Eksterni sektor - CBCG...119 Eksterni sektor U toku 2014. godine, ostvaren je deficit tekućeg računa u iznosu od 525,8 50 miliona eura i bio je veći za 8% u poređenju sa 2013

EKSTERNI SEKTOR 06

119

Eksterni sektor

U toku 2014. godine, ostvaren je deficit tekućeg računa u iznosu od 525,850 miliona eura i bio je veći za 8% u poređenju sa 2013. godinom. Povećanje deficita tekućeg računa rezultat je povećanja spoljnotrgo-vinskog deficita, kao i pada suficita na računima primarnih i sekundarnih dohodaka. Pozitivna kreta-nja su evidentirana na računu usluga, kao i po osnovu direktnih i portfolio investicija.

Visok nivo uvozne zavisnosti i dalje je evidentan u robnoj razmjeni sa inostranstvom. Deficit na ra-čunu roba u 2014. godini iznosio je 1,4 milijarde eura ili 3,6% više nego u prethodnoj godini, što je najvećim dijelom posljedica smanjenja izvoza roba. Ukupan izvoz roba iznosio je 357,5 miliona eura, što predstavlja smanjenje od 9,7%. Na pad izvoza najviše je uticalo smanjenje izvoza električne energi-je i aluminijuma. Ukupan uvoz roba iznosio je 1,7 milijardi eura i bio je na približno istom nivou kao prethodne godine (0,6% više). Stepen pokrivenosti uvoza izvozom roba iznosio je 20,6%, što je za 2,3 procentna poena manje nego prethodne godine.

U međunarodnoj razmjeni usluga Crna Gora je u 2014. godini ostvarila suficit od 690,3 miliona eura što je za 5,7% više nego u 2013. godini. Najznačajniji doprinos u ostvarivanju suficita na računu usluga imali su ostvareni prihodi na podračunima putovanja-turizma, transporta, ostalih poslovnih usluga i građevinskih usluga.

I pored ostvarenog neto priliva od 45,9 miliona eura, zabilježen je pad neto primarnih (faktorskih) dohodaka iz inostranstva za 30%, što je posljedica većeg odliva po osnovu isplaćenih dividendi i kom-penzacija zaposlenih. Na računu sekundarnih dohodaka zabilježen je suficit u iznosu od 114,4 miliona eura, što je za 7,2% manje nego u 2013. godini.

Na kapitalnom i finansijskom računu zabilježen je neto priliv na računima stranih direktnih i portfo-lio investicija, dok je kod ostalih investicija ostvaren neto odliv. Neto priliv stranih direktnih investi-cija iznosio je 353,9 miliona eura ili 9,3% više nego prethodne godine. Na računu portfolio investicija zabilježen je veći priliv novčanih sredstava, usljed pojačanog zaduživanja države na međunarodnom tržištu kapitala, što je rezultiralo neto prilivom u iznosu od 84,4 miliona eura, dok je istovremeno na računu ostalih investicija ostvaren neto odliv u iznosu od 195,7 miliona eura. U posmatranom periodu zabilježeno je smanjenje obaveza države i banaka po osnovu kredita, dok su ostali sektori (privreda) povećali svoje obaveze.

50 Podaci platnog bilansa Crne Gore objavljeni u skladu sa novom metodologijom MMF-a (Priručnik za platni bilans, šesto izdanje-BPM6).

120

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2014

Tabela 6.1 51

Platni bilans Crne Gore, u 000 eura51

2013. 2014. Promjena u % % BDP

A. TEKUĆI RAČUN -486.634 -525.765 8,0 -15,5

ROBE -1.328.624 -1.376.404 3,6 -40,6

1. Izvoz f.o.b. 395.712 357.496 -9,7 10,5

2. Uvoz f.o.b. 1.724.335 1.733.900 0,6 51,1

USLUGE 653.229 690.345 5,7 20,3

1. Prihodi 994.418 1.030.642 3,6 30,4

2. Rashodi 341.189 340.297 -0,3 10,0

PRIMARNI DOHODAK 65.544 45.901 -30,0 1,4

1. Prihodi 212.668 226.093 6,3 6,7

2. Rashodi 147.124 180.192 22,5 5,3

SEKUNDARNI DOHODAK 123.217 114.393 -7,2 3,4

1. Prihodi 187.810 184.074 -2,0 5,4

2. Rashodi 64.593 69.681 7,9 2,1

B. KAPITALNI I FINANSIJSKI RAČUN 236.842 124.253 -47,5 3,7

1. RAČUN KAPITALA 2.566 -6 0,0

2. FINANSIJSKI RAČUN 234.276 124.259 -47,0 3,7

1. Direktne investicije-neto 323.879 353.940 9,3 10,4

1.1. Sredstva -13.047 -20.662 58,4 -0,6

1.2. Obaveze 336.926 374.602 11,2 11,0

2. Portfolio investicije-neto 41.992 84.386 101,0 2,5

2.1. Sredstva -37.851 -66.573 75,9 -2,0

2.2. Obaveze 79.842 150.959 89,1 4,4

3. Ostale investicije-neto -54.206 -195.676 261,0 -5,8

3.1. Sredstva -87.726 -179.106 104,2 -5,3

3.2. Obaveze 33.520 -16.570 -0,5

4. Promjena rezervi CBCG -77.389 -118.391 53,0 -3,5

C. NETO GREŠKE I OMAŠKE (-A-B) 249.792 401.512 60,7 11,8

Izvor: CBCG

6.1. Tekući račun platnog bilansa

Kretanja na tekućem računu platnog bilansa u 2014. godini karakterišu negativni trendovi u robnoj razmjeni sa inostranstvom i rast spoljnotrgovinskog deficita, što je u najvećoj mjeri i doprinijelo rastu deficita tekućeg računa. Rast spoljnotrgovinskog deficita na računu roba rezultat je smanjenja izvoza roba, kao direktna posljedica značajnog smanjenja industrijske proizvodnje u 2014. godini.

51 Podaci platnog bilansa Crne Gore za 2013. i 2014. godinu objavljeni su u skladu sa novom metodologijom MMF-a (Pri-ručnik za platni bilans, šesto izdanje-BPM6, 2009).

121

Eksterni sektor

Pozitivna kretanja zabilježena na računu usluga sa rastom suficita od 5,7%, kao i ostvarivanje su-ficita na podračunima primarnih i sekundarnih dohodaka u iznosu od 160,3 miliona eura, rezul-tirala su ublažavanjem deficita tekućeg računa u 2014. godini.

6.1.1. Robna razmjena52

U toku 2014. godine, prema podacima Monstata, ukupna robna razmjena Crne Gore sa inostran-stvom iznosila je 2,1 milijardu eura, što pred-stavlja smanjenje od 1,5% u poređenju sa 2013. godinom. Do pada robne razmjene došlo je zbog pada izvoza. Spoljnotrgovinski deficit je bio na nivou od milijardu i po eura i povećan je za 3,8%, čemu je osim pada izvoza doprinio i blagi porast uvoza. Ukupan izvoz roba iznosio je 333,2 mili-ona eura, ostvarivši pad od 42,4 miliona eura ili 11,3%. Uvezeno je roba u vrijednosti od 1,8 mi-lijardi eura što je na približno istom nivou kao prošle godine (blagi rast od 0,6%). Pokrivenost uvoza izvozom iznosila je 18,7%, i ostvarila je pad od 2,5 pp. U izvozu dominiraju proizvodi alumi-nijumske industrije i električna energija, dok je uvoz više diversifikovan i karakteriše ga uvoz proizvoda široke namjene.

U strukturi izvoza prema SMTK53 najviše je izvezeno proizvoda svrstanih prema materija-lu koji čine 24,9% ukupnog izvoza, zatim siro-vih materija osim goriva (19,1%), hrane i živih životinja (18,1%) i mineralnih goriva i maziva (14,5%). U okviru kategorije proizvodi svrsta-ni prema materijalu najzastupljeniji su obojeni metali u iznosu od 71,9 miliona eura, i gvožđe i čelik u iznosu 4,5 miliona eura. Cjelokupna kategorija je zabilježila pad izvoza od 18,7%. U okviru sirovih materija osim goriva najvi-še je izvezeno mineralnih ruda (33,2 miliona eura) i drveta (22,7 miliona eura). Izvoz ove ka-tegorije povećan je za 6,6%, najvećim dijelom zahvaljujući porastu izvoza drveta za 30,6%.

52 Metodološke napomene: Podaci o spoljnoj trgovini u platnom bilansu Crne Gore prikazani su po specijalnom sistemu trgovine. CBCG vrši prilagođavanje podataka dobijenih od Monstata za potrebe platnog bilansa u skladu sa metodolo-gijom MMF-a (Balance of Payments and International Investment Position Manual, Sixth edition, IMF, 2008). Podaci o uvozu i izvozu roba prikazani su po fob-u.

53 Standardna međunarodna trgovinska klasifikacija

Struktura tekućeg računa, u 000 eura

Kretanja na računu roba u periodu 2005–2014. godina, u 000 eura

Grafik 6.1

Grafik 6.2

Izvor: CBCG

Izvor: CBCG i Monstat

122


Kategorija hrana i žive životinje je više nego udvostručila izvoz, sa 29 miliona eura na 60,4 miliona eura. U strukturi ove kategorije dominirao je izvoz mesa i prerađevina od mesa (41,5 miliona eura) i voća i povrća (8,5 miliona eura). U okviru kategorije mineralna goriva i maziva najviše je izvezeno električne energije (37,8 miliona eura).

Posmatrano po potkategorijama SMTK, na pad izvoza najviše je uticala električna energija čiji je izvoz smanjen za 57,8 miliona eura ili 60,5%. Na pad izvoza uticala je i metalska industrija. Izvoz aluminiju-ma iznosio je 71,7 miliona eura i smanjen je za 10,1%, dok je izvoz gvožđa i čelika iznosio 4,5 miliona eura uz ostvareni pad od 62,8%.

Tabela 6.2

Struktura izvoza roba u 2014. godini, u 000 eura

Naziv sektora 2013. 2014. Promjena u % Učešće u %

0 Hrana i žive životinje 29.093,4 60.379,5 107,5 18,1

1 Piće i duvan 24.345,8 24.891,8 2,2 7,5

2 Sirove materije, osim goriva 59.654,0 63.610,0 6,6 19,1

3 Mineralna goriva i maziva 108.081,3 48.443,0 -55,2 14,5

4 Životinjska i biljna ulja i masti 2.270,4 5.988,3 163,8 1,8

5 Hemijski proizvodi 9.238,8 12.764,0 38,2 3,8

6 Proizvodi svrstani po materijalu 101.852,1 82.813,4 -18,7 24,9

7 Mašine i transportni uređaji 25.887,9 22.858,9 -11,7 6,9

8 Razni gotovi proizvodi 9.086,9 10.931,6 20,3 3,3

9 Proizvodi i transakcije, nigdje nepomenuti 6.074,5 485,5 -92,0 0,1

UKUPNO: 375.585,2 333.166,0 -11,3 100,0

Izvor: Monstat

Iako je došlo do pada ukupnog izvoza, izvoz određenih kategorija je porastao. Izvoz hrane je više nego udvostručen, prvenstveno zahvaljujući značajnom rastu izvoza mesa i prerađevina od mesa. Porastao je i izvoz drveta sa 17,4 miliona eura na 22,7 miliona. Došlo je do porasta izvoza i životinjskih i biljnih ulja i masti, hemijskih proizvoda i pića i duvana. Ukoliko se iz analize izvoza isključi uticaj električne energije i aluminijuma, kao dvije kategorije koje pokazuju značajnu volatilnost, izvoz ostalih katego-rija je porastao u posmatranom periodu za 11,9%. Ovo ukazuje na djelimično popravljanje strukture izvoza i postepeno povećanje diversifikovanosti. Sa ciljem daljeg jačanja izvoza roba neophodno je podsticati priliv SDI u proizvodne djelatnosti, a naročito proizvodnju za izvoz i nastaviti sa finansij-skom i nefinansijskom podrškom izvoznicima.

U uvozu su u toku 2014. godine dominirali hrana i žive životinje (22,3% ukupnog uvoza), mašine i transportni uređaji (19%), i proizvodi sektora proizvodi svrstani prema materijalu (15,2%). Uvoz hra-ne i živih životinja iznosio je 397,9 miliona eura, što predstavlja rast od 8,1%. U okviru ove kategorije najzastupljeniji su: meso i prerade od mesa u iznosu od 122,5 miliona eura i žitarice i proizvodi od žitarica u iznosu od 55,7 miliona eura. U okviru kategorije mašine i transportni uređaji najviše je uve-zeno drumskih vozila u iznosu od 97,9 miliona eura (rast od 6,2%) kao i električnih mašina i aparata u iznosu od 68,8 miliona eura.

Posmatrano po potkategorijama SMTK, najveći uticaj na porast uvoza imali su meso i prerađevine od mesa čiji je uvoz porastao za 33,4% kao i telekomunikacioni uređaji (rast od 21,7%). Istovremeno, uvoz

123

Eksterni sektor

ostale transportne opreme (brodovi), električne energije, mineralnih ruda i nafte i naftnih derivata je smanjen. Uvoz električne energije iznosio je 38,6 miliona eura (pad od 29,1%), dok je uvoz nafte i naf-tnih derivata iznosio 185,2 miliona eura (pad od 2,9%).

Tabela 6.3

Struktura uvoza roba u 2014. godini, u 000 eura

Naziv sektora 2013. 2014. Promjena u % Učešće u %

0 Hrana i žive životinje 368.148,6 397.858,3 8,1 22,3

1 Piće i duvan 64.802,1 63.297,2 -2,3 3,5

2 Sirove materije, osim goriva 48.592,7 42.884,1 -11,7 2,4

3 Mineralna goriva i maziva 257.993,0 236.481,9 -8,3 13,3

4 Životinjska i biljna ulja i masti 14.399,6 13.562,0 -5,8 0,8

5 Hemijski proizvodi 179.280,0 181.153,7 1,0 10,2

6 Proizvodi svrstani po materijalu 263.914,1 270.391,8 2,5 15,2

7 Mašine i transportni uređaji 345.351,9 339.152,4 -1,8 19,0

8 Razni gotovi proizvodi 226.679,3 239.426,7 5,6 13,4

9 Proizvodi i transakcije, nigdje nepomenuti 4.190,4 6,2 -99,9 0,0

UKUPNO: 1.773.351,7 1.784.214,4 0,6 100,0

Izvor: Monstat

Glavni spoljnotrgovinski partner Crne Gore u izvozu su zemlje CEFTA grupacije gdje je izvezeno 45,5% ukupnog izvoza, zatim EU sa 35,8%, EFTA sa 1,1% i ostale zemlje sa 17,6%. Najviše roba uvezeno je iz EU i to 45,8%, a zatim slijedi CEFTA sa 37,5%, EFTA sa 0,8% i ostale zemlje sa 15,9%. Pojedinačno najveći partneri u izvozu su: Srbija (80 miliona eura), Italija (34,8 miliona eura) i Hrvatska (33,1 milion eura). U uvozu na prvom mjestu je Srbija (480,7 miliona eura), zatim slijede Grčka (144,5 miliona eura) i Kina (132,7 miliona eura).

Struktura izvoza i uvoza roba u 2014. godini, po zemljama

Grafik 6.3

Izvor: Monstat

124


Boks 6.1 – Izvoz roba i usluga na globalnom nivou

Za raziku od dvocifrenih stopa rasta tokom ekspanzije svjetske privrede, i njihovog oštrog pada nakon udara krize, svjetski izvoz roba i usluga posljednjih nekoliko godina bilježi prilično skroman i umjeren rast. Prema procjenama UNCTAD-a i Svjetske trgovinske organizacije, izvoz roba je u 2014. godini zabilježio rast od 0,6%, dostigavši vrijednost od 18,9 biliona američkih dolara. Najveći rast izvoza roba zabilježen je kod grupe razvijenih zemalja (1%), dok je kod zemalja u razvoju rast iznosio 0,7%. Sa druge strane, izvoz roba je kod zemalja u tranziciji zabilježio pad od 5,5%. U grupi razvijenih zemalja najveći porast imale su zemlje američkog kontinenta (2,9%), dok su azijske zemlje ostvarile najoštriji pad izvoza. Kod zemalja u razvoju azijske zemlje zabilježile su rast, dok su afričke zemlje ostvarile oštar pad (7,6%). Region CEFTA je ostvario porast izvoza roba u iznosu od 3,5%. Evropska unija je ostvarila skroman rast od 1,3%.

Tabela 1

Stope rasta izvoza roba, u %

2006. 2007. 2008. 2009. 2010. 2011. 2012. 2013. 2014.

Svijet 15,5 15,6 15,2 -22,2 21,9 19,8 0,4 2,3 0,6

Zemlje u razvoju 19,6 16,5 18,9 -20,6 28,6 22,6 4,1 2,6 0,7

Zemlje u tranziciji 25,7 21,2 34,5 -35,6 30,5 33,1 1,5 -1,7 -5,5

Razvijene zemlje 12,5 14,7 11,5 -22,4 16,5 16,6 -2,7 2,4 1,0

CEFTA _ _ _ -24,5 20,8 25,3 -7,1 19,3 3,5

Zajednica Nezavisnih Država 25,4 20,7 35,0 -35,9 30,8 33,4 1,7 -2,4 -5,9

EFTA 15,0 14,5 20,7 -22,4 12,8 21,1 -2,1 -0,9 -0,4

EU 12,9 16,5 10,8 -22,4 12,5 17,5 -4,6 4,6 1,3

Eurozona 11,8 18,0 10,5 -22,2 11,4 16,6 -4,3 3,5 1,8

Izvor: UNCTAD

U 2014. godini izvoz usluga porastao je za 4,2%, dostigavši iznos od 4,9 biliona američkih dolara. Najveći porast su ostvarile razvijene zemlje u iznosu od 4,7%. Osjetan porast izvoza usluga ostvarile su zemlje u razvoju (4%), dok je kod tranzicionih zemalja zabilježen oštar pad (6,9%). Iznad svjetskog prosjeka su zemlje CEFTA sa porastom od 7,3%, i Evropska unija sa rastom od 5,1%. Izvoz transportnih usluga je porastao za 2,5%, dok su uluge u oblasti turizma porasle za 3,9%.

Tabela 2

Stope rasta ivoza usluga, u %

YEAR 2006. 2007. 2008. 2009. 2010. 2011. 2012. 2013. 2014.

Svijet 13,2 19,3 12,9 -10,7 8,5 12,1 3,3 5,3 4,2

Zemlje u razvoju 17,4 21,9 14,8 -9,6 18,0 12,7 8,7 2,8 4,0

Zemlje u tranziciji 22,6 30,9 26,5 -16,8 10,2 17,3 7,4 8,8 -6,9

Razvijene zemlje 11,6 18,0 11,8 -10,9 4,9 11,7 0,9 6,2 4,7

CEFTA _ _ .. -10,9 -0,9 17,4 -6,8 8,1 7,3

Zajednica Nezavisnih Država 22,1 28,9 27,0 -17,9 11,5 17,3 8,9 8,7 -8,7

EFTA 7,2 19,8 12,2 -8,3 7,2 9,1 3,7 4,9 1,9

EU 12,4 19,2 12,6 -13,0 2,3 12,6 -0,7 7,6 5,1

Eurozona - - 15,9 -11,8 1,4 12,5 -1,2 8,1 5,5

Izvor: UNCTAD

125

Eksterni sektor

Posmatrano od 2010. godine, izvoz roba bilježi konstantan rast. Kod zemalja u razvoju postoji isti trend stalnog rasta, dok tranzicione i razvijene zemlje pokazuju volatilnost iz godine u godinu. Učešće raz-vijenih zemljalja u ukupnom izvozu iznosilo je 51%, zemalja u razvoju 45%, dok su tranzicione zemlje učestvovale sa 4%.

Izvoz usluga na svjetskom nivou takođe bilježi konstantan rast. Prosječna stopa rasta izvoza usluga u periodu 2010-2014. godina iznosila je 6,2%. Najveće učešće u izvozu usluga zauzimaju razvijene zemlje koje daju 68,1% ukupnog svjetskog izvoza usluga. Na drugom mjestu su zemlje u razvoju sa 29,3%, dok tranzicione zemlje učestviju sa 2,6%.

Vrijednost izvoza roba, u milijardama USD

Vrijednost izvoza usluga, u milijardama USD

Grafik 1

Grafik 2

Izvor: UNCTAD

Izvor: UNCTAD

126


6.1.2. Usluge

Crna Gora je u 2014. godini ostvarila suficit na računu usluga u iznosu od 690,3 miliona eura, što predstavlja povećanje od 5,7% u odnosu na prethodnu godinu. Najznačajniji doprinos u ostvarivanju suficita na računu usluga imali su ostvareni prihodi od putovanja-turizma koji su iznosili 682,3 milio-na eura, tj. 2,5% više nego 2013. godine, transporta 176,9 miliona eura, kao i ostalih poslovnih usluga 48,2 miliona eura i građevinskih usluga 48,2 miliona eura. Ukupan obim razmjene usluga u 2014. go-dini iznosio je 1,4 milijardi eura, što je za 2,6% više nego prethodne godine. Ukupni prihodi od usluga iznosili su milijardu eura ili 3,6% više nego 2013. godine.

Rashodi od usluga tokom 2014. godine iznosili su 340,3 miliona eura i bili su na približno istom nivou kao prethodne godine (0,3% manje). U strukturi rashoda najveće učešće imaju rashodi ostvareni po osnovu transporta u iznosu od 131,4 miliona eura ili 38,6%. Rashodi ostvareni po osnovu ostalih po-slovnih usluga iznosili su 72,8 miliona eura i činili su 21,4% ukupnih rashoda. U okviru ovih usluga najveći rashodi ostvareni su po osnovu profesionalnih i konsalting usluga u iznosu od 36 miliona eura i raznovrsnih tehničkih, trgovinskih i ostalih poslovnih usluga u iznosu od 29,9 miliona eura.

U 2014. godini na računu transportnih usluga ostvaren je suficit u iznosu od 45,6 miliona eura ili 6,9% više u poređenju sa 2013. godinom. Transportni prihodi su iznosili 176,9 miliona eura i bili su veći za 2,2%. Najveći prihodi ostvareni su u oblasti vazdušnog (30,6%) i pomorskog saobraćaja (29,8%). Pri-hod ostvaren u vazdušnom saobraćaju iznosio je 54,2 miliona eura i bio je manji za 1,4% u odnosu na prethodnu godinu. U oblasti pomorskog saobraćaja ostvaren je pad prihoda za 10%, dok su povećani prihodi u oblasti drumskog saobraćaja za 29,8%. Prihodi u oblasti željezničkog saobraćaja iznosili su 11,9 miliona eura, što je za 28,4% manje u poređenju sa prethodnom godinom. Do smanjenja prometa u međunarodnom željezničkom saobraćaju došlo je usljed velikih vremenskih nepogoda u zemljama regiona i razarajućih efekata na željezničku infrastrukturu.

Struktura prihoda od usluga u 2014. godini Struktura rashoda od usluga u 2014. godini

Grafik 6.4 Grafik 6.5

Izvor: CBCG Izvor: CBCG

127

Eksterni sektor

Ukupni transportni rashodi iznosili su 131,4 miliona eura i bili su približno isti kao prethodne godine. Najveći rashodi ostvareni su u oblasti drumskog i vazdušnog saobraćaja. U oblasti drumskog saobra-ćaja rashodi su iznosili 66,8 miliona eura i bili su veći za 11,7% u odnosu na 2013. godinu. Rashodi u oblasti vazdušnog saobraćaja su iznosili 40 miliona eura i bili su veći za 11,2% u poređenju sa prethod-nom godinom.

Tokom 2014. godine procijenjeni prihodi od puto-vanja-turizma iznosili su 682,3 miliona eura, što je doprinijelo ostvarenju suficita na računu pu-tovanje-turizam od 646,8 miliona eura ili 2,7% više u odnosu na prethodnu godinu. Povećanje broja dolazaka i noćenja stranih turista u našoj zemlji doprinijelo je ostvarivanju povoljnih re-zultata u oblasti turizma u 2014. godini. Godina koju su obilježile nepovoljne vremenske prilike, eskalacije sukoba u zemljama sa velikim emitiv-nim turističkim tržištem, može se smatrati zado-voljavajućom u pogledu turističke sezone, koja je uprkos nepovoljnim prilikama ostvarila poziti-van rezultat.

Ostvarena vrijednost izvršenih građevinskih radova u 2014. godini je veća u poređenju sa prethodnom godinom, što je uticalo na pove-ćanje ukupnih prihoda po osnovu građevinskih usluga za 16,4% iznosivši 48,2 miliona eura.

Transportni prihodi i rashodi u 2014. godini, u 000 eura

Grafik 6.6

Izvor: CBCG

Struktura noćenja stranih turista po zemljama u 2014. godini

Grafik 6.7

Izvor: Monstat

128


Istovremeno, rashodi po osnovu građevinskih usluga iznosili su 20 miliona eura i bilježe rast u odno-su na prethodnu godinu kada su ostvareni rashodi od 8,3 miliona eura. Na ovom podračunu usluga ostvaren je suficit u 2014. godini u iznosu od 28,2 miliona eura (tj. za 14,7% manje u odnosu na pret-hodnu godinu).

Prihodi po osnovu ostalih poslovnih usluga iznosili su 48,2 miliona eura, od čega je najveći dio prihoda ostvaren po osnovu pružanja raznih profesionalnih i konsalting usluga u iznosu od 27,6 miliona eura. Rashodi po osnovu ostalih poslovnih usluga iznosili su 72,8 miliona eura, što je rezultiralo ostvare-njem deficita na ovom računu u iznosu od 24,6 miliona koji je za 47,7% manji u poređenju sa 2013. godinom.

6.1.3. Primarni dohodak

Na računu primarnih dohodaka u 2014. godini ostvaren je suficit u iznosu od 45,9 miliona eura, što je za 30% manje nego prethodne godine. Na smanjenje suficita najveći uticaj je imalo povećanje odliva po osnovu isplaćenih dividendi i kompenzacija zaposlenih.

Prihodi ostvareni po osnovu faktorskih dohodaka iznosili su 226,1 milion eura, što je za 6,3% više nego u 2013. godini. Najveći dio prihoda čine kompenzacije zaposlenih u iznosu od 211,1 milion eura, što je za 6,6% više nego prethodne godine. Prihodi po osnovu dohotka od međunarodnih ulaganja iznosili su 15 miliona eura, od čega se najveći dio odnosio na naplaćene kamate u iznosu od 13,7 mi-liona eura.

Rashodi po osnovu faktorskih dohodaka u 2014. godini iznosili su 180,2 miliona eura, od čega se najveći dio odnosio na rashode po osnovu među-narodnih ulaganja i to 163,1 milion eura, dok se 17,1 milion eura odnosilo na zarade nerezidena-ta zaposlenih u Crnoj Gori. Od ukupnih rashoda po osnovu međunarodnih ulaganja na otplatu kamata odnosilo se 110 miliona eura. Odliv po osnovu isplaćenih dividendi iznosio je 53,1 mili-on eura, što je za 2,5 puta više nego u 2013. godini (21,5 miliona eura). Ostvareno povećanje rasho-da po osnovu isplaćenih dividendi rezultiralo je povećanjem ukupnih rashoda za 22,5% u odnosu na prethodnu godinu.

6.1.4. Sekundarni dohodak

Smanjenje suficita na računu sekundarnih dohodaka posljedica je povećanja rashoda, kao i blagog pada prihoda. Suficit na računu sekundarnih dohodaka iznosio je 114,4 miliona eura, što je za 7,2% manje nego prethodne godine.

Struktura prihoda po osnovu faktorskih dohodaka u 2014. godini

Grafik 6.8

Izvor: CBCG

129

Eksterni sektor

U 2014. godini priliv transfera u Crnu Goru izno-sio je 184,1 milion eura. U strukturi priliva 151,3 miliona eura odnosilo se na ostale sektore, a na sektor države 32,8 miliona eura. Od ukupnog priliva transfera ostalih sektora, 113,9 milio-na eura ostvareno je po osnovu ličnih transfe-ra iz inostranstva, što je pad od 5,7% u odnosu na 2013. godinu, dok je priliv po osnovu ostalih tekućih transfera bio za 2,1% manji i iznosio je 37,4 miliona eura. Tokom 2014. godine transferi u inostranstvo su iznosili 69,7 miliona eura, što je za 7,9% više u odnosu na prethodnu godinu, od čega se na sektor država odnosilo 8,8 miliona eura, dok se 60,9 miliona eura odnosilo na osta-le sektore. Odliv novčanih sredstava po osnovu ličnih transfera iznosio je 39 miliona eura ili 6,8 % više nego u 2013. godini, dok je odliv po osno-vu ostalih tekućih transfera iznosio 21,9 miliona eura, što je više za 2,9%.

6.2. Račun kapitalnih i finansijskih transakcija

Na kapitalno-finansijskom računu u toku 2014. godine ostvaren je neto priliv u iznosu od 124,3 mi-liona eura. Na računima direktnih i portfolio investicija ostvareni su neto prilivi, dok je na računu ostalih investicija ostvaren neto odliv.

Kretanja na računu sekundarnih dohodaka, u 000 eura

Struktura finansijskog računa po kategorijama investicija, u 000 eura

Ukupan priliv stranih direktnih investicija, u 000 eura

Grafik 6.9

Grafik 6.10 Grafik 6.11

Izvor: CBCG

Izvor: CBCG Izvor: CBCG

130


Strane direktne investicije su u toku 2014. godine zabilježile rast. Neto priliv SDI iznosio je 353,9 mili-ona eura, što je za 9,3% više u poređenju sa 2013. godinom. Ukupan priliv stranih direktnih investicija iznosio je 498,1 milion eura.

U posmatranom periodu ostvaren je pad priliva po osnovu vlasničkih ulaganja, dok je istovre-meno povećan priliv po osnovu kredita izme-đu vlasnički povezanih kompanija. Priliv SDI u formi vlasničkih ulaganja iznosio je 261,3 mili-ona eura ili 6,1% manje nego u 2013. godini, od čega se 80,3 miliona eura odnosilo na investicije u preduzeća, dok je priliv po osnovu ulaganja u nekretnine iznosio 181 milion eura. Investicije u preduzeća su porasle za 5,4%, dok su investicije u nekretnine smanjene za 10,4%. Priliv SDI u formi interkompanijskog duga iznosio je 230,3 miliona eura, što je za 22% više nego u 2013. godini i čini skoro polovinu ukupnog priliva SDI (46,2%). Po-vlačenja sredstava rezidenata investiranih u ino-stranstvu iznosila su 6,5 miliona eura.

Ukupan odliv stranih direktnih investicija iznosio je 144,1 milion eura, što je za 7,2% manje nego u 2013. godini. U strukturi odliva, najviše se odnosilo na povlačenja sredstava nerezidenata investiranih u našu zemlju 117 miliona eura, dok je odliv po osnovu ulaganja rezidenata u inostranstvo iznosio 27,1 milion eura.

Boks 6.2 – Tokovi SDI u 2014. godini

Ukupan priliv stranih direktnih investicija u svijetu u 2014. godini smanjen je za 8% u poređenju sa 2013. godinom. Prema procjena-ma UNCTAD-a, ukupan priliv SDI u 2014. go-dini iznosio je 1,26 milijardi američkih dolara. Pad priliva SDI posljedica je slabljenja makroe-konomskog okruženja, kao i brojnih faktora političkog karaktera, povezanih sa krizom u Eurozoni, fiskalnom neravnotežom i prom-jenama u vladama najvećih ekonomija.

U razvijenim zemljama prilivi SDI su značajno smanjeni. Ukupan priliv SDI u razvijenim zem-aljama u 2014. godini iznosio je 511 milijardi dolara, što je za 14% manje u poređenju sa 2013. godinom. Priliv SDI u zemljama Evropske unije dostigao je očekivanih 267 milijardi dola-ra, što predstavlja porast od 13%, što je samo jedna trećina od maksimuma koji je dostignut u 2007. godini.

Struktura ukupnog priliva stranih direktnih investicija u 2014. godini

Grafik 6.12

Izvor: CBCG

Ukupan priliv SDI na globalnom nivou, u milijardama dolara

Grafik 1

*Procjena; **Projekcija

Izvor: UNCTAD - Global Investments Trends Monitor, januar 2015.

131

Eksterni sektor

U zemljama u tranziciji priliv SDI je više nego prepolovljen i dostigao je 45 milijardi dolara, kao posljedica regionalnog sukoba, sankcija Ruske federacije, negativnih izgleda za ula-ganje od strane stranih investitora (posebno od razvijenih zemalja).

Zemlje u razvoju ostvarile su relativno visok priliv SDI u 2014. godini (700 milijardi dolara), što je za 4% više u odnosu na 2013. godinu, sa globalnim učešćem od 56%. Na regionalnom nivou, zabilježen je rast u Aziji, u Africi je „mi-rovao“, dok je priliv SDI u Latinskoj Americi smanjen.

Kina je sa malim povećanjem od 3% zauzela prvo mjesto u svijetu po nivou stranih ulagan-ja. SAD su pale na treće mjesto u odnosu na 2013. godinu, kada su bile na prvom mjestu. Među pet najvećih primalaca SDI, četiri su iz grupe zemalja u razvoju (Kina, Hong Kong, Singapur i Brazil).

Očekivanja po pitanju globalnih tokova SDI za 2015. su neizvjesna. Ranjivost svjetske ekonomije, neodlučna potrošačka tražnja, nestabilnosti na deviznom tržištu djelovaće negativno kada su u pitanju nove investicije i investitori.

Međutim, oporavak SDI bi mogao biti odložen u slučaju da potraju rizici kao što su strukturne slabosti u vodećim ekonomijama i globalnom finansijskom sistemu, pogoršanje makroekonomske pozicije, neizvjesnost u ključnim oblastima koje su od posebnog značaja za povjerenje investitora, uključujući fiskalnu politiku i investicione propise i ograničenja. Sa druge strane, jačanje ekonomskog rasta u Sjed-injenim Državama, niže cijene nafte i proaktivne monetarne politike u Eurozoni povoljno će uticati na strane direktne investicije u 2015. godini.

Ukupan priliv po osnovu portfolio investicija u toku 2014. godine iznosio je 386,3 miliona eura, što je značajno više nego u prethodnoj godini (145,2 miliona eura)54. Investicije u domaće hartije od vrijed-nosti iznosile su 321,7 miliona eura, pri čemu je ulaganje u vlasničke HOV iznosilo 23,8 miliona eura, dok je ulaganje u dužničke HOV iznosilo 297,9 miliona eura (od čega se najveći dio odnosi na emisiju euroobveznica na međunarodnom tržištu kapitala u iznosu od 280 miliona eura). Priliv po osnovu po-vlačenja sredstava uloženih u strane hartije od vrijednosti iznosio je 64,6 miliona eura. Istovremeno, odliv sredstava po osnovu portfolio investicija iznosio je 301,9 miliona eura, što je značajno više nego u 2013. godini (103,2 miliona eura), a posljedica je većeg odliva po osnovu refinansiranja i otkupa dijela euroobveznica koje je država emitovala u 2010. i 2011. godini, kao i povećanog ulaganja rezidenata u strane HOV. Investicije rezidenata u strane HOV iznosile su 131,2 miliona eura uz ostvareni rast od 62,1%. Došlo je do porasta ulaganja rezidenata kako u vlasničke tako i u dužničke strane hartije od vrijednosti. Kao rezultat većeg priliva od odliva na računu portfolio investicija u toku 2014. godine ostvaren je neto priliv u iznosu od 84,4 miliona eura.

54 Značajno povećanje priliva portfolio investicija je rezultat emisije euroobveznica.

Procjene priliva SDI po regionima, u milijardama dolara

Grafik 2

Izvor: UNCTAD - Global Investments Trends Monitor, januar 2015.

132


Na računu ostalih investicija zabilježen je neto odliv u iznosu od 195,7 miliona eura. U posmatranom periodu domaće banke su povećale depozite u inostranstvu za 21,5 miliona eura, i pritom smanjile obaveze po osnovu uzetih kredita za 95 miliona eura. Zabilježeno je manje zaduživanje ostalih sektora (privrede) u inostranstvu u poređenju sa 2013. godinom. Priliv po osnovu povlačenja kredita od strane sektora privrede i stanovništva iznosio je 169,6 miliona eura, što je manje za 17,8%, dok je istovreme-no evidentiran i manji odliv po osnovu otplate glavnice u iznosu od 110,7 miliona eura ili 27% manje nego u 2013. godini.

Na kraju 2014. godine novčana sredstva Centralne banke na inoračunima i u trezoru bila su veća za 118,4 miliona eura u odnosu na 31. decembar 2013. godine.

Documents

Eksterni sektor - CBCG...119 Eksterni sektor U toku 2014. godine, ostvaren je deficit tekućeg računa u iznosu od 525,8 50 miliona eura i bio je veći za 8% u poređenju sa 2013