Ek Fiil Konu Anlatm

Szck zelliini yitirip ek durumuna gelen imek (i-) eylemidir.

Ekeylemin basit ekimli eylemleri bileik ekimli yapmak ve ad

soylu szckleri yklem yapmak gibi iki grevi vardr.

1. Ekeylem, basit ekimli eylemlere gelerek onlar bileik ekimli

yapar.

Bir eylem iki tane kip eki almaz, ikinci kip, eylemlere ekeylem

sayesinde gelir. Basit ekimli eylemlerden sonra gelen ekeylem,

hikye, rivayet, art bileik ekimli eylemler meydana getirir.

Bu soruyu daha nce de zmtm, (z m t m)

Grld gibi, bu cmledeki z- eylemi, -mili gemi zaman

kipi ekini aldktan sonra, ekeylem sayesinde bir de -dili gemi

zaman kipi eki almtr. Yani basit ekimli eylem, ekeylem sayesinde

bileik ekimli hale gelmitir.

Konumada ve yazmada ekeylem (i-) genellikle der.

(z m t m < z m i di m)

Terliyken souk su iersen hastalanrsn.

Onlar, stanbula haftaya gelecekmi.

Bu cmlelerde de iersen (ier isen), gelecekmi (gelecek imi)

eylemleri, iki kip eki alarak ekeylem sayesinde bileik ekimli hale

gelmitir.

2. Ekeylem ad soylu szcklere gelerek onlar yklem yapar.

Yklemle ilgili olarak yaygn ve yanl bir dnce vardr. Yklemin

hep eylemden olutuu zannedilir. Bunun nedeni de, yklemin

mutlaka kip ve ahs eki alarak yarg bildirmesidir. Hlbuki kip ve

ahs ekini, ad soylu szckler de alabilir ve yarg bildirebilir. Bu da

ekeylem (i-) sayesinde olur.

Mehmet, dn ok hastayd.

Bu cmlenin ykleminin (hasta) eylem olmad grlyor. Eylem

olmayan bu yklem, ekeylem sayesinde, eylemlere getirilen -dili

gemi zaman kipi ekini almtr.

(hastayd < hasta i di)

hasta i di

ad ek fiil kip eki

Ekeylem, ad soylu szcklere drt farkl kipte gelir.

1. Ekeylemin Dili Gemi Zaman ekimi (idi)

Onun kardei bu hastanede doktordu. (doktor idi)

Bu cmlede, ad olan doktor szc ekeylem sayesinde -dili

gemi zaman kipi ekini alarak yklem olmutur. Doktor

szcnn -dili gemi zaman kipi ile ekimi aadaki gibidir.

TEKL OUL

1. kii doktordum doktorduk

2. kii doktordun doktordunuz

3. kii doktordu doktordular

2. Ekeylemin Mili Gemi Zaman ekimi (imi)

Sabah sabah kapy alan komuymu. (komu imi)

Bu cmlede, ad olan komu szc ekeylem sayesinde -mili

gemi zaman kipi ekini alarak yklem olmutur. Komu

szcnn -mili gemi zaman kipi ile ekimi aadaki gibidir.

TEKL OUL

1. kii komuymuum komuymuuz

2. kii komuymusun komuymusunuz

3. kii komuymu komuymular

3. Ekeylemin art ekimi (ise)

Ekeylemin art, eklendii szc genellikle yklem yapmaz,

cmleye art anlam katar.

Gelen simitiyse birka simit alalm. (simiti ise)

TEKL OUL

1. kii simitiysem simitiysek

2. kii simitiysen simitiyseniz

3. kii simitiyse simitiyseler

Bu cmlede, ad olan simiti szc ekeylem sayesinde art kipi

ekini alarak ykleme art anlam katmtr. Simiti szcnn art

kipi ile ekimi aadaki gibidir.

4. Ekeylemin Geni Zaman ekimi (-)

Ekeylemin geni zaman ekimi, kii ekleriyle yaplr. Ekeylem (i-)

kullanlmaz.

Ben bu okulda retmenim.

Bu cmlede, ad olan retmen szc, ekeylemin 1. tekil kii ekini

alarak yklem olmutur. retmen szcnn geni zaman ile

ekimi aadaki gibidir.

TEKL OUL

1. kii retmen im retmen iz

2. kii retmen sin retmen siniz

3. kii retmen dir retmen ler

Not: Ekeylemin geni zamannn ekiminde, 3. tekil kii eki -dir

debilir.

Komumuz ok iyi bir insandr.

Komumuz ok iyi bir insan.

Bu cmlelerin birincisinde, ekeylemin geni zamannn 3. tekil kii eki

kullanlm, tekinde kullanlmamtr. ki biimdeki kullanm da

dorudur.

Ekeylemin Olumsuzu

Ekeylemin olumsuzu deil ilgeciyle yaplr.

Aldnz ev ok genimi.

Aldnz ev ok geni deilmi.

Bu cmlelerin birincisinde, ad soylu geni szc ekeylem alarak

yklem olmutur, ikinci cmlede ykleme deil ilgeci getirilerek

cmle olumsuz yaplmtr. Aada ekeylemin farkl zamanlaryla

ekimlenen yklemlere sahip cmlelerin olumsuz halleri de bir arada

verilmitir.

Dn hava olduka gzeldi.

Dn hava olduka gzel deildi.

Ben bugn ok yorgunum.

Ben bugn ok yorgun deilim.

O ky buradan olduka uzaktr.

O ky buradan olduka uzak deildir.

ok hastaysan hemen eve git.

ok hasta deilsen hemen eve git.

Ekeylemle lgili Karlatrmal rnekler

Ekeylemin, basit ekimli eylemleri bileik ekimli eylem yapmak ve

ad soylu szckleri yklem yapmak grevlerini eitli rneklerle

birlikte grdk. Ekeylem bu grevlerde kullanlrken, ekil

benzerliinden dolay baka szcklerle kartrabilir. imdi, byle

kullanmlar aadaki karlatr-mal rneklerde grelim.

Babam, i gnleri evden erken kard.

(k- eylemi geni zamann hikyesiyle ekimlenmi)

Arkadam, cebinden bir avu eker kard.

(kar- eylemi -dili gemi zamanla ekimlenmi)

Daha renciyken adn duyuran bir yazard.

(yazar ad, ekeylem sayesinde yklem yaplm)

nl sanat, yklerini hep sabahlar yazard.

(yaz- eylemi geni zamann hikyesiyle ekimlenmi)

Ninem her akam bize masal okurdu.

(oku- eylemi geni zamann hikyesiyle ekimlenmi)

Babam, son derece dikkatli bir okurdu.

(okur ad ekeylem sayesinde yklem yaplm)

Kkken, ayakkablarm annem balarm.

(bala- eylemi geni zamann rivayetiyle ekimlenmi)

Buray gzelletiren, yemyeil balarm.

(balar ad, oul ekeylem sayesinde yklem yaplm)

Ekeylem, adlarn dndaki szcklere de gelerek onlar yklem

yapar.

Bu kitab retmenin masasna koyan bendim. (ben idim)

(Adl, ekeylem alarak yklem olmutur.)

Bu karardan en ok etkilenen biziz. (biz iz)

(Adl, ekeylemin geni zamanyla ekimlenerek yklem olmutur.)

irketin kr raporlar tam beklediimiz gibiydi. (gibi idi)

(ilge, ekeylem alarak yklemin iinde yer almtr.)

rnek 1:

Ad cmlesinde kimi zaman ekeylemin 3. tekil kii ekinin

kullanlmad da olur.

Aadakilerin hangisinde bu aklamaya uygun bir cmle vardr?

A) En sevdiim aydr austos.

B) Gz mevsimi, hasat demektir Anadolu insan iin.

C) u kara zmler daha tatldr tekilere gre.

D) Yknden dallar eilmi elma aalar bir baka gzellii bu

bahelerin.

E) Kavunun, karpuzun en bol olduu zamandr imdi.

(1997-YS)

zm:

Cmlelerin hepsinin, ekeylemin geni zamannn 3. tekil kiisiyle

ekimlenen yklemler ald grlyor. D seenei dnda, btn

cmlelerin ykleminde 3. tekil kii ekinin (-dr, -tr) kullanld da

grlyor. D seeneinde ise Yknden dallar eilmi elma

aalar bir baka gzelliidir bu bahelerin. cmlesindeki -dir eki

dmtr.

rnek 2:

Aadaki dizelerin hangisinde zamir ekeylem alarak yklem

olmutur?

A) Beni herkes severdi ocukluumda

B) Sendin btn korkularn aresi

C) Ben uzaklarda olmalym, ok uzaklarda

D) Denize bakan evler gibiydim seninle

E) Onu benden, beni ondan ayran deniz

(1992-YS)

zm:

E seeneinde, eksiltili cmle vardr, yklem sylenmemitir. A ve C

seeneklerinde yklemler, sev-, ol- eylemlerinden olumaktadr. D

seeneinde yklem, ekeylem alm il- geten (gibiydi) olumaktadr.

B seeneinde ise zamir tadl) olan sen szc ekeylem alarak

(sendin < sen idin) yklem olmutur.

Cevap B

rnek 3:

Aadaki cmlelerden hangisinin yklemi, ekeylem alm bir sfattr?

A) Bu elmalar henz tatlanmam.

B) Eski evimiz de bu kadar geniti.

C) u anda olayn gerek nedenini bilen yok.

D) Sylediklerine gre bu snfn en alkan sensin.

E) Yarn hava tm yurtta yamurlu olacakm.

(1995 YS)

zm:

B seeneinde, geniti szc cmlede geen evin niteliini

gstermektedir. Dolaysyla nitelik bildiren bir szck (sfat)

ekeylemin dili gemi zaman kipinde ekimlenerek yklem

olmutur.

Cevap B

rnek 4:

Eyalar yerletirilince, otobse yolcular da bindi. ofr,

beklemeksizin konta at. O srada otobs yazhanesinden biri

frlad. Otobse kouyordu; soluk solua yetiti. nmzdeki tek bo

yere oturdu. evresindekileri selamlad. Otobsteki herkesi tanyordu

anlalan.

Bu parada bileik zamanl ka fiil vardr?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

(1996 SS)

zm:

Parada kullanlan eylemlerden bindi, at, frlad, yetiti, oturdu,

selamlad eylemlerinin sadece -dili gemi zaman kipiyle

ekimlendii yani bunlarn basit ekimli eylemler olduu grlyor.

Parada kouyordu ve tanyordu eylemlerinin ise imdiki zaman

kipi ile -dili gemi zaman kipi eklerini ald yani imdiki zamann

hikyesiyle ekimlendii grlyor.

Cevap B

rnek 5:

Aadaki cmlelerden hangisinin yklemi, imdiki zamann rivayeti

biimindedir?

A) Oturduklar evi 20 yl nce almlarm.

B) Geen yl arada srada arkadalarla buluup sinemaya gidiyorduk.

C) Ben de onun gelmesini bekliyordum.

D) O filmi ben de yllar nce grmtm.

E) Eskiden klar daha souk, yazlar daha scak geiyormu.

(1995-YS)

zm:

A seeneindeki almlarm eylemi mili gemi zamann

rivayetinde, B seeneindeki gidiyorduk ve C seeneindeki

bekliyordum eylemi imdiki zamann hikaye-sinde, D seeneinde

bulunan grmtm eylemi mili gemi zamann hikayesinde

ekimlenmitir. E seeneindeki geiyormu eylemi ise imdiki

zamann rivayetinde ekimlenmitir.

Cevap E

rnek 6:

Gk uzak, yer uykuda

Engin mesafelerle

Ay giriyor buluta

Sesler hatrlatr

Bana uzak yakn

Durdursun bir an nce

Saat tik takn

Bu dizelerle ilgili olarak aada verilenlerden hangisi yanltr?

A) Ekeylem kullanlmtr.

B) Dilek kipinde ekimlenmi eylem vardr.

C) Birden fazla basit ekimli eylem vardr.

D) Bileik ekimli eylem vardr.

E) Geni zaman kipinde ekimlenmi eylem vardr.

zm:

Dizelerde geen uykuda szc yklem olduundan bu szckte

ekeylem vardr. Durdursun eylemi emir kipinde yani dilek kipinde

ekimlenmitir. giriyor, hatrlatr szckleri, basit ekimli eylemdir,

hatrlatr eylemi geni zaman kipinde ekimlenmitir. Dizelerde

bileik ekimli eylem olmad iin D seeneindeki bilgi yanltr.

Cevap D

rnek 7:

Aadaki dizelerin hangisinde yklem, gereklilik kipinin rivayeti

biimindedir?

A) Bu dncelerini bence onlara da anlatmalsn.

B) Trafik ancak iki saat iinde alrm.

C) Bu koliler, birlikte kargoya verilmeliymi.

D) Elindeki yaray doktora gstermeliydin.

E) Arad renkte boyay zor bulmutu.

zm:

A seeneindeki anlatmalsn eylemi, gereklilik kipinde; B

seeneindeki alrm eylemi, geni zamann rivayetinde; D

seeneindeki gstermeliydin eylemi, gereklilik kipinin hikyesinde;

E seeneindeki bulmutu eylemi, mili gemi zamann

hikyesinde ekimlenmitir. C seeneindeki verilmeliymi eylemi,

gereklilik kipinin rivayetinde ekimlenmitir.

Cevap C

rnek 8:

Aadaki dizelerin hangisinde ekeylem yoktur?

A) O zaman bandan aknd derdi

Mermeri oyard, ta delerdi

B) Nihayetsiz bir ova aartt benzimizi

Yollar bir erit gibi ufka balad bizi

C) Uzun bir yolculuktan sonra ncesudaydk

Bir han yorgun argn tatl bir uykudaydk

D) Leyla gelin oldu, Mecnun mezarda

Bir susuz yolcu yok imdi dalarda

E) Ses topladm, renk topladm derinden

Geni his ve hayal bahelerinden

zm:

A seeneindeki oyard, delerdi szckleri, B seeneindeki

aartt szc bileik zamanl eylem olduundan bu szcklerde

ekeylem vardr. C seeneindeki ncesudaydk, uykudaydk

szckleri, D seeneindeki yok szc ad soylu yklem

olduundan bu szcklerde ekeylem vardr. E seeneinde ekeylem

yoktur.

Cevap E

rnek 9:

Siyah kanatlarn batya at kular,

Benden sana haberdir bu lkl uular.

Dereler ardn sra akmaa koyulmular,

Aryor batan gne seni dalar ardnda.

Bu dizelerde ekimli ka eylem vardr?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

zm:

Bir szcn ekimli eylem olabilmesi iin bir kip ve ahsta

ekimlenmesi gerekir. Dolaysyla dizelerde geen at, koyulmular

ve aryor szckleri haber kipinde ekimlenmi birer eylemdir.

Cevap C