Embed Size (px)
Citation preview
2012
6W numerze
Mikołaj konopczyńskiWpływ opodatkowania na wzrost gospodarczy
łukasz GoczEkNiestabilność polityki fiskalnej,
rozwój rynków finansowych i wzrost gospodarczy WaldEMar Florczak
O możliwości zintegrowanej weryfikacji empirycznej alternatywnych teorii na przykładzie teorii przestępczości
dorota janiszEWskaOrdoliberalne koncepcje naprawy kapitalizmu
po Wielkim Kryzysie lat 1929–1933Eulalia skaWińska, roMuald i. zalEWski,
toMasz BrzęczEkMethodology of Social Capital Research
and Its Empirical Testing
indeks 357030 issn 0013-3205
20126
EKONOMISTACZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA
ZAŁOŻONE W ROKU 1900
Wy daw nic two Key Text 1Wpła ty na pre nu me ra tę przyj mo wa ne są na okres nie prze kra cza ją cy jed ne go ro ku. pre nu me ra ta roz po czy-na się od naj bliż sze go nu me ru po do ko na niu wpła ty na ra chu nek ban ko wy nr:
64 1160 2202 0000 0001 1046 1312Wy daw nic two Key Text sp. z o.o.
ul. Sokołowska 9 lok. 410 (1 piętro), 01-142 War sza wa+48 22 632 11 36
ce na jed ne go nu me ru w pre nu me ra cie krajowej w 2013 r. wy no si 55,65 pln; ze zle ce niem do sta wy za gra ni cę rów na będzie ce nie pre nu me ra ty kra jo wej plus rze czy wi ste kosz ty wy sył ki.ce na pre nu me ra ty za okres obej mu jący kil ka nu me rów jest wie lo krot no ścią tej su my.
Ce na pre nu me ra ty kra jo wej na 2013 r. wy no si 333,90 zł (w tym 5% VAT).
Prenumerata realizowana przez „RUCH” S.A. 1 Prenumerata krajowazamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.plEwentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: [email protected] lub kontaktując się z telefonicznym Biurem obsługi klienta pod numerem: 801 800 803 lub 22 717 59 59 – czynne w godzinach 700 – 1800. koszt połączenia wg taryfy operatora.Pre nu me ra ta ze zleceniem wysyłki za granicęinformacji o warunkach prenumeraty i sposobie zamawiania udziela
RUCH S.A. Biuro Kolportażu – Zespół Obrotu Zagranicznegoul. Annopol 17A, 03-236 Warszawa
Tel. +48 22 693 67 75, +48 22 693 67 82, +48 22 693 67 18www.ruch.pol.pl
infolinia prenumeraty +48 801 443 122 koszt połączenia wg taryfy operatora.
„Kol por ter” S.A. 1 – [email protected], +48 22 35 50 471 do 478„Gar mond Press” S.A. 1 – [email protected], 01-106 Warszawa, ul. nakielska 3, +48 22 836 69 21Wersja elektroniczna 1 (również numery archiwalne) do nabycia: www.ekonomista.info.pl
Eko no mi sta 2012, nr 6, s. 677–888Ce na 55,65 zł (w tym 5% VAT)
Tylko prenumerata zapewniregularne otrzymywanie
czasopisma
EKONOMISTAWarunki prenumeraty
EK
ON
OM
ISTA
POlSKA AKAdEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH
POlSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE
WYdAWNICTWOKEY TExT
WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW
1. redakcja przyjmuje do oceny i publikacji niepublikowane wcześniej teksty o cha-rakterze naukowym, poświęcone problematyce ekonomicznej.
2. redakcja prosi o składanie tekstów w formie elektronicznej (dokument Ms Word na cd, dyskietce lub e-mailem) oraz 2 egzemplarzy wydruku komputerowego. Wydruk powinien być wykonany na papierze a4 z podwójnym odstępem między wierszami, zawierającymi nie więcej niż 60 znaków w wierszu oraz 30 wierszy na stronie, w objętości (łącznie z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturą) do 30 stron. opracowania podzielone na części powinny zawierać śródtytuły.
3. Wraz z tekstem należy dostarczyć do redakcji oświadczenie autora. Wzór oświadczenia dostępny jest na stronie www.ekonomista.info.pl
4. do tekstu należy dołączyć streszczenie (200 słów) składające się z uzasadnienia podjętego tematu, opisu metody oraz uzyskanych wyników. streszczenie powin-no zawierać słowa kluczowe (w języku polskim, rosyjskim i angielskim).
5. przypisy wyjaśniające tekst należy zamieszczać na dole strony, a dane bibliogra-ficzne w tekście – przez podawanie nazwisk autorów i roku wydania dzieła, na końcu zdania w nawiasie. W bibliografii zamieszczonej na końcu tekstu (ułożo-nej w porządku alfabetycznym) należy podawać:
w odniesieniu do pozycji książkowych – nazwisko, imię (lub inicjały imion) au- –tora, tytuł dzieła, wydawcę, miejsce i rok wydania;w przypadku prac zbiorowych nazwisko redaktora naukowego podaje się po –tytule dzieła;w odniesieniu do artykułów z czasopism – nazwisko, imię (lub inicjały imion) –autora, tytuł artykułu, nazwę czasopisma ujętą w cudzysłów, rok wydania i ko-lejny numer czasopisma;w przypadku korzystania z internetu należy podać adres i datę dostępu; –powołując dane liczbowe należy podawać ich źrodło pochodzenia (łącznie –z numerem strony).
6. W przypadku gdy artykuł jest oparty na wynikach badań finansowanych w ramach programów badawczych, autorzy są proszeni o podanie źródła środków.
7. rysunki proste, wektorowe, w czerni. linie na wykresach i pola mogą być w szarościach – rysunki powinny być czytelne w tej postaci, bez kolorów i efektów specjalnych (np. cieni, faz, płynnych przejść, tekstur, szrafów, efek-tów przestrzennych). Format wektorowy pdF, Eps, ostatecznie osadzone wykresy z Excela.
8. nazewnictwo plików – teksty: autor_tytuł.docx (np. jan kowalski_Gospo-darka polska.docx); streszczenia do artykułów: autor_streszczenia.docx (np. jan kowalski_streszczenia.docx); ewentualne dodatkowe pliki nazywa-my w analogiczny sposób: (np. jan kowalski_rysunek01.pdf).
9. Warunkiem przyjęcia tekstu do oceny i dalszej pracy jest podanie przez autora pełnych danych adresowych wraz z numerem telefonicznym i adresem e-mail. autorzy artykułów są również proszeni o podanie danych do notatki afiliacyjnej: tytuł naukowy oraz nazwa uczelni albo innej jednostki (tylko jedna jednostka). dane afiliacyjne są zamieszczane w opublikowanych tekstach.
10. opracowanie zakwalifikowane przez komitet redakcyjny do opublikowania na łamach „EkonoMisty”, lecz przygotowane przez autora w sposób niezgodny z powyższymi wskazówkami, będzie odesłane z prośbą o dostosowanie jego for-my do wymagań redakcji.
11. Materiały zamieszczone w „EkonoMiŚciE” są chronione prawem autorskim. przedruk tekstu może nastąpić tylko za zgodą redakcji.
12. redakcja nie zwraca tekstów i nie wypłaca honorariów autorskich.
Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01-134 Warszawa, ul. Sokołowska 9/410tel. 22 632 11 36 [email protected]
zapraszamy od poniedziałku do piątku w godzinach od 9.00 do 17.00przyjmujemy zamówienia telefonicznie, e-mailem lub ze strony www
Hanna Fołtyn
CZAS w życiu i pracyksiążka o czasie, traktowanym jako dobro rzadkie i jako coś niezwykłego, co nawet trudno zdefinio-wać. W XXi wieku coraz mocniej czujemy presję czasu, gdy nowoczesna technologia pozwala nie tylko mierzyć czas do milionowej części sekundy, ale też przyspiesza wszystkie zjawiska, w sposób do tej pory nie spotykany. próbując być nowocze-snymi, godzimy się na pośpiech, czy też spieszymy się coraz bardziej, sądząc, że zdążymy.
Format: 165#240 mm, oprawa miękka, liczba stron: 260, cena detaliczna: 45,15 zł
książka dostępna w księgarniach, siedzibie Wydawnictwa oraz na stronie www.keytext.com.pl
W publikacji zaprezentowano koncepcje, które mogą zainteresować czytelnika z wielu punktów widzenia. różnorodność tych koncepcji jest ogromna i każdy w za-leżności od tego, w jakiej indywidualnej sytuacji się znajduje, może znaleźć dla sie-bie coś, co go zainteresuje. zaskakujące punkty widzenia wielu z nich mogą skłonić nas dla lepszego traktowania siebie i swoich bliskich. Modne ostatnio hasło, żeby zwolnić, żeby nie dać się zwariować, zaczyna nabierać coraz większej wagi w po-spiesznym świecie.
książka składa się z dwóch części. pierwsza część prezentuje filozoficzne po-dejście do czasu. znajduje się tu przegląd wielu interesujących koncepcji związa-nych z definicją czasu, jego mierzeniem, kategoriami i związkami z przestrzenią. przedstawia się postrzeganie czasu przez pryzmat jego ograniczenia, kalendarzy, względności w odczuwaniu czasu, koncepcji wykorzystywania przeszłości, teraźniej-szości i przyszłości, zwraca się uwagę na pośpiech i przyspieszenie, jakie pojawia się współcześnie w naszym życiu. znajdują się tu także propozycje pozyskiwania czasu, a przynajmniej jego lepszego wykorzystywania poprzez organizację przestrzeni, za-rządzanie projektami i własne doskonalenie.
druga część ma ścisły związek z czasem pracy. z jednej strony przedstawia się czas jako atut funkcjonowania organizacji w znaczeniu szybkości ich działania, kon-kurencji, strategii i sposobów jego kompresji. z drugiej jako przedmiot zarządzania. szczególną uwagę zwraca się na czas pracy menedżerów, sposób analizy i doskona-lenie ich pracy poprzez planowanie i organizowanie działań.
Nowość
20126
WydaWcy
© copyright by POLSKa aKadEMIa NaUK KOMITET NaUK EKONOMIcZNycH© copyright by POLSKIE TOWarZySTWO EKONOMIcZNE
© copyright by WydaWNIcTWO KEy TEXT
rada PrOgraMOWa
Marek Belka, Adam Budnikowski, Krzysztof Jajuga, Wacław Jarmołowicz, Mieczysław Kabaj, Eugeniusz Kwiatkowski, Jan Lipiński, Aleksander Łukaszewicz,
Wojciech Maciejewski, Jerzy Osiatyński, Stanisław Owsiak, Emil Panek, Krzysztof Porwit, Antoni Rajkiewicz, Andrzej Sławiński, Andrzej Wernik,
Jerzy Wilkin (przewodniczący Rady) Michał G. Woźniak
KOMITET rEdaKcyjNy
Marek Bednarski, Bogusław Fiedor, Marian Gorynia, Brunon Górecki, Joanna Kotowicz-Jawor, Barbara Liberska, Adam Lipowski (zastępca redaktora naczelnego),
Zbigniew Matkowski (sekretarz redakcji), Elżbieta Mączyńska, Adam Noga, Marek Ratajczak, Eugeniusz Rychlewski, Zdzisław Sadowski (redaktor naczelny),
Tadeusz Smuga, Jan Solarz, Andrzej Wojtyna
Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Adres Redakcji: 00-042 Warszawa, Nowy Świat 49, tel. 22 55 15 416 oraz 417http://[email protected]
Polecamy wersję elektroniczną czasopisma na stronie internetowej www.ekonomista.info.pl
Realizacja wydawnicza
Wydawnictwo Key Text sp. z o.o.
ul. Sokołowska 9 lok. 410 (1 piętro), 01-142 Warszawa
tel. 22 632 11 36, faks wew. 212, tel. kom. 665 108 002
www.keytext.com.pl
Nakład 430 egz., ark. wyd. 18,5 + 0,25
*
Każ dy ar ty kuł za wie ra stresz cze nie w ję zy ku an giel skim i ro syj skim.
An giel sko ję zycz ne stresz cze nia ar ty ku łów za miesz cza nych w „Eko no mi ście” są re je strowane w serwisie: International Bibliography of the Social Sciences (IBSS): http://www.ibss.ac.uk oraz „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl (LISTA FILADELFIJSKA)
Spis treści
In memoriamDanuta Gotz-Kozierkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 685
ArtykułyMichał K o N o p c z y ń S K I: Wpływ opodatkowania na wzrost gospodarczy . 689Lukasz g O c Z E K: Niestabilność polityki fiskalnej, rozwój rynków finansowych
i wzrost gospodarczy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 713Waldemar F L O r c Z a K: o możliwości zintegrowanej weryfikacji empirycznej
alternatywnych teorii na przykładzie teorii przestępczości . . . . . . . . . . . . . . . . . 735dorota j a N I S Z E W S K A: ordoliberalne koncepcje naprawy kapitalizmu po
Wielkim Kryzysie lat 1929–1933 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 765Eulalia S K AW I ń S K A, Romuald I. Z a L E W S K I, Tomasz B R z Ę c z E K:
Methodology of Social capital Research and Its Empirical Testing . . . . . . . . . . 793
MiscellaneaStanisław L I S, Mateusz R o S o Ł o W S K I: Europejskie systemy gospodarcze:
dobrobyt a efektywność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 825Michał p R z y B y L I ń S K I: Ludzkie życie i zdrowie jako czynnik produkcji
w polskim handlu zagranicznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 849
EsejeLeokadia o R Ę z I A K: otwarte Fundusze Emerytalne (refleksje na mar-
ginesie polskiego wydania książki Mitchella orensteina Prywatyzacja emerytur) 863
RecenzjeMichał Gabriel W o ź N I A K, Gospodarka Polski 1990–2011. Transformacja. Mo‑
dernizacja. Droga do spójności społeczno-ekonomicznej, tom I – Transformacja (rec. Urszula zagóra-Jonszta) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 877
Gerald A. c O H E N, Dlaczego (nie) socjalizm? (rec. zbigniew Madej) . . . . . . . . 883
Książki nadesłane w 2012 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 887
*
Each article is followed by a summary in English and Russian
Abstracts of „Ekonomista” are reproduced in the International Bibliography of the Social Sciences (IBSS): http://www.ibss.ac.uk and „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl
Contents
In memoriamDanuta Gotz-Kozierkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 685
ArticlesMichał K o N o p c z y ń S K I: The Effect of Taxation on Economic Growth . . 689Łukasz g O c Z E K: Instability of Fiscal policy, Financial Market Development,
and Economic Growth. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 713 Waldemar F L O r c Z a K: on the possibility of an Integrated Empirical Testing
of Alternative Theories: case Study of crime Theories . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 735 dorota j a N I S Z E W S K A: ordoliberal conceptions of capitalism Reform
after the Great Depression of 1929–1933 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 765Eulalia S K AW I ń S K A, Romuald I. Z a L E W S K I, Tomasz B R z Ę c z E K:
Methodology of Social capital Research and Its Empirical Testing . . . . . . . . . . 793
MiscellaneaStanisław LIS, Mateusz RoSoŁoWSKI: European Economic Systems: Welfare
vs. Efficiency . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 825Michał pRzyByLIńSKI: Human Life and Health as production Factor in the
polish Foreign Trade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 849
EssaysLeokadia o R Ę z I A K: The open pension Funds (notes on the margin of the
polish edition of the book by M. orenstein, Privatizing Pensions). . . . . . . . . . . . 863
Book ReviewsMichał G. W o ź N I A K. Gospodarka Polski 1990-2011. Transformacja. Mo‑
dernizacja. Droga do spójności społeczno-ekonomicznej (poland's Economy, 1990–2011: Transformation. Modernization. Towards Socio-Economic Coheren‑ce) (rev. by Urszula zagóra-Jonszta) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 877
Gerald A. c O H E N, Dlaczego (nie) socjalizm? (Why (not) Socialism?) (rev. by zbigniew Madej) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 883
Books received in 2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 887
*
Каждая статья сопровождается резюме на английском и руском языках.
Содержание и резюме статей, помещаемых в „Экономисте”, регистрируютсяв библиографи- ческом сервисе International Bibliography of the Social Sciences (IBSS): http://www.ibss.ac.uk a также в „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl
Содержание
In memoriamДанута Гоц-Козеркевич . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 685
СтатьиМихал К О Н О П Ч И Н Ь С К И: Влияние налогообложения на экономический
рост . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 689Лукаш Г О Ч Е К: Нестабильность фискальной политики, развитие финансовых
рынков и экономический рост . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 713Вальдемар ФЛ О Р Ч А К: К вопросу о возможности интегрированной эмпиричес-
кой проверки альтернативных теорий на примере теории преступности . . . . . 735Дорота Я Н И Ш Е В С К А: Ордолиберальные концепции реформирования капи-
тализма после Великой депрессии 1929–1933 гг. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 765Эулалия С К А В И Н Ь С К А, Ромуальд И. З А Л Е В С К И, Томаш Б Ж Е Н Ч Е К:
Методология исследования общественного капитала и ее эмпирическая про-верка . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 793
РазноеСтанислав ЛИС, Матеуш РОСОЛОВСКИ: Европейские экономические системы:
благосостояние и эффективность . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 825Михал П Ш И Б Ы Л И Н Ь С К И: Жизнь и здоровье людей как фактор производ-
ства в польской внешней торговле . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 849
ЭссеЛеокадия О Р Е Н З Я К: Открытые пенсионные фонды (замечания на полях
польского издания книги М.Оренстайна Приватизация пенсий) . . . . . . . . . . . . 863
СообщенияМихал Г. В О З Ь Н Я К, Экономика Польши 1990–2011. Трансформация. Модерни-
зация. Путь к социально-экономической слаженности (рец. Уршуля Загура- -Ионшта) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 877
Геральд А. К О Е Н: Почему (не) социализм? (рец. Збигнев Мадей). . . . . . . . . . . . . 883
Книги, присланные в 2012 г. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 887
Michał K o N o p c z y ń S K I: Wpływ opodatkowania na wzrost gospodarczy
MIcHAŁ KoNopczyńSKI*
Wpływ opodatkowania na wzrost gospodarczy
Wprowadzenie
Literatura dotycząca wpływu podatków na wzrost gospodarczy jest bogata. W ramach teorii endogenicznego wzrostu analizuje się problem tzw. optymalnej struktury podatkowej, a także optymalnego poziomu podatków. z najważniej-szych prac teoretycznych warto wymienić Jones, Manuelli [1990], Barro [1990], Lucas [1990], Rebelo [1991], Easterly, Rebelo [1993], Ireland [1994], Turnovsky [1996a), Baier, Glomm [2001]. prawie wszystkie te prace dotyczą gospodarki zamkniętej z egzogeniczną podażą pracy oraz zagregowaną funkcją produkcji. Kilku autorów podejmuje też kwestię wpływu podatków na podaż pracy, np. Turnovsky [2000], chen [2007]. Wreszcie są też modele gospodarki otwartej, np. Turnovsky [1999].
Hipotezy wynikające z modeli teoretycznych są poddawane weryfikacji eko-nometrycznej. Na przykład Angelopoulos, Economides i Kammas [2007] na podstawie modelu endogenicznego wzrostu badają statystycznie zależności mię-dzy wysokością podatków i tempem wzrostu gospodarczego w krajach oEcD. znajdują oni potwierdzenie tezy, że im wyższe jest obciążenie gospodarki podat-kami, tym niższe przeciętne tempo wzrostu. z kolei Lee i Gordon [2005], analizu-jąc dane z lat 1970–1997, znajdują negatywną zależność między opodatkowaniem kapitału a wzrostem gospodarczym w szerokiej grupie 70 krajów.
Współczesna teoria endogenicznego wzrostu gospodarczego jest budowana poprzez analizowanie optymalnego zachowania tzw. reprezentatywnych podmio-tów – przedsiębiorstwa oraz konsumenta. Standardem jest rozpatrywanie opty-malnego zachowania konsumenta przez pryzmat maksymalizacji użyteczności strumienia konsumpcji, na ogół w nieskończonym horyzoncie czasu. Wymaga to stosowania zaawansowanych metod matematycznych, np. rachunku różniczkowe-go i/lub różnicowego, sterowania optymalnego (często w wersji stochastycznej),
* Dr Michał Konopczyński – Katedra Ekonomii Matematycznej, Uniwersytet Ekonometryczny w po-znaniu; e-mail: [email protected]
A R T y K u ł y
Michał Konopczyński690
programowania liniowego i nieliniowego1. W niniejszym artykule konstruujemy model gospodarki, który pod względem matematycznym jest relatywnie prosty. Abstrahujemy od pojęcia użyteczności strumienia konsumpcji, a zachowanie go-spodarstw domowych opisujemy przy pomocy równań behawioralnych. Do pełne-go zrozumienia treści artykułu wystarczy znajomość podstaw ekonomii i rachunku różniczkowego. Dzięki temu przedstawiona analiza powinna być przystępna rów-nież dla czytelnika nieobeznanego ze współczesną, wysoce zmatematyzowaną teo-rią ekonomii. ponadto może stanowić element edukacji ekonomicznej nawet na wstępnym poziomie.
Struktura artykułu jest następująca. W punkcie 1 przedstawiamy model gospo-darki prywatnej, po czym wprowadzamy do niego rząd, który w celu sfinansowania konsumpcji publicznej pobiera podatki dochodowe od wynagrodzeń pracowników oraz od zysków z kapitału. Wykazujemy, że podwyższenie stawki opodatkowania pracy jest bardziej szkodliwe dla wzrostu gospodarczego niż takie samo podwyż-szenie stawki opodatkowania zysków kapitałowych. W punkcie 3 pokazujemy, że nawet jeśli konsumpcja publiczna jest w jakimś stopniu substytutem konsump-cji indywidualnej, to i tak opodatkowanie pracy jest dużo bardziej szkodliwe niż opodatkowanie kapitału. W punkcie 4 wprowadzamy opodatkowanie konsump-cji (VAT i akcyza). Rozważamy różne rodzaje reakcji oszczędności gospodarstw domowych na zmiany wysokości tego podatku – od braku reakcji (oszczędności nie są uzależnione od podatku VAT, a jedynie od podatków dochodowych) po reakcję maksymalną (decydując o wielkości oszczędności konsumenci biorą pod uwagę całość podatku VAT). Wykazujemy, że poza skrajnym przypadkiem braku reakcji, aby osiągnąć najwyższe możliwe tempo wzrostu, należałoby wyeliminować wszystkie podatki – zarówno dochodowe, jak i konsumpcyjne.
Naturalnie, całkowita likwidacja wszystkich podatków jest niemożliwa. Dla-tego w punkcie 5 rozważamy kwestię podatków typu kwotowego: jeśli już trze-ba zebrać określoną kwotę, to za pomocą jakiego rodzaju podatków należy to zrobić, aby jak najmniej zaszkodzić gospodarce? Matematycznie dowodzi-my, że zdecydowanie najlepiej to zrobić za pomocą podatków od konsumpcji. W punkcie 6 kalibrujemy model na podstawie danych statystycznych dla pol-ski. Na koniec analizujemy 12 różnych wariantów obniżenia stawek podatków. z naszych symulacji wynika, że redukując obciążenie gospodarki podatkami z obecnych 33% pKB do 30% pKB, można by zwiększyć stopę wzrostu gospo-darki o ok. 1/4 pkt. proc., co oznacza, że po 30 latach pKB byłby wyższy o 8% niż przy obecnych stawkach podatków. co więcej, znaczące przyspieszenie wzrostu gospodarczego można osiągnąć nawet zachowując wpływy podatkowe w dotychczasowej wysokości – wystarczy odpowiednio zmodyfikować strukturę podatków, podnosząc opodatkowanie konsumpcji, a obniżając podatki docho-dowe.
1 Reprezentatywnym przykładem zaawansowanej teorii wzrostu jest książka: Novales, Fernández, Ruiz [2009].
Lukasz G o c z E K, Niestabilność polityki fiskalnej, rozwój rynków finansowych i wzrost gospodarczy
ŁUKASz GoczEK*
Niestabilność polityki fiskalnej, rozwój rynków finansowych i wzrost gospodarczy1
Wstęp
W ostatnim dziesięcioleciu coraz więcej uwagi w literaturze naukowej poświęca się ocenie właściwości polityki fiskalnej. Jednak w porównaniu z dużą liczbą ba-dań empirycznych poświęconych skutkom polityki pieniężnej, polityce fiskalnej poświęcono znacznie mniej uwagi. Biorąc pod uwagę to, że polityka fiskalna jest przedmiotem debaty publicznej i podlega o wiele silniejszej kontroli demokra-tycznej niż pośrednio wybierane władze monetarne, relatywnie mniejsze zainte-resowanie ekonomistów tym tematem może być pewnym zaskoczeniem. Dlatego też tematem artykułu jest określenie powiązań między niestabilnością polityki fiskalnej, rozwojem rynku finansowego oraz wzrostem gospodarczym.
Temat ten ma zasadnicze znaczenie w kontekście kryzysu finansowego oraz kryzysu zadłużeniowego w strefie euro. Negatywne skutki uznaniowości polityki fiskalnej państwa wskazywałyby na konieczność wprowadzenia ograniczeń w za-kresie uznaniowości tej polityki, dzięki czemu możliwe byłoby jej uniezależnienie od krótkookresowych interesów politycznych.
celem artykułu jest ocena znaczenia zmienności polityki fiskalnej dla wzrostu gospodarczego na poziomie makroekonomicznym, oparta na analizie ilościowej. Najpierw w celu oszacowania miar niestabilności polityki fiskalnej wykonano ana-lizę funkcji reakcji polityki fiskalnej. Następnie miary te posłużyły do badania wpływu tej niestabilności na wzrost gospodarczy oraz oddziaływania stopnia roz-woju finansowego na siłę tej zależności na poziomie makroekonomicznym.
1 Autor pragnie podziękować dr. M. Brzozowskiemu oraz dr J. Siwińskiej za pomoc w uzyskaniu miar niestabilności polityki fiskalnej, a członkom Komitetu Badań Ekonomicznych NBp za krytyczne komentarze do artykułu.
* Dr Łukasz Goczek – Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski; e-mail: [email protected]
Łukasz Goczek714
pierwsza część artykułu przedstawia dyskusję na temat miar niestabilności po-lityki fiskalnej. Druga zawiera dyskusję na temat piśmiennictwa. Trzecia przedsta-wia wyniki przeprowadzonych badań empirycznych. ostatnia stanowi prezentację wniosków.
1. Definicje i miary zmienności polityki fiskalnej
zjawisko zmienności, wahań bądź też niestabilności polityki fiskalnej (fiscal policy volatility) dopiero od niedawna stało się przedmiotem badań i zapewne dlatego nie ma jeszcze uznanej powszechnie definicji. Na ogół pojęcie to jest utożsamiane z odchyleniami zmiennej opisującej politykę fiskalną od trendu bądź jej oczeki-wanej wartości. W większości przypadków badacze koncentrują się na zmienności dyskrecjonalnej polityki fiskalnej, czyli tej części dochodów lub wydatków publicz-nych, których wielkość nie zależy od działania automatycznych stabilizatorów.
W piśmiennictwie można znaleźć kilka miar zmienności polityki fiskalnej. Wszystkie polegają na obliczeniu odchylenia standardowego danej wielkości od jej oczekiwanej wartości. Różnią się od siebie, po pierwsze, metodą wyznacza-nia oczekiwań, a po drugie, wyborem zmiennych, które opisują politykę fiskalną. Wybór zmiennej opisującej politykę fiskalną jest uzależniony od doboru krajów, jakie są przedmiotem badania. Jeżeli analiza dotyczy szerokiej próby krajów, jak w przypadku tego badania, wówczas wydatki na dobra i usługi sektora rządowe-go są najszerzej dostępną i porównywalną zmienną związaną z polityką fiskalną. pełniejsze i jednocześnie porównywalne miary, obejmujące całkowite wydatki czy dochody publiczne, nie są dostępne dla większości krajów z tej próby. Miara ta ma dwie wady – pomija istotne kategorie wydatków, takie jak np. transfery, oraz ignoruje stronę dochodową. Do jej zalet należy to, że jest ona niewrażliwa na zmiany związane z działaniem automatycznych stabilizatorów, a więc odzwiercie-dla zmienność polityki dyskrecjonalnej. Jest to też zmienna porównywalna w skali międzynarodowej i obejmująca wydatki całego sektora publicznego. Wydaje się zatem, że pomimo wad, jej wykorzystanie jest uzasadnione2. Dodatkowo jest to zmienna używana w większości badań nad zmiennością polityki fiskalnej, więc jej wykorzystanie ułatwia porównanie wyników.
Kolejna różnica pomiędzy istniejącymi w literaturze miarami zmienności po-lityki fiskalnej polega na różnych podejściach do szacowania trendu lub wartości oczekiwanej zmiennej opisującej politykę fiskalną. Najprostsza metoda polega na przybliżeniu zmienności polityki fiskalnej przez odchylenie standardowe tempa wzrostu danej zmiennej. podejście takie zastosowali np. Furceri, poplawski, Ri-
2 próba użycia zmienności całkowitych dochodów bądź wydatków publicznych zmniejszyłaby znacznie liczbę krajów poddanych badaniu oraz nie pozwoliłaby na oddzielenie zmienności wynikającej z wahań cy-klicznych pKB od zmienności polityki dyskrecjonalnej. Innymi słowy, wykorzystanie wahań całkowitych do-chodów bądź wydatków państwa oznaczałoby, że oszacowana zmienność nie będzie miarą wyłącznie wahań polityki fiskalnej, a będzie łączyć skalę zmienności polityki fiskalnej z wielkością cyklicznych wahań pKB.
Waldemar F L o R c z A K, o możliwości zintegrowanej weryfikacji empirycznej alternatywnych teorii na przykładzie teorii przestępczości
WaLdEMar FLOrcZaK*
O możliwości zintegrowanej weryfikacji empirycznej alternatywnych teorii
na przykładzie teorii przestępczości1
Wprowadzenie
Nauki społeczne charakteryzuje rozbieżność poglądów na te same kwestie, a problematyka przestępczości jest tego dobrym przykładem. Stanowiąc ważny obszar społecznej rzeczywistości, zjawisko przestępczości jest przedmiotem do-ciekań różnych dyscyplin naukowych, a w wymiarze instytucjonalnym stanowi kluczową przesłankę funkcjonowania organów ścigania oraz wymiaru sprawie-dliwości.
Teorie przestępczości różnią się między sobą znacząco, zwłaszcza w kontek-ście postrzegania i gradacji przyczyn i uwarunkowań przestępczości. Tematyka związana z typologią i systematyzacją teorii przestępczości stanowi ważną część każdego podręcznika kryminologii (np. B. Hołyst [2010] omawia kilkadziesiąt doktryn kryminologicznych). Kryteriów podziału istniejących doktryn jest wiele, ale główne linie delimitacyjne przebiegają przez następujące kwestie (por. Siegel [2010, s. 94–300]):
Umiejscowienie etiologicznych źródeł przestępczości.1. perspektywa biologiczno -psychologiczna versus perspektywa uwarunkowań ze-
wnętrznych. Według teorii biologiczno -psychologicznych inklinacje przestępcze są funkcją indywidualnych, wewnętrznych cech sprawcy, do których należy zaliczyć ge-notyp, płeć, wiek, osobowość, inteligencję czy emocjonalność. cechy te warunkują sposób percepcji rzeczywistości przez sprawcę, jego odporność na stres i racjonal-ność poczynań, a w momencie popełniania przestępstwa – decydują o przebiegu, intensywności i dynamice określonych procesów chemicznych i neurologicznych zachodzących w jego organizmie (patrz np. Hołyst [2010, s. 916–950]).
1 opracowanie powstało w ramach realizacji grantu MNiSW, nr 3354/B/H03/2010/38.
* Dr Waldemar Florczak – Katedra Modeli i prognoz Ekonometrycznych, Uniwersytet Łódzki; e-mail: [email protected]
Waldemar Florczak736
Etap życia determinujący osobniczą skłonność do zachowań przestępczych.2. Dominacja czynników genetycznych i wrodzonych (np. biosocjologiczne (bio‑
social) teorie przestępczości) versus uwarunkowania środowiskowe. W tym dru-gim przypadku zasadniczą kwestią jest, czy osobnicze inklinacje do zachowań bezprawnych są kształtowane w stadium wczesnego dzieciństwa (np. teoria psy-chodynamiczna) czy też zmieniają się wraz ze starzeniem się jednostki (np. teoria behawioralna, teoria drogi życiowej).
Trwałość 3. versus zmienność osobniczego potencjału przestępczego.zgodnie z ustaleniami teorii cech ukrytych (latent trait theories) przestępczy
potencjał osobniczy ma charakter wrodzony lub ukształtowany zostaje we wcze-snym dzieciństwie, i w dalszym stadium życia jednostki pozostaje na relatywnie stabilnym, utrwalonym poziomie. Kwestią sporną pozostaje odpowiedź na pytanie o kluczową cechę osobowości, która determinuje osobniczą podatność na zacho-wania przestępcze. Na przykład według ogólnej teorii przestępczości cechą taką jest umiejętność samokontroli, natomiast zgodnie z teorią drogi życiowej, osobo-wość człowieka, a zatem i jego osobniczy potencjał przestępczy, zmienia się wraz ze zdobywaniem nowych doświadczeń i krytycznej obserwacji rzeczywistości.
Racjonalność 4. versus irracjonalność przestępców.Według podejścia klasycznego – wzmocnionego i sformalizowanego przez teo-
rię racjonalnego wyboru [Becker 1968] – przestępcy działają racjonalnie, biorąc pod uwagę dostępne informacje dotyczące indywidualnie percypowanej opła-calności przestępstwa, dla której kluczowe znaczenie ma oczekiwana kara. Fakt, iż pewna część przestępstw jest popełnianych w afekcie (np. Shepherd [2004]), wydaje się poddawać w wątpliwość powyższy argument. ponadto inne doktryny negują istnienie efektu odstraszania (np. Donohue, Wolfers [2005]), stanowiącego fundament operacjonalizacji ekonomicznej teorii przestępczości. Jednakże dla uprawomocnienia teorii racjonalnego wyboru wystarcza, aby tylko pewna (sys-tematyczna) część przestępców kierowała się w swoich działaniach racjonalnym rachunkiem korzyści i strat [Ehrlich 1973].
Spór o efektywność głównych sposobów postępowania wobec sprawców prze-5. stępstw: odstraszanie versus izolacja (z ewentualnością zaostrzonego rygoru) versus rehabilitacja/resocjalizacja versus leczenie.Do głównych wątków tego sporu należy zaliczyć kwestię efektywności sankcji
karnych innych niż kara bezwarunkowego pozbawienia wolności. Szczególnie atrak-cyjna – z ekonomicznego punktu widzenia – jest w tym kontekście koncepcja uzależ-nienia wysokości orzeczonych grzywien od wysokości uzyskiwanych dochodów.
Inną kluczową i wciąż nierozstrzygniętą kwestią, będącą przedmiotem szcze-gólnie gorących sporów, jest pytanie o występowanie efektu odstraszania indywi-dualnego versus efektu brutalizacji2. Kolejnym dużym problemem zarówno etycz-
2 W odróżnieniu od hipotezy odstraszania ogólnego, która odnosi się do osób, które nigdy nie weszły w konflikt z prawem właśnie ze względu na możliwość kary, hipoteza odstraszania indywidualnego doty-czy osób, które odbyły karę więzienia. To, czy pobyt taki – i ewentualnie warunki pobytu (np. w więzieniu o zaostrzonym rygorze) – skutkuje osłabieniem osobniczych inklinacji przestępczych (efekt odstraszania
Dorota J A N I S z E W S K A: ordoliberalne koncepcje naprawy kapitalizmu po Wielkim Kryzysie lat 1929–1933
dOrOTa jaNISZEWSKa*
Ordoliberalne koncepcje naprawy kapitalizmu po Wielkim Kryzysie lat 1929–19331
Kryzys gospodarczy globalnego kapitalizmu lat 2008–2010 bardzo często był po-równywany przez opiniotwórcze środowiska naukowe i medialne z Wielkim Kry-zysem lat 1929–1932. Wydaje się, że tej analogii dokonano na wyrost, raczej by uzyskać efekt publicystyczny. oba kryzysy dotyczyły co prawda systemów gospo-darki kapitalistycznej gloryfikujących wolny rynek (leseferyzm wtedy i neolibera-lizm współcześnie), różni je jednak reakcja społeczno-polityczna na te załamania. W przeciwieństwie do Wielkiej Depresji, która wyzwoliła nowe idee aspirujące do bycia alternatywą w miejsce schodzącego ze sceny leseferyzmu, obecny kryzys jak na razie nie stał się impulsem do wykrystalizowania nowych doktryn ekonomicz-nych w obszarze euroatlantyckim.
Wyzwolone przez Wielki Kryzys lat 1929–1933 siły ideologiczne walczyły o „rząd dusz” ówczesnych generacji, proponując alternatywne formy ustrojowe. Rozciągały się one od pomysłów jeszcze większego zliberalizowania światowej go-spodarki aż po nurty bazujące całkowicie na antyliberalizmie, jak komunizm i fa-szyzm. Gdzieś pomiędzy nimi zaczęła się konstytuować „trzecia droga”, wiodąca pomiędzy obiema skrajnościami: systemem leseferystycznym a centralistycznym. Jedna z idei tego nurtu zawładnęła umysłami w obszarze anglosaskim na następne prawie pół wieku – były nią propozycje sformułowane przez Brytyjczyka Johna Maynarda Keynesa i ich praktyczne wdrożenie przez prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta w postaci programu „New Deal” w latach 30. XX w. Rzadziej zauważa się, że rówieśniczką keynesizmu była w kontynentalnej Europie doktryna niemieckiego ordoliberalizmu. Dała ona silne teoretyczne podwaliny pod wersję kapitalizmu nadreńskiego – społeczną gospodarkę rynkową, która realizowana
1 Niniejszy artykuł naukowy powstał w czasie pobytu badawczego autorki na stypendium im. Johannesa Rau, organizowanym przez Uniwersytet im. Heinricha Heine w Düsseldorfie i Landtag północnej Nadrenii-Westfalii w roku akad. 2011/2012.
* Mgr Dorota Janiszewska – Szkoła Nauk Społecznych pAN, e-mail: [email protected]
Dorota Janiszewska766
w praktyce przez Ludwiga Erharda przyniosła Niemcom zachodnim spektakular-ny Wirtschaftswunder po II wojnie światowej.
zarówno koncepcja keynesizmu, jak i ordoliberalizmu powstały jako reakcja na najgłębszy dotąd w historii gospodarczej strukturalny kryzys kapitalizmu. obydwie szkoły symbolizują także szukanie sposobu przezwyciężenia kryzysu liberalizmu i gospodarki kapitalistycznej poprzez zreformowanie liberalizmu i kapitalizmu, a nie przez ich odrzucenie. ponieważ propozycje keynesizmu dysponują bogatym komentarzem w literaturze, niniejszy artykuł aspiruje do próby przedstawienia zdecydowanie mniej znanych ordoliberalnych pomysłów na sanację kapitalizmu po Wielkim Kryzysie.
1. Kryzys leseferyzmu
Wielka Depresja lat 1929–1932 była dnem kryzysu, który zakończył triumfalny po-chód leseferystycznego liberalizmu przełomu XIX i XX w. Tłem dla tego wydarze-nia były gwałtowne przemiany społeczne i gospodarcze, które zachodziły w Euro-pie zachodniej od końca XIX w. W sferze gospodarki kapitalistycznej, w wyniku postępu technicznego rewolucji przemysłowej, następowała koncentracja produk-cji i kapitału, często prowadząca do tworzenia się monopoli. W sferze społecznej następowały procesy umasowienia, proletaryzacji i rosnącego rozwarstwienia klas społecznych. źródłem napięć, które promieniowały na społeczeństwo, były konflik-ty na linii organizacji rynku i podziału dochodu narodowego. okazało się bowiem, że realne funkcjonowanie gospodarki kapitalistycznej dalekie jest od wzorcowego modelu teoretycznego. częste kryzysy koniunkturalne, w konsekwencji których gwałtownie spadała produkcja i dotkliwie rosło bezrobocie, wyzwoliły krytyczne spojrzenie na istniejący ustrój społeczno-gospodarczy nie tylko wśród wąskiego grona naukowców, lecz także wśród ideologów i mas społecznych.
Narastające sprzeczności kapitalizmu doprowadziły do powstania nowych nur-tów ideologicznych: ruchu robotniczego, lewicowych partii politycznych i związków zawodowych. Ta nowa konkurencja dla tradycyjnej doktryny liberalnej nie pozostała bez wpływu na jej główny nurt. Łono liberalizmu zaczęły rozdzierać podziały, któ-rych efektem był zróżnicowany, krytyczny stosunek do ówcześnie obowiązującego w rozwiniętych krajach Europy zachodniej podejścia leseferystycznego, zarówno w odniesieniu do gospodarki, jak i społeczeństwa. Spory te zyskały na sile w począt-ku XX w. wskutek gwałtownych przemian społecznych i politycznych spowodowa-nych przede wszystkim przez wybuch i skutki pierwszej wojny światowej oraz prze-bieg rewolucji październikowej 1917 r. w Rosji. Równocześnie następowały bardzo gwałtowne zjawiska gospodarcze, jak m.in. hiperinflacja w Niemczech w latach 20., a ich apogeum stanowił wybuch Wielkiego Kryzysu gospodarczego w 1929 r.
omawiając przebieg i skutki wielowarstwowego załamania gospodarki lat 1929–1932, na pierwszy plan wysuwa się fakt, że był to przede wszystkim głę-
Eulalia S K AW I ń S K A, Romuald I. z A L E W S K I, Tomasz B R z Ę c z E K: Methodology of social capital research and its empirical testing
EULALIA SKAWIńSKA* RoMUALD I. zALEWSKI**
ToMASz BRzĘczEK***
Methodology of Social Capital Research and Its Empirical Testing1
Introduction: the research problem
Social capital is a set of informal institutions such as moral and ethical standards and values, trust, social engagement networks, loyalty, relationships and the ability to collaborate. The literature offers a documented functional link between social capital and a country’s (a region’s) economic growth and development [Knack, Keefer 1997; Sztaudynger 2005]. As early as the mid-20th century many institutionalists have pointed out social limitations on economic growth in less developed countries which are due to mentality, culture, behaviors and other restrictions [Myrdal 1982, de Soto 2002]. The new approach fits into the current of New Institutional Economics (NIE). Its advocates have shown that by being transformed into other forms of capital, strong social capital contributes to innovation and affluence in society [North 1990, coase 2011, Williamson 1998, 2000].
In economic terms, social capital is seen as prerequisite to achieve labor market equilibria by virtue of the functions it performs [Field 2003, Strauss 2007, La Jeunesse 2009, Supiot 2001] and the effectiveness of social strategies as pursued in a given area. Social capital is critical for the competitive advantage of corporations
1 This paper is the result of the study of social capital as a factor determining the effectiveness of social policy strategy in the Wielkopolska Region (poznań School of Banking, 2011), in the research project co-financed by the ESF and the EU. The full presentation of the study is given in the research report: Badanie kapitału społecznego w Wielkopolsce: diagnoza stanu i perspektywy wzrostu, ed. E. Skawińska, Wyższa Szkoła Bankowości, poznań 2011.
* prof. dr hab. Eulalia Skawinska – University of zielona Góra, Faculty of Economy and Management; e-mail: [email protected]
** prof. dr hab. Romuald I. zalewski – ‘Milenium’ college of Gniezno; e-mail: [email protected]
** Dr Tomasz Brzęczek – poznan University of Technology; e-mail: [email protected]
Eulalia Skawińska, Romuald I. zalewski, Tomasz Brzęczek
Eulalia Skawińska, Romuald I. zalewski, Tomasz Brzęczek794
and regions faced with global hypercompetition and economic imbalances (global economic crises).
In view of the current state of knowledge on social capital, the research problem is objectively relevant and topical [Grootaert, Bastelaer 2002]. Due to its interdisciplinary nature, no uniform definition of social capital is available [Skawińska 2008]. Generally, social capital in poland is considered poor, having depreciated and atrophied historically, affected by socialism and insufficiently restored during the contemporary systemic transition [Wilczyński 2009; Krzyminiewska 2005; Sztaudynger 2005; Fazlagić 2005; Hausner 2009]. yet, no comprehensive diagnosis of social capital in poland exists to support this view. Such capital has not been identified in various aspects or at various levels (temporal or geographical, pertaining to social strata and occupational groups, etc.). As a consequence, no database brings together the attributes of the related resources for the purposes of social capital management in a spatial system. Equally deficient is the availability of ways and means necessary to unambivalently measure the capital and to identify mechanisms and instruments for its development. All this demonstrates that the research problem remains open and unsolved.
The above research problem ties closely to the innovation of various players. Innovation is paramount to securing broader and more profound insights into spatially differentiated economic growth and social incongruity. As has been demonstrated, in order to generate and deploy innovation, one needs not only technical and economic knowledge but also substantial social capital rooted in culture, history and mentality. Such capital may drive innovation and help make more effective use of tangible assets while its lack or constitutes a barrier. Strong social capital fosters regional development making it more sustainable while promoting enhanced social cohesion. As rightfully observed by W. czajkowski regarding an IT-based civilization, “as the economy becomes a new economy, it grows more dependent than ever on culture (standards, values, …) and awareness (individual attitudes and needs)” [czajkowski 2006]. G. Kołodko has also stressed that “it is culture after all that determines in the long term who wins and who loses, who gets rich and who becomes poor, which economy flourishes and which declines, which nations prosper and which are reduced to mere vegetating” [Kołodko 2009]. The relationship between social capital and cultural change needs to be better understood [Fukuyama 2002]. It is essential to notice that “social capital promotes innovation, education, self-education and efficient labor; it is as important as the physical and human capital” [putnam 2000].
In a knowledge-based economy, which poland aspires to build, business entities and players in the economy increasingly need information on social capital in order to better understand social and economic developments. It is therefore crucial to expand the databases on social capital resources and monitor such capital. poland’s Strategy for the Development of Social capital, adopted in 2010 by the coordination committee for Development policies at the council of Ministers, rightfully recognizes that “the strengthening of social capital is a key challenge faced by poland in the near future”2 as it is currently very poor throughout the country. No comprehensive studies, however, are available to support social capital management. Sporadic attempts to measure social
2 http://bip.mkidn.gov.pl
Stanisław L I S, Mateusz R o S o Ł o W S K I, Europejskie systemy gospodarcze: dobrobyt a efektywność
STANISŁAW LIS* MATEUSz RoSoŁoWSKI**
Europejskie systemy gospodarcze: dobrobyt a efektywność1
Wprowadzenie
W literaturze ekonomicznej dość powszechnie przyjmuje się hipotezę, że państwa dobro-bytu – w odróżnieniu od pozostałych krajów, a zwłaszcza państw o gospodarce liberalnej – urzeczywistniając przyjętą misję gospodarowania mającą na celu pomniejszanie nierówności społecznych i pomnażanie dobrobytu ekonomicznego obywateli, w dużym stopniu i zakresie ingerują w życie gospodarcze poprzez nadmierny fiskalizm, rozumiany w uproszczeniu jako relatywnie wysokie wydatki sektora publicznego i progresywne podatki, czego skutkiem może być spowolnienie procesów ekonomicznych i niska efektywność gospodarowania.
zasadniczym celem poznawczym artykułu jest empiryczna weryfikacja tej hipote-zy, a więc wykazanie, który z wyróżnionych tutaj modeli społeczno-ekonomicznych jest bardziej efektywny ekonomicznie i który z nich najpełniej realizuje przyjęte przez dane społeczeństwo idee i wzorce rozwoju społeczno-gospodarczego, ale także zapewnia – per saldo – wyższą trajektorię wzrostu gospodarczego2.
Na przestrzeni ostatniego stulecia państwa europejskie wybierały różne formy ustroju społeczno-gospodarczego. przy zachowaniu wspólnych, fundamentalnych cech charakte-rystycznych dla gospodarek rynkowych, występują między nimi istotne różnice dotyczą-ce przede wszystkim zakresu i poziomu ingerencji państwa, systemu i narzędzi regulacji procesów gospodarczych, zwłaszcza zakresu i form zabezpieczeń społecznych i systemu opodatkowania podmiotów gospodarczych, realizacji celów rozwoju społecznego itd.
We współczesnej literaturze ekonomicznej można – z pewnym dopuszczalnym uprosz-czeniem – wyróżnić różne odmiany ustrojów (modeli) społeczno-gospodarczych w zależ-ności od kształtu prowadzonej polityki społecznej przez kraje zaliczone do poszczególnych modeli, a zwłaszcza od spełniania przez nie dwu podstawowych kryteriów: efektywności gospodarowania i sprawiedliwości społecznej.
1 Artykuł stanowi rozszerzoną i uaktualnioną wersję wykładu wygłoszonego na Uniwersytecie Ekono-micznym w Bratysławie w listopadzie 2011 r.
2 W realnej gospodarce światowej nie występują oczywiście czyste modele, lecz dominują rozwiązania mieszane, tzw. gospodarka mieszana (mixed economies).
* prof. zw. dr hab. Stanisław Lis – Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, [email protected]** Mgr Mateusz Rosołowski – Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, [email protected]
M I S C E L L A n E A
Miscellanea826
Biorąc pod uwagę powyższe kryteria, przyjęło się na ogół rozróżniać – przynajmniej z perspektywy europejskiej – cztery główne modele (ustroje) społeczno-gospodarcze3:
model anglosaski,1) model kontynentalny,2) model nordycki,3) model śródziemnomorski.4) Model anglosaski, zwany też gospodarką liberalną, jest realizowany obecnie w Euro-
pie przez Wielką Brytanię i Irlandię oraz Japonię, Stany zjednoczone, Kanadę, Australię i Nową zelandię oraz inne kraje. Wyróżnia się on wśród pozostałych modeli wysokim poziomem wolności gospodarczej i ograniczonym zakresem ingerencji państwa w pro-cesy ekonomiczne (tzw. „małe państwo”). Model ten cechuje niski poziom fiskalizmu państwa – relatywnie niezbyt wysokie stopy podatkowe i ograniczony poziom wydatków publicznych. W związku z tym występują w nim relatywnie wysokie rozwarstwienia do-chodowe społeczeństwa, niski poziom zabezpieczeń socjalnych oraz mała skuteczność w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym (słabe związki zawodowe i niska ochrona przed ryzykiem rynku pracy). Kraje modelu anglosaskiego należą do najbogat-szych państw świata, co świadczyć może o osiąganiu przez nich w długim okresie wysokiej efektywności ekonomicznej.
Model kontynentalny jest pewnego rodzaju kompromisem pomiędzy państwami li-beralnymi a krajami nordyckimi. często określa się ten model – z pewnym uproszcze-niem – jako społeczną gospodarkę rynkową. Reprezentantami tego modelu są zwłaszcza Niemcy, Austria, Francja, Belgia i Luksemburg, oraz – przynajmniej deklaratywnie – część byłych krajów socjalistycznych: polska, Słowacja, Węgry, czechy itp. Model kon-tynentalny można określić jako tradycyjny model państwa opiekuńczego. Teoretyczne podstawy tego modelu zostały sformułowane przez twórców niemieckiego ordoliberali-zmu, którzy starali się skojarzyć ekonomiczną efektywność, prowadzącą do pomnażania dobrobytu społecznego, ze sprawiedliwością społeczną. Model ten cechuje zatem sze-roki zakres przywilejów pracowniczych, świadczeń socjalnych i zabezpieczeń społecz-nych oraz wysoki poziom konkurencyjności podmiotów gospodarczych dzięki wysokiej absorpcji postępu naukowo-technologicznego i organizacyjnego i nakładom na kapitał ludzki (wiedzę). państwo oprócz realizacji funkcji społecznych silnie wspiera rozwój przedsiębiorczości i zatrudnienie. Model ten cechuje się jednakże wysokimi kosztami funkcjonowania państwa (biurokracja, słaba skłonność do inwestowania, mała elastycz-ność rynku pracy itd.).
Model nordycki (skandynawskie państwa dobrobytu) obejmuje Danię, Norwegię, Szwecję, Finlandię i Islandię, a także Holandię). Model ten opiera się na następujących założeniach polityczno-gospodarczych:
Istnienie silnego państwa, dokonującego dystrybucji dóbr prywatnych i publicznych 1. w celu zapewnienia dobrobytu materialnego wszystkim obywatelom (tzw. obywatel-skie prawa socjalne).Gospodarka mieszana, tj. łącząca mechanizmy rynkowe z realizacją bezpieczeństwa 2. socjalnego. zasadą kardynalną tego systemu jest wspólna odpowiedzialność za każdą jednostkę w społeczeństwie. państwa skandynawskie są zwrócone w większej mierze w stronę realizacji idei sprawiedliwości społecznej aniżeli w stronę wzrostu gospodar-czego.
3 Teoretyczne ujęcie głównych cech omawianych modeli przedstawiono na podstawie: T. Boeri [2002]; G. Esping-Andersen [1990]; D.K. Rosati [2009]; Wzrost gospodarczy… [2010]. Warto dodać, że w literaturze można spotkać także inne klasyfikacje.
Michał p R z y B y L I ń S K I, Ludzkie życie i zdrowie jako czynnik produkcji w polskim handlu zagranicznym
MIcHAŁ pRzyByLIńSKI*
Ludzkie życie i zdrowie jako czynnik produkcji w polskim handlu zagranicznym
1. Zakres pojęcia „czynnik produkcji”
Rosnąca intensywność i różnorodność międzynarodowej wymiany handlowej powodują, że poszukiwanie jej determinant kieruje się m.in. w stronę analizy coraz szerszej gamy czynników produkcji. określenie „czynnik produkcji” może w szerokim sensie oznaczać dowolny nakład w procesie produkcji, jednak na ogół pojęcie to jest odnoszone do czyn-ników pierwotnych [Deardorff 2006, s. 101]. pojęcie (pierwotnego) czynnika produkcji już od dawna nie ogranicza się do pracy i kapitału1. zainteresowania ekonomistów kierują się m.in. ku dwóm obszarom. pierwszy z nich to szeroko rozumiana analiza konkurencyjności gospodarki, ze szczególnym uwzględnieniem aspektu innowacyjności. Nurty badawcze tego obszaru korzystają szeroko z nowoczesnej teorii wzrostu gospodarczego, akcentują-cej rolę nakładów na badania i rozwój, a także znaczenie kapitału ludzkiego we wzroście łącznej produktywności czynników produkcji (Total Factor Productivity – TFp). Wyróżnie-nie kapitału ludzkiego jako czynnika wzrostu stało się zachętą dla bardziej szczegółowej analizy zawartości nakładów pracy w handlu zagranicznym (np. Engelbrecht [1996], Lee i Schluter [1999], Greszta i in. [2001], Gu i Renninson [2005]).
Drugi obszar poszukiwań obejmuje konsekwencje działalności wytwórczej, które po-nosi środowisko naturalne. zasoby środowiska jako czynnik produkcji istotny z punktu widzenia wymiany międzynarodowej zostały zauważone przez Vanka [1963]. obecnie czynnik ten jest powszechnie zaliczany do podstawowych2. Rozwój poszczególnych nur-tów badawczych tego obszaru opisany został w pracy Fiedora i in. [2002]. przegląd teo-retycznych podejść do problemu związku handlu zagranicznego i zasobów naturalnych opracował także Long [2002].
proces wytwarzania dóbr i usług wpływa na ludzkie życie i zdrowie. pośrednio dzieje się to na skutek degradacji środowiska naturalnego, jednak najbardziej widocznymi dowo-
1 Tradycyjnie w ekonomii wyróżnia się także ziemię. Spadek roli sektora rolniczego w gospodarce spo-wodował jednak, że ekonomia neoklasyczna często rezygnowała z wyróżnienia tego czynnika. Dostrzeżenie ograniczoności zasobów naturalnych skłania jednak ekonomistów do ponownego zainteresowania się zaso-bami ziemi [Hubacek, van den Bergh 2006].
2 Deardorff [2006, s. 217] jako podstawowe pierwotne czynniki produkcji wymienia pracę, kapitał, ka-pitał ludzki, ziemię oraz zasoby naturalne.
* Dr Michał przybyliński – Katedra Teorii i Analiz Systemów Ekonomicznych, Uniwersytet Łódzki; e-mail: [email protected]
Miscellanea850
dami istnienia takiego bezpośredniego wpływu są wypadki przy pracy i choroby zawodo-we. powodując tragiczne niekiedy konsekwencje dla jednostek, w skali makro ograniczają podaż pracy. powodują także spadek zamożności poszkodowanych i ich rodzin, ograni-czając konsumpcję i wpływając w ten sposób na wzrost gospodarczy [por. np. Galizzi, zagorsky 2009]. obniżenie poziomu zdrowia, a także śmierć pracownika można więc traktować jako nakład w procesie produkcji, obniżający zasoby pracy i kapitału ludzkiego. zarazem wypadki i choroby zawodowe są przyczyną powstania efektów zewnętrznych (externalities).
W literaturze przedmiotu proponowanych jest wiele sposobów oszacowania ekono-micznych i społecznych kosztów wypadków i chorób zawodowych3. Efekty wypadków i chorób są szacowane zarówno z punktu widzenia pracownika i jego rodziny, jak i z per-spektywy ogólnospołecznej. Koszty ponoszą również firmy4. Wysoki stopień internaliza-cji skutków wypadków i chorób zawodowych zachęca producentów do dbałości o życie i zdrowie pracowników, co w przypadku gospodarki amerykańskiej potwierdzili yakovlev i Sobel [2010]. W aspekcie historycznym zjawisko to przedstawiają costa i Kahn [2004], wskazując na malejące wskaźniki wypadkowości.
powstawanie chorób zawodowych jest procesem długotrwałym. Dlatego określenie siły wpływu produkcji na ich rozwój wymagałoby bardzo długich szeregów danych, umoż-liwiających zastosowanie modeli z kilkudziesięcioletnimi rozkładami opóźnień. ponieważ metoda przyjęta przez autora opiera się na zastosowaniu tablicy przepływów między-gałęziowych, konstruowanej przez GUS tylko dla wybranych lat, przedstawione poniżej badanie empiryczne ograniczone zostało do analizy wypadków.
2. Wypadki przy pracy
W przedstawionej poniżej analizie wykorzystano dane GUS gromadzone na podstawie art. 3 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, w podziale na wypadki śmiertelne, ciężkie i lżejsze5.
W polsce w 2010 r. w wyniku wypadków przy pracy śmierć poniosło 446 osób, co jest liczbą trzykrotnie mniejszą niż trzydzieści lat wcześniej. Jest to także liczba niepo-
3 Ich omówienie znaleźć można np. w: Weil [2001] i Boden i in. [2001]. zmiany wyceny ludzkiego życia analizują costa i Kahn [2004]. Specyficznym rodzajem wyceny ludzkiego życia i zdrowia są sumy od-szkodowań oferowane przez firmy ubezpieczeniowe. Wyceny ludzkiego zycia i zdrowia budzą zastrzeżenia o charakterze etycznym, zwłaszcza jeżeli na ich podstawie można sformułować wniosek, że wartość ludzkiego życia jest zróżnicowana, chociażby ze względu na płeć, rasę czy osiągane dochody.
4 Typowe konsekwencje wypadków przy pracy i chorób zawodowych z punktu widzenia poszkodowane-go i jego rodziny, firmy, a także z perspektywy ogólnospołecznej wylicza np. Dorman [2000]. Ten sam autor opisuje także podstawowe problemy związane z szacowaniem tych konsekwencji.
5 W myśl tej ustawy wypadek przy pracy jest to „nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną po-wodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożo-nych oraz czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
2) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy” [Wypadki… 2006, s. 8].
Wspomniana ustawa wyróżnia wypadki śmiertelne, czyli takie, w wyniku których nastąpiła śmierć osoby poszkodowanej na miejscu wypadku lub w okresie 6 miesięcy od chwili wypadku. Innym rodzajem wypadku jest wypadek ciężki, „w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, a mianowicie: utrata wzroku, słu-chu, mowy, zdolności płodzenia lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, trwała, całkowita lub znaczna niezdolność do pracy w zawodzie, albo trwałe poważne zeszpecenie lub zniekształce-nie ciała” [Wypadki… 2006, s. 9]. pozostałe wypadki kwalifikowane są jako lżejsze.
E S E J E
Leokadia oRĘzIAK, Otwarte Fundusze Emerytalne (refleksje na marginesie polskiego wydania książki Mitchella orensteina Prywatyzacja emerytur
LEoKADIA oRĘzIAK*
Otwarte Fundusze Emerytalne (refleksje na marginesie polskiego wydania książki
Mitchella Orensteina Prywatyzacja emerytur)
Ukazanie się polskiego wydania znanej w całym świecie książki Mitchella orensteina Pry‑watyzacja emerytur1 stanowi dobrą okazję do refleksji na temat dalszego istnienia otwar-tych Funduszy Emerytalnych (oFE), stanowiących kapitałowy filar systemu emerytalnego w polsce. Ustanowienie tego filara w 1999 r. oznaczało właśnie prywatyzację znacznej czę-ści tego systemu w naszym kraju. przeprowadzona została wtedy fundamentalna reforma emerytalna, w wyniku której oFE stały się drugim, obowiązkowym elementem polskie-go systemu emerytalnego, obok filara publicznego, obejmującego emerytury z zakładu Ubezpieczeń Społecznych (zUS).
prywatyzacja emerytur rozumiana jest najczęściej jako całkowite lub częściowe za-stąpienie tradycyjnego, repartycyjnego systemu emerytalnego (określanego jako system PAYG - pay-as-you-go), systemem, w którym składki emerytalne przekazywane są do pry-watnych funduszy emerytalnych. W systemie pAyG składki emerytalne, pobierane od aktualnie zatrudnionych, finansują bieżące emerytury. W wyniku prywatyzacji części lub całości systemu emerytalnego składki emerytalne, pobierane na bieżąco od zatrudnio-nych, zamiast do filara repartycyjnego trafiają w całości lub w części do przymusowego filara kapitałowego. Działające w ramach tego filara prywatne fundusze emerytalne in-westują otrzymane pieniądze na rynku finansowym (w papiery dłużne, w tym w obligacje skarbowe, a także w akcje oraz inne instrumenty finansowe). Towarzystwa emerytalne, zarządzające funduszami emerytalnymi, to prywatne instytucje finansowe, mające pra-wo pobierać opłaty od otrzymanych składek emerytalnych, a także prowizje od wartości zgromadzonych aktywów (na ogół co miesiąc, przez cały okres zarządzania tymi aktywa-mi, czyli nawet przez 50 lat w przypadku pojedynczej osoby). po przejściu na emeryturę, aktywa znajdujące się na koncie członka funduszu są źródłem świadczenia emerytalnego wypłacanego mu przez określony czas przez te same lub inne prywatne instytucje finan-sowe albo instytucje państwowe.
1 Mitchell A. orenstein, Prywatyzacja emerytur. Transnarodowa kampania na rzecz reformy zabezpieczenia społecznego, polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2013 (w porzygotowaniu).
* prof. zw. dr hab. Leokadia oręziak – Szkoła Główna Handlowa, Katedra Finansów Międzynarodo-wych; e-mail: [email protected]
Eseje864
Ustanowienie obowiązkowego filara kapitałowego w systemie emerytalnym powoduje na ogół znaczny ubytek środków w publicznym filarze emerytalnym i trudności w wywią-zaniu się przez państwo z zobowiązań wobec obecnych emerytów oraz pozostałych osób, którym przysługują świadczenia do czasu wygaśnięcia zobowiązań ze starego systemu emerytalnego. W praktyce ten okres przejściowy może trwać nawet kilkadziesiąt lat. Jak stwierdza się w raporcie opublikowanym w 2010 r. przez Ministerstwo Finansów, w polsce w 2060 r. wciąż będzie trwał okres przejściowy, kiedy emeryturę nadal będą pobierać oso-by niebędące członkami oFE oraz osoby, którym w 1999 r. naliczono tzw. kapitał począt-kowy. W dokumencie tym wskazuje się dodatkowo, że uwzględniając koszt finansowania, skumulowany koszt utworzenia oFE może osiągnąć w 2060 r. poziom 94% pKB [Kempa, 2010, s. 15]. Tak wielki dług tylko z powodu ustanowienia przymusowego filara kapitało-wego wskazuje na skalę zagrożeń dla finansów publicznych związanych z tym filarem.
Prywatyzacja emerytur w Chile – przestrogą dla Polski
pierwszym krajem na świecie, w którym przeprowadzono prywatyzację emerytur, było chile. Miało to miejsce w 1981 r., czyli w okresie dyktatury wojskowej Augusto pinoche-ta. zastąpiono wtedy niemal całkowicie państwowy, solidarnościowy system emerytalny obowiązkowym systemem prywatnych funduszy emerytalnych (nieliczne wyjątki dotyczyły m.in. wojska i policji). Jak wskazuje prof. Andrew Roberts (Northwestern University), pierwsze prywatyzacje emerytur w Ameryce Łacińskiej przeprowadzono w krajach bar-dziej lub mniej niedemokratycznych. Rządy miały w zasadzie swobodę w prywatyzowaniu systemów emerytalnych, nie ponosząc praktycznie żadnej odpowiedzialności przed społe-czeństwem. ponadto mogły tak uczynić, gdyż systemy emerytalne w tych krajach nie miały charakteru powszechnego, zatem zerwanie umowy społecznej wynikającej z solidarno-ściowego charakteru tradycyjnego systemu repartycyjnego nie dotknęło dużych grup spo-łecznych. Roberts podkreśla, że w krajach wysoko rozwiniętych, charakteryzujących się dojrzałą demokracją i rozbudowanym systemem repartycyjnym, prywatyzacja emerytur jest nieprawdopodobna bez odpowiedniego porozumienia społecznego. Takiego porozu-mienia nie udało się tam osiągnąć ze względu na silny opór wielkich grup społeczeństwa uznających, że prywatyzacja emerytur naruszyłaby domniemaną umowę społeczną ozna-czającą, że aktualnie pracujący finansują emerytury obecnym emerytom, oczekując, że przyszłe pokolenia sfinansują ich własne emerytury. z tego powodu w tych krajach takiej prywatyzacji, która obejmowałaby ustanowienie przymusowego filara kapitałowego, nie przeprowadzono. prywatyzacja emerytur stanowi zerwanie tej umowy i zmusza aktualnie pracujących do jednoczesnego ponoszenia kosztów obecnych i przyszłych emerytur [Ro-berts 2010].
Należy tu podkreślić, że to zerwanie umowy społecznej skutkuje koniecznością po-niesienia przez społeczeństwo wielkich wyrzeczeń (wzrost podatków i redukcja nawet najbardziej niezbędnych społecznie wydatków publicznych) oraz zagrożeniami dla finan-sów publicznych i bezpieczeństwa państwa z uwagi na lawinowo narastające zadłużenie publiczne wynikające z utrzymywania przymusowego filara kapitałowego. W zamian za te wyrzeczenia i zagrożenia filar ten nie zapewnia większego bezpieczeństwa przyszłych emerytur. Wręcz przeciwnie, drastycznie redukuje to bezpieczeństwo, zarówno poprzez poważne problemy dla finansów publicznych, a także poprzez narażenie przyszłej emery-tury na ryzyko związane z inwestowaniem na rynku finansowym. Świadomość tego ryzyka stanowiła dotychczas jeden z istotnych czynników zniechęcających społeczeństwa krajów wysoko rozwiniętych do wprowadzenia przymusu przekazywania składek emerytalnych
Pełną wersjęotrzymają Państwo
po zakupie czasopisma
www.keytext.com.pl
www.ekonomista.info.pl
EKONOMISTACZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA
ZAŁOŻONE W ROKU 1900
2012
6W numerze
Mikołaj konopczyńskiWpływ opodatkowania na wzrost gospodarczy
łukasz GoczEkNiestabilność polityki fiskalnej,
rozwój rynków finansowych i wzrost gospodarczy anEta HRyckiEWicz
Interwencje rządowe w sektorze bankowym a stabilność systemu finansowego
WaldEMaR FloRczakO możliwości zintegrowanej weryfikacji empirycznej
alternatywnych teorii na przykładzie teorii przestępczościdoRota janiszEWska
Ordoliberalne koncepcje sanacji kapitalizmu po Wielkim Kryzysie lat 1929–1933
Eulalia skaWińska, RoMuald i. zalEWski, toMasz BRzęczEk
Methodology of Social Capital Research and its Empirical Testing
indeks 357030 issn 2299-6184
20126
EKONOMISTACZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA
ZAŁOŻONE W ROKU 1900
1 Wy daw nic two Key TextWpła ty na pre nu me ra tę przyj mo wa ne są na okres nie prze kra cza ją cy jed ne go ro ku. pre nu me ra ta roz po czy-na się od naj bliż sze go nu me ru po do ko na niu wpła ty na ra chu nek ban ko wy nr:
64 1160 2202 0000 0001 1046 1312Wy daw nic two Key Text sp. z o.o.
ul. Sokołowska 9 lok. 410 (1 piętro), 01-142 War sza wa+48 22 632 11 36
ce na jed ne go nu me ru w pre nu me ra cie krajowej w 2013 r. wy no si 55,65 pln; ze zle ce niem do sta wy za gra ni cę rów na będzie ce nie pre nu me ra ty kra jo wej plus rze czy wi ste kosz ty wy sył ki.ce na pre nu me ra ty za okres obej mu jący kil ka nu me rów jest wie lo krot no ścią tej su my.
Ce na pre nu me ra ty kra jo wej na 2013 r. wy no si 333,90 zł (w tym 5% VAT).
1 Prenumerata realizowana przez „RUCH” S.A. Prenumerata krajowazamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: [email protected] lub kontaktując się z telefonicznym Biurem obsługi klienta pod numerem: 801 800 803 lub 22 717 59 59 – czynne w godzinach 700 – 1800. koszt połączenia wg taryfy operatora.Pre nu me ra ta ze zleceniem wysyłki za granicęinformacji o warunkach prenumeraty i sposobie zamawiania udziela
RUCH S.A. Biuro Kolportażu – Zespół Obrotu Zagranicznegoul. Annopol 17A, 03-236 Warszawa
Tel. +48 22 693 67 75, +48 22 693 67 82, +48 22 693 67 18www.ruch.pol.pl
infolinia prenumeraty +48 801 443 122 koszt połączenia wg taryfy operatora.
1 „Kol por ter” S.A. – [email protected], +48 22 35 50 471 do 478 1 „Gar mond Press” S.A. – [email protected], 01-106 Warszawa, ul. nakielska 3,
+48 22 836 69 21 1 Wersja elektroniczna (również numery archiwalne) do nabycia: www.ekonomista.info.pl
Eko no mi sta 2012, nr 6, s. 675–888
Tylko prenumerata zapewniregularne otrzymywanie
czasopisma
EKONOMISTAWarunki prenumeraty
EK
ON
OM
ISTA
POlSKA AKAdEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH
POlSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE
WYdAWNICTWOKEY TExT
