SADRAJ:2. UVOD........................................................................................................................33. 3. KABLOVI.............................................................................................................4 3.1. Izvedbe energetskih kablova............................................................................4 3.2. Oznaavanje kablova.......................................................................................74. POLAGANJE KABLOVA....................................................................................115. SPAJANJE I ZAVRAVANJE KABLOVA.......................................................156. KABLOVSKI RAZVODNI ORMARI.................................................................177. LITERATURA.......................................................................................................19

2. UVOD:Elektroenergetskom mreom nazivamo sisteme vodova i transformatorskih stanica koji slue za prenos elektrine energije od izvora (elektrana) do mjesta potronje i za raspodjelu elektrine energije za pojedine potroae. Razvoj elektroenergetskih mrea neposredno je ovisio od razvitka elektrana i od rjeavanja problema prenosa i raspodjele elektrine energije.Elektroenergetske mree su se pojavile istovremeno kada i prve elektrane.Elektrine mree nemoemo strogo odreeno meusobno razvrstati. To moemo uiniti samo prema pojedinim njihovim svojstvima, kao na primjer, prema:1. Vrsti struje: Mree istomjernne struje i Mree izmjenine struje.2. Prema naponu: Mree niskog nnapona i Mree visokog napona. Niskonaponski vod je onaj iji nazivni napon ne prelazi 1000 V, a visokonaponski vod je vod iji napon prelazi 1000 V.[footnoteRef:2] [2: Elektroenergetske mree za III i IV razred, Rajko Misita, 1991 god.]

3. Prema namjeni: Elektrine mree za osvjetljenje, Elektrine mree za motorne pogone, Elektrine mree za ulino psvjetljenje i Elektrine mree za mjeovitu upotrebu.4. Prema broju vodia: Jednoine, Dvoine, Troine, etveroine.5. Prema sistemu spoja: Otvorene (radijalne) i Zatvorene (prstenaste, s dvostrukim napajanjem i sloene).6. Prema konstrukciji: Nadzemne, s golim provodnicima, Nadzemne sa samonosivim kablovima i Podzemno kablovske. U nastavku teksta podrobnije emo opisati izgradnju kablovskih elektroenergetskih vodova.

3. KABLOVI3.1. Izvedbe energetskih kablovaKabel se naelno sastoji od vodia, izolacije, zaslona ili ekrana, ispune plata i armature. ematski prikaz sastavnih dijelova kabla prikazana je na slici 1. U nekih vrsta kabla mogu izostati neki od ovih dijelova, kao to su armatura, zaslon i ispuna.

Slika 1. ematski prikaz sastavnih dijelova kabla.Vodii energetskih kablova izrauju se od aluminija ili bakra. Bakreni vodii, koji su izolovani gumom, presvale se slojem kalaja (kositra). Ukoliko je izolacija od papira ili nekog termoplasta, onda presvlaenje nije potrebno. Na aluminijske vodie ne postavljamo nikakve presvlake. Vodie, iji je presjek do 10 mm2, izraujemo najee kao pune vodie, za vodie od 10 do 35 mm2 upotrebljavamo i pune presjeke i vodie od vie ica, dok se vodii presjeka iznad 35 mm2 izvode redovito od vie ica. Iznimku ine samo aluminijski vodii kod takozvanih solidal-kablova, koji se izrauju sa punim presjekom i do 300 mm2. Oblik presjeka moe biti okrugli, sektorski ili uplji, kao sto je prikazano na slici 2.

Slika 2. Presjeci vodia: a) troslojno koncentrino ue, b) kompaktirano koncentrino troslojno ue, c) ue sektorskog presjeka, d) kompaktirano ue sektorskog presjeka, e) prstenasti vodi ( s kuinom u sredini), f) kompaktirani segmentni vodi, g) uplji vodi, h) ovalni vodi.Izolacija slui za elektrino izoliranje vodia. U niskonaponskim kablovima izolacija se postavlja direktno na vodie, a u srednjonaponskim i visokonaponskim kablovima izolacija se postavlja preko vodljivog sloja za izravnavanje i glaenje povrina vodia. Za izolaciju se ranije najvie upotrebljavao papir impregniran izolacionom masom ili natopljen izolacionim uljem, dok se danas ee upotrebljavaju termoplastine mase i elastromeri (umjetne i prirodne gume).Zaslon ili ekran postavlja se u vie ilskim kablovima za srednje i visoke napone preko izolacije pojedinih ila. To su trake od metaliziranog papira, vodljivih tkanina ili drugih vodljivih slojeva na potencijalu zemlje. One imaju zadatak da oko vodia stvore radijalno eletrino polje i time smanje mogunost elektrinog tinjanja, koje je vrlo tetno i opasno. To su vrlo tanki slojevi, esto od slabo vodljivih materijala, koji nemogu da odvode struju greke u sluaju proboja, pa su zbog toga po cijeloj svojoj duini spojeni s olovnim ili aliminijskim platem, koji preuzima taj zadatak. U termoplastinim kablovima se zbog ovog plata postavlja posebna bakrena traka.Ipuna ispunjava ljebove u vieilnim kablovima izmeu vodia. Iznad izoliranih ila i ispune postavlja se jo jedan ili vie slojeva plata ili armature, koji treba da zatite vodie od vlage, hemijskih i mehanikih uticaja.Plat ili omota je beavna cijev izraena od olova, aluminijuma ili nekog termoplastinom materijala, koji se postavlja preko izolirane ice ili skupa ica i ispune radi njihove zatite od vanjskih uticaja.Armatura ili oklop kabla je sainjena od metalne ice ili trake koje se mogu na vie naina postaviti na plat radi zatite, uglavnom od mehanikih oteenja. Da armatura nebi otetila plat postavlja se izmeu armature i plata unutranji zatitni sloj (posteljica). Iznad armature postavlja se vanjski zatitni sloj koji slui da armaturu zatiti od re (antikorozivna zatita). Energetski kablovi izrauju se danas u razliitim izvedbama, koji zavise od nazivnog napona, uslova rada, mogunosti smjetaja i ekonomskih razloga. Konstrukcija vodia i njihove izolacije zavisi uglavnom od napona za koji se grade kablovi, a konstrukcija zatitnih slojeva zavisi od vanjskih uticaja.ovdje emo opisati samo uobiajene i najznaajnije izvedbe kablova. Kablovi za napone do 1 kV izolirani termoplastinom izolacijom imaju obino izolaciju od polivinilhlorida (PVC), ispunu od gumje ili PVC i plat od polivinilhlorida. Izvana se ovi kablovi mogu i armirati radi bolje mehanike zatite, pa se u tom sluaju, radi zatite od korozije, postavlja i vanjski plat od polivinilhlorida, kao to je prikazano na slici 3.

Slika 3. Niskonaponski (do 1 kV) armirani PVC-kabel: 1.vodii, 2.izolacija od PVC-mase, 3.ispuna, 4.PVC-plat, 5.armatura od dvije hladno valjane eline trake, 6.vanjski zatitni PVC-plat.Slika 4. ematski prikaz presjeka: a. Pojasnog kabela, b. H-kabela, c. Kabela s metalnim platem oko svake ile, 1.vodii, 2.izravnavanje povrine vodia, 3.izolacija vodia, 4.pojasna izolacija, 5. Zaslonski sloj, 6. Kontaktna traka, 7.metalni plat.Papirom izolovani kablovi za niske i srednje napone grade se na klasian nain. Zbog upotrebe kablova sa izolacijom i platom od termoplastinih materijala ovi se kablovi sve manje upotrebljavaju, pogotovo u niskonaponskim mreama. Inae se papirom izolovani kablovi izrauju u razliitim izvedbama, od kojih emo opisati samo one najee.Pojasni kablovi su vieilni kablovi u kojima su pojedini vodii izolirani impregriranim papirom, a oko svih pouenih ila izoliraju od metalnog plata i zemlje kao sto je prikazano na slici 4 a.H-kablovi su vieilni kablovi u kojima su vodii nakon presvlaenja povrine vodljivim slojem, izolovani impregniranim papirom. Preko te izolacije postavljen je slabo vodljivi sloj radi postizanja radijalnog elektrinog polja, koje ima manju jainu elektrinog polja, tako da se spreava jonizacija, tinjavo pranjenje, karbonizacija izolacije i proboj kabla. Radi dobrog kontakta izmeu ovog zaslonskog sloja i metalnog plata postavlja se oko ila kontaktna traka protkana metalnim nitima Slika 4 b, ovi kablovi se zovu jo i hehteterski kablovi prema njihovom konstruktoru Hehtereru. Ako se oko svake izolovane ile vieilnog kabla postavi poseban metalni plat, onda on djeluje kao zaslon, a time se postie radijalni oblik elektrinog polja slika 4 c.Uljni visokonaponski kablovi imaju vie izvedbi. U uljnim kablovima niskog pritiska primjenjujemo kao sredstvo za prenos pritiska ulja malog viskoziteta. Oni rade s pogonskim nadpritiskom od 0,3*105 do 6*105 Pa, koji se odrava na stalnoj vrijednosti pomou ekspanzionog posuda, boca i eventualno kompresora, koji se postavljaju na oba kraja jednog kablovskog odsjeka, duine do 4 km. Oni preuzimaju u sebe ulje kada se ono iri izvan kabla prilikom poveanja vanjske temperature ili zbog preoptereenja kabla. Uljni visokonaponski kablovi niskog pritiska grade se kao jednoilni ili kao troilni. Kao kanal za prolaz ulja u jednoilnom uljnom kablu niskog pritiska slui uplji vodi. Da bi olovni plat kabla mogao izdrati ovako veliki pritisak on se izvana pojaava mreom od tvrdog bakra. Ovi kablovi se grade za nazivne napone do 380 kV.Uljni visokonaponski kablovi visokog pritiska rade s pogonskim nadpritiskom od 10 do 20*105 Pa, a izvode se kao jednoilni i kao troilni. Po konstrukciji su slini uljnim kablovima niskog pritiska, samo je plat kabla konstruktivno prilagoen visokom pritisku. I ovi kablovi se grade za napone do 380 kV. Kablovi visokog pritiska se esto grade sa elinim cijevima, u koje se uvlae nepouene ile.[footnoteRef:3] [3: Elektroenergetske mree za III i IV razred, Rajko Misita, 1991 god.]

Plinski kablovi imaju neutralni plin kao sredstvo za prenosenje pritiska. Obino je to azot. Rade s unutranjim pritiskom do 15*105 Pa, koji se ostvaruju pomou boca s plinom. Izolacija kablova je natopljena masom koja je slina masi obinih kablova. I ovi kablovi se nekada polau u eline cijevi.Danas se sve vie upotrebljava izolacija kablova izraena od visokokvalitetnih izolacionih materijala termoplastinog i termostabilnog tipa i nanijeta na provodnik u vidu homogenog beavnog sloja ravnomjerne debljine. Termoplastini materijali su oni materijali koji se ponovo omekavaju kada se zagriju preko odreene temperature, dok se termostabilnim nazivaju materijali koji ne omekavaju nakon zagrijavanja. Danas se uglavnom upotrebljavaju kablovi sa dva tipa termoplastinih izolacionih materijala: mase na bazi polivinilhlorida (PVC) i termoplastinog polietilena (PE).U odnosu na kablove s papirnom izolacijom i olovnim platem termoplastini i termostabilni kablovi imaju odreene prednosti: Mala teina, Vea fleksibilnost zbog manjeg poluprenika savijanja kabla, Otporniji su na vibracije, Postojani su na hemijske i atmosferske uticaje i nesagorivi su, Nema cijeenja ulja kod veih visinskih razlika i Nisu potrebni kablovski zaglavci.Ovi kablovi imaju, meutim i neke mane kao to su: Ne podnose vee temperature pri proticanju velikih struja kratkog spoja, zbog ega je presjek vodia vei i nagrizaju ih glodari.3.2. Oznaavanje kablovaPod oznaavanjem kablova podrazumijeva se skup oznaka slovima, brojevima i bojama koji omoguuje da se potpuno tano odredi , tj. raspozna kabl. Kod nas je u upotrebi oznaavanje propisano standardom JUS (ali se u svakodnevnoj praksi susrijee i oznaavanje prema njemakim propisima VDE). Oznaavanje kablova po JUS-u: Prva grupa simbola sadri slova koja oznaavaju materijal za izradu izolacije provodnika i plata kabla. Slovni simboli za vrstu materijala izolacije i plata: P PVC E - polietilen X - umreeni polietilen IP - impregnisana papirna izolacija u normalnom (tenom) kompaundu NP - impregnisana papirna izolacija u naroitom (poluvrstom) kompaundu H - elektrostatika zatita svake ile (ekran) O - plat od olova, olovne legure A - plat od aluminijuma ZO - zaseban olovni plat svake ile. Druga grupa daje podatke o njegovim mehanikim svojstvima i antikorozivnoj zatiti. Ovu grupu ine dva broja koja se piu pored prve grupe. Prvi broj definie nain na koji je izvedena mehanika zatita a drugi broj definie antikorozivnu zatitu. Svaka dekada nosi odreena zajednika konstruktivna obiljeja: Simboli od 01 do 09 oznaavaju zatitu od korozije preko plata:04 - spoljni zatitni sloj od PVC mase ... Simboli od 10 do 19 oznaavaju mehaniku zatitu od elinih traka sa zatitom od korozije ili bez nje: 11 - armatura od dve eline trake sa premazom od bitumen-laka13 - armatura od dve eline trake i sloj impregnisanog jutanog prediva ili hesijana 14 - armatura od dve eline trake i spoljni plat od PVC mase ... Simboli od 20 do 19 oznaavaju mehaniku zatitu od pocinane okrugle eline ice sa zatitom od korozije ili bez nje: 21 - armatura od okruglih pocinkovanih elinih ica sa zavojnicom od eline trake23 - armatura od okruglih pocinkovanih elinih ica i sloj od impregnisanog jutanog prediva ili hesijana 25 - armatura od okruglih pocinkovanih elinih ica, sa zavojnicom od eline trake i spoljni plat od PVC-a, ... Simboli od 30 do 39 oznaavaju mehaniku zatitu od pocinane pljosnate eline ice sa zatitom od korozije ili bez nje: 31 - armatura od pljosnatih pocinkovanih elinih ica sa zavojnicom od eline trake33 - armature od pljosnatih pocinkovanih elinih ica i sloj od impregnisanog jutenog prediva ili hesijana35 - armatura od pljosnatih pocinkovanih elinih ica sa zavojnicom od eline trake i spoljni plat od PVC-a36 - armatura od specijalnih aluminijumskih okruglih ica i sloj od impregnisanog jutanog prediva 37 - armatura od specijalnih aluminijumskih okruglih ica sa zavojnicom od aluminijumske trake i spoljni plat od PVC mase, ... Treu grupu ine slovni simboli za vrstu materijala i oblik presjeka provodnika: za ile od bakra okruglog preseka nita se ne pie, za aluminijumske ile - A,sektorskog oblika preseka - S.jednoini provodnik - J etvrtu grupu ine brojane oznake i ona daje podatke o broju ila i preseku provodnika. Prvi broj je broj ila a sledei broj je popreni presek provodnika u mm2 : 4x25mm2 ; Ako je nulti provodnik manjeg preseka od faznog onda je : 3x25+16mm2; 3x25/16mm2 za koaksijalno rasporeen nulti provodnik (fazni provodnici se poue a oko njih se mota helikoidalno nulti provodnik). Peta grupa oznaka daje nazivni (naznaeni) napon kabla. Nazivni napon se oznaava brojem i izraava u kV (uvijek linijski napon).

Primjer: IPZO 13 3x95mm2 35kV, Energetski kabl izolovan impregnisanim papirom sa zasebnim olovnim platom za svaku ilu, sa mehanikom zatitom od elinih traka, sa provodnicima od bakra, okruglog presjeka, tri provodnika po 95mm2 , nazivnog napona 35kV.Primjeri 1. Kabl IPO 13 i IPO 13-A, NPO 13 i NPO 13-A Energetski kabl izolovan IMPREGNISANIM PAPIROM sa OLOVNIM PLATOM, ARMATUROM OD DVIJE ELINE TRAKE i KOROZIVNOM ZATITOM Nazivni napon 10 kV. Ispitni napon 18 kV Opis konstrukcija: Provodnik: ue od bakra ili aluminijuma. ila: Provodnik izolovan papirnim trakama. Jezgro kabla: ile pouene i omotane slojem papirnih traka, i sve impregnisano normalnim ili naroitim kompaundom. Plat: Beavna cijev od olova ili olovne legure. Unutranja zatita: Impregnisani papir ili impregnisana juta sa premazima od bitumenske mase. Mehanika zatita: Dvije eline trake. Spoljna zatita: Impregnisana juta sa premazima od bitumenske mase.

IZOLACIJA se sastoji od vie impregnisanih papirnih traka, helikoidno omotanih oko provodnika. Omotavanje se vri na mainama koje obezbeuju precizno i vrsto naleganje papirnih traka pa je iskljueno stvaranje vertikalnih zazora i vazdunih prostora koji su podloni jonizaciji. JEZGRO KABLA ine meusobno pouene ile kabla, a prostor izmeu ila ispunjen je papirnim kordelom ili jutanim predivom da bi se dobile bolje termike karakteristike i kruni oblik jezgra kabla. Preko pouenih ila kablova nazivnog napona do 10 kV stavlja se izolacija od papirnih traka helikoidno omotanih oko jezgra kabla. Ova pojasna izolacija pored mehanikog uvrenja ila poveava i dielektrinu vrstou izmeu provodnika i metalnog plata. PLAT KABLA (metalni) se izrauje istiskivanjem metala u toplom stanju u vidu beavne cijevi. Metal moe biti olovo ili legura olova. Metalni plat se izraduje na hidraulinoj ili kontinualnoj presi. ANTIKOROZIVNA ZATITA se sastoji od unutranje i spoljne zatite izmeu kojih se nalazi armatura. Unutranja zatita titi od korozije metalni plat a spoljna armaturu kabla. Unutranja zatita se sastoji od impregnisanog papira i bitumenske mase a spoljanja od impregnisanog vlaknastog materijala i bitumenske mase. [footnoteRef:4] [4: http://www.etf.ucg.ac.me/materijal/1399982977!!!PrEE_K_2014.pdf]

MEHANIKA ZATITA KABLOVA se sastoji od armature koja se izrauje od elinih traka.2. Tip NPO 13-AS (JUS N.C5.020). To je troilni kabl sa sektorskim aluminijumskim provodnicima i izolacijom od naroito impregnisanog papira (poluvrsti kompaund), sa olovnim platom, armaturom od dvije eline trake i spoljanjom i unutranjom antikorozivnom zatitom od slojeva jute i bitumena. Najvie upotrebljavan papirni kabl je tzv. pojasni kabl (Slika 5).

Slika 5: Pojasni kabl (NPO 13-AS, 6/10 kV)1-Al sektorski provodnik, 2-izolacija ile, 3-pojasna izolacija, 4-olovni omota, 5-impregnisani papir ili juta, 6-elina armatura i 7-impregnisana jutaZa napone iznad 15 kV koristi se tzv. ekranizirani kabl sa radijalnim elektrinim poljem (Slika 6).3. Tip NPHO 13-A (JUS N.C5.020). To je troilni kabl sa aluminijumskim okruglim provodnicima i izolacijom od naroito impregnisanog papira, sa slaboprovodnim slojem ispod i iznad izolacije, sa olovnim platom, armaturom od dvije eline trake i antikorozivnom zatitom od slojeva jute i bitumena.

Slika 6: Ekranizirani kabl (NPHO 13-A, 12/20 kV)1-Al provodnik, 2-slaboprovodni sloj provodnika, 3-izolacija od naroito impregnisanog papira (NP), 4-slaboprovodni sloj izolacije, 5-pojasna izolacija, 6-olovni plat, 7- impregnisani papir ( juta), 8- elina armatura i 9-impregnisana jutaKabl PHP 84, energetskog kabla za napajanje na mjestima gdje se oekuju velika mehanika naprezanja (predvien za polaganje u zemlju i kablovske kanale)

Slika 7. Troilni kabl sa izolacijom od PVC mase, elektrinom zatitom za svaku ili posebno i armaturom od okruglih pocinkovanih elinih ica.

4. POLAGANJE KABLOVATrasa kablovakog voda se odabire na osnovu tehnikih zahtjeva i nakon usaglaavanja s korisnicima terena kuda trasa prolazi. Usaglaavanje je naroito potrebno na onim mjestima gdje se kablovska trasa ukrta s putevima, vodovodom, kanalizacijom i telefonskim vodovima. Polaganje kablova u naseljenim mjestima je oteano i zbog injenice da se mora obezbijediti nesmetano odvijanje saobraaja i kretanje pjeaka.Kablovski kanali se esto i gradovima kopaju runo, ali tamo gdje je to mogue, koristi se mehanizacija, odnosno maine za iskop kablovskih kanala. To su rovokopai za kopanje kanala, koje imaju razliite mogunosti i kapacitete.Na slikama prikazan je popreni presjek polaganja jednog, dva i etiri kabla u kablovske kanale.

Slika 8. Polaganje jednog kabla neposredno u zemlju.

Slika 9. Polaganje dva kabla neposredno u zemljuDubina kablovskog kanala mora biti najmanje 0,7 m, dok irina zavisi od broja kablova koji se polau u njega. Ako se u kablovski kanal polau dva ili vie kablova, onda najmanje rastojanje izmeu kablova treba da iznnosi 100 mm. Ako kablovska trasa mijenja smjer, onda na takvim mjestima kabel polaemo sa poluprenikom zakrivljenosti koji nesmije biti manji od 15 d, gdje je d poluprenik kabla.

Slika 10. Polaganje etiri kabla neposredno u zemljuNa mjestima gdje se postavlja kablovska spojnica, kablovski kanal ima dimenzije 1,7 * 1,5m, kao sto je prikazano na (slici 11).

Slika 11. Polaganje kablovskog kanala na mjestu postavljanja kablovske spojniceKablovi se na mjesto polaganja dopremaju namotani na drvenim bubnjevima, koji se dovoze posebnim vozilima, takozvanim kablovskim transporterima. Na mjestu polaganja kablove razvlaimo sa bubnja na tri naina: direktno sa kablovskog transportera, runim ekrkom po valjcima i runo po valjcima ili bez valjaka.Prije odmotavanja kabel podiemo na elinu osovinu, iji prenik odabiremo u ovisnosti od teine kablovskog bubnja. Bubnju teine do 23500 N odgovara osovina prenika 60 mm, bubnju teine do 34400 N odgovara osovina prenika 75 mm. Bubanj podiemo na osovinu najee pomou rune dizalice. U trasu u koju emo polagati kabel postavljamo prije polaganja valjke na svaka 2 m, ime znatno olakavamo razvlaenje i polaganje kabla.Kabel polaemo na predhodno ureenu posteljicu od pijeska debljine do 100 mm, a nakon polaganja postavljamo plastine titnike koji kabal tite od mehanikih oteenja. Nakon postavljanja plastinih titnika, zatrpavamo kabel zemljom u sloju od 30 40 cm, a zatim postavljamo pocinanu traku za zatitu od atmosferskog prenapona. Ako u kanal polaemo dva ili vie kablova, onda postavljamo dvije paralelne trake, koje spajamo na svakih 50 do 60m poprenom metalnom vezom. Nakon toga zatrpavamo kabal zemljom i postavljamo plastinu traku za upozorenje. Trasa poloenog kabla sa svim neophodnim detaljima mora se snimiti i unijeti u odgovarajuu dokumentaciju.Kablove polaemo samo pri temperaturama koje su vee od 50 C. Ako je temperatura vazduha manja od 50C onda kabal moramo zagrijavati: u zagrijanim prostorijama toplim vazduhom ili pomou elektrine struje iz specijalnog transformatora.Ukrtanje energetskih kablova i njihovo pribliavanje razliitim instalacijama je esta pojava u naseljenim mjestim. Vertikalno odstojanje izmeu kablova ne mjestu ukrtanja treba da iznosi barem 0,5m. Energetski kabal se polae ispod ili iznas telekomunikacijskog kabla, a provlaimo ga kroz elinu cijev, koja prema zahtjevim PTT mora da bude duga 3 m. Prenik pocinane eline cijevi je 150 mm.

Slika 12. Ukrtanje energetskih kablova sa telekomunikacijskim kablovimaAko se trasa energetskog kabla kria sa trasom toplovodne, vodovodne i kanalizacione instalacije, onda kabal uvlaimo u elinu pocinanu cijev prenika 150 mm.Ako energetski kabal prolazi ispod puta, kao to je prikazano na slici 13, onda to krianje treba izvesti pod uglom od 900 u odnosu na osu puta. Kabel uvlaimo u pocinanu elinu cijev, prenika od 100 do 160 mm, a polaemo na dubinu koja nije manja od 80 cm. Cijev postavljamo tako da na svakoj strani ose puta bude najmanje 0,5 m cijevi.Osim u kablovskim kanalima, kablove polaemo i u kablovskim kanalicama. Pod ovim pojmom podrazumijevamo sklop cijevi u podzemnoj kablovskoj instalaciji, koje su meusobno spojeni kablovskim oknima. Kablovska kanalica omoguava dobru zatitu od mehanikih povreda, posebno pri ukrtanju s eljeznikim prugama, putevima, autoputevima i ulicama. Kablovske kanalice imaju i nekoliko nedostataka kao to su: neophodno je graditi kablovska okna, to poskupljuje itavu gradnju, ne moemo postupno iskoristiti presjek kabla, jer se kabel slabije hladi i prilikom kvara na kablu moramo zamijeniti cijelu dionicu kabla izmeu dva okna.Na slici 13 prikazane su betonske i azbestnobetonske cijevi od kojih se sastoje kablovske kanalice. Unutranji prenik cijevi je najmanje 100 mm.

Slika 13. Kablovske kanalice sa betonskim i azbestnobetonskim cijevima

Betonske cijevi spajamo meusobno pomou razrijeenog betona, a azbestnobetonske cijevi pomou azbestnobetonskih spojnica, koje izlivamo u drvenom okviru kao to se vidi na slici 13.Da bismo pravilno centrirali azbestnobetonske cijevi, uvlaimo u njih drvene motke. Na kraj drvene motke postavljamo elini prsten, iji je prenik za 2 do 4 mm manji od unutranjeg prenika cijevi.Prije polaganja kablova moramo kablovske kanalice pregledati i oistiti cijevi izmeu okana. To ienje vrimo pomou etke i elinig ueta. Kabel koji polaemo veemo za elino ue pomou vune arape. Kabel provlaimo kroz kanalice prilino sporo, tako da brzina provlaenja nije vea od 5 km/sat. Nakon potpunog sputanja kabla u rov moramo kraj kabla zatititi od vlage. Energetske kablove polaemo i u tunele, ali samo onda kada imamo mnogo kablova. Takav sluaj je u velikim gradovima ili u elektranama.5. SPAJANJE I ZAVRAVANJE KABLOVASigurnost kablovskog voda ovisi o mnogim elementima, ali najvie od kvaliteta izvedbe spojnih mjesta na kablu. Naime, veoma su esta meusobna spajanja kablova, kao i prikljuivanje jednog kabla na drugi. U tvornici se krajevi kabla zatvore olovnim poklopcima, tako da se unutranjost kabla hermetiki zatvori, a vodii zatite od vlage, kiseline, plinova itd. Prilikom meusobnog spajanja kablova ili prikljuivanja jednog kabla na drugi moramo kablove otvoriti. Pod otvaranjem kabla podrazumijevamo skidanje jutenog opleta, oklopa, olovnog plata itd.Spojnice slue za nastavljanje kablova i zatitu od vlage i mehanikog oteenja. Oklop spojnice slui kao produenje omota za mehaniku zatitu kabla i unutranja spojnica kao produenje olovnog plata. Ako je zemljite suho i pjeskovito, moe se izostaviti unutranja spojnica, dok se u ilovai i u vlanom zemljitu mora obavezno upotrijebiti. Na slici 14 prikazan je oklop spojnice za spajanje energetskih kablova za napone do 10 kV. Oklop se sastoji od gornjeg i donjeg dijela, poklopca i dvije obujmice. Oklop je izraen od sivog liva,a od korozije se titi asfaltiranjem toplim postupkom. Ova spojnica ima oznaku KS d.[footnoteRef:5] [5: Elektroenergetske mree za III i IV razred, Rajko Misita, 1991 god.]

Slika 14. Oklop spojnice za spajanje energetskih kablova do 10 kVZa prelazak kabla u nadzemni vod, odnosno nadzemnog voda u kabel, primjenjujemo eljezne spojnice. Na slici 15 a prikazana je eljezna spojnica za etveroilne kablove,napona do 1 kV, a na slici 15 b eljezna spojnica za troilne kablove napona do 10 kV.

Slika 15. eljezna spojnica za etveroilne kablove napona do 1 kVeljezna spojnica se sastoji od eljeznog tijela i porculanskih izolatora, koji su montirani na eljezno tijelo. Kod spojnica do 1 kV izolatori su montirani u tijelo i privreni specijalnom smolom. ile kabla u spojnici moraju biti razvedene i postavljena jedna od druge i od tijela spojnice na rastojanju koje je odreeno naponom kabla, te tipom i veliinom spojnice. Ukoliko su ova rastojanja manja od propisanih, onda moe doi do kratkog spoja i proboja spojnice.Za zavravanje kablova primjenjujemo kablovske zavrnice, i to eline i plastine. Kablovska elina zavrnica gradi se od elika, debljine 0,82 mm. Konstruktivno se izvode kao ovalne i okrugle. Ovalne eline zavrnice se primjenjuju za kablove do 10 kV, a okrugle uglavnom za napone 10 kV. ile u kablovskoj zavrnici moraju biti udaljene i od kuita zavrnice. Krajeve kabla treba prije spajanja pripremiti. Pod primremom kabla podrazumijevamo skidanje zatitnih i izolacionih dijelova. Prije poetka priprema moramo ispitati krajeve kabla prema otpornosti na vlaenje. Uzorke izolacionog papira skinuti sa svih ila koje spajamo potapamo u predhodno zagrijanoulje (do 1200C). Ako ulje pucketa ili pjenua, onda je znak da u izolaciji ima vlage. Ako se pokae da u kablu ima vlage onda sa krajeva kabla koje spajamo odsjeemo komade kabla od 600 do 800 mm, pa zatim ponovo ispitivanje izolacije na opisani nain i tako redom dok ne ustanovimo da u kablu nema vlage. Nakon pripreme krajeva kabla poinje spajanje ila kablova. Postupci spajanja se razlikuju za pojedine spojnice. Najbolji nain spajanja i zavravanja bakrenih ila kablova napona do 1 kV, jeste lemljenje u ahurama. Nakon uvlaenja ila u ahure, sipamo u ahuru masu za lemljenje, a na kraju zaljevamo spojnicu kablovskom masom (bitumenom). ile kablova 10 kV spajamo lemljenjem ili varenjem.Kod kablova izoliranih termoplastinim masama upotrebljavamo kablovski pribor koji se razlikuje od pribora za kablove izolirane impregniranim papirom. Pribor za termoplastine kablove sastoji se od smjese smole i odgovarajue koliine katalizatora. Ove dvije komponente mijeamo u odgovarajuim odnosima na mjestu montae. Ovakve spojnice imaju izvanredna dielektrina svojstva i veliku mehaniku vrstou. Na slian nain rede se i kablovske zavrnice od plastine mase.Spajanje i zavravanje aluminijskih i bakrenih vodia, pored lemljenja i varenja obaviti i presovanjem. Princip spajanja aluminijskih ica presovanjem sastoji se u deformaciji elemenata spoja ahure i ila pod djelovanjem pritiska. Na taj nain ostvarujemo trajan elektrini kontakt izmeu ila i ahure. Ovaj nain spajanja nazivamo presovanje dubokim utiskivanjem. Aluminijska ahura prije utiskivanja, mora biti potpuno radijalno zatvorena u posebnom kalupu na cijeloj duini tako da se moe deformisati samo na onom dijelu gdje se nalazi otvor kroz koji se vri duboko utiskivanje. Usljed deformacije ahure i ile dolazi do razaranja oksidnog sloja na ili, odnosno na pojedinim icama ueta i na ahuri i na taj nain se stvaraju uslovi za dobijanje trajnog elektrinog kontakta. Na slici 16 prikazan je princip presovanja. Presovanje se vri runom hidraulinom presom.

Slika 16. Presovanje vodiaZa spajanje presovanjem upotrebljavamo razliite vrste spojnih ahura i papuica, ovisno od napona, vrste i presjeka vodia: spojna aluminijska aura za presovanje aluminijskih vodia niskog napona, bimetalna aluminij-bakar papuica za spajanje aluminijskih i bakrenih vodia, spojne bakrene ahure za spajanje presovanjemm bakarnih vodia

7. KABLOVSKI RAZVODNI ORMARIDanas se za izvoenje vorita u niskonaponskim gradskim i industrijskim elektrinim mreama najvie upotrebljavaju kablovski razvodni ormari. U odnosu na razvodne ahte, koje su se nekada upotrebljavale, kablovski razvodni ormari imaju znaajne prednosti, kao to su: Selektivno i brzo iznalaenje kablova u kvaru, Pristupanost kod montae i lagano otklanjanje kvarova, Mogunost ugradnje brojila za vee potroae i ureaje uline rasvjete, Sigurnost pogona i Mogunost jednostavnog i breg premjetanje ormara.Ranije smo razvodne ormare gradili od vrstog dekapiranog elinog lima. Danas se uglavnom grade od poliestera, ojaanog staklenim vlaknima. Prednosti poliestera nad dekapiranim limom su: Poliester je otporan prema atmosferilijama i na njemu se ne kondezira voda, Poliestersko kuite je samo po sebi zatita od opasnog dodirnog napona, Zbog lijepog vanjskog izgleda poliesterski ormar ne remeti vanjsku okolinu, Dimenzije ormara su manje, jer su potrebni manji razmaci od dijelova pod naponom do poliesterskog kuita.Ormar je gotovo redovno visok 1000 mm. Montira se na otvorenom prostoru i to na tipskim montanim temeljima. Temelji se grade od ermirano-betonskih elemenata, koji se mogu ugraivati u svim vremenskim uslovima. Ormari su zatieni od sluajnog napona dodira zatitnim izoliranjem, a to znai da nije potrebno zatitno uzemljenje ormara, to je kod metalnih ormara bilo obavezno, a ponekad i teko izvodljivo.na slici 17 prikazan je kablovski ormar.

Slika 17. Kablovski ormarOrmar stoji na armirano-betonskim elementima, koji se postavljaju u predhodno iskopanu rupu. Pomou vijaka ormar se uvruje u temeljnu plou. U ormaru su ugraene osigurake letve do 400 A. Umetanje umetaka u postolje osiguraa vri se ruicom. Letve su uvrene na bakrene sabirnice i mogue ih je pojedinano montirati i demontirati bez rastavljanja ostale opreme. U ormar se ugrauje uko utinica i rasvjetno mjesto. U zavisnosti od veliine ormara moe se montirati 4, 6 ili 9 osigurakih letvi od 400 A.

8. LITERATURA[1] Elektroenergetske mree za III i IV razred, Rajko Misita, 1991 god.[2] Internet http://www.etf.ucg.ac.me/materijal/1399982977!!!PrEE_K_2014.pdf2