Ekler Konu Anlatm

Szcklerin sonuna gelerek onlardan yeni szckler treten veya

eitli anlam ilgileri kurarak onlarn cmle iinde kullanlmasn

salayan harf ya da hecelerdir.

Babam bize Almanyadan hediyeler getirdi.

Bu cmlede koyu renkle belirtilen ekler, baba, biz, Almanya, hediye,

getir- szcklerine gelerek, bu szcklerin anlamn deitirmeyip

onlara cmle iinde eitli anlamlar kazandrmtr. imdi bu eklerin

szcklere katt anlamlar inceleyelim:

Cmlede geen baba-m szcndeki -m ekinin szce, aitlik

anlam; biz-e szcndeki -e ekinin szce, ynelme anlam;

Almanyadan szcndeki -dan ekinin szce, ayrlma anlam;

hediyeler szcndeki ler ekinin szce, okluk anlam

kattn; getir-di szcndeki -di ekinin eylemin yaplma

zamann belirttiini gryoruz.

Uak hareket etmeden, admz yolcu listesine yazdrdk.

Bu cmlede koyu renkle belirtilen ekler, u-, yol, yaz- szcklerine

gelerek, bu szcklerin anlamn deitirip onlardan yeni szckler

tretmitir.

Cmlede geen uak szc, havada yol almak anlamna gelen

u- szcne -ak eki gelerek kanatlarnn altna havann yapt

basn yardmyla ykselip ilerleyebilen motorlu hava tat anlam;

yolcu szc, bir yerden bir yere gitmek iin alan uzaklk

anlamna gelen yol szcne -cu eki gelerek yolculua kan

kimse anlam; yazdr- szc, sz ve dnceyi zel iaret veya

harflerle anlatmak anlamna gelen yaz- szcne -dr eki

gelerek yazma iini yaptrmak anlam kazanmtr.

Bu rneklerde eklerin, szcklerden yeni szckler tretme ya da

onlarn cmle iinde kullanlmasn salama grevlerini grdk. Buna

gre ekler ikiye ayrlr:

1. ekim Ekleri

Trkede szckleri, isim soylu szckler ve eylemler diye ikiye

ayrmtk. Buna gre, isim soylu szcklere gelen ekim eklerine

isim ekim eki, fiillere gelen ekim eklerine fiil ekim eki denir.

A. sim ekim Ekleri

1. Hal (Durum) Ekleri

o Yaklama Durumu Eki

o Bulunma Durumu Eki

o Ayrlma Durumu Eki

o Belirtme Durumu Eki

2. yelik Ekleri

3. Tamlayan Eki

4. oul Eki

5. Eitlik Eki

6. Vasta Eki

7. Ekeylem

8. Soru eki

B. Fiil ekim Ekleri

1. Kip Ekleri

2. Kii Ekleri

3. Ekeylem

4. Soru Eki

sim ekim Ekleri

sim soylu szcklere gelerek onlarn anlamlarn deitirmeden

ekimleyen eklerdir.

1. Hal (Durum) Ekleri

a. Yaklama Durumu Eki (-e, -a)

Genel olarak eklendii adlarla birlikte cmleye yaklama ve ynelme

anlam katar.

Ahmet arya gitmi.

Eklendii szcklerle cmleye baka anlamlar da katar.

Akama parkta bulualm. (zaman)

Arkadana bir hediye ald. (aitlik)

Ad soylu szckleri ilgelere balar.

okula doru, her eye ramen, sabaha kar

kileme kurabilir.

Onunla yz yze grmelisin.

Not: kileme kuran ynelme durum eki -e, -a, ba-fiil yapan -e, -a

ekiyle kartrlmamaldr.

Onlar koa koa gitti.

Onlar yan yana oturdu.

Birinci cmlede koa koa ikilemesi bafiildir. nk eylemden

(ko-) tremitir. Bu szcklere eklenen -e,-a eki bafiil oluturan

yapm ekidir, ikinci cmlede ise, yan yana ikilemesi bafiil deil, ad

soylu bir ikilemedir. nk yan szc ad soylu szcktr ve bu

ikilemeye eklenen -e,-a eki ynelme durumu ekidir.

b. Bulunma Durumu Eki (-de, -da, -te, -ta)

Genel olarak eklendii adlarla birlikte cmleye bulunma, bir yerde

var olma anlam katar.

ocuklar bahede oynuyor.

Eklendii szcklerle cmleye baka anlamlar da katar.

ocukluunda ok yaramazm. (zaman)

Valiyi herkes ayakta karlad. (durum)

kileme kurabilir.

kide bir hasta oluyor, devamszlk yapyor.

Eklendii szcn anlamn deitirip yeni bir szck treterek

yapm eki grevinde kullanlabilir.

Dneminin gzde sanatlarndanm.

Hi alamadm, szde sabaha kadar alacaktm.

c. Ayrlma Durumu Eki (-den, -dan, -ten, -tan)

Genel olarak eklendii adlarla birlikte cmleye ayrlma, bir yerden

uzaklama anlam katar.

Az nce kitapdan kt.

Eklendii szcklerle cmleye baka anlamlar da katar.

Geceden yola kalm ki trene yetielim. (zaman)

Ba arsndan hi ders alamam. (sebep)

Araba aniden durdu. (durum)

Az da olsa, eklendii szcn anlamn deitirip yeni bir szck

treterek yapm eki grevinde de kullanlr.

Dn seyrettiimiz, ok sradan bir mat.

ki arkada sudan bir nedenle kavga etmi.

d. Belirtme Durumu Eki (-, -i, -u, -)

Ykleme durum eki de denir. Cmlelerde nesneyi yani yklemdeki

iten etkilenen varl belirtir. Ykleme sorulan neyi, kimi sorularnn

cevab olan szcklerde bu eki grebiliriz.

Duvar beyaza boyam, (neyi boyam / duvar)

Oyuncaklar odanzdan toplayn.

2. yelik (Tamlanan) Ekleri (-m, -n, -i, -miz, -niz, -leri)

Adlara gelerek onlara aitlik anlam katan, onlarn neye, kime ait

olduunu belirten eklerdir. nszle biten bir szce geldiinde iyelik

ekleri u ekilde karmza kar:

defterim 1.tekil kii iyelik eki

defter-in 2.tekil kii iyelik eki

defter-i 3.tekil kii iyelik eki

defter-imiz 1.oul kii iyelik eki

defter-iniz 2.oul kii iyelik eki

defter-leri 3.oul kii iyelik eki

nlyle biten bir szce geldiinde ise iyelik ekleri u ekilde

karmza kar:

araba-m

araba-n

araba-s-

araba-mz

araba-nz

araba-lar

Not: yelik eki olan -/, -/, -u, - ile, durum eki olan -/, -i, -u, -

birbirine kartrlmamaldr.

Defter -i dn okulda kalm.

Defter i bu masann altnda buldum.

Birinci cmlede defter szcne gelen -i eki bu szce aitlik

anlam katmtr, yani defter szcnn bir varla ait olduunu

belirtmitir. Bu yzden bu cmlede -i eki, iyelik ekidir. kinci cmlede

ise defter szcne gelen -i eki aitlik anlam katmam, bu

szc cmlede nesne durumuna getirmitir. Bu yzden bu

cmlede -i eki, durum ekidir.

Ad tamlamalarnda tamlanana gelen ek, iyelik ekidir. Bu yzden bu

ekin dier bir ad da tamlanan ekidir

Gln yapra-, gl reel-i tamlamalarnda tamlanan olan yaprak,

reel szcklerine -, -i iyelik eki getirilerek belirtili ve belirtisiz ad

tamlamas oluturulmutur.

3. Tamlayan Eki (-n. -in, -un, -n, -im)

Ad tamlamalarnda tamlayan olan szcklere gelerek belirtili ad

tamlamas oluturduundan tamlayan eki olarak adlandrlr.

Kaynatrma nszyle birlikte -nn, -nin, -nun, -nn eklinde de

kullanlr.

Bahenin kaps akt.

Selimin kardei okula gitmemi.

Yarnki geziden onlarn haberi yokmu.

Bizim evimiz buraya biraz uzak.

Adllara gelerek ilge grubu oluturur.

Senin iin geldik.

Onun gibi almalsn.

Sizin kadar alkan olann grmedim.

Adllar ve adlar eylemlere balar.

Bu kitap senin olsun.

Byk dl Ahmetin oldu.

Bu sene kupa bizim olacak.

Not: Tamlayan eki, ben ve biz kii adllarna geldiinde -im

eklinde yazlr.

Ben im kalemim

Biz im okulumuz

Bu iki rnekte grld zere ben ve biz adllar, tamlayan ekini

-im eklinde almtr. Tamlayan eki olan -im, iyelik eki olan -m, -

im, -um, -m ekiyle kartrlmamaldr.

yelik eki olan -n, -in, -un, -n eki ile tamlayan eki olan -m,-in, -un,

-n eki birbirine kartrlmamaldr.

Kalem-in ucu krlm.

Kalem-in ok gzelmi.

Birinci cmlede kalem szc, -in eki alarak tamlayan olmutur.

Bu yzden bu cmlede -in eki tamlayan ekidir. kinci cmlede ise

kalem szc, -in ekini alarak ikinci kiiye (senin kalemin) ait

olmutur. Bu yzden bu cmlede -in eki iyelik ekidir.

4. oul Eki (-lar, -ler)

Eklendii szcklere okluk anlam katar.

Bu iekler ok gzel.

Yapraklar yava yava dklyordu.

Eklendii szcklere baka anlamlar da katar.

Dnyalar kazansa gz doymaz. (abartma)

Selim Beyler henz gelmedi. (sayg)

Fuzuliler, Bakiler kolay yetimiyor. (benzerleri, gibi)

Not: -ler, -lar eki aile ad oluturarak yapm eki grevinde de

kullanlr. Bu durumda -ler, -lar eki yazm kural gerei, kesme

iaretiyle ayrlmaz.

Ayeler yarn zmire gidiyor.

5. Eitlik Eki (-ca, -ce, -a, -e)

Cmleye eitli anlam ilgileri katar.

O ocuka davranyor. (gibi, eitlik)

Snfta sessizce oturuyor. (ekilde)

Sence bu durumda ne yapmalym? (grecelik)

Okulca geziye gittik. (birliktelik)

Bakanlka u kararlar alnd. (tarafndan)

Aylarca bir mektup yazmad. (boyu, sresince)

Elinde kalnca bir sopa vard. (kltme)

6. Vasta Eki (-la, -le):

Cmleye eitli anlam ilgileri katar.

zmire trenle gitmi. (vasta, ara)

Elmay bakla soydu. (gere)

arya annesiyle gitti. (birliktelik)

Snav heyecanla bekliyor. (durum)

Grltyle yatandan frlad. (sebep)

7. Ekeylem (-d, -m, -se, -dr)

Ekeylemle birlikte kullanlan kip ekleri (-d, -m, -se, -dr) ad soylu

szcklere eklenerek kullanldnda isim ekim eki olur.

Hava dn gzeldi. (ekeylemin -dili gemi zaman kip eki)

Onlar ok iyiymi. (ekeylemin -mili gemi zaman kip eki)

Hastaysan yarn grelim. (ekeylemin art kipi eki)

Orada havalar yamurludur. (ekeylemin geni zaman eki)

8. Soru Eki (m, mi, mu, m)

Bu ek kendisinden nceki szckten ayr yazlr. Adlara gelerek

cmleye soru anlam katar. Kendisinden sonra gelen ekler ise bitiik

yazlr.

Dnden beri yorgun musun? (soru)

Fiil ekim Ekleri

Fiillere gelerek anlamlarn deitirmeden veya ahs bildiren eklerdir.

1. Kip Ekleri

Eylemlere deiik zaman ve anlam ilgileri katan eklerdir.

gel i yor (imdiki zaman kipi eki)

gel ecek (gelecek zaman kipi eki)

gel di (grlen gemi zaman kipi eki)

gel mi (renilen gemi zaman kipi eki)

gel ir (geni zaman kipi eki)

gel meli (gereklilik kipi eki)

gel se (dilek-art kipi eki)

gel e yim (istek kipi eki)

2. Kii (ahs) Ekleri

Eylemlere kip eklerinden sonra gelerek eylemi kimin yaptn

gsteren eklerdir.

geldi - m gelmi im (1. tekil kii eki)

geldi - n gelmi sin (2. tekil kii eki)

geldi gelmi (3. tekil kii eki)

geldi - k gelmi iz (1. oul kii eki)

geldi - niz gelmi siniz (2. oul kii eki)

geldi - ler gelmi ler (3. oul kii eki)

3. Ekeylem

Ekeylem ile birlikte kullanlan kip ekleri, eylemlere geldiinde bileik

zamanl eylem oluturur ve bu kullanmlaryla fiil ekim eki olur.

gelir di (hikye bileik ekim)

gelir mi (rivayet bileik ekim)

gelir se (art bileik ekim)

4. Soru Eki

Eylemlerin sonuna gelerek cmleye soru anlam katar.

Yarn arkadalarla bulualm m?

Cmleye deiik anlam ilgileri katar.

O konutu mu herkes susard. (zaman)

Planl altn m bu snav kazanrsn. (koul)

2. Yapm Ekleri

Eklendii szcklerin anlamn deitirip onlardan yeni szckler

treten eklerdir. Bir szckteki ekim ve yapm ekleri karldktan

sonra geriye kalan anlaml en kk paraya kk denir. Bir

szckte yapm eki bulunuyorsa kkle yapm ekinin bulunduu

blme de gvde denir. Szcklerin kk ile gvdesi arasnda

anlamca bir ilgi bulunur.

gz lk

gz le-

yaz

yaz dr-

Bu rneklerde;

gz isminden -lk ekiyle gzlk ismi.

gz isminden -le ekiyle gzlemek fiili,

yaz- fiilinden - ekiyle yaz ismi,

yaz fiilinden -dr ekiyle yazdrmak fiili tretilmitir.

Bu rneklerde grld gibi, yapm ekleri, fiil veya isim soylu

szcklere gelerek fiil ya da isim soylu szckler trettiinden drde

ayrlr:

1. simden sim Yapm Ekleri

2. Fiilden sim Yapm Ekleri

3. simden Fiil Yapm Ekleri

4. Fiilden Fiil Yapm Ekleri

1. simden sim Yapm Ekleri

-lk, (-lik, -luk, -lk) aalk, doktorluk

-l, (-li, -lu, -l) akll, boyal

-sz, (-siz, -suz, -sz) yreksiz, tuzsuz

-c, (-ci, -cu, -c) a, kapc

-da, (-de, -ta, -te) vatanda, meslekta

-er, (-ar) er, altar

-nc, (-inci, -uncu, -nc) beinci, onuncu

-t, (-ti, -tu, -t) rlt, patrt

-cl, (-cil, -cul, -cl) evcil, etil

-ck, (-cik, -k, -ik) kitapk, kulakk

2. Fiilden sim Yapm Ekleri

-m, (-im, -um, -m) lm, bakm

-, (-i, -u, -) yap, l

-g, (-gi, -gu, -g) bulgu, sezgi

-k, (-ki, -ku, -k) bitki, tutku

-gn, (-gin, -gun, -gn) durgun, lgn

-kn, (-kin, -kun, -kn) yatkn, sekin

-gan, (-gen) kaygan, srngen

-kan, (-ken) alkan, iletken

-k (-k, -ik, -uk, -k) krk, rk

-ak, (-ek) uak, yatak

-n, (-in, -un, -n) gln, korkun

-c, (-ici, -ucu, -c ) alc, src

-r (-r, -ir, -ur, -r) dnr, okur

-t (-t, -it, -ut, -t) geit, umut

-t, (-ti, -tu, -t) morart, kzart

-nt, (-inti, -untu, -nt) krnt, znt

-aan, (-een) duraan, sreen

-anak, (-enek) tutanak, gelenek

-ca, (-ce) saknca, gvence

-ga, (-ge) dalga, gsterge

-ga, (-ge) utanga, enge

-g, (-gi, -gu, -g) dalg, bilgi

Fiilimsi ekleri de fiilden isim yapm ekleridir:

-mek, (-mak) yemek, imek

-me, (-ma) dondurma, danma

-, (-i, -u, -) giri, gr

-an, (-en) glen, alayan

-as, (-esi) grlesi, yklas

-mez, (-maz) ylmaz, tkenmez

-ar, (-er) benzer, ger

-dik, (-dik, -duk, -dk) tandk, bildik

-ecek, (-acak) iecek, giyecek

-m, (-mi) gemi, dolmu

3. simden Fiil Yapm Ekleri

-la, (-le) bala-, sula-

-l ksal-, ala(k)l-

-al, (-el) azal-, ynel-

-sa, (-se) garipse-, susa-

-msa, (-imse) azmsa-, zmse-

-a, (-e) yaa-, tre-

-le, (-la) iyile-, beyazla-

-lan, (-len) canlan-, evlen-

-k, (-ik, -uk, -k) birik-, a()ck-

-ar, (-er) morar-, a(k)ar-

-da, (-de) lda-, fslda-

4. Fiilden Fiil Yapm Ekleri

-t (-t, -it, -ut, -t) yrt-, okut-

-l (-l, -il, -ul, -l) yazl-, szl-

-, (-i, -u, -) yaz-, gr-

-n, (-n, -in, -un, -n) sevin-, taran-

-dr, (-dir, -tr, -tir) aldr-, yaptr-

-r, (r, -ir, -ur, -r) iir-, uur-

-ar, ( er) kopar-, gi(t)der-

-ala, (-ele) kovala-, eele-

Not: Baz ekler, yazla ayn, grevce farkldr. Bu ekler birbirine

kartrlmamaldr.

Snfn kaps ald, (tamlayan eki)

Senin kitabn nerede? (iyelik eki)

ocuk etrafna baknd. (fiilden fiil yapm eki)

Bir yn problemi var. (fiilden isim yapm eki)

Bu eyalar satn. (emir kipinin kii eki)

Alktan iim bayld. (iyelik eki)

Benim kalemim kayboldu. (tamlayan eki)

Artk bir seim yap. (fiilden isim yapm eki)

rnek 1:

Aadaki cmlelerden hangisinde -den (-dan) eki, sonuna geldii

szcn anlamn deitirmitir?

A) Skntdan ne yapacan bilmiyordu.

B) Sradan bir roman olduunu hemen anladm.

C) Terden, srtndakiler srlsklam olmutu.

D) ocuktan nereye gittiklerini sormutuk.

E) Talktan yryerek buraya geldi.

(1982 SS)

zm:

B seeneindeki sradan szc, sra szcne -dan eki

getirilerek oluturulmutur. Bu szckte sra szc, gerek

anlamn yitirerek ayrt edici zellii olmayan, baya anlamna

gelecek ekilde kullanlmtr.

Cevap B

rnek 2:

Bu kk kasaba geni ve derin bir (I)vadinin iinde kurulmutu. Dik,

kayalk tepenin stndeki ok (II)eskilerden kalma (III)kalesi,

grkemiyle etkiliyordu (IV)insan. Alack daml (V)dkknlarn

bulunduu tarihi ars da birok ynden grlmeye deerdi.

Bu parada numaralanm szcklerin hangisi, bir varln neye ait

olduunu belirten ek almtr?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

(1998 SS)

zm:

Bir varln neye ait olduunu bildiren ek iyelik ekidir. Parada

kalesi szcndeki -si eki kalenin bir yere aitliini bildiren bir

ektir.

Cevap C

rnek 3:

I. Teyzelerin dn sinemaya gittiler.

II. ieklerine yazn bolca su vermelisin

III. Kalemlerini baka kutuya yerletirdi.

IV. Ceketlerimizi dolaba astm.

V. Evleri bize ok yakndr.

Yukardaki cmlelerin hangilerindeki alt izili szcklerin ald ekler,

onlara hem ikinci, hem de nc tekil kiiye ait olma anlam

katmtr?

A) I. ve II. B) I. ve V. C) II. ve III. D) III. ve IV. E) IV. ve V.

(2000 SS)

zm:

II. ve III. cmlelerdeki ieklerine ve kalemlerini szcklerinin

bana hem senin hem onun kii adllarn getirebiliriz.

Cevap C

rnek 4:

Tamlayan dm ad tamlamalarnda, tamlanana getirilen -ler, -lar

taks, kimi durumlarda, sonuna geldii szcn deil, tamlayann

oul olduunu gsterir.

Aadakilerin hangisinde bu kurala uygun bir durum vardr?

A) Tatilden dnmler galiba, arda annelerini grdm.

B) Kendisine kalsa eyalarn hemen toplayacakt.

C) Onun yaptklarn duyunca ok zlmler.

D) Dostlarmdan ayrlmak, bana ok ar gelecek.

E) Yllardr gremedii arkadalarn aryor.

(2008 SS)

zm:

A seeneinde annelerini tamlanannn tamlayan dmtr.

Cmlenin anlamna baktmzda bu szckteki -ler, -lar taks

anne szcnn oul olduunu deil, tamlayann (ocuklar)

oul olduunu gsteriyor.

Cevap A

rnek 5:

Aadaki cmlelerin hangisinde bir szck, ilgi adlndan (ilgi

zamirinden) sonra yaklama durumu eki almtr?

A) Masadakilerden yalnzca birini al.

B) Bugnkn tekilerden daha ok beendim.

C) Benimkinin sayfalarnda renkli resimler var.

D) Bu da her ynyle seninkine benziyor.

E) Bizimkinde hibir eksiklik yok.

(2004 SS)

zm:

D seeneindeki seninkine szcnde -ki taks ilgi adldr. Bu

adldan sonra yaklama durumu eki -e, -a kullanlmtr.

Cevap D

rnek 6:

Aadaki cmlelerin hangisinde alt izili szck hem yapm hem

ekim eki almtr?

A) Aralarnda sk bir dostluk vard.

B) Dalgal denizde yzmek tehlikelidir.

C) Kapda bir yabanc var.

D) Dn sokaklar ok kalabalkm.

E) natlar evrelerinde pek sevilmezler.

(1995-SS)

zm:

A seeneinde dostluk szcnde -luk eki yapm eki, B

seeneinde Dalgal szcnde -ga ve -l eki yapm eki, C

seeneinde Kapda szcnde -da hal eki, D seeneinde

sokaklar szcnde -lar oul ekidir. E seeneinde ise

inatlar szcnde - yapm eki iken -lar oul ekidir.

Cevap E

rnek 7:

Aadaki cmlelerin hangisinde -ck (-cik, -cuk, -ck) ekiyle tremi

szck, kltme anlamndan syrlarak somut varla ad olmutur?

A) Kardeim bademcik ameliyat oldu.

B) Gencecik yata i dnyasnda adn duyurmutu.

C) Evlerinin kck bir bahesi vard.

D) zerine incecik bir elbise giymiti.

E) Gln iinde bir sr adack olumutu.

(1992-YS)

zm:

A seeneindeki bademcik szc, kltme anlamndan

syrlarak somut varla ad olmutur

Cevap A

rnek 8:

Aadaki cmlelerin hangisindeki alt izili szck, ilevi bakmndan

tekilerden farkl bir ek almtr?

A) Ben onarm ileriyle ilgileniyorum.

B) Bir doum ilan vermek istiyorum.

C) Bu yemekleri iim kaldrmyor.

D) Souklar verim dklne yol ayor.

E) Pancar skm zaman yaklayor.

(1988-YS)

zm:

A seeneinde onarm szcndeki, B seeneinde doum

szcndeki, D seeneinde verim szcn-deki, E seeneinde

skm szcndeki, -im, -m eki, yapm eki iken C seeneinde

iim szcndeki -im, -m eki iyelik ekidir.

Cevap C