EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ

1

5.BÖLÜM

NELER ÖĞRENECEĞİZ? Eğitim Sosyolojisinin Tanımı, Amacı ve

Diğer Alanlarla İlişkisi Eğitim Sosyolojisinin Tarihçesi Eğitimin İşlevleri Eğitimin Toplumsal Süreçlerle İlişkisi Sosyalleşme ve Eğitim Toplumsal Değişme ve Eğitim Toplumsal Hareketlilik ve Eğitim Toplumsal Kontrol (Denetim) ve Eğitim

2

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

Sosyoloji

Sosyoloji = +

Sosyolojinin amacı; toplumsal olayları ortaya çıkarmak, açıklamak, ilişkileri belirlemek ve bunlara bağlı olarak ilgili kuramlar üretmektir

3

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

SocietyToplum

logy Bilim

SOSYOLOJİ...Toplum bilimi... Toplumun yapısını ve özelliklerini

inceleyen bilim olarak nitelendirilir.Toplumsal problemleri ve bunların

çözüm yollarını araştırır.1820’li yıllarda doğduğu kabul edilir.Auguste Comte (1798-1857).20. yy başlarından itibaren

bağımsızlaşmaya başlamıştır.

4

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

SOSYOLOJİNİN ALANI Sosyoloji toplum bilimi olduğuna göre

toplum içinde yer alan her kurum, her çeşit toplumsal ilişki ve toplumsal olaylar sosyolojinin alanı içerisindedir.

Sosyoloji toplumu hem statik (toplumsal yapı) hem de dinamik (toplumsal değişme) özellikleri bakımından incelemektedir.

5

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

Sosyolojide çalışılan alan insan ve toplum olduğundan, son dönemlerde kendine ait alt çalışma dallarını oluşturmuştur.

Bilgi sosyolojisi, din sosyolojisi, ahlak sosyolojisi, hukuk sosyolojisi, siyaset sosyolojisi, ekonomi sosyolojisi, kent sosyolojisi, köy sosyolojisi ve eğitim sosyolojisi bu alt çalışma alanlarına örnek olarak verilebilir.

Bunlar içerisinde eğitim sosyolojisi eğitim – toplum ilişkilerini irdelemesi açısından önem taşımaktadır.

6

7

EĞİTİM SOSYOLOJİSİ

EĞİTİMSOSYOLOJİ

EĞİTİM SOSYOLOJİSİ

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

Eğitim Sosyolojisi

Eğitim sosyolojisi; toplum ve eğitsel yetiştirme arasındaki karşılıklı ilişkileri, bağlantıları ve etkilenmeyi inceleyen sosyolojinin alt dalı olarak tanımlanabilir.

8

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

Eğitim Sosyolojisinin Çalışma Alanı

Toplumsal yapı içerisinde eğitim sorunlarına ilişkin araştırma yapan bir disiplindir.

Toplumun kültürüne uygun bir eğitim politikasının belirlenmesi ile ilgili çalışmaların temelini oluşturur.

Eğitim ve öğretim faaliyetleri aracılığı ile var olan birikimin gelecek kuşaklara nasıl aktarılacağı ve toplumun ihtiyaç duyduğu bireylerin nasıl yetiştirilmesi gerektiği de eğitim sosyolojisinin çalışma alanındadır.

9

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

Eğitim Sosyolojisinin Çalışma Alanı

Toplumsallaşma ve toplumsallaşmaya eğitim kurumları ve diğer kurumların etkileri

Toplumsal değişme, toplumsal hareketlilik, toplumsal ilişkiler ve toplumsal tabakalaşmada eğitimin rolü

Toplumda rol ve statü kazanmada eğitimin etkisi

Sosyal adalet ve eğitimde fırsat eşitliği

10

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

Eğitim Sosyolojisinin Çalışma Alanı

11

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

Eğitim sistemi

Öğretmen

Veli ilişkileri

Okul

Eğitim programları

Öğrenci

EĞİTİM SOSYOLOJİSİ,

Eğitim antropolojisi, Eğitim psikolojisi, Klinik ve medikal psikoloji, Genel sosyoloji, Kültürel antropoloji, Toplumsal psikoloji, Tarih, Ekonomi Siyaset bilimi ile

işbirliği yapar.

12

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

EĞİTİM SOSYOLOJİSİNİN TARİHÇESİ Eğitim sosyolojisinden, sosyolojinin bir dalı olarak ilk kez

A.B.D.’de 1907 yılında bahsedildi. 1917 yılında ilk kez eğitim sosyolojisi kitabı yazıldı.

Eğitim sosyolojisinin A.B.D.’de ortaya çıkış nedeni; A.B.D’nin sosyal yapısıdır. Çok farklı din, dil, ırk ve milletlere mensup insanların yaşadığı bir ülkede bu yapı sorunların kaynağını oluşturmuştur.

Bu sorunların aşılmasında eğitimin etkili olabilmesi için eğitimcilerin bireylerin içinden geldiği yapıyı tanımaları ve onların değer yargılarını ve tavırlarını bilmeleri gerektiği düşünülmüştür. İşte bu yaklaşım eğitim sosyolojisini doğurmuştur.

13

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

EĞİTİM SOSYOLOJİSİNİN TARİHÇESİ Ülkemizde eğitim sosyolojisinin tarihi

1915’li yıllara dayanır.

Eğitim sosyolojisinin doğmasına katkı sağlayanlar; Ziya Gökalp, Prens Sebahattin, İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Ethem Nejat, Satı Bey, Abdullah Cevdet.

14

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

EĞİTİM SOSYOLOJİSİNİN TARİHÇESİ Üniversite düzeyinde, Darülfünunda

eğitim sosyolojisi dersi 1917 yılından itibaren verilmeye başlanmıştır.

1965’te ise Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi programdan bağımsız olarak bir Eğitim Sosyolojisi dersi koymuştur.

İlköğretmen okullarında eğitim sosyolojisi dersinin ilk okutulmaya başlanması 1953’te olmuştur.

1967-1968 öğretim yılından itibaren Eğitim Enstitüleri programlarına eğitim sosyolojisi dersi alınmıştır.

15

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

EĞİTİMİN İŞLEVLERİ

okul

Siyasal

Seçme ve yöneltme

Bireyi geliştirme

Toplumsallaştırma

Ekonomik

Kültürel Miras

16

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

Her toplumda eğitimin işlevleri toplumun amaçlarına göre şekillenmektedir. Dolayısıyla bir eğitim sistemi yapılanırken hareket noktası olarak ilk önce amaçlar ve buna bağlı olarak işlevler gündeme gelmektedir .

1. TOPLUMSALLAŞTIRMA

Buradaki hedef bireyin toplumun bir üyesi olarak içinde bulunduğu toplumun kurallarını, normlarını (yapılması istenen ve istenmeyen) bireye öğretmektir.

17

Tartışma: Toplumsallaşmanın birey ve toplum açısından yararları neler olabilir?

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

Geçmişle bağlantıları güçlü olan milletler hedeflerine daha sağlıklı ve güvenli olarak ulaşırlar. Bu nedenle kültürel mirasın yeni nesillere aktarılması görevi okullara verilmiştir.

Okullar, toplumdaki yenilikleri başlatarak, geliştirerek, yenilikçi ve yaratıcı bireyler yetiştirip kültürel birikimi sağlarlar.

18

2. KÜLTÜREL MİRASI AKTARMA

Tartışma: Eğitim toplumsal mirası aktarırken seçici davranması doğru mudur, bu seçme işleminde sizce ölçüt ne alınmalıdır?

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

3. SİYASAL İŞLEVİ Toplumların siyasal rejimlerini koruma ve devam

ettirme istekleri vardır. Eğitim kurumları bireyleri toplumların sahip oldukları

ideolojiye, değerlere ve hedeflere ulaştırabilecek mevcut siyasi düzene bağlı vatandaşlar olarak yetiştirirler.

Okullarda üzerinde yaşanılan vatanın bayrağını, devletin dayandığı temel felsefi değerler ve ideoloji, ilkeler, bayramlar ve kutlamalar öğrenilir.

Ülkemizin bütün eğitim kurumlarında Atatürk İlke İnkılâplarına bağlı, devletine karşı görev ve sorumluluklarını bilen, bayrağını seven, vatanı ve milletini seven, bu uğurda gerektiğinde canını verebilecek bireylerin yetiştirilmesi hedeflenir.

19

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

Eğitim kurumları çeşitli yeteneklerdeki öğrencileri yetenekleri doğrultusunda seçer ve yönlendirirler.

Bu sorumluluk yerine getirilirken ilk önce ilgi ve yetenekler tespit edilir, daha sonra da yönlendirme yapılır.

Bu sayede mesleğini seven, işini yapmaktan haz duyan mutlu insanlar ve mutlu bir toplum meydana gelir.

20

4. SEÇME VE YÖNELTME İŞLEVİ

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

İnsanlar genellikle para kazanıp yaşamlarını sürdürebilecekleri bir işi daha kolay bulabilmek veya daha çok kazandıran bir meslek sahibi olabilmek için eğitim almaktadırlar.

Bu nedenle birçok insan nitelikli, aranan ve kendini geliştirmiş eleman olabilmek için eğitim olanaklarından yoğun şekilde yararlanmaktadır.

Bu anlamda eğitim bireyi, yeteneklerini ve bilgisini geliştirmekte ve onu aranan eleman haline dönüştürmeye yardımcı olmaktadır.

21

5. BİREYİ GELİŞTİRME İŞLEVİ E

ĞİT

İMİN

TO

PL

UM

SA

L T

EM

EL

LE

Rİ

Ülkelerin gelişmişlik ve geri kalmışlıklarında önemli bir kriter ekonomileridir.

Ekonomik hedeflere ulaşabilmek için bilinçli, alanında uzman teknik elemanlara ve üreticilere ihtiyaç vardır.

Eğitimin en önemli özelliklerinden birisi de hem devletin hem de özel sektörün ihtiyaç duyduğu nitelikli elemanları yeterli sayıda yetiştirmek ve bu sektörlerin hizmetine sunmaktır.

22

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

6. EKONOMİK İŞLEVİ

EĞİTİMİN GİZLİ İŞLEVLERİ

OKUL

Eş seçme

Tanıdık sağlama

Statü kazandırmaİşsizliği önleme

Bireyi koruma

23

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

EĞİTİMİN TOPLUMSAL KURUM VE SÜREÇLERLE İLİŞKİSİ

Eğitim, işlevlerini yerine getirirken bir yandan bir takım toplumsal kurumlarla (aile, ekonomi, politika, din, hukuk gibi) etkileşim halindedir.

Diğer yandan da eğitim, toplumsal yaşamda önemli rol oynayan bazı toplumsal süreçlerle de ilişkilidir.

24

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

EĞİTİMİN TOPLUMSAL KURUM VE SÜREÇLERLE İLİŞKİSİ

Eğitim

Aile

Ekonomi

PolitikaDin

Hukuk

25

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

EKONOMİ VE EĞİTİM Ekonomik faaliyetlerin gelişmesi ve giderek

çeşitlenmesi bu faaliyetleri gerçekleştirecek nitelikli insan gücü ve teknolojinin de gelişmesine dolayısıyla eğitim kurumlarının değişme ve gelişmesine neden olmaktadır.

Ekonominin ihtiyaç duyduğu yetişmiş insan gücünü nicelik ve nitelik yönünden planlanması gerekmektedir. Bu planlamada serbest piyasa ekonomisinin kuralları benimsenmektedir.

Sonuç olarak eğitim ve ekonomi birbirlerini karşılıklı etkilemektedir.

26

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

SİYASET VE EĞİTİM Siyasi partiler, hükümet, belli başlı siyasi kurumlar

eğitimin gelişme ve değişmesine etkide bulunurlar.

Her toplumda devlet yönetimini üstlenen siyasi kurumlar, eğitim yoluyla bireylere kendi siyasi düşüncelerini aktarmaya çalışırlar.

Gelişmekte olan ülkelerde eğitim kurumlarındaki köklü değişiklikler ve hızlı gelişmeler politik kurumların etkisiyle olur.

Ülkemizde de cumhuriyetin getirdiği yenilikler ve temel ilkeler eğitim kurumlarının sayesinde toplumun her kesimine yayılmış ve bunlar benimsetilmiştir.

27

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

DİN VE EĞİTİM Tarih boyunca tüm toplumlarda görülen din,

toplumun yapılanmasında, ekonomik, politik etkinliklerin düzenlenmesinde önemli rol oynamıştır.

İlk zamanlar eğitim kurumları ile dini ibadet yerleri iç içedir. Daha sonra laik eğitim kurumları açılmıştır.

Gelişen ekonominin nitelikli insan gücüne ihtiyaç duyması sonucu dini kurumlardan ayrı olarak eğitim kurumları kurulmaya başlanmıştır.

28

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

AİLE VE EĞİTİMİlk toplumlarda çocuk bütün eğitimini ailede almaktaydı. Üretim ve tüketim aile içindeydi.

Gelişen teknoloji ve ekonomiler sonucunda eğitim kurumları eğitim işlevini büyük ölçüde aileden devralmışlardır.

Ailenin kazandırdığı değer yargıları çocuğun okul başarısını etkilemektedir. Bunun için çocuk eğitiminde aile okul işbirliği şarttır.

29

Tartışma:

1. Aile ve okul çatışması nedir? Çocuk açısından ne tür sonuçlara yol açabilir.

2. Veli- okul işbirliğini geliştirmek için neler yapılabilir.

EĞİTİMİN TOPLUMSAL SÜREÇLERLE İLİŞKİSİ

30

A. SOSYALLEŞME VE EĞİTİM Sosyalleşme, bireyle toplum arasındaki karşılıklı

etkileşime dayanan bireyin doğumundan ölümüne kadar devam eden bir süreçtir .

İnsanoğlu doğumuyla birlikte aile denilen kurumda yaşama ait öğrenmelerle büyümektedir. O halde bireyin sosyalleşme süreci doğar doğmaz aile kurumu içerisinde başlamaktadır.

Bireyin sosyalleşmesinde; aile, akraba, arkadaş grubu, komşular, okul, sivil toplum örgütleri, sanatsal faaliyetler, iletişim araçları vb rol oynar.

31

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

A. SOSYALLEŞME VE EĞİTİM

Eğitim kurumlarında sosyalleşme süreci amaçlı, planlı, kontrollü ve denetimli bir temelde yürütülür. Bu nedenle okullar bireyin sosyalleşmesinde en fazla etkili olan kurumlardır.

Bu bakımdan sosyalleşme süreci bir tür kültürlenme olarak da düşünülebilir.

32

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

B. TOPLUMSAL DEĞİŞME VE EĞİTİM İnsanlığın başlangıcından günümüze kadar sosyal

yaşamda sürekli bir gelişme ve değişim olmuştur ve bu sosyal değişim zorunludur.

Değişimin olumlu yönde olması için eğitim kurumlarına önemli görevler düşmektedir.

İnternet ve televizyonlar sayesinde meydana gelen her değişimden anında haberdar olunmaktadır.

Bu durumda yapılması gereken değişimin karşısında olmak değil, eğitim kurumlarımız aracılığı ile değişimi kontrol altına almak, olumlu bir şekilde yönlendirmek, zararlı olabilecek etkilerinden özellikle genç kuşakları korumaktır.

33

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

C. TOPLUMSAL HAREKETLİLİK VE EĞİTİM

Toplumsal hareketlilik, toplumun değişik kurumlarındaki insanların ya da grupların toplumsal hiyerarşi içerisinde yer, meslek, statü veya sınıf değiştirmesi olarak tanımlanmaktadır.

Toplumsal hareketlilik;Yatay hareketlilik (aynı ya da benzer

statüler arasında)Dikey hareketlilik (farklı statüler arasında)

34

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

TOPLUMSAL HAREKETLİLİK

Yatay hareketlilik; hem coğrafi, hem de belirgin bir gelir ve saygınlık farkı yaratmayan hareketliliği kapsar.

Örnek; eşit saygınlık ve gelir düzeyinde meslekten mesleğe geçiş…

35

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

TOPLUMSAL HAREKETLİLİK Dikey hareketlilik; sosyo-ekonomik

kategoriler ve toplumsal sınıflar arası hareketlilik. Yukarı doğru olduğu gibi aşağı doğru geçişlerde mümkün.

Dikey hareketlilik kuşaklar arası olabileceği gibi (bir kız veya oğul babasının sınıfından yukarı çıkarıyor/indiriyor,.. ) aynı kuşakta da ( bir fabrika işçisinin işini bırakıp kendi başına çalışmaya başlayarak zengin olması,…) cereyan edebilir.

36

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

TOPLUMSAL HAREKETLİLİKTE EĞİTİMİN ROLÜ

Eğitim yoluyla yukarı doğru toplumsal hareketlilik, söz konusu toplumda eğitiminde fırsat eşitliği sağlandığı ölçüde gerçekleşir.

Günümüzde ortaya çıkan yeni mesleklerin gerektirdiği bilgi ve beceriler eğitim yolu ile elde edilir.

Bu yönüyle eğitim dikey toplumsal hareketliliğin hem nedeni hem de aracı olmaktadır.

37

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

TOPLUMSAL HAREKETLİLİKTE EĞİTİMİN ROLÜ

Sanayileşmiş toplumlarının temel özelliklerinden biri olarak, bireylerin artan hareketliliği gösterilmektedir. Ekonomik büyümeye paralel olarak artan bir hareketlilik söz konusudur.

Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, gelişmiş ülkelere oranla sınıflar arasında hareketlilik daha azdır.

38

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

D.TOPLUMSAL KONTROL (DENETİM) VE EĞİTİM

Toplumsal kontrol, bireylerin toplumda genel geçer olan kuralları benimsemeye ve bunlara uygun olarak davranmaya zorlanmasıdır.

Toplumdaki huzur ve istikrarın sağlanması açısından toplumsal kontrol oldukça önemlidir. Bu kontrol çoğu zaman yazılı olmayan kurallarla sağlanmaktadır ve formal veya informal eğitim yoluyla bireylere öğretilmektedir.

Toplumda birbirinden çok farklı kişilik ve özelliklere sahip olan insanlar olmasına rağmen, bu insanlar belli olaylar karşısında ortak tepkide bulunmaktadırlar.

39

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

D.TOPLUMSAL KONTROL (DENETİM) VE EĞİTİM

Sıradan birçok olayla ilgili olarak insanların ortak tepkide bulunmasını sağlamak çoğu zaman zor olsa da, toplumun genelini ilgilendiren birçok olayda insanlar hiçbir yönlendirmeye ihtiyaç duymadan ortak tepkilerde bulunabilmektedirler.

Örneğin, bireysel olarak herkes farklı bir takımı desteklese de, milli takımın maçlarında herkes milli takımı desteklemektedir.

Bu ortak tepkiler sayesinde toplumsal kontrol sağlanması kolaylaşmaktadır.

40

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

41

ÖZETLEMEK GEREKİRSE EĞİTİM ;

Sosyal sınıf farklılıklarının azaltılmasında,

Toplumsal hareketliliğin gerçekleşmesinde, Sosyo-kültürel bütünleşmenin

sağlanmasında etkili bir araçtır.

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

EĞİTİMDE FIRSAT EŞİTLİĞİ... Herkese eşit miktarda öğrenim

imkanı,

Asgari ölçüde öğrenim görme hakkı,

Sahip olunan yeteneklerin ve zihinsel potansiyelin tamamından yararlanılacak bir eğitim-öğretim

Eğitimin en üst seviyelerine çıkabilme hakkının sağlanması,

42

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

43

EĞİTİMDE FIRSAT EŞİTLİĞİNİ ENGELLEYEN FAKTÖRLER;

Ekonomik faktörler, Coğrafi faktörler, Toplumsal faktörler, Siyasal faktörler, Biyolojik faktörler

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

EĞİTİM KURUMLARININ TOPLUMSAL İŞLEVLERİ

Eğitim; Bireyin bireysel yeteneklerini geliştirmek Bireyin içinde yaşadığı topluma uyum

sağlaması şeklinde iki noktaya vurgu yapmaktadır.

44

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

EĞİTİM KURUMLARININ TOPLUMSAL İŞLEVLERİ

Öyleyse eğitim bireyi hem bireyselleştirmekte hem de toplumsallaştırmaktadır.

Eğitim bireye toplum değerlerini, toplumsal kuralları, normları çeşitli yollarla öğreterek onu toplumsallaştırır.

45

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ

EĞİTİM KURUMLARININ TOPLUMSAL İŞLEVLERİ

Eğitimin ana görevlerinden birisi kültürel mirası kuşaktan kuşağa aktarmaktır.

Okullar ve diğer eğitim kurumları kültürü tanıtmak yoluyla öğrencilerin topluma uyum sağlamalarını ve değişmekte olan dünyaya ayak uydurmak için kültürü geliştirme yollarını öğretmek amacı gütmelidir.

46

EĞ

İTİM

İN T

OP

LU

MS

AL

TE

ME

LL

ER

İ