të jenë të kujdesshëm dhe të angazhohen në diskutime me fëmijët, mënyrat se si

ata mund t'i praktikojnë këto aftësi në internet.

Sipas këtij studimi dhe kërkuesve të tjerë, viktima shpesh ndodhet në një situatë ku

është e vështirë të zbulohet që është i bulluar në internet, sepse ata kanë frikë se do të

viktimizohen më tej. "Ti tregosh një mësuesi mund të jetë një mënyrë efektive për të

ndaluar bullizmin, por gjithashtu kjo mund të ketë më shumë kosto sesa përfitime për

viktimën" (Hunter & Boyle, 2002, f.332). Nganjëherë shkollat perceptohen si shumë

gjykuese dhe normative kur merren me probleme të disiplinës dhe sjelljes. Për shembull,

kur një nxënës kërkon ndihmë, kjo nganjëherë çon në një investigim të incidentit që mund

të jetë në dëm të nxënësit. Në shumë raste, viktimat i druhen pasojave nga përfshirja në

(pyetje dhe investigime) shkollë apo i druhen hakmarrjes së mëtejshme nga agresori /

dhunuesi (Kowalski et al, 2008).

Është jashtëzakonisht e rëndësishme që në shkolla të miratohen metodat e duhura

procedurale për t'u marrë me këto situata në mënyrë që nxënësit të mos jenë të intimuar

dhe / ose të traumatizuar. Në rastet kur adoleshenti mund të zbulojë këtë informacion të

ndjeshëm në shkollë, ka shumë gjasa që informacioni të përhapet përshkak të hierarkisë së

shkollës. Kjo gjithashtu mund të çojë në traumatizim sekondar. Në përgjithësi klauzolat e

fshehtësisë në procedurat dhe kodet disiplinore nuk respektojnë ose mbrojnë një nxënës në

sistemin shkollor. Në shumicën e rasteve, drejtorët duhet të informojnë disa njerëz

kryesorë, duke përfshirë këtu prindërit e autorit dhe viktimës, organin drejtues të shkollës,

drejtuesin e arsimit shkollor dhe në disa raste, drejtorin e qarkut ose Ministrin e Arsimit.

Në shumicën e rasteve, drejtorët duhet të mbrojnë veten dhe të përcjellin referime tek

zyrtarët e lartë në Departamentin e Arsimit.

Prandaj, ajo që konsiderohej një informacion konfidencial dhe i ndjeshëm që duhej të

mbetej brenda shkollës, shpërndahet më gjerësisht ose bëhet i njohur publikisht.

Në këto raste, drejtorët e shkollave duhet të marrin parasysh faktorë të tillë si:

vlerësimi dhe rëndësia e problemit, rreziku potencial për viktimën dhe një referim tek një

profesionist i cili mund të ndihmojë me prezantime emocionale, psikologjike dhe/ose

fiziologjike. Hinduja dhe Patchin (2007) kanë bërë disa rekomandime të cilat duhet të

ndiqen nga shkollat. Së pari, shkollat duhet të ofrojnë një mjedis mirëkuptues dhe jo

kërcënues ku nxënësit të ndjehen komod, të flasin hapur me mësuesit dhe stafin

49

mbështetës të shkollës. Kjo është e rëndësishme në mënyrë që nxënësit të jenë në gjendje

të shfaqin ndjenjat e tyre, të marrin ndihmë, mbështetje emocionale dhe të kuptojnë se pse

mund të kenë ndodhur "shembulli specifik i viktimizimit në internet" (Hinduja & Patchin,

fq 105). Së dyti, mjedise të tilla në shkolla janë efektive për krijimin dhe ruajtjen e një

komunikimi më të mirë midis nxënësve dhe administratës së shkollës dhe kjo kontribuon

në rritjen e ndërgjegjësimit rreth konflikteve të tjera shoqërore të lidhura ose jo midis tyre

dhe që janë shqetësuese për nxënësit (Hinduja & Patchin, 2007). Nga ana tjetër,

adoleshentët janë në fazën kur ata dëshirojnë të tregojnë ose të mbrojnë autonominë e tyre

dhe të duken se janë në kontroll, kështu që informimi i një mësuesi mund të shihet si një

shenjë e dobësisë. Mësuesit duhet të jenë të vetëdijshëm për simptoma të tjera që

manifestohen, të tilla si mungesat, gënjeshtrat, luhatjet e humorit, rënie në ecurinë

akademike dhe sjellje të tjera të pazakonshme që mund të shfaqë një nxënës.

2.5.3 Mbikëqyrja dhe monitorimi i prindërve

Tashmë janë hulumtuar tërësisht karakteristikat prindërore që kanë lidhje me

rezultatet në përqasje me fëmijërinë dhe adoleshencën (Baumrind, 1991). Monitorimi

prindëror paraqitet si një karakteristikë e cila ka një rëndësi shumë të madhe në lidhje me

rezultatet e marra si tek fëmijët ashtu edhe tek adoleshentët. Megjithëse nuk ekziston një

përkufizim i monitorimit prindëror (DiClemente et al., 2001), shumica e studiuesve bien

dakort me faktin se një nga komponentët e monitorimit prindëror përfshin njohurinë që

kanë prindërit rreth asaj se ku ndodhen fëmijët e tyre dhe me cilët ata shoqërohen kur nuk

janë në shtëpi ( Crouter & Head, 2002; DiClemente et al., 2001).

Kontrolli prindëror i internetit, i telefonisë celulare dhe përdorimit të saj, duhet të jenë

në paralelizëm me përpjekjet e industrisë për të rregulluar përmbajtjen dhe shërbimet e

përmbajtjes së telefonisë celulare tek të rriturit, në mënyrë që të sigurohet mbrojtja e të

drejtave të fëmijëve (Van Tonder, 2010). Rezultatet e këtij studimi duhet të paralajmërojnë

prindërit për nevojën e rritjes së vigjilencës, monitorimit dhe mbikëqyrjes së aktiviteteve

virtuale të adoleshentëve. Komunikimi me adoleshentët rreth internetit, dërgimit/marrjes

50

së SMS-ve dhe aktiviteteve të tjera të teknologjisë virtuale duhet të ndiqen me vigjilencë.

Edhe pse midis ngacmimeve tradicionale dhe bullizmit virtual ka disa karakteristika të

përbashkëta, ato janë dukuri të ndryshme (Kowalski, 2008). Nuk duhet të supozohet se

njohja e ngacmimit tradicional të lejon automatikisht për t'u marrë me bullizmin virtual.

Dishion dhe McMahon (1998) argumentojnë se monitorimi i prindërve gjithashtu

përfshin mbikëqyrjen prindërore dhe ndjekjen e aktiviteteve të fëmijëve dhe miqve të tyre.

Monitorimi prindëror është gjithashtu i lidhur drejtpërdrejt me moshën e fëmijës ose

adoleshentit. Sipas Patterson dhe Stouthamer-Loeber (1984), numri i orëve të monitorimit

prindëror zvogëlohet me rritjen e moshës së adoleshentit. Për shembull, ky hulumtim

raportoi se një 10.1 vjeçar qëndronte pa mbikëqyrje mesatarisht 0.78 orë në ditë, ndërsa

një 16.3 vjeçar qëndronte pa mbikëqyrje mesatarisht 2.06 orë në ditë. Megjithatë,

hulumtimet me bazë gjinore nga Laird, Pettit, Dodge dhe Bates (2003) zbuluan se

monitorimi prindëror në të vërtetë qëndron më shumë për vajzat sesa për djemtë.

Monitorimi prindëror ka qenë gjithashtu i lidhur me agresionin. Olweus (1980) në një

popullatë Skandinave, gjeti se djem të cilët ishin klasifikuar si bullues, kishin më shumë

gjasa të kishin prindër të cilët nuk kishin arritur të monitoronin aktivitetet e fëmijëve të

tyre. Olweus (1993) arriti të përcaktonte se fëmijët që u përkisinin prindërve të cilët

vendosnin kufij të qëndrueshëm dhe të përshtatshëm, kishin më pak gjasa të

angazhoheshin në sjellje të dhunshme, ndërsa monitorimi prindëror i aktiviteteve të

shkollës (p.sh., akademikët) shoqërohej me nota më të mira në mësime (Griffith, 1996;).

Monitorimi prindëror ka qenë gjithashtu i lidhur me agresionin. Bowers, Smith dhe Birney

(1994) zbuluan se si bullistët dhe viktimat kishin më shumë gjasa të raportonin se prindërit

e tyre ishin pamjaftueshmërisht të angazhuar në monitorimin e tyre.

Lidhja e fortë midis anëtarëve të familjes dhe komunikimi i hapur në lidhje me

problemet e fëmijëve, lidhen negativisht me angazhimin e fëmijës në dhunën midis

bashkëmoshatarëve dhe lidhen pozitivisht me gjasat që një fëmijë i prirur për kryerjen e

dhunës të ndryshojë sjelljen e tij/saj përgjatë kohës (Duggins et al. 2016). Për më shumë,

praktikat e qëndrueshme të prindërimit (Lösel & Bender, 2013) dhe ngrohtësia prindërore

(Karlsson et al., 2014, Dehue et al., 2012) përfaqësojnë faktorët mbrojtës përkundrejt

kryerjes dhe përjetimit të dhunës midis bashkëmoshatarëve. Gjithashtu, duke pranuar

mendimet e fëmijëve (në përputhje me moshën dhe pjekurinë e tyre), shkëmbimi i ideve

51

ndërmjet prindërve dhe fëmijëve si dhe njohja e prindërve me shokët e fëmijës, zvogëlojnë

gjasat e përfshirjes së fëmijëve në dhunën tradicionale dhe bullizmin virtual midis

bashkëmoshatarëve (Shetgiri, Lin & Flores, 2013). Për më tepër, një lidhje e theksuar me

prindërit, ndihmon fëmijët e ekspozuar ndaj viktimizimit midis bashkëmoshatarëve që të

përballen me përvojën në një mënyrë konstruktive.

Përfshirja, informimi dhe ndjekja që prindërit ushtrojnë tek fëmijët e tyre për një

përdorim sa më të sigurtë të teknologjisë, fillon që nga përfshirja e tyre e parë në

përdorimin e internetit. Prindërit shërbejnë si pjesa kritike, e cila siguron një përdorim të

përgjegjshëm dhe të sigurtë të shërbimeve online për fëmijët adoleshentë dhe kjo shërben

si pjesë reaguese nga i gjithë komuniteti ndaj bullizmit virtual.

Në përgjithësi, prindërit e sotëm po përballen me sfida unike që nuk ekzistonin në

epokën e televizionit. Rrjedhimisht, perceptimet e prindërve për internetin mund të jenë të

ndryshme nga perceptimet e tyre për televizionin. Nuk është e lehtë për prindërit që të jenë

efektivë në ndërmjetësimin prind-fëmijë referuar aktiviteteve në internet, për shkak të

natyrës unike të përdorimit të internetit (Clark, 2011). Së pari, përdorimi i internetit

zakonisht zhvillohet duke përdorur një kompjuter personal ose pajisje të lëvizshme.

Natyra e përdorimit të internetit e bën relativisht më të vështirë për prindërit që të

monitorojnë nga afër aktivitetet e fëmijëve në internet. Përveç kësaj, kontrolli në

përdorimin e internetit kërkon të kuptuarit e internetit. Sidoqoftë, fëmijët e sotëm janë

përdorues me njohuri të sofistikuara të internetit. Nëse prindërit nuk kanë njohuri teknike

rreth internetit, do të jetë e vështirë për ta që të menaxhojnë në mënyrë efektive

përdorimin e internetit nga ana e fëmijëve të tyre.

Meqenëse koha e kaluar në internet konsiderohet si një faktor rreziku për bullizmin

virtual, ndërhyrjet kufizuese nga ana e prindërve (të cilët zvogëlojnë sasinë e kohës që

kalojnë fëmijët në internet) kanë sjellë si rrezultat zvogëlimin e rreziqeve në internet

(Rosen, Cheever dhe Carrier 2008). Hulumtimet kanë sugjeruar se nivelet më të ulëta të

përfshirjes së prindërve referuar qasjes në internet të fëmijëve, kanë shtuar rrezikun ndaj

një bullizmi të mundshëm virtual (Vandebosch & Van Cleemput, 2009). Hulumtimet kanë

zbuluar se sa më i lartë niveli i ngrohtësisë prindërore aq më e ulët është përfshirja në

ngacmimimet tradicionale apo ato kibernetike (Wang, Iannotti dhe Nansel 2009). Në anën

tjetër, një marrëdhënie e varfër prind-fëmijë, e cila tregon një mbikëqyrje të

52

pamjaftueshme prindërore, është e lidhur ngushtë me një rrezik më të lartë të përfshirjes

në bullizmin virtual si ngacmues por edhe si viktimë (Ybarra dhe Mitchell 2004).

Livingstone (2008) përcakton tre strategji të gjera në mbrojtjen gjatë përdorimit të

internetit: (1) Të qënit Aktiv për një prind është kur ai flet me fëmijën e tij për përmbajtjen

e medias, ndërkohë që fëmija është i angazhuar me të; (2) Të qënit Kufizues është kur një

prind vendos rregulla që kufizojnë hapsirat, si koha e kaluar në internet ose vendndodhja;

dhe (3) bashkë-shikimi, është kur një prind është i pranishëm ndërkohë që fëmija i tij

përdor internetin (Livingstone, 2008). Valcke et al., (2010) sygjerojnë se prindërit duhet të

adoptojnë rrolin mëmësor dhe atë simbolik në të njëjtën kohë, në mënyre që ti rrisin

fëmijët e tyre si “qytetarë kibernetikë” të përgjegjshëm. Rolet mëmësore u lejojnë

prindërive qasjen e fëmijëve të tyre me internetin dhe pajisjet, por nuk e rregullojnë

përdorimin e tyre (p.sh. vendosja e kompjuterit në shtëpi: një zonë e përbashkët larg nga

dhoma e gjumit). Rolet simbolike përfshijnë vendosjen e rregullave dhe kufizimeve të

përdorimit të internetit në shtëpi për të krijuar një “qytetar kibernetik” të përgjegjshëm

(p.sh. edukimi rreth internetit nëpërmjet kufizimeve të ndryshme, bashkë-shikimit dhe

përdorimin e programeve kompiuterikë për mbrojtjen nga interneti).

Megjithëse shumica e sulmeve virtuale ndodhin jashtë shkollës (Dehue, Bolman, &

Völlink, 2008), hulumtimet sygjerojnë se ngjarjet shpesh e kanë fillimin e tyre në shkollë

dhe me pas vijojnë në shtëpinë e viktimës.

Megjithëse statistikat tregojnë se përdorimi i internetit nga të rriturit është i lartë dhe

vazhdon të rritet, McGrath (2009) sugjeroi se të rinjtë e përdorin teknologjinë në një

mënyrë me ndryshe nga të rriturit, pasi të rriturit kanë tendencën ta përdorin atë për

qëllime më praktike ose pune. Tek të rinjtë, teknologjia është një pjesë jetike e jetës së

tyre shoqërore dhe zhvillimit të identitetit.

Perceptimi që kanë fëmijët dhe të rinjtë rreth njohurive që prindërit e tyre kanë rreth

teknologjisë së re, ndikon në nivelin e pranimit dhe vlerës që ata i japin këshillave të

ofruara nga prindërit lidhur me sigurinë në internet. Në një studim Amerikan me rreth 800

adoleshentë të moshave 12-17 vjeçare, rezultoi se tek adoleshentët, prindërit e të cilëve

ishin përdorues të internetit, kishin një ndikim më të madh në sjelljet online, se ato me

prindërit që nuk ishin përdorues të internetit (Lenhart et al., 2011).

53

Faqet e rrjeteve sociale si Facebook, Twitter dhe YouTube, si pjesë e politikave të

tyre të privatësisë, specifikojnë se përdoruesit duhet të jenë të paktën 13 vjeç, një politikë

kjo për të cilën shpesh prindërit nuk janë në dijeni. Sidoqoftë, pothuajse gjysma e

adoleshentëve që përdorin faqet e rrjeteve shoqërore pranojnë se gënjejnë për moshën e

tyre në mënyrë që ata të mund të hyjnë në një faqe interneti ose të regjistroheshin në një

llogari online. Vlen të përmendet se nuk ka asnjë përgjegjësi nga ana e operatorëve të

internetit në lidhje me verifikimin e moshës së përdoruesve (Lenhart et al.2011).

Përcaktimi i moshës minimale bazohet në kërkesat e Kongresit Amerikan, siç

parashikohet në Aktin 7 për Mbrojtjen e Fshehtësisë së Fëmijëve në Internet. Akti

përcakton se operatorët e internetit duhet të marrin pëlqimin e verifikueshëm prindëror nga

prindërit, para se të mbledhin ndonjë informacion personal nga një fëmijë më i ri se 13

vjeç (O'Keeffe, Clarke-Pearson, & Këshilli për Komunikimet dhe Mediat, 2011). Si të

tilla, faqet e rrjeteve sociale si Facebook kanë përkrahur këtë kërkesë duke vendosur një

moshë minimale të përdorimit në 13 vjeç. O'Keeffe et al. (2011) kanë bërë thirrje që

përpjekjet për këtë kufi të moshës të respektohen më mirë dhe kanë sugjeruar se duke

edukuar prindërit për këtë kufi moshor, mund të jetë një hap i vlefshëm drejt realizimit të

tij.

2.5.4 Perceptimet e prindërve mbi Bullizmit virtual

Sipas artikullit të New York Times, prindërit mendojnë se ata duhet të bëhen më

shumë teknologjikisht të aftë, në mënyrë që të fillojnë të mësojnë se si mund t'u vijnë në

ndihmë fëmijëve të tyre (Hoffman, 2010). Shumë prindër i janë kthyer marrjes së

leksioneve që mbahen ana e psikologut, ekspertëve të teknologjisë dhe policisë, në mënyrë

që të edukohen për bazat e teknologjisë dhe bullizmit virtual (Hoffman, 2010).

Një nga studimet zbuloi se më shumë se gjysma e prindërve vendosin rregulla për

fëmijët e tyre rreth asaj se çfarë mund të bëjnë në internet dhe sa shpesh mund ta përdorin

atë (Dehue et al., 2008). Edhe pse u vrojtua se shumica e prindërve vendosnin rregulla për

54

përdorimin e internetit nga ana e fëmijëve të tyre, shumë prej tyre nuk ishin në dijeni të

bullizmit virtual që po ndodhte (Dehue et al., 2008).

Përveç prindërve, disa profesionistë të shkollave janë të vetëdijshëm për bullizmin

virtual mes studentëve (Beran & Li, 2005). Sllovak dhe Singer (2011) u përpoqën të

shikojnë më tej në perceptimet e profesionistëve nëpër shkolla në lidhje me bullizmin

virtual.

Teoria ekologjike e sheh fëmijën si të lidhur me një “sistem ndërlidhës” me familjen,

shkollën dhe qeverinë siç pasqyrohet në politikat sociale dhe ekonomike (Schriver, 2011).

Kjo teori përqendrohet në lidhjet shoqërore që ka midis individit dhe komunitetit në të

cilin ai është i përfshirë (Berkes, 2008). Individët janë pjesë e një sistemi ndërlidhës ose të

mbivendosur që përfshin mikrosistemin, mezo-sitemin, ekosistemin dhe makro-sistemin

(Bronfenbrenner, 1979). Teoria ekologjike, e cila ka pohuar se sisteme të shumëfishta të

ngulitura, të cilat përfshijnë kolegët, familjen, shkollën, komunitetin dhe mjediset

kulturore, ndikojnë në sjelljen e fëmijëve. Fëmijët nuk zhvillohen në izolim, përkundrazi

ato ndikohen nga kontekste të ndryshme ndërvepruese (p.sh., shoqëria, kolegët, familja,

etj.) Prindërit, mësuesit dhe bashkëmoshatarët konsiderohen se potencialisht ndikojnë në

sjelljen e një fëmije dhe nga ana tjetër ndikohen edhe vetë nga fëmija në fjalë. Asnjë

person apo kontekst mjedisor nuk konsiderohet si shkaktar. Personat dhe kontekstet

konsiderohen si kontribues potencial për sjelljen problematike dhe rrjedhimisht janë të

pranueshëm për ndërhyrje.

Studimet kanë treguar vazhdimisht se të rinjtë të cilët janë të përfshirë në bullizëm në

shkollë, kanë tendencë të përjetojnë probleme edhe në kontekste të tjera, duke përfshirë

edhe familjet dhe lagjet e tyre (Espelage & Swearer, 2004).

Për fat të mirë, kuadri social-ekologjik nënkupton se profesionistët mund të ndërhyjnë

në nivele të ndryshme me çdo numër individësh.

Sistemi i familjes përfshin edhe ndikimin që ajo ka referuar kufizimit të sjelljes në

internet (të mira ose të këqija), kufizime të cilat familja i vendos dhe i bisedon me fëmijën

për atë që duhet të shihet në internet. Niveli i shkollës përfshin rregullat që bën shkolla për

të mbrojtur nxënësit e tyre kur lundrojnë në internet, rregulla të cilat vendosin dhe se çfarë

politikash përdoren për mbrojtjen e tyre. Niveli i qeverisjes përfshin politika më të gjera të

nivelit shoqëror, të lidhura me përdorimin e sigurtë në internet, edukimin për rreziqet dhe

55

mbrojtjen nga keqbërësit. Teoria ekologjike gjithashtu ofron kornizën për të kuptuar

përshtatjen me një mjedis, si psh: nëse një fëmijë është i rrethuar nga fëmijë të cilët u

dërgojnë mesazhe të panjohurve në një faqe të medias sociale, fëmija ka të ngjarë të

përshtatet me sjelljet e tyre për të provuar se ai i përshtatet grupit (Berkes, 2008).

2.5.5 Strategjitë e përballjes me bullizmin virtual

Sipas materjaleve që disponohen dhe eksperiencave të përshkruara më lartë, bullizmi

virtual mund të shkaktojë ndjenja negative, të rënda dhe madje traumatike të cilat shpesh

sjellin ndikime të forta në sjellje tek viktimavat (p.sh. Beran dhe Li, 2005; Campfield,

2008; Dehue, Bolman & Vollink, 2008). Në raste ekstreme, bullizmi virtual mund të ketë

pasoja fatale. Strategjitë e përballjes në bullizmin virtual, në krahasim me shumë studime

mbi strategjitë e përgjithshme përballuese, janë një çështje e re. Hulumtimet e strategjive

të përballjes me bullizmin virtual kanë filluar vetëm në vitet e fundit.

Tradicionalisht, strategjitë e përballimit janë ndarë në kategori dikotimike. Modelet

më të njohura të përballimit janë modeli transaksionar (Llazarus & Folkman, 1984) dhe

modeli qasje-shmangie (Roth & Cohen, 1986). Në modelin transaksional, përballja është

përcaktuar si problem i fokusimit dhe emocion-përqendrimit; modeli qasje-shmangie

përshkruan strategji të veçanta të cilat mund të kategorizohen ose si qasje ose si shmangie.

Në modelin qasje-shmangie, individi mer në konsideratë të pasurit apo jo të burimeve

për përballimin e situatës dhe më pas zgjedh mënyrën e qasjes (duke u fokusuar në një

zgjidhje të drejtpërdrejtë të problemit), ose mënyrën evitimit (Roth & Cohen, 1986).

56

KAPITULLI III

KAPITULLI I METODOLOGJISË

3. METODOLOGJIA E STUDIMIT

Në këtë kapitull prezantohet plani i kërkimit dhe metodat kërkimore të përdorura për

realizimin e studimit. Kapitulli shpjegon të gjitha fazat e zhvillimit të studimit që nga

metodologjia e përdorur në studim, mbledhja e të dhënave, popullata dhe kampioni,

teknikat e përzgjedhjes së kampionit, instrumentat e kërkimit, besueshmëria dhe

vlefshmëria, procedurat e mbledhjes së të dhënave, analiza e të dhënave.

3.1 Metodat kërkimore

Studiuesi ka përdorur metodën mikse të kërkimit cilësor dhe sasior dhe për pjesën

cilësore të këtij studimi është përdorur një qasje fenomenologjike. Si një objektiv parësor i

hulumtimit cilësor, është të hetojë se si individët përjetojnë situata të veçanta dhe i japin

kuptim përvojave të tyre (Nelson & Quintana, 2005). Duke theksuar analizat tekstuale,

metoda e hulumtimit cilësor bëri të mundur që kërkuesi të lëvizë përtej kontrollit të

studimit sasior (Nelson & Quintana, 2005).

Një rishikim i gjerë i literaturës mbi bullizmin virtual dhe seksting, zbuloi se shumica

e hulumtimeve në këtë fushë janë sasiore, të përbërë kryesisht nga pyetësorë të

administruar për nxënësit (Spaulding, 2012). Ekspertët kryesorë në këtë fushë kanë

identifikuar nevojën për më shumë studime me metoda mikse që mbledhin të dhëna

sasiore dhe cilësore dhe përfshijnë të gjithë aktorët (fëmijët, prindërit dhe mësuesit). Disa

kërkues kanë arritur në përfundimin se përpjekjet bashkëpunuese do të ishin thelbësore për

programet e ndërhyrjes për një parandalimin efektiv (Hinduja & Patchin, 2010).

57

3.2 Analiza e të dhënave dytësore

Për të realizuar analizën e të dhënave dytësore kërkuesi është fokusuar në rishikimin

dhe shqyrtimin e literaturës ekzistuese ndërkombëtare, duke përfshirë në shqyrtim

studime, artikuj, raporte mbi bullizmin virtual dhe seksting. Në Shqipëri, nuk ka studime

të kësaj fushe dhe kjo është arsyeja që kërkuesi kryesisht është ndalur në studime botërore.

Analiza dytësore ndihmon që kërkuesi të familjarizohet me këkrimet që janë zhvilluar

në fushën e bullizmit dhe seksting dhe ta udhëheqi atë në procesin e identifikimit të

çështjeve me interes që vetë kërkuesi mund të studjojë. Rishikimi i literaturës e ndihmoi

studiuesin të përmirësojë pyetjet e këkrimit duke ofruar udhëzime të rëndëishme gjatë

realizimit të punimit.

Cooper (1989) përshkruan rishikimin e literaturës si një fazë të kërkimit që ka si

qëllim të përmbledhë, vlerësojë, sqarojë dhe/ose të integrojë përmbajtjen e studimeve dhe

raporteve fillestare. Është gjithashtu e rëndësishme të shihet faza e shkrimit si pjesë e

procesit të kërkimit, dhe jo si diçka që ndodh pasi është mbaruar leximi i literaturës.

Wellington et al (2005) sugjerojnë “Shkruani gjatë kohës që ju mblidhni të dhëna dhe

mblidhni të dhënat gjatë kohës që ju shkruani”. Analiza e të dhënave dytësore është një

përmbledhje objektive, e tërësishme, si dhe analizë kritike e kërkimeve të mundshme

përkatëse dhe literaturës jo kërkimore mbi një çështje të caktuar që po studiohet.

3.3 Natyra e studimit

Metodologjia e përdorur në këtë punim është në funksion të realizimit të qëllimit

kryesor të studimit. Përzgjedhja e metodave të studimit do të varet nga natyra e të

dhënave, problematika që trajton studimi, vendndodhja e të dhënave, marrja dhe qëllimi i

përdorimit të tyre. Përqasja e përdorur në këtë studim do jetë mikse, duke kombinuar

kërkimin sasior me atë cilësor me qëllim që përfundimet dhe rekomandimet e studimit të

jenë të vlefshme por njëherazi të plotësojnë edhe studimet e tjera në këtë fushë.

Metoda sasiore konsiston në përdorimin e një pyetësori për nxënësit e shkollave të

mesme të qytetit të Durrësit, kurse ajo cilësore konsiston në intervista gjysëm të

58

strukturuara me prindërit e nxënësve të përfshirë në studim. Të dhënat sekondare janë

rezultat i rishikimit dhe i analizës së thelluar të një literature që lidhet specifikisht me

identifikimin e problemeve që lidhen me bullizmin në përgjithësi dhe atë virtual në

veçanti, duke plotësuar në këtë mënyrë të gjithë studimin.

Pjesa e rëndësishme e kësaj analize është vërtetimi apo jo i hipotezave dhe pyetjeve

kërkimore të studimit, duke ju referuar variablave të përcaktuar të lidhura me çështjet bazë

të realizimit të këtij studimi.

3.4 Metoda e mbledhjes së të dhënave sasiore

Instrumentat që përdorin shpesh studiuesit apo kërkuesit shkencor janë në funksion të

qëllimit të studimit. Në ditët e sotme njihen disa lloj instrumentash që mund të përdoren

për kërkime të tilla shkencore nga të cilat mund të përmendim, intervistat me pyetësorë,

fokus grupet, intervistat e strukturuara apo gjysëm të strukturuara etj. Në këtë studim është

gjykuar si më e përshtatshme përdorimi i pyetësorit në mënyrë që të sigurohej një

informacion i plotë lidhur me fenomenin e bullizmit virtual kryesisht tek nxënësit e

shkollës së mesme në qytetin e Durrësit. Përdorimi i pyetësorëve si metodë për mbledhjen

e të dhënave në këtë material mundëson jo vetëm analizimin e lidhjeve të mundshme

ndërmjet variablave të marrë në studim, por jep mundësinë edhe të disa rekomandimeve

lidhur me marrjen e masave për parandalimin e fenomenit të bullizmit virtual.

Sipas Khandwalla (1976) nuk ka një metodë kërkimi që mund të konsiderohet si më e

mira. Secila nga metodat e përdorura shoqërohet me avantazhet dhe disavantazhet e veta.

Mundësia për të përgjithësuar të dhënat duke përdorur metodën e kërkimit me pyetësorë

vlerësohet e lartë në rastin e pyetsorëve. Si rezultat, përdorimi i pyetësorëve si metodë për

mbledhjen e të dhënave në këtë punim mundëson (1) analizimin e lidhjeve të mundshme

ndërmjet variablave të marrë në studim, dhe (2) tenton për të “plotësuar” studimet e

mëparshme që kanë përdorur kryesisht metoda cilësore, si psh analiza situatash.

59

3.5 Popullata dhe kampioni

Për të analizuar fenomenin e bullizmit virtual popullata të cilit ju referuam ishin

nxënësit e shkollave të mesme të qytetit të Durrësit. Të nxënësit të cilët morën pjesë në

këtë studim u përzgjodhën rastësisht duke qenë të gjinive të ndryshme madje duke

përfshirë jo vetëm shkollat e qytetit por edhe ato në fshatit, shkollat e mesme të

përgjithëshme por edhe ato profesionale, me qëllim që kampioni të ishte sa më

përfaqësues. Pëetësorët u realizuan nëpërmjet ballafaqimit të drejtpërdrejtë me nxënësit në

ambjentet e shkollave të mesme në bashkëpunim edhe me drejtorinë Arsimore të rrethit si

dhe të shkollave të mesme. Pranë DAR- Drejtorisë Arsiomore Rajonale Durrës, është marr

leje për të realizuar mbledhjen e të dhënave në të gjitha shkollat e përzgjedhura. Fillimisht,

nxënësit kanë plotësuar lejen me shkrim tek prindërit duke marrë edhe pëlqimin e tyre për

të qenë pjesë e studimit dhe më pas janë bërë pjesë e studimit. Pjesmarrësit janë zgjedhur

në mënyrë të rastësishme.

Tabela 3.1 Kampioni i ndarë sipas rajonit Qytet/Fshat

Qytet Fshat Total Kampioni

6849 1764 8613 955

80% 20% 100%

760 195 995 955

Tabela 3.2 Kampioni i ndarë sipas shkollave në të cilat u realizua pyetësori me nxënësit.

Shkolla e

mesme Kategoria

Fshat/

Qytet

Numri i

pjesmarrësve

femra

Numri i

pjesmarrësve

meshkuj

Numri total i

pjesmarrësve

Gjergj

Kastroti E përgjithshme

Qytet

Qendër 81 64 145

Naim

Frashëri E përgjithshme

Qytet

Qendër 72 73 145

Olsi Lasko

E përgjithshme

Qytet

Periferi 62 63

125

Jan Kukuzeli Artistike

Profesionale

Qytet

Qendër 45 45

90

Benardina

Qerraxhia

Sportive

Profesionale

Qytet

Qendër 65 65

130

Beqir Çela Mekanike

Profesionale

Qytet

Periferi 62 63 125

Sukthi i Ri E përgjithshme Fshat 66 43 109

60

(Sukth)

16 Shatori E përgjithshme Fshat

(Shijak) 44 42 86

Total 497 458 955

3.5.1 Teknikat e përzgjedhjes së kampionit

Dy teknikat bazë të përzgjedhjes së kampionit janë: e rastësishme (probabilitare) dhe

jo e rastësishme (jo probabilitare) (Saunders et al., 2009; Koerber & McMicheal, 2008;

Onwuegbuzie & Collins, 2007). Kampionët probabilitarë përdoren zakonisht në rastet e

sondazheve dhe eksperimenteve, kur disponohet një listë e popullatës. Probabiliteti i

përzgjedhjes së çdo rasti nga popullata njihet dhe zakonisht është i barabartë për të gjitha

rastet. Në rastin e kampionit jo probabilitar nuk njihet probabiliteti i përzgjedhjes së çdo

rasti nga popullata. Megjithëse kampionët jo probabilitar përbëjnë një sfidë për

variabilitetin dhe njëanshmërinë e rezultateve, kur përdoret për studime eksploruese dhe

punohet me mostra të vogla gjykimi më mirë i’u lihet ekspertëve se sa rastësisë (Singleton

& Straits, 2010 ). Higginbottom (2004, faqe 18), Saunders (2009, fq. 233), Koerber &

McMicheal (2008, fq. 461) sugjerojnë se minimizimi i paragjykimeve dhe maksimizimi i

përgjithësimeve nuk janë qëllimet kryesore të kërkimit eksplorues, për këtë arsye teknikat

e përdorura për përzgjedhjen e kampionit duhet të jenë jo probabilitare dhe kjo është edhe

teknika e përzgjedhjes së kampionit që përdoret në këtë studim.

Përzgjedhja e kampionit mund të realizohet në mënyra të ndryshme por dy janë

teknikat bazë, përzgjedhja jo probabilitare dhe përzgjedhja probabilitare, ku secila prej

tyre ka specifikat dhe llojet e veta. Sipas (C.R.Kothari, 1984) Research methodology) ka

disa kritere që duhen marr në konsideratë dhe që lidhen drejtpërdrejt me përzgjedhjen e

kampionit. Këto kritere janë:

- Të jetë sa më përfaqësues;

- Të përzgjidhet në atë mënyrë që gabimi në rezultat të jetë sa më i vogël;

- Të jetë i përshtatshëm për llojin e studimit;

- Të jetë i përshtatshëm në lidhje me analizën që do të realizohet;

- Rezultatet e tij të mund të përdoren edhe për studime të tjera me të njëjtin nivel

besimi.

61

Nga ana tjetër elementët që duhen mbajtur parasysh në lidhje me përcaktimin e

kampionit i referohen disa elementëve kryesorë të tij të cilat përfshijnë: njësitë që do

marrin pjesë në popullim, shtrirjen kohore, vendin/lokalitetin dhe elementët e kampionit.

Përzgjedhja e teknikës së kampionit varet nga natyra e studimit, pyetjet kërkimore dhe

qëllimi i studimit (Saunders et al., 2009; Koerber & McMicheal, 2008; Singleton &

Straits, (2010). Teknika e përdorur në këtë studim është ajo e kampionit në mënyrë

joprobabilitare, pra e qëllimshme duke u fokusuar vetëm në përzgjedhjen rastësore të

nxënësve.

3.5.2 Madhësia e kampionit

Duke ditur se qëllimi i studimit synon të hedhë dritë mbi një fenomen, individ apo

ngjarje, atëherë studiuesi zgjedh qëllimisht individë, grupe dhe situata për të maksimizuar

njohuritë dhe të kuptuarit e fenomenit (Onwuegbuzie & Collins, 2007, fq. 288). Madhësia

e kampionit varet nga pyetja e kërkimit dhe objektivat, veçanërisht nga ajo që studiuesi

kërkon të tregojë në mënyrë që studimi të jetë i dobishëm, të ketë besueshmëri dhe

vlefshëri lidhur me rezultatet e tij.

Kur përzgjedhja e kampionit bëhet duke përdorur teknikën jo probabilitare të

qëllimshme, një rregull i përgjithshëm në lidhje me madhësinë e kampionit është se cilësia

është më e rëndësishme se sasia (Koerber & McMicheal, 2008). Kur përdoren kampione

jo probabilitare të qëllimshme, nëse studiuesi përfshin në kërkim një kampion që është i

diversifikuar mjaftueshëm, pra duke e përfaqësuar mirë popullatën për të përmbushur sa

më mirë qëllimin e studimit, madhësia e kampionit në përgjithësi mund të konsiderohet e

përshtatshme (Koerber & McMicheal, 2008, fq. 468, Saunders et al., 2009). Singleton &

Straits (2010) pohojnë se në rastet kur përdorim kampion joprobabilitar të qëllimshëm, për

shkak të natyrës eksploruese të studimit dhe meqë objektivi i studimit është të eksplorojë

më shumë për një fenomen të caktuar dhe jo për të përgjithësuar të gjithë popullatën,

atëherë një përqindje e vogël e popullatës së studiuar është e pranueshme.

Megjithatë autorë të ndryshëm kanë konsiderata të ndryshme lidhur me madhësinë e

kampionit. Kështu referuar (Field 2005) mjaftojnë 10-15 pyetje për çdo variabël, rregull i

cili vlen edhe për ndërtimin e ekuacionit të regresionit linear ashtu edhe për analizën

62

faktoriale. Kampioni ynë përmban 955 pyetësorë të nxënësve të shkollave të mesme të

qytetit të Durrësit si dhe opinionin e 25 prindërve të tyre nëpërmjet intervistave. Analiza e

pyetësorëve për kampionin e zgjedhur është realizuar me një nivel besueshmërisë 95% dhe

marzhi i gabimit ±3%. Formula e llogaritjes se Sample Size (SS) , pra të kampionit

paraqitet si më poshtë ku:

Z=1.96, p=0.5, e=3%, N=8613

SS =

3.6 Instrumentat e kërkimit parësor

Përse u përdor vrojtimi me pyetësor? Tashmë dihet se një nga strategjitë e kërkimit të

përdorura për realizimin e studimeve është ajo e mbështetur në vrojtime me pyetësorë, e

cila është një nga teknikat e mbledhjes së të dhënave. Përdorimi i strategjisë së vrojtimit

mundëson mbledhjen dhe analizën sasiore të të dhënave duke përdorur statistikën

përshkruese dhe atë analitike. Gjithashtu të dhënat e mbledhura nëpërmjet kësaj strategjie

mund të përdoren për të sugjeruar arsyetime të mundshme për lidhje të caktuara ndërmjet

variablave dhe për të krijuar modele të këtyre lidhjeve.

3.6.1 Hartimi i pyetësorit

Fillimisht, për hartimin e pyetësorit, studiuesi i’u referua tre pyetsorëve të ndryshëm

të cilët u përzgjodhën nga tre studime ndërkombëtare rreth bullizmit virtual dhe seksting.

Në vijueshmëri, u realizua përzgjedhja e pyetjeve, përkthimi i tyre nga gjuha Angleze në

63

atë Shqipëtare dhe më pas përshtatja e tyre me kontekstin Shqipëtar. Tre studimet

ndërkombëtare të cilat iu referua studiuesi janë si më poshtë vijon:

1. “Bullizmi Virtual: Rroli i Familjes dhe i Shkollës” Autori: Jennifer Taiariol, Wayne

State University (USA)16.

2. “Bullizmi Virtual dhe Viktimizimi: Karakteristikat Psiko-Sociale të Bullistëve,

Viktimave dhe Bullist-Viktimave.” Autori: Delia Carroll Campfield, University of

Montana (USA)17.

3. “Perceptimet e Adoleshentëve rreth Shkëmbimit të Mesazheve me Karakter Seksual

nëpërmjet Telefonëve Iteligjentë dhe Internetit: Trende dhe Parashikime.” Autori:

David Gregg Wayne State University (USA)18.

3.6.2 Pyetësori i nxënësve dhe ndarja sipas seksioneve

Pyetësori i nxënësve përbëhet nga katër seksione:

Seksioni I - Informacioni i përgjithshëm, na siguron informacion lidhur me gjininë,

rajonin ku ndodhet shkolla, ku studiojnë nxënësit në qytet apo fshat si dhe llojin e saj,

shkollë e mesme e përgjithëshme apo shkollë e mesme profesionale. Gjithashtu në këtë

seksion ka pyetje të cilat japin informacion lidhur me nivelin e rezultateve të nxënësve si

dhe me nivelin social-ekonomik të familjeve të tyre. Pjesë e rënësishme e këtij seksioni

janë konsideruar edhe ato pyetje që lidhen me kohën që ata shpenzojnë në internet si dhe

komunikin virtual në rrjetet sociale.

Seksioni II - Bullizmi, mbart informacion lidhur me njohuritë e nxënësve përsa i

takon fenomenit të bullizmit në përgjithësi, sa e njohin ata këtë fenomen, eksperiencave të

tyre si dhe burimin e marrjes së këtij informacioni. Ky seksion përbëhet nga tre pjesë.

Pjesa A - Bullizmi virtual, e cila matet me 38 pyetje në total duke trajtuar faktin nëse

këta nxënës e njohin këtë fenomen i cili po përhapet shumë shpejt në shoqërinë shqiptre, si

dhe eksperincën e tyre nëse janë bulluar nga persona të tjerë apo kanë bulluar

shokët/shoqet e tyre. Pyetjet lidhen kryesisht me marrjen apo dërgimin e mesazheve,

fotove, videove, e-mail-eve të cilat kanë në përmbajtje të tyre fjalë ofenduese, tallëse apo

16http://digitalcommons.wayne.edu/oa_dissertations 17http://scholarworks.umt.edu/etd 18 http://digitalcommons.wayne.edu/oa_dissertations

http://digitalcommons.wayne.edu/oa_dissertations

http://scholarworks.umt.edu/etd

64

lënduese për personin tjetër. Pyetjet e këtij seksioni janë matur sipash shkallës Likert (1-

Asnjëherë deri në 5. Gjithmonë).

Pjesa B - Seksting dhe ndikimi i tij në sjelljen e nxënësve.

Seksting konsiderohet dërgimi dhe marrja e fotove apo mesazheve me tekst dhe me

karakter intim nëpërmjet telefonit, facebook–ut apo rrjeteve të tjera sociale, prandaj

nxënësit janë pyetur në këtë pjesë nëse ata kanë shkëmbyer mesazhe të tilla, sa të prirur

janë si dhe a janë ndier të kërcënuar nga publikimi i tyre në rrjetet sociale. Pyetjet e kësaj

pjese maten sipas shkallës Likert (1-Asnjëherë deri në 5. Gjithmonë).

Pjesa C - Ndikimi personal nga bullizmi virtual, mat me 18 pyetje disa nga

shqetësimet apo pasojat psiko-sociale të bullizmit virtual tek personat e bulluar si:

trishtimi, frika, të qarit pa arsye, vetmia, të ndjerit i braktisur apo i dobët, frika etj. Shkalla

e matjes së këtyre pyetjeve është sërish sipas shkallës Likert (1- Shumë e keqe deri në 5-

Nuk ndikohem aspak).

Seksioni III - Ndikimi i shoqërisë, familjes dhe shkollës tek fenomeni i bullizmit

virtual, paraqet një informacion të plotë lidhur me rolin që ka familja në fenomenin e

bullizmit virtual, duke parë elementet e veçanta të saj si; komunikimi dhe përkrahja që

prindërit ndërmarrin ndaj shqetësimeve të fëmijëve të bulluar. Gjithashtu, pjesë shumë e

rëndësishme e këtij seksioni është edhe ndikimi i shoqërisë ndaj këtij fenomeni, i cili

matet me pyetje të tilla si: Gjërat që ju mendoni dhe bëni virtualisht të ndikuar nga

shoqëria?, Kohën që ju shpenzoni në komunikimin virtual me shoqërinë tuaj gjatë javës?

etj, madje duke i pyetur se cilët janë personat që i nxisin ata për të bulluar të tjerë

nëpërmjet mesazhve, fotove, videove etj.

E rëndësishme gjithashtu është edhe trajtimi i rolit të institucioneve arsimore

nëpërmet përkrahjes dhe mbështetjes së stafit akademik dhe Punonjësve Socialë në lidhje

me fenomenin e bullizmit virtual. Pyetjet e kësaj pjese maten sërish me shkallën Likert (1-

Asnjëherë, 5-Pothuajse gjithmonë).

Seksioni IV: Strategjitë e sigurisë/mbrojtjes nga bullizmi virtual, është dhe seksioni i

fundit i këtij pyetësori i cili mer kryesisht opinionin e nxënësve lidhur me faktin nëse ata

kanë dijeni për ndonjë strategji të mundëshme lidhur me parandalimin apo mbrojtjen nga

fenomeni i bullizmit si dhe çfarë mendojnë ata për këto mundësi.

(Pyetësori bashkëlidhur në ANEKS).

65

3.7 Besueshmëria dhe vlefshmëria e kërkimit dhe instrumentave

Përdorimi i pyetësorit si metodë për mbledhjen e të dhënave ka avantazhet dhe

disavantazhet e veta. Shqetësimet kryesore në përdorimin e pyetsorëve kanë të bëjnë me

vlerësimin e vlefshmërisë dhe besueshmërisë së tyre (Saunders et al. 2009). Sipas

Shoqatës Amerikane të Psikologjisë (1985, cituar tek Hinkin 1995) njësitë matëse të

pyetsorit duhet të tregojnë vlefshmëri të përmbajtjes, vlefshmëri të lidhur me kriteret,

vlefshmëri të konstruktit dhe qëndrueshmëri të brendshme. Tre kriteret e para lidhen me

vlerësimin e vlefshmërisë së brendshme të pyetsorit, e cila tregon aftësinë e pyetsorit për

të matur atë që kërkuesi synon të masë (Saunders et al. 2009). Vlefshmëria e përmbajtjes i

referohet shtrirjes në të cilën pyetsori ofron mbulimin e duhur të pyetjeve hetuese. Një

mënyrë për t’a realizuar këtë është përdorimi i një paneli ekspertësh për vlerësimin e

pyetsorit. Vlefshmëria e lidhur me kriteret ka të bëjë me aftësinë e pyetjeve për të bërë

parashikimet e duhura. Për këtë mund të përdoret analiza statistikore e korrelacionit.

Besueshmëria (testimi i besueshmërisë) ka të bëjë me faktin nëse pyetsori do prodhojë ose

jo rezultate të qëndrueshme në kohë të ndryshme dhe në zgjedhje të ndryshme. Një

mënyrë për t’a vlerësuar atë është matja e qëndrueshmërisë së brendshme psh nëpërmjet

llogaritjes së Cronbach Alfa. Ky test përdoret për të matur besueshmërinë e instrumentit të

kërkimit duke prodhuar një matës të korrelacionit mes rezultateve të observuara dhe

rezultateve të vërteta.

Ky koefiçent tregon se sa një instrument mat atë që duhet të masë, pra sa i besueshëm

është një instrument për të dhënat që ne na interesojnë të mbledhim (Yin, 2003). Sipas

Kline (1999) vlera e pranueshme e Cronbach alfa është mes 0.7 dhe 0.9. Gjithësesi,

Nunnally (1978), pranon se një vlerë e Cronbach alfa më e madhe se 0.5 është e

mjaftueshme për ta konsideruar të besueshëm një instrument kërkimi. Ndërsa Hair et al.,

(1998) pranon se një instrument është i besueshëm nëse ka një vlerë të Cronbach alfa me

të madhe se 6. Ne në studimin tonë i jemi referuar vlerës 0.7.

Pra, gjatë hartimit të tij u bë kujdes që të mbaheshin parasysh këto dy elementë

kryesorë. Pyetjet janë formuluar në mënyrë të tillë që të jenë sa më të kuptueshme nga të

gjithë pjesmarrësit duke zgjedhur përgjigjen nëpërmjet alternativave të parashikuara në

66

pyetësor të cilat janë të shkallëzuara sipas shkallës Likert por edhe pyetje pohuese apo

mohuese si dhe pyetje filtër gjithashtu.

Gjatë hartimit të pyetësorit një rëndësi të veçantë ju kushtua jo vetëm strukturimit të

pyetjeve por edhe formulimit të tyre në mënyrën e duhur në mënyrë që edhe përgjigjet të

ishin të vlefshme dhe në dobi të synimit kryesor.

Lidhur me testin e besueshmërisë, një mënyrë për t’a vlerësuar atë është matja e

qëndrueshmërisë së brendëshme psh nëpërmjet llogaritjes së Koefiçentit Cronbach Alfa.

Bazuar në llogaritjet për koefiçentët Cronbach Alfa për matjen e qëndrueshmërisë së

brendëshme të pyetësorit u arrit në konkuzionin se vlera e tyre ishte më e lartë se 0.7,

(norma e lejuar) duke treguar qëndrueshmëri të pyetësorit. Duke ditur se secila nga

pyetjet paraqet një variabël i cili mund të marrë më shumë se një përgjigje, është menduar

që në pyetjet e mbyllura alterantivat e përgjigjeve të jenë sa më reale në mënyrë që të

merret informacioni i nevojshëm.

3.7.1 Vlefshmëria.

Një instrument kërkimi është më i vlefshëm kur ai i afrohet sa më shumë rezultateve

që do të arrijë (Cooper & Schindler, 2006). Vlefshmëria i ndihmon studiuesit të

përcaktojnë nëse instrumenti i kërkimit e mbulon ashtu siç duhet çështjen e marrë në

studim, ose nëse i ka ndërlidhur teoritë që ka në mendje me vëzhgimet e bëra (Cooper &

Schindler, 2006).

3.7.2 Testimi i pyetësorit

Një tjetër proçedurë e përdorur për të rritur besueshmërinë dhe vlefshmërinë e

instrumentit të studimit është edhe kryerja e testit pilot të pyetësorit. Një procedurë e tillë

realizohet për të ndihmuar studiuesin të kontrollojë nëse pyetësori është i besueshëm dhe

nëse pyetjet do të ndihmojnë për të mbledhur informacionin e duhur (Newman, 2006)

duke ndihmuar kështu në përmirësimin e vlefshmërisë së studimit.Testimi i pyetësorit ka

për qëllim të rrisë besueshmërinë dhe vlefshmërinë e tij, nëpërmjet (i) testimit të qartësisë

së formulimit të pyetjeve, (ii) identifikimit dhe eleminimit të pyetjeve të përsëritura dhe

(iii) identifikimit të pyetjeve të mundshme të munguara (Mugenda, 2008).

67

Për këto arsye, para se pyetësorët të shpërndaheshin në terren, u krye paraprakisht një

test pilot me 20 nxënës të dy shkollave të mesme, një shkollë e mesme profesionale dhe

një shkollë e mesme e përgjithshme. Rezultati i testit pilot tregoi se pyetjet e pyetësorit

ishin të formuluara saktë dhe të qarta për t’u kuptuar. Pyetjet që nuk ishin të qarta nga të

cilat nuk mund të merrej informacioni i duhur, u konsultuan me ekspertët e fushës dhe

specialistin e statistikës për t’i sjellë ato të formuluara ashtu siç duhej. Pas këtij proçesi

pyetësori u shpërnda në të gjitha shkollat e planifikuara.

3.8 Proçedura e mbledhjes së të dhënave sasiore

Shpërndarja e pyetësorëve është kryer në shkollat e mesme të qytetit të Durrësit

përfshirë ato në qytet por edhe në fshat, madje jo vetëm në shkollat e mesme të

përgjitëshme por edhe në ato profesionale me qëllim që të sigurohej një përfaqësim sa më

gjithpërfshirës dhe për të patur një pamje sa më të qartë të situatës aktuale të fenomenit të

bullizmit virtual si dhe dhënien e rekomandimeve për parandalimin e tij.

Vrojtimi në terren zgjati rreth 4 javë, dhe pyetësorët u plotësuan nga nxënësit në

ambjentet e shkollave. Nxënësit fillimisht janë sqaruar duke ju shpjeguar qëllimin dhe

rëndësinë e këtij studimi, duke i siguaruar ata në lidhje me anonimatin e përgjigjeve të tyre

por edhe rreth faktit se opinionet e tyre nuk do të paragjykoheshin gjithashtu. Realizimi i

plotësimit të pyetësorit u krye në bashkëpunim me stafin drejtues dhe stafin pedagogjik të

shkollave të mesme, sipas një kalendari të përcaktuar më parë në mënyrë që të arrihej koha

e përcaktuar për realizimin e tyre me sukses. Shkollat të cilat morën pjesë në këtë studim

janë :

Shkolla e mesme profesionale Sportive “Benardina Qerraxhia”, Shkolla e mesme

profesionale mekanike “Beqir Çela”, Shkolla e mesme profesionale Artistike “Jan

Kukuzeli”, Shkolla e mesme e pergjithshme (Sukthi i ri) Sukth, Shkolla e mesme e

pergjithshme (16 shtatori) Shijak, Shkolla e mesme e pergjigjshme “Naim Frasheri”,

Shkolla e mesme e pergjitjshme “Gjergj Kastrioti”, Shkolla e mesme e pergjitjshme “Olsi

Lasko”.

68

3.9 Analiza e rezultateve sasiore

Pjesë e këtij procesi ishte krijimi i databazës me të dhënat e grumbulluara si dhe

përpunimi e analizimi i tyre. Përpunimi dhe analiza e tyre u realizuan nëpërmjet paketave

të programeve kompjuterike SPSS 17.0 dhe Excel. Për të testuar qëndrueshmërinë e

brendshme të pyetësorit u përdor koefiçenti Cronbach Alfa.

Analiza e të dhënave është kryer nëpërmjet analizës deskriptive, tabelave të

kryqëzuara (crosstabulations), testeve të pavarësisë, korrelimet midis variablave, analizës

faktoriale, ndërtimit dhe shqyrtimit të hipotezave, analiza e variancës (ANOVA), ndërtimit

të ekuacionit të regresionit të shumfishtë etj. Pra jo vetëm një analizë përshkruese por edhe

një analizë analitike.

Databaza përfundimtare e pyetësorit përmban të dhënat e 955 pyetësorëve të nxënësve

të shollave të mesme. Pyetësorët të cilin kishin pasaktësi apo mungesë të dukshme

informacioni u larguan nga databaza përkatëse.

3.10 Të dhënat cilësore

Metodologjia cilësore është e përshtatshme për të analizuar qëndrimet dhe

përceptimet e prindërve mbi fenomenin e bullizmit. Të dhënat u mblodhën nga

përzgjedhja rastësore e 25 prindërve të fëmijëve që ishin pjesë e studimit. Metoda e

përdorur me prindërit ishte intervista gjysëm e strukturuar. Intervistat u përdorën për të

kuptuar se cilat janë perceptimet e prindëre mbi bullizmin virtual dhe si i shohin

përgjgjësitë e tyre për parandalimin e këtij fenomeni.

Analiza tematike është një strategji e zakonshme e përgjithshme për të dhëna cilësore.

Given (2008) e përcakton analizën tematike si “një reduktim të dhënash dhe teknikë

analize me anë të së cilës të dhënat cilësore segmentohen, kategorizohen dhe rindërtohen

në një mënyrë që kap konceptet e rëndësishme brenda setit të të dhënave. Boyatzis (1998)

sugjeron se më shumë se një metodë apo qasje specifike në vetvete, analiza tematike është

një mjet, ose qasje e performuar brenda traditave kryesore analitike. Megjithatë, Braun

69

dhe Clarke (2006) propozojnë se analiza tematike duhet të konsiderohet një metodë me të

drejtat e veta, meqë liria e saj teorike jep një mjet fleksibël i cili mund të japë rrëfime të

pasura me detaje edhe pse komplekse të të dhënave.

3. 11 Popullata e studimit dhe kampioni i përzgjedhur

Popullata e studimit janë prindërit e nxënësve të shkollave të mesme të qytetit të

Durrësit. Ky studim është mbështetur në një kampion prej 25 individësh, me të cilët janë

realizuar intervista të thelluara gjysmë të strukturuara. Strategjia e përzgjedhjes së

kampionit në këtë studim ka qenë e qëllimshme dhe e bazuar në qëllimin e këtij studimi.

Janë përzgjedhur prindër të fëmijëve që kanë qenë pjesë e studimit. Sipas Silverman

(2000) metoda e kampionimit të qëllimshëm është metoda tipike për të marrë sa më shumë

informacione për dukurinë apo temën e studimit. Në përgjithësi kampioni në kërkimet

cilësore është më i vogël se në kërkimet sasiore. Një kampion i përshtatshëm për një

kërkim cilësor, është ai që i përgjigjet në mënyrën e përshtatshme pyetjes kërkimore. Në

praktikë, numri i subjekteve të nevojshme zakonisht bëhet i dukshëm gjatë kohës që

studimi përparon dhe nuk shfaqen kategori ose tema të reja nga të dhënat e mbledhura.

Shumica e studiuesve të kërkimit cilësor të bazuar tek intervistat, sugjerojnë

kampionin e qëllimshëm. Kampionimi i qëllimshëm bazohet në përpjekje të vetëdijshme

nga ana e studiuesit për të zgjedhur të intervistuarit që do të plotësojnë kriteret për

hulumtim (Coyne 1997). I mbrojtur nga Schatzman dhe Strauss (1973), kampionimi i

qëllimshëm është një përgjigje ndaj kufizimeve praktike për kohën e një studiuesi dhe ndaj

qasjes së subjekteve që kufizon aftësinë për të përdorur një kampion të madh rastësor.

3.12 Administrimi i intervistave

Fillimisht, guida e intervistës gjysëm të strukturuar u pilotua përmes intervistimit të

subjekteve. Pilotimi lejon intervistuesin të vlerësojë kuptueshmërinë e udhëheqjes së

70

temave dhe të lehtësojë identifikimin e ndonjë vështirësie në procesin e intervistimit. Të

dhënat e mara nga kjo fazë nuk janë përfshirë dhe përdorur në analizën e të dhënave apo

gjetjet e këtij studimi. Pas pilotimit të intervistave, studiuesi u konsultua me profesionistë

të fushës për të saktësuar guidën e intervistës.

Procesi i intervistimit të prindërve u realizua nga vet studiuesi. Në fillim prindërit u

njohën me qëllim e studimit, duke krijuar mundësinë që të ndërtonin një marrëdhënie

midis studiuesit dhe pjesëmarrësve për lehtësimin e komunikimit dhe ndërtimin e besimit.

Fillimisht, u drejtuan pyetje me interes të përgjithshëm, me qëllim që të nxitej diskutimi

dhe më pas studiuesi orientoi intervistuesin në drejtim të kërkimit dhe qëllimit të tij sipas

formatit të intervistës. Atyre iu shpjeguan të drejtat e tyre dhe pasi u siguruan mbi

konfidencialitetin dhe fshehtësinë, i’u theksua se ata kishin të drejtë, nëse e shihnin të

nevojshme, të shikonin shënimet e mbajtura nga studiuesi, pasi të kishte përfunduar

intervista. Kohëzgjatja e intervistës ishte 60 minuta dhe intervistat u zhvilluan në mjediset

e shkollave.

3.13 Analiza e rezultateve cilësore

Intervistat u analizuan duke përdorur analiza me përmbajtje tematike, një metodë e

cila lehtëson mbledhjen sistematike të temave eksplicite (Neuman, 2006). Kjo përfshinte

përkthimin fjalë për fjalë të kopjeve të intervistave dhe futjen e shënimeve të bëra gjatë

intervistave. Transkriptet u studiuan më pas për tu familjarizuar me përmbajtjen e

informaconit. Ato u printuan, lexuan dhe rilexuan rresht pas rreshti. Më pas, u zhvillua një

proces shoshitës dhe u përfshinë kategori më të gjera për të vendosur elementë me tema

gjeneruese duke përdorur fjalët e sakta nga pjesëmarrësit. Pas një shqyrtimi të kujdesshëm

të të dhënave dhe ezaurimit të kapaciteteve të të gjitha kategorive, temat e përsëritura u

grupuan në kategori dhe u thjeshtuan. Kjo metodë ishte me avantazh pasi ajo gjeneroi

kategori bazuar mbi kërkimet e fundit, në vend që të vendoste të dhëna në kategori të

paracaktuara.

71

Analiza Tematike u përdor për të analizuar transkriptet e intervistave në këtë studim.

Studimi përdori formën e analizës tematike përshkruar nga Braun dhe Clarke (2006) i cili

është një proces rekursiv që përfshin gjashtë faza kryesore.

3.13.1 Përshkrimi i hapave të fazave të analizës tematike

Familjarizimi me të dhënat. Kopjimi i të dhënave, leximi dhe rileximi i të dhënave ;

shënim i temave fillestare.

Gjenerimi i kodeve fillestare. Tipare interesante të kodeve të të dhënave në një model

sistematik përmes tërë setit të të dhënave; sistemimi i të dhënave relevante për secilin kod.

Kërkimi i temës. Sistemimi i kodeve në tema potenciale; mbledhja e të gjitha të

dhënave relevante për çdo temë potenciale.

Rishikimi për tema. Kontrolli nëse temat funksionojnë në lidhje me ekstraktet e

koduara dhe i tërë setit të të dhënave. Gjenerimi i hartës tematike të analizës.

Përcaktimi dhe emërimi i temave. Analiza e vazhdueshme për të percaktuar specifikat

e çdo teme dhe e temës së përgjithshme që analizon tregimtarin e historisë; gjenerimi i

përkufizimeve të sakta dhe emrave për çdo temë.

Prodhimi i raportit. Përzgjedhja e shembujve imponues të ekstrakteve; analiza finale e

ekstrakteve të përzgjedhur. Rilidhja e analizës me pyetjet dhe literaturën e kërkimit.

Prodhimi i raportit të analizës (Braun & Clarke, 2006:87).

Braun dhe Clarke (2006) propozojnë se analiza tematike përfshin interesimin e

kërkuesve në të dhëna deri në pikën ku ato të familjarizohen me gjerësinë dhe thellësinë e

përmbajtjes. Kjo sugjeron se ka të bëjë me “të lexuarit e përsëritur të të dhënave në një

mënyrë active”.

Fillimisht, i gjithë seti i të dhënave (25 intervistat) u studiuan në mënyrë të përsëritur

si një e tërë me ide të përgjithshme dhe impresione që u mbajtën shënim.

Më pas analiza përfshiu gjenerimin e kodeve fillestare nga të dhënat. Në kërkimet

cilësore një kod i referohet “një fjale ose fraze të shkurtër që simbolikisht përcakton një

karakterisitkë përmbledhëse, të spikatur, që kap thelbin, dhe/ose evokative për një porcion

gjuhe të bazuar në të dhënat vizive” (Saldana, 2009). Boyatzis (1998) sugjeron se një kod i

72

mirë nuk kap vetëm pasurinë cilësore të fenomeneve por do të ketë edhe probabilitetin

maksimal të prodhimit të besueshmërisë dhe vlefshmërisë së shkallës së lartë.

Procedura e kodimit u krye manualisht. Kodet u identifikuan, numëruan dhe më pas u

kombinuan me ekstraktet e të dhënave që tregonin kodin. Kodet më pas u kategorizuan

sipas fushës së tyre. Sapo të gjitha të dhënat u koduan dhe sistemuan, faza e tretë e

analizës së të dhënave përfshiu kërkimin për tema më të gjera. Braun dhe Clarke

(2006:82) propozojnë se një temë “kap diçka të rëndësishme rreth të dhënave dhe paraqet

një nivel të caktuar të përgjigjeve model ose kuptimeve brenda setit të të dhënave”.

3.14 Kufizimet e studimit

Një nga pengesat më të mëdha të hasura, ishte dhe mungesa e studimeve të

mëparshme në fushën e bullizmit virtual dhe seksting. Bullizmi është një nga fenomenet

që ka marr vëmendje vetëm vitet e fundit. Ka disa studime për bullizmin, por jo studime të

vecanta për bullizmin virtual dhe seksting. Kjo mungesë e studimeve, bën që gjetjet e

studimit të jenë kryesisht të krahasueshme me kontekstin ndërkombëtar.

Vendosja e kontaktit me prindërit dhe zhvillimi i intervsitës me ta ishte i vështirë,

duke qenë se prindërit vinin rrallë në shkollë dhe kryesisht në ditët kur zhvilloheshin

mbledhjeve me prindër, apo kur mësues të caktuar kërkonin që të takonin prindërit në

ambjentet e shkollës. Sa më shumë rriten fëmijët, aq më e pakët është koha që prindërit

konsumojnë për tu anagazhuar në çështje që kanë të bëjnë me fëmijët e tyre.

Gjatë plotësimit të pyetësorëve, të gjithë nxënësit, u informuan me shumë kujdës për

çështjet e konfidencialitetit.

Vështirësia e kuptimit të termit “ bullizëm virtual” dhe “seksting” nga nxënësit e

përfshirë në studim. Studiuesi ndali gjatë në shpjegimin e termave dhe u sigurua që

nxënësit ti kishin kuptuar mjaft mirë termat pa nisur ende me plotësimin e pyetësorit.

Megjithatë mund të egzistojë mundësia, megjithëse në një numër të vogël, nxënsit të kenë

qënë konfuz me termat dhe pa mundur të arrijnë një kuptueshmëri maksimale.

73

KAPITULLI IV

4. ANALIZA SASIORE E TË DHËNAVE

4.1 Të dhënat demografike

Analiza sasiore e siguruar nëpërmjet pyetësorit të nxënësve përmban 955 pyetësorë,

ku pak më tepër se gjysma e tyre me 52% janë femra dhe pjesa tjetër me 48% janë

meshkuj (Grafiku 4.1).

Grafiku 4.1. Shpërndarja sipas gjinisë

Për një mbulim të të gjithë grupeve të nxënësve shpërndarja e pyetësorëve u krye jo

vetëm në shkollat e mesme të qytetit të Durrësit por edhe në ato të fshatrave. Grafiku i

mëposhtëm paraqet saktësisht këtë shpërndarje, nga ku vërehet se 80% e pyetësorit ose

760 pyetësorë u plotësuan nga nxënësit e shkollave të qytetit dhe pjesa tjetër prej 20% ose

195 pyetësorë në shkollat e fshatit.

Grafiku 4.2 Shpërndarja sipas rajonit qytet/fshat

5248Femër

Mashkull

80

20

Qytet

Fshat

74

Tabela më poshtë paraqet shpërndarjen e kampionit sipas gjinisë së nxënësve në varësi të

rajonit ku gjendet shkolla e tyre dhe vërhet se 78% e vajzave janë nxënëse të shkollave të

qytetit dhe pjesa tjetër me 22% janë në fshat. Nga ana tjetër vërehet se numri i nxënëseve

(vajzave) në kampionin tonë është më i madh se i nënësve (djem) pasi në tërsi numri i

femrave është më i madh se i meshkujve.

Tabela 4.3 Shpërndrja e nxënësve sipas gjinisë dhe rajonit ku gjendet shkolla

Ku ndodhet shkolla

ku ju studioni?

Gjinia Total

Femër Mashkull

Qytet 387 373 760

% 78% 81% 80%

Fshat 110 85 195

% 22% 19% 20%

Total 497 458 955

% 100% 100% 100%

Gjithashtu u mbajt parasysh edhe fakti se shkollat e mesme janë të profilizuara

prandaj për të patur një gjithpërfshirje në këtë studim u gjykua që të përfshiheshin edhe

shkollat profesionale. Kështu të dhënat e grafikut më poshtë tregojnë se 65% e tyre janë

nxënës të shkollave të mesme, kjo për faktin se shkollat e mesme të përgjithëshme kanë

edhe numrin më të madh krahasuar me ato profesionale të cilat përfaqësojnë pjesën tjetër

me 35% (Grafiku 4.3).

Grafiku 4.3 Shpërndarja sipas llojit të shkollave

0

10

20

30

40

50

60

70

Shkollë e mesme epërgjithëshme

Shkollë e mesmeprofesionale

65

35

75

Ndërsa sa i takon shpërndarjes së tyre në varësi të klasave ato paraqiten si vijon: 37%

e numrit të përgjithshëm janë nxënës të kasave të XII-ta, të ndjekur nga 34% të tjerë që

studiojnë në klasën e X-të ndërsa pjesa tjetër ndahet respektivisht nga nxënësit e klasave të

XI-ta dhe XIII-ta respektivisht me 28% dhe 2%. Klasat e XIII-ta përfaqësohen vetëm me

2% pasi përfaqësojnë nxënësit e tre shkollave profesionale të cilat janë: Shkolla e mesme

profesionale Sportive “Benardina Qerraxhia”, Shkolla e mesme profesionale mekanike

“Beqir Çela” dhe Shkolla e mesme Artistike “Jan Kukuzeli” (Grafiku 4.4).

Grafiku 4.4 Shpërndarja e nxënësve sipas klasave

Nxënësit janë pyetur në lidhje me nivelin e rezultateve të tyre në shkollë dhe sipas të

dhënave të grumbulluara rezulton se pak më tepër se gjysma e tyre me 55% janë shprehur

se kanë nivel mesatar të rezultateve në shkollë, të ndjekur nga 22% që deklarojnë se kanë

rezultate të larta dhe 10% rezultate të ulëta. Pjesa tjetër respektivisht me 8% dhe 5%

përfaqësojnë dy nivelet ekstreme shumë të larta apo shumë të ulëta (Grafiku 4.5).

Grafiku 4.5 Vlerësimi në lidhje me nivelin e rezultateve

0

10

20

30

40

Klasa X Klasa XI Klasa XII Klasa XIII

3428

37

2

0

10

20

30

40

50

60

Shumë i ulët I ulët Mesatar I lartë Shumë i lartë

5

10

55

22

8

76

Nxënësit janë pyetur gjithashtu edhe në lidhje me nivelin e tyre social-ekonomik.

Kështu sa i takon gjendjes ekonomike 42% e tyre shprehen se kanë nivel ekonomik

mesatar në familjet e tyre, duke vazhduar me 34% të tjerë që deklarojnë se niveli

ekonomik i familjeve të tyre është i mirë. 12% deklarojnë se niveli ekonomik i tyre është

shumë i ulët dhe për 3% të tjerë i ulët. 10% shprehen se familjet e tyre kanë nivel shumë të

mirë ekonomik (Grafiku 4.6).

Grafiku 4.6 Vlerësimi i nivelit ekonomik

Pyetjes - Me kë jetoni në familjen tuaj? shumica e tyre me 86% janë shprehur se

jetojnë me të dy prindërit, të ndjekur nga 10% të tjerë që jetojnë vetëm me njërin prej

prindërve ose me nënën ose me babain dhe pjesa tjetër me një numër tepër të vogël me të

afërm të tjerë si gjyshërit, vëllezërit etj (Grafiku 4.7).

Grafiku 4.7 Me kë jetoni në familjen tuaj?

0

10

20

30

40

50

Shumë i ulët I ulët Mesatar I mirë Shumë i mirë

12

3

42

34

10

0102030405060708090

Me të dyprindërit

Me njërin ngaprindërit (vetëm

me nënën osevetëm me

babain)

Vetëm megjyshërit

Tjetër (specifiko)

86

101 3

77

4.2 Aksesi dhe përdorimi i teknologjisë dhe rrjeteve sociale nga të

rinjtë

Me qëllim marrjen e një informacioni sa më të plotë lidhur me fenomenin e bullizmit

dhe kryesisht bullizmit virtual dhe pasojave të tij pjesë e rëndësishme konsiderohen edhe

mjetet e komunikimit elektronik si kompjuter, tablet, telefon celular etj. Kështu 93% e

nxënësve të pyetur janë shprehur se disponojnë telefona celularë dhe 76% e numrit të

përgjithshëm të tyre kanë gjithashtu edhe kompjuter në familjet e tyre, gjë që u mundëson

atyre të zhvillojnë komunikimin virtual kudo dhe kurdoherë (Grafiku 4.8). Mishna et al

(2009) kanë hulumtuar se fëmijët po përdorin teknologjinë në mosha gjithmonë e më të

reja dhe duke nënvlerësuar përdorimin e tyre shoqëria mund të dështojë në mbrojtjen e

fëmijëve.

Grafiku 4.8 Disponushmëria e një kompjuteri apo celulari

Ashtu sikurse edhe pritej pjesa më e madhe e nxënësve të shkollave të mesme me

95% janë shprehur se kanë llogari në rrjetet sociale si Facebook, Twiter, WhatsApp, Viber

etj. Vetëm 5% e tyre nuk kanë llogari të komunikimit virtual ku 61% e tyre janë nxënës të

shkollave të fshatit të cilët nuk e kanë mundësinë e pasjes së një kompjuteri apo një

telefoni inteligjent për të komunikuar në rrjetet sociale apo qoftë edhe pamundësia e kohës

fizike gjithashtu për të kaluar kohën e lirë në rrjetet sociale (Tabela 1 në ANEKS).

Grafiku 4.9 Nxënësit që kanë llogari personale në rrjetet sociale

0

50

100

Po Jo

76

24

93

7

A keni kompjuter në shtëpi?

A keni ju telefon celular?

95

5

Po

Jo

78

Të rinjtë kalojnë një kohë relativisht të gjatë duke përdorur internetin si në shkollë,

familje dhe mjedise të tjera. Sipas të dhënave raportohet se 45% e tyre e përdorin

internetin disa herë në javë, të ndjekur nga 27% të tjerë që hyjnë në internet çdo ditë,

madje 20% jo vetëm që e përdorin çdo ditë por nuk e kufizojnë atë deri në mbrëmje vonë.

Pjesa tjetër respektivisht 7% dhe 2% e përdorin më rrallë një ose disa herë gjatë javës

(Grafiku 4.10).

Grafiku 4.10 Përdorimi internetit nga të rinjtë

Sipas të dhënave 45% e të rinjve shprehen se gjatë kohës së studimit në shkollë e

përdorin pak minuta komunikimin elektronik në rrjetet e ndryshme sociale, ndërsa 35% të

tjerë pothuase nuk i përdorin aspak këto rrjete komunikimi. E kundërta ndodh në fundjavë

ku 44% e totalit të nxënësve, shpehen se e përdorin komunikimin në këto rrjete më tepër

se 4 orë, të ndjekur nga 30% të tjerë që deklarojnë se komunikimi elektronik u zë 2-4 orë.

Pjesa tjetër shpenzon më pak kohë (Grafiku 4. 11).

Grafiku 4.11 Koha e shpenzuar duke komunikuar në rrjetet sociale

0

10

20

30

40

50

Më pak senjë herë në

javë

Disa herë nëjavë

Çdo ditë Disa herë nëditë

Thuajsegjithë ditën

deri nëmbrëmje

27

27

45

20

0

10

20

30

40

50

Aspak Shumëpak

minuta

Deri 1orë

2-4 orë Më tepërse 4 orë

35

45

106 42

7

18

30

44

Gjatë kohës që jeni nëshkollë?

Në fundjavë ose kur jeni mepushime?

79

Shpesh komunikimi elektronik shoqërohet edhe me dërgim sms, foto, video etj,

prandaj pyetjes, Mesatarisht sa është numri i mesazheve, fotove/videove që ju dërgoni

gjatë ditës? 30% e tyre shprehen se dërgojnë më pak se 10 mesazhe në ditë duke vazhduar

me 23% të tjerë që shprehen se dërgojnë nga 10-50 mesazhe, foto, video etj, gjatë ditë. Më

tej me 22% renditen ata nxënës që dërgojnë më tepër se 100 mesazhe foto, video etj, dhe

pjesa tjetër respektivisht 17% dërgojnë nga 50 deri në 100 mesazhe foto, video etj, dhe 7%

nuk dërgojnë asnjë mesazh, foto/vidio (Grafiku 4.12).

Grafiku 4.12 Numri i mesazheve, fotove/videove që të rinjtë dërgojnë gjatë ditës

8

30

23

17

22

Asnjë

Më pak se 10

10-50

50-100

Më shumë se 100

80

4.3 Fenomeni i bullizmit virtual dhe eksperiencat e të rinjve

4.3.1 Shkalla e informimit të të rinjve mbi bullizmin

Niveli i informacinit rreth fenomenit të bullizmit tek të rinjtë është rritur duke qenë se

vitet e fundit edhe shkollave ju është dashur të adresojnë problematika të tilla. Sipas të

dhënave të marra nga studimi 92% e të rinjve janë përgjigjur pozitivisht që njohin këtë

fenomen i cili po shfaqet gjithnjë e më tepër në shoqërinë shqiptare (Grafiku 4.13). Madje

25% e nxënësve që e njohin këtë fenomen shprehen se e kanë marrë informacionin lidhur

me bullizmin nga shkolla, të ndjekur nga 15% të tjerë që i referohen internetit.12% e kanë

dëgjuar nga media ndërsa 10% të tjerë nëpërmjet psikologëve apo punonjësve socialë. Por

nuk përjashtohen edhe burime të tjera si shokët/shoqet e shkollës, nga dikutimet në

familje, nga të afërmit etj. Shkolla ka filluar që të marrë shumë më tepër përgjegjësi për

parandalimin dhe trajtimin e rasteve të bullizmit që ndodhin në mjedisin e shkollës

Grafiku 4.13 Niveli i informacionit që kanë të rinjtë lidhur me fenomenin e

bullizmit tradicional

Duke ditur se nxënësit e njohin kryesisht këtë fenomen nga shkolla të pyetur nëse

shokët/ shoqet e tyre apo edhe të afërmit kanë shfaqur shenja bullizmi ndaj tyre përgjigjet

e tyre janë: vetëm 16% e nxënësve shprehen se shokët/shoqet e tyre kanë shfaqur shenja

bullizmi ndaj tyre ndërsa 21% e tyre pranojnë se kanë bulluar shokët/shoqet e tyre

gjithashtu. Ndërkohë që pak më tepër se gjysma e tyre me 53% e pranojnë se njohin

shokë/shoqe apo edhe të afërm të tyre të cilët ndihen të bulluar apo kërcënuar nga të tjerë

(Grafiku 4.14).Më shumë se gjysma e të rinjve raportojnë se njohin shokë/shoqe apo të

afërm që ndihen të bulluar, tregon për problematikë që vërtet është shumë shqetësuese dhe

që nevoja për ndërhyrje nga shkolla dhe familja është shumë e madhe.

92

8

Po

Jo

81

Grafiku 4.14 Vlerësimi me njohjen e fenomenit të bullizmit dhe të bulluarit

Në ditët e sotme ku komunikimi virtual ka zënë një rol të padiskutueshëm vërehet se

po përhapet gjithnjë e më tepër edhe bullizmi virtual i cili nënkupton të kërcenuarit duke

përdorur teknologjinë e komunikimit nëpërmjet kompiuterit, telefonit celular, kamerave

elektronike, postës elektronike (e-mail, chat-it, etj) apo rrjeteve sociale (facebook,

instagram, snap-chat etj).

Kështu të pyetur lidhur me bullizmin virtual 77% e tyre shprehen se e njohin

fenomenin e bullizmit virtual (Grafiku 4.15) dhe informacionin lidhur me këtë fenomen e

kanë marrë kryesisht nga interneti, nga shkolla, nga shokët/shoqet etj, respektivisht me

26%, 17% dhe 12%. Por nuk përjashtohen edhe burime të tjera të informacionin si familja,

të afërmit, personeli i punonjësve socialë apo psikologët etj. Ndërsa 23% pohojnë që nuk

kanë aspak njohuri lidhur me bullizmin virtual. Është e rëndësishme të kuptojmë se nga

raportimet, të rinjtë e njohin më pak bullizmin virtual , 77% krahasuar me 92% e të rinjve

që njihnin fenomenin e bullizmit në përgjithësi. Interneti duket që është një nga burimet e

informacionit që përdoret nga të rinjtë dhe kjo lidhet dhe me kohën që të rinjtë shpenzojnë

në internet.

Grafiku 4.15 Niveli i informacionit lidhur me fenomenin e bullizmit virtual

0

20

40

60

80

100

A kanë shfaqurshokët/shoqet tuaj/a

elementë tëbullizmit/kërcënimit ndaj

jush?

Po ju, a keni shfaqurelement të

bullizmit/kërcënimi ndajshokëve/shoqeve tuaj/a?

A njihni persona të tjerëtë rrethit tuaj shoqëror

që ndihen tëbulluar/kërcënuar?

16 21

53

84 79

47

Po

Jo

77

23

Po Jo

82

Në rastin e studimit vlera e koefiçentit Pearson Chi Square është Asymp. Sig. (2-

sided) =0.900>0.05, gjë e cila na lejon të themi se bullizmi virtual nuk varet nga gjinia e

tyre, pra nëse nxënësi që bullon është femër apo mashkull.

Testi i homogjeniteit të grupeve të nxënësve, pra atyre që jetojnë dhe studiojnë në

shkollat e qytetit dhe atyre të fshatit, nëpërmjet Levene Statistics test tregon se këto dy

grupe nxënësish janë homogjene midis tyre pasi vlera e Sig.=0.113>0.05 do të thotë se

grupet kanë varianca pothuaj të njëjta dhe janë homogjene midis tyre (TAbela 6 në

ANEKS), madje referuar tabelës 4.4 konfirmojmë gjithashtu se DSQytet=0.614 dhe

DSFshat=0.685. Duke u nisur nga ky fakt shohim testin e krahasimit të mesatareve të tyre

ku vlera e Sig. (2-tailed)= 0.156>0.05 duke arritur në përfundimin se nuk ka dallime të

rëndësishme nga ana statistikore lidhur me fenomenin e bullizmit. Ky fenomen tashmë

ekziston pavarësisht nga fakti nëse nxënësit jetojnë në qytet apo në fshat. Këtë argument e

konfirmojnë gjithashtu edhe të dhënat e tabelës më poshtë ku MQytet=1.60 dhe MFshat=1.67

pra kanë pothuajsve të njëjtin vlerësim mesatar të fenomenit.

Tabela 4.4 Statistika përshkruese lidhur me fenomenin e bullizmit virtual dhe

rajonit ku gjendet shkolla

4.3.2 Eksperiencat personale të të rinjve në lidhje me dërgimin e

fotove, videove, mesazheve

Më poshtë jepet vlerësimi që nxënësit kanë bërë në lidhje me eksperiencat e tyre

personale në lidhje me dërgimin e mesazheve, fotove, videove etj ndaj personave të tjerë

të cilat konsiderohen element të bullizmit virtual.

Në lidhje me dërgimin e e-maileve që shprehin gjëra të këqija dhe lënduese 20% e

tyre pranojnë se kanë dërguar rrallë herë e-mail një personi tjetër duke shkuajtur gjëra të

këqija dhe lënduese për të, dhe po kaq deklarojnë se në e-mail e dërguar një personi tjetër

shpesh herë janë shprehur me fjalë lënduese ndaj tyre. Ndërkohë që një numër i vogël i

tyre vetëm 5% e pranojnë se janë tallur me persona të tjerë në e-malet e dërguara apo kanë

Ku ndodhet shkolla ku ju

studioni?

Numri Mesatarja Devijimi

standard

Qytet 760 1.60 .614

Fshat 195 1.67 .685

83

tallur të tjerë gjithashtu dhe vetëm një numër tepër i vogël e kanë përdorur e-mailin për t’u

tallur pothuajse gjithmonë. Sa i takon dërgimit të mesazheve nëpërmjet telefonëve

inteligjentë, 27% e tyre e pranojnë se kanë dërguar shpesh herë mesazhe duke lënduar apo

duke u tallur me persona të tjerë. 78% e tyre shprehen se nuk kanë dërguar asnjëherë

foto/video tek personat e tjerë me qëllim për t’i lënduar ata, ndërkohë që nga ana tjetër

14% nuk e kanë patur problem këtë gjë duke dërguar foto/video lënduese edhe pse rrallë

herë. 4% e pranojnë se e kanë bërë këtë gjë shpesh herë duke i lënduar apo tallur personat

e tjerë.

Në lidhje me dërgimin e mesazheve që shprehin gjëra lënduese dhe tallëse, (me anë të

telefonit/rrjeteve sociale) 32% e të rinjve janë përgjiur se e kanë bërë rrallë herë ndërsa

vetëm shumë pak prej tyre me 2% e pranojnë se janë tallur me persona të tjerë shpesh

herë. Gjatë dërgimit të këtyre mesazheve, fotove etj, 21% e tyre pranojnë se edhe pse

rrallë herë kanë dërguar mesazhe/foto të tilla, ata i kanë lënduar personat e tjerë dhe në

19% të rasteve duke lënduar jo personin drejtpërdrejt por persona të tjerë gjithashtu.

Në lidhje me dërgimin e mesazheve kërcënuese për jetën tek shokët/shoqet tuaj/a

(nëpërmet telefonit/rrjeteve sociale, 89% e të rinjve janë shprehur se nuk e kanë bërë këtë

gjë asnjëherë dhe vetëm 8% të tjerë rrallë herë. 26% e pranojnë se edhe pse rrallë herë

kanë dërguar mesazhe tek shokët/shoqet ku thuhet se ata/ato nuk mund të jenë më pjesë e

grupit të tyre shoqëror dhe 6% të tjerë e kanë bërë këtë gjë shpesh herë. Nga ana tjetër

80% deklarojnë gjithashtu se nuk kanë dërguar asnjëherë foto/video në faqet web të cilat

mund të vënë në siklet një person i cili bullohet/kërcënohet ndërkohë që vetëm 2% e kanë

bërë shpesh herë ose gjithmonë këtë gjë.

Pra, edhe pse pranohet nga një numër tepër i vogël nxënësish, fenomeni nuk

përjashtohet që ndodh duke sjellë kështu në vëmendje kujdesin dhe ndërhyrjen ndaj këtij

fenomeni edhe pse mund të jetë jo i hapur gjerësisht ende. Dërgimi i mesazheve tek njëri-

tjetri është një nga format e komunikimit që të rinjtë e pranojnë që zë një pjesë të

rëndësishme të komunikmit midis tyre.

Ngacimimet dhe shqetësimet që vijnë nga komunikimi me rrjetet e ndryshme sociale

bëjnë që në shumë raste të rinjtë të zgjedhin të përjashtojnë persona të caktuar nga

komunikimi. Sipas studimit në lidhje me përjashtimin e një shoku/shoqeje nga rrjeti juaj

social/shoqëror (si psh: Facebook, Instagram, Snapchat etj.)17% e tyre raportojnë se e

84

kanë bërë këtë veprin shpesh herë dhe 9% gjithmonë, ndërsa 16% të tjerë e praktikojnë

përjashtimin e shokëve/shoqeve nga rrjete sociale pothuajse në mënyrë kostante. Një nga

zgjidhjet që përdorin të rinjtë për të shmangur problemet që sjell komunikimi me rrjetet

sociale është përjashtimi i shokëve/shoqeve nga komunikimi apo përzgjedhja e personave

me të cilët ata vendosin që të komunikojnë.

20% e të rinjve raportojnë se ka ndodhur shpesh herë, gjithmonë apo është normale

përhapja e thashethemeve për një person tjetër në rrjete sociale (Nëpërmjet: Telefonit

(WhatsApp, Viber), Facebook, Instagram, Snapchat etj.). Respektivisht pranohet se ka

ndodhur shpesh herë apo gjithmonë nga 11% e tyre dhe normalisht nga 9% të tjerë

Bullizmi virtual është unik në lidhje me shpejtësinë dhe lehtësinë me të cilën mund të

shpërndahen thashethemet, talljet midis grupeve të të rinjve.

Shumë incidente serioze mund të parandalohen nëse të rinjtë raportojnë dhe kërkojnë

ndihmë në momentet kur kanë filluar shqetësimet për shkak të përhapjes së

thashethemeve. Pra, këto fenomene edhe pse sot nuk mund të kenë shifra alarmante ende

janë kambana alarmi për familjen, shkollën dhe gjithë shoqërinë në tërësi për marrjen e

masave të menjëherëshme për shmangjen e këtyre fenomeneve për të cilat shoqëria në

tërësi njeh edhe përfundime me dëme të mëdha edhe për jetën e adoleshentëve (Rasti i

fenomentit “Balena Blu”) (Tabela 4.5).

Tabela 4.5 Vlerësimi i eksperiencave personale në rastin e dërgimit të mesazheve,

fotove/videove të shprehura në %

Asnjëhërë

Rrallë

herë Normalisht

Shpesh

herë Gjithmonë Total

A keni dërguar e-

mail një personi

tjetër duke shkuajtur

gjëra të këqija dhe

lenduese për të?

67 20 8 1 4 100

A keni dërguar e-

mail një personi

tjetër duke u tallur

me të?

67 21 4 5 3 100

A keni dërguar e-

mail një personi

tjetër me fjalë të

këqija apo lënduese

për persona të tjerë?

71 20 6 2 1 100

A keni dërguar e- 64 23 5 5 2 100

85

maili një personi


me persona të tjerë?

A keni dërguar

mesazhe (me anë të

telefonit/rrjeteve

sociale) një personi

tjetër duke e lënduar

atë?

65 27 5 1 1 100

A keni dërguar


telefonit/rrjeteve



me të?

70 20 7 2 1 100

A keni dërguar

foto/video (me anë

të telefonit/rrjeteve


tjetër duke e lënduar

atë?

78 14 2 4 2 100

A keni dërguar

foto/video (me anë




me të?

71 22 3 4 0 100

A keni dërguar


telefonit/rrjeteve

sociale) personave të

tjerë që shprehin

gjëra lënduese,

tallëse për një

person tjetër?

58 32 8 2 1 100

A keni dërguar

foto/video (me anë


sociale) personve të

tjerë ku shprehni

gjëra lënduese për

një person tjetër?

72 21 2 4 1 100

A keni dërguar

foto/video (me anë


sociale) duke tallur

73 19 3 1 4 100

86

apo lënduar një

person tjetër?

A keni dërguar

(nëpërmet

telefonit/rrjeteve

sociale) mesazheve

kërcënuese për jetën

tek shokët/shoqet

tuaj/a?

89 8 1 1 1 100

A keni dërguar

mesazhe tek

shokët/shoqet tuaj/a

ku thuhet se ata/ato

nuk mund të jenë më

pjesë e grupit tuaj

shoqëror?

62 26 5 6 2 100

A keni dërguar

foto/video në faqet

web të cilat mund të

vënë në siklet një

personi i cili

bullohet/kërcënohet?

80 15 3 1 1 100

A keni përjashtuar

një shokë/shoqe nga

rrjeti juaj

social/shoqëror (si

psh: Facebook,

Instagram, Snapchat

etj.)?

33 25 16 17 9 100

A keni përhapur

thashethemeve për

një person tjetër në

rrjete sociale

(Nëpërmjet:

Telefonit

(WhatsApp, Viber),

Facebook,

Instagram, Snapchat

etj.)?

62 18 9 6 5 100

Sipas të dhënave një pjesë e të rinjve raportojnë se ndjehen të shqetësuar në rastin e

dërgimit të mesazheve fotove/videove tek personat e tjerë. Në opinionin e 27% të

nxënësve të pyetur ky fenomen i dërgimit të mesazheve, fotove/videove etj tek personat e

lënduar ndikon dhe i shqetëson shumë, ndërkohë që për 48 % të tjerë ky fenomen nuk

87

ndikon aspak ose ndikon pak në ndjesitë e tyre dhe kryesisht tek meshkujt me

respektivisht me 57% dhe 53% (Tabela 2 në ANEKS). Për 10% ndikimi është mesatar dhe

për 14% niveli i shqetësimit i përceptuar është shumë i lartë (Grafiku 4. 16).

Grafiku 4.16 Niveli i shqetësimit që shkakton bullizmi virtual në rastin e

dërgimit të: mesazheve, fotove/videove nga ana juaj tek persona të tjerë

4.3.3 Eksperiencat personale të të rinjve në lidhje me rastet kur ata

kanë marr foto, video, mesazhe

Procesi i bullizmit virtual nuk lidhet vetëm me dërgimin e mesazheve, fotove/videove

por edhe me marrjen e tyre. Pra, të bulluarit dhe të ndjerit i bulluar njëkohësisht. Prandaj

të pyetur edhe me këtë anë të bullizmit virtual vlerësimi sipas opiniot të tyre është si më

poshtë:

Në lidhje me marrjen e e-maileve që shprehin gjëra të këqija dhe lënduese për ju,

62% e të rinjve të pyetur deklarojnë se nuk kanë marrë asnjëherë e-maile me fjalë

lënduese ndërsa për 3% të tjerë ky fenomen është përsëritur shpesh herë. Ashtu sikurse për

8% të tjerë ku e-mailet e marra shpesh herë apo gjithnjë kanë qënë me fjalë apo shprehje

tallëse ndaj tyre. E-maile që shprehin gjëra të këqija apo lënduese për persona të tjerë

pranohen të jenë marrë shpesh herë nga 9% e të rinjve dhe gjithmonë vetëm nga 4% të

tjerë. Ndërkohë që 26% e pranojnë se ky fenomen u ka ndodhur rrallë herë. Një pjesë e të

rinjve raportojnë që kanë marr e-maile që shprehin gjëra të këqija, lënduese nga të tjerë,

dhe kjo përbën shqetësim duke qenë se nuk ka mekanizma të ngritura në shkolla që

identifikojnë apo trajtojnë fenomenin në hapat fillestar të tij, duke rritur rrezikun që të

0

5

10

15

20

25

30

Nuk ndikonaspak

Ndikon pak Ndikonmesatarisht

Ndikon shumë Ndikon jashtëmase shumë

24 24

10

27

14

88

rinjtë të bien pre e situatave akoma më të rënda. Nga ana tjetër edhe prindërit janë pak apo

aspak të informuar për të kuptuar problemet që lidhen me bullizmin virtual.

Në lidhje me marrjen e e-maileve ku tallen dhe talleni me persona të tjerë 28% e

pranojnë se kjo ndodh rrallë herë dhe vetëm 7% shprehen se ndosh shpesh herë e aq më

tepër gjithmonë për 2% të tjerë. Ngacmimet me njëri-tjetrin janë prezente dhe është e

pritshme që nëse të rinjtë kanë ngacmuar edhe ata vetë mund të bien pre e ngacmimeve.

Nga ana tjetër, sa i takon marrjes së mesazheve të cilat përmbajnë shprehje lënduese

për ta nëpërmjet telefonëve inteligjentë, apo rrjeteve të tjera sociale në 23% të rasteve

pranohet se ka ndodhur apo ndodh rrallë herë dhe për 14% të tjerë kjo është kostante apo

normale për ta. 6% e pranojnë se janë nën marrjen e shepshtë të këtyre lloj mesazheve

lënduese për ta apo edhe për persona të tjerë gjithashtu. Numri i të rinjve që raportojnë

marrjen e mesazheve lënduese është i lartë dhe kjo tregon problematikat që mbarten nga të

rinjtë dhe situatat e tjera që mund të krijohen në shkollë dhe jashtë saj si rezultat i

ngacmimeve që të rinjtë kanë me njëri-tjetrin. Respektivisht 20% e të rinjve raportojnë se

është normale dhe e shpeshtë marrja e mesazheve me shprehje lënduese dhe 23% e

pranojnë që ndodh rrallë.

63% e tyre nuk e pranojnë të kenë marrë foto/video (nëpërmjet telefonit/rrjeteve

sociale) nga persona të tjerë duke i lënduar ata, ndërkohë që 6% e pranojnë hapur se janë

tallur me persona të tjerë shpesh herë apo vazhdimisht nëpërmet përmbajtes së

fotove/videove etj të dërguara për ta. 18% shprehen pa ndroje se janë tallur duke kanë

marrë mesazhe, foto/video lënduese për persona të tjerë, madje në 6% të rasteve kjo

formë lëndimi ka ndodhur shpesh herë madje duke vazhduar gjithmonë. Pra, jo vetëm

dërgimi por edhe marrja e këtyre lloj mesazheve është një tjetër anë e përhapur tek

adoleshentët, madje shpesh here duke u bërë një fenomen i zakonshëm dhe duke mos i

shqetësuar aspak ata për dëmin dhe shqetësimin që shkakton kjo gjë.

Duke vazhduar edhe më tej, në lidhje me marrjen e mesazheve kërcënuese për jetën e

tuaj (nëpërmet telefonit apo rrjeteve sociale) nga shokët/shoqet e tyre 13% të rasteve kjo

ka ndodhur rrallë herë dhe për 7% të tjerë ky fenomen është përsëritur shpesh herë.10% e

tyre shprehen se rrallë herë ka ndodhur që të përjashtohen nga grupe të ndryshme

shoqërore ku ata kanë qënë pjesë dhe për 4% të tjerë ky është fenomen që u ndosh shpesh

herë. Një nga masat që të rinjtë zgjdhin për të ndaluar pjesën e ngacmimeve është

89

përjashtimi nga grupi me të cilin ata zgjdhin që të komunikojnë, dhe kjo ndodh si në rastet

kur ata dërgojnë apo marrin mesazhe kërkcënuese.

Nga ana tjetër 66% e nxënësve nuk e pranojnë të kenë marrë ndonjëherë foto/vidieo

në faqet Web të cilat vënë në siklet një person i cili bullohet/kërcënohet, ashtu sikurse në

58% të rasteve të tjera ata mohojnë të jenë përjashtuar nga shokët /shoqete tyre nga rrjetet

sociale si Facebook, Snapchat etj. Ndërkohë që 9% pranojnë pa problem se u ka ndodhur

shpesh herë apo edhe gjithmonë që për ata vetë të përhapen thashethemeve në rrjete

sociale nëpërmjet telefonit WhatsApp, Viber, Facebook, Instagram, Snapchat etj, (Tabela

4.6).

Tabela 4.6 Vlerësimi i eksperiencave personale në rastin e marrjes së mesazheve,

fotove/videove të shprehura në %

Asnjëhërë Rrallë

herë Normalisht

Shpesh


A keni marë e-maile

që shprehin gjëra të

këqija dhe lënduese

për ju?

62 19 15 3 0 100


ku persona të tjerë

tallen me ju?

68 13 11 7 1 100


që shprehin gjëra të

këqija apo lënduese

për persona të tjerë?

45 26 16 9 4 100


ku tallen dhe talleni

me persona të tjerë?

59 28 5 7 2 100

A keni marrë

mesazheve (me anë


sociale) të cilat

përmbajnë shprehje

lënduese për ju?

58 23 14 5 1 100

A keni marë

mesazheve (me anë


sociale) ku tallen

dhe talleni me

persona të tjerë.

54 27 14 5 1 100

A keni marrë

foto/video

(nëpërmjet

63 27 5 5 1 100

90

telefonit/rrjeteve

sociale) të personave

të tjerë duke i

lënduar ata?

A keni marrë

foto/video (me anë


sociale) të një

personi tjetër dhe

jeni tallur me të?

58 21 15 4 2 100

A keni marrë

mesazheve

(nëpërmjet

telefonit/rrjeteve

sociale) nga persona

të tjerë që shprehin

gjëra lënduese,

tallëse për një

person tjetër?

44 27 18 8 3 100

A keni marrë

foto/video (me anë


sociale) personve të

tjerë ku shprehen

gjëra lënduese për


52 33 9 5 1 100

A keni marrë

foto/video (me anë


sociale) ku është

tallur apo lënduar


50 35 8 5 1 100

A keni marrë

mesazhe kërcënuese

për jetën e tuaj

(nëpërmet telefonit

apo rrjeteve sociale)

nga shokët/shoqet

tuaj/a?

77 13 2 7 1 100

A keni marrë

mesazheve

(nëpërmet

telefonit/rrjeteve

sociale) nga

shokët/shoqet tuaj/a

ku thuhet se ju nuk

81 10 4 4 1 100

91

mund të jeni më

pjesë e atij grupi

shoqëror?

A keni marrë

foto/vidieo në faqet

Web të cilat vënë në

siklet një personi i

cili


66 23 7 2 1 100

A ju kanë

përjashtuar

shokët/shoqet tuaja

nga rrjeti i tyre

social/shoqëror (si

psh: Facebook,

Instagram, Snapchat

etj.)?

58 25 9 6 2 100

A kanë përhapur për

ju thashethemeve në

rrjete sociale

(Nëpërmjet:

Telefonit

(WhatsApp, Viber),

Facebook,

Instagram, Snapchat

etj.)?

60 23 7 4 5 100

Marrja e mesazheve, fotove/videove lënduese dhe shqetësues padyshim që krijon

përjetime negative për të rinjtë. Sipas tyre 47% raportojnë se shqetësimi i tyre në këto

raste është i madhë ose shumë i madh. Ndërkohë që për 17% është mesatar dhe për pjesën

tjetër prej 36% këto mesazhe të këtij karakteri përbëjnë pak ose aspak shqetësim në

përditshmërinë e tyre një problem ky vërtet serioz për këtë kategori adoleshentësh

(Grafiku 4.17). Komunikimi midis të rinjve shoqërohet edhe me ngarkesa të ndryshme

emocionale duke qenë se raportet midis bashkëmoshatarëve priten që të jenë të njëjta.

Ndarja e mesazheve lënduese përbën shqetësim për më shumë se gjysmën e të rinjve pasi

shpesh herë ato kthehen në objekte ngacmmimi për bashkëmoshatarët.

Aftësia për të zhvilluar dhe mbajtur marrëdhënie të shëndetshme janë aftësi të

rëndësishme që duhen mësuar nga fëmijët. Ndërsa një fëmijë rritet dhe kalon në

adoleshencë, marrëdhëniet e bashkëmoshatarëve bëhen gjithmonë e më të rëndësishme

dhe mbajtja e një ndërveprimi pozitiv me bashkëmoshatarët gjatë adoleshencës është një

92

tregues i aftësisë për të mbajtur marrëdhënie të sukseshme në moshë madhore (McElhaney

et al., 2008). Ndërsa rriten ata përballen me presionin e bashkëmnoshatarëve dhe

konfliktet ndërpersonale. Bullizmi virtual ndikon negativisht aftësitë e fëmijëve dhe

adoleshentëve për të krijuar marrëdhënie me bashëkmoshatrët dhe për të ruajtur nëj stil

jetese të shëdnetshëm (Sumalatha dhe Ramakrishnaiah, 2004).

Grafiku 4.17 Niveli i shqetësimit që shkakton bullizmi virtual në rastin e marrjes

së: mesazheve, fotove/videove nga ana juaj tek persona të tjerë

4.4 Seks-teksti dhe ndikimi i tij në sjelljen e nxënësve

4.4.1 Perceptimet e të rinjve rreth i seks-tekstit

Një tjetër element tepër i rëndësishëm dhe i përhapur në komunikimin elektronik i

lidhur drejtpërdrejt me bullizmin virtual është edhe seks-teksiti cili padyshim ka ndikimin

e tij në sjellen e nxënësve. Seks-teksi konsiderohet dërgimi apo marrja e fotove apo

mesazheve nëpërmjet telefonit, facebook–ut, apo rrjeteve të tjera sociale të shoqëruara me

tekst dhe me karakter intim. Të pyetur nëse kanë apo jo informacion lidhur me seks-tekstit

56% e tyre janë përgjigjur pozitivisht dhe pjesa tjetër me 44% nuk kanë informacion për

këtë fenomen që shoqëron bullizmin (Grafiku 4.18).Për ata të cilët kanë dijeni lidhur me

seks-tekstit burimet kryesore të marrjes së këtij informacioni janë kryesisht internet,

shkokë/shoqet respektivisht me 39% dhe 15%, por nuk përjashtohen edhe burime të tjera

0

5

10

15

20

25

30

35

Nuk ndikonaspak

Ndikon pak Ndikonmesatarisht

Ndikonshumë

Ndikon jashtëmase shumë

16

2017

31

16

93

alternative informacioi si diskutimet në familje apo gjatë takimeve me psikologë dhe

punonjës socialë gjithashtu. Të rinjtë kanë integruar teknologjinë online dhe dixhitale në

jetën e tyre të përditshme dhe kjo po vjen dhe po bëhet gjithmonë e më komplekse. Sipas

të dhënave të studimit 39% e të rinjve kanë marr informacion për seks-tekstin nga inerneti.

Grafiku 4.18 Niveli i informacionit lidhur me seks-tekstit

Lidhur me seks-tektin nxënësit janë pyetur nëse kanë dërguar apo kanë marrë

mesazhe të këtij lloji dhe opinionet e tyre janë si më poshtë:

Në lidhje me dërgimin e mesazheve me karakter intim nga telefoni/rrjetet sociale tek

shokët/shoqet tuaj/a, 77% e e të rinjve e kanë mohuar në mënyrë të prerë dërgimin e

këtyre lloj mesazheve ndërkohë që 12% të tjerë kanë dërguar të tilla mesazhe edhe pse kjo

gjë ka ndodhur rrallë herë dhe pjesa tjetër vetëm me 3% dërgojnë shpesh herë apo

gjithmonë.

Dërgimi i fotove/videove me karakter intim tek personat e tjerë nëpërmjet rrejteve

sociale pranohet se dërgohet shesh apo gjithmonë prej vetëm nga 7% e tyre dhe

normalisht nga 5% të tjerë. Ndërkohë 59% deklarojnë se nuk kanë marrë foto/video me

karakter intim nga shokët/shoqet e tyre dhe për 6% të tjerë këto lloj mesazhesh kanë qënë

të shpeshta apo të vazhdueshme duke qënë njërëz të njohur por edhe të panjohur

virtualisht respektivisht me 2% dhe 8%.

Tabela 4.7 Vlerësimi lidhur me dërgimin dhe marrjen e mesazheve me karakter

intim të shprehura në %

Asnjëhërë Rrallë herë Normalisht Shpesh herë Gjithmonë Total

A keni dërguar

mesazhe me

karakter intim

nga

telefoni/rrjetet

sociale tek

77 12 8 2 1 100

5644

Po

Jo

94

shokët/shoqet

tuaj/a?

A keni dërguar

foto/video me

karakter intim

nga

telefoni/rrjetet

sociale tek

shokët/shoqet

tuaj/a?

66 22 5 5 2 100

A keni marë

foto/video me

karakter intim

nëpërmjet

telefonit/rrjeteve

sociale nga

shokët/shoqet

tuaj/a?

59 29 6 4 2 100

A keni marë

mesazhe,

foto/video me

karakter intim

tek persona të

panjohur?

91 5 3 1 1 100

A keni marë

mesazhe,

foto/video me

karakter intim

nga njerëz të

panjohur

virtualisht

71 19 2 6 2 100

Por sa të prirur janë vetë nxënësit për të dërguar mesazhe, foto/video me karakter

intim tek personat e tjerë? Në opinionin e tyre 68% nuk kanë asnjë lloj ndikimi dhe nuk

dërgojnë mesazhe të tilla tek personat e tjerë, në një kohë që 20% të tjerë gjejnë pak arsye

dhe pjesa tjetër me 13% ndahet midis atyre që ndikohen disi, shumë apo jashtë mase

shumë (Grafiku 4.19). Megjithatë edhe pse në këtë analizë numrii tyre që vetëdeklarojnë

pritjet e tyre për të dërguar mesazhe, foto/video me karakter intim paraqitet i ulët përsëri

fenomeni egsiton dhe është shqetësues për këtë moshë. 33% e te rinjve e praojnë që janë

pak, disi dhe shumë të prirur që të dërgojnë mesazhe, foto/video me karakter intim tek

personat e tjerë. Edhe pse potencialisht mund të jetë argëtuese në kohën e dërgimit të

95

mesazheve nga të rinjtë ata nuk arrijnë të marrin parasysh pasojat e mundshme të këtyre

imazheve.

Grafiku 4.19 Prirjet që të rinjtë të dërgojnë mesazhe, foto/video me karakter

intim tek personat e tjerë

Në lidhje me fenomenin e marrjespa leje/vjedhur foto, video, mesazhe nga llogaritë

tuaja në rrjetet sociale apo telefoni, 60% e tyre e kanë mohuar të ketë ndodhur ndonjëherë

marrja pa leje e fotove/videove apo adresave elektonike të tyre,78% të rasteve shprehen se

asnjëherë nuk ju ka ndodhur që t’iu marrin pa leje materiale të tilla nga rrjete sociale, të

ndjekur nga 20% të cilët janë shprehur se ka ndodhur vetëm një herë. 17% pranojnë se

personat e tjerë u a kanë vjedhur fotot/videot etj, disa herë dhe vetëm respektivisht 3% dhe

1% e pohojnë se kjo lloj vjedhje elektronike ndodh vazhdimisht (Grafiku 4.20). Ka një

tendencë nga të rinjtë që të marrin pa leje foto, video, mesazhe dhe kjo kthehet në një

burim rreziku dhe kërcënimi për të rinjtë dhe pamundësi për ta zgjidhur këtë problem ata

vetë.

Grafiku 4.20 Marrja pa leje/vjedhur foto, video, mesazhe nga llogaritë e rrjeteve

sociale apo telefoni

0

50

100

Aspak Pak Disi Shumë Plotësisht

68

208 2 1

01020304050607080

60

20 17

1 2

78

8 12

1 0

A ju kanë marrë pa leje/vjedhur foto,video, mesazhe nga llogaritë tuaja nërrjetet sociale apo telefoni juaj?

A ju keni marrë ju pa leje/vjedhur foto,video, sms nga llogaritë e shokëve tuajnë rrjetet sociale apo telefoni i tyre?

96

Për ata nxënës ku kjo vjedhje ka ndodhur qoftë edhe një herë pyetjet e pyetësorit kanë

vijuar edhe më tej duke zbuluar qëllimin e marrjes pa leje/vjedhjes së fotove/videove të

ndryshme. Kështu pyetjes - A ju kanë kërcënuar me publikimin e këtyre mesazheve, fotove,

videove me karakter intim? 10% e tyre i kanë përgjigjur pozitivisht, pra kanë qënë të

kërcënuar për publikimin e tyre, ndërkohë që 15% të tjerë janë shprehur se fotot/videot e

tyre të mara pa leje apo të vjedhura u janë shpërndarë personave të tjerë të njohur e të

panjohur gjithashtu duke qënë në dijeni për autorin e kësaj vjedhjeje. Sot njihet rëndom

fenomeni i hapjes së adresave të rreme në rrjetet sociale dhe kjo u ka ndodhur 25% të

nxënësve të përfshirë në pyetësor, me qëllim për të prishur dhe dëmtuar imazhin e tyre

(Grafiku 4.21).Vihet re marrja dhe posedimi i materialeve/imazheve potencialisht të

paligjshme nga të rinjtë dhe ata nuk janë të ndërgjegjshëm për faktin që ata publikojnë

imazhe të tilla pa pëlqimin e individit. Kowalski et al. (2007) vunë re se adoleshentët nuk

e lidhnin sjelljen e rrezikshme të seks-teksit me mundësinë e ndonjë pasoje negative, sepse

truri i tyre nuk është plotësisht i zhvilluar, sidomos korteksti para-frontal që vlerëson

rreziqet dhe konsideron pasojat.

Grafiku 4.21 Marrja pa leje e adresave dhe e përmbajtjes së tyre në rrjetet

sociale nga të tjerët

Por si kanë reaguar vetë nxënësit në rastin e marrjes së këtyre fotove/videove apo

adresave elektronike të personave të tjerë? Përgjigjet e tyre jepen si më poshtë: Në 6% të

rasteve vetë këta nxënës kanë kërcënuar shokët/shoqet e tyre për ato çfarë u kanë marrë pa

leje, dhe në 7% të rasteve këto materiale i kanë ndarë edhe me persona të tjetrë të njohur

apo edhe të panjohur. Ndërsa në 13% të rasteve marrja e adresave elektronike është bërë

0

20

40

A ju kanë kërcënuarme publikimin e

këtyre mesazheve,fotove, videove me

karakter intim?

A iu kanë përdorurfoto/video intime

duke ua shpërdarë tënjohurve apo edhe të

panjohurve?

A keni pasur djenikush e ka berë dhecila është arsyeja?

A kanë hapurr dhe përdorur

llogaritë/adresatt e rrjeteve sociale në

emrin tuaj me qëllim për t’iu prishur

imazhin?

1015 15

2529

24 25

14

Po

Jo

97

me qëllim prishjen apo dëmtimin e imazhit të personave të tjerë. Pra fenomeni i marrjes pa

leje i adresave elektronike si dhe i materialeve të tjera të publikuara në to jo vetëm që

ekziston por pranohet pa asnjë problemi nga adoleshentët e këtyre moshave duke e kthyer

këtë veprim në një lojë të vazhdueshme dhe argëtuese midis tyre duke e theksuar kështu

edhe më teper fenomenin e bullizmit virtual i cili dashje pa dashje i tërheq në vorbullën e

vet (Grafiku 4.22).

Grafiku 4.22 Marrja pa leje e adresave dhe e përmbajtjes së tyre në rrjetet

sociale e të tjerëve

Për të analizuar hipotezën sesa bullistët virtual janë më së shumti dhe ata që

zhvillojnë seksting i referohemi testit të pavarësisë Chi Square. Kështu referuar të dhënave

të këtij testi vërehet se vlera e Vlera e Sig. (2-sided)=0.00<0.05 e cila do të thotë se midis

këtyre dy variablave ka kuptim të flitet për korrelim domethënës (Tabela 3 në ANEKS).

Pra nxënësit që janë bullist ka më shumë gjasa që të jenë edhe ata që dërgojnë

kryesisht edhe mesazhe ose thënë ndryshe ata që zhvillojnë më së shumti edhe seksting.

Koeficienti i korrelimit midis tyre ka vlerën rxy=0.504, pra një vlerë kjo positive që tregon

lidhjen e drejtpërdrejtë të variablave por edhe me vlerë të lartë korrelimi gjithashtu. Pra sa

më shumë bullojnë kjo kategori nxënësish aq më shumë shance ka që të zhvillojnë edhe

seksting.

67

6

13

1615

16

9

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

A i keni kërcënuar atame publikimin e tyre?

A i keni përdorurfotot/videot apo

mesazhet intime tëtyre duke ua

shpërndarë tënjohurve apo edhe të

panjohurve?

A kanë qënë ata nëdijeni se kush e ka

bërë dhe cila ka qënëarsyea?

A i keni vjedhur dhepërdorur llogaritë apo

adresat me emrat etyre me qëllim për t'iu

prishur imazhin?

Po

Jo

98

4.4.2 Diferencat sipas gjinisë, vendbanimit dhe moshës në lidhje me

seks-tekstin

Në lidhje me diferencat gjinore sipas të dhënave 54% e atyre që deklarojnë se

dërgojnë shpesh herë mesazhe me përmbajtje seks-tekst janë meshkuj dhe 46% janë

femra, ndërsa 67% e atyre që dërgojnë gjithmonë seks-tekst janë djem. Ndërkohë që

shumica e studimeve nuk kanë gjetur dallime midis meshkujve dhe femrave (Weisskirch

& Delevi, 2011), të tjerë raportojnë se meshkujt më shumë sesa gratë tentojnë të

angazhohen në seks-tekst (Gámez-Guadix, Almendros et al.2015), ndërkohë që të tjerë

raportojnë së frekuenca e këtyre sjelljeve është më e lartë të femrat (Mitchell et al. 2012).

Të dhënat e studimit tregojnë se djemtë shpesh herë marrin më tepër mesazhe me

karakter intim krahasuar me vajzat, respektivisht 71% e djemëve dhe 29% e vajzave.

Ndërsa në lidhje me alternativën gjithmonë raporti midis tyre është 86% dhe 14%, pra në

7 nxënës 6 prej tyre që marrin mesazhe me karakter intim gjithmonë janë djem. Edhe

gjetjet e Reyns et al (2014), tregojnë se meshkujt kishin më shumë gjasa sesa femrat që të

marrin mesazhe seks-tekst. Kjo mund të jetë për shkak të faktit se meshkujt kanë më

shumë gjasa sesa femrat që të ushtrojnë presion ndaj të tjerëve për të dërguar mesazhe

seksi.

Testi i pavarësisë edhe në këtë rast tregon se fenomeni i seksting lë gjurmën e vet tek

personaliteti dhe sjellja e nxënësve që janë të bulluar por edhe tek ata që bullojnë. Këtë

fakt e konfirmon nga ana statistikore vlera e Sig. (2-sided) e cila edhe në këtë analizë është

0.00 pra qartësisht më e vogël se kufiri i lejuar prej 0.05 (Tabela 4 në ANEKS).

Madje duke i shkuar më tej kësaj analize nëpërmjet testit t për zgjedhjet e pavaruara

vihet re se së pari ka kuptim të flitet për dallim të këtij ndikimi tek vajzat dhe djemtë pasi

vlera e Sig. (2-tailed) referuar faktit se këto dy grupe nxënësish nuk janë homogjene është

0.00, pra më e vogël se 0.05 (Tabela 5 në ANEKS). Vlerësimi mesatar për këtë ndikim

merr vlerat: MDjem=3.26 dhe MVajza = 2.78 kjo për faktin se djemtë janë më të prirur drejt

seksting ashtu sikursë është treguar edhe më sipër (Tabela 4.8).

99

Tabela 4.8 Statistika përshkruese lidhur me ndikimin e fenomenit të seksting tek

personaliteti dhe sjellja e nxënësve

Gjinia Numri Mesatarja Devijimi

standard

Femra 497 2.78 1.092

Meshkuj 458 3.26 1.181

Nxënësit e klasave të XI dhe XII janë ato që dërgojnë shpesh herë apo edhe gjithmonë

mesazhe me karakter intim, respekjtivisht me 38% dhe 33%. Nxënësit e klasave të tjera

dërgojnë më pak. Një shpjegim i mundshëm për këtë është se rritja e moshës rrit gjasat e

krijimit të marrëdhënieve intime (konteksti në të cilin ndodhin shumë sjellje seksting) dhe

përdorimit gjithmonë e më të shpeshtë të rrjeteve sociale.

Edhe të dhënat nga studimet e tjera tregojnë që seks-tekst rritet progresivisht gjatë

adoleshencës, ndërsa rritet edhe mosha. Dake, Price, Maziarz dhe Ward (2012) zbuluan se

prevalenca e seksting u rrit nga 3% në moshën 12 vjeç në 32% në moshën 18 vjeç. Kjo

shpjegohet me faktin se në këtë moshë rriten sjelljet seskuale (Livingstone et al., 2011).

Adoleshentët e moshës 14-17 vjeç janë shumë më të intersuar për seksualitetin se

adoleshentët që janë në një moshë më të hershme (12-13 vjeç). Përvec kësaj adoleshentët

me moshë më të madhe përdorin shumë më tepër internetin dhe mund të jenë shumë më

pak të mbikëqyrur nga prindërit. Kështu ata mund të kenë shumë më tepër mundësi për tu

angazhuar në seksting.

Në lidhje me diferencat fshat-qyetet raportohet se nxënësit e shkollave të qytetit

dërgojnë më shumë mesazhe me karakter intim krahasuar me ata që jetojnë në fshat në

frekuencën shpesh herë apo gjithmonë respektivisht me 69% dhe 83% të totalit të secilës

kategori. Gjithashtu të dhënat e studimit tregojnë se 71% e nxënësve që marrin gjithmonë

mesazhe me karakter intim janë nxënës të shkollave të qytetit dhe pjesa tjetër me 29% të

shkollave të fshatit.

Në shumë teori të adoleshentëve zhvillimi, konteksti social dhe kulturor në të cilin

rriten fëmijët është konsideruar si një përcaktues i rëndësishëm i sjelljes së tyre

(Bronfenbrenner, 1979). Një nga karakteristikat më të rëndësishme të vendit që mund të

ndikojnë në sjelljen e sexting janë vlerat kulturore që mbizotërojnë në një shoqëri. Vlerat

kulturore formojnë praktikat e përditshme, qëndrimet dhe sjelljet e një shoqërie (Schwartz

100

& Boehnke, 2004). Vendet tradicionale karakterizohen nga këndvështrime konservatore,

rolet e pabarabarta gjinore dhe qëndrimet e kufizuara seksuale (Boehnke, 2011).

Kështu të dhënat e tabelës së mëposshtme tregojnë se vlera e Sig.=0.00<0.05 gjë që

tregon se grupet (meshkujt dhe femrat) nuk janë homogjen midis tyre, madje

DSMeshkuj=0.584 dhe DSFemra=0.514, pra variancat e tyre ndryshojnë. Nisur nga ky fakt i

referohemi testit të krahasimit të mesatareve i cili tregon se për t=-5.845 dhe df (913.026)

kemi që vlera e Sig. (2-tailed)=0.00<0.05 (Tabela 6 në ANEKS), duke treguar kështu se

ka kuptim të flitet për dallime statistikisht të rëndësishme sa i takon fenomenit të

përhapjes së sexteksit ku sipas të dhënave më poshtë MMeshkuj=1.53 dhe MFemra=1.32 fakti i

cili tregon se meshkujt, pra djemtë janë më të pritur drejt fenomentit të sexteksit krahasuar

me vajzat.

Tabela 4.9 Statistika përshkruese lidhur me fenomenin e sextekstit sipas gjinisë

së nxënësve


standard

Femër 497 1.32 .514

Mashkull 458 1.53 .584

Tabela më poshtë tregon se 54% e atyre që deklarojnë se dërgojnë shpesh herë

mesazhe me përmbajtje sextekting janë meshkuj dhe pjesa tjetër me 46% femra, ndërsa

67% e atyre që dërgojnë sextektit gjithmonë janë djem.

Tabela 4.10 Dërgues të mesazheve me karakter seksting sipas gjinisë

Dërgues të mesazheve

Seksting

Gjinia Total

Femër Mashkull

Asnjëhërë 400 295 695

% 58% 42% 100%

Rrallë herë 53 121 174

% 30% 70% 100%

Normalisht 36 31 67

% 54% 46% 100%

Shpesh herë 6 7 13

% 46% 54% 100%

Gjithmonë 2 4 6

% 33% 67% 100%

Total 497 458 955

% 52% 48% 100%

101

Nxënësit e shkollave të qytetit dërgojnë më shumë mesazhe me karakter intim

krahasuar me ata që jetojnë në fshat në frekuencën shpesh herë apo gjithmonë repektivisht

me 69% dhe 83% e totalit të secilës kategori.

Tabela 4.11 Dërgues të mesazheve me karakter seksting sipas rajonit qytet/fshat

Dërgues Seksting


studioni? Total

Qytet Fshat


% 78% 22% 100%


% 82% 18% 100%

Normalisht 59 8 67

% 88% 12% 100%

Shpesh herë 9 4 13

% 69% 31% 100%

Gjithmonë 5 1 6

% 83% 17% 100%

Total 760 195 955

% 80% 20% 100%

Nëse i referohemi moshës së të rinjve shikojmë që nxënësit e klasave të XI-ta dhe

XII-ta janë ato që dërgojnë shpesh herë apo edhe gjithnonë mesazhe me karakter intim

respektivisht me 38% dhe 33%. Nxënësit e klasave të tjera dërgojnë më pak.

Tabela 4.12 Dërgues të mesazheve me karakter seksting sipas klasave

Dergimi i seksting Klasa në të cilën studioni

Total Klasa X Klasa XI Klasa XII Klasa XIII

Asnjëhërë 251 199 233 12 695

% 36% 29% 34% 2% 100%

Rrallë herë 46 43 80 5 174

% 26% 25% 46% 3% 100%

Normalisht 20 16 30 1 67

% 30% 24% 45% 1% 100%

Shpesh herë 3 5 5 0 13

% 23% 38% 38% % 100%

Gjithmonë 1 2 2 1 6

% 17% 33% 33% 17% 100%

Total 321 265 350 19 955

% 34% 28% 37% 2% 100%

102

Tabela tregon se djemtë shpesh herë marin më tepër mesazhe me karakter intim

krahasaur me vjazat. Kështu shprehen 71% e djemve dhe 29% e vajzave. Ndërsa

gjithmonë raporti midis atyre është 86% dhe 14% pra në 7 nxënës 6 prej tyre që marin

mesazhe me karakter intim gjithmonë janë djem.

Tabela 4. 13 Marrës të mesazheve me karakter seksting sipas gjinisë

Marrës të mesazheve

Seksting

Gjinia Total

Femër Mashkull


% 55% 45% 100%


% 48% 52% 100%

Normalisht 12 20 32

% 38% 63% 100%

Shpesh herë 2 5 7

% 29% 71% 100%

Gjithmonë 1 6 7

% 14% 86% 100%

Total 497 458 955

% 52% 48% 100%

71% e nxënësve që marrin gjithmonë mesazhe me karakter intim janë nxënës të

shkollave të qytetit dhe pjesa tjetër me 29% të shkollave të fshatit, pra duke mos e

përjashtuar fenomenin e seksting në të dyja rajonet.

Tabela 4.14 Marrës të mesazheve me karakter seksting sipas rajonit qytet/fshat

Marrës të mesazheve

seksting


studioni? Total

Qytet Fshat


% 80% 20% 100%


% 79% 21% 100%

Normalisht 26 6 32

% 81% 19% 100%

Shpesh herë 7 0 7

% 100% % 100%

Gjithmonë 5 2 7

% 71% 29% 100%

Total 760 195 955

% 80% 20% 100%

103

4.5 Ndikimi i bullizmit virtual tek të rinjtë dhe efektet psiko-sociale

që ata/ato përjetojnë

Bullizmi në përgjithësi dhe ai virtual në veçanti shfaq ndikimin e vet tek “viktimat” e

tij. Kështu të pyetur në lidhje me ndjesinë që ju shkakton apo ju ka shkaktuar bullizmi

virtual përgjigjet janë si më poshtë: izolimi, stresi dhe të ndjerit i braktisur respektivisht

me 29%, 27% dhe 26% radhiten si tre nga shqetësimet të cilat sipas nxënësve renditen se

kanë ndikim shumë të keq në jetën e tyre.

Po kështu edhe ndienja e lëndimit, inatit dhe vetmisë përjetohet shumë keq prej tyre

respektivisht nga 25%, 24% dhe 24% e tyre. Gjithashtu një pjesë e konsiderueshme e tyre

sigurisht i konsiderojnë gjithashtu si ndjesi të këqija, por nuk përjashtohet edhe ajo

kategori nxënësish të cilët ndikoken pak ose aspak nga këto ndjesi.

Mërzitja, ndienja e turpit, të ndjerit i pashpresë konsiderohet si shqetësime normale që

shoqërojnë këtë fenomen respektivisht nga 28%, 28% dhe 26% e tyre ashtu sikurse 20-

26% e tyre nuk kanë asnjë lloj ndikimi të këtyre ndjesive gjatë kohës që janë bulluar nga

persona të tjerë.

Për 40% të nxënësve të qarit pa ndonjë arsye si dhe të ndjerit i braktisur janë

gjithashtu gjëndje të cilat konsiderohen të keqija ose shumë të keqija, po ashtu edhe

ndienja e frikës dhe shkaku i pagjumësisë secila respektivisht me 35% dhe 32%. Pjesa

tjetër e tyre mesatarisht për 10-20% i konsiderojnë këto lloj shqetësimesh normale

(Tabela 4.15).

Efektet potencialisht negative të bullizimit të bashkëmoshatarëve mund të jenë

veçanërisht të dëmshme gjatë adoleshencës, pasi kjo është faza zhvillimore gjatë së cilës

marrëdhëniet dhe mbështetja pozitive e bashkëmoshatarëve është veçanërisht e

rëndësishme dhe ndikon në mirëqenien shoqërore dhe emocionale (Prinstein et al., 2001).

Shqetësime të tilla si p.sh., depresioni, ankthi, vetmia, vetëvlerësimi i ulët janë parë si

problematika që kanë ndikim të dëmshëm në zhvillimin afatgjatë të personave të bulluar

(Asher & Wheeler, 1985, Crick & Grotpeter, 1996,). Krahasuar me grupet e të rinjve jo të

përfshirë, viktimat e bulluara kanë raportuar nivele më të larta të depresionit dhe ankthit,

vetëvlerësim të ulët, rritjen e vetmisë dhe pakënaqësisë në shkollë (Hawker & Boulton,

2000).

104

Hulumtimet përshkruajnë viktimat e bullizmit, si persona të vetmuar që preferojnë që

të shmangin marrëdhëniet shoqërore, gjë që komprometon aftësinë e tyre për të formuar

marrëdhënie. Hodges dhe Perry (1999) përshkruan një cikël në të cilin bashkëmoshatarët e

refuzuar, kanë gjasa që të jenë më shpesh vetëm, dhe të bëhen objekt për kundërshtarët.

Olweus (1994) e përshkroi një viktimë të bullizmit si një individë "të vetmuar dhe të

braktisur" të cilët shpesh "nuk kanë një mik të vetëm në klasën e tyre" (1179).

Tabela 4. 15 Vlerësimi lidhur me efektet psiko-sociale që ju shkakton bullizmi

virtual

Efektet psiko-sociale

Shumë e

keqe E keqe Normale

Nuk ka

ndikim

Nuk

ndikohem

aspak

Total

Trishtimit 18 26 22 18 16 100

Frikës 17 19 28 15 22 100

Lëndimit 25 27 18 12 18 100

Vetmisë 24 15 25 15 21 100

Të ndierit i braktisur 26 14 21 19 20 100

Inatit 24 21 27 12 16 100

Të ndierit i

pafuqishëm 20 28 19 12 20 100

Stresit 27 15 30 10 17 100

Ankthit 22 28 21 10 19 100

Të ndierit i përjashtuar 19 27 18 15 21 100

Ndienjës së izolimit 29 17 16 14 24 100

Të ndierit i pashpresë 22 15 26 13 23 100

Mërzitjes 22 18 28 13 20 100

Të ndieit i dobët 19 23 19 15 23 100

Ndienjës së turpit 20 14 28 13 26 100

Shkakut të

pagjumësisë 17 15 14 27 27 100

Të qarit pa patur arsye 27 13 12 14 34 100

Fenomeni i bullizmit virtual ka ndikim të padiskutueshëm tek personaliteti i

nxënësve. Sipas analizës së testit Chi Square vërehet se vlera e Sig. (2-sided)=0.00<0.05

duke na lejuar të themi se bullizmi virtual ka ndikim të padiskutueshëm tek personaliteti

dhe sjellja e nxënësve të bulluar. Madje ky korrelim midis këtyre dy variablave është

statistikisht domethës pasi vlera e koeficientit Pearson është rxy= -0.168, pra ka vlerë

negative që do të thotë sa më i madh fenomeni i bullizmit virtual aq më keq ndikon ai tek

personaliteti dhe sjellja e tyre (Tabela 7 në ANEKS).

105

4.6 Ndikimi i shoqërisë tek të rinjtë dhe bullizmi virtual

Mjedisi në të cilin rriten, edukohen dhe formohen adoleshentët sot, sigurisht që lidhet

me shoqërinë e tyre, pra me shokët dhe shoqet e tyre madje shpesh herë ata ndjekin

gjurmët e njëri-tjetrit apo me dashje apo pa dashje përfshihen në veprimet e tyre. Kështu,

të pyetur në lidhje me rëndësisnë që ka për ata/ato të qënit pjesë e një grupimi shoqëror

dhe të bashkëveprimit me ta/to, një pjesë e konsiderueshme e tyre me 62% janë shprehur

se është e rëndësishme ose shumë e rëndësishme fakti i të qënit pjesë e një grupi të caktuar

shoqëror, duke sjellë kështu edhe një lloj sigurie të tyre në shoqëri por nga ana tjetër duke

mos i rezistuar tundimit të përfshirjes së tyre me trendin e shoqërisë që i rrethon. Për 18%

të tjerë grupimi shihet si një fenomen normal dhe pjesa tjetër me 19% nuk e konsideron

këtë fakt pak ose aspak të rëndësishëm (Grafiku 4.23).

Grafiku 4.23 Rëndësia e të qënit pjesë e një grupimi shoqëror dhe të

bashkëveprimit me ta

Në lidhje me ndikimin që ka shoqëria në veprimtarinë e tyre virtuale, për ¼ e tyre

shoqëria e tyre apo grupi shoqëror ku ata janë pjesë ndikon shumë ose jashtë mase shumë

në lidhje me gjërat që ata mendojnë dhe bëjnë në komunikimin e tyre virtual dhe për

gjysmën e tyre ndikimi i shoqërisë ndihet pak ose aspak. Ndërsa ndikimi i shoqërisë në

lidhje me kohën që këta nxënës shpenzojnë për komunikimin virtual gjatë javës është i

rëndësishëm apo shumë i rëndësishëm vetëm për 46% të tyre dhe pjesa tjetër e konsideron

atë normal apo pak të rëndësishëm deri të papërfillshëm respektivisht nga 20% dhe 35% e

tyre. Madje edhe gjatë fundjavës ky ndikim ruan po thuaj të njëjtin trend si në ndikimin

maksimal ashtu edhe në faktin e të përjashtuarit të këtij ndikimi duke arritur në

11

8

18

27

35Aspak e rëndësishme

Pak

Disi

E rëndësishme

Shumë e rëndësishme

106

përfundimin se ndikimi i shoqërisë nuk dallon nga e hëna në të djelë pasi komunikimi

virtual ruan të njëjtin hap, pavarësisht nëse nxënësit takohen apo jo fizikisht apo qoftë në

faktin tjetër që si gjatë javës edhe gjatë fundjavës komunikimi virtual sidoqoftë ai, i mirë, i

tepruar apo i gabuar është një model që vështirë të ndryshojë nga emërtimi i ditës apo i

kohës së shkollës apo pushimit (Tabela 4.16).

Tabela 4.16 Ndikimi i shoqërisë në veprimtarinë e tyre virtuale

Aspak Pak Disi Shumë Plotësisht Total

Gjërat që ju mendoni dhe

bëni virtualisht? 29 22 23 22 3 100

Kohën që ju shpenzoni në

komunikimin virtual me

shoqërinë tuaj gjatë javës?

19 16 20 29 17 100

Kohën që ju shpenzoni në

komunikimin virtual me

shoqërinë tuaj gjatë

fundjavës?

19 15 18 24 24 100

Duke ditur se komunikimi virtual dhe ndikimi i shoqërisë janë një binom i

rëndësishëm për adoleshentët ata janë pyetur më në detaje se cilët janë personat që

ndikojnë më së shumti në këtë komunikim.7% e tyre e pranojnë se dërgimin e

fotove/videove me karakter intim shpesh herë apo edhe gjithmonë e kanë dërguar të nxitur

nga e dashura/i dashuri, të ndjekur nga 8% që rrallë herë fajësojnë ish të dashurën/ish të

dashurin. Ndërkohë që 66% dhe 89% e tyre shprehen se nuk janë nxitur nga të dashurit

apo ish të dashurit e tyre. Nga ana tjetër 7% e nxënësve deklarojnë se shpesh herë madje

gjithnjë kanë qënë persona të tjerë që ata i njohin dhe i pëlqejnë që i kanë nxitur në një lloj

mënyre të dërgojnë materiale të tilla me karakter intim tek persona të tjerë duke treguar

kështu ndikimin e padiskutueshëm të shoqërisë edhe për veprime jo të këndëshme dhe

lënduese për të tjerët. Ndërsa 95% e tyre nuk e pranojnë se ndikohen nga persona që ata

nuk i njohin apo që i njohin vetëm nga interneti duke treguar se ky lloj ndikimi është ende

në nivele të ulëta. Nga ana tjetër dëshira për t’u shfaqur dhe për t’u bërë i/e njohur edhe

tek personat e panjohur i bën ata që shpesh herë apo gjithnjë të ndërmarrin veprime të tilla

gjatë komunikimit elektronik duke kapur një vlerë prej 11% e numrit të përgjithshëm,

ndërsa për 6% ky ndikim ka ndodhur rrallë herë dhe pjesën tjetër me ¾ e tyre pothuaj

asnjëherë kjo dëshirë nuk pa prevaluar për të shprehur opinionin e tyre me foto/video me

karakter intim. Rrallë herë ka ndoshur që shoqet dhe shokët të kenë patur nxitje positive

107

në këtë drejtim duke u llogaritur në 21% të rasteve ndërsa pjesa më e madhe nuk e kanë

konsideruar këtë lloj nxitje asnjëherë duke u bazuar më së shumti në mendimin dhe

gjykimin e tyre personal (Tabela 4.17).

Tabela 4.17 A ju shtyn dikush tjetër të dërgoni mesazhe, foto/video etj, me karakter

intim?

Asnjëhërë

Rrallë

herë Normalisht

Shpesh

herë

Pothuajse

gjithmonë Total

E dashura/I dashuri? 66 12 15 3 4 100

Ish e dashuara/ ish i

dashuri? 89 8 1 1 1 100

Dikush që ju e njihni dhe

e pëlqeni? 72 15 7 5 2 100

Dikush që ju e njhni

nëpërmjet internetit? 85 10 3 1 1 100

Dëshira për t’u shfaqur

dhe për t’u bërë i /e

njohur edhe tek personat

e panjohur?

75 6 7 7 4 100

Shokët/shoqet? 75 21 2 1 1 100

?

Duke vazhduar më tej gjykimin e atyre të cilët ndikohen nga shoqëria pyetjes, në

lidhje me sa -shpesh i detyrojnë shokët/shoqet të bëjnë gjëra që nuk duan t’i bëjnë

virtualisht,72% e tyre shprehen se shokët/shoqet e tyre nuk ndikojnë asnjëherë, të ndjekur

nga 15% që e pranojnë se në 15% të rasteve ky ndikim ndodh rrallë herë dhe pjesa me

respektivisht me 9% dhe 5% deklarojnë se shoqëria e tyre ka ndikim të dukshëm madje

duke ndikuar gjithmonë ose ky ndikim është permanent për ta gjatë komunikimit virtual

(Grafiku 4.24).

Grafiku 4.24 Shpeshtësia e detyrimit nga shokët/shoqet që të bëni gjëra që nuk

do të donit t’i bënit virtualisht

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Asnjëhërë Rrallë herë Normalisht Shpesh herë Gjithmonë

72

15

5 81

108

Fillimisht analizohet lidhja midis bullizmit virtual dhe faktit nëse shoqëria ka ndikim

apo jo në përhapjen e këtij fenomeni apo jo. Ashtu sikurse edhe pritej të dhënat e analizës

së testit të pavarësisë midis këtyre dy variablave tregojnë se shoqësia ndikon shumë në

përhapjen e këtij fenomeni. Këtë fakt e argumenton nga ana statiskore vlera e Asymp. Sig.

(2-sided)=0.00<0.05 (Tabela 8 në ANEKS).

Sërish të dhënat e testit Chi Square tregojnë se padyshim që shoqëria ndikon edhe në

përhapjen e fenomenit të seksting si një element i bullizmit virtual. Vlera e Sig. (2-

sided)=0.00<0.05 e konfirmon edhe në këtë rast këtë përfundim të rëndësisë së korrelimit

statistikor midis këtyre fenomeneve (Tabela 9 në ANEKS). Madje koeficienti i korelimit

midis tyre rxy=0.463, pra një vlerë kjo positive që tregon se me rritjen e këtij ndikimi edhe

fenomeni i seksting përhapet gjithnjë e më tepër.

4.7 Roli i familjes në adresimin e problematikave që lidhen me

bullizmin virtual

Përveç ndikimit që ka shoqëria mbi komunikimn virtual të secilit nxënës roli i

familjes dhe i institucioneve arsimore gjithashtu mbetet i padiskutueshëm për rëndësinë

dhe ndikimin e tyre në jetën sociale të tyre. Kështu disa nga gjetjet në lidhje opinionin e

tyre mbi rolin e familjes paraqiten si më poshtë: në lidhje me pyetjen sesa prindërit/të

afërmit janë në dijeni për mënyrën se si e kalojnë kohën e lirë virtuale: një pjesë e

konsiderueshme e tyre përfaqësuar me 37% të totalit të nxënësve të pyetur janë përgjigjur

pozitivisht duke e deklaruar se prindërit/familjarët e tyre shpesh apo edhe janë pothuajse

gjithnjë në dijeni të mënyrës së si fëmijët e tyre e kalojnë kohën e lire virtual, ndërsa për

12% të rasteve prindërit apo të afërmit e tyre nuk dinë pothuaj asgjë lidhur me kohën

virtuale që shpenzojnë fëmijët e tyre të rritur para telefonëve inteligjentë apo kompjuterit.

Kjo për shumë faktorë përfshirë këtu pamundësinë fizike të prindërve për të qënë gjithnjë

në dijeni të veprimtarisë së fëmijëve për arsye pune, për arsye se nuk janë të përditësuar

me teknologjinë etj, por nga ana tjetër edhe të shmangies që vetë fëmijët e tyre mundohen

të bëjnë për të qënë larg syrit dhe vëmendjes së prindërve apo familjarëve të tjerë. Prandaj

109

vetëm 13% e tyre e pranojnë faktin se prindërit u kontrollojnë pothuaj gjithmonë telefonin

apo kompjuterin e tyre, ndërsa në 74% të rasteve të tjera ky kontroll nuk ndodh pothuaj

asnjëherë apo në raste tepër të rralla. Për 22% të këtyre nxënësve komunikimi me prindërit

kryhet normalisht dhe për 62% të tjerë ky komunikim është pothuaj i përhershëm duke

mos munguar gati gjithmonë e në çdo rast madje në 48% të rasteve ata shprehen se

komunikimi i tyre me prindërit është i lirë, pa ndier komplekse apo vështirësi, por jo për

11% të tjerë të cilët janë shprehur se nuk janë ndier asnjëherë të lirë në bashkëbisedim me

prindërit apo familajrët e tyre lidhur me çështjet që i kanë shqetësuar.

Në lidhje me çështjen nëse prindërit/të afërmit reagojnë ndaj shqetësimeve apo

ndjenjave që i shqetësojnë të rinjtë: në 54% të rasteve nxënësit shprehen se prindërit apo

familjarët e tyre reagojnë ndaj shqetësimeve/nevojave të tyre madje edhe i mbështesin

ata/ato por ka edhe raste kur nga prindërit nuk ka asnjë lloj reagimi edhe pse janë

deklaruar vetëm nga 9% e tyre duke vazhduar edhe më tej se jo vetëm nuk reagojnë por as

nuk i mbështesin pothuaj asnjëherë në 11% të rasteve (Tabela 4.18).

Tabela 4.18 Vlerësimi lidhur me rolin e familjes

Asnjëhërë

Rrallë

herë Normalisht

Shpesh


A janë në dijeni

prindërit/afërmit tuaj për

mënyrën se si ju e kaloni

kohën e lire virtuale?

12 20 32 12 25 100

A ju a kontrollojnë

prindërit

kompjuterin/telefonin

tuaj?

43 31 13 5 8 100

A komunikoni ju me

familjarët tuaj? 8 9 22 14 48 100

A ndiheni ju të lirë gjatë

komunikimit me

familjarët tuaj për gjërat

që ju shqetësojnë?

11 16 26 16 31 100

A reagojnë prindërit/të

afërmit ndaj shqetësimeve

apo ndjenjave/nevojave që

ju shqetësojnë?

9 9 27 9 45 100

A ju mbështesin

prindërit/familjarët tuaj në

situatat kur ju jeni ndier i

bulluar/kërcënuar?

11 9 24 6 49 100

110

Për të analizuar këtë pyetje kërkimore sesi ndikon familja për trajtimin e këtij

fenomeni, i referohemi analizës nëpërmjet testit të pavarësisë Chi Square.Të dhënat e këtij

testi tregojnë se, vlera e Asymp. Sig. (2-sided)=0.00<0.05 fakt i cili na lejon të themi se

roli i familjes në parandalimin e fenomenit të bullizmit virtual ashtu sikurse edhe në

fenomene të tjera të përhapura tek adoleshentët e kësaj moshe mbetet i padiskutueshëm

(Tabela 10 në ANEKS).

Meqenëse koha e kaluar në internet konsiderohet si një faktor rreziku për bullizmin

virtual, ndërhyrjet kufizuese nga ana e prindërve (të cilët zvogëlojnë sasinë e kohës që

kalojnë fëmijët në internet) kanë sjellë si rrezultat zvogëlimin e rreziqeve në internet

(Rosen, Cheever dhe Carrier 2008). Hulumtimet kanë sugjeruar se nivelet më të ulëta të

përfshirjes së prindërve referuar qasjes në internet të fëmijëve, kanë shtuar rrezikun ndaj

një bullizmi të mundshëm virtual (Vandebosch & Van Cleemput, 2009). Prindërit

shërbejnë si pjesa kritike e cila siguron një përdorim të përgjegjshëm dhe të sigurtë të

shërbimeve online për fëmijët adoleshentë, dhe kjo shërben si pjesë reaguese nga i gjithë

komuniteti ndaj bullizmit virtual.

4.8 Roli i institucioneve arsimore për adresimin e çështjeve që kanë

të bëjnë me bullizmin virtual

Edhe institucionet arsimore kanë një rol të rëndësishëm gjithashtu jo vetëm në

edukimin e brezit të ri por edhe në shëndoshjen e edukatës, kulturës dhe parimeve e

normave qytetare e shoqërore gjithashtu. Tabela më poshtë paraqet vlerësimin e opinionit

të tyre në lidhje me rolin e institucioneve arsimore nëpërmjet mësuesve, punonjëve social

etj, lidhur me fenomenin e bullizmit virtual. Kështu të pyetur nëse kanë komunikuar

ndonjëherë me mësuesit/psikologët, punonjëit social të shkollës për shqetësimet e tyre që

lidhen me bullizmin, vetëm 6% e tyre kanë deklaruar se kanë komunikim të shpeshtë apo

edhe të përhershëm me mësuesit apo punonjësit social të shkollës ndërsa pjesa më e

madhe tyre me 74% nuk kanë komunikuar asnjëherë me ta sa i takon çështjeve që lidhen

me bullizmin në përgjithësi dhe 14% të tjerë vetëm në raste të rralla kjo edhe për arsyen se

111

në 64% të rasteve ata shprehen se nuk ndihen të lirë për të komunikuar me ta për këtë

temë, ndërkohë që vetëm për 14% të tjerë kjo temë dhe komunikimi me ta i bën të ndihen

mirë duke shpjeguar dhe ndarë me ta shqetësimet e tyre lidhur me bullizmin.

Në lidhje me çështjen nëse kanë reaguar mësuesit/psikologët, punonjësit socialë për

t’i mbështetur për problemet që i shqetësojnë: për 22% reagimi i stafit mësimor apo

punonjësve socialë është pothuaj i vazhdueshëm ndërsa në opinionin e 32% të tjerëve ky

reagim nuk ka ndodhur asnjëherë dhe rrallë herë vetëm në 16% të rasteve të tjera. Nga ana

tjetër 59% e nxënësve shprehen se midis mësuesve apo punonjësve social dhe familjarëve

të tyre nuk ka patur asnjëherë asnjë takim madje edhe në ato raste kur ka patur takime të

tilla që shpesh i referohen takimeve të përcaktuara në planin e shkollës si takimet me

prindër etj, këto janë tepër të kufizuara duke u reflektuar vetëm nga 9% e tyre në total.

Në lidhje me përpjekjet e mësuesve dhe stafit të shkollës për ta parandaluar bullizmin

virtual, në 41% të përgjigjeve të mara nga nxënësit kjo gjë nuk ka ndodhur asnjëherë dhe

rrallë herë vetëm në 11% të rasteve të tjera. Ndërkohë që në opinionin e 28% të tjerëve

përpjektjet e stafit të shkollës përfshi mësuesit dhe punonjësit socialë për të parandaluar

bullizmin virtual ka ndodhur pothuajse gjithmonë por ende mbetet shumë punë për të bërë

në këtë drejtim pasi bullizmi virtual është fenomen i cili nuk vërehet apo shfaqet

menjëherë por kryesisht nëpërmjet veprimeve gjatë komunikimit virtual duke i bërë më

pas pasojat e dukshme (Tabela 4.19).

Tabela 4.19 Vlerësimi lidhur me rolin e institucioneve arsimore

Asnjëhërë

Rrallë

herë Normalisht

Shpesh


A keni komunikuar

ndonjëherë me

mësuesit/psikologët,

punonjëit socialë të

shkollës tuaj për

shqetësimet tuaja që

lidhen me bullizmin?

74 14 6 3 3 100

A ndiheni të lirë për t’i

ndarë shqetësimet

tuaja me mësuesit?

27 37 22 8 6 100

A kanë reaguar

mësuesit/psikologët,

punonjësit socialë për

t’u mbështetur për

problemet që ju

32 16 30 9 13 100

112

shqetësojnë?

A ka patur takime

midis

mësuesve/punonjësve

socialë dhe

familjarëve tuaj për

problemet që lidhen

me bulizmin virtual?

59 23 9 5 4 100

A janë përpjekur

mësuesit dhe stafi i

shkollës për ta

parandaluar bullizmin

virtual?

41 11 19 10 18 100

Edhe për analizën e rolit të institucioneve arsimore përdorim sërish analizën

nëpërmjet testit Chi Square i cili sërish tregon se edhe roli i institucioneve arsimore të

përfaqësuara nga stafi akdemik, punonjësit socialë, psikokologët etj gjithashtu mbetet i

rëndësishëm në trajtimin e këtij fenomeni, sepse vlera e Asymp. Sig. (2-sided)=0.00<0.05

na mundëson këtë përfundim (Tabela 10 në ANEKS)

Mësuesit kalojnë një sasi të madhe kohe në klasë me nxënësit dhe kanë mundësi të

mjaftueshme për të vëzhguar sjelljet e tyre. Prandaj, në kërkimet e bazuar në shkolla,

mësuesit luajnë një rol të rëndësishëm në identifikimin e fëmijëve dhe adoleshentëve që

mund të jenë dhunues ose viktimë e ngacmimit (Leff, Kupersmidt, Patterson & Power,

1999). Megjithatë, hulumtimet tregojnë se mësuesit nuk janë gjithmonë të vetëdijshëm për

ngacmimin në mjedisin e tyre të menjëhershëm, dhe as nuk ndërhyjnë gjithmonë.

113

4.9 Strategjitë e mbrojtjes nga bullizmi virtual

Nga njëra anë vërehet dhe analizohet fenomeni i bullizmit por nga ana tjetër duhet

parë edhe mënyrat e parandalimit të tij nëpërmjet strategjive apo trajtimeve të tjera.

Kështu, referuar idesë nëse ata/ato njohin strategji të tilla që shërbejnë për të parandaluar

bullizmin virtual dhe 66% e tyre nuk kanë asnjë ide nëse ka një strategji për këtë fenomen

dhe vetëm 34% të tjerë shprehen pozitivisht madje duke treguar burimet e marrjes së këtij

informacioni ku në vend të parë renditet interneti, nëpërmjet rrjeteve sociale kryesisht si

facebook, intagram etj, por edhe nga shokët/shoqet e tyre prindërit dhe familjarët dhe një

pjesë tepër e vogël deklarojnë se ka qënë eksperienca e tyre personale që i ka shtyrë të

njohin strategji e metoda kundër bullizmit në përgjithësi dhe atij virtual në veçanti

(Grafiku 4.25).

Grafiku 4.25 Njohja e mënyrave/strategjive për t’u mbrojtur nga bullizmi virtual

Nxënësit kanë renditur disa nga strategjitë që ata kanë gjykuar se parandalojnë

fenomenin e bullizmit virtual si më poshtë. Komunikimi me prindërit apo të afërmit e tyre

mendohet se është një nga mënyrat më efikase për parandalimin e bullizmit virtual me 8%,

e ndjekur nga heqja nga lista personat e padërshiruar dhe të panjohur, sigurimi i një

informacioni më të bollshëm apo e publicitetit kundër bullizmit, mbyllja e rrjeteve sociale,

shmangia e komunikimit me të panjohur secila me nga 6% e numrit totali të atyre

nxënësve që kanë dijeni lidhur me këto strategji. Por nga ana tjetër edhe mos dërgimi i

mesazhe foto/vidiove tek asnjë person apo përzgjedhja me kujdes e personave me të cilët

komunikohet janë dy strategji të tjera po aq të rënësishme të cilat mund të çojnë në

parandalimin e fenomenit gjithashtu. Por edhe ndihma nga psikologët, ruajtja e të dhënave

personale, shmangia e konflikteve nga personat që bullojnë si dhe parandalimi nëpërmjet

bllokimi të adresave fallco etj, gjithashtu shihen si mundësi për të shmangur sa më shumë

apo qoftë edhe për të parandaluar bullizmin virtual. Thënë të gjitha këto nga vetë nxënësit

Po, 34

Jo, 66

114

edhe pse nga 1/3 e totalit përsëri këto strategji apo mënyra përbëjnë një domethënie të

padiskutueshme duke shërbyer si këmbanë alarmi për familjet, shkollën dhe vetë

shoqërinë në tërësi (Tabela 4.20).

Tabela 4.20 Disa nga strategji për parandalimin e bullizmit virtual

Stategji të përdorura nga nxënsit/et për parandalimin e

bullizmit virtual Denduria Përqindja

Besimi në vete 10 3

Denoncimi në komisariat 13 4

Duke folur me prindërit/të afërmit 25 8

Duke hequr nga lista personat e padërshiruar dhe të panjohur 18 6

Duke mos dërguar mesazhe foto/vidio tek asnjë person. 14 4

Duke mos i lënduar apo të dhunuar të tjerët 20 6

Duke pasur kujdes brenda grupit 10 3

Duke u sqaruar me personin që të bullon, në mënyrë që të

qetësohet situata. 8 2

Duhet të përzgjedhim personat me të cilët flasim 16 5

Më shumë informacion/publicitet kundër bullizmit 18 6

Komunikimi ose këshillimi me punonjës social/psikolog 8 2

Komunikimi vetëm me njerëzit që njeh 9 3

Majtja e rrjeteve sociale private 12 4

Mbyllja e rrjeteve sociale 18 6

Mos komunikimi me të panjohur 15 5

Mos ndikimi nga shoqëria 14 4

Mos përdorimi i rrjeteve sociale nën moshën 18 vjeç 11 3

Parandalimi i faqeve fallco 7 2

Përdor forcën e arsyes (reflektim filozofik) 11 3

Programet për mbrojtjen e privatësisë 8 2

Shmangia e komunikimit me të panjohur 20 6

Siguria në internet 7 2

Të jemi me pak frekuentues të rrjeteve sociale 12 4

Të kërkojmë ndihmë 14 4

Të ruajmë të dhënat private 5 2

Totali 323 100

Sipas nxënësve 3 nga mënyrat më të mira për t’u mbrojtur nga bullizmi/kërcënimi

virtual janë si mëposhtë:

1. Bashkëbisedimi me personin që të ka bulluar, për të ndarë me ta komunikimin jo

korrekt me qëllim shmangien e bullizmit të mëtejshëm dhe pasojat që sjell ai.

115

2. Bashkëpunimi më i shpeshtë me shkollën, prindërit dhe të afërmit duke shprehur

shqetësimet e tyre me qëllim përmirësimin e situatës nëpërmjet marrjes së masave

konkrete kundrejt bullizmit virtual.

3. Shmangia sa më shumë e rrjeteve sociale, me qëllim zvogëlimin e fenomenit.

Marrja e masave konkrete përfshirë këto strategji apo metoda të tjera specifike nga

ana e shkollës, shoqërisë dhe familjes sigurisht që ndikon pozitivisht në uljen e fenomenit

të seksting edhe pse kjo gjë kërkon kohë dhe vullnet nga të gjitha palët (Tabela 12 në

ANEKS). Sipas analizës së ndikimit të strategjive në lidhje me bullizmin virtual nëpërmjet

testit të pavarësisë. Vlera e Vlera e Sig. (2-sided)=0.00<0.05.

116

4.10 Përgjigjet që marrin hipotezat e studimit

Hipoteza 1: Ata që janë bullist virtual janë më së shumti edhe ata që zhvillojnë seksting.

Për të analizuar këtë hipotezë i referohemi testit të pavarësisë Chi Square. Kështu

referuar të dhënave të këtij testi vërehet se vlera e Vlera e Sig. (2-sided)=0.00<0.05 e cila

do të thotë se midis këtyre dy variablave ka kuptim të flitet për korrelim domethënës

(Tabela 13 në ANEKS). Pra nxënësit që janë bullist ka më shumë gjasa që të jenë edhe ata

që dërgojnë kryesisht edhe mesazhe ose thënë ndryshe ata që zhvillojnë më së shumti edhe

seksting. Koeficienti i korrelimit midis tyre ka vlerën rxy=0.504, pra një vlerë kjo positive

që tregon lidhjen e drejtpërdrejtë të variablave por edhe me vlerë të lartë korrelimi

gjithashtu. Pra sa më shumë bullojnë kjo kategori nxënësish aq më shumë shance ka që të

zhvillojnë edhe seks- tekst.

Hipoteza 2: Strategjitë e sigurisë dhe mbrojtjes nga bullizmi virtual dhe seksting

shërbejnë si elementë në frenimin dhe uljen e fenomenit të seksting dhe bullizmit virtual

Analizojmë ndikimin e strategjive në lidhje me bullizmin virtual nëpërmjet testit të

pavarësisë. Vlera e Vlera e Sig. (2-sided)=0.00<0.05. Pra ashtu sikurse edhe pritej marrja

e masave konkrete përfshirë këtu strategji apo metoda të tjera specifike nga ana e shkollës,

shoqërisë dhe familjes sigurisht që ndikon pozitivisht në uljen e fenomenit të seksting

edhe pse kjo gjë kërkon kohë dhe vullnet nga të gjitha palët (Tabela 14 në ANEKS).

Hipoteza 3: Fenomeni i bullizmit virtual dhe seksting ka ndikim tek personaliteti i

nxënësve.

3.1 Bullizmi virtual ndikon në personalitetin dhe sjelljen e nxënsve. Analizojmë

ndikimin që ka bullizmi virtual tek personaliteti dhe sjellja e nxënëse. Siapas analizës së

testit Chi Square vërehet se vlera e Sig. (2-sided)=0.00<0.05 duke na lejuar të themi se

bullizmi virtual ka ndikim të padiskutueshëm tek personaliteti dhe sjellja e nxënësve të

bulluar. Madje ky korrelim midis këtyre dy variablave është statistikisht domethës pasi

vlera e koeficientit Pearson është rxy= -0.168, pra ka vlerë negative që do të thotë sa më i

madh fenomeni i bullizmit virtual aq më keq ndikon ai tek personaliteti dhe sjellja e tyre

(Tabela 15 në ANEKS).

117

3.2 Seksting ndikon tek personaliteti dhe sjellja e nxënësve të bulluar/apo ata/ato që

bullojnë dhe ky ndikim më i madh tek djemtë. Testi i pavarësisë edhe në këtë rast tregon

se fenomeni i seksting lë gjyrmën e vet tek personaliteti dhe sjellja e nxënësve që janë të

bulluar por edhe tek ata që bullojnë. Këtë fakt e konfirmon nga ana statistikore vlera e Sig.

(2-sided) e cila edhe në këtë analizë është 0.00 pra qartësisht më e vogël se kufiri i lejuar

prej 0.05 (Tabela 16 në ANEKS).

Madje duke i shkuar më tej kësaj analize nëpërmjet testit t për zgjedhjet e pavaruara

vihet re se së pari ka kuptim të flitet për dallim të këtij ndikimi tek vajzat dhe djemtë pasi

vlera e Sig. (2-tailed) referuar faktit se këto dy grupe nxënësish nuk janëv homogjene

vlera është 0.00, pra është më e vogël se 0.05 (Tabela 17 në ANEKS). Vlerësimi mesatar

për këtë ndikim merr vlerat: MDjem=3.26 dhe MVajza = 2.78 kjo për faktin se djemtë janë

më të prirur drejt seksting ashtu sikursë është treguar edhe më sipër (Tabela 4.21).

Tabela 4.21 Statistika përshkruese lidhur me ndikimin e fenomenit të seksting

tek personaliteti dhe sjellja e nxënësve


standard

Femra 497 2.78 1.092

Meshkuj 458 3.26 1.181

Hipoteza 4: Familja ka ndikim në parandalimin dhe trajtimin e fenomenit të bullizmit

virtual,

Testi i pavarësisë Chi square na jep përgjigjen e kësaj pyetje, kështu të dhënat e

tabelave më poshtë tregojnë se vlera e Asymp. Sig. (2-sided)= 0.00<0.05, gjë e cila na

lejon të themi se roli familjes është i padiskutueshëm tek fëmijët e tyre që ndihen të

bulluar ashtu sikurse eshte evidentuar ky rol dhe kjo mardhenie e rëndësishme edhe në

gjithë fenomenin e bullizmit virtual në përgjithësi (Hipoteza 3.1).

Tabela 4.22 Testi Chi square i nxnësve të bulluar dhe ndikimit të familjeve të

tyre

Të bulluar

virtualisht

Ndikimi i familjes

Total Asnjëhërë

Rrallë

herë Normalisht

Shpesh

herë Gjithmonë

Asnjëhërë 46 36 95 182 138 497

% 9% 7% 19% 37% 28% 100%

Rrallë herë 9 42 149 100 72 372

% 2% 11% 40% 27% 19% 100%

Normalisht 2 16 39 10 8 75

118

% 3% 21% 52% 13% 11% 100%

Shpesh herë 1 2 2 3 3 11

% 9% 18% 18% 27% 27% 100%

Total 58 96 285 295 221 955

% 6% 10% 30% 31% 23% 100%

Chi-Square Tests

Value df Asymp. Sig. (2-sided)

Pearson Chi-Square 104.524a 12 .000

Likelihood Ratio 106.442 12 .000

Linear-by-Linear

Association

15.462 1 .000

N of Valid Cases 955

Hipotesa 5: Institucionet arsimore kanë ndikim në parandalimin dhe trajtimin e

fenomenit të bullizmit virtual.

Të dhënat e t testit të pavarësisë tregojnë se ndikimi i institucioneve arsimore tek

personat e bulluar është i rëndësishëm kryesisht në trajtimin e këtij fenomeni dhe

rehabilitimin e tyre. Ky fakt konfirmohet statistikisht nga vlera e Asymp. Sig. (2-sided) e

cila është 0.00 dhe më e vogël se 0.05. pra kjo lidhje është e rëndësishme dhe ka kuptim

statistikisht.

Tabela 4.23 Testi Chi square midis nxënësve të bulluar dhe rolit të shkollës në

trajtimin e fenometi të bullizmit virtual

Nxënës të bulluar

Ndikimi i shkollës

Total Asnjëhërë

Rrallë

herë Normalisht

Shpesh

herë Gjithmonë

Asnjëhërë 117 115 141 88 36 497

% 23.5% 23.1% 28.4% 17.7% 7.2% 100.0%

Rrallë herë 59 183 80 39 11 372

% 15.9% 49.2% 21.5% 10.5% 3.0% 100.0%

Normalisht 39 17 10 9 0 75

% 52.0% 22.7% 13.3% 12.0% .0% 100.0%


% 36.4% 27.3% 18.2% 18.2% .0% 100.0%

Total 219 318 233 138 47 955

% 22.9% 33.3% 24.4% 14.5% 4.9% 100.0%

Chi-Square Tests

Value df

Asymp.

Sig. (2-

sided)

Pearson Chi-

Square 112.126a 12 .000

119


Linear-by-Linear

Association 31.213 1 .000


Hipoteza 6: Shoqëria ka ndikim në përhapjen e bullizmit virtual dhe fenomenit të

seksting.

Para se të ndërtojmë dhe të analizojmë ekuacionin e shumfishtë linear shikojmë

korrelimin e variblave midis tyre për të shmangur ndikimin e njëri-tjetrit në ekuacion i

quajtur ndryshe multikorelineariteti. Të dhënat e tabelës 4.24 tregojnë se vlerat e

koeficientit të korrelimit midis tyre janë brenda kufijve -0.7 dhe 0.7, duke mos ndikuar

kështu në mardhënien e tyre. Madje, vlerat përkatëse të VIF (variance inflation factor)

varjojnë nga 1.286 deri në 1.474, kur dihet që kufiri është VIF=5, apo vlerat e tolerancës

janë të gjitha më të mëdha se 0.2 (Tabela 18 në ANEKS).

Tabela 4.24 Korrelimi i variblave midis tyre

Seksting Roli i

familjes

Roli i

institucioneve

arsimore

Ndikimi i

shoqërisë

Seksting 1

Roli i familjes -.408** 1

Roli i institucioneve arsimore -.325** .451** 1

Ndikimi i shoqërisë .463** -.267** -.160** 1 **. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).

Analiza ANOVA tregon se për df=(4, 950) dhe Fisher =94.015 kemi se vlera e

Sig.=0.000<0.05 , pra vlerë kjo e cila na lejon të themi se ka kuptoim të flitet për

ekzistencën e një korrelimi doemthenës së variablit të varur bullizmit virtual dhe variblave

të paavrur (Tabela 4.25).

Tabela 4.25 ANOVA e regresionit

Modeli Sum of

Squares df

Mean

Square F Sig.

Regression 107.253 4 26.813 94.015 .000a

Residual 270.942 950 .285

Total 378.195 954

Duke ju referuar analizës së ndërtimit të ekuacionit të shumfishtë linear si dhe

koeficientëve të tij Beta trajta e tij është (Tabela 19 në ANEKS):

120

(Bullizmi virtual) = 0.702+ 0.462 (Sextekting) – 0.063 (Roli i institucioneve arsimore)

+0.157 (Ndikimi i shoqërisë.

Kjo tregon se bullizmi virtual i shfaqur tek nxënësit lidhet kryesisht me Seksting si

element i rëndësishëm i bullizmit virtual, rolin e institucioneve arsimore në kuptimin e

parandalimit të fenomenit si dhe të ndikimit të shoqërisë si një faktor kyç i përhapjes së tij.

Kjo nuk do të thotë se roli i familjes nuk është i rëndësishëm por në këtë rast tre faktorët e

tjerë janë më dominat dhe përcaktues në përhapjen apo aparandalimin e këtij fenomeni.

Madje këta faktorë shpjegojnë edhe 28.1% të ndryshimit të vlerave të variancës së

variablit të varur, bullizmit virtual (Tabela 4.26).

Madje duke ju referuar ekuacionit shohim se dy nga koeficientët beta janë pozitivë,

pra koeficienti i variablit të pavarur sexteksting dhe ai i ndikimit të shoqërisë respektivisht

me vlera βsextekting=0.462 dhe βndik.shoq=0.157, nga ku vëreht se faktori seksting ka ndikim

më të madh tek bullizmi virtual krahasuar me ndikimin e shoqërisë në përgjithësi në

përmjet elementëve të tjerë. Variabli i tretë i pavarur, ndikimi i institucioneve arsimore ka

koeficiet negativ, βroli.inst arsimore=-0.063, që do të thotë se sa më shumë përhapet fenomeni i

bullizmit virtual aq më tepër zbehet roli i institucioneve arsimore i cili përfshin punën e

stafit akademik por edhe të specialistëve të fushës si punonjët socialë, psikologët etj.

Tabela 4. 26 Analiza e regresionit të shumëfishtë midis variablave të pavaur dhe

variablit të varur

Modeli R2 R2 i

rregulluar t Sig.

Kostantja .284 .281 6.505 .000

Seksting

12.279 .000

Roli i familjes

1.197 .232

Roli i institucioneve arsimore

-3.637 .000

Ndikimi i shoqërisë

5.118 .000

121

KAPITULLI V

5. ANALIZA CILËSORE E TË DHËNAVE

5.1 Njohuritë dhe perceptimet e prindërve mbi bullizmin virtual

Kur prindërit u pyetën se çfarë kuptimi ka fjala bullizëm virtual, vetëm 5 nga prindërit

e intervistuar kishin njohuri të mëparshme, 10 prindër dinin se cfarë është bullizmi në

përgjithësi por nuk e njihnin formën e bullizmit virtual dhe 10 prindër të tjerë nuk kishin

informacion për bullizmin. Pasi ju shpjegua se cfarë ështëbullizmi tradicional dhe ai

virtual ata filluan ta lidhin atë me përdorimin e internetit, telefonisë celulare dhe dhanë

disa shembuj rreth sjelljeve të ngjashme. Të gjithë prindërit përmendën internetin dhe në

në veçanti faqet e rrjeteve sociale, përmes të cilës mendojnë që fëmijët mund të rrezikohen

më shumë. Prindërit kanë dëgjuar për bullizmin nga televizioni/media. Pothuajse gjysma e

prindërve të intervistuar e krahasonin bullizmin virtual me fenomenin e “Balenës Blu” dhe

disa prej tyre nisur nga kjo situatë kishin folur me fëmijët e tyre në lidhje me rreziqet që

mund të sjellë përdorimi i internetit. Informacionet që ata kanë diskutuar me fëmijët e tyre

kanë qenë kryesisht të mbështetur në informacionet që kanë marr nga media. Diskutimet e

tyre kanë qenë sporadike dhe të nxitura nga rasti i “Balenës Blu” që u bë mediatik, por

nuk ka një njohje të mirë të fenomenit nga vetë prindërit. Prindërit raportuan që aksesi në

teknologji po përhapet gjithnjë e më shumë mes moshave gjithnjë e më të reja, duke

nënkuptuar se fëmijët ishin në rrezik të përfshiheshin në bullizëm virtual që në vogëli.

Prindërit kanë njohuri shumë të pakta mbi internetin c’ka e bën të vështirë që të kenë

kontroll mbi fëmijët e tyre mbi përdoimin e internetit. Ndërkohë që ata vetë e pohojnë

qëështë shumë e nevojshme që të njohin teknologjinë njësoj si fëmijët, sepse mungesa e

njohurive kthehet në një pengesë shumë të madhe në të kuptuarit e asaj se cfarë ndodh me

fëmijët e tyre ndërkohë që lundrojnë në iternet. Niveli i ulët i informacionit mbi

teknologjinë dhe internetin bën që edhe njohja e fenomenit të bullizmit virtual të jetë

122

shumë e pakët, deri diku sipërfaqësore dhe e nxitur më shumë nga sistuata sporadike.

“Fëmijët sot janë shumë të përparuar në teknologji dhe nuk i kapim dot”. Prindërit me

nivel më të ulët arsimor, kishin më pak njohuri mbi përdorimin e teknologjisë dhe ishin

shumë më tepër të tërhequr për ta mësuar. Ata mendonin që sado të përpiqeshin do ta

kishin të vështirë të kuptonin fëmijëne tyre, duke qenë se sipas tyre “ata konsiderohen si

ekspert”. Disa nga prindërit mendonin se, që sado që të mundoheshin, gjithmonë fëmijët

do të jenë nëj hap më përpara në fushën e teknologjisë. Për pjesën me të madhe të

prindërve, ata e kanë lënë pjesën e teknologjisë më shumë në dorë të fëmijëve dhe

përpiqen që herë pas here tu japin fëmijëve disa mesazhe për rrezikun që sjell përdorimi i

internetit. “Ne prindërit, nuk e kemi idenë se cfarë informacionesh apo rreziqesh mund të

përballet fëmija në internet dhe une besoj që kjo është ajo që na ben indiferent dhe jo

monitorues të rregullt të informacioneve që lexojnë fëmijët”.

Perceptimi i rrezikut të bullizmit virtual nga prindërit është i ndryshëm dhe kjo lidhet

edhe me mungesën e informacionit mbi format dhe pasojat që ka bullizmi virtual. Vetëm

pak (rreth 25% e tyre) nga prindërit e pranuan se fëmija i tyre mund të rrezikohej nga

bullizmi virtual pasi ato nuk kishin mundësi që ti kontrollonin fëmijët e tyre “nuk kemi

shumë informacione mbi teknologjinë dhe nuk dimë të përdorim telefonat inteligjentë apo

kompjuterin”. 15%e prindërve ishin të sigurtëse duke qenë se fëmijët e tyre nuk kishin

telefona celularë ato nuk mund të kishin akses në internet apo rrjete sociale, por kjo nuk

shmang mundësinë e përdorimit të telefonëve të bashkëmoshatarëve në shkollë. Prindërit

shprehën gjithashtu se bullizmi virtual bëhet jo vetëm më i zakonshëm, por edhe më i

rrezikshëm me rritjen e fëmijëve. “Sa më shumë rriten fëmijët aq më shumë shtohen

rreziqet dhe gabimet e tyre se edhe kontrolli ynë bie”. Puberteti dhe adoleshenca

perceptohen si mosha ku rritet shkalla e rrezikut dhe bëhet më serioze natyra e

problematikave që mund të shfaqin fëmijët.

Sipas prindërve format e përfshirjes në bullizmin virtual ndryshojnë edhe sipas

moshës së fëmijëve, duke qenë se edhe niveli i pavarësisë që ata marrin, vjen duke u rritur

gradualisht dhe krijon mundësinë që ata të gabojnë më shumë. Të gjithë prindërit e

pranojnë që sa më shumë rritet fëmija aq më shumë ulet niveli i kontrollit/mbikëqyrjes që

prindërit kanë për fëmijët. Prindërit kanë një angazhim më të madh në rolet e përkujdesit

si ushqyerja, veshja, siguria, plotësimi i nevojave bazë të fëmijës që lidhet ngushtësitë me

123

moshën e fëmijës dhe aftësitë që ka fëmija për ti plotësuar vetë këto nevoja. Rritja e

fëmijës, bën që një pjesë të këtyre roleve fëmjët ti përmbushin vet dhe kjo bën qëkoha që

prindërit dhe fëmijët të kalojnë më njëri-tjetrin të jetë më e shkurtër.

Aftësia e fëmijëve për t'u angazhuar në teknologji/informacion dhe kompiuter, u

konsiderua se ndikohej nga faktorë të jashtëm. Këtu mund të përfshihen edhe ndikimet e

jashtëme tek fëmijët të tilla si, bashkëveprimet me bashkëmoshatarët, vëllezërit e motrat.

Disa nga prindërit përmendin bashkëmoshatarët si një faktor i rëndësishëm, që i shtyn

fëmijët drejt përdorimit të internetit dhe rrjeteve sociale, duke qenë se vjen si një kërkesë

për të qenë pjesë e grupit. Disa nga prindërit shprehen të pakënaqur edhe me shkollat, të

cilat nuk kufizojnë përdorimet e telefonëve nga ana e fëmijëve në mjediset shkollore.

“Nëse shkolla vendos rregulla të tilla për të gjithë fëmijët, asnjë fëmijë nuk do të shkoj në

shkollë me telefon, të paktën për disa orë të ditës do të shpëtojnë nga telefonat”.

Në përgjithsi prindërit besojnë se, nëse fëmijët do kenë ngacmimeose probleme të

ndryshme ata do të diskutojnë me ata. Nga ana tjetër, ata e pranojnë që kjo është një

moshë që fëmijët kanë një llojë tërheqje më të madhe nga bashkëmoshatarët, gjë që

ndikon edhe në marrëdhëniet prind-fëmijë. Në këtë moshë marrëdhëniet prind-fëmijë e

humbasin intensitetin dhe koha që ata shpenzojnë me njëri-tjetrin vjen duke e zvogëluar.

Rreth gjysma e prindërive pohuan se nuk i pyesin fëmijët se cfarë shikojnë kur shkojnë në

qendrat e internetit dhe çfarë bëjnë kur përdorin telefonin celular. 30% e prindërve

raportuan se nuk e kishin menduar që fëmijët mund të kishin probleme të tilla. Rreth 70%

e prindërve të intervistuar besojnë që edhe nëse fëmija i tyre nuk do të donte të fliste, ata

do ta kuptonin fëmijën e tyre pasi do të reagonte ndryshe nga rutina e përditshme. Secili

nga prindërit priret që ta shikoj problemin larg fëmijës së tij dhe kjo i bën ata të jenë të

tërhequr për të marrë masa parandaluese dhe për tëushtruar kujdes ndaj sjelljes së fëmijëve

të tyre.

Në përgjithësi, prindërit kanë ndërtuar disa pritshëmëri në lidhje me mënyrën sesi do

të jenë marrëdhëniet me fëmijët dhe se çfarë do të bëjnë ata hap pas hapi për të kuptuar

situatat e ndryshme në të cilat ndodhet fëmija. Kjo sjell të qënit i pavëmendshëm ndaj

sinjaleve të tjera që mund të japin fëmijët përtej asaj se çfarë presin prindërit të shohin kur

fëmija përballet me probleme. Forma klasike e raportimit të problemeve nga fëmijët tek

prindërit duket që është ajo që presin prindërit që të ndodh më shumë.

124

Prindërit raportojnë dëme të ndryshme që mund të sjell bullizmi virtual. Rreth 65% e

prindërve besonin që nëse fëmija i tyre do të ndikohej nga bullizmi virtual, do të shfaqte

shenja stresi, nuk do të hante ushqim si zakonisht, do të fliste/ndante më pak informacion

me to, do të dilte më pak nga shtëpia, do të ishte agresiv apo të do të shfaqte shenja

irritimi. Rreth 15% e prindërvemendojnë se depresioni është një pasojë e pashmangshme.

Rreth 10% e prindërve e mendojnë vetëvrasjen tek fëmijët, si një nga dëmet më të mëdha

që mund të shkaktojë bullizmi virtual. Rreth 70% e prindërve e pranojnë që janë të

papërgatitur për të reaguar ndaj një situate të tillë. Ata nuk dinë as se ku mund të drejtohen

nëse fëmija do të përfshihet në një rrezik të tillë. Prindërit që kanë fëmijë në moshën e

adoleshencës ndjehen më të rrezikuar nga bullizmi virtual. Diskutimet e prindërve sjellin

në vëmëndje vetëm shqetësimin që ata kanë për të kuptuar nëse fëmija i tyre bullohet nga

fëmijët e tjerë, por jo anën tjetër të medalias nëse fëmija e tyre bullon fëmijët e tjerë.

Prindërit shprehen se nuk duan që fëmija të jetë viktimë e ngacmimeve të fëmijëve të tjerë.

Prindërit në përgjithësi mendojnë se shumica e ngacmimeve virtuale ndodhin jashtë

kohës së qëndrimit në shkollës, "bullizmi virtual ndodh jashtë shkollës më shumë sesa në

ambjentet e shkollës", disa të tjerë mendojnë se edhe pse bullizmi virtual mund të ndodhë

jashtë shkollës, ai mund të tranferohet edhe në shkollë. Shkolla duhet të jetë shumë e

përgatitur për të identifikuar dhe menaxhuar situata të tilla.

Shumica e prindërve mendojnë se fëmijët duhet të disiplonohen për bullizmin dhe

pothuajse të gjithë prindërit raportuan se mënyra më e mirë për të trajtuarproblemin e

bullizmit virtual, është ndërgjegjësimi dhe inkurajimi i ndërveprimeve pozitive. Të gjithë

prindërit e pranojnë se bullizmi është i dëmshëm për fëmijët dhe disiplinimi që vjen nga

shkolla shikohet si një zgjdhje më e mirë për të parandaluar sjelljet dëmtuese që të rinjtë

mund të shfaqin me bashkëmoshatarët. Duket se prindërit janë të vetëdijshëm për pasojat

negative të bullizimitdhe mendojnë se shkollaka nje rrol kyç në edukimin e fëmijëve dhe

parandalimin e këtij fenomeni.

125

5.2 Komunikimi prind - fëmijë në lidhje me bullizimin virtual

Të gjithë prindërit pranojnë rëndësinë e komunikimit prind –fëmijë dhe e vlerësojnë si

kryesor në ndërtimin dhe zhvillimin e marrëdhënieve me fëmijët. Komunikimi prind-

fëmijë shpesh mund të krijojë problematika dhe të çojë në shkëputje ndërmjet individëve,

sepse mund të ketë konfuzion ose mosmarrëveshje në lidhje me përshtatshmërinë e

temave ose bisedave të caktuara.

Prindërit në ditët e sotme kalojnë shumë pak kohë duke komunikuar me fëmijët e tyre

për çështje që janë me interes për fëmijët megjithëse ata vërtetë kanë dëshirë që ti ndajnë

me fëmijët e tyre. Edhe në momentet që prindërit flasin me fëmijët, ata janë më shumë në

rolin e moralizuesit, këshilluesit, mbështetësit duke ndarë eksperiencat personale apo të

fëmijëve të tjerë dhe duke bërë më pak rolin e dëgjuesit aktiv apo bashkëbiseduesit.

Prindërit e intervsituar nuk mendonin se do të ishte e nevojshme qët’iu flitej fëmijëve për

një problematikë të tillë, për sa kohë që ata nuk janë të prekur nga ai problem. “Nuk duam

që t’iu fusim në mendje fëmijëve bullizmin virtual, prandaj mendojmë se nuk është e

nevojshme që të flasim për këtë cështje”. Prindërit mendojnë që kjo është një mënyrë për

t’i mbrojtur fëmijët e tyre dhe zgjidhin që të mos flasin për cështje të caktuara. Fakti që

prindërit shmangin bisedën me fëmijën e tyre rreth bullizimit virtual, tregon që ata nuk

ndjehen të hapur, të sigurtë për të mbështetur dhe këshilluar fëmijën e tyre, gjë qëështë

shumë e rëndëisishme për mirëqenien dhe sigurinë e fëmijës së tyre.

Prindërit shprehen se “fëmijët kanë edhe burime të tjera informacioni dhe tani është

mosha që duan të dëgjojnë shumë më tepër bashkëmoshatarët”. Siç edhe shprehet njëri

nga prindërit“Fëmijët kanë filluar të kujdesen dhe të ruajnë më shumë privatësinë e

gjërave që ata bëjnë” ky lloj reagimi i bën ata të jenë më të tërhequr për të kërkuar apo

ndarë informacione me prindërit. Në përgjithësi prindërit e pranojnë që fëmijët përpiqen

që të shmangin diskutimin e temave që kanëlidhje me marrëdhëniet intime, seksin dhe

përvojat negative të jetës. Kjo vlen edhe për prindërit që nuk e kanë të lehtët’u flasin

fëmijëvepër këto tema. “Përpiqemi që të jemi shokët/shoqet e fëmijëve tanë, por nuk është

e lehtë pasi edhe ne si prindër brënda vetes kemi disa pengesa”.Fëmijët përpiqen që

gjithmonë e më shumë të largohen nga familja duke i mundësuar vetes më shumë pavarësi

dhe duke e zvogëluar nivelin e kontrollit të prindërve.

126

Kur prindërit u pyetën se a kishin folur me fëmijët e tyre për bullizmin virtual, pjesa

më e madhe u përgjigjën që jo “nuk ka qenë e nevojshme që unë ti flas fëmijës tim për këtë

cështje, fëmija im nuk është i rrezikuar”. Vetëm rreth 30% e prindërve të intervistuar

kishin komunikuar me fëmijët për bullizmin tradicional dhe atë kibernetik, nisur më

shumë nga disa raste që kishin dëgjuar në media. Komunikimi prind-fëmijë është mjaft i

rëndësishëm pasi jo vetëm shërben për të edukuar fëmijët poredhe për të parandaluar

bullizimin kibernetik. Ky proces është me rëndësi të madhe për shkak të rreziqeve sociale

dhe shëndetësore që sjell fenomeni në fjalë.

Për prindërit, rezulton se media ka qenë burimi kryesor për mbledhjen e informacionit

fillestar rreth bullizmit virtual, gjë e cila i ka ndihmuar ata që të zhvillojnë një dialog

pozitiv dhe efektiv me fëmijët e tyre në lidhje me këtë temë, megjithëse konsiderohet si e

vështirë.

5.3 Format e monitorimit që prindërit përdorin me fëmijët për

shmangien e bullizmit virtual

Monitorimi i vazhdueshëm i përdorimit të teknologjisë tek fëmijët, zakonisht

konsiderohej si një strategji e preferuar për menaxhimin e rrezikut. Megjithatë, prindërit

kishin diferencapër sa i përket zbatimit së mbikëqyrjes së tyre, kjo edhe për shkak të

nivelit të informacionit që ata kishin në lidhje me përdorimin e teknologjisë. Disa prindër

u shprehën se i lejonin fëmijët e tyre për të përdorur teknologjinë, veçanërisht kompjuterat

dhe tabletat, vetëm në ambjentet e përbashkëta familjare, me qëllim që të reduktonin

rrezikun që fëmija të shikonte informacione të tjera të panevojshme. Prindërit e kanë

dëgjuar këtë strategji monitorimi nga prindërit e tjerë dhe mendojnë qëështë ndihmëse, por

nga ana tjetër ata shprehin shqetësime të veçanta në lidhje me mediat sociale si Facebook,

etj, veçanërisht në lidhje me privatësinë e fëmijëve të tyre dhe kërcënimin e bullizmit

virtual. “Kohët e fundit kemi dëgjuar më shumë për bullizmin dhe atë kibernetik, por për

ne është e vështirë ti kuptojmë dhe ti ndihmojmë fëmijët tanë në këto situata”. Prindërit

127

kanë një llojë shqetësimi për mënyrat sesi ata mund ti kuptojnë dhe ndihmojnë fëmijët e

tyre, duke qenë se edhe në shkolla mungojnë shërbime të tilla.

Ekziston nevoja për të rritur ndërgjegjësimin e përgjithshëm të prindërve mbi

prevalencën dhe dëmtimet e mundëshme që sjell bullizmi virtual. Përmirësimi i njohurive

dhe të kuptuarit e natyrës së marrëdhënieve të fëmijës me fëmijët e tjerë në shkollë, mund

të çojë në zbulimin e hershëm të problemeve që lidhen me bullizimin virtual. Kjo mund të

arrihet më lehtë duke inkurajuar prindërit që zhvillojnë marrëdhënie mbështetëse dhe

besimi me fëmijët e tyre, në mënyrë që ata të kenë më shumë gjasa që të zbulojnë ndonjë

problem të fëmijës që në momentet e para.

Rreth 40% e prindërve shprehen se, si pasojë e të ardhurave të pamjaftueshme nuk

mund të kenë internet në shtëpi dhe kjo kufizon aksesin e fëmijëve në internet. Por nga

ana tjetër rreth 90% e prindërve pranonin faktin se fëmijët e tyre frekuentonin internet

kafe, ne rastet kur donin që të argëtoheheshin apo ju duhej që të punonin për të përgatitur

projekte të shkollës. Në shumicën e rasteve fëmijët ishin të pashoqëruar dhe të

pakontrolluar gjatë përdorimit të internetit në internet kafe-të, çka shton dhe rrezikun e

lundrimit në faqe interneti të papërshtatëshme. Rreziqet nga përdorimi i internetit rriten sa

herë fëmijët mësojnë dhe përmirësojnë shkathtësitë për përdorimin e pajisjeve të

teknologjisë. Në ketë mënyrë ata krijojnë një lloj pavarësie, e cila nxit zbulimin dhe

gjetjen e mjeteve, mënyrave për qasje në faqe të internetit që kanë përmbajtje të

papërshtatshme për moshën e tyre. Kjo shoqërohet edhe me mungesën e ndërgjegjësimit

tëprindërve për rreziqet që sjell interneti dhe mungesa e njohurive për të kuptuar dhe për të

vendosur limite tek fëmijët në përdorimin e internetit.

Në disa raste të rinjtë preferonin ta bllokonin telefonin e tyre për të mos lejuar

prindërit të shikonin dhe kontrollonin telefonin. Në 70% të rasteve kur iu ishte kërkuar

fëmijëvenga ana e prindërve se çfarë po shikonin në internet, ata kishin refuzuar tu

tregonin. Më shumë refuzime kishin marrë prindërit me fëmijë adoleshent vajza.

Asnjë nga të intervistuarit nuk ishte në dijeni të egzistencës së aplikacioneve apo

filtrave që ata/ato vetë mund të vendosnin në kompiuterat e shtëpisë apo telefonat

inteligjentë për të kontrolluar apo monitoruar veprimarinë e fëmijëve të tyre.

Disa nga veprimet e limituara për të monitoruar fëmijët nga ana e prindërve në

aspektin e aksesit në telefona inteligjentë apo internet ishin: Heqja e telefonit (fshehja e

128

tij), bllokimi i internetit në shtëpi apo lejimi i përdorimit të internetit me kohë të kufizuar.

Kryesisht format e monitorimit të aplikuara nga prindërit janë forma të monitorimit fizik,

siç mund të jetë përfshirja në mënyrë aktive në aktivitetet e fëmijës kur ata janë në

internet, ose fizikisht të pranishëm kur fëmija është në internet. Prindërit i shikojnë mediat

sociale më shumë si të dëshme sesa ndihmuese për fëmijët. Në përgjithësi,zgjedhjet që

preferohen nga prindërit me fëmijë më të vegjël janë,mos lejimii fëmijëveqë të përdorin

mediat sociale, me qëllim shmangien e rreziqeve të ngacmimeve kibernetike.

Prindërit në përgjithësi nuk janë shumë të ndjeshëm për çështjet e privatësisë së

fëmijëve dhe kjo bën që fëmijët të marrin vetë masa për ta shmangur këtë element.

Prindërit mendojnë që thyerja e privatësisë është e rëndësishme për ta mbrojtur fëmijën,

duke menduar se kanë të drejtë të dijnë çdo informacion që ka lidhje fëmijën e tyre. Kjo

bie ndesh me nevojën për privatësi/hapësirë që duan fëmijët dhe që prindërit jo gjithmonë

e respektojnë.

Çështje të tjera të ngritura në lidhje me stilet e prindërimitishin pranimi se prindërit

tolerantë janë një faktor kyç, i cili mund të rriste rrezikun që fëmija i tyre të ishte bullues

virtual dhe të sulmote të tjerët, "Prindi i vëmëndshëm i kupton sinjalet që jep fëmija,

komunikon në mënyrë sistematike për të kuptuar ndryshimet që ndodhin tek ai".Një pjesë e

madhe e prindërve besojnë se stili autoritar do të ndihmonte më shumë në mbrojtjen e

fëmijëve nga bullizmi virtual. Të gjithë prindërit besojnë se fëmijët janë shumë të aftë në

përdorimin e teknologjisë, gjë që sillte vështirësi tek prindërit në monitoronin ose

përdorimin e teknologjisë për ta mbajtur nën mbikëqyrje fëmijën. Ekziston një boshllëk i

perceptuar si i tillë i aftësive në përdorimin e kompjuterit midis prindërve dhe fëmijëve, ku

disa prindër nuk kanë aftësi apo besim të mjaftueshëm për të mbikëqyrur fëmijën e tyre,

"nëse kam dicka të vështirë për të punuar në kompjuter djali më ndihmon, ai është

specialisti i kompjuterit”. Fëmijët perceptohen si të lindur me njohuri digjitale në

përdorimin e formave të teknologjisë në krahasim me prindërit e tyre. Pjesëmarrësit

raportuan se edhe nëse prindërit do të vendosnin kufizime në familje referuar aksesit në

internet,fëmijët përsëri do ta gjejnë mundësinë nëpërmjet shokëve/shoqeve në shkollë.

Asnjë nga të intervistuarit nuk kishte ndonjë ide sesi mund ta ndalonin fëmijën e tyre

apo ti ofronin atyre një internet të sigurtë. Prindërit nuk kishin dëgjuar për shërbimet që

129

mundësojnë një akses të sigurtë të fëmijëve në internet. Disa nga prindërit përmëndën

vetëm faktin e limitimit të kohës të qëndrimit në internet apo të mos lejimit të mbajtjes së

aparateve celularë nga ana e fëmijëve deri në një moshë madhore.

Në përgjithësi vihet re që prindërit nuk kanë informacion për rrezikun në të cilin

mund të përfshihet një fëmijë në internet dhe cilat mund të jenë dëmët që mund të sjellë

për fëmijën mungesa e internetit të sigurt.

5.4 Roli i prindërve në parandalimin e bullizimit virtual

Në të gjitha rastet e intervistuara, asnjë prind nuk pranoi se fëmija e tij mund të ishte

viktimë e bullizmit virtual. Edhe pse prindërit kanë pak ose aspak informacion për

bullizimin virtual, ata besonin se do ta kuptonin fëmijën e tyre nëse do përfshihej në një

sjellje të tillë. Gjithsesi të intervistuarit dhanë disa mendime sesi mund të ndjehej fëmija i

tyre në rast se do të ishte viktimë dhe se ai/ajo nuk do të kërkonte ndihmë per arsye se:

mund të ndjehej i kërcënuar dhe i frikësuar nga individë të njohur apo panjohur; i

stresuar dhe i mbyllur në vetvete; nuk do të ishte i bindur se prindi apo mësuesi do ta

kuptonin/besonin, ndihmonin apo papërkrahin; nuk do të tregoin me frikën se do t’i

ndalohej përdorimi i kompiuterit/celularit.

Prindërit e pranojnë faktin që fëmijët kanë pak gjasa që t’u tregojnë rreth bullizmit

virtual, pasi vërtet mund të ndihen të frikësuar dhe kërcënuar. Ngaana tjetër fëmijët mund

të mendojnë që kjo mund të jetë edhe një arsye që prindërit t’iu kufizojnë përdorimin e

internetit. Prindërit kanë nevojë për strategji alternative për të komunikuar me fëmijët dhe

për ti transmetuar atyre rëndësinë që kakërkimi i ndihmës në momente të tilla. Ato duhet

tu tregojnë fëmijëve të tyre se nuk do të ketë kufizime në përdorimin e internetit edhe nëse

ndodh bullizmi virtual. Ngaana tjetër, sido që të jenë kërcënimet, gjithmonë ka mundësi që

ata të adresohen dhe të gjejnë përkrahjetek të rriturit.

70% e prindërve pranonin se ato ishin të vetmit që mund të zgjidhnin problemet e

fëmijëve të tyre nëse do të ishin viktima të bullizmit virtual. Ata nuk përmendin mënyra

130

apo strategji konkrete sesi do vepronin nëse do të përballeshin me këto situata, duke qenë

se nuk e kanë menduar më parë jë gjë të tillë. 20% e prindërve mendonin se duke insistuar

dhe duke e pyetur fëimijën se çfarë e mundon apo kush po e ngacmon, ato do ti tregonin

me siguri.

Më pas të pyetur rreth rolit të shkollës në adresimin e problemit, 90% e prindërve e

konsideronin atë si shumë të rëndësishëm, sidomos nëse fëmija i tyre do të ndihmohej nga

psikologu/punojësi social i shkollës. Sipas prindërve të intervistuar, shkolla ka një rol

thelbësor për të parandaluar dhe trajtuar rastet e bullizmit virtual dhe jo vetëm. Disa prej

tyre e pranojnë që nëse do të kishin një situatë bullizmi, ata do të kërkonin mbështetjen e

shkollës që të mund ti ndihmonte me fëmijën e tyre.

Disa nga nevojat e shprehura nga ana e prindërve në lidhje me bullizmin virtual ishin:

• Nevoja për më shumë informacion në lidhje sesi mund ta ndihmonin fëmijën e tyre

nëse do të kishte probleme të kësaj natyre.

• Nevoja për informim në lidhje me parandalimin e bullizmit/ mirëmenaxhimin e

internetit.

• Nevoja e një diskutimi gjatë mbledhjeve me prindërit dhe mbikqyrje me të madhe

nga ana e mësuesëve në shkolla.

Në lidhje me nevojat e fëmijëve, prindërit ishin të papërgatitur për t’u përgjigjur, pasi

ishin të pa informuar. Prindërit theksojnë rolin shumë të rëndësishëm që ka shkolla për

edukimin e fëmijëve mbi këtë fenomen dhe për forcimin e rolit të prindërve dhe rritjen e

bashkëpunimit prind-shkollë.

Marrëdhënia midis prindërve dhe shkollës është një aspekt i rëndësishëm i trajtimit të

bullizimit virtual. Prindërit mendojnëse duhet të jenëmë shumëkërkues ndaj shkollës në

zhvillimin e programeve, strategjive për edukimin e fëmijëve dhe të rinjve mbi sigurinë në

internet dhe bullizimin virtual. Prindërit e pranojnë që edhe ata vetë duhet të jenë më

bashkëpunues me shkollën dhe të kenë një rol më aktiv për adresimin e këtyre cështjeve

dhe zhvillimin e politikave për bullizmin në shkollë. Ndërgjegjësimi dhe informimi i

prindërve mbi fenomenin e bullizmit virtual është thelbësor për parandalimin e tij.

Prindërit kanë nevojë që të edukohen dhe informohen dhe shkolla është një nga

institucionet që mund të rrisë kapacitetet e prindëve mbështetur në nevojat aktuale që

shkolla identifikon në punën me fëmijët.

131

Disa nga prindërit mbështetën mundësinë që nëse fëmija i tyre do të bullohej, ata do

të tentonin që të kontaktonin në mënyrë të drejtëpërdrejtë prindërit e dhunuesit. Të

intervistuarit besonin tek mirësia dhe ndjeshmëria e prindërve të tjerë, të cilët do të

reagonin dhe do ti ndihmonin për ta kapërcyer situatën. Ata besonin që kjo mund të ishte

edhe një mënyrë për ti adresuar gjërat sa më shpejt.

Të gjithë prindërit dëshironin që ngacmimi i drejtuar ndaj fëmijës të mbaronte sa më

shpjet, por dëshirat e tyre për ndryshimin e situatës varionin nga një risk që duhej

minimizuar për fëmijën e tij, në një adresim të fenomenit me qëllim zvogëlimin e rrezikut

për të gjithë fëmijët. Për pjesën më të madhe tëprindërve, qëllimi i tyre ishte thjesht të

minimizoheshin dëmtimet e drejtuara ndaj fëmijës së tyre, pavarësisht se kush tjetër mund

të ishte lënduar. Siç tha edhe një prind, "thjesht nuk dua që tëmë ngacmojnë fëmijën

tim”.Një pjesë e vogël e prindërve dëshironin të trajtonin shkaqet rrënjësore të ngacmimit

kibernetik,duke shkuar përtej nevojës për mbështje të fëmijës së tyre dhe duke adresuar

problemin më gjerësisht.Ata shpreheshin të interesuar edhe për fatin e fëmijëve të tjerë që

mund të binin njësoj pre e bullizmit virtual dhe që duheshin mbrojtur.

Është shumë e rëndësishme që prindërit t'i inkurajojnë adoleshentët të zbulojnë

incidentet duke folur hapur me ta, të monitorojnë aktivitetet në internet duke inkurajuar

adoleshentët që të praktikojnë udhëzimet e sigurisë gjatë përdorimit të internetit dhe

pajisjeve të tjera të komunikimit. Marrja e masave ekstreme si; mos përdorimi i

kompjuterit, ndërpreja e internetit shtojnë më shumë zemërimin tek fëmija, rrisin

mundësinë e përfshirjes së fëmijës në veprime të rrezikshme në mjedise të tjera jashtë

kontrolllit të prindërve dhe zvogëlojnë mundësitë që prindërit të mund të monitorojnë

fëmijën e tyre. Prindërit dhe fëmijët duhet të jenë të vetëdijshëm për faktorët e rrezikut,

duke përfshirë përdorimin e mjeteve të shumta teknologjike që kanë gjasa të rrisin

rrezikun që fëmijëttë përfshihen në bullizëm virtual.

132

KAPITULLI VI

6. DISKUTIME

6.1 Diskutime

Ku studim evidenton shkallën e seksting, bullizmit virtual dhe efektet psiko-sociale

midis adoleshentëve të shkollave të mesme në qytetin e Durrësit, si dhe shqyrton rolin e

prindërve në parandalimin dhe ndërhyrjet direkte për trajtimin e këtij fenomeni. Të rinjtë

gjithmonë e më shumë kalojnë një pjesë të rëndësishme të kohës në internet. Gjetjet e

studimit tregojnë se 93% e nxënësve dispononin telefona celularë dhe 76% e numrit të

përgjithshëm të tyre kanë gjithashtu edhe kompjuter në familjet e tyre, gjë që u mundëson

atyre të zhvillojnë komunikimin virtual kudo dhe kurdoherë. 95% e nxënësve të shkollave

të mesme janë shprehur se kanë llogari në rrjetet sociale si Facebook, Twiter, WhatsApp,

Viber etj. Për adoleshentët, përdorimi i të rrjeteve sociale, mesazheve dhe pajisjeve mobile

të internetit janë një komponent integral i jetës së përditshme (Livingstone, Haddon,

Gorzig, & Olafsson, 2011). Edhe Mishna et al. (2009) zbuloi se fëmijët po e përdorin

teknologjinë që në moshat më të reja dhe se duke nënvlerësuar përdorimin e saj, mund të

mos i mbrojmë fëmijët nga rreziqet.

Fusha e hulumtimit të bullizmit virtual është ende relativisht e re. Prandaj, studimet e

mëtejshme që lidhen me bullizmin virtual janë të rëndësishme. Për më tepër, format e reja

të bullizmit nëpërmjet teknologjisë po shtohen sa më shumë që teknologjia përparon.

Smith et al. (2008) prezanton se një e treta e fëmijëve të bulluar, nuk e raportonin

incidentin tek prindit. Përveç kësaj, nga ana tjetër koha që të rinjtë kalojnë online po vjen

duke u rritur. Frekuenca e komunikimit dhe mungesa e zbulimit të viktimizimit nga

bullizmi virtual duhet të studiohet pasi pasojat mund të jenë shumë të rënda për të rinjtë.

Megjithëse seksting është një praktikë relativisht e re në mesin e të rinjve, përparimet

e teknologjisë kohët e fundit po krijojnë një mjedis ku seksting mund të ndodh më

lehtësisht. Edhe studimet mbi seksting kërkojnë vëmendje, pasi shikohet si një ngacmim

që ka një potencial të sjell më shumë dëme për viktimën dhe pasoja më të rënda për atë që

133

e kryen. Shpejtësia e ndryshimeve kulturore dhe komunikuese në shoqëritë në të gjithë

botën, po ngrejnë një sërë çështjesh të tjera që po kthehen në sfida për shoqërinë dhe

institucionet që punojnë dhe garantojnë mbrojtjen e të drejtave të individëve dhe

veçanërisht të fëmijëve përballë teknologjive të reja. Mënyrat sesi i merr parasysh sistemi

ligjor ngacmimet që vijnë për shkak të bullizmit, bullizmit virtual dhe seksting, është me

rëndësi të veçantë dhe vërtet në praktikat ligjore duhen konsideruar disa ndryshime.

6.2 Fenomeni i bullizmit virtual dhe eksperiencat e të rinjve

Të rinjtë e sotëm janë gjithnjë e më shumë të fokusuar në internet, gjë e cila i rrezikon

ata të jenë gjithmonë e më shumë të ekspozuar ndaj ngacmimeve në internet. Abuzimi dhe

manipulimi me anë të teknologjisë po bëhet gjithnjë e më shumë problem, kjo e ndikuar

edhe nga zhvillimi i softuerave digjital që të rinjtë janë duke i përdorur gjithnjë e më

shumë.

Rritja eksponenciale e komunikimit elektronik dhe kompjuterik si dhe shkëmbimi i

informacionit gjatë dekadës së fundit, ka ndryshuar në mënyrë drastike ndërveprimet

shoqërore të individëve, strategjitë e të mësuarit dhe zgjedhjen e argëtimit. Shumica e të

rinjve i shohin këto mjete elektronike të komunikimit si "Mjete të domosdoshme për jetën

e tyre shoqërore” (Limber, Kowalski & Agatston, 2009)

Edhe sipas të dhënave të marra nga studimi, 92% e të rinjve janë përgjigjur pozitivisht

që njohin fenomenin e bullizmit i cili po shfaqet gjithnjë e më tepër në shoqërinë

Shqiptare. 25% e nxënësve që e njohin këtë fenomen shprehen se e kanë marrë

informacionin lidhur me bullizmin nga shkolla, të ndjekur nga 15% të tjerë që i referohen

internetit. 12% e kanë dëgjuar nga media ndërsa 10% të tjerë nëpërmjet Psikologëve apo

Punonjësve Socialë. Në lidhje me bullzimin virtual të rinjtë raportojnë që bullizmin virtual

e njohin më pak, 77% krahasuar me 92% e të rinjve që njihnin fenomenin e bullizmit në

përgjithësi. Edhe studimet tregojnë se më shumë se 97% e të rinjve në Shtetet e Bashkuara

janë të lidhur me internetin në një farë mënyre (Tokunaga, 2010).

134

Të rinjtë e karakterizuan veten si të varur nga teknologjia e komunikimit, për arsye të

ndërveprimit, kohës që kalojnë në kompjuterët e tyre dhe në telefonat celularë. Të rinjtë

kalojnë një kohë relativisht të gjatë duke përdorur internetin si në shkollë, familje dhe

mjedise të tjera. Sipas të dhënave raportohet se 45% e tyre e përdorin internetin disa herë

në javë, të ndjekur nga 27% të tjerë që hyjnë në internet çdo ditë dhe madje 20% e tyre jo

vetëm që e përdorin çdo ditë por nuk e kufizojnë atë deri në mbrëmje vonë. Në fundjavë

ku 44% e totalit të nxënësve, shpehen se e përdorin komunikimin në rrjete më tepër se 4

orë, të ndjekur nga 30% të tjerë që deklarojnë se komunikimi elektronik u zë 2-4 orë. Këto

gjetje korrespondojnë me literaturën, e cila tregon se përdorimi i internetit nga të rinjtë

është mënyra më e prefruar për të kaluar kohën (Hinduja & Patchin, 2009). Rreth dyzet e

pesë milionë të rinj në Shtetet e Bashkuara midis moshës 10 dhe 17 vjec përdorin

internetin çdo ditë (Williams & Guerra, 2007). Përveç rritjes së madhe të aftësive të

ndërveprimit social midis të rinjve, interneti siguron edhe forume për bashkëmoshatarët të

cilat shërbejnë si hapsira pët të ngacmuar njëri-tjetrin.

Të rinjtë e pranojnë që kanë parë shokët dhe shoqet të shfaqin shenja të bullizmit ndaj

tyre dhe një pjesë tjetër pranojnë se kanë bulluar shokët/shoqet. Sipas të dhënave të

studimt, 16% e nxënësve shprehen se shokët/shoqet e tyre kanë shfaqur shenja bullizmi

ndaj tyre ndërsa 21% e tyre pranojnë se kanë bulluar shokët/shoqet e tyre gjithashtu. Në

vitin 2009, një anketë e MARC tek studentët e diplomuar zbuloi se 27% pranuan se kishin

kryer ngacmime virtuale (Englander, 2009).

27% e të rinjve e pranojnë se kanë dërguar shpesh herë mesazhe duke lënduar dikë

apo duke u tallur me persona të tjerë. Institucioni “Veprimi për Fëmijët” (ish-Shtëpia

Kombëtare e Fëmijëve, 2002) e vendosur në Britaninë e Madhe, shqyrtoi bullizmin virtual

në mesin e 770 adoleshentëve (11 deri në 19 vjeç). Studiuesit zbuluan se një në katër

adoleshentë (25%) raportojnë se po sulmohen me teknologji elektronike.

Nga studimi: Analizimi i marrëdhënies midis shëndetit fizik dhe psikologjik, lidhjes

prind-fëmijë dhe bullizmit virtual tek adoleshentët në zonat urbane dhe periferike Jemica

Monique Carter Wayne State University

Marrja e mesazheve, fotove/videove lënduese dhe shqetësuese, padyshim që krijon

përjetime negative tek të rinjtë. Sipas tyre 47% raportojnë se shqetësimi i tyre në këto

raste është i madh ose shumë i madh. Edhe studimet e tjera raportojnë se bullizmi virtual

135

po i nxit nxënësit të përjetojnë ndjenja zemërimi, pafuqi, frikë dhe trishtim. Bullizmi

virtual ka disa rezultate negative të njëjta si ngacmimi ballë për ballë. Studimet kanë

treguar se bullizmi virtual në (mes të tjerash) shkakton trishtim, depresion, pafuqi, frikë

dhe delikuencë (Aluedse, 2006), ose sjellje agresive/hakmarrëse.

Nxënësit që janë ngacmuar raportojnë se janë të trishtuar, të shqetësuar, të frikësuar

dhe të paaftë për t'u përqëndruar në shkollë (Beran & Li, 2005) dhe mund të raportojnë

mbi vështirësitë sociale, përdorimin e drogës dhe alkoolit dhe çrregullime të të ngrënit

(Fosse & Holen, 2006, Ybarra & Mitchell, 2007). Të rinjtë e viktimizuar kanë më shumë

gjasa të anashkalojnë shkollën (Wolak, Mitchell, & Finkelhor, 2006). Të rinjtë, të cilët

ngacmojnë të tjerët kanë gjasa të pajtohen me thyerjen e rregullave dhe të kenë probleme

me agresionin (Ybarra & Mitchell, 2007).

Edhe Marini et al. (2006) konfirmon se përderisa ngacmimi është një formë

sistematike dhe e përsëritur e agresionit që përfshin bashkëmoshatarët, ekzistojnë një sërë

problemesh psiko-sociale që shoqërojnë këtë dukuri, duke përfshirë vetëbesim të ulët,

pranim të lartë të sjelljes antisociale dhe gabimit. Për më tepër, viktimat raportojnë

gjithashtu për një sërë vështirësish të brendshme që lidhen me ankthin, depresionin dhe

vetëvlerësimin e ulët. Davis (2001) pohoi se problemet psiko-sociale si depresioni dhe

vetmia i predispozon disa përdorues të internetit në krijimin e njohjeve që rezultojnë

negative.

Në lidhje me ndikimin që ka shoqëria në veprimtarinë virtuale të të rinjve, sipas të

anketuarve, ¼ e tyre pranojnë se shoqëria e tyre apo grupi shoqëror ku ata janë pjesë,

ndikon shumë ose jashtë mase shumë në lidhje me gjërat që ata mendojnë dhe bëjnë në

komunikimin e tyre virtual, kurse për gjysmën e tyre, ndikimi i shoqërisë ndihet pak ose

aspak. ,Të dhënat e analizës së testit të pavarësisë midis bullizmit virtual dhe faktit nëse

shoqëria ka ndikim, tregojnë se shoqëria ndikon shumë në përhapjen e këtij fenomeni.

Adoleshentët në përgjithësi kalojnë më shumë kohë me grupin e tyre të

bashkëmoshatarëve dhe më pak kohë nën mbikqyrjen direkte të prindërve. Prandaj, grupet

e bashkëmoshatarëve mund të ndikojnë në vlerat e adoleshentëve më shumë se prindërit

(Bjorklund & Pellegrini, 2000).

136

6.3 Seksting dhe ndikimi i tij në sjellen e nxënësve

44% e të rinjve raportojnë se nuk kanë informacion mbi fenomenin e seks-teksting.

Për ata të cilët kanë dijeni lidhur me seks-tekstin, burimet kryesore të marrjes së këtij

informacioni janë kryesisht interneti, shkokët/shoqet respektivisht me 39% dhe 15%, por

nuk përjashtohen edhe burime të tjera alternative informacioni si diskutimet në familje apo

gjatë takimeve me psikologë dhe punonjës socialë gjithashtu. Të rinjtë kanë integruar

teknologjinë online dhe digjitale në jetën e tyre të përditshme dhe kjo po vjen dhe po bëhet

gjithmonë e më komplekse. Sipas të dhënave të studimit 39% e të rinjve kanë marr

informacion për seks-tekstin nga interneti.

33% e te rinjve e pranojnë që janë pak, disi dhe shumë të prirur që të dërgojnë

mesazhe, foto/video me karakter intim tek personat e tjerë. Edhe pse potencialisht mund të

jetë argëtuese, në kohën e dërgimit të mesazheve nga të rinjtë ata nuk arrijnë të marrin

parasysh pasojat e mundshme të këtyre dërgimit të këtyre imazheve. 17% të tjerë e

pranojnë se personat e tjerë u a kanë vjedhur fotot/videot etj, disa herë dhe vetëm

respektivisht 3% dhe 1% e pohojnë se kjo lloj vjedhje elektronike ndodh vazhdimisht.

Vihet re marrja dhe posedimi i materialeve/imazheve potencialisht të paligjshme nga ana e

të rinjëve dhe ndërkohë ata nuk janë të ndërgjegjshëm për faktin se ata po publikojnë

imazhe pa pëlqimin e individit tjetër. Kowalski et al. (2007) vunë re se adoleshentët nuk e

lidhnin sjelljen e rrezikshme të seks-testit me mundësinë e ndonjë pasoje negative, sepse

truri i tyre nuk është plotësisht i zhvilluar; sidomos korteksti para-frontal që vlerëson

rreziqet dhe konsideron pasojat. Në Mbretërinë e Bashkuar dhe në SHBA, seksting ka

pasoja ligjore për të miturit të cilët janë akuzuar për prodhimin e materialeve seksualisht

eksplicite (Arcabascio, 2010). Një tjetër studim i bërë nga Temple, J. R. et al. (2012)

përfshiu 948 nxënës të shkollave të mesme, 56 % e të cilëve ishin vajza. 28 % e nxënësve

raportuan se kishin dërguar një foto të zhveshur dhe 31 % raportuan se kishin kërkuar një

person për seksting. Në përgjithësi, 1 në 4 adoleshent ka dërguar një fotografi lakuriqe në

mënyrë elektronike (Temple, J. R. et al., 2012). Kjo tregon që seksting në mesin e

adoleshentëve po ndodh.

137

Nga të dhënat e studimit rezulton se nxënësit që janë bullist ka më shumë gjasa që të

jenë edhe dërgues kryesisht të mesazhe ose thënë ndryshe ata që zhvillojnë më së shumti

edhe seksting. Koeficienti i korrelimit midis tyre ka vlerën rxy=0.504, pra një vlerë kjo

positive që tregon lidhjen e drejtpërdrejtë të variablave por edhe me vlerë të lartë korrelimi

gjithashtu. Pra, sa më shumë bullon kjo kategori nxënësish, aq më shumë shance ka që të

zhvillojnë edhe seksting.

Seksting dhe bullizmi virtual ose praktikat me të cilat adoleshentët shkëmbejnë

fotografi me njëri-tjetrin ose detyrojnë adoleshentët e tjerë duke përdorur teknologjinë,

janë në rritje. Në disa vënde nisur nga thirrja publike për veprim, ligjvënësit po hartojnë

ligje që kriminalizojnë të dyja, si seksting dhe bullizmin virtual.

Seksting ndikon tek personaliteti dhe sjellja e nxënësve të bulluar/apo ata/ato që

bullojnë dhe ky ndikim është më i madh tek djemtë. Testi i pavarësisë edhe në këtë rast

tregon se fenomeni i seksting lë gjurmën e vet tek personaliteti dhe sjellja e nxënësve që

janë të bulluar por edhe tek ata që bullojnë. Nxënësit e klasave të XI dhe XII janë ato që

dërgojnë shpesh herë apo edhe gjithmonë mesazhe me karakter intim, respekjtivisht me

38% dhe 33%. Nxënësit e klasave të tjera dërgojnë më pak. Një shpjegim i mundshëm për

këtë është se rritja e moshës rrit gjasat e krijimit të marrëdhënieve intime (konteksti në të

cilin ndodhin shumë sjellje seksting) dhe përdorimit gjithmonë e më të shpeshtë të rrjeteve

sociale. Adoleshentët më të mëdhenj kanë më shumë gjasa të dërgojnë imazhe seksuale

krahasuar me pjesëmarrësit më të rinj (dmth 12 vjeç), respektivisht 8% kundrejt 4%

(Lenhart, 2009).

Të dhënat e studimit tregojnë se djemtë shpesh herë marrin më tepër mesazhe me

karakter intim krahasuar me vajzat, respektivisht 71% e djemëve dhe 29% e vajzave.

Ndërsa në lidhje me alternativën “gjithmonë”, raporti midis tyre është 86% dhe 14%, pra

në 7 nxënës 6 prej tyre që marrin mesazhe me karakter intim gjithmonë janë djem. Edhe

gjetjet e Reyns et al (2014), tregojnë se meshkujt kishin më shumë gjasa femrat që të

marrin mesazhe seks-tekst. Kjo mund të jetë për shkak të faktit se meshkujt kanë më

shumë gjasa sesa femrat që të ushtrojnë presion ndaj të tjerëve për të dërguar mesazhe me

karakter seksual. Temple R. et al. (2012) zbuloi se 46 % e djemve kërkuan të marrin një

sekstekst krahasuar me 21 % të vajzat që kërkuan të marrin sekstekst.

138

Një nga karakteristikat më të rëndësishme të vendit që mund të ndikojnë në sjelljen e

seksting janë vlerat kulturore që mbizotërojnë në një shoqëri. Vlerat kulturore formojnë

praktikat e përditshme, qëndrimet dhe sjelljet e një shoqërie (Schwartz & Boehnke, 2004).

Koncepti i gjinisë lidhet me kulturën që krijon "kuptime shoqërore dhe se çfarë pritet nga

secila gjini" (Wood, 2013). Prandaj, "seksting nuk është një aktivitet gjinor-neutral, por në

fakt ndikohet nga dinamika gjinore" (Walker et al., 2012). Rolet gjinore të ndërtuara në

mënyrë kulturore ndihmojnë në krijimin e sjelljes sonë çdo ditë, prandaj ata janë një

ndikim shumë më i fortë sesa një faktor biologjik më vete.

6.4 Roli i familjes dhe institucioneve arsimore në adresimin e

problematikave që lidhen me bullizmin virtual

Mishna et al. (2009) tregojnë në hulumtimin e tyre se fëmijët e lejojnë viktimizimin

nga bashkëmoshatarët, sepse kanë frikë pasi prindërit e tyre nuk do ti lejojnë më të

përdorin teknologjinë. Në të vërtetë, disa nga prindërit që morën pjesë në studim treguan

se ata do të largonin fëmijët nga teknologjia, nëse do të zbulonin se fëmijët e tyre do të

ishin pjesë bullizimit virtual. Për më tepër, fëmijët mund të mendojnë se prindërit e tyre e

kanë të pamundur për t'i ndihmuar ata në situata të bullizmit virtual për shkak të njohurive

të pakta ose mungesës së njohurive në fushën e teknologjisë.

Nga ana tjetër të dhënat e marra nga intervistat me prindërit tregojnë se ata në

përgjithsi besojnë se nëse fëmijët do kenë ngacmime ose probleme të ndryshme ata/ato do

të diskutojnë me ta. Nga ana tjetër ata e pranojnë që kjo është një moshë që fëmijët kanë

një llojë tërheqje më të madhe nga bashkëmoshatarët, gjë që ndikon edhe në marrëdhëniet

prind-fëmijë. Dhe rreth 70% e prindërve të intervistuar besojnë që edhe nëse fëmija nuk

do të donte të fliste me prindërit, ata/ato do ta kuptonin fëmijën e tyre pasi do të reagonte

ndryshe nga rutina e përditshme.

Përfshirja e prindërve në fushën e teknologjisë është shumë e rëndësishme, me qëllim

që të mund të sigurojnë përdorimin në mënyrë të sigurtë të internetit dhe edukimin në

lidhje me internetin tek të rinjtë.

139

Vetëm 13% e të rinjve e pranojnë faktin se prindërit u kontrollojnë pothuaj gjithmonë

telefonin apo kompjuterin e tyre, ndërsa në 74% të rasteve të tjera ky kontroll nuk ndodh

pothuajse asnjëherë apo në raste tepër të rralla. Nga ana tjetër vetë prindërit shprehin

shqetësimin se kanë njohuri shumë të pakta mbi internetin ç’ka e bën të vështirë që të kenë

kontroll mbi fëmijët e tyre mbi përdoimin e internetit. Ndërkohë, ata vetë e pohojnë që

është shumë e nevojshme që të njohin teknologjinë njësoj si fëmijët, sepse mungesa e

njohurive kthehet në një pengesë shumë të madhe në të kuptuarit e asaj se çfarë ndodh me

fëmijët.

Shpesh prindërit nuk janë në dijeni të bullizmit që po ndodh me anë të mjeteve

elektronike, ose ata besojnë se nuk është dhe aq e keqe, të paktën sa fëmija e tyre e

raporton atë (Slonje & Smith, 2008). Edhe gjetjet e studimit tregojnë se perceptimi i

rrezikut të bullizmit virtual nga prindërit është i ndryshëm dhe kjo lidhet edhe me

mungesën e informacionit mbi format dhe pasojat që ka bullizmi virtual. Vetëm pak (rreth

25% e tyre) nga prindërit e pranuan se fëmija i tyre mund të rrezikohej nga bullizmi

virtual, pasi ato nuk kishin mundësi që ti kontrollonin fëmijët e tyre

54% të rasteve nxënësit shprehen se prindërit apo familjarët e tyre reagojnë ndaj

shqetësimeve/nevojave të tyre madje edhe i mbështesin ata/ato, por ka edhe raste kur nga

prindërit nuk ka asnjë lloj reagimi edhe pse janë deklaruar vetëm nga 9% e tyre, duke

vazhduar edhe më tej, se jo vetëm nuk reagojnë, por as nuk i mbështesin pothuaj asnjëherë

në 11% të rasteve. Nga ana tjetër edhe pse prindërit nuk kanë informacion mbi bullizmin

virtual, 70% e tyre e pranonin se ato ishin të vetmit që mund të zgjidhnin problemet e

fëmijëve të tyre nëse do të ishin viktima të bullizmit virtual. Kjo lidhet edhe me arysen që

ata nuk dinë se ku mund të kërkojnë ndihmë nëse do ndodheshin përballë situatave të tilla.

Shkolla është i vetmi institucion ku disa prej tyre do të drejtoheshin.

Gjetjet e studimit tregojnë se roli i familjes në parandalimin e fenomenit të bullizmit

virtual ashtu sikurse edhe në fenomene të tjera të përhapura tek adoleshentët e kësaj

moshe, mbetet i rëndësishëm. Për shkak se bullizmi virtual shpesh ndodh jashtë shkollës,

prindërit duhet të kenë njohuri në lidhje me faktin se si të rinjtë e përdorin teknologjinë

(D'Antona, Kevorkian, & Russom, 2010). Për më tepër, studimet e fundit kërkimore kanë

treguar se përdorimi i internetit është një aktivitet i bazuar në shtëpi (Lee & Chase, 2007,)

140

duke e bërë atë më të rëndësishëm për prindërit, duke i dhënë mundësinë që të luajnë një

rol aktiv në mbikëqyrjen e fëmijëve të tyre gjatë kohës që ata/ato po përdorin teknologjinë.

Vetëm 6% e të rinjve kanë deklaruar se kanë komunikim të shpeshtë apo edhe të

përhershëm me mësuesit apo punonjët socialë të shkollës, ndërsa pjesa më e madhe e tyre

me 74%, nuk kanë komunikuar asnjëherë me ta përsa i takon çështjeve që lidhen me

bullizmin në përgjithësi dhe 14% të tjerë vetëm në raste të rralla kjo edhe për arsyen se në

64% të rasteve ata/ato shprehen se nuk ndihen të lirë për të komunikuar me ta për këtë

temë. Monitorimi, si dhe diskutimet rreth teknologjisë, nuk kryhen rregullisht apo tërësisht

brenda shumë familjeve (Eastin, Greenberg, & Hofschire, 2006)

Përveç kësaj, përgjegjësia prindërore për të monitoruar përdorimin e teknologjisë nga

fëmijët është e vështirë kur prindërit dhe fëmijët kanë qasje të ndryshme ndaj teknologjisë

(Beale & Hall, 2007). Sipas informacioneve të raportuara nga prindërit, asnjë nga të

intervistuarit nuk ishte në dijeni të egzistencës së aplikacioneve apo filtrave që ata/ato vetë

mund të vendosnin në kompjuterat personal apo telefona inteligjent, për të kontrolluar apo

monitoruar veprimarinë e fëmijëve të tyre.

Disa nga veprimet e limituara për të monitoruar fëmijët nga ana e prindërve në

aspektin e aksesit në telefona inteligjent/ internet ishin; Heqja e telefonit (fshehja e tij) apo

bllokimi i internetit në shtëpi ose lejimi i përdorimit të internetit me kohë të kufizuar.

Kryesisht format e monitorimit të aplikuara nga prindërit janë forma të monitorimit fizik

siç mund të jetë; përfshirja në mënyrë aktive në aktivitetet e fëmijës kur ata janë në

internet ose fizikisht të pranishëm kur fëmija është në internet.

Mësuesit luajnë një rol të rëndësishëm në klimën e shkollës. Ellis dhe Shute (2007)

raportojnë se perceptimi i mësuesve lidhur me ashpërsinë e bullizmit, luajti një rol të

rëndësishëm në vendimin e tyre nëse duhet të ndërhynin për ta zgjidhur situatën apo jo.

90% e prindërve të intervistuar në studim e konsideronin si shumë të rëndësishëm rolin e

shkollës, sidomos nëse fëmija i tyre do të ndihmohej nga punonjësi social apo psikologu i

shkollës. Sipas prindërve të intervistuar shkolla ka një rol thelbësor për të parandaluar dhe

trajtuar rastet e bullizmit virtual dhe jo vetëm. Disa prej tyre e pranojnë që nëse do të

kishin një situatë bullizmi, ata do të kërkonin mbështetjen e shkollës që të mund ti

ndihmonte me ekspertizën e saj. Për 22% të të rinjve reagimi i stafit mësimor apo

punonjësve socialë/psikologëve është pothuaj i vazhdueshëm, ndërsa në opinionin e 32%

141

të tjerëve ky reagim nuk ka ndodhur asnjëherë dhe rrallë herë vetëm në 16% të rasteve të

tjera.

Të rinjtë e pyetur në lidhje me përpjekjet e mësuesve dhe stafit të shkollës për ta

parandaluar bullizmin virtual, 41% e tyre raportojnë se kjo gjë nuk ka ndodhur asnjëherë

dhe rrallë herë vetëm në 11% të rasteve. Nga ana tjetër prindërit e intervistuar mendojnë

që duhet të jenë shumë më aktivë dhe ti kërkojnë shkollës që të zhvillojë programe,

strategji për edukimin e fëmijëve dhe të rinjve mbi sigurinë në internet dhe bullizimin

virtual. Prindërit e pranojnë që edhe ata vetë duhet të jenë më bashkëpunues me shkollën

dhe të kenë një rol më aktiv për adresimin e këtyre çështjeve dhe në zhvillimin e

politikave kundër bullizmit në shkollë.

Mësuesit, si dhe prindërit, duhet të jenë të vetëdijshëm për format e ndryshme të

bullizmit virtual dhe duhet të kenë njohuri të mjaftueshme se çfarë veprimesh mund të

ndërmarrin për të parandaluar atë nga përshkallëzimi. Kur lindin incidente të bullizmit

virtual, prindërit duhet të informojnë shkollën në mënyrë që të krijohet një partneritet për

të adresuar rastet e bullizmit virtual (Kowalski, Limber & Agatston, 2008). Prindërit e

intervistuar theksojnë rolin shumë të rëndësishëm që ka shkolla për edukimin e fëmijëve

mbi këtë fenomen dhe për forcimin e rolit të prindërve dhe rritjen e bashkëpunimit midis

tyre. Prindërit kanë nevojë që të edukohen/informohen dhe shkolla është një nga

institucionet që mund të rrisë kapacitetet e tyre në lidhje me nevojat aktuale në punën me

fëmijët. Në përgjithësi, prindërit janë të panjohur me teknologjinë moderne të

komunikimit dhe si pasojë nuk janë në dijeni nëse fëmijët e tyre merren me bullizmin

virtual, si në rastin kur ata/ato janë viktima apo bullojnë të tjerët (Dehue et al., 2008).

142

6.5 Startegjitë e mbojtjes nga bullizmi virtual

Referuar idesë nëse prindërit njohin apo jo strategji që shërbejnë për të parandaluar

bullizmin virtual, 66% e tyre nuk kanë asnjë ide nëse ka një strategji për këtë fenomen dhe

vetëm 34% të tjerë shprehen pozitivisht, madje duke treguar dhe burimet e marrjes së këtij

informacioni ku në vend të parë renditet informacioni nëpërmjet internetit, rrjeteve

sociale, kryesisht facebook-u, instagrami etj, por edhe nga shokët/shoqet e tyre. Familjarët

dhe një pjesë tepër e vogël deklarojnë se ka qënë eksperienca e tyre personale që i ka

shtyrë të njohin strategji e metoda kundër bullizmit në përgjithësi dhe atij virtual në

veçanti. Prindërit duhet të kuptojnë më shumë rreth perceptimeve të të rinjve për rreziqet e

internetit dhe t'i ndihmojnë ata të zhvillojnë strategjitë e mbrojtjes (Staksrud &

Livingstone, 2009)

Në lidhje me strategjitë e mbrojtjes nga bullizmi virtual, prindërit e intervistuar

rradhitën më shumë strategji ndëshkuese, të cilat çojnë drejt zvogëlimit të hapsirave të

komunikimit të fëmijëve me prindërit për çështje që lidhen me teknologjinë. Prindërit

kanë nevojë për strategji alternative për të komunikuar me fëmijët dhe për të transmetuar

informacionin rreth rëndësisë që ka kërkimi i ndihmës në momente të tilla. Ato duhet tu

tregojnë fëmijëve të tyre se nuk do të ketë kufizime në përdorimin e internetit edhe nëse

ndodh bullizmi virtual. Dhe nga ana tjetër cilat do të jenë kërcënimet, gjithmonë ka

mundësi që ata të adresohen nga të rriturit. Krijimi i një mjedisi të respektueshëm në të

cilin fëmijët ndihen rehat, duke ngritur pyetje rreth përdorimit të internetit, e bën më të

lehtë për prindërit të gjejnë mundësinë për të udhëzuar fëmijët e tyre mbi risqet e internetit

(Elias, 2007). Një mjedis i respektueshëm dhe i hapur sygjerohet edhe kur diskutohet për

sigurinë në internet (Youn, 2008). Prindërit duhet të kenë një linjë të hapur të komunikimit

me fëmijët e tyre rreth aktivitetit të tyre teknologjik (Youn, 2008).

143

KAPITULLI VII

7. PËRFUNDIME REKOMANDIME

7.1 Përfundime

7.1.1 Aksesi dhe përdormi i teknologjisë dhe rrjeteve sociale nga të

rinjtë

• 93% të rinjëve të pyetur janë shprehur se disponojnë telefona celularë dhe 76% e

numrit të përgjithshëm të tyre kanë gjithashtu edhe kompjuter në familjet e tyre,

gjë që u mundëson atyre të zhvillojnë komunikimin virtual kudo dhe kurdoherë.

Numri i të rinjve që po përdorin teknologjinë po vjen duke u rritur nga viti në vit

dhe nga ana tjetër kjo është shoqëruar me ulje të moshës, pra tendeca është që të

rinjtë të fillojnë të përdorin teknologjinë në një moshë akoma më të vogël.

• 95% e nxënësve të shkollave të mesme janë shprehur se kanë llogari në rrjetet

sociale si Facebook, Twiter, WhatsApp, Viber etj. Përmes rrjeteve sociale,

adoleshentët i ekspozohen rregullisht seksualitetit dhe ndaj sjelljes seksuale.

Studimet kanë treguar se ekspozimi ndaj kësaj përmbajtje shpesh lidhet me

angazhim të hershëm në marrëdhëniet seksuale.

• Të rinjtë kalojnë një kohë relativisht të gjatë duke përdorur internetin si në shkollë,

familje dhe mjedise të tjera. Sipas të dhënave raportohet se 45% e tyre e përdorin

internetin disa herë në javë, të ndjekur nga 27% të tjerë që hyjnë në internet çdo

ditë, madje 20% jo vetëm që e përdorin çdo ditë por nuk e kufizojnë atë deri në

mbrëmje vonë.

144

• 45% e të rinjve shprehen se gjatë kohës të qëndrimit në shkollë e përdorin pak

minuta komunikimin elektronik në rrjetet e ndryshme sociale, ndërsa 35% të tjerë

pothuase nuk i përdorin aspak këto rrjete komunikimi. E kundërta ndodh në

fundjavë ku 44% e totalit të të rinjve shpehen se e përdorin komunikimin në këto

rrjete më tepër se 4 orë, të ndjekur nga 30% të tjerë që deklarojnë se komunikimi

elektronik u zë 2-4 orë.

• 30% e tyre shprehen se dërgojnë më pak se 10 mesazhe në ditë duke vazhduar me

23% të tjerë që shprehen se dërgojnë nga 10-50 mesazhe, foto, video, etj gjatë

ditës. Më tej me 22% renditen ata të rinj që dërgojnë më tepër se 100 mesazhe

foto, video etj. Një nga përdorimet primare të telefonëve celularë tek të rinjtë është

që të dërgojnë mesazhe që përmbajnë të dhëna digjitale. Këto të dhëna përfshijnë

tekste, tinguj, video ose fotografi dhe janë një formë e komunikimit që nuk

përfshin komunikim të drejtpërdrejtë verbal.

7.1.2 Shkalla e informimit të të rinjve mbi bullizmin dhe seksting

• Niveli i informacinit rreth fenomenit të bullizmit tek të rinjtë është rritur duke qenë

se vitet e fundit edhe shkollave ju është dashur të adresojnë problematika të tilla.

Sipas të dhënave të marra nga studimi 92% e të rinjve janë përgjigjur pozitivisht që

njohin këtë fenomen. 25% e nxënësve që e njohin këtë fenomen shprehen se e

kanë marrë informacionin lidhur me bullizmin nga shkolla, të ndjekur nga 15% të

tjerë që i referohen internetit. 12% e kanë dëgjuar nga media ndërsa 10% të tjerë

nëpërmjet punonjësve socialë apo psikologëve.

• 77% e të rinjve shprehen se e njohin fenomenin e bullizmit virtual dhe

informacionin lidhur me këtë fenomen e kanë marrë kryesisht nga interneti, nga

shkolla, nga shokët/shoqet etj respektivisht me 26%, 17% dhe 12%. Të rinjtë

raportojnë që bullizmin virtual e njohin më pak, 77% krahasuar me 92% e të rinjve

që njihnin fenomenin e bullizmit në përgjithësi.

145

• 16% e nxënësve shprehen se shokët/shoqet e tyre kanë shfaqur shenja bullizmi

virtual ndaj tyre, ndërsa 21% e tyre pranojnë se kanë bulluar shokët/shoqet e tyre

gjithashtu. Ndërkohë që pak më tepër se gjysma e tyre me 53% e pranojnë se

njohin shokë/shoqe apo edhe të afërm të tyre të cilët ndihen të bulluar apo

kërcënuar virtualisht nga të tjerë.

• 56% e të rinjve janë përgjigjur pozitivisht se kanë informacion mbi seksting dhe

pjesa tjetër me 44% nuk kanë informacion për këtë fenomen që shoqëron

bullizmin. Për ata të cilët kanë dijeni lidhur me seks-tekstin, burimet kryesore të

marrjes së këtij informacioni janë kryesisht interneti, shkokë/shoqet respektivisht

me 39% dhe 15%, por nuk përjashtohen edhe burime të tjera alternative

informacioi si diskutimet në familje apo gjatë takimeve me punonjës socialë dhe

psikologë gjithashtu.

7.1.3 Eksperiencat personale të të rinjve në lidhje me dërgimin dhe

marrjen e fotove, videove, mesazheve

• Sipas të dhënave një pjesë e të rinjve raportojnë se ndjehen të shqetësuar në rastin

e dërgimit të mesazheve fotove/videove tek personat e tjerë. Në opinionin e 27%

të nxënësve të pyetur ky fenomen i dërgimit të mesazheve, fotove/videove etj tek

personat e lënduar ndikon dhe i shqetëson shumë, ndërkohë që për 48 % të tjerë ky

fenomen nuk ndikon aspak ose ndikon pak në ndjesitë e tyre dhe kryesisht tek

meshkujt me respektivisht me 57% dhe 53%

• Marrja e mesazheve, fotove/videove lënduese dhe shqetësues padyshim që krijon

përjetime negative për të rinjtë. Sipas tyre 47% raportojnë se shqetësimi i tyre në

këto raste është i madh ose shumë i madh. Ndërkohë që për 17% është mesatar dhe

për pjesën tjetër prej 36% këto mesazhe të këtij karakteri përbëjnë pak ose aspak

146

shqetësim në përditshmërinë e tyre një problem ky vërtet serioz për këtë kategori

adoleshentësh.

• Numri i të rinjve që vetëdeklarojnë pritjet e tyre për të dërguar mesazhe, foto/video

me karakter intim paraqitet i ulët por përsëri fenomeni egziston dhe është

shqetësues për këtë moshë. 33% e te rinjve e pranojnë që janë pak, disi dhe shumë

të prirur që të dërgojnë mesazhe, foto/video me karakter intim tek personat e tjerë.

Edhe pse potencialisht mund të jetë argëtuese në kohën e dërgimit të mesazheve

nga të rinjtë ata nuk arrijnë të marrin parasysh pasojat e mundshme të këtyre

imazheve.

• Sot njihet rëndom fenomeni i hapjes së adresave të rreme në rrjetet sociale dhe kjo

u ka ndodhur 25% të nxënësve të përfshirë në pyetësor, me qëllim për të prishur

dhe dëmtuar imazhin e tyre. Vihet re marrja dhe posedimi i materialeve/imazheve

potencialisht të paligjshme nga të rinjtë dhe ata nuk janë të ndërgjegjshëm për

faktin që ata publikojnë imazhe të tilla pa pëlqimin e individit.

• Referuar të dhënave të studimit nxënësit që janë bullist ka më shumë gjasa që të

jenë edhe ata që dërgojnë kryesisht edhe mesazhe seksteks ose thënë ndryshe ata

që zhvillojnë më së shumti edhe sekstekst.

• Në lidhje me diferencat gjinore sipas të dhënave 54% e atyre që deklarojnë se

dërgojnë shpesh herë mesazhe me përmbajtje seks-tekst janë meshkuj dhe 46%

janë femra, ndërsa 67% e atyre që dërgojnë gjithmonë seks-tekst janë djem. Në

lidhje me diferencat fshat-qyetet raportohet se nxënësit e shkollave të qytetit

dërgojnë më shumë mesazhe me karakter intim krahasuar me ata që jetojnë në

fshat në frekuencën shpesh herë apo gjithmonë respektivisht me 69% dhe 83% të

totalit të secilës kategori.

147

• Të dhënat e studimit tregojnë se djemtë shpesh herë marrin më tepër mesazhe me

karakter intim krahasuar me vajzat, respektivisht 71% e djemëve dhe 29% e

vajzave. Ndërsa në lidhje me alternativën gjithmonë raporti midis tyre është 86%

dhe 14%, pra në 7 nxënës 6 prej tyre që marrin mesazhe me karakter intim

gjithmonë janë djem.

• Fenomeni i seksting lë gurmën e vet tek personaliteti dhe sjellja e nxënësve që janë

të bulluar por edhe tek ata që bullojnë. Nxënësit e klasave të XI dhe XII janë ato që

dërgojnë shpesh herë apo edhe gjithmonë mesazhe me karakter intim,

respekjtivisht me 38% dhe 33%. Rritja e moshës rrit gjasat e krijimit të

marrëdhënieve intime (konteksti në të cilin ndodhin shumë sjellje seksting) dhe

përdorimit gjithmonë e më të shpeshtë të rrjeteve sociale.

• Fenomeni i bullizmit virtual ka ndikim tek personaliteti i nxënësve. Sipas

raportimeve të të rinjve efektet psiko-sociale që ju shkakton apo ju ka shkaktuar

bullizmi virtual janë si më poshtë: Izolimi, stresi dhe të ndjerit i braktisur

respektivisht me 29%, 27% dhe 26% radhiten si tre nga shqetësimet të cilat sipas të

rinjve renditen se kanë ndikim shumë të keq në jetën e tyre. Po kështu edhe ndienja

e lëndimit, inatit dhe vetmisë përjetohet shumë keq prej tyre respektivisht nga

25%, 24% dhe 24% e tyre. Mërzitja, ndienja e turpit, të ndjerit i pashpresë

konsiderohet si shqetësime normale që shoqërojnë këtë fenomen respektivisht nga

28%, 28% dhe 26% e tyre ashtu sikurse 20-26% e tyre nuk kanë asnjë lloj ndikimi

të këtyre ndjesive gjatë kohës që janë bulluar nga persona të tjerë. Për 40% të të

rinjëve të qarit pa ndonjë arsye si dhe të ndjerit i braktisur janë gjithashtu gjëndje

të cilat konsiderohen të keqija ose shumë të keqija, po ashtu edhe ndienja e frikës

dhe shkaku i pagjumësisë secila respektivisht me 35% dhe 32%.

• 62% e të rinjve janë shprehur se është e rëndësishme ose shumë e rëndësishme

fakti i të qënit pjesë e një grupi të caktuar shoqëror. Për ¼ të rinjve, shoqëria e tyre

148

apo grupi shoqëror ku ata janë pjesë ndikon shumë ose jashtë mase shumë në

lidhje me gjërat që ata mendojnë dhe bëjnë në komunikimin e tyre virtual.

• Të dhënat e studimit tregojnë që shoqëria ndikon shumë në përhapjen e fenomenit

të bullizmit dhe seksting tek të rinjtë. Bashkëmoshatarët janë figura shumë të

rëndësishme nga të cilët të rinjtë marrin shpesh modele dhe duan që të evidentohen

brenda grupit.

7.1.4 Roli i familjes dhe isntitucioneve arsimore në adresimin e

problematikave që lidhen me bullizmin virtual

• Sipas të dhënave që raportojnë të rinjtë, roli i familjes dhe i institucioneve arsimore

gjithashtu mbetet i padiskutueshëm për rëndësinë dhe ndikimin e tyre në jetën

sociale të tyre. 37% e totalit të nxënësve të pyetur janë përgjigjur pozitivisht duke e

deklaruar se prindërit/familjarët e tyre shpesh dhe pothuajse janë gjithnjë në dijeni

të mënyrës së si fëmijët e tyre e kalojnë kohën e lire virtual, ndërsa për 12% të

rasteve prindërit apo të afërmit e tyre nuk dinë pothuaj asgjë lidhur me kohën

virtuale që shpenzojnë fëmijët e tyre.

• 13% e të rinjve e pranojnë se prindërit u kontrollojnë pothuaj gjithmonë telefonin

apo kompjuterin e tyre, ndërsa në 74% të rasteve të tjera ky kontroll nuk ndodh

pothuaj asnjëherë apo në raste tepër të rralla. Kjo për shumë faktorë përfshirë këtu

pamundësinë fizike të prindërve për të qënë gjithnjë në dijeni të veprimtarisë së

fëmijëve për arsye pune, për arsye se nuk janë të përditësuar me teknologjinë etj,

por nga ana tjetër edhe të shmangies që vetë fëmijët e tyre mundohen të bëjnë për

të qënë larg syrit dhe vëmendjes së prindërve apo familjarëve të tjerë.

149

• Shkolla është një institucion shumë i rëndësishëm për adresimin e çështjeve që

lidhen me bullizmin por fëmijët raportojnë që në shumëicën e rasteve mungojnë

këto eksperienca brenda shkollës. 74% e të rinjve nuk kanë komunikuar asnjëherë

me institucionet arsimore sa i takon çështjeve që lidhen me bullizmin në

përgjithësi dhe 14% të tjerë vetëm në raste të rralla kjo edhe për arsyen se në 64%

të rasteve ata shprehen se nuk ndihen të lirë për të komunikuar me ta për këtë temë,

ndërkohë që vetëm për 14% të tjerë kjo temë dhe komunikimi me ta i bën të

ndihen mirë duke shpjeguar dhe ndarë me ta shqetësimet e tyre lidhur me

bullizmin.

• Në lidhje me çështjen nëse kanë reaguar mësuesit/punonjësit socialë, psikologët

për t’i mbështetur për problemet që i shqetësojnë: për 22% reagimi i stafit mësimor

apo punonjësve socialë është pothuaj i vazhdueshëm ndërsa në opinionin e 32% të

tjerëve ky reagim nuk ka ndodhur asnjëherë dhe rrallë herë vetëm në 16% të

rasteve të tjera.

• Në lidhje me përpjekjet e mësuesve dhe stafit të shkollës për ta parandaluar

bullizmin virtual, në 41% të përgjigjeve të mara nga nxënësit kjo gjë nuk ka

ndodhur asnjëherë dhe rrallë herë vetëm në 11% të rasteve të tjera.

150

7.1.5 Startegjitë e mbojtjes nga bullizmi virtual

• Në lidhje me strategjitë e mbrojtjes nga bullizmi virtual, 66% e të rinjve nuk kanë

informacion sesi mund të mbrohen apo paradalojnë këtë fënomen dhe vetëm 34%

e të rinjve shprehen pozitivisht madje që dinë sesi të mbrohen dhe burimi i marrjes

së këtij informacioni ka qenë në shumicën e rastve interneti nëpërmjet rrjeteve

sociale kryesisht si facebook, intagram etj.

• Nxënësit kanë renditur disa nga strategjitë që ata kanë gjykuar se parandalojnë

fenomenin e bullizmit virtual si mëposhtë: Komunikimi me prindërit apo të afërmit

e tyre mendohet se është një nga mënyrat më efikase për parandalimin e bullizmit

virtual me 8%, e ndjekur nga heqja nga lista e personave të padërshiruar dhe të

panjohur, sigurimi i një informacioni më të bollshëm apo e publicitetit kundër

bullizmit, mbyllja e rrjeteve sociale, shmangia e komunikimit me të panjohur,

shmangia e konflikteve nga personat që bullojnë si dhe parandalimi nëpërmjet

bllokimit të adresave fallco, etj.

• Sipas të rinjve 3 nga mënyrat më të mira për t’u mbrojtur nga bullizmi/kërcënimi

virtual do të ishin si mëposhtë:

- Bashkëbisedimi me personin që të ka bulluar, për të ndarë me ta

komunikimin jo korrekt me qëllim shmangien e bullizmit të mëtejshëm dhe

pasojat që sjell ai.

- Bashkëpunimi më i shpeshtë me shkollën, prindërit dhe të afërmit duke

shprehur shqetësimet e tyre me qëllim përmirësimin e situatës nëpërmjet

marrjes së masave konkrete kundrejt bullizmit virtual.

- Shmangia sa më shumë e rrjeteve sociale, me qëllim zvogëlimin e

fenomenit.

151

7.1.6 Njohuritë dhe perceptimet e prindërve mbi bullizmin virtual

• Prindërit nuk kanë informacion të zgjeruar për bullizmin virtual, ato e lidhin

thejshtë me rreziqet që sjell përdorimi i internetit por nuk njohin rreziqet reale që

sjell bullizmi virtual. Pak informacione që kanë në lidhje me bullizmin virtual i

kanë marr nga media. Vetëm pak (rreth 25% e tyre) nga prindërit e pranuan se

fëmija i tyre mund të rrezikohej nga bullizmi virtual pasi ato nuk kishin mundësi

që ti kontrollonin fëmijët e tyre.

• Prindërit kanë njohuri shumë të pakta mbi internetin ç’ka e bën të vështirë që të

kenë kontroll mbi fëmijët e tyre mbi përdoimin e internetit. Ndërkohë që ata vetë e

pohojnë që është shumë e nevojshme që të njohin teknologjinë njësoj si fëmijët,

sepse mungesa e njohurive kthehet në një pengesë shumë të madhe në të kuptuarit

e asaj se çfarë ndodh me fëmijët.

• Të gjithë prindërit e pranojnë që sa më shumë rritet fëmija aq më shumë ulet niveli

i kontrollit/mbikëqyrjes që prindërit kanë për fëmijët. Rritja e fëmijës bën që një

pjesë të këtyre roleve fëmjët ti përmbushin vet dhe kjo bën që edhe koha që

prindërit dhe fëmijët të kalojnë më njëri-tjetrin të jetë më e shkurtër.

• Disa nga prindërit përmendin bashkëmoshatarët si një faktorë të rëndësishme që e

shtyn drejtë përdorimit të internetit dhe rrjeteve sociale, duke qenë se vjen si një

kërkesë për të qenë pjesë e grupit. Në këtë moshë marrëdhëniet prind-fëmijë e

humbasin intensitetin dhe koha që ata shpenzojnë me njëri-tjetrin vjen duke e

zvogëluar.

• Rreth gjysma e prindërive pohuan se nuk i pyesin fëmijët se çfarë shikojnë kur

shkojnë në qendrat e internetit dhe çfarë bëjnë kur përdorin telefoni celularë. 30%

e prindërve raportuan që nuk e kishin menduar që fëmijët mund të kishin probleme

të tilla. Rreth 70% e prindërve të intervistuar besojnë që edhe nëse fëmija nuk do të

152

donte të fliste me prindërit ata do ta kuptonin fëmijën e tyre pasi do të reagonte

ndryshe nga rutina e përditshme.

• Rreth 70% e prindërve e pranojnë që janë të papërgatitur për të reaguar ndaj një

situate të tillë. Ata nuk dinë as se ku mund të drejtohen nëse fëmija do të përfshihet

në një rrezik të tillë. Prindërit që kanë fëmijë në moshën e adoleshencës ndjehen

më të rrezikuar për fëmijët e tyre dhe rrezikun që mund të vij nga bullizmi virtual.

7.1.7 Komunikimi prind – fëmijë në lidhje me bullizimin virtual

• Prindërit në ditët e sotme kalojnë shumë pak kohë duke komunikuar me fëmijët e

tyre, për çështje që janë me interes për fëmijët dhe që ata vërtet kanë dëshirë që ti

ndajnë me fëmijët e tyre. Edhe në momentet që prindërit flasin me fëmijët, ata janë

më shumë në rolin e moralizuesit, këshilluesit, mbështetësit duke ndarë

eksperiencat personale apo të fëmijëve të tjerë dhe më pak në rolin e dëgjuesit

aktivë, bashkëbiseduesit.

• Në përgjithësi prindërit e pranojnë që fëmijët përpiqen që të shmangin diskutimin e

temave që kanë të lidhen me marrëdhëniet intime, seksin dhe përvojat negative të

jetës. Kjo vlen edhe për prindërit që nuk e kanë të lehtë që të flasin për këto tema

me fëmijët.

• Vetëm rreth 30% e prindërve të intervistuar kishin komunikuar me fëmijët për

bullizmin dhe atë virtual, nisur më shumë nga disa raste që kishin dëgjuar në

media.

153

7.1.8 Format e monitorimit që prindërit përdorin me fëmijët për

shmangien e bullizmit virtual

• Prindërit ndryshonin në zbatimin e mbikëqyrjes së tyre kjo edhe për shkak të

nivelit të informacionit që ata kishin në lidhje me përdorimin e teknologjisë. Disa

prindër u shprehën se lejonin fëmijët e tyre për të përdorur teknologjinë,

veçanërisht kompjutera dhe tableta, vetëm në ambjentet e përbashkëta familjare me

qëllim që të reduktonin rrezikun që fëmija të shikonte informacione të tjera të

panevojshme.

• Rreth 40% e prindërve shprehen sesi pasojë e të ardhurave të pamjaftueshme nuk

mund të kenë internet në shtëpi dhe kjo kufizon aksesin e fëmijëve në internet. Por

nga ana tjetër rreth 90% e prindërve pranonin faktin se fëmijët e tyre frekuentonin

internet kafe në rastet kur donin që të argëtoheheshin apo ju duhej të punonin për

të përgatitur projekte të shkollës. Në shumicën e rasteve fëmijët ishin të

pashoqëruar dhe të pakontrolluar gjatë përdorimit të internet kafe, çka shton

rrezikun se në çfarë faqesh interneti fëmijëve mund t’iu lejohet që të kenë akses.

• Asnjë nga të intervistuarit nuk ishte në dijeni të egzistencës së aplikacioneve apo

filtrave që ata/ato vetë mund të vendosnin në kompjuterin personal apo telefona

inteligjent për të kontrolluar apo monitoruar veprimarinë e fëmijëve të tyre.

• Disa nga veprimet e limituara për të monitoruar fëmijët nga ana e prindërve në

aspektin e aksesit në telefona inteligjent/internet ishin: Heqja e telefonit (fshehja e

tij) apo bllokimi i internetit në shtëpi; Lejimi i përdorimit të internetit me kohë të

kufizuar. Kryesisht format e monitorimit të aplikuara nga prindërit janë forma të

monitorimit fizik siç mund të jetë përfshirja në mënyrë aktive në aktivitetet e

fëmijës kur ata janë në internet, ose fizikisht të pranishëm kur fëmija është në

internet.

154

• Prindërit në përgjithësi nuk janë shumë të ndjeshëm për çështjet e privatësisë së

fëmijëve dhe kjo bën që fëmijët të marrin vetë masa për ta shmangur këtë element.

Prindërit mendojnë që thyerja e privatësisë është e rëndëishme për ta mbrojtur

fëmijën, apo se prindi ka të drejtë të dijë çdo informacion për fëmijën e tij.

7.1.9 Roli i prindërve për parandalimin e bullizimit virtual

• Prindërit e pranojnë që fëmijët kanë pak gjasa që tu tregojnë rreth bullizmit virtual,

pasi vërtet mund të ndihen të frikësuar dhe kërcënuar. Kjo lidhet edhe masat

ekstreme që prindërit do të ndërmerrnin nëse fëmija do të përballej më nje situatë

të tillë.

• 70% e prindërve pranonin se ato ishin të vetmit që mund të zgjidhnin problemet e

fëmijëve të tyre nëse do të ishin viktima të bullizmit virtual. Nuk përmendin

mënyra apo strategji konkrete sesi do vepronin prindërit në ato situata, duke qenë

se nuk e kanë menduar më parë.

• 90% e prindërve e konsideronin si shumë të rëndësishëm rolin e shkollës, sidomos

nëse fëmija i tyre do të ndihmohej nga punonjësi social/psikologu i shkollës. Sipas

prindërve të intervistuar shkolla ka një rol thelbësor për të parandaluar dhe trajtuar

rastet e bullizmit virtual dhe jo vetëm.

• Prindërit theksojnë rolin shumë të rëndësishëm që ka shkolla për edukimin e

fëmijëve mbi këtë fenomen dhe për forcimin e rolit të prindërve dhe rritjen e

bashkëpunimit midis tyre. Marrëdhënia midis prindërve dhe shkollës është një

aspekt i rëndësishëm i trajtimit të bullizimit virtual. Prindërit mendojnë që duhet të

jenë shumë më aktivë që ti kërkojnë shkollës që të zhvilloj programe, strategji për

edukimin e fëmijëve dhe të rinjve mbi sigurinë në internet dhe bullizimin virtual.

155

• Prindërit kanë nevojë që të edukohen dhe informohen, dhe shkolla është një nga

institucionet që mund të rrisë kapacitetet e prindëve mbështetur në nevojat aktuale

që shkolla identifikon në punën me fëmijët.

156

7.2 Rekomandime

7.2.1 Rekomandime për prindërit

• Prindërit duhet të rrisin njohuritë e tyre dhe të bëhen më të aftë në përdorimin e

teknologjive që përdoren nga fëmijët e tyre. Të mësuarit së bashku me fëmijët dhe

të rinjtë mund të jetë një mënyrë efektive për ta arritur këtë.

• Prindërit duhet të zhvillojnë disa strategji të reja për meanxhimin dhe kontrollin e

fëmijëve gjatë kohës që ata përdorin internetin me qëllim që të parandalojnë

përfshirjen e fëmijëve nësituata të bullizmit virtual

• Ndërgjegjësimii përgjithshëm i prindërve mbi prevalencën dhe dëmtimet e

mundshëm që sjell bullizmi virtual dhe seks-tekst. Përmirësimi i njohurive dhe të

kuptuarit e natyrës së marrëdhënieve të fëmijës me fëmijët e tjerë në shkollë

qëmund të çojë në zbulimin e hershëm të problemeve që lidhen me bullizimin

virtual.

• Prindërit kanë nevojë për strategji alternative për të komunikuar me fëmijët që sa e

rëndësishme është që në momente të tilla të kërkojnë ndihmë. Prindërit duhet të

marrin një rol aktiv në diskutimin me fëmijët e tyre mbi përfitimet e angazhimit në

internet dhe si t'i përgjigjen bullizmit virtual dhe sjelljeve të tjera negative online.

• Ndërtimi i një marrëdhënie komunikmi të hershme dhe të vazhdueshëme prind –

fëmijë do t'i inkurajojë adoleshentët të zbulojnë incidentet duke folur hapur me ta,

duke monitoruar aktivitetet në internet dhe duke inkurajuar adoleshentët që të

praktikojnë udhëzimet e sigurisë gjatë përdorimit të internetit dhe pajisje të tjera të

komunikimit.

157

• Prindërit duhet të kalojnë më shumë kohë pranë fëmijëve për tu njohur me

problematikat, nevojat dhe interesat e tyre. Fëmijët nga ana e tjetër presin që

prinëdrit t’iu qëndrojnë pranë dhe ti ndihmojnë në situata të vështira. Prezanca

aktive më e madhe e prindërve në familje dhe në shkollë krijon mundësinë e

idnetifikimit të hershëm të situatave të bullizmit dhe të parandalimit të tyre.

7.2.2 Rekomandime për institucionet arsimore

• Workshopet dhe seminaret nga punonjësit social/psikologët shkollor mund t'i

ndihmojnë mësuesit për të marrë më shumë njohuri dhe aftësi në mënyrë që ata të

ndihen më të sigurt kur të ballafaqohen me bullizmin virtual dhe seks-tekst.

Mësuesit duhet të sigurohen se ekziston një program arsimor i strukturuar dhe

program i ndërgjegjësimit brenda shkollës për të përforcuar sigurinë në internet.

• Është e rëndësishme që drejtuesit e shkollave dhe autoritetet arsimore të paraqesin

strukturat dhe planet e caktuara për të mbështetur viktimat dhe familjet e tyre dhe

për të identifikuar dhe rehabilituar autorët në çështjet që lidhen me bullizmin

virtual.

• Në rregulloren e shkollave, duhet të ketë një seksion i cili i dedikohet politikave të

shkollave mbi zotërimin e pajisjeve elektronike, telefonisë celulare, si edhe

ngacmimit në shkolla dhe bullizmit virtual me qëllim ruajtjen dhe përmirësimin e

disiplinës dhe funksionalitetin e shkollës. Rregullorja e shkollës duhet të rishikohet

në vazhdimësi për të siguruar mbrojtje sipas legjislacionit të ri lidhur me mbrojtjen

ndaj bullizmit virtual dhe për të përmirësuar politikën e shkollës në lidhje me

pajisjet elektronike.

• Krijimi i rrjeteve të tjera mbështetëse jashtë kontekstit shkollor për të mbështetur

shkollat në menaxhimin e rasteve të vështira të bullizmit virtual për një adresim më

të mirë të nevojave të fëmijës dhe prindërve.

158

• Zhvillimi i programeve për t'i bërë të gjithë fëmijët e moshës shkollore të

ndërgjegjshëm për këto lehtësira mbështetëse që ato të përfitojnë nga këto

shërbime dhe të rritet aksesi i tyre në këto shërbime.

• Edukimi i viktimave të mundshme dhe krijimi i fushatave ndërgjegjësuese mund të

ndihmojnë në ndalimin e sulmit virtual ose parandalimin e tij. Fëmijët duhet të

mësohen për të mbajtur informacionin personal të sigurt në internet dhe të jenë të

vetëdijshëm për rreziqet e tjera në internet.

• Shkolla duhet të marr masa për të kufizuar përdorimin e telefonëve celularë gjatë

kohës që fëmijët janë në shkollë dhe akoma më shumë gjatë orëve të mësimit.

• Rritja e bashkëpunimit prind-shkollë është e domosdoshme për veprime të

koordinuara që adresojnë dhe menaxhojnë në mënyrë të plotë rastet e bullizmit

virtual dhe sigurojnë ndjekjen dhe adresimin e nevojave specifike që kanë fëmijët.

Të gjithë aktorët e shkollës si, mësuesit, punonjësit social/psikologët, prindërit dhe

nxnësit kanë nevojë për të bashkëpunuar për të luftuar bullizmin virtual. Në rastin

e një situate të bullizmit virtual ose seks-tekst, të gjitha palët e përfshira duhet të

lidhen me njëri-tjetrin dhe të punojnë së bashku.

• Disiplina pozitive, metodat e të mësuarit bashkëpunues dhe qasjet për zgjidhjen e

konflikteve mund të ofrojnë mënyra për zhvillimin e programeve/planeve mbi

bullimzin virtual. Shkollat sigurojnë një kontekst ideal për zhvillimin e

komunikimit në lidhje me çështje që lidhen me rreziqet e interenetit dhe aftësi të

tjera sociale.

159

BIBLIOGRAFIA

Ackers, M. J. (2012). Cyberbullying: Through the eyes of children and young people

[Entire issue]. Educational Psychology in Practice, 28(2), 141-157.

http://dx.doi.org/10.1080/02667363.2012.665356.

Action for Children (formerly National Children’s Home) (2002). UK children’s charity

committed to helping vulnerable and neglected children and young people, and

their families, throughout the UK. www.actionforchildren.org.uk. Aluedse, O. (2006). Bullying in schools: A form of child abuse in schools. Educational

Research Quarterly, 30(1), 37-49. among adolescents. DevelopmentalPsychology,

43(3), 564–575.

American Psychological Association (2004). Public Affairs Office 202-336-5700 public.

[email protected].

Anderson, S., & Hunter, S. C. (2012). Cognitive appraisals, emotional reactions, and their

associations with three forms of peer-victimization. Psicothema, 24(4), 62-627.

Arcabascio, C., (2010). ‘OMGRU Going 2 Jail?’ Richmond Journal of Law and

Technology. 16 (3):1–43.

Asher, S.R., & Wheeler, V.A. (1985). Children’s loneliness: A comparison of rejected and

neglected peer status. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 53(4), 500-

505.

Associate Press-MTV. (2009). Digital abuse survey. Knowledge networks. Retrieved on

May 5, 2012 from http://surveys.ap.org/data/Knowledge Networks/AP_Digital

Abuse Topline 092209 .pdf.

Bailey, J., & Hanna,M. (2011). The gendered dimensions of sexting: Assessing the

applicability of Canada’s Child Pornography Provision. The Canadian Journal of

Women and the Law, 23, 405-441.

Bamford, A. (2005). Cyberbullying. Classroom, 25(1), 1819.

Bauman, S. (2007). Cyberbullying: a Virtual Menace. Paper presented at the National

Against Bullying National Conference, Melbourne, Australia http// www. ncab.org

.au/pdf/NCABpapers/workshop/Baumans, Dr Sheri. Paper cyberbullying.

Bargh, J., & McKenna, K. (2004). The internet and social life. Annual Review of

Psychology, 55, 573590.

Baumrind, D. (1991). Parenting styles and adolescent development. In J. Brooks-Gunn, R.

Lerner, & A.C. Petersen (Eds.), The encyclopedia of adolescence (pp. 746- 758).

New York: Garland.

Beale, A. V., & Hall, K. R. (2007). Cyberbullying: What school administrators (and

parents) can do. Clearing House, 81(1), 8-13.

Belsey, B. (2006). Cyberbullying: An emerging threat to the always on generation.

Retrieved from http://cyberbullying .ca/pdf/ Cyberbullying Article by Bill Belsey

pdf.

Belsey, B. (2004). What is cyberbullying. Retrieved December 28, 2006 from

www.bullying.org/external/documents/ACF6F8.pdf.

Bennett, R. E. (2011). Formative assessment: a critical review. Assessment in Education,

18(1), 5-25.

Beran, T., & Li, Q. (2005). Cyber-harassment: A study of a new method for an old

http://dx.doi.org/10.1080/02667363.2012.665356

http://www.actionforchildren.org.uk/

mailto:[email protected]

http://surveys.ap.org/data/Knowledge%20Networks/AP_Digital

http://cyberbullying/

http://www.bullying.org/external/documents/ACF6F8.pdf

160

behaviour. Journal of Educational Computing Research, 32(3), 265–277.

Berkes, F. (2008). Sacred ecology. Traditional ecological knowledge and resource

management. Second edition. Taylor & Francis, Philadelphia, Pennsylvania, USA.

Berson, I. R., & Berson, M. J. (2005). Challenging online behaviors of youth: finding

from a comparative analysis of young people in the United States and New

Zealand. Social Science Computer Review, 23(1), 29-38.

Besag, V. (1989). Bullies and victims in schools. Milton Keynes, UK: Open University

Press.

Bjorklund, D., & Pellegrini, A.D. (2000). Child development and evolutionary

psychology. Child Development, 71, 1687-1708.

Boulton, M., Lloyd, J., Down, J., & Marx, H. (2012). Predicting undergraduates' self

reported engagement in traditional and cyberbullying from attitudes.

Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 15(3), 141-147.

Bowers, L., Smith, P.K., & Birney, V. (1994). Perceived family relationships of bullies,

victims, and bully/victims in middle childhood. Journal of Social and Personal

Relationships, 11, 215-232.

Boyd, D. M, (2007). Social network sites: Definition, history, and scholarship. Journal of

Computer-Mediated Communication, 13(1), article 11.

Braun, V. Clarke, V. (2006) Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research

in Psychology 3(2):77-101.

Bronfenbrenner, U. (1979). The ecology of human development: Experiments by nature

and design. Cambridge, MA: Harvard University Press.

Brown, K., Jackson, M., & Cassidy, W. (2006). Cyber-bullying: Developing policy to

direct responses that are equitable and effective in addressing this special form of

bullying. Canadian Journal of Educational Administration and Policy, 57(1), 1- 35.

Boehnke, M. (2011). Gender role attitudes around the globe: Egalitarian vs. Traditional

views. Asian Journal of Social Science, 39, 57 -74. Doi:10.1163

156853111/X554438.

Boyatzis, R. (1998). Transforming Qualitative Information: Thematic Analysis and Code.

Campfield, D., (2008). "Cyber Bullying and Victimization: Psychosocial Characteristics

of Bullies, Victims, and Bully/Victims" Graduate Student Theses, Dissertations, &

Professional Papers. 288. https://scholarworks .umt .edu /etd/288.

Carney, S. (2007).Cyber safety and Teens. How online behavior can be dangerous for\

kids. Retrieved 8 July 2009, from suite101.com http://youth development.

suite101.com /article.cfm/teens-and-cyber.

Cassidy, W., M. Jackson and K.N. Brown, (2009). Sticks and stones can break my bones,

but how can pixels hurt me? School Psychol. Int., 30: 383-402. DOI:

10.1177/0143034309106948.

Cassidy, W., Brown, K. & Jackson, M. (2012). "Making Kind Cool": Parents' Suggestions

for Preventing Cyber Bullying and Fostering Cyber Kindness. Journal of

Educational Computing Research, 46(4), 415-436. Retrieved August 5, 2018

from https://www.learntechlib.org/p/69360/. Celizic, M. (2009, March 6). Her teen committed suicide over ‘sexting’. TODAY:

Parenting. Retrieved from http://www.today.com/id/29546030/ns/today parenting

and_family/t/herteen-committed-suicide-over-sexting.

http://youth/

https://www.learntechlib.org/p/69360/

http://www.today.com/id/29546030/ns/today%20parenting%20and_family/t/herteen-

http://www.today.com/id/29546030/ns/today%20parenting%20and_family/t/herteen-

161

Chalfen, R. (2009). ‘It’s only a picture’: Sexting,‘smutty’snapshots and felony charges.

Visual Studies, 24(3), 258-268.

Chisholm, S.K. Day. (2013). Current trends in cyberbullying. Journal of social distress

and the homeless, 22 (1) (2013), pp. 35-57.

Clark, C. (2011). Setting the Baseline: The National Literacy Trust’s first annual survey

into reading - 2010. London: National Literacy Trust.

Collin, P., Rahilly, K., Richardson, I., & Third, A. (2011). The Benefits of Social

Networking Service : Literature Review. Melbourne, Vic: Cooperative Research

Centre for Young People, Technology and Wellbeing. Retrieved from

http://www.youngandwellcrc.org.au/wp-content/uploads/2014/03/The-Benefits-of-

Social-Networking-Services.pdf.

Collins WA. (2003). More than myth: The developmental significance of romantic

relationships during adolescence. Jornal Research Adoleschent;13:1-24.

Communication of Non-Professional Sexual Content’, Bond Law Review 22(2),

41–57.

Connell, N. M., Schell-Busey, N. M., Pearce, A. N., & Negro, P. (2014). Exploring sex

differences in cyberbullying behaviours. Youth Violence and Juvenile Justice, 12,

209–228. doi:10.1177 /1541204013503889.

Cooper, H. M. (1989) Integrating research: a guide for literature reviews, 2nd Ed, Sage

Publications, Newbury Park, Calif.

Cooper & Schindler. (2006). “Business Research Methods “.

Cox Communications. (2009). Teen Online and Wireless Safety Survey: Cyberbullying,

Sexting, and Parental Controls. http://www.cox.com /wcm/en/aboutus/datasheet

/takechange/2009-teen-survey.pdf.

Coyne, I. (1997). Sampling in qualitative research. Purposeful and theoretical sampling;

merging or clear boundaries?, Journal of Advanced Nursing, 26, pp(623-630).

Development. Thousand Oaks, CA. Sage.

Craig, W. M., &Pepler, D. J. (2007).Understanding bullying.From research to practice.

Canadian Psychology, 48, 86–93.

Crick, N. R., & Grotpeter, J. K. (1996). Children’s treatment by peers: Victims of

relational and overt aggression. Development and Psychopathology, 8, 367-380.

C.R.Kothari. (1984), Research methodology. NEW AGE INTERNATIONAL (P)

LIMITED, PUBLISHERS 4835/24, Ansari Road, Daryaganj, New Delhi – 110002

www.newagepublishers.com.

Crouter, A.C., & Head, M.R. (2002). Parental monitoring and knowledge of children.

In M.H. Bornstein (Ed.), Handbook of parenting. Mahwah, NJ: Erlbaum. 118.

Culotta, C.M. and S.E. Goldstein, (2008). Adolescents’ aggressive and prosocial behavior:

Associations with jealousy and social anxiety. The Journal Genetic Psychology.

169: 21-33. DOI: 10.3200/GNTP.169.1.21-33.

Dake, J.A., Price, J.H., Maziarz, L. and Ward, B. (2012). Prevalence and Correlates of

Sexting Behaviour in Adolescents. American Journal of Sexuality Education,

7(1), 1-15.DOI: 10.1080/15546128.2012.650959.

Dake, J.A., Price, J.H. and Telljohann,S.K. (2003).The nature and extent of bullying at

school. J. School Health, 73: 173-201. DOI: 10.1111/j.1746- 1561.2003.tb03599.x.

D’Antona, R., Kevorkian, M., & Russom, A. (2010). Seksting, texting, cyberbullying, and

keeping youth safe online. Journal of Social Sciences, 6(4), 521-526.

http://www.youngandwellcrc.org.au/

http://www.cox.com/wcm/en/aboutus/datasheet/takecharge/2009-

162

Davis, R. A. (2001). A cognitive-behavioral model of pathological Internet use.Computers

in Human Behavior, 17(2), 187-195.

Dehue, F., Bolman, C., Vollink, T., & Pouwelse, M. (2012). “Cyberbullying, Traditional

Bullying and Adolescents' Perception of Parenting”. Journal of Cybertherapy &

Rehabilitation, 5, 25-34.

Dehue, F., Bolman, C., Vollink, T. (2008). Cyberbullying: Youngsters’ experiences and

parental perception. CyberPsychology and Behavior, 11(2), 217-223. doi:

10.1089/cpb.2007.0008.

Dellasega, C., & Nixon, C. (2003). Girl Wars. New York, NY: Simon & Schuster.

DeLisi, M. (2001). Designed to fail: self-control and involvement in the criminal justice

system. American Journal of Criminal Justice, 26, 131-148.

DiClemente, R.J., Wingood, G.M., Crosby, R., Sionean, C., Cobb, B.K.,

Harrington, K., Davies, S., Hook, E.W., & Oh, M.K. (2001). Parental monitoring:

Association with adolescents’ risk behaviors. Pediatrics, 107(6), 1363-1368.

Diliberto, G.M. and E. Mattey, (2009). Sexting: Just how much of a danger is it and what

can school nurses do about it? School Nurse, 24: 262-267.

DOI:10.1177/1942602X09348652.

Dishion, T.J., & McMahon, R.J. (1998). Parental monitoring and the prevention of

child and adolescent problem behavior: A conceptual and empirical formulation.

Clinical Child and Family Psychology Review, 1, 61-75.

Dowell, E.B., A.W. Burgess and D.J. Cavanaugh, (2009).Clustering of internet risk

behaviors in a middleschool student population. J. School Health,79: 547-553.

PMID: 19840232.

Dragoti, M., & Ismaili, E. (2017). Lufta kundër Bullizmit dhe Ekstremizmit në Sistemin

Arsimor në Shqipëri. Studim Kombëtar mbi Bullizmin dhe Ekstremizmin e

Dhunshëm në Sistemin Arsimor Shqiptar. Faqe, 89-90.

Duggins, S. D., Kuperminc, G. P., Henrich, C. C., Smalls-Glover, C., Perilla, J. L. (2016):

Aggression among adolescent victims of school bullying: Protective roles of

family and school connectedness. Psychology of Violence. 6 (2). 205-212.

Eastin, M., Greenberg, B., & Hofschire, L. (2006). Parenting the internet. Journal of

Communication, 56(3), 486–504. doi: 10.1111/j.1460-2466.2006.00297.x.

Eden, S., Heiman, T., Olenik-Shemesh, D. (2013): Teachers’ perceptions, beliefs and

concerns about cyberbullying. British Journal of Educational Technology. 44 (6).

1036– 1052.

Englander, E., 2009. SNAPSHOT: Massachusettsstatistics on frequency of bullying and

cyberbullying (2008-2009). MassachusettsAggression Reduction Center.

http://webhost.bridgew.edu./marc/SNAPSHOT%20 stats%2008~09.pdf.

Ellis, A.A., & Shute, R. (2007). Teacher responses to bullying in relation to moral

orientation and seriousness of bullying. British Journal of Educational Psychology,

77(3), 649-663.

Elias, M. (2007, June 20). Parents say they know kids' Internet space. USA Today, p. D7.

Espelage, D. L., & Swearer, S.M. (Eds.). (2004). Bullying in American schools: A social

ecological perspective on prevention and intervention. Mahwah, NJ: Erlbaum.

Farber, B. A., Shafron, G., Hamadani, J., Wald, E., & Nitzburg, G. (2012). Children,

technology, problems, and preferences. Journal of Clinical Psychology: In Session,

68 (11), 225-1229.




http://webhost.bridgew.edu./

163

Feinberg, T., (2003).Bullying prevention andintervention. Principle Leadership Mag., 4:

1-1. http://www.nasponline.org/resources/principals/nassp_bullying.aspx.

Field, A., (2005). Sage Publication . Discovering statistics using SPSS (2nd edition).

Sage Publications Ltd 2005. ISBN 0-7619-4452-4.

Florell, D. (2011). Understanding Cyberbullying. Retrieved from http://www.pattan.net

/files/Handouts11/Bullying010311.pdf.

Fosse, G. K., & Holen, A. (2006). Childhood maltreatment in adult female psychiatric

outpatients with eating disorders. Eating Behaviours, 7, 404–409.

Gámez-Guadix, M., Almendros, C., Borrajo, E., & Calvete, E. (2015). Prevalence and

association of sexting and online sexual victimization among spanish adults.

Sexuality Research and Social Policy, 12, 145-154.

Garbarino, J., Dubrow, N., Kostolny, K., & Pardo, C. (1992). Children in danger. San

Fransico, CA: Jossey-Bass.

Gibbs, J. J., Giever, D., & Higgins, G. E. (2003). A test of Gottfredson and Hirschi’s

general theory using structural equation modeling. Criminal Justice and

Behavior, 30(4), 441-458.

Given, Lisa M. (2008). “Qualitative research methods.” In The Encyclopedia of

Educational Psychology, edited by Neil J. Salkind, 827-831. Thousand Oaks, CA:

Sage Publications.

Gladden, R.M., Vivolo-Kantor, A.M., Hamburger, M.E., & Lumpkin, C.D. (2014).

Bullying surveillance among youths: Uniform definitions for public health and

recommended data elements, Version 1.0. Atlanta, GA: National Center for Injury

Prevention and Control, Centers for Disease Control and Prevention, and U.S.

Department of Education.

Gottfredson, M., & Hirschi, T. (1990).A general theory of crime.Stanford, CA: Stanford

University Press.

Greenhow, C., Robelia, B., & Hughes, J. (2009). Learning, Teaching, and Scholarship in a

Digital Age: Web 2.0 and Classroom Research: What Path Should We Take Now?

Educational Researcher, 38, 233-245.http://dx.doi.org/10.3102/0013189X09336671. Griffith, J. (1996). Relation of parental involvement, empowerment, and school traits to

student academic performance. Journal of Educational Research, 90, 33-41.

Hair et al., (1998). Multivariate Data Analysis with Readings. Englewood Cliffs, NJ

Prentice-Hall.

Hancock, A., Jones, A., & Ryan, M. (2007). Social networking sites: The New

Schoolyard. Retrieved from http://74.125.95.132/search?q=cache:vqLnGVobVEJ.

Hawker, D. S. J., & Boulton, M. J. (2000). Twenty years’ research on peer victimization

and psychosocial maladjustment: A meta-analytic review of cross-sectional

studies. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 41(4), 441-455.

Heirman, W., & Walrave, M. (2008). Assessing Concerns and Issues about the Mediation

of Technology in Cyberbullying. Cyberpsychology: Journal of Psychosocial

Research on Cyberspace, 2 (2), article 1.

Hepler, B.J. (1997). Children & Schools, Volume 19, Issue 4, 1 October 1997, Pages 242

256,https://doi.org/10.1093/cs/19.4.242.

Hill, M.S. (1996). Making students part of the safe schools solution. Preventing

Violence in Schools, p. 24-30.

Hinduja, S., &Patchin, J. W. (2007). Offline consequences of online victimization: School

http://www.nasponline.org/resources/principals/nas

http://www.pattan.net/files/Handouts11/Bullying010311.pdf

http://74.125.95.132/search?q=cache:vqLnGVobVEJ

https://doi.org/10.1093/cs/19.4.242

164

violence and delinquency. Journal of school violence, 6(3), 89-111. Retrieved from

http://jsv.haworthpress.com.

Hinduja, S. & Patchin, J. W. (2008). “Bullying Beyond the Schoolyard: Preventing and

Responding” Personal Information of Adolescents on the Internet: A Quantitative

Content Analysis of MySpace. Journal of Adolescence, p. 31.

Hinduja, S., &Patchin, J. W. (2008). Cyberbullying: An exploratory analysis of factors

related to offending and victimization. Deviant Behaviour, 29(2), 129–156.

Hinduja, S., &Patchin, J. W. (2009). Bullying beyond the schoolyard: Preventing

andresponding to cyberbullying. Thousand Oaks, California.

Hinduja, S. & Patchin, J.W. (2010). Sexting: A brief guide for educators and parents.

Cyberbullying Research Center. Retrieved on 15th January 2014 from

http://www.cyberbullying.us/Sexting_Fact_Sheet.pdf.

Hinduja, S. & Patchin, J.W, (2010). Bullying, Cyberbullying, and Suicide. Archives of

Suicide Research,14(3), 206‐221.

Hinkin (1995). A Review of Scale Development Practices in the Study of Organization.

Journal of Management, 1995,Vol. 21, No. 5,967-988.

Higginbottom. (2004). Sampling Issues in Qualitative Research. Nurse Researcher, 12, 7-

19. http://dx.doi.org/10.7748/nr2004.07.12.1.7.

Ho, D., and Zaccheus, M. (2012). Alarm over popular Facebook group. The Straits Times,

23 October, B1-B2.

Hodges, E. V. E., & Perry, D. G. (1999). Personal and interpersonal antecedents and

consequences of victimization by peers. Journal of Personality and Social

Psychology,76(4), 677-685.

Hoff, D. L., & Mitchell, S. N. (2008). Cyberbullying: Causes, effects, and remedies.

Journal of Educational Administration, 47(5), 652-665.http://www.

pewinternet.org.

Hoffman, S. J. (2010) Good Game: Christians and the Culture of Sport, Waco, TX:

Baylor University Press.

Hua, L. L. (2012). Sexting and social media in today’s adolescent: Peer norms, problems,

and provider responsibility. The Brown University Child and Adolescent Behavior

Newsletter,28(4),4-6.

Hunter, S. C., & Boyle, J. M. E. (2002). Perceptions of control in the victims of school

bullying: the importance of early intervention. Educational Research, 44(3), 323-

336.

James, B. (1994). School violence and the law: The search for suitable tools. School

Psychology Review, 23(2), 190-203.

Jewkes Y. (2010). ‘Much Ado about Nothing? Representations and Realities of Online

Soliciting of Children’, Journal of Sexual Aggression 16, 5–18.

Jolicoeur M, Zedlewski E.(2010) Much ado about sexting [NationalInstitute of Justice,

(2010). https://www.ncjrs.gov/pdffiles1/nij/230795.pdf.

Jones, L. M., Mitchell, K. J., and Walsh, W. A. (2013) ‘Evaluation of Internet Child

Safety Materials Used by ICAC Task Forces in School and Community Settings.

Final Report’, URL: https: //www.ncjrs.gov/pdffiles1/nij/grants/242016.pdf.

[5.3.2015].

Judge A. (2012). “Sexting” among U.S. adolescents: Psychological and legal perspectives.

Harv Rev Psychiatry;20:86-96.

http://jsv.haworthpress.com/



http://www.cyberbullying.us/Sexting_Fact_Sheet.pdf

http://dx.doi.org/10.7748/nr2004.07.12.1.7

https://www.ncjrs.gov/pdffiles1/nij/230795.pdf

165

Juvonen, J., & Gross, E.F. (2008). Extending the school grounds? Bullying

experiences in cyberspace. Journal of School Health, 78(9), 496-505.

Karlsson, E., Stickley, A., Lindblad, F., Schwab-Stone, M., Ruchkin, V. (2014): Risk and

protective factors for peer victimization: a 1-year follow up study of urban

American students. European Child & Adolescent Psychiatry. 23 (9). 773–781.

Keith, S., & Martin, M. E. (2005). Cyber-Bullying: Preventing Cyberbullying in Schools

and the Community. Creating a Culture of Respect in a Cyber World. Reclaiming

Children and Youth, 13(4), 224–28.

Kelner, D., Capps, L., & Kring, A. M. (2002). Just teasing: a concept analysis and

emperical review. Psychology Bulletin, 127, 229-248.

Khandwalla, P.N. (1976). The Techno-Economic Ecology of Corporate Strategy.

Journal of Management Studies, Vol.2, February, pp. 62-75.

Kiesbye, S., (2011).Sexting.Greenhaven Press. Booksamillion.com. ISBN10:0737751614.

Publisher: Greenhaven Pr; Publish Date: April 2011.

Killen, M., & Rutland, A. (2013). Children and social exclusion: Morality, prejudice, and

group identity. West Sussex: Blackwell. Kline (1999). Handbook of Psychological Testing, Second Edition . Publisher: 7 Oct.

(1999).

Koefed, J. and Ringrose, J. (2011) ‘Travelling and sticky affects: Exploring the meanings

of sexualizedcyberbullying in Danish and UK social networking sites’. Discourse:

Studies in the Cultural Politics of Education (in press).

Koerber & McMicheal, (2008 ). “Qualitative Sampling Methods: A Primer for Technical

Journal of Business and Technical Communication 22.4 (2008): 454-473. ). Faqe

461.

Kowalski, R.M., S.P. Limber and P.W. Agatston. (2007).Cyberbullying: Bullying in the

Digital Age. 1stEdn., Wiley-Blackwell, USA., ISBN: 10: 1405159928, pp: 224.

Kowalski, R. M., & Limber, S. P. (2008). Cyber Bullying: Bullying in the Digital Age.

Maiden,MA: Blackwell Publishers.

Kowalski, R. M., Ph.D., Limber, S. P., Ph.D., & Agatston, P. W., Ph.D. (2008).

Cyberbullying: Bullying in the digital Age. Massachusetts: Blackwell Publishing.

Laird, R.D., Pettit, G.S., Dodge, K.A., & Bates, J.E. (2003). Change in parents’monitoring

knowledge: Links with parenting, relationship quality, adolescent beliefs, and

antisocial behavior. Social Development, 12(3), 401-419.

Leary M. (2008). Self produced child pornography: The appropriate societal response to

juvenile self-sexual exploitation. Social Policy L;15:1e50.

Leary. M. R., & Downs, D. (1995). Interpersonal functions of the selfesteem motive: The

self-esteem system as a sociometer. In M. Kernis (Ed.), Efficacy, agency, and self-

esteem. New York: Plenum.

Leary, M., Haupt, A., Strauser, K., & Chokel, J. (1998). Calibrating the sociometer: The

relationship between interpersonal appraisal and state selfesteem. Journal of

Personality and Social Psychology, 74, 12901299.

Lee, S., & Chase, M. A. (2007). Children‘s Internet use in a family context: Influence on

family relationships and parental mediation. Cyberpsychology & Behavior, 10 (5),

640-644.

Leff, S.S., Kupersmidt, J.B., Patterson, C.J., & Power, T.J. (1999). Factors influencing

Teacher identification of peer bullies and victims. School Psychology Review,28

166

(3), 505-517. Lenhart, A. (2009). Teens and sexting: How and why minor teens are sending sexually

suggestive nude or nearly nude images via text messages.Washington,DC: Pew

Internet & American Life Project. Retrieved on 15th January 2014 from http://

www.pewinternet.org/Reports/2009/Teens-and-Sexting.aspx.

Lenhart, A. (2007). Cyberbullying and online teens. Pew Internet and American Life

Project. Retrieved from http://www.pewinternet.org/2007/06/27/cyberbullying/.

Lenhart, A., & M. Madden, (2007). Teens, privacy andonline social networks.Pew Internet

and American Life Project.http://www.pewinternet.org/~/media//Files/Reports

/2007/PIPTeens_Privacy_SNS_Report_Final.pdf.

Lenhart A, Madden M, Smith A, et al. (2011) Teens, kindness and cruelty on social

network sites. Pew Research Center’s Internet & American Life Project, pp. 1–86,

Washington, DC.

Li, Q. (2006). Cyberbullying in schools: A research of gender differences. School

Psychology International, 27(2), 157170.

Li, Q. (2007). New bottles but old wine: A research of cyberbulllying in schools.

Computers in Human Behavior, 23, 1777-1791.

Li, Q. (2007a). Bullying in the new playground: A research into cyberbullying and cyber

victimization. Australasian Journal of Educational Technology, 23(4), 435454.

Li, Q. (2007b). New bottle but old wine: A research on cyberbullying in schools.

Computers and Human Behavior, 23(4), 17771791.

Limber, S. P., Kowalski, R. M., & Agatston, P. W. (2009). Cyber bullying: A Prevention

curriculum for grades 3-5. Center City, MN: Hazelden.

Lippman, J.R. and Campbell, S.W., (2014). Damned If You Do, Damned If You Don't...If

You're a Girl:Relational and Normative Contexts of Adolescent Sexting in the

United States, Journal of Children and Media,Vol. 8(4):371386, DOI:

10.1080/17482798.2014.923009.

Livingstone, S. (2008). Taking risky opportunities in youthful content creation: teenagers’

use of social networking sites for intimacy, privacy and self-expression. New

media & society, 10(3), 393-411.

Livingstone, S., Mascheroni, G., and Staksrud, E. (2015). Developing a Framework for

Researching Children’s Online Risks and Opportunities in Europe. London: EU

Kids Online. Available at: http://eprints.lse.ac.uk/64470.

Livingstone, S., Haddon, L., G¨orzig, A., & Olafsson, K. (2011). Risks and safety on the

internet. Perspective of European Children. Full findings and policy

implicationsfrom EU Kids Online survey of 9-16 year olds and their parents in 25

countries.Retrieved from http://www.lse.ac.uk.

Livingstone, S., Haddon, L., Görzig, A. and Ólafsson, K. (2010). Technical Report and

User Guide: the 2010 EU Kids Online Survey, LSE, London: EU Kids Online.

http://eprints.lse.ac.uk/45270.

Livingstone, S. and Helsper, E. (2010). ‘Balancing opportunities and risks in teenagers’

use of the internet’ New Media & Society, 12 (2): 309–29.

Lazarus R.S & Folkman, S. (1984). Stress^appraisal and coping. New York:

Springer Press.

Lyznicki, J.M., McCaffree, M.A., & Robinowitz, C.B. (2004). Bullying behaviors

among children and adolescents. Retrieved August 5, 2007 from

http://www.pewinternet.org/Reports/2009/Teens-and-Sexting.aspx

http://www.pewinternet.org/2007/06/27/cyberbullying/

http://www.lse.ac.uk/

http://eprints.lse.ac.uk/45270/

167

http://www.ama-assn.org/ama/pub/category/print/14312.html.

Marini, Z. A., Dane, A. V., Basacki, S. L., & YLC-CURA. (2006). Direct and indirect

bully-victims: Differential Psychosocial risk factors associated with adolescents

involved in bullying and victimization. Aggressive Behaviour, 32, 551-569.

Ma, X. (2001). Bullying and being bullies: to what extent are bullies also victims?

American Educational Research Journal, 38, 2, 351-370.

McElhaney, K.B., J. Antonishak and J.P. Allen, (2008). “They like me, they like me not”:

Popularity and adolescents’ perceptions of acceptance predicting social

functioning over time. Child Dev., 79: 720-731. DOI: 10.1111/j.1467-

8624.2008.01153.x.

McGrath, H. (2009). Young people and technology: A review of the current literature.

Retrieved from <www.amf.org.au/Research/>.

Merten, D.E. (1997) The meaning of meanness: Popularity, competition, and conflict

among junior high school girls. Sociology of Education, 70, 175-191.

doi:10.2307/2673207.

Metzger, M.J. (2007). Communication privacy management in electronic commerce.

Journal of Computer-Mediated Communication, 12,1-27.

Mesch, G.S., (2009). Parental mediation, online activities and cyber bullying. Cyber

psychology & Behavior, 12(4), 387–393.

Mitchell, J. Kimberly, Finkelhor, D., Jones, L., Wolak, J. (2012). Prevalence and

characteristics of youth sexting: A ational study. Pediatrics, 129 (1), 13-20. doi:

10.1542/peds.2011-1730.

Mishna, F., Cook, C., Gadalla, T., Daciuk, J., & Solomon, S. (2010). Cyberbullying

behaviours among middle and high school students. The American Journal of

Orthopsychiatry, 80(3), 362–374.

Mishna, F., Cook, C., Saini, M., Wu, M., &MacFadden, R. (2009).Interventions for

children, youth and parents to prevent and reduce cyber abuse (Campbell

Systematic Reviews 2009:2). Retrieved from www.campbellcollaboration.org/lib/

download/681.

Mishna, F., McLuckie, A., &Saini, M. (2009). Real-world dangers in an online reality: A

qualitative study examining online relationships and cyber abuse. Social Work

Research, 33, 107-118.

Mishna, F., M. Saini and S. Solomon, (2009). Ongoing and online: Children and youth’s

perceptions of cyber bullying. Child. Youth Serv. Rev., 31: 1222-1228. DOI:

10.1016/j.childyouth.2009.05.04.

Moody, E. J. (2001). Internet use and its relationship to loneliness. Cyber Psychology &

Behavior, 4(3), 393-401.

Morahan-Martin, J., & Schumacher, P. (2003).Loneliness and social uses of the Internet.

Computers in Human Behavior, 19, 659-671.

Mugenda, (2008). “Social Science Research: Theory and Principles.”

Newman, (2006). Finding community structure in networks using the eigenvectors of

matrices. Phys. Rev. E 74, 036104 – Published 11 September 2006.

Nunnally, J.C. (1978) Psychometric theory. 2nd Edition, McGraw-Hill, New York.

National Center for Missing and Exploited Children.Policystatement on sexting.

(2009).http://www.missingkids.com/missingkids/servlet/NewsEventServlet?Langu

ageCountry=enUS&PageId = 4130.

http://www.missingkids.com/

168

National Campaign to Prevent Teen and Unplanned Pregnancy. [Online].

http://www.thenationalcampaign.org/resources/pdf/pubs/ My_RealityFINAL.pdf,

accessed June, 2010.

National Campaign to Prevent Teen and Unplanned Pregnancy, CosmoGirl.com. (2009).

Sex and tech: Results from a survey of teens and young adults. Washington, D.C.

Retrieved on April 10, 2012 from http :// www. thenationalcampaign.org

Nelson, M. L., & Quintana, S. M. (2005). Qualitative clinical research with children and

adolescents. Journal of Child & Adolescent Psychology, 34(2), 344-356.

doi:10.1207/s15374424jccp3402_14.

Neuman, W. (2006) Social Research Methods: Qualitative and Quantitative Approaches.

6th. Edition. Boston; Pearson International. O’Brien, N., &Moules, T. (2010).The

impact of cyberbullying on young people’s mental health: Final report. UK:

Anglia Ruskin University. Annotation: Bullying at school: Basic facts and effects

of a school based intervention program. Journal of Child Psychology and

Psychiatry, 35(7), 1171-1190.

O'Keeffe, G. S., Clarke-Pearson, K. and COUNCIL ON DOI (2011). Pediatrics; originally

published online March 28, 2011; COMMUNICATIONS AND MEDIA.

Olweus, D. (2013). School Bullying: Development and Some Important Challenges.

Annual Review of Clinical Psychology, 9, 751-780.

Olweus, D. (1994). Bullying at school: Basic facts and effects of a school based

intervention program. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 35(7), 1171-

1190.

Olweus, D. (1993). Bully/victim problems among school-children: Long-term

consequences and an effective intervention program. In S. Hodgins (Ed.). Mental

disorder and crime (pp. 317-349). Thousand Oaks, CA: Sage Publications.

Olweus, D. (1984). Aggressors and their victims: Bullying at school. In N. Frude &

H.Gault (Eds.), Disruptive behavior disorders in schools, (p. 5776), New York,

NY:Wiley.

Olweus, D. (1980). Familiar and temperamental determinants of aggressive behavior in

adolescent boys: A causal analysis. Developmental Psychology, 16,

644-660.

Onwuegbuzie & Collins, (2007). A Typology of Mixed Methods Sampling Designs in

Social Science Research Faqe. 288.

Opinion Research Corporation. (2006). Cyberbully preteen. Retrieved Nov. 12, 2008,

from http://www.fightcrime.org/cyberbullying/cyberbullyingteen.pdf.

Patchin, J. W., & Hinduja, S. (2006). Bullies move beyond the schoolyard: A preliminary

look at cyberbullying. Youth Violence and Juvenile Justice, 4(2), 148-169.

Patchin, J. W., & Hinduja, S. (2012). Cyberbullying prevention and response: Expert

perspectives. Routledge, Taylor & Francis Group. (ED529048).

Patterson, G.R., & Stouthamer-Loeber, M. (1984). The correlation of family management

practices and delinquency. Child Development, 55(4), 1299-1307.

Petronio, S. & Durham, W.T. (2008). Communica tion privacy management theory:

Significance for interpersonal communicati on. In L.A. Baxter and D.O.

Braithwaite (Eds.),Engaging theories in interpersonal communication: Multiple

perspectives (p. 309-322). Thousand Oaks, CA:SagePublications.

Pezo, A. (2010): The role of adults in protecting children on the Internet. Children's Rights

169

and Leisure. Zagreb. 79-86.

Ponton LE, Judice S. (2004). Typical adolescent sexual development. Child Adolescent

Psychiatric Clinic North America;13:497e511.

Pornari, C. D., & Wood, J. (2010). Peer and cyber aggression in secondary school

students: The role of moral disengagement, hostile attribution bias, and outcome

expectancies. Aggressive Behavior, 36, 81–94. doi:10.1002/ab.20336.

Prinstein, M.J., Boergers, J., & Vernberg, E.M. (2001). Overt and relational aggression in

adolescents:Social-psychological adjustment of aggressors and victims. Journal of

Clinical Child Psychology, 30(4), 479-491. Retrieved from Roosevelt University,

Chicago, Illinois http://www.altteachercert. org/MiddleSchool_Cyberbullying.pdf.

Raskauskas, J., & Stoltz, A. D. (2007). Involvement in traditional and electronic bullying

among adolescents. Developmental Psychology, 43, 564-575. PMID:17484571.

Reyns, Bradford W., Billy Henson, and Bonnie S. Fisher. (2014). Digital deviance: Low

self-control and opportunity as explanations of sexting among college students.

Sociological._Spectrum:Mid-South-Sociological-Association,34(3),273-292.

https://doi.org/10.1080/02732173.2014.895642.

Reyns, B. W., Burek, M. W., Henson, B., Fisher, B. S. (2011). The unintended

consequences of digital technology: exploring the relationship between sexting and

cybervictimization. Journal of Crime and Justice, 36(1), 1-17.

Ringrose, J., Harvey, L., Gill, R., and Livingstone, S. (2013) Teen girls, sexual double

standards and ‘sexting’: Gendered value in digital image exchange, Feminist

Theory.

Ringrose, J., Gill, R., Livingstone, S., and Harvey, L. (2012). A Qualitative Study of

Children, Young People and ‘Sexting’, Report prepared for the NSPCC,

http://www.nspcc.org.uk.

Ringrose, J., and Eriksson Barajas, K. (2011). Gendered risks and opportunities?

Exploring teen girls’digital sexual identity in postfeminist media contexts,

International Journal of Media and CulturalPolitics, Special Issue: Postfeminism

and the Mediation of Sex, 7(2): 121–138.

Rosen, L. D., Cheever, N. A., & Carrier, L. M. (2008). The association of parenting style

and child age with parental limit setting and adolescent MySpace behavior.

Journal of Applied Developmental Psychology, 29(6), 459-471.

Roth, S., & Cohen, L. J. (1986). Approach, avoidance, and coping with stress. American

Psychologist, 41(7), 813-819. http://dx.doi.org/10.1037/0003-066X.41.7.813.

Saldana, J. (2009) The Coding Manual for Qualitative Researchers. Thousand Oaks, CA.

Sage.

Saunders et al., (2009). Research methods for business students. Harlow: Pearson

Education.

Schatzman, L., Strauss, A. (1973). Field Research, Prentice Hall, NY.

Schwartz, S. H., & Boehnke, K. (2004). Evaluating the structure of human values with

confirmatory factor analysis. Journal of Research on Personality, 38, 230-255. doi:

10.1016/S0092-6566(03)00069-2.

Sengupta, A., & Chaudhuri, A. (2011). Are social networking sites a source of

onlineharassment for teens? Evidence from survey data. Children and Youth

Services Review, 33, 284–290.

Shariff, S. (2008). Cyber-Bullying: Issues and Solutions for the School, the Classroom and

http://www.altteachercert/

https://doi.org/

http://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0003-066X.41.7.813

170

the Home. Canada: Routledge.

Shariff, S., & Churchill, A.H. (2010). Truths and Myths of Cyber-bullying: International

Perspectives on Stakeholder Responsibility and Children's Safety (1st ed.). New

York: Peter Lang.

Shetgiri, R., Lin, H., Flores, G. (2013). Trends in risk and protective factors for child

bullying perpetration in the United States. Child Psychiatry & Human

Development. 44 (1), 89-104.

Schriver, K. (2011). Human behavior and the social environment : shifting paradigms

in essential knowledge for social work practice. Boston, MA :Allyn & Bacon.

Siegle, D. (2010). Cyberbullying and sexting: Technology abuses of the 21st century.

Gifted Child Today, 32(2), p. 14-16, 65.

Silverman D. (2000). (Ed) Qualitative Research. Theory, Method and Practice. Sage,

Thousand Oaks CA, 201-220.

Simmons, R. (2002). Odd girl out: The hidden culture of aggression in girls. New York:

Harcourt, Inc.

Singleton & Straits. (2010). Approaches to Social Research 5th Edition.

Slonje, R., and Smith, P,K. (2008). Cyberbullying:Another main type of bullying?

Scandinavian Journal of Psychology, 49, 147-154. doi:10.1111/j.1467-

9450.2007.00611.

Sllovak, K., & Singer, J. (2011). School Social Workers' Perceptions of Cyber bullying.

Children & schools. Vol. 33, No. 1, 5-16.

Smith, P. K., Mahdavi, J., Carvalho, M., Fisher, S., Russel, S., &Tippett, N. (2008).

Cyberbullying: Its nature and impact in secondary school pupils. Journal of Child

Psychology and Psychiatry, 49(4), 376-385. PMID: 18363945.

Smith, P., Mahdavi, J., Carvalho, M., & Tippett, N. (2006). An investigation into

cyberbullying, it forms, awareness and impact, and the relationship between age

and gender in cyberbullying. A Report to the Anti-bullying Alliance.

Sourander, A., Klomek, A B., Ikonen, M., Lindroos, J., Luntamo, T., Koskelainten, M.,

Ristkari, T., and Helenius, H. (2010). ‘Psychosocial risk factors associated with

cyberbullying among adolescents’, Archives of General Psychiatry, 67,7,p720-

728.

Spaulding, S. (2012). A phenomenological investigation of middle-school student, parent,

teacher, and administrator perceptions of cyberbullying. (Doctoral dissertation).

Spears, B., Slee, P., Owens, L., & Johnson, B. (2008). Behind the scenes: Insights into the

human dimension of covert bullying. Adelaide: Hawke Research Institute for

Sustainable Societies, University of South Australia.

Staksrud, E., & Livingstone, S. (2009). Children and online risk: Powerless victims or

resourceful participants? Information, Communication & Society, 12(3), 364- 387

Strassberg, D., McKinnon, R., Sustaita, M., &Rullo, J. (2013). Sexting by high school

Strohmaier, H. (2014). Youth sexting: Prevalence rates, driving motivations, and the

deterrent effect of legal consequences. Sexuality Research and Social Policy: A

Journal of the NSRC, 11(3), 245-255. doi:10.1007/s13178-014-0162-9.

Sumalatha, K., and D. Ramakrishnaiah, (2004). Sex bias in secondary school social

studies.textbooks: A case study in India. Am. J. Applied Sci., 1: 62-63. DOI:

10.3844/.2004.62.63.

Svantesson, D. (2011) ‘“Sexting” and the Law — How Australia Regulates Electronic..

171

Swearer, S.M., Espelage, D.L., Vaillancourt, T., & Hymel, S. (2010). What can be done

about school bullying?: Linking research to educational practice. Educational

Researcher, 39, 38-47.

Swearer, S.M., & Doll, B.J. (2001). Bullying in schools: An ecological framework.

Journal of Emotional Abuse, 2, 7-23.

Tajfel, H., & Turner, J. C. (1979). An integrative theory of intergroup conflict. The social

psychology of intergroup relations?. (33) 47.

Temple, J. R., Paul, J. A., van den Berg, P., Le, V. D., McElhany, A., & Temple, B. W.

(2012). Teen sexting and its association with sexual behaviors. Archives of

Pediatrics & Adolescent Medicine, 166(9), 828-833.

Theodore, S. (2011). Developments in the law: Technology and social media in the 21 st

Century:Solutions for minimizing the risk to children: An integrated response to

sexting: Utilization of parents and schools in deterrence. Journal of Contemporary

Health Law and Policy, 27, 1 - 33.

Tokunaga, R. S. (2010). Following you home from school: A critical review and synthesis

of research on cyberbullying victimization. Computers in Human Behavior, 26(3),

277-287. DOI: 10.1016/j.chb.2009.11.014.

Tripp, P.J. (2011). Online and on-campus student profiles and outcomes. Texas

Association of Family and Consumer Sciences Research Journal, 2(6), 8-9.

Underwood, M. (2003). Social aggression among girls. The Guilford Series on Social and

Emotional Development. New York, NY: Guilford Press.

Valcke, M., Bonte, S., Wever, B. D., & Rots, I. (2010). Internet parenting styles and the

impact on Internet use of primary school children. Computers & Education, 55,

454- 464. doi:10.1016/j.compedu.2010.02.009.

Vandebosch, H., & Van Cleemput, K. (2009). Cyberbullying among youngsters:

Prevalence and profile of bullies and victims. New Media & Society, 11(8), 1-23.

http://dx.doi.org/10.1177/1461444809341263.

Van Manen, M. (2010). The pedagogy of Momus technologies: Facebook, privacy, and

online intimacy. Qualitative Health Research, 20 (8), 1023-1032.

Van Tonder, W. (2010). Cyberbullying. Retrieved from:http://www.parentscorner.org.

Viljoen, J.L., O’Neill, M.L., and Sidhu, A. (2005).Bullyingbehaviors in female and male

adolescent offenders: Prevalence, types and association with psychosocial

adjustment. Aggress. Behav., 31: 521-536. DOI:10.1002/ab.20036.

Viner, R, (2005) ABC of adolescence (pp. 1-4). London: Wiley-Blackwell.

Wade, A., & Beran, T. (2011). Cyberbullying: The new era of bullying. Canadian Journal

of School Psychology, 26, 44-61. doi: 10.1177/0829573510396318.

Wang, J., Iannotti, R. J., Nansel, T. R. (2009). School Bullying Among Adolescents in the

United States: Physical, Verbal, Relational, and Cyber. Journal of Adolescent

Health. 45 (4). 368–375.

Walker, S., Sanci, L., & Temple-Smith, M. (2013). Sexting: Young women’s and men’s

views on its nature and origins. Journal of Adolescent Health, 52, 697-70.

Walker, S., Sanci, L., & Temple-Smith, M. (2012). Seksting: Young Women's and Men's

Views on Its Nature and Origins. Journal of Adolescent Health, vol.52(6), 697-701

Walker, S., Sanci, L., & Temple-Smith, M. (2011). Sexting and young people: Expert’s

viewsY outh Studies A ustralia, 30(4), 8-16.

Waters, S., & Ackerman, J. (2011). Exploring privacy management on Facebook:

172

Motivations and perceived consequences of voluntary disclosure. Journal of

Computer-Mediated Communication, 17,101-115.

Weins and Hiestand TC. (2009). ‘Sexting, Statutes and Saved by the Bell: Introducing a

Lesser Juvenile Charge with an “Aggravating Factors” Framework’, Tennessee

Law Review77, 1–56.

Weisskirch, R., & Delevi, R. (2011).”Sexting” and adult romantic attachment. Computers

in Human Behavior 27: 1697-1701.

Wellington J., Bathmaker A., Hunt C., McCulloch G., & Sikes P. (2005) Succeeding with

your doctorate. London: Sage.

Whitney, I., & Smith, P.K. (1993). A survey of the nature and extent of bullying in

junior/middle and secondary schools. Educational Research, 35(1), 3-25.

Willard, N. E. (2005). An educator's guide to cyberbullying and cyberthreats: Repsonding

to the challenge of online aggression, threats, and distress. . Retrieved from

http://www.cyberbully.org/docs/cbcteducator.pdf.

Willard, N. (2004) An Educator's Guide to Cyberbullying and Cyberthreats

Williams, K. R., & Guerra, N. C. (2007). Prevalence and predictors of internet

bullying. Journal of Adolescent Health, 41, S14-S21. doi:10.1016. 2007.08.018.

Wolak, J., Mitchell, K. J., &Finkelhor, D. (2007). Does online harassment constitute

bullying? An exploration of online harassment by known peers and online-only

contacts. Journal of Adolescent Health, 41, S51-S58.doi: 10.1016/j .jadohealth

.2007.08.019.

Wolak, J., Mitchell, K. J., & Finkelhor, D. (2006). Online victimization of youth: Five

years later. Washington, DC: National Center for Missing and Exploited Children.

Wolf, T. (2000). Hooking Up.New York: Farrar Straus Giroux.

Wood, J. T. (2013). Gendered Lives: Communication, Gender, & Culture (10th ed.).

Wright, V. H., Burnham, J. J., Inman, C., & Ogorchock, H. (2009). Cyberbullying: Using

virtual scenarios to educate and raise awareness. Journal of Computing in Teacher

Education, 26, 35-42. Retrieved from http://www.iste.org.

Ybarra, M. L., Aspelage, D. L., & Mitchell, K. J. (2007). The co-occurrence of Internet

harassment and unwanted sexual solicitation victimization and perpetration:

Associations with psychosocial indicators.Journal of Adolescent Health, 41(6),

S31-S41.

Ybarra, M. L., & Mitchell, K. J. (2007). Prevalence and frequency of Internet harassment

instigation: Implications for adolescent health. Journal of Adolescent Health,

41,189–195. 10.10.16/j.jadohealth.2007.03.005.

Ybarra, M.L., & Mitchell, K. J. (2004). Online aggressor/targets, aggressors and targets:

Acomparison of associated youth characteristics. Journal of Child Psychology and

Psychiatry,45, 1308–1316.

Yin. (2003). Case Study Research Design and Methods. 3rd Edition, Sage, Thousand

Oaks.

Youn, S. (2008). Parental influence and teens' attitude toward online privacy protection.

The Journal of Consumer Affairs, 42(3), 362e388.

http://www.cyberbully.org/docs/cbcteducator.pdf

173

ANEKS TABELAT

ANEKS Tabela 1. Pajisja e nxënësve me llogari personale në rrjetet sociale në varësi të rajonit

ku gjendet shkolla

Ku ndodhet

shkolla ku ju

studioni?

A keni ju llogari personale

në rrjetet sociale si:

Facebook, Instagram,

Snapchat, WhatsApp, Viber

etj?

Total Po Jo

Qytet 740 20 760

% 81.9% 39.2% 79.6%

Fshat 164 31 195

% 18.1% 60.8% 20.4%

Total 904 51 955

% 100.0% 100.0% 100.0%

ANEKS Tabela 2. Niveli i shqetësimit i shkaktuar nga dërgimi i mesazheve, fotove/videove sipas

gjinisë

Niveli i shqetësimit që shkakton bullizmi

virtual në rastin e dërgimit të: mesazheve,

fotove/videove nga ana juaj tek persona të

tjerë:

Gjinia

Total Femër Mashkull

Nuk ndikon aspak 99 133 232

% 0 1 1

Ndikon pak 106 121 227

% 0 1 1

Ndikon mesatarisht 54 46 100

% 1 0 1

Ndikon shumë 152 110 262

% 1 0 1

Ndikon jashtë mase shumë 86 48 134

% 1 0 1

Total 497 458 955

% 1 0 1

ANEKS Tabela 3. Testi Chi Square i fenomentit të bullizmit dhe zhvillimit të seksteksit

Bullizmi virtual

Zhvillimi i seksteksit

Total Asnjëhërë

Rrallë

herë Normalisht

Shpesh

herë

Asnjëhërë 375 60 2 2 439

% 64.9% 17.0% 10.0% 50.0% 46.0%

Rrallë here 197 246 6 1 450

% 34.1% 69.7% 30.0% 25.0% 47.1%


% .9% 13.3% 45.0% .0% 6.4%

Shpesh here 1 0 3 1 5

% .2% .0% 15.0% 25.0% .5%

Total 578 353 20 4 955

% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

174

Chi-Square Tests




Linear-by-Linear Association 242.557 1 .000


Value

Pearson's R .504

ANEKS Tabela 4. Testi Chi Square i fenomentit të seksting dhe ndikimit personal

Sextekting

Ndikimi personal

Total Shumë e

keqe E keqe Normale

Nuk ka

ndikim

Nuk

ndikohem

aspak

Asnjëhërë 69 162 136 113 98 578

% 74.2% 72.0% 38.5% 75.3% 73.1% 60.5%

Rrallë herë 21 58 211 32 31 353

% 22.6% 25.8% 59.8% 21.3% 23.1% 37.0%

Normalisht 3 4 6 5 2 20

% 3.2% 1.8% 1.7% 3.3% 1.5% 2.1%


% .0% .4% .0% .0% 2.2% .4%

Total 93 225 353 150 134 955

% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Chi-Square Tests




Linear-by-Linear Association .041 1 .840


ANEKS Tabela 5. Testi t lidhur me ndikimin personal nga fenomeni i seksting

Ndikimi

personal

Levene's Test for

Equality of

Variances t-test for Equality of Means

95%

Confidence

Interval of the

Difference

F Sig. t df Sig. (2-

tailed)

Mean

Differe

nce

Std.

Error

Differenc

e

Lowe

r

Uppe

r

Equal

variances

assumed

3.806 .051 -6.483 953 .000 -.477 .074 -.621 -.332

Equal

variances not

assumed

-6.462 929.409 .000 -.477 .074 -.622 -.332

175

ANEKS Tabela 6. Testi t për zgjedhjet e pavaruara midis variablit seksteksit dhe gjinisë së

nxënësve

Sexteksit

Levene's Test for

Equality of

Variances

t-test for Equality of Means

95% Confidence

Interval of the

Difference


tailed)

Mean

Differenc

e

Std.

Error

Differenc

e

Lower Uppe

r

Equal

variances

assumed

34.14

4 .000 -5.876 953 .000 -.209 .036 -.279 -.139

Equal

variances not

assumed

-5.845 913.0

26 .000 -.209 .036 -.279 -.139

ANEKS Tabela 7. Testi Chi Square i fenomentit të bullizmit virtual dhe ndikimit personal

Bullizmi virtual

Ndikimi personal

Total Shumë e

keqe E keqe Normale

Nuk ka

ndikim

Nuk

ndikohem

aspak

Asnjëhërë 48 105 98 78 110 439

% 51.6% 46.7% 27.8% 52.0% 82.1% 46.0%

Rrallë herë 37 108 219 62 24 450

% 39.8% 48.0% 62.0% 41.3% 17.9% 47.1%


% 7.5% 4.0% 9.9% 6.7% .0% 6.4%


% 1.1% 1.3% .3% .0% .0% .5%

Total 93 225 353 150 134 955

% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Chi-Square Tests






Value

Pearson's R -.168

176

ANEKS Tabela 8. Testi Chi Square i fenomentit të bullizmit virtual dhe ndikimit të shoqërisë

Roli i shoqërisë

Bullizmi Virtual

Total Asnjëhërë

Rrallë

herë Normalisht

Shpesh

herë

Asnjëhërë 103 32 1 0 136

% 23.5% 7.1% 1.6% .0% 14.2%

Rrallë herë 299 245 40 1 585

% 68.1% 54.4% 65.6% 20.0% 61.3%

Normalisht 34 169 19 2 224

% 7.7% 37.6% 31.1% 40.0% 23.5%


% .7% .9% 1.6% 40.0% 1.0%

Count 439 450 61 5 955

% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Chi-Square Tests






ANEKS Tabela 9. Testi Chi Square i fenomentit të seksting dhe ndikimit të shoqërisë

Roli i shoqërisë

Fenomeni i Seksting

Total Asnjëhërë

Rrallë

herë Normalisht

Shpesh

herë

Asnjëhërë 126 10 0 0 136

% 21.8% 2.8% .0% .0% 14.2%

Rrallë herë 401 176 5 3 585

% 69.4% 49.9% 25.0% 75.0% 61.3%

Normalisht 49 163 12 0 224

% 8.5% 46.2% 60.0% .0% 23.5%


% .3% 1.1% 15.0% 25.0% 1.0%

Total 578 353 20 4 955

% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Chi-Square Tests






Value

Pearson's R .463

177

ANEKS Tabela 10. Testi Chi Square i fenomentit të bullizmit virtual dhe roli i shkollës

Roli i shkollës

Bullizmi virtual

Total Asnjëhërë

Rrallë

herë Normalisht

Shpesh

herë

Asnjëhërë 84 95 37 3 219

% 19.1% 21.1% 60.7% 60.0% 22.9%

Rrallë herë 107 198 12 1 318

% 24.4% 44.0% 19.7% 20.0% 33.3%

Normalisht 127 100 6 0 233

% 28.9% 22.2% 9.8% .0% 24.4%


% 19.8% 9.8% 9.8% 20.0% 14.5%

Gjithmonë 34 13 0 0 47

% 7.7% 2.9% .0% .0% 4.9%

Total 439 450 61 5 955

% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Chi-Square Tests






ANEKS Tabela 11. Testi Chi Square i fenomentit të bullizmit virtual dhe ndikimit të familjes

Roli i familjes

Bullizmi virtual

Total Asnjëhërë

Rrallë

herë Normalisht

Shpesh

herë

Asnjëhërë 20 37 0 1 58

% 4.6% 8.2% .0% 20.0% 6.1%

Rrallë herë 30 54 10 2 96

% 6.8% 12.0% 16.4% 40.0% 10.1%

Normalisht 83 167 35 0 285

% 18.9% 37.1% 57.4% .0% 29.8%

Shpesh herë 180 104 9 2 295

% 41.0% 23.1% 14.8% 40.0% 30.9%

Gjithmonë 126 88 7 0 221

% 28.7% 19.6% 11.5% .0% 23.1%

Total 439 450 61 5 955

% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Chi-Square Tests






178

ANEKS Tabela 12. Testi Chi Square i fenomentit të strategjive në uljen e fenomenit të seksteksit

Fenomenit të seksteksit Strategjitë

Total Po Jo


% 72.8% 54.3% 60.5%


% 24.5% 43.4% 37.0%

Normalisht 9 11 20

% 2.8% 1.7% 2.1%

Shpesh herë 0 4 4

% .0% .6% .4%

Total 323 632 955

% 100.0% 100.0% 100.0%

Chi-Square Tests

Value df Asymp. Sig.

(2-sided)



Linear-by-Linear



ANEKS Tabela 13. Testi Chi Square i fenomentit të bullizmit dhe zhvillimit të seksting

Bullizmi virtual

Zhvillimi i seksting

Total Asnjëhërë

Rrallë

herë Normalisht

Shpesh

herë

Asnjëhërë 375 60 2 2 439

% 64.9% 17.0% 10.0% 50.0% 46.0%

Rrallë herë 197 246 6 1 450

% 34.1% 69.7% 30.0% 25.0% 47.1%


% .9% 13.3% 45.0% .0% 6.4%


% .2% .0% 15.0% 25.0% .5%

Total 578 353 20 4 955

% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Chi-Square Tests






Value

Pearson's R .504

179

ANEKS Tabela 14. Testi Chi Square i fenomentit të strategjive në uljen e fenomenit të seksting

Fenomeni i seksting Strategjitë

Total Po Jo


% 72.8% 54.3% 60.5%


% 24.5% 43.4% 37.0%

Normalisht 9 11 20

% 2.8% 1.7% 2.1%

Shpesh herë 0 4 4

% .0% .6% .4%

Total 323 632 955

% 100.0% 100.0% 100.0%

Chi-Square Tests

Value df Asymp. Sig.

(2-sided)



Linear-by-Linear



ANEKS Tabela 15. Testi Chi Square i fenomentit të bullizmit virtual dhe ndikimit personal

Bullizmi virtual

Ndikimi personal

Total Shumë e

keqe E keqe Normale

Nuk ka

ndikim

Nuk

ndikohem

aspak

Asnjëhërë 48 105 98 78 110 439

% 51.6% 46.7% 27.8% 52.0% 82.1% 46.0%

Rrallë herë 37 108 219 62 24 450

% 39.8% 48.0% 62.0% 41.3% 17.9% 47.1%


% 7.5% 4.0% 9.9% 6.7% .0% 6.4%


% 1.1% 1.3% .3% .0% .0% .5%

Total 93 225 353 150 134 955

% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Chi-Square Tests






Value

Pearson's R -.168

180

ANEKS Tabela 16. Testi Chi Square i fenomentit të seksting dhe ndikimit personal

Seksting

Ndikimi personal

Total Shumë e

keqe E keqe Normale

Nuk ka

ndikim

Nuk

ndikohem

aspak

Asnjëhërë 69 162 136 113 98 578

% 74.2% 72.0% 38.5% 75.3% 73.1% 60.5%

Rrallë herë 21 58 211 32 31 353

% 22.6% 25.8% 59.8% 21.3% 23.1% 37.0%


% 3.2% 1.8% 1.7% 3.3% 1.5% 2.1%


% .0% .4% .0% .0% 2.2% .4%

Total 93 225 353 150 134 955

% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Chi-Square Tests




Linear-by-Linear Association .041 1 .840


ANEKS Tabela 17. Testi t lidhur em ndikimin personal nga fenomeni i seksting

Ndikimi personal

Levene's Test

for Equality of

Variances t-test for Equality of Means

95%

Confidence

Interval of the

Difference


tailed)

Mean

Difference

Std. Error

Difference

Lowe

r Upper

Equal variances

assumed

3.80

6 .051

-

6.483 953 .000 -.477 .074 -.621 -.332

Equal variances not

assumed

-

6.462 929.409 .000 -.477 .074 -.622 -.332

ANEKS Tabela 18. Regresioni i shumfishtë linear, VIF dhe vlerat e Tolernacës

Modeli

Unstandardized

Coefficients

Standardized

Coefficients t Sig.

Collinearity

Statistics

B Std. Error Beta Toleranc

e VIF

(Constant) .702 .108 6.505 .000

Seksting .462 .038 .409 12.279 .000 .678 1.474

Roli i familjes .022 .018 .039 1.197 .232 .713 1.403

Roli i institucioneve

arsimore -.063 .017 -.114 -3.637 .000 .772 1.295

Ndikimi i shoqërisë .157 .031 .159 5.118 .000 .778 1.286

181

ANEKS Tabela 19. Informacionin mbi modelin e regresionit

Model R R Square

Adjusted

R Square

Std.

Error of

the

Estimate

Change Statistics

Durbin-

Watson

R

Square

Change

F

Change df1 df2

Sig. F

Change

1 .533a .284 .281 .534 .284 94.015 4 950 .000 1.708

a. Predictors: (Constant), ndikimi i shoqerisë, ndikimi i institucioneve arsimore, ndikimi i familjes, Sextekting

b. Dependent Variable: Bullizmi virtual

182

SHTOJCA I PYETËSORI I NXËNËSVE

PYETËSOR

Unë quhem Kostandin Vasilini dhe jam duke përgatitur disertacionin e studimeve

doktorale me titull: “Efektet psiko-sociale të bullizmit virtual dhe të seksting tek

adoleshentët dhe prindërit e tyre, nevoja e ndërhyrjes së punonjësit social” (Rasti i

shkollave të mesme të qytetit të Durrësit). Ju jeni përzgjedhur si një individ i përshtatshëm

për të ofruar të dhëna konkrete rreth këtij pyetësori. Ju lutem përgjigjuni pyetjeve të

mëposhtëme sinqerisht duke iu referuar eksperiencave tuaja personale. Informacioni që ju

do të jepni do të mbetet tërësisht konfidencial dhe do të përdoret vetëm për qëllime

studimi.

SEKSIONI I INFORMACION I PËRGJITHSHËM

P.1 Gjinia: 1.Femër, 2.Mashkull (1) (2)

P.2 Ku ndodhet shkolla ku ju studioni? 1.Qytet, 2. Fshat (1) (2)

P.3 Lloji i shkollës ku ju studioni: 1. Shkollë e mesme e përgjithëshme, 2. Shkollë e

mesme profesionale (1) (2)

P.4 Klasa në të cilën studioni: 1.Klasa X, 2.Klasa XI, 3.Klasa XII, 4.Klasa XIII

(1) (2) (3) (4)

P.5 Cili është niveli i rezultateve tuaja në shkollë? 1.Shumë i ulët, 2.I ulët, 3. Mesatar,

4. I lartë, 5.Shumë i lartë (1) (2) (3) (4) (5)

P.6 Cili është niveli ekonomik i familjes tuaj? 1Shumë i ulët, 2. I ulët, 3. Mesatar, 4. I

mirë, 5.Shumë i mirë (1) (2) (3) (4) (5)

P.7 Me kë jetoni në familjen tuaj? 1.Me të dy prindërit, 2.Me njërin nga prindërit (vetëm

me nënën ose vetëm me babain), 3.Vetëm me gjyshërit, 4. Tjetër (specifiko)________

(1) (2) (3) (4)

P.8 A keni kompjuter në shtëpi? 1.Po, 2.Jo (1) (2)

P.9 A keni ju telefon celular? 1.Po, 2.Jo (1) (2)

P.10 A keni ju llogari personale në rrjetet sociale si: Facebook, Instagram, Snapchat,

WhatsApp, Viber etj? 1.Po, 2.Jo (1) (2)

P.11 Sa shpesh e përdorni internetin? 1.Më pak se një herë në javë, 2.Disa herë në javë,

3.Çdo ditë, 4.Disa herë në ditë, 5.Thuajse gjithë ditën deri në mbrëmje (1) (2) (3) (4) (5)

P.12 Sa kohë shpenzoni duke komunikuar në rrjetet sociale:

Nr

Alternativat

1.Aspak, 2.Shumë pak

minuta, 3.Deri 1 orë, 4.2-4

orë, 5.Më tepër se 4 orë

1 Gjatë kohës që jeni në shkollë? (1) (2) (3) (4) (5)

2 Në fundjavë ose kur jeni me pushime? (1) (2) (3) (4) (5)

P.13 Mesatarisht sa është numri i mesazheve, fotove/videove që ju dërgoni gjatë

ditës? 1.Asnjë, 2.Më pak se 10, 3.10-50, 4.50-100, 5. Më shumë se 100 (1) (2) (3) (4) (5)

183

SEKSIONI II BULLIZMI

Bullizmi: Nënkupton të jesh i kërcënuar/bulluar atëherë kur një nxënës apo një grup nxënësish shfaqin

agresivitet ndaj një personi duke e sharë, bërtitur, goditur me grushta apo duke e etiketuar. Bullizmi mund

të jetë edhe paksa më i fshehtë siç mund të jetë përjashtimi i një individi nga një grup shoqëror etj.

P.14 A keni informacion lidhur me fenomenin e bullizmit? 1.Po, 2.Jo (1) (2)

P.15 Ku e keni marrë këtë informacion? 1.Në internet, 2.Shokët/shoqet, 3.Nga

diskutimet në familje, 4.Në shkollë, 5.Nga të afërmit tuaj, 6.Nga psikologët/punonjësit

socialë, 7.Nga media, 8.Tjetër (specifiko) _______________________________________

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

P.16 Ju lutem jepni opinion tuaj lidhur me alternativat e mëposhtme sa i takon

fenomenit të bullizmit:

Nr Alternativat 1.Po, 2.Jo

1 A kanë shfaqur shokët/shoqet tuaj/a elementë të

bullizmit/kërcënimit ndaj jush? (1) (2)

2 Po ju, a keni shfaqur element të bullizmit/kërcënimi ndaj

shokëve/shoqeve tuaj/a? (1) (2)

3 A njihni persona të tjerë të rrethit tuaj shoqëror që ndihen të

bulluar/kërcënuar? (1) (2)

PJESA A Bullizmi virtual Bullizmi virtual: Nënkupton të kërcenuarit duke përdorur teknologjinë e komunikimit nëpërmjet

kompiuterit, telefonit celular, kamerave elektronike, postës elektronike (e-mail, chat-it, etj) apo rrjeteve

sociale (facebook, instagram, snap-chat etj)

P.17 A keni informacion lidhur me fenomenin e bullizmit virtual? 1.Po, 2.Jo

(1) (2)

P.18 Nëse përgjigja juaj është Po, ku e keni marrë këtë informacion? 1.Në internet,

2.Shokët/shoqet, 3.Nga diskutimet në familje, 4.Në shkollë, 5.Nga të afërmit tuaj, 6.Nga

psikologët/punonjësit socialë, 7.Nga media, 8.Tjetër (specifiko) __________________

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

P.19 Referuar eksperiencave tuaja personale, ju lutem jepni opinionin tuaj lidhur me

alternativat e mëposhtme në rastin e dërgimit të: mesazheve, fotove/videove nga ana

juaj:

Nr

Alternativat

1.Asnjëhërë, 2.Rrallë

herë, 3.Normalisht,

4.Shpesh herë,

5.Gjithmonë

1 A keni dërguar e-mail një personi tjetër duke

shkuajtur gjëra të këqija dhe lenduese për të? (1) (2) (3) (4) (5)

2 A keni dërguar e- mail një personi tjetër duke u

tallur me të? (1) (2) (3) (4) (5)

3 A keni dërguar e-mail një personi tjetër me fjalë të

këqija apo lënduese për persona të tjerë? (1) (2) (3) (4) (5)

4 A keni dërguar e-maili një personi tjetër duke u (1) (2) (3) (4) (5)

184

tallur me persona të tjerë?

5 A keni dërguar mesazhe (me anë të telefonit/rrjeteve

sociale) një personi tjetër duke e lënduar atë? (1) (2) (3) (4) (5)

6 A keni dërguar mesazhe (me anë të telefonit/rrjeteve

sociale) një personi tjetër duke u tallur me të? (1) (2) (3) (4) (5)

7

A keni dërguar foto/video (me anë të

telefonit/rrjeteve sociale) një personi tjetër duke e

lënduar atë?

(1) (2) (3) (4) (5)

8


telefonit/rrjeteve sociale) një personi tjetër duke u

tallur me të?

(1) (2) (3) (4) (5)

9

A keni dërguar mesazhe (me anë të telefonit/rrjeteve

sociale) personave të tjerë që shprehin gjëra

lënduese, tallëse për një person tjetër?

(1) (2) (3) (4) (5)

10


telefonit/rrjeteve sociale) personve të tjerë ku

shprehni gjëra lënduese për një person tjetër?

(1) (2) (3) (4) (5)

11


telefonit/rrjeteve sociale) duke tallur apo lënduar një

person tjetër?

(1) (2) (3) (4) (5)

12

A keni dërguar (nëpërmet telefonit/rrjeteve sociale)

mesazheve kërcënuese për jetën tek shokët/shoqet

tuaj/a?

(1) (2) (3) (4) (5)

13

A keni dërguar mesazhe tek shokët/shoqet tuaj/a ku

thuhet se ata/ato nuk mund të jenë më pjesë e grupit

tuaj shoqëror?

(1) (2) (3) (4) (5)

14

A keni dërguar foto/video në faqet ëeb të cilat mund

të vënë në siklet një personi i cili


(1) (2) (3) (4) (5)

15

A keni përjashtuar një shokë/shoqe nga rrjeti juaj

social/shoqëror (si psh: Facebook, Instagram,

Snapcha, WhatsApp etj.)?

(1) (2) (3) (4) (5)

16

A keni përhapur thashethemeve për një person tjetër

në rrjete sociale (Nëpërmjet: Telefonit (WhatsApp,

Viber), Facebook, Instagram, Snapchat etj.)?

(1) (2) (3) (4) (5)

17 Tjerër(specifiko)_____________________________ (1) (2) (3) (4) (5)

P.20 Ju lutem, përcaktoni nivelin e shqetësimit që shkakton bullizmi virtual në rastin

e dërgimit të: mesazheve, fotove/videove nga ana juaj tek persona të tjerë: 1.Nuk

ndikon aspak, 2. Ndikon pak, 3.Ndikon mesatarisht, 4.Ndikon shumë, 5.Ndikon jashtë

mase shumë (1) (2) (3) (4) (5)

185

P.21 Referuar eksperiencave tuaja personale, ju lutem jepni opinionin tuaj lidhur me

alternativat e mëposhtme në rastin e marrjes së: mesazheve, fotove/videove:

Nr

Alternativat

1.Asnjëhërë, 2.Rrallë


4.Shpesh herë,

5.Gjithmonë

1 A keni marë e-maile që shprehin gjëra të këqija dhe

lënduese për ju? (1) (2) (3) (4) (5)

2 A keni marë e-maile ku persona të tjerë tallen me

ju? (1) (2) (3) (4) (5)

3 A keni marë e-maile që shprehin gjëra të këqija apo

lënduese për persona të tjerë? (1) (2) (3) (4) (5)

4 A keni marë e-maile ku tallen dhe talleni me

persona të tjerë? (1) (2) (3) (4) (5)

5

A keni marrë mesazheve (me anë të

telefonit/rrjeteve sociale) të cilat përmbajnë shprehje

lënduese për ju?

(1) (2) (3) (4) (5)

6

A keni marë mesazheve (me anë të

telefonit/rrjeteve sociale) ku tallen dhe talleni me

persona të tjerë?

(1) (2) (3) (4) (5)

7 A keni marrë foto/video (nëpërmjet telefonit/rrjeteve

sociale) të personave të tjerë duke i lënduar ata? (1) (2) (3) (4) (5)

8

A keni marrë foto/video (me anë të

telefonit/rrjeteve sociale) të një personi tjetër dhe

jeni tallur me të?

(1) (2) (3) (4) (5)

9

A keni marrë mesazheve (nëpërmjet

telefonit/rrjeteve sociale) nga persona të tjerë që

shprehin gjëra lënduese, tallëse për një person

tjetër?

(1) (2) (3) (4) (5)

10

A keni marrë foto/video (me anë të telefonit/rrjeteve

sociale) personve të tjerë ku shprehen gjëra lënduese

për një person tjetër?

(1) (2) (3) (4) (5)

11 A keni marrë foto/video (me anë të telefonit/rrjeteve

sociale) ku është tallur apo lënduar një person tjetër? (1) (2) (3) (4) (5)

12

A keni marrë mesazhe kërcënuese për jetën e tuaj

(nëpërmet telefonit apo rrjeteve sociale) nga

shokët/shoqet tuaj/a?

(1) (2) (3) (4) (5)

13

A keni marrë mesazheve (nëpërmet telefonit/rrjeteve

sociale) nga shokët/shoqet tuaj/a ku thuhet se ju nuk

mund të jeni më pjesë e atij grupi shoqëror?

(1) (2) (3) (4) (5)

14 A keni marrë foto/vidieo në faqet Web të cilat vënë

në siklet një personi i cili bullohet/kërcënohet? (1) (2) (3) (4) (5)

15

A ju kanë përjashtuar shokët/shoqet tuaja nga rrjeti i

tyre social/shoqëror (si psh: Facebook, Instagram,

Snapchat etj.)?

(1) (2) (3) (4) (5)

16 A kanë përhapur për ju thashethemeve në rrjete (1) (2) (3) (4) (5)

186

sociale (Nëpërmjet: Telefonit (WhatsApp, Viber),

Facebook, Instagram, Snapchat etj.)?

17 Tjerër (specifiko)________________________ (1) (2) (3) (4) (5)

P.22 Ju lutem, përcaktoni nivelin e shqetësimit që shkakton bullizmi virtual në rastin

e marrjen së: mesazheve, fotove/videove nga persona të tjerë: 1.Nuk ndikon aspak, 2.

Ndikon pak, 3.Ndikon mesatarisht, 4.Ndikon shumë, 5.Ndikon jashtë mase shumë

(1) (2) (3) (4) (5)

PJESA B Seks-teksit dhe ndikimi i tyre në sjellen e nxënësve

Seks-teksit: konsiderohet dërgimi dhe marrja e fotove apo mesazheve me tekst dhe me

karakter intim nëpërmjet telefonit, facebook–ut, apo rrjeteve të tjera sociale.

P.23 A keni informacion lidhur me fenomenin e Seks-teksit? 1.Po, 2.Jo (1) (2)

P.24 Nëse përgjigja juaj është Po, ku e keni marrë këtë informacion? 1.Në internet,

2.Shokët/shoqet, 3.Nga diskutimet në familje, 4.Në shkollë, 5.Nga të afërmit tuaj, 6.Nga

psikologët/punonjësit socialë, 7.Nga media, 8.Tjetër (specifiko) _____________________

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

P.25 Ju lutem jepni përgjigjen tuaj lidhur alternativat e mëposhtme:

1

Nr

Alternativat

1.Asnjëhërë, 2.Rrallëherë,

3.Normalisht,4.Shpeshherë,

5.Gjithmonë

1 A keni dërguar mesazhe me karakter intim nga

telefoni/rrjetet sociale tek shokët/shoqet tuaj/a? (1) (2) (3) (4) (5)

2 A keni marë mesazhe me karakter intim nga


3 A keni dërguar foto/video me karakter intim nga


4

A keni marë foto/video me karakter intim

nëpërmjet telefonit/rrjeteve sociale nga

shokët/shoqet tuaj/a?

(1) (2) (3) (4) (5)

5 A keni dërguar mesazhe, foto/video me karakter

intim tek persona të panjohur? (1) (2) (3) (4) (5)

6 A keni marë mesazhe, foto/video me karakter

intim nga njerëz të panjohur virtualisht? (1) (2) (3) (4) (5)

P.26 Sa i prirur ndiheni ju për të dërguar mesazhe, foto/video me karakter intim?

1.Aspak, 2.Pak, 3.Disi, 4.Shumë, 5.Plotësisht (1) (2) (3) (4) (5)

P.27 A ju kanë marrë pa leje/vjedhur foto, video, mesazhe nga llogaritë tuaja në

rrjetet sociale apo telefoni juaj? 1.Asnjëhërë, 2.Vetëm 1 herë, 3. Disa herë, 4.Shpesh

herë, 5.Gjithmonë (1) (2) (3) (4) (5)

Në rast se përgjigja juaj është Asnjëherë, atëherë ju lutem kaloni tek P.29

187

P.28 Nëse ka ndodhur qoftë edhe 1 herë, ju lutem jepni opinionin tuaj lidhur me

alternativat e mëposhtme:


1 A ju kanë kërcënuar me publikimin e këtyre mesazheve, fotove,

videove me karakter intim? (1) (2)

2 A iu kanë përdorur foto/video intime duke ua shpërdarë të njohurve

apo edhe të panjohurve? (1) (2)

3 A keni pasur djeni kush e ka berë dhe cila është arsyeja?

__________________________________________________ (1) (2)

4 A kanë hapur dhe përdorur llogaritë/adresat e rrjeteve sociale në

emrin tuaj me qëllim për t’iu prishur imazhin? (1) (2)

P.29 A ju keni marrë ju pa leje/vjedhur foto, video, sms nga llogaritë e shokëve tuaj

në rrjetet sociale apo telefoni i tyre? 1.Asnjëherë, 2.Vetëm 1 herë, 3. Disa herë,

4.Shpesh herë, 5.Gjithmonë (1) (2) (3) (4) (5)

Në rast se përgjigja juaj është Asnjëherë, atëherë ju lutem kaloni tek P.31

P.30 Nëse ka ndodhur qoftë edhe 1 herë, ju lutem jepni opinionin tuaj lidhur me

alternativat e mëposhtme:


1 A i keni kërcënuar ata me publikimin e tyre? (1) (2)

2 A i keni përdorur fotot/videot apo mesazhet intime të tyre duke ua

shpërdarë të njohurve apo edhe të panjohurve? (1) (2)

3 A kanë qënë ata në djeni se kush e ka bërë dhe cila ka qënë

arsyeja?________________________________________________ (1) (2)

4 A i keni vjedhur dhe përdorur llogaritë apo adresat me emrat e tyre

me qëllim për t’ iu prishur imazhin? (1) (2)

PJESA C Ndikimi personal nga bullizmi virtual

P.31 Ju lutem jepni përgjigjen tuaj, në lidhje me ndjesinë që ju shkakton apo ju ka

shkaktuar bullizmi virtual i shfaqur nëpërmet:

1

Nr

Alternativat

1.Shumë e keqe, 2.E keqe,

3.Normale, 4.Nuk ka ndikim,

5.Nuk ndikohem aspak

1 Trishtimit (1) (2) (3) (4) (5)

2 Frikës (1) (2) (3) (4) (5)

3 Lëndimit (1) (2) (3) (4) (5)

4 Vetmisë (1) (2) (3) (4) (5)

5 Të ndierit i braktisur (1) (2) (3) (4) (5)

6 Inatit (1) (2) (3) (4) (5)

7 Të ndierit i pafuqishëm (1) (2) (3) (4) (5)

8 Stresit (1) (2) (3) (4) (5)

188

9 Ankthit (1) (2) (3) (4) (5)

10 Të ndierit i përjashtuar (1) (2) (3) (4) (5)

11 Ndienjës së izolimit (1) (2) (3) (4) (5)

12 Të ndierit i pashpresë (1) (2) (3) (4) (5)

13 Mërzitjes (1) (2) (3) (4) (5)

14 Të ndieit i dobët (1) (2) (3) (4) (5)

15 Ndienjës së turpit (1) (2) (3) (4) (5)

16 Shkakut të pagjumësisë (1) (2) (3) (4) (5)

17 Të qarit pa patur arsye (1) (2) (3) (4) (5)

18 Tjetër (specifiko) _______________ (1) (2) (3) (4) (5)

SEKSIONI III NDIKIMI I SHOQËRISË, FAMILJES DHE SHKOLLËS TEK

FENOMENI I BULLIZMIT VIRTUAL

PJESA A Ndikimi i shoqërisë

P.32 Sa e rëndësishme është për ju, të jeni pjesë e një grupimi shoqëror dhe të

bashkëveproni me ta? 1.Aspak e rëndësishme, 2.Pak, 3.Disi, 4.E rëndësishme, 5.Shumë

e rëndësishme (1) (2) (3) (4) (5)

P.33 Sa ndikon shoqëria juaj në komunikimin/veprimtarinë tuaj virtuale lidhur me:

Nr Alternativat 1.Aspak, 2.Pak, 3.Disi,

4.Shumë, 5.Plotësisht

1 Gjërat që ju mendoni dhe bëni virtualisht? (1) (2) (3) (4) (5)

2 Kohën që ju shpenzoni në komunikimin virtual me

shoqërinë tuaj gjatë javës? (1) (2) (3) (4) (5)

3 Kohën që ju shpenzoni në komunikimin virtual me

shoqërinë tuaj gjatë fundjavës? (1) (2) (3) (4) (5)

P.34 A ju shtyn dikush tjetër të dërgoni mesazhe, foto/video etj me karakter intim si:

Nr

Alternativat

1.Asnjëherë, 2.Rrallë


4.Shpesh herë,

5.Pothuajse gjithmonë

1 E dashura/I dashuri? (1) (2) (3) (4) (5)

2 Ish e dashuara/ ish i dashuri? (1) (2) (3) (4) (5)

3 Dikush që ju e njihni dhe e pëlqeni? (1) (2) (3) (4) (5)

4 Dikush që ju e njhni nëpërmjet internetit? (1) (2) (3) (4) (5)

5 Dëshira për t’u shfaqur dhe për t’u bërë i /e njohur

edhe tek personat e panjohur? (1) (2) (3) (4) (5)

6 Shokët/shoqet? (1) (2) (3) (4) (5)

7 Tjetër (specifiko)

__________________________________ (1) (2) (3) (4) (5)

189

P.35 Sa shpesh ju detyrojnë shokët/shoqet tuaj/a të bëni gjëra që nuk do të donit t’i

bënit virtualisht? 1.Asnjëherë, 2.Rrallë herë, 3.Normalisht, 4.Shpesh herë, 5.Pothuajse

gjithmonë (1) (2) (3) (4) (5)

PJESA B Roli i familjes

P.36 Ju lutem jepni opinionin tuaj lidhur me alternativat e mëposhtme:

Nr Alternativat



4.Shpesh herë,


1 A janë në dijeni prindërit/afërmit tuaj për mënyrën se

si ju e kaloni kohën e lirë virtuale? (1) (2) (3) (4) (5)

2 A ju a kontrollojnë prindërit kompjuterin/telefonin

tuaj? (1) (2) (3) (4) (5)

3 A komunikoni ju me familjarët tuaj? (1) (2) (3) (4) (5)

4 A ndiheni ju të lirë gjatë komunikimit me familjarët

tuaj për gjërat që ju shqetësojnë? (1) (2) (3) (4) (5)

5 A reagojnë prindërit/të afërmit ndaj shqetësimeve apo

ndjenjave/nevojave që ju shqetësojnë? (1) (2) (3) (4) (5)

6 A ju mbështesin prindërit/familjarët tuaj në situatat kur

ju jeni ndier i bulluar/kërcënuar virtualisht? (1) (2) (3) (4) (5)

PJESA C Roli i institucioneve arsimore

P.37 Ju lutem jepni opinionin tuaj lidhur me alternativat e mëposhtme:

Nr Alternativat



4.Shpesh herë,


1

A keni komunikuar ndonjëherë me

mësuesit/psikologët, punonjëit socialë të shkollës tuaj

për shqetësimet tuaja që lidhen me bullizmin?

(1) (2) (3) (4) (5)

2 A ndiheni të lirë për t’i ndarë shqetësimet tuaja me

mësuesit? (1) (2) (3) (4) (5)

3

A kanë reaguar mësuesit/psikologët, punonjësit

socialë për t’u mbështetur për problemet që ju

shqetësojnë?

(1) (2) (3) (4) (5)

4

A ka patur takime midis mësuesve/punonjësve socialë

dhe familjarëve tuaj për problemet që lidhen me

bulizmin virtual?

(1) (2) (3) (4) (5)

5 A janë përpjekur mësuesit dhe stafi i shkollës për ta

parandaluar bullizmin virtual? (1) (2) (3) (4) (5)

190

SEKSIONI IV STRATEGJITË E SIGURISË/MBROJTJES NGA BULLIZMI

VIRTUAL

P.38 A jeni në dijeni të mënyrave/strategjive për t’u mbrojtur nga bullizmi virtual?

1.Po, 2.Jo (1) (2)

P.39 Nëse përgjigja jua është Po, cilat janë këto strategji?

1. ____________________________________________________________________

2. ____________________________________________________________________

P.40 Ku e keni marrë këtë informacion? 1.Në internet, 2. Shokët/shoqet, 3.Nga

prindërit tuaj, 4.Nga mësuesit, 5.Nga të afërmit tuaj, 6.Nga psikologët/punonjësit socialë,

7. Nga media, 8.Tjetër (specifiko) ______________________ (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

P.41 Sipas opininit tuaj cilat do të ishin 3 nga mënyrat më të mira për t’u mbrojtur

nga bullizmi/kërcënimi virtual?

1. ____________________________________________________________________

2. ____________________________________________________________________

3. ____________________________________________________________________

Faleminderit!

191

SHTOJCA II GUIDA E INTERVISTËS ME PRINDËRIT

Të dhëna demografike

Mosha Gjinia Statusi martesor Niveli i edukimit Numri i fëmijëve

Mosha e fëmijës/ve:_______________________________________________________

Klasa që ai/ajo apo ata/ato ndjekin:___________________________________________

1. Çfarë do të thotë për ju bullizmi virtual? A keni dëgjuar ndonjëhërë për të? Ku dhe kur

keni dëgjuar?

2. Sipas jush a është fëmija juaj i/e rrezikuar nga bullizmi virtual në shkollë apo jashtë saj?

Pse?

a. Sa kohë ndërveproni ju me fëmijën tuaj kur jeni në shtëpi? Po në fundjavë?

3. Sipas jush a janë më shumë të rrezikuar fëmijët vajza apo djem nga bullizmi virtual? Cilat

mendoni se janë arsyet?

4. A flisni ju për bullizmin virtual më fëmijën tuaj gjatë kohës që ju jeni në shtëpi?

5. Në djenin tuaj, a ka qënë fëmija juaj viktimë e bullizmit virtual? Po fëmijët e të

afërmëve/të njohurve tuaj?

6. A mendoni që fëmijët do të flasin me ju nëse do të jenë objekt i bullizmit virtual? ? Pse

mendoni PO ose JO? Cilat janë disa nga çështjet për të cilat ju diskutoni shpesh me

fëmijën?

7. Nëse fëmija juaj nuk ju tregon për bullizmin virtual, cilat janë disa nga shenjat/sjelljet që

ju mund të kuptoni që fëmija juaj është duke përjetuar bullizëm virtual?

8. Cilat mendoni se janë disa nga dëmet që shkakton bullizmi virtual?

9. Sa të familjarizuar jeni ju me teknologjinë? Po fëmija/fëmijët juaj/tuaj?

10. Përmendni disa nga kufizimet e ndryshme (nëse keni) që ju përdorni me fëmijët

mbi përdorimin e internetit.

1. ____________________ 2. ____________________ 3. ___________________

11. A keni zhvilluar me fëmijën tuaj ndonjë bisedë për rreziqet e teknologjisë? Çfarë

çështjes keni diskututar gjatë bisedës?

192

12. Cilat janë disa nga format e monitorimit/kontrollit që ju përdorni (nëse përdorni) me

fëmijët për të parandaluar bullizmin virtual apo problemtaikat e tjera që mund të vijnë nga

përdorimi i internetit?

13. Sipas opinionit tuaj, kur një i ri lëndohet në internet nga bullizmi virtual, cilat do të

ishin disa nga vështirësitë që i detyrojnw ata/ato tw mos kërkojnë ndihmë? Sipas

opinionit tuaj, kur një i ri lëndohet në internet nga bullizmi virtual, cilat do të ishin

disa nga vështirësitë që hasin ata/ato për të kërkuar ndihmë?

14. Nga eksperineca juaj apo e prindërve të tjerë, çfarë do të rekomandonit lidhur me

mundësinë e parandalimit të këtij fenomeni për të mbajtur fëmijët tuaj të sigurt nga

interneti?

15. Nëse fëmija juaj do të përballej me një situatë të bullizmit virtual cilat do të ishin

hapat që ju do të ndiqnit për ta adresaur këtë problem?

16. Në opinionin tuaj, cili duhet të jetë roli i prindërve në parandalimin e bullizmit virtual?

17. Po roli i shkollës?

18. Çfarë do të sugjeronit për rolin e shërbimit psiko-social në shkollë për adresimin e

bullizmit virtual?

19. Çfarë ndihme konkrete do të kërkonit në raste të tilla nëse bëhet fjalë për fëmijën/fëmijët

tuaj?

Falemniderit!

193

SHTOJCA III MIRATIMI I PRINDIT PËR PJESMARRJEN

E NXËNËSIT/ES NË STUDIM

Qëllimi:

Me anë të këtij formulari kërkojmë që të marrim miratimin nga ana juaj për pjesmarrjen e

fëmijës tuaj në studimin kërkimor me titull: “Efektet psiko-sociale të bullizmit virtual dhe

të seksting tek adoleshentët dhe prindërit e tyre, nevoja e ndërhyrjes së punonjësit social”

(Rasti i shkollave të mesme të qytetit të Durrësit).

Unë quhem Kostandin Vasilini dhe jam student i Doktoraturës pranë Fakultetit të

Shkencave Sociale, Departamenti i Punës dhe Politikave Sociale, Tiranë.

Fëmija juaj është përzgjedhur për shkak se ai/ajo është nxënës në Shkollën e Mesme të

Përgjithshme/Profesionale“__________________”Durrës dhe është një individ i

përshtatshëm për të ofruar të dhëna konkrete rreth këtij pyetësori.

Zbatimi i këtij pyetësori është miratuar nga (DAR) Drejtoria Arsiomore Rajonale e Rrethit

Durrës në bashkëpunim me Fakultetin e Shkencave Sociale, Departamentin e Punës dhe

Politikave Sociale, Tiranë.

Procedurat e studimit:

Nëse vendosni të lejoni fëmijën tuaj të marrë pjesë në këtë studim, fëmijës tuaj do t'u

kërkohet të plotësojë një pyetësor i cili do të hedhë dritë mbi problematikat e bullizmit

virtual në përgjithësi dhe fenomenit të seksting në veçanti.

Pyetësori do të kërkojë tu japë përgjigjeve pyetjeve që kanë lidhje me marrëdhëniet e

fëmijës tuaj me bashkëmoshatarët e tij/saj në shkollë apo jashtë saj, perceptimin e tij/saj

mbi klimën e shkollës dhe ndikimin që ka familja e tij/saj në lidhje me monitorimit gjatë

kohës që ai/ajo është duke përdorur internetin.

Ky pyetësor është i përbërë nga 43 pyetje dhe koha mesatare për plotësimin e tij do të jetë

rreth 45 minuta. Fëmija juaj do të ketë mundësi që të informohet rreth përmbajtjes dhe

termave së këtij pyetësori në mënyrë të detajuar.

194

Pjesëmarrja e fëmijës tuaj në këtë studim nuk do të ketë ndikim në performancën e tij/saj

akademike.

Përfitimet:

Nuk mund të ketë përfitime të drejtpërdrejta për fëmijën tuaj; megjithatë, informacionet që

do të merren nga ky studim mund të shërbejnë për përgatitjen e politikave të reja në

mbrojtje të gjithë fëmijëve që mund të ndikohen nga ky fenomen tani ose në të ardhmen.

Rreziqet:

Nuk ka rreziqe të njohura për fëmijën tuaj për pjesëmarrje në këtë studim.

Kostot:

Nuk ka shpenzime për ju ose për fëmijën tuaj për të marrë pjesë në këtë studim.

Kompensimi:

Ju ose fëmija juaj nuk do të paguheni për pjesëmarrje në këtë studim.

Konfidencialiteti:

Të gjitha informatat e mbledhura nga fëmija/fëmijët tuaj gjatë këtij studimi do të mbahen

konfidenciale. Ky pyetësor nuk do të kërkojë të dijë emrin-mbiemrin e fëmijës tuaj.

Pjesëmarrja/tërheqja vullnetare:

Pjesëmarrja e fëmijës suaj në këtë studim është vullnetare. Ju jeni të lirë të tërhiqni

fëmijën tuaj nga plotësimi i pyetësorit në çdo kohë.

Mos pranimi i nënshkrimit të kësaj leje për pjesmarrje, nuk do të ndikojë në marrdhënien e

fëmijës tuaj me stafin e shkollës.

Pyetje:

Nëse keni ndonjë pyetje në lidhje me këtë studim tani ose në të ardhmen, mund të

kontaktoni peronalisgt me anë të adresës së e-mail [email protected].

Për çdo ankesë në lidhje me këtë studim, mund ti drejtoheni drejtorisë së shkollës së

mesme ku është pjesë dhe fëmija juaj.

Miratimi për të marrë pjesë në këtë studim kërkimor:

Në mënyrë që fëmija juaj të marrë pjesë vullnetarisht në këtë studim, duhet të nënshkruani

në vijën e mëposhtme dhe ta ktheni këtë formular pranë shkollës së mesme të

përgjithshme/profesionale “_______________________”.

mailto:[email protected]

195

Duke firmosur këtë formular, ju nuk jeni duke hequr dorë nga ndonjë e drejtë e fëmijës

tuaj.

Nënshkrimi juaj më poshtë, tregon se ju e keni lexuar të gjithë formularin e formës së

miratimit, duke përfshirë rreziqet dhe përfitimet e tij.

Nëse dëshironi që fëmija juaj të marrë pjesë në këtë studim, mund ta plotësoni formularin

dhe ta ktheni atë tek mësuesi kujdestar i fëmijës tuaj brenda javës së ardhshme.

Unë e lejoj fëmijën tim____________________________ të marrë pjesë në këtë studim

kërkimor.

___________________________________

Emri- mbiemri i prindit/kujdestarit

___________________________________ ____/____/__________

Firma e prindit/kujdestarit data

Ju falenderoj për bashkpunimin!

Me respekt, Kostandin Vasilini

Documents

EFEKTET PSIKO-SOCIALE TË BULLIZMIT VIRTUAL DHE SEKSTING ... · mbushur me pyetje e sfida dhe veçanërisht për bashkëshorten time për durimin, përkushtimin dhe mbështetjen profesionale