Eğitim Sosyolojisi

Prof. Dr. Mahmut TEZCAN Ankara Üniversitesi

Eğitim Bilimleri Fakültesi E. Öğretim Üyesi

19. Baskı

Ankara 2019

EĞİTİM SOSYOLOJİSİ Prof. Dr. Mahmut TEZCAN © Tüm Hakları Saklıdır. 2019. Bu kitabın basım, yayın, satış hakları Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti.‘ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri herhangi bir bilgi depolama ve erişim sistemiyle veya mekanik, elektro-nik, fotokopi, manyetik ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, aktarılamaz veya dağıtılamaz. Anı Yayıncılık, kurulduğu 1993 yılından bu yana yayıncılık alanında aralıksız olarak uluslararası düzeyde faaliyet gösteren beş farklı firmanın Türkiye; QSR International şirketinin ise Ortadoğu ve Doğu Avrupa’dan oluşan 21 ülkedeki bölge temsilciliğini yürüten uluslararası bir yayınevidir. ESCI, ERIC, SCOPUS, EBSCO HOST, ERA vb. veri tabanlarında taranmakta olan Eurasian Journal of Educational Research/EJER dergisini 2000 yılından bu yana yayınlayan, yedi yüzden fazla yayını bulunan, yüze yakın yabancı dildeki kitabı Türkçe’ye çevirip yayınlayan Anı Yayıncılık’ın yayınları, dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve Türkiye’de kurulan Turcademy.com tarafından taranmaktadır ve indekslenmektedir. Geniş bilgi için http://www.aniyayincilik.com.tr sayfasını ziyaret edebilirsiniz. Yayıncı Sertifika No : 16003 Matbaa Sertifika No : 13268 ISBN : 978-605-170-236-0 Kapak Tasarımı : Anı Yayıncılık Mizanpaj : Anı Yayıncılık Baskı : Sözkesen Matbaası Adres : İvedik OSB 1518. Sokak Mat-Sit İş Mrk. No:2/40 Yenimahalle-ANKARA Tel : 0 312 395 21 10 KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI TEZCAN, Mahmut EĞİTİM SOSYOLOJİSİ Anı Yayıncılık, 19. Baskı, Ankara/Türkiye 2019, 576 Sf., 16x24 cm ISBN: 978-605-170-236-0 Eğitim, Eğitim Bilimleri, Sosyoloji 1. Eğitim Sosyolojisi ve Özellikleri, 2. Eğitim Sosyolojisinin Diğer Bölümlerle İlişkisi 3. Eğitim Sosyolojisinin Önemi, 4. Siyaset ve Eğitim, 5. Eğitimin Toplumsal İşlevleri Anı Yayıncılık Kızılırmak Sokak 10/A Bakanlıklar/Ankara Tel: 0 312 425 81 50 pbx e-posta: aniyayincilik@aniyayincilik.com.tr http://www.aniyayincilik.com.tr A harfinin evrimi

ÖNSÖZ

Kitabımızın içeriği, ülkemizde “eğitim sosyolojisi” alanında yerleşmiş bir müfredat programını oluşturmuştur. Kuşkusuz toplumsal değişmeler ülkemizde yoğun biçimde sürmektedir. Bu değişmeler akademik alanlarda da görülmektedir. Her yeni baskıda, kitabı yeni araştırma bulgularıyla, yeni düzenlemelerle, uygulamalarla genişletmeyi ve geliştirmeyi ilke edinmiş bir araştırıcı olarak, bu baskıda da aynı ilkenin sürdürülmesi-ne çalışılmıştır. Birçok bölümlerde ve istatistiklerde gerekli güncellemeler yapılmıştır. Yeni gelişmeler doğrultusunda kitaba yeni konular eklenmiştir. Bu bölümler şunlardır: Çevre eğitimi, bilgisayarlar ve internet, toplumsal cinsiyet, öğretmenlerde tükenmiş-lik, sivil toplum örgütleri ve eğitimbilimsel işlevleri, siyaset ve eğitim, okul ve şiddet, gelecekte eğitim, yükseköğretim ve toplum, ahlak eğitimi, çok kültürlülük ve eğitim, eleştirel pedagoji, küreselleşme ve eğitim, beyin göçü vs.

Eğitim sosyolojisi alanının tüm eğiticilere ve öğretmenlere ne kadar yararlı olduğu gün geçtikçe daha iyi anlaşılmaktadır. Bu alandaki kuramsal ve uygulamalı konuların önem kazanması ve bunların müfredata yansıması ile nitelikli eğitimcilerin artması kuşkusuzdur.

Sosyologların çalışmaları, araştırmaları artık hem yurt dışında, hem de ülkemizde, aranan ve istenen bir boyuta gelmişken bu dersin gerekçesi açıklanmadan seçimlik duruma getirilmesi anlamsız olmaktadır. Eğitim sosyolojisinde araştırılacak daha pek çok konu var. İktidarların sık sık programlar üzerinde oynayarak işlerine gelmeyen alanları kırpmaları ve kaldırmaları bilim adamlarının umurunda bile değildir. Onlar çalışmalarına devam etmektedir. Toplum değişiyor, dünya değişiyor. Toplumlar daha karmaşık duruma geliyor. Bu durumda toplum araştırmaları daha çok önem kazanı-yor. Bu gerçek artık iyi bilinip, ilgililerin kafalarına yerleşmeli. Öğrencilerimizi önce insan ve iyi bir yurttaş olarak yetiştirmek ve etik değerlerle donatmak, bu dersin amaçlarıdır.

Tüm öğrencilerimiz ve eğitimcilerimize bu gerçeği anımsatarak sevgi ve başarı di-leklerimi sunuyorum.

Prof. Dr. Mahmut TEZCAN

Ankara, 2016

iv

18. Baskıya Önsöz

Kitabımızın yeni baskısının gerçekleştiği bu yıl da önemli gelişmeler oldu.

“Eğitim Sosyolojisi Dersimiz” seçimlik iken yeniden zorunlu ders durumuna geldi. Kuşkusuz böylece, bir yanlışıktan geri dönüldü. Çünkü eğitimin toplumsal temelleri, eğitimde ve öğretmenlikte olmazsa olmaz konular arasındadır. Eğitime toplumsal bakış, ne kadar çok işlenirse o kadar yararlıdır.

Son zamanlar ülkemiz eğitimi, adeta çökmüştü. Eğitimin her yönü bir keşmekeşlik içinde idi. Eğitim Bakanımız değişti, yeni bakanımız hem bir akademisyen, hem de bir eğitim bilimcidir. Bu nedenle hepimiz büyük bir sevinç içindeyiz. Hemen öğretmen sorunları yeniden ele alınmaya başlandı. Okullarda şiddetin azaltılması açısından önemli olan güvenlik önlemleri alınmaya başlandı.

Kitaba yeni konular da getirilmiştir:

- Öncelikle sosyolojide kısa bir süre önce dile getirilen “Kriz” ele alınmıştır. Ge-nel olarak sosyolojideki kriz, kuşkusuz, eğitim sosyolojisine de yansımıştır. Bu yansımaları zamanla ele alacağız.

- Başka bir konumuz da “Alternatif Okullar” dır. Ülkemizde çok yaygın olmayan bu okullar, gelecekte önemli bir aşamaya gelecektir kuşkusuz.

- Okulda, Sınıf İçi Toplumsal İlişkiler konusu, daha ayrıntılı ve somut noktalar durumunda yeniden ele alınmıştır.

- Ahlak Eğitimi konusu da kuramsal ve uygulamalı yönleriyle yeniden gözden geçirilmiştir.

- “Eğitim Ritüelleri” konusu da kuramsal ve somut açıdan ayrı bir bölüm olarak ele alınmıştır.

- “Eğitimde Çatışmacı Yaklaşım ve Eleştirel Bakış” ın alanımızda önem kazan-ması da yöntem açısından yeni bir gelişmedir.

- Nasıl Bir Eğitim, Nasıl Bir İnsan Yetiştirelim? Konusu yeniden gündeme gelmiş-tir. Bu nedenle gelecekteki eğitim sistemimizin çok iyi olacağı heyecanı içeri-sinde olan tüm öğrencilerimizin, öğretmenlerimizin ve meslektaşlarımızın ümitlerinin gerçekleşmesini diliyor, sevgi ve saygılarımı sunuyorum.

Prof. Dr. Mahmut TEZCAN

Ankara, 2018

v

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ............................................................................................................................. iii

İÇİNDEKİLER ...................................................................................................................... v

KISIM I .............................................................................................................................. 1 TOPLUM VE EĞİTİM Makro Eğitim Sosyolojisi .............................................................1

1. BÖLÜM ......................................................................................................................... 3 EĞİTİM SOSYOLOJİSİ VE ÖZELLİKLERİ...........................................................................3

I. EĞİTİM KAVRAMI VE EĞİTİMBİLİM .................................................................. 3 II. SOSYOLOJİ ....................................................................................................... 5 III. EĞİTİM SOSYOLOJİSİNİN GELİŞİMİ ................................................................... 5 A. Emile Durkheim’ın Katkıları ............................................................................. 7 B. Max Weber’in Katkıları .................................................................................... 8 C. Karl Mannheim’in Katkıları .............................................................................. 8 IV. EĞİTSEL SOSYOLOJİ VE EĞİTİM SOSYOLOJİSİ AYRIMI ...................................... 9 A. Eğitim Sosyolojisi ........................................................................................... 10 B. Eğitim Sosyolojisinin İlgi Alanları ................................................................... 10 C. Eğitsel Sosyoloji ............................................................................................. 10 D. Eğitimin Toplumsal Temelleri ........................................................................ 11 V. BİLİMSEL YÖNTEM KULLANMA ..................................................................... 12 VI. YENİ EĞİTİM SOSYOLOJİSİ .............................................................................. 12 VII. EĞİTİM SOSYOLOJİSİNDE KURAM .................................................................. 13 A. İşlevselci Kuramlar ......................................................................................... 13 B. Çatışmacı Kuramlar ........................................................................................ 14

1. Bowles ve Gintis ...................................................................................... 14 2. Willard Waller ......................................................................................... 15

C. Etkileşim Kuramları: ....................................................................................... 15 D. Neo – Liberal Eğitim ....................................................................................... 16 VIII. EĞİTİM SOSYOLOJİSİNİN KURAMSAL GELİŞİMİ ............................................. 16 A. İşlevselci Paradigmanın Eğitim Anlayışı ......................................................... 16

1. Emile Durkheim (1856-1917) .................................................................. 18

vi

2. Talcott Parsons (1902 - 79) ..................................................................... 21 B. Çatışmacı Paradigma (Görüşler) ve Eğitim .................................................... 21

1. Klâsik Marksizm ve Eğitim ....................................................................... 22 a. K. Marks (1818-83) ve F. Engels (1820-95) ...................................... 22

2. Yeni Marxçı Görüşler............................................................................... 23 a. Louis Althusser (1918-1987) ............................................................ 23 b. S. Bowles ve H. Gintis: Eğitime Sınıfsal Bakış ................................... 25 c. Randall Collins: “Teknokrasi Miti” ................................................... 26 d. Paulo Freire ve “Sorun Tanımlayıcı Eğitim” ..................................... 27 e. Pierre Bourdieu (1930-2002) ........................................................... 31

3. İki Kuramın Odak Noktaları ..................................................................... 33 4. İşlevselci ve Çatışmacı Kuramların Eleştirisi ............................................ 33 5. Akademik Başarı ..................................................................................... 34

C. Yorumcu Yaklaşım ......................................................................................... 35 1. Mikro Yaklaşımların Varsayımları ........................................................... 35 2. Mikro Yaklaşımdaki Çeşitlemeler ............................................................ 35

a. Simgesel Etkileşimciler .................................................................... 35 b. Görüngübilimciler (Fenomenologlar) .............................................. 36 c. Etnometodologlar............................................................................ 37

3. David Hargreaves .................................................................................... 40 4. Mikro Yorumsal Yaklaşım ........................................................................ 40 5. Yeni Eğitim Sosyolojisi Akımı ................................................................... 42

a. Basil Bernstein ................................................................................. 43 b. Michael Young ................................................................................. 44

D. Eleştirel Pedagoji ........................................................................................... 45 1. Peter Mclaren ......................................................................................... 45

a. Eleştirel Pedagojinin Ortaya Çıkışı ................................................... 45 b. Temel İlkeler .................................................................................... 46

aa. Politika .................................................................................... 46 bb. Kültür ...................................................................................... 46 cc. Ekonomi .................................................................................. 47

c. Eleştirel Pedagojinin Temel Kavramları ........................................... 48 aa. Kuramın Önemi ....................................................................... 48 bb. Eleştirel Pedagoji ve Bilginin Toplumsal Kuruluşu ................... 49 cc. Bilgi Biçimleri ........................................................................... 49 dd. Eleştirel Pedagoji ve Bilgi / İktidar İlişkisi ................................ 49

vii

ee. Eleştirel Pedagoji ve Müfredat ................................................ 50 ff. Eleştirel Pedagoji ve Toplumsal Yeniden Üretim .................... 51 gg. Kültürel Sermaye ..................................................................... 51

d. Irk, Sınıf ve Toplumsal Cinsiyet ........................................................ 52 2. Paul Willis – Karşıt Okul Kültürü- Direnç Kuramı .................................... 52

a. Direnç ve Sınıfsal İlişkilerin Yeniden Üretimi ................................... 52 b. Öğrenci Başarısızlığını Psikolojikleştirmek ....................................... 54 c. Eğitimde Yeni ve Eski Mitler ............................................................ 55 d. Öğretmenler ve Öğrenciler .............................................................. 55

3. Michael W. Apple .................................................................................... 55 a. Eğitim ve İdeoloji – Hegamonik Devleti Yeniden Üretici Model

Kuramı ............................................................................................. 56 b. Eğitim Programlarında Biçim ve Teknik Denetim ............................ 56

4. Henry A. Giroux ....................................................................................... 57

2. BÖLÜM ....................................................................................................................... 65 EĞİTİM SOSYOLOJİSİNİN ÖNEMİ VE DİĞER BİLİMLERLE İLİŞKİSİ ................................. 65

I. EĞİTİM SOSYOLOJİSİNİN ÖNEMİ ................................................................... 65 II. EĞİTİM SOSYOLOJİSİNİN DİĞER DAVRANIŞ BİLİMLERİ İLE İLİŞKİSİ ................ 66 III. TÜRKİYE’DE EĞİTİM SOSYOLOJİSİ ÖĞRETİMİ ................................................. 67 A. Toplumcu Görüşler ........................................................................................ 67

1. Ziya Gökalp (1876-1924) ......................................................................... 67 2. İsmail Hakkı Baltacıoğlu (1889-1978) ...................................................... 69 3. Ethem Nejat (1882-1921) ....................................................................... 69

B. Bireyci Görüşler ............................................................................................. 70 1. Prens Sabahattin (1877-1948) ................................................................ 70

3. BÖLÜM ....................................................................................................................... 73 EĞİTİMİN TOPLUMSAL İŞLEVLERİ .............................................................................. 73

I. EĞİTİMİN AÇIK İŞLEVLERİ ............................................................................... 73 A. Toplumun Kültür Mirasının Birikimi ve Aktarılması ....................................... 73 B. Yenilikçi ve Değişmeyi Sağlayıcı Elemanlar Yetiştirmek ................................. 74 C. Siyasal İşlev .................................................................................................... 75 D. Eğitimin Seçme İşlevi ..................................................................................... 76

viii

E. Eğitimin Ekonomik İşlevi ................................................................................ 78 1. Nitel Yön ................................................................................................. 78 2. Nicel Yön ................................................................................................. 78

F. Eğitimin Gizil İşlevleri ..................................................................................... 80 1. Eş Seçme ................................................................................................. 80 2. Tanıdık Sağlama ...................................................................................... 80 3. Konum Kazandırma ................................................................................. 81 4. ÇOCUK BAKICILIĞI ................................................................................... 81 5. İŞSİZLİĞİ ÖNLEME ................................................................................... 81 6. ÇOCUĞUN EKONOMİK SÖMÜRÜLMESİNİ ÖNLEME................................ 81 7. TEMİZLEYİCİLİK ........................................................................................ 81

4. BÖLÜM ....................................................................................................................... 83 TOPLUMSALLAŞMA SÜRECİ ....................................................................................... 83

I. TOPLUMSALLAŞMA KAVRAMI VE ÖZELLİKLERİ ............................................. 85 A. Tanımı ............................................................................................................ 85

1. Nesnel Bakımdan Toplumsallaşma ......................................................... 85 2. Öznel Bakımdan Toplumsallaşma ........................................................... 85

B. Toplumsallaşmanın Özellikleri ....................................................................... 85 C. Toplumsallaşmanın Biyolojik Temelleri ......................................................... 86

1. İçgüdü ..................................................................................................... 86 2. Fiziksel Bağımlılık .................................................................................... 86 3. Öğrenme Kapasitesi ................................................................................ 86 4. Dil ............................................................................................................ 86

II. TOPLUMSALLAŞMA AMAÇLARI VE TİPLERİ ................................................... 87 A. Toplumsallaşmanın Amaçları ......................................................................... 87 B. Toplumsallaşma Tipleri .................................................................................. 87

1. Başarılı Toplumsallaşma ......................................................................... 87 2. Başarısız Toplumsallaşma ....................................................................... 87 3. Bireyselleşme ve Ayna Benlik ................................................................. 88

III. TOPLUMSALLAŞMA ARAÇLARI ...................................................................... 88 A. Aile ................................................................................................................. 89 B. Arkadaş Grupları ............................................................................................ 89 C. Okullar ........................................................................................................... 89

ix

D. Kitle İletişim Araçları ...................................................................................... 89 IV. CİNSİYETE DAYALI TOPLUMSALLAŞMA .......................................................... 90 A. Genel olarak................................................................................................... 90 B. Ülkemizdeki Durum ....................................................................................... 91 V. DİNSEL TOPLUMSALLAŞMA ........................................................................... 91 VI. YETİŞKİN TOPLUMSALLAŞMASI ..................................................................... 92 A. Yetişkin Toplumsallaşması ............................................................................. 92 B. Yeniden Toplumsallaşma ............................................................................... 93 VII. TOPLUMSALLAŞMA KURAMLARI ................................................................... 93 A. Psikanalitik Kuram ......................................................................................... 93 B. Kültürleştirme Kuramı ................................................................................... 93 C. Öğrenme Kuramı ........................................................................................... 94 VIII. TOPLUMSALLAŞMA EVRELERİ ....................................................................... 94 A. Çocukluk ........................................................................................................ 94 B. Ergenlik Dönemi ............................................................................................ 94 C. Yetişkinlik ....................................................................................................... 95 D. Yaşlılık ............................................................................................................ 95

5. BÖLÜM ....................................................................................................................... 97 EKONOMİ VE EĞİTİM................................................................................................. 97

I. EKONOMİ-EĞİTİM İLİŞKİLERİ ......................................................................... 97 II. EĞİTİMİN TÜKETİM ÖZELLİĞİ ......................................................................... 98 A. Federal ya da Merkezî Hükümetler ............................................................. 100 B. Eyaletler ya da İller ...................................................................................... 100 C. Yersel Yönetimler ve Okul Bölgeleri ............................................................ 100 III. EĞİTİMİN YATIRIM ÖZELLİĞİ ........................................................................ 101 IV. SANAYİDE İŞÇİ EĞİTİMİ ................................................................................ 102 V. KALKINMA VE EĞİTİM .................................................................................. 103

6. BÖLÜM ..................................................................................................................... 105 SİYASET VE EĞİTİM .................................................................................................. 105

I. DEVLET VE EĞİTİM ....................................................................................... 105

x

II. EFLATUN VE ARİSTO’NUN EĞİTİM ANLAYIŞLARI ......................................... 105 III. BİREYSEL YÖNETİM VE EĞİTİM .................................................................... 107 IV. SEÇKİN GRUP YÖNETİMİ VE EĞİTİM ............................................................ 107 V. ÇOĞUNLUĞUN KENDİ KENDİNİ YÖNETİMİ VE EĞİTİM (DEMOKRASİ VE EĞİTİM) ........................................................................................................... 108 VI. EĞİTİMİN DENETİMİ .................................................................................... 110

7. BÖLÜM ..................................................................................................................... 113 SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI VE EĞİTİM ................................................................. 113

GİRİŞ ..................................................................................................................... 113 I. SİVİL TOPLUM KAVRAMI .............................................................................. 113 II. SİVİL TOPLUM KURULUŞLARININ EĞİTİM HİZMETLERİ................................ 116 A. Vakıflar ve Eğitim Hizmetleri ....................................................................... 117 B. Dernekler ve Eğitim Hizmetleri .................................................................... 118 III. OSMANLI DEVLETİNDE SİVİL TOPLUM ÖGELERİ .......................................... 122

8. BÖLÜM ..................................................................................................................... 125 ÇEVRE SOSYOLOJİSİ AÇISINDAN ÇEVRE EĞİTİMİ ...................................................... 125

I. ÇEVREYE SOSYOLOJİK YAKLAŞIMLAR ........................................................... 125 II. ÇEVRE EĞİTİMİ ............................................................................................. 126 A. Genel Olarak ................................................................................................ 126 B. Çevre Eğitiminin Nitelikleri .......................................................................... 126 C. Çevre Eğitiminin Amaçları ............................................................................ 128 D. Öğretim Düzeylerine Göre Çevre Eğitimi ..................................................... 128

1. Okulöncesi Dönemde Çevre İçin Eğitim ................................................ 128 2. İlköğretim Kurumlarında ....................................................................... 128 3. Ortaöğretimde Çevre Eğitimi ................................................................ 129 4. Yükseköğretimde Çevre İçin Eğitim ...................................................... 129 5. Türkiye’de Çevre Eğitimi ....................................................................... 129

xi

9. BÖLÜM ..................................................................................................................... 131 EĞİTİMDE FIRSAT EŞİTLİĞİ ....................................................................................... 131

I. EĞİTİMDE EŞİTLİK KAVRAMI ........................................................................ 131 A. Herkese En Üst Basamağa Kadar Öğretim Sağlamak ................................... 131 B. Herkese Muayyen Düzeyde Bir Asgarî Öğrenim Hakkının Sağlanması ........ 131 C. Her Bireyin Kendi Yetenek ve Potansiyelinin Tamamından

Yararlanmasını Sağlayan Bir Öğrenime Kavuşturulmasıdır .......................... 132 II. EĞİTSEL FIRSAT EŞİTLİĞİ VE EĞİTSEL BAŞARI İLİŞKİSİ ................................... 133 III. EĞİTİMDE FIRSAT EŞİTLİĞİNİ ENGELLEYEN ETMENLER ............................... 134 A. Ekonomik Etmenler ..................................................................................... 134

1. Ailenin Geliri ve Mesleği ....................................................................... 135 a. Gelir 135 b. Meslek ........................................................................................... 135

2. Devletin Ekonomik Gücü ....................................................................... 135 B. Coğrafî Etmenler .......................................................................................... 135

1. Yerleşim Düzeni .................................................................................... 135 2. Yöresel Farklılaşma ............................................................................... 136

C. Toplumsal Etmenler ..................................................................................... 137 1. Cinsiyet Ayrımı ...................................................................................... 137 2. Din Ayrımı ............................................................................................. 138 3. Dil Etmeni.............................................................................................. 139 4. Irk Ayrımı (Etkin Gruplar) ...................................................................... 139 5. Nüfus Etmeni ........................................................................................ 141 6. Eğitimsel Dengesizlikler ........................................................................ 141

D. Siyasal Etmenler .......................................................................................... 141 E. Parasız Yatılılık, Burs ve Yardım Programları ............................................... 142 F. Bireysel Farklılıklar (Psikolojik Etkenler) ...................................................... 143 IV. EĞİTİMDE FIRSAT EŞİTLİĞİNİ SAĞLAMA ...................................................... 143 V. MODERN KÖLELER VE YENİ EŞİTSİZLİKLER ................................................... 144

10. BÖLÜM ................................................................................................................... 145 TOPLUMSAL TABAKALAŞMA VE EĞİTİM .................................................................. 145

I. TOPLUMSAL FARKLILAŞMA KAVRAMI ......................................................... 145 II. TOPLUMSAL TABAKALAŞMA KAVRAMI ....................................................... 145

xii

III. BAZI TABAKALAŞMA KURAMLARI ................................................................ 145 A. İşlevselci Tabakalaşma Kuramları ................................................................ 145

1. Davis ve Moore’a Göre Tabakalaşma ................................................... 145 2. Gerhard Lenski’ye Göre Tabakalaşma .................................................. 146 3. Vilfrede Pareto’ya Göre Tabakalaşma .................................................. 147

B. Çatışmacıların Tabakalaşma Kuramı ............................................................ 147 1. Karl Marx’a Göre Toplumsal Tabakalaşma ........................................... 147 2. Dahrendorf’a Göre Toplumsal Tabakalaşma ........................................ 148 3. Max Weber ve Toplumsal Tabakalaşma ............................................... 148

IV. BAŞLICA TOPLUMSAL TABAKALAŞMA TİPLERİ ............................................ 149 A. Kölelik .......................................................................................................... 149

1. Kölelik ve Eğitim .................................................................................... 150 B. Feodal Zümreler .......................................................................................... 150

1. Feodalizm ve Eğitim .............................................................................. 151 C. Kastlar .......................................................................................................... 152

1. Kast Sistemi ve Eğitim ........................................................................... 154

11. BÖLÜM ................................................................................................................... 159 TOPLUMSAL SINIFLAR VE EĞİTİM ............................................................................ 159

I. GENEL OLARAK TOPLUMSAL SINIFLAR ........................................................ 159 II. TOPLUMSAL SINIFLAR VE EĞİTİMLE İLİŞKİLERİ ............................................ 160 A. Sınıfsal Farklılaşma ve Eğitim Miktarı .......................................................... 161 B. Sınıfsal Farklılaşma ve Eğitim Tipi ................................................................ 163

1. El İşi – Zihinsel İş Ayrımı ........................................................................ 163 2. Yoksul ya da Yeteneksiz Çocuklara Özgü Gelenek ................................ 163 3. Yüksek Öğrenim Yapamama ................................................................. 165 4. Mezunların İstihdam Edilememesi ....................................................... 165 5. Mezunların Sermaye Bulamamaları ...................................................... 166 6. Lüks Teknik Eğitim ................................................................................. 167 7. Ders Programları İle Çevre Gereksinimleri ............................................ 167

C. Toplumsal Sınıf ve Öğrenci Başarısı ............................................................. 167 D. Eğitimsel Önlemler ...................................................................................... 169

1. Toplumsal Sınıf Farklarının Azaltılmasına Eğitim Yoluyla Yardımcı Olmak169 2. Eğitim Yoluyla Toplumsal Hareketliliğin Gerçekleştirilmesi .................. 169

xiii

12. BÖLÜM ................................................................................................................... 171 TOPLUMSAL HAREKETLİLİK VE EĞİTİM .................................................................... 171

I. TOPLUMSAL HAREKETLİLİK KAVRAMI ......................................................... 171 II. EĞİTİM VE TOPLUMSAL HAREKETLİLİK ........................................................ 171 A. Sanayileşmiş Ülkelerdeki Durum ................................................................. 171 B. Ülkemizde Toplumsal Hareketlilik ve Eğitim ............................................... 173 III. KADININ TOPLUMSAL HAREKETLİLİĞİ ......................................................... 175

13. BÖLÜM ................................................................................................................... 177 AİLE VE EĞİTİM ........................................................................................................ 177

I. AİLENİN EĞİTİMSEL İŞLEVLERİ ..................................................................... 177 II. AİLENİN ÇEŞİTLİ YÖNLERİ VE EĞİTİM ........................................................... 178 A. Aile Büyüklüğü ............................................................................................. 178 B. Boşanma ...................................................................................................... 178 C. Çalışan Kadınlar ........................................................................................... 180 D. Aile ve Okul İşbirliği ..................................................................................... 181 E. Aile Yaşamı İçin Eğitim ................................................................................. 182 F. Parçalanmış Aileler ...................................................................................... 183 III. SOSYO-EKONOMİK DÜZEYE GÖRE AİLENİN BAŞARIYA ETKİSİ ..................... 183 A. Yabancı Ülkelerdeki Durum ......................................................................... 183 B. Dil Etmeni ve Başarı ..................................................................................... 185 C. Ülkemizdeki Durum ..................................................................................... 186 D. Önlemler ...................................................................................................... 188

1. Yaygın Aile Eğitim Programları Geliştirmek .......................................... 188 2. Yaygın Okul Öncesi Eğitimi Programları Düzenlemek ........................... 189

14. BÖLÜM ................................................................................................................... 191 TOPLUMSAL CİNSİYET VE EĞİTİM ............................................................................ 191

I. FEMİNİST YAKLAŞIM VE EĞİTİM .................................................................. 191 II. CİNSİYET FARKLILIKLARI VE EĞİTİMSEL BAŞARI ........................................... 193 III. BAŞARI VE TOPLUMSAL CİNSİYET KONUSUNDA YENİ BULGULAR ............... 196 IV. FEMİNİST KURAMLAR .................................................................................. 198

xiv

A. Liberal Feminizm.......................................................................................... 198 B. Radikal Feminizm ......................................................................................... 199 C. Sosyalist Feminizm ...................................................................................... 200 V. EĞİTİMDE POSTMODERN YAKLAŞIM ........................................................... 201 VI. POSTMODERN FEMİNİZM ........................................................................... 201

15. BÖLÜM ................................................................................................................... 207 AKRAN GRUPLARI VE EĞİTİM .................................................................................. 207

I. AKRAN GRUPLARININ AYIRDEDİCİ NİTELİKLERİ ........................................... 207 II. AKRAN GRUPLARININ TÜRLERİ .................................................................... 208 A. Oyun Grupları .............................................................................................. 209 B. Klikler ........................................................................................................... 209 C. Çeteler ......................................................................................................... 209 D. Özenti Grupları (Referans Grupları) ............................................................. 209 III. AKRAN GRUPLARININ İŞLEVLERİ .................................................................. 210 A. Olumlu İşlevleri ............................................................................................ 210 B. Olumsuz İşlevleri .......................................................................................... 211 IV. AKRAN GRUPLARI KONUSUNDA ARAŞTIRMALAR ....................................... 212 A. Yabancı Ülkelerde ........................................................................................ 212 B. Türkiye’deki Araştırmalar ............................................................................ 214 C. Günümüz Türk Gençliğinin Özellikleri Araştırması ...................................... 216

1. Kırsal Kesim ve Kentlerdeki Gençlik ...................................................... 216 2. Büyük Metropollerdeki Yaşam .............................................................. 216 3. Günümüz Gençliğini Etkileyen Etmenler .............................................. 216 4. Üniversite Gençliği ................................................................................ 217

16. BÖLÜM ................................................................................................................... 221 KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI VE EĞİTİM ....................................................................... 221

I. NİTELİKLERİ .................................................................................................. 221 II. İŞLEVLERİ ..................................................................................................... 221 III. TELEVİZYON VE EĞİTİM ............................................................................... 222 A. Yararları ....................................................................................................... 222 B. Zararları ....................................................................................................... 222

xv

IV. W. SCHRAMM’A GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARI VE EĞİTİM İLİŞKİSİ ................... 225 V. İSTEMEDEN ÖĞRENME ................................................................................ 225

17. BÖLÜM ................................................................................................................... 227 BİLGİ TOPLUMU VE EĞİTİM ..................................................................................... 227

I. BİLGİ TOPLUMU KAVRAMI .......................................................................... 227 II. BİLGİ TOPLUMUNUN TEMEL ÖZELLİKLERİ ................................................... 228 A. Hizmet Sektörünün Gelişmesi ..................................................................... 228 B. Yeni Sınıflar .................................................................................................. 228 C. Bilginin Rolünün Artması ............................................................................. 228 D. Enformasyon Teknolojisi ............................................................................. 229 E. Değer Değişimleri ........................................................................................ 229 III. BİLGİ TOPLUMU VE EĞİTİM ......................................................................... 229 IV. BİLGİ TOPLUMUNA ERİŞMENİN KOŞULLARI ................................................ 230 V. BİLGİ TOPLUMU VE TÜRKİYE ....................................................................... 231

18. BÖLÜM ................................................................................................................... 235 BİLGİSAYAR, İNTERNET VE EĞİTİM .......................................................................... 235

I. İNTERNET ..................................................................................................... 235 A. İnternetin Olumlu Özellikleri ....................................................................... 235 B. İnternetin Olumsuz Özellikleri ..................................................................... 236 C. Siber Suçlar .................................................................................................. 236 II. İNTERNET VE EĞİTİM ................................................................................... 237 A. İnternetle Eğitim türleri ............................................................................... 238 B. İnternet Temelli Eğitimin Yararları............................................................... 238 III. İNTERNET KAFELER ...................................................................................... 239

19. BÖLÜM ................................................................................................................... 247 TOPLUMSAL DEĞİŞME VE EĞİTİM ........................................................................... 247

I. TOPLUMSAL DEĞİŞME KAVRAMI................................................................. 247 II. EĞİTİMİN TOPLUMSAL DEĞİŞMEYE İLİŞKİN İŞLEVLERİ ................................ 247 A. Eğitimin Tutucu İşlevi ................................................................................... 247

xvi

B. Eğitimin Yaratıcı İşlevi .................................................................................. 247 III. TOPLUMSAL DEĞİŞME VE EĞİTİM İLİŞKİLERİ ............................................... 248 A. Toplumsal Dönüşümün Nedeni Olarak Eğitim ............................................. 249

1. Yeniden Oluşumcu ve Modernist (Çağdaşlaşma) Görüşler ................... 249 a. Yeniden Oluşumcular .................................................................... 249 b. Modernist Görüşler ....................................................................... 249 c. İnsan Sermayesi Kuramı ................................................................ 249

B. Toplumsal Dönüşümün Sonucu Olarak Eğitim ............................................ 250 1. Çatışmacı Görüşler ................................................................................ 250

C. Bağdaştırıcı Görüşler ................................................................................... 250 1. Eleştirel Pedagoglar .............................................................................. 250 2. J. Dewey ................................................................................................ 250

IV. TOPLUMSAL DEĞİŞME VE EĞİTİM İLİŞKİSİNİN BAŞLICA ALANLARI .............. 251 A. Bilim ve Teknolojideki Gelişmeler ................................................................ 251 B. Kentleşme .................................................................................................... 253 C. Demografik Değişmeler ............................................................................... 254 D. Yüksek Öğretim............................................................................................ 254 E. Özel Eğitimin Gelişmesi ............................................................................... 254 F. Toplumsal Hareketlilik Aracı Olarak Eğitim.................................................. 257 G. Aile Yaşamında Değişmeler ......................................................................... 257 H. Çıkar Grupları ............................................................................................... 258 İ. Demokratik Gelişmeler ................................................................................ 259 J. Modernleşme (Çağdaşlaşma) ...................................................................... 259

20. BÖLÜM ................................................................................................................... 261 ÇOKKÜLTÜRLÜLÜK VE EĞİTİM ................................................................................. 261

I. KAVRAM OLARAK ÇOK KÜLTÜRLÜLÜK ........................................................ 261 II. ÇOK KÜLTÜRLÜLÜK VE EĞİTİM BOYUTU ..................................................... 262 III. ÇOKKÜLTÜRLÜLÜK KONUSUNDA YENİ GELİŞMELER ................................... 263

21. BÖLÜM ................................................................................................................... 271 KÜRESELLEŞME VE EĞİTİM ...................................................................................... 271

I. KÜRESELLEŞME ............................................................................................ 271

xvii

II. İKİ AKIMIN KARŞILAŞTIRILMASI (YERELLİK - KÜRESELLEŞME) ...................... 272 III. KÜRESELLEŞMENİN EĞİTİMSEL BOYUTU ..................................................... 274 A. Tanıtım ......................................................................................................... 274 B. Öğrenci Değişimi .......................................................................................... 275 D. Avrupa Topluluğunun Rolü .......................................................................... 277 E. Öğrenci Değişiminin Geliştirilmesi ............................................................... 277 F. Ülkemizdeki Uygulamalar ............................................................................ 278 G. Programlar ................................................................................................... 278 H. Küreselleşmeye İlişkin Farklı Görüşler ......................................................... 279

1. Olumlu Görüş ........................................................................................ 279 2. Olumsuz Görüş ...................................................................................... 280

I. Eğitimde Öne Çıkan Değerler:...................................................................... 281 İ. Türk Eğitim Sisteminde Küreselleşme ......................................................... 282

22. BÖLÜM ................................................................................................................... 285 BEYİN GÖÇÜ VE ÜLKEMİZ ........................................................................................ 285

I. NEDEN BEYİN GÖÇÜ? .................................................................................. 285 II. ÖNLEMLER ................................................................................................... 286 III. TERSİNE AKADEMİK BEYİN GÖÇÜ ................................................................ 287

23. BÖLÜM ................................................................................................................... 289 POPÜLER KÜLTÜR VE EĞİTİM .................................................................................. 289

I. POPÜLER KÜLTÜR VE ÖZELLİKLERİ .............................................................. 289 II. POPÜLER KÜLTÜR VE EĞİTİM ...................................................................... 291

24. BÖLÜM ................................................................................................................... 293 KÜLTÜR VE EĞİTİM İLİŞKİLERİ .................................................................................. 293

GİRİŞ ..................................................................................................................... 293 I. SOSYO-KÜLTÜREL SİSTEMDE DAVRANIŞIN TOPLUMSAL BELİRLEYİCİLERİ .................................................................................................... 293 A. İdeoloji ......................................................................................................... 294 B. Teknoloji ...................................................................................................... 294

xviii

C. Toplumsal Örgüt .......................................................................................... 294 II. KÜLTÜR-EĞİTİM İLİŞKİLERİ ........................................................................... 295 III. EĞİTİMLE İLGİLENEN ANTROPOLOGLAR ...................................................... 298 V. TOPLUMSAL DENETİM VE EĞİTİM ............................................................... 302 VI. GELENEK, GÖRENEK VE EĞİTİM ................................................................... 303 VII. KÜLTÜRCE YOKSUN ÇOCUKLAR VE EĞİTİM ................................................. 303 VIII. İLKEL VE ÇAĞDAŞ EĞİTİMİN KARŞILAŞTIRILMASI ........................................ 304

25. BÖLÜM ................................................................................................................... 309 GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER VE EĞİTİMSEL SORUNLARI .......................................... 309

I. GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERİN GENEL ÖZELLİKLERİ .................................... 309 II. GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERİN BAZI ORTAKLAŞA EĞİTİMSEL SORUNLARI .......................................................................................................... 310 A. Yeterli Öğretmen Eksikliği ............................................................................ 310 B. Okulların Öğrenciyi Okulda Tutmadaki Başarısızlığı .................................... 310 C. Müfredat Programlarının Topluma Uymaması ............................................ 311 D. Köy ve Kent Gelişmesi Arasında Dengesizlik ................................................ 311 E. Eğitimsel Gelişmeye Kadın Katılımı Sorunu ................................................. 311 F. Eğitim Sistemindeki Değerlerde Tutuculuk .................................................. 312 G. Çift Dil Kullanma .......................................................................................... 312 III. ÖNERİLEN ÇÖZÜM YOLLARI ......................................................................... 312 A. Eğitime Öncelik Vermek .............................................................................. 313 B. Eğitim Ancak Canlı ve Etken Bir İşlevsel Kadro İçinde Yapılabilir ................. 314 C. Eğitim Üretici Olmalıdır ............................................................................... 314 D. Eğitim Seçici Olmalıdır ................................................................................. 314 E. Kadroların Yetiştirilmesine Öncelik Vermek ................................................ 315

26. BÖLÜM ................................................................................................................... 317 SANAYİLEŞMİŞ ÜLKELERİN EĞİTİMSEL SORUNLARI .................................................. 317

I. SANAYİLEŞMİŞ ÜLKELERİN BELLİ BAŞLI ÖZELLİKLERİ ................................... 317 II. SANAYİLEŞMİŞ ÜLKELERİN EĞİTİMSEL SORUNLARI ..................................... 317 A. Okulun İşlevlerindeki Artış ........................................................................... 317 B. Ekonominin İnsangücü İstemi ...................................................................... 318

xix

C. Eğitimde Bürokrasi....................................................................................... 318 D. Kitle İletişim Araçları .................................................................................... 318 E. Makine Egemenliği ...................................................................................... 318

1. Serbest Zaman Eğitimi .......................................................................... 319 2. Sanayide Daha İyi İnsan İlişkileri ........................................................... 319 3. İşi İnsandan Ayırmak ............................................................................. 319

F. Öğretmen Sorunu ........................................................................................ 319 G. Eğitimde Fırsat Eşitsizliği .............................................................................. 319 H. Üniversiteler ................................................................................................ 319 I. Değer Değişmeleri ....................................................................................... 320 J. Nüfus Artışı .................................................................................................. 320 K. Alvin Toffler’a Göre Sanayileşmiş Ülkelerde Gelecekte Eğitim .................... 320

KISIM II ......................................................................................................................... 327 ÖĞRETİM SOSYOLOJİSİ Mikro Eğitim Sosyolojisi ..................................................... 327

27. BÖLÜM ................................................................................................................... 329 TOPLUMSAL BİR SİSTEM OLARAK OKUL .................................................................. 329

I. OKULUN TEMEL ÖZELLİKLERİ ....................................................................... 329 A. Toplumsal Sistem Olarak Okul ve Kültürel Özellikleri .................................. 329

1. Biçimsellik ............................................................................................. 330 2. Bürokratlaşma....................................................................................... 331 3. Öğrenci Etkileşimi ................................................................................. 332

B. Okulun Toplumsallaştırma Özelliği .............................................................. 333 C. Ahlâk Eğitimi ................................................................................................ 334

1. Disiplin Anlayışı ..................................................................................... 335 2. Toplumsal Gruplara Bağlılık .................................................................. 335 3. İrade Özerkliği ....................................................................................... 336

B. Ahlâkî Ögelerin Çocukta Oluşturulması ....................................................... 336 1. Disiplin Anlayışının Çocukta Oluşturulması ........................................... 336 2. Okulda Disiplin ...................................................................................... 336 3. Okulda Ceza .......................................................................................... 336 4. Okulda Ödül .......................................................................................... 337

xx

II. J. DEWEY’E GÖRE OKULUN İŞLEVLERİ .......................................................... 337 A. Basitleştirme ................................................................................................ 338 B. Temizleme ................................................................................................... 338 C. Denge Kurma ............................................................................................... 338 III. OKULUN ROL YAPISI .................................................................................... 338 IV. OKULUN ETKENLİĞİ ..................................................................................... 341

28. BÖLÜM ................................................................................................................... 345 OKULDA BAŞARISIZLIK ............................................................................................ 345

I. AİLEDEN KAYNAKLANAN BAŞARISIZLIK NEDENLERİ .................................... 345 II. OKULDAN KAYNAKLANAN BAŞARISIZLIK NEDENLERİ .................................. 346 III. EKONOMİK OLANAKLARDAN DOĞAN NEDENLER ....................................... 348

29. BÖLÜM ................................................................................................................... 349 MESLEK OLARAK ÖĞRETMENLİK ............................................................................. 349

I. MESLEKSELLEŞME KOŞULLARI ..................................................................... 349 A. Uzmanlık Bilgisi – Örgün Öğretimden Geçme.............................................. 349 B. Giriş Denetimi .............................................................................................. 349 C. Meslek Ahlâkı .............................................................................................. 350 D. Çalışma Özgürlüğü ....................................................................................... 352 E. Meslek Kuruluşları ....................................................................................... 352 F. Hizmet Koşulları ........................................................................................... 353 G. Toplumca Meslek Olarak Tanınma .............................................................. 353 II. ÖĞRETİM MESLEĞİNİN TİPİK ÖZELLİKLERİ ................................................... 354 A. Meslek Grubu Olarak ................................................................................... 354 B. Müşteriler ve Müşterilerle İlişkiler .............................................................. 356 C. Mesleğin İcrası Yönünden Özellikler ............................................................ 356 III. ÖĞRETMENLİK MESLEĞİNİN SEÇİMİ ............................................................ 357

xxi

30. BÖLÜM ................................................................................................................... 361 ÜLKEMİZDE ÖĞRETMEN YETİŞTİRMENİN TOPLUMSAL BOYUTU .............................. 361

31. BÖLÜM ................................................................................................................... 367 ÖĞRETMENİN KONUMU ......................................................................................... 367

I. TOPLUMSAL KONUM KAVRAMI VE ÇEŞİTLERİ ............................................. 367 A. Tanım ........................................................................................................... 367

1. Verilen Konumlar .................................................................................. 367 2. Kazanılan Konumlar .............................................................................. 367

II. ÖĞRETMENİN KONUMU .............................................................................. 367 A. Cinsiyet ........................................................................................................ 367 B. Öğrencilerin Konumu ve Yaşı ....................................................................... 370 C. Genel Ücret Düşüklüğü ................................................................................ 370 D. Öğretmenlerin Öğrenim Derecesi ............................................................... 370 E. Okutulan Konu ............................................................................................. 371 F. Öğretmenin Toplumsal Kökeni .................................................................... 371 G. Kıdem ve Yaş ................................................................................................ 371 H. Bağımlılık ..................................................................................................... 371 I. VEKİL ÖĞRETMENLİK ................................................................................... 372

32. BÖLÜM ................................................................................................................... 375 OKULDA VE SINIFTA ÖĞRETMEN ............................................................................. 375

I. OKULDA ÖĞRETMEN ................................................................................... 375 A. Okul İmajı ..................................................................................................... 375 B. Öğretmeni Etkileyen Güçler ........................................................................ 376

1. Dış Güçler .............................................................................................. 376 2. İç Güçler ................................................................................................ 377 3. Karşılıklı Güçler ..................................................................................... 377

II. SINIFTA ÖĞRETMEN .................................................................................... 378 A. Toplumsal Bir Sistem Olarak Sınıf ................................................................ 378 B. Küçük Grup Dinamizmi ................................................................................ 378 C. Öğretmen-Öğrenci İlişkilerinde Toplumsal Sınıf Etmeni .............................. 380 D. Ülkemizde Öğretmen-Öğrenci İlişkileri ........................................................ 380

xxii

33. BÖLÜM ................................................................................................................... 383 TOPLUMSAL BİR SİSTEM OLARAK SINIF ................................................................... 383

I. TALCOTT PARSONS’A GÖRE SINIF ................................................................ 383 II. SINIFIN BÜYÜKLÜĞÜ .................................................................................... 383 III. YETENEK GRUPLAMALARI (TÜRDEŞLİK) ....................................................... 384 IV. SINIF İÇİ İLETİŞİM ............................................................................................ 384 V. ÖDÜL SİSTEMİ .............................................................................................. 385 VI. KARMA EĞİTİM ............................................................................................ 386 VII. SINIF ROL YAPISI VE ROL İLİŞKİLERİ .............................................................. 387 A. Öğrenci Rolü ................................................................................................ 387 B. Öğretmenin Rolü ......................................................................................... 388 C. Öğretmenlerin Etkenliği ............................................................................... 389 D. Öğretmenin Etkenliğini Belirleyen Nesnel Ölçütler ..................................... 389

34. BÖLÜM ................................................................................................................... 395 ÖĞRETMENİN ROLÜ ................................................................................................ 395

I. ROL KAVRAMI, SINIFLANDIRILMASI VE ÇEŞİTLERİ ....................................... 395 A. Rol Kavramı .................................................................................................. 395 B. Çeşitli Rol Kavramları ................................................................................... 395

1. Rollerin İçe Dönüşümü .......................................................................... 395 2. Rol Anlaşması ........................................................................................ 395 3. Rol Takımı ............................................................................................. 396 4. Rol Uzmanlaşması ................................................................................. 396 5. Rol Beklentileri ...................................................................................... 396 6. İnformal Rol Davranışı........................................................................... 397

II. ÖĞRETMENİN ROLÜ .................................................................................... 397 A. Okuldaki Rolü ............................................................................................... 397

1. Öğrenciler Yönünden Öğretmenin Rolleri ............................................ 397 B. Öğretmenin Çevresel Rolleri ........................................................................ 399

1. Çevre Kalkınmasına Katılma .................................................................. 399 2. Öğretmen Çevrede Önderdir ................................................................ 400 3. Toplumsal Yabancılık ............................................................................ 400 4. Orta Sınıf Ahlâkı Savunuculuğu ............................................................. 401

xxiii

5. Kültürlü Kişi Olarak Öğretmen .............................................................. 401 6. Yeni Düşünceler Önderidir .................................................................... 401 7. Öğretmen, Çocuk Eğitimi Uzmanıdır ..................................................... 401 8. İdealist Olarak Öğretmen ...................................................................... 402

III. ROL UZMANLAŞMALARINA GÖRE ÖĞRETMEN TİPOLOJİLERİ ..................... 402 A. Formal Bilgi Taşıyıcılığına Yönelimli Öğretmen ............................................ 402 B. Toplumsallaştırma Aracı Alarak Öğretmen .................................................. 402 C. Yaratıcı ve Yenilikçi Davranış Kazandırma.................................................... 402 D. Değerlendirme Yönelimli Öğretmen ............................................................ 403

1. Akademik Öğretmen ............................................................................. 403 2. Çocuğa Yönelimli Öğretmen ................................................................. 403 3. Misyoner Tip Öğretmen ........................................................................ 403

IV. ROL ÇATIŞMALARI ....................................................................................... 405

35. BÖLÜM ................................................................................................................... 409 SOSYO-KÜLTÜREL DEĞİŞMELER VE ÖĞRETMEN ...................................................... 409

I. YEREL SOSYO-KÜLTÜREL DEĞİŞMELER VE ÖĞRETMEN ............................... 409 II. ULUSAL DÜZEYDE SOSYO-KÜLTÜREL DEĞİŞMELER VE ÖĞRETMEN ............ 411 III. ULUSLARARASI SOSYO-KÜLTÜREL DEĞİŞMELER VE ÖĞRETMEN ................ 413 IV. ÖĞRETMEN YETİŞTİRMEYE İLİŞKİN ÖNERİLER ............................................. 415 V. SONUÇ ......................................................................................................... 416

36. BÖLÜM ................................................................................................................... 419 OKUL – ÇEVRE İLİŞKİLERİ ......................................................................................... 419

I. OKUL TİPOLOJİLERİ ...................................................................................... 419 A. Geleneksel Okul ........................................................................................... 419 B. Topluluğun Bir Modeli Olarak Okul ............................................................. 420 C. Topluluk Okulu............................................................................................. 421 II. ÜLKEMİZDE OKUL – ÇEVRE İLİŞKİLERİ .......................................................... 426 A. Okul – Aile Birlikleri ..................................................................................... 426 B. Okul Koruma Dernekleri .............................................................................. 427 C. Yaygın Eğitim Etkinlikleri .............................................................................. 427 D. Eğitimcilerin Tutumu ................................................................................... 427

xxiv

E. Yetişkin Eğitiminde Okul .............................................................................. 428 F. Okul-Sanayi İşbirliği ..................................................................................... 428 G. Okul Sanayi İlişkileri ..................................................................................... 429

37. BÖLÜM ................................................................................................................... 433 ÖĞRETMEN KİŞİLİĞİ VE EĞİTİM ............................................................................... 433

I. ÖĞRETMEN KİŞİLİK TİPLERİ VE ETKİLERİ ...................................................... 433 A. Demokratik Öğretmen ................................................................................. 435 B. Otokratik Öğretmen .................................................................................... 436 C. İlgisiz Öğretmen ........................................................................................... 436 II. ÖĞRETİME UYARLANMA ............................................................................. 437 III. TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖĞRETMEN DAVRANIŞLARININ GENEL DEĞERLENDİRİLMESİ ............................................................................................ 437

38. BÖLÜM ................................................................................................................... 443 EĞİTİMDE YABANCILAŞMA ...................................................................................... 443

I. YABANCILAŞMA KAVRAMI ........................................................................... 443 II. YABANCILAŞMA KAYNAKLARI ...................................................................... 444 A. Kişisel Olmayan Çevre .................................................................................. 444 B. Yetersiz ve İlgisiz Öğretim ............................................................................ 445 C. Bürokratik Üşengeçlik .................................................................................. 445 D. Can Sıkıcılık ve Yorgunluk ............................................................................ 445 E. Okullardaki Büyük Değişmeler ..................................................................... 445 F. Kurallar ve Yönetmelikler ............................................................................ 446 III. YABANCILAŞMANIN ÖNLENMESİ ................................................................ 446 A. Gönüllü Seçim .............................................................................................. 447 B. Açık ve Tutarlı, Uygun Amaçlar .................................................................... 447 C. Küçük Çapta Okul ......................................................................................... 447 IV. ÖĞRETMEN YABANCILAŞMASI .................................................................... 449

xxv

39. BÖLÜM ................................................................................................................... 453 TÜKENMİŞLİK SENDROMU VE ÖĞRETMENLİK ......................................................... 453

I. TÜKENMİŞLİK VE ÖĞRETMENLER ................................................................ 453 II. TÜKENMİŞLİK NEDENLERİ ............................................................................ 454

40. BÖLÜM ................................................................................................................... 457 BİR ŞİDDET ORTAMI OLARAK OKUL ......................................................................... 457

I. GİRİŞ ............................................................................................................ 457 II. OKULLARDAKİ ŞİDDETİN NEDENLERİ ........................................................... 457 A. Kız Arkadaş Sorunu ...................................................................................... 457 B. Katı Öğretmen Davranışları ......................................................................... 458 C. Medyanın Etkisi ........................................................................................... 458 D. Yoksulluk ...................................................................................................... 458 E. Serbest Zaman Değerlendirme Olanaklarının Yetersizliği ........................... 458 F. Polis Muhbirliği ............................................................................................ 459 G. Nedensiz Şiddet Olayları .............................................................................. 459 İ. Disipline İlişkin Olaylar ................................................................................. 459 I. Dayak ........................................................................................................... 459 III. ŞİDDETİN ÇOK YÖNLÜLÜK BOYUTU ............................................................. 460 IV. EĞİTİMDE ŞİDDET OLGUSUNUN SOSYOLOJİK KAYNAKLARI ........................ 461

41. BÖLÜM ................................................................................................................... 469 OKUL VE SERBEST ZAMAN EĞİTİMİ ......................................................................... 469

I. GENEL OLARAK OKULLARIN SERBEST ZAMAN EĞİTİMİNDEKİ İŞLEVLERİ .............................................................................................................. 469 A. Olumlu Görüşü Savunanlar .......................................................................... 470 B. Olumsuz Görüşü Savunanlar ....................................................................... 470 II. OKULLARIN SERBEST ZAMAN EĞİTİMİNDE UYGULADIKLARI ÇEŞİTLİ YÖNTEMLER ......................................................................................................... 470 A. Resmi Müfredat Programlarına Bazı Dalları Almak ..................................... 470 B. İnformal Eğitim Biçiminde ........................................................................... 471 C. Okul Merkezli Topluluk Serbest Zaman Değerlendirme Programları .......... 471

xxvi

D. Diğer Kurumlar Tarafından Sağlanan Topluluk Serbest Zaman Değerlendirme Olanaklarını Yerine Getirmek ............................................. 472

E. Okullar, Serbest Zaman Değerlendirme Personelinin Mesleksel Hazırlığında Temel Rolü Oynarlar ................................................................ 472

III. ÜLKEMİZDEKİ DURUM ................................................................................. 472 A. Genel Olarak ................................................................................................ 472 B. Eğitsel Kollar ................................................................................................ 473 IV. GÜNÜMÜZ OKULLARINDA SERBEST ZAMAN EĞİTİMİNİ GEREKTİREN NEDENLER ............................................................................................................ 474 A. Eğitim Amaçlarının Gerçekleştirilmesi İçin .................................................. 474 B. Toplumsallaşma Süreci İçin ......................................................................... 474 C. Kültür Aktarma Yönünden ........................................................................... 475 D. Eğitimcilerin Eğitimi İçin .............................................................................. 475 E. Okul İçi ve Okul Dışı Etkileşimin Gerçekleşmesi ........................................... 475 F. Okul Başarısını Tayin Yönünden .................................................................. 475 G. Oyunun Eğitsel Bir Araç Olarak Ele Alınışı Yönünden .................................. 475 H. Sosyo-Kültürel Bütünleşmeyi Sağlamak İçin ................................................ 475 I. Toplumsal Konum Elde Etmek İçin .............................................................. 476 V. ÜLKEMİZDE SERBEST ZAMAN ETKİNLİKLERİNİN SOSYOLOJİK ÖZELLİKLERİNE GÖRE SERBEST ZAMAN EĞİTİMİNİN GEREKLERİ ......................... 476

42. BÖLÜM ................................................................................................................... 479 GİZLİ MÜFREDAT YA DA ÖRTÜK PROGRAM............................................................. 479

I. ÖRTÜK PROGRAM KONUSUNDAKİ SOSYOLOJİK GÖRÜŞLER ....................... 480 A. Yapısal-Fonksiyonalist Görüş ....................................................................... 480 B. Neo-Marksist Görüş ..................................................................................... 481

1. Sonuç Olarak Gizli Müfredat ................................................................. 482 b. Ortam Olarak Gizli Müfredat ................................................................ 482 c. Süreç Olarak Gizli Müfredat .................................................................. 483

II. GİZLİ MÜFREDATA İLİŞKİN BAZI ARAŞTIRMA ÖRNEKLERİ ............................ 484 A. Toplumsal Cinsiyete İlişkin Gizli Müfredat ................................................... 484 B. Dershanelerde Gizli Müfredat ..................................................................... 485 III. GİZLİ MÜFREDATIN ÖZELLİKLERİ ................................................................. 486 IV. KAVRAMA YAPILAN ELEŞTİRİLER ................................................................. 486

xxvii

SONUÇ .................................................................................................................. 487

43. BÖLÜM ................................................................................................................... 489 YÜKSEK ÖĞRETİM VE TOPLUM ................................................................................ 489

I. YÜKSEK ÖĞRETİMİN İŞLEVLERİ .................................................................... 489 A. Eğitim ve Öğretim ........................................................................................ 489 B. Bilimsel Araştırma Yapmak .......................................................................... 489 C. Kamu Hizmeti Sağlamak .............................................................................. 489 II. YÜKSEK ÖĞRETİMİN BATIDAKİ TARİHÇESİ VE TOPLUMLA İLİŞKİSİ (1500-1800 DÖNEMİ) ........................................................................................... 489 Modern toplumda üniversitelerin temel misyonu, sosyal devletin işlevlerini yerine getirmesine katkıda bulunacak açılımlar yapmak ve dayandığı aydınlanma ilkesi doğrultusunda toplumu ileriye taşımak yönünde katkıda bulunmaktı.9a ............................................................................ 491 III. YÜKSEK ÖĞRETİMDE TİCARÎLEŞME ............................................................. 492 IV. ÜNİVERSİTELERİN DÖNÜŞTÜRÜLMESİ ........................................................ 493

44. BÖLÜM ................................................................................................................... 499 ALTERNATİF EĞİTİM ................................................................................................ 499

45. BÖLÜM ................................................................................................................... 501

46. BÖLÜM ................................................................................................................... 507 GELECEKTE EĞİTİM: 21. YÜZYILIN OKULLARI ........................................................... 507

GİRİŞ ..................................................................................................................... 507 I. GELECEĞİN EĞİTİM SOSYOLOJİSİ ................................................................. 507 A. Küreselleşmenin Gerektirdiği Yeni İnsan Modeli ......................................... 507 B. Farklı Kimliklerin Eğitimde Yer Alması ......................................................... 508 C. İleri Teknoloji ve Eğitim ............................................................................... 508 II. GELECEKTE EĞİTİMİN NİTELİKLERİ ............................................................... 508 A. Okul Dışı Eğitimin Öneminin Artması (Kurumlar Ötesi Durum) ................... 509 B. Yaşam Boyu Eğitim ...................................................................................... 513

xxviii

C. Yerelleştirilmiş Eğitim Sistemi ...................................................................... 515 D. Öğrenci, Öğretmen, Velî Merkezli Model .................................................... 515 E. Gelecekteki Okul .......................................................................................... 516 F. Gelecekte Öğretmen ................................................................................... 516 G. Gelecekteki Öğrenci ..................................................................................... 517 İ. Sınıf İçi Düzenlemeler .................................................................................. 518 J. Hermenetik (Yorumlayıcı) Tutum ................................................................ 518 K. Ülkemizin Durumu ....................................................................................... 520 L. Avrupa Birliği ve Eğitim ................................................................................ 521 M. Türkiyede Uzaktan Öğretim Sistemi ............................................................ 522

KISIM III ........................................................................................................................ 529 EĞİTİM SOSYOLOJİSİNDE KRİZ ......................................................................... 529 KAYNAKLAR .......................................................................................................... 537