ELEKTROINSTALATER - gov.me · PDF fileISPITNI KATALOG ... Ciljevi i zadaci obrazovnog programa- ... usvaja osnovne pojmove iz područja elektrotehnike;

OBRAZOVNI PROGRAM

ELEKTROINSTALATER

SADRŽAJ: OPŠTI DIO ..................................................................................................3 1. NAZIV PROGRAMA: ELEKTROINSTALATER/ELEKTROINSTALATERKA ........................3 2. NASTAVNI PLAN .......................................................................................3 POSEBNI DIO ...............................................................................................5 1. PREDMETNI PROGRAMI ...............................................................................5 1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI:....................................................................5 1.2. STRUČNO-TEORIJSKI PREDMETI..................................................................6 1.2.1. OSNOVE ELEKTROTEHNIKE.....................................................................6 1.2.2. ELEKTRIČNA MJERENJA....................................................................... 16 1.2.3. ELEKTRIČNE INSTALACIJE I OSVJETLJENJA .............................................. 25 1.2.4. ELEKTRONIKA................................................................................... 37 1.2.5. PREDUZETNIŠTVO.............................................................................. 46 1.3. PRAKTIČNA NASTAVA ............................................................................ 52 2. ISPITNI KATALOG.................................................................................... 73 2.1. USMENO ............................................................................................ 73 2.2. ISPITNI KATALOG PRAKTIČNOG DIJELA ZAVRŠNOG ISPITA ............................... 76 3. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA .................................................. 80 4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRŠETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA..................... 80 5. NAČIN PRILAGOĐAVANJA UČENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA ......................... 80 6. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH.......................... 81 7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA .......................... 81 8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA .............................. 81 9. BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE....................... 82 10. SLOBODNE AKTIVNOSTI .......................................................................... 82 11. PROFESIONALNA PRAKSA ........................................................................ 83

2

OPŠTI DIO 1. Naziv programa: ELEKTROINSTALATER 2. Nastavni plan

I II III Redni broj

Nastavni predmeti- grupe predmeta sed. god. sed. god. sed. god.

Ukupno

A Opšteobrazovni predmeti

1 Maternji jezik i književnost 3 108 2 72 2 66 246

2 Matematika 3 108 2 72 2 66 246 3 Strani jezik 2 72 2 72 2 66 210 4 Informatika 2 72 72 5 Fizičko vaspitanje 2 72 2 72 2 66 210 Društvena grupa predmeta 1 Istorija 1 36 36 2 Geografija 1 36 36 3 Sociologija 2 72 72 Prirodna grupa predmeta 1 Fizika 1 36 36 2 Hemija 1 36 36 3 Biologija sa ekologijom 2 72 72 UKUPNO A 16 576 12 432 8 264 1272 B Stručno - teorijski predmeti 1 Osnove elektrotehnike 3 108 108 2 Električna mjerenja 3 108 108

3 Električne instalacije i osvjetljenja

2 72

3 108 3 99 279

4 Elektronika 2 72 72 5 Preduzetništvo 1 33 33

UKUPNO B 8 288 5 180 4 132 600

C Praktična nastava - školski oblik 7 252 14 504 19 627 1383

D Slobodne aktivnosti 1 36 1 36 1 33 105 E Profesionalna praksa 10 dana 10 dana

F Broj časova-školski oblik 32 1152 32 1152 32 1056 3360

G Broj radnih sedmica- školski oblik 36 36 33 105

Ukupno časova za obrazovni program – školski oblik (A+B+C+D) = 3360

3

3. Ciljevi i zadaci obrazovnog programa - omogućiti svestran razvoj pojedinca i njegovu socijalnu integraciju; - osposobiti učenike za planiranje, pripremu, izvođenje, kontrolu i vrednovanje

rada u zanimanju; - osposobiti učenika za čitanje tehničke dokumentacije; - produbiti i proširiti opšte obrazovanje u funkciji struke i obezbijediti; - stručno-teorijska i praktična znanja za kvalitetan rad u zanimanju; - osposobiti učenika da instalira, održava i opravlja električne instalacije u

stambenim i poslovnim objektima; - osposobiti učenika da instalira, održava i opravlja električne instalacije u

pogonima i postrojenjima; - osposobiti učenika da instalira, održava i opravlja sisteme rasvjete; - steći znanja za ispunjavanje potrebne radne dokumentacije i dokumenta o

evidenciji stanja mašina, uređaja i pribora; - steći osnovna znanja o preduzetništvu; - razvijati sposobnost socijalne komunikacije i spremnost za razvijanje

međuljudskih odnosa; - brinuti o vlastitim aspektima zdravlja i zdravlja svojih kolega; - uvjeriti se da je primijenjena zaštita od opasnosti, mjere zaštite, mjere

bezbjednosti i sprečavanja nesreća; - razvijati ekološku svijest i odgovornost u poštovanju mjera zaštite na radu i

zaštiti okoline. 4. Uslovi za upis, odnosno uključivanje u program za obrazovanje odraslih - U školu za sticanje srednjeg stručnog obrazovanja u trogodišnjem trajanju –

obrazovni program Elektroinstalater, mogu se upisati lica koja su završila osnovnu školu ili završila dvogodišnju stručnu školu i nijesu starija od 17 godina. Izuzetno, u školu se mogu upisati lica do18 godine uz odobrenje Nastavničkog vijeća škole. Lica koja su napunila 18 godina uključuju se u program za obrazovanje odraslih.

- Za upis u dualni oblik obrazovanja potrebno je da učenik ima sklopljen ugovor sa

poslodavcem, u sladu sa Zakonom o stručnom obrazovanju.

- Ako se za upis prijavio veći broj kandidata od broja raspisanih mjesta Ministarstvo prosvjete i nauke donosi odluku o dopunskim kriterijumima za upis.

5. Trajanje obrazovanja - Obrazovanje traje tri godine. 6. Prohodnost - U redovnom obrazovanju učenici prelaze u viši razred ako su iz svih predmeta

tekuće godine postigli prelaznu ocjenu, realizovali slobodne aktivnosti i obavili profesionalnu praksu.

- Lica koja su završila dvogodišnju stručnu školu mogu se uključuti u drugi ili treći razred srodnog zanimanja uz polaganje dopunskih i diferencijalnih ispita.

- Odrasli napreduju po programu u skladu sa planom za izvođenje obrazovnog programa za odrasle, koji donosi škola.

7. Obrazovanje koje se stiče - Završetkom obrazovnog programa stiče se srednje stručno obrazovanje u

trogodišnjem trajanju – ELEKTROINSTALATER

4

POSEBNI DIO 1. PREDMETNI PROGRAMI 1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI: 1.1.1. MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST 1.1.2. MATEMATIKA 1.1.3. STRANI JEZIK 1.1.4. INFORMATIKA 1.1.5. FIZIČKO VASPITANJE 1.1.6. ISTORIJA 1.1.7. GEOGRAFIJA 1.1.8. SOCIOLOGIJA 1.1.9. BIOLOGIJA SA EKOLOGIJOM 1.1.10. HEMIJA 1.1.11. FIZIKA

5

1.2. STRUČNO-TEORIJSKI PREDMETI 1.2.1.OSNOVE ELEKTROTEHNIKE 1. Naziv predmeta: OSNOVE ELEKTROTEHNIKE 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Vrste nastave Razred Teorija Vježbe Praktična

nastava Ukupno

I 108 108 II III

Ukupno 108 108 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenik: - usvaja osnovne pojmove iz područja elektrotehnike; - razumije i zna pravilno upotrebljavati stručnu terminologiju; - upoznaje i razumije osnovne zakone elektrotehnike u jednosmjernim i

naizmjeničnim strujnim kolima; - upoznaje zakonitosti električnog i magnetnog polja; - upoznaje ulogu različitih materijala, njihove fizičke i hemijske karakteristike,

kao i pojave u električnom i magnetnom polju; - razvija sposobnost rješavanja elementarnih problemskih zadataka; - razvija sposobnost analize pojava u električnom i magnetnom polju; - prepoznaje i razumije primjenu osnovnih fizičkih zakona kod električnih

instrumenata, mašina i uređaja; - poznaje mjere zaštite pri radu; - primjenjuje teorijsko znanje u praktičnom/laboratorijskom radu; - upoznaje načine rješavanja problemskih zadataka kroz interdisciplinarni pristup.

6

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI

Informativni ciljevi i sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski

ciljevi Preporuke za

izvođenje nastave učenik učenik učenik

Uvodni dio - Upoznaje se s

pojmom fizičke veličine i brojne vrijednosti

- Poznaje osnovne mjerne veličine, oznake i jedinice

- Poznaje iternacionalni sistem mjera

- Nabraja pomoćne jedinice

- Razumije fizičke

pojave, zna čime su određene i kako se dijele mjerne veličine

- Upoređuje mjerne veličine i navodi primjere

- Razvija sposobnost

logičkog razmišljanja

Elektrostatika - Osnovni električni

pojmovi i veličine - Definiše

elementarno naelektrisanje

- Poznaje raspored elementarnih čestica u atomu

- Objašnjava pojavu električne struje

- Definiše električni potencijal i električni napon, njihove oznake i jedinice

- Definiše: jačinu električne struje, električnu otpornost i električnu provodnost, njihove oznake i mjerne jedinice

- Definiše električni generator i navodi tipične izvore

- Definiše električni prijemnik i navodi vrste potrošača

- Definiše pojam električnog kola i navodi njegove elemente

- Definiše: električni rad - energiju,

- Razlikuje izolatore,

provodnike i poluprovodnike

- Razlikuje pojmove električnog potencijala i električnog napona

- Analizira kako se kreće količina elektriciteta, šta je tehnički smjer električne struje i koja su njena dejstva

- Određuje gustinu jačine električne struje

- Određuje električnu otpornost i električnu provodnost

- Upoređuje materijale prema njihovim električnim svojstvima

- Analizira uticaj temperature na vrijednost specifične električne otpornosti i električne

- Razvija osjećaj za

red i urednost radnog prostora

- Shvata značaj čuvanja životne sredine

- Stvara radne

navike

- Eksperiment s

izvorom i dvije metalne ploče

7

Informativni ciljevi i sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski Preporuke za

ciljevi izvođenje nastave učenik učenik učenik

- električnu snagu, oznake i mjerne jedinice

- Definiše električni kondenzator

- Definiše kapacitivnost kondenzatora, oznaku i jedinicu

- Navodi načine povezivanja kondenzatora

- Objašnjava ekvivalentnu kapacitivnost, raspored opterećenja

provodnosti - Koristi tablice iz

udžbenika i tehničkih priručnika

- Analizira način proizvodnje i potrošnje električne energije

- Razlikuje ulogu izvora i potrošača električne energije

- Skicira šemu električnog kola i analizira je

- Određuje smjer električne struje u datom kolu

- Izračunava potrošnju električne energije

- Radi zadatke i računski analizira primjere iz prakse

- Razlikuje vrste kondenzatora

- Određuje kapacitivnost pločastog kondenzatora

- Razvija smisao za

timski rad

Jednosmjerna električna struja - Obnavlja i

objašnjava: - jačinu električne

struje, - električni napon, - električnu

otpornost - Navodi i definiše: - Omov zakon, - Džulov zakon - Objašnjava uzroke

zagrijavanja provodnika i dozvoljeno opterećenje

- Definiše električne sile

- Navodi uopšteni Omov zakon

- Objašnjava

- Razlikuje linearne elemente električnog kola

- Razumije pojam jednosmjerne struje

- Razumije primjenu Omovog i Džulovog zakona i matematički formuliše zakone

- Analizira šta definiše Džulov zakon

- Određuje elektromotornu, kontraelektromotornu i elektrootpornu silu

- Radi zadatke za

- Stiče osjećaj važnosti čuvanja

- energetskih izvora, - Razvija osjećaj o

potrebi sistematičnosti u radu

- Prikaz praktičnih primjera

- električnog kola.

8



rješavanje prostog električnog kola: jedan izvor – jedan potrošač

- Objašnjava rješavanje prostog kola s više izvora i više potrošača

- Navodi Prvi

Kirhofov zakon - Razmatra načine

vezivanja otpornika u grupe

- Definiše ekvivalentnu otpornost

- Objašnjava transformaciju trougao zvijezda i obrnuto

- Definiše i

objašnjava Drugi Kirhofov zakon za prosto i složeno elekrično kolo

- Navodi i objašnjava metode rješavanja složenih električnih kola:

- Metod Kirhofovih zakona,

- Metod konturnih struja

prosto električno kolo s primjenom Omovog i Džulovog zakona

- Određuje napon na krajevima generatora

- Razumije i objašnjava pojam unutrašnje otpornosti izvora

- Analizira režime rada električnog generatora

- Određuje napon između dvije tačke u kolu i električni potencijal za tačku kola

- Razlikuje povezivanje ampermetra i voltmetra i zna da uporedi njihove unutrašnje otpornosti

- Razumije šta znači proširiti mjerni opseg nekom mjernom instrumentu

- Razumije suštinu prvog Kirhofovog zakona, zapisuje matematički izraz i zna ga upotrijebiti pri izračunavanju

- Razumije funkcionalno redno i paralelno povezivanje otpornika

- Razumije logiku pojednostavljivanja složenih električnih kola i zna ih upotrijebiti pri izračunavanju ekvivalentne otpornosti

- Određuje i


za razlikovanje nevažnog od važnog

9



izračunava snagu za redne, paralelne i mješovite veze

- Primjenjuje metod Kirhofovih zakona za rješavanje složenih električnih kola

- Postavlja i određuje konturne struje u složenom električnom kolu

Elektromagnetizam - Upoznaje se s

pojmom magnetnog polja i njegovim osnovnim karakteristikama

- Definiše i objašnjava osnovne veličine magnetnog polja, značaj, oznake i jedinice

- Definiše magnetno kolo

- Navodi Amperov zakon

- Objašnjava magnetne karakteristike

- Definiše: magnetnomotornu silu,magnetnu otpornost, magnetnu provodnost, permeabilitet, oznake i jedinice

- Navodi Kap–Hopkinsonov zakon

- Definiše: - elektromagnetnu

silu, - elektrodinamičku

silu, oznake i jedinicu

- Razumije šta je osnovna manifestacija magnetnog polja

- Shvata pojavu magnetnog polja i njegov izvor

- Razlikuje vrste magneta

- Grafički predstavlja magnetno polje trajnih magneta, provodnika i kalemova

- Određuje magnetnu indukciju, magnetni fluks i jačinu magnetnog polja

- Razlikuje veličine koje karakterišu magnetno polje u svakoj tački u prostoru

- Razlikuje magnetna svojstva materije, magnećenje feromagnetnih materijala

- Analizira i zna da zapiše odnose između veličina u jednostavnim magnetnim kolima

- Određuje magnetnu


opažanja - Razvija osjećaj

odgovornosti u radu


za prepoznavanje problema i doprinosi nalaženju rješenja

- Demonstriranje

linije sila magnetnog polja pomoću magneta i željeznih opiljaka

10



- Objašnjava pojavu - elektromagnetne

indukcije - Navodi Lencov

zakon - Definiše

indukovanu elektromotornu silu u pravolinijskom provodniku i indukovanu

- elektromotornu silu u navoju

- Navodi Faradejev zakon

- Definiše

induktivnost i međusobnu induktivnost, oznake i jedinice.

- Objašnjava pojavu samoindukcije i uzajamne indukcije

indukciju, jačinu magnetnog polja i magnetni fluks za: pravi provodnik, torusni navoj (prsten), solenoid, navojak

- Određuje elektromagnetnu i elektrodinamičku silu - intenzitet, pravac i smjer

- Analizira djelovanje sile na provodnik sa strujom kada se nađe u stranom magnetnom polju sa uzajamnim djelovanjem dva provodnika sa strujom

- Razumije princip rada motora jednosmjerne struje

- Razumije kako dolazi do pojave elektromagnetne indukcije, kao i praktičnu primjenu indukcije u elektrotehnici

- Analizira princip rada generatora jednosmjerne struje

- Razumije pojam induktivnosti kalema i uzajamne induktivnosti

- Analizira pojavu samoindukcije i uzajamne indukcije

- Analizira rad transformatora i njegovu primjenu

Naizmjenična električna struja - Objašnjava

osnovne pojmove naizmjeničnih

- Određuje sljedeće parametre:

- trenutnu

- Razvija sposobnost za prepoznavanje problema i

- Računsko

rješavanje

11



električnih veličina - Upoznaje se s

oblicima električnih veličina

- Definiše trigonometrijske funkcije

- Definiše parametre naizmjeničnih veličina, oznake i jedinice

- Navodi i poznaje načine prikazivanja naizmjeničkih jedinica

- Upoznaje se s faznim odnosima naizmjeničnih veličin

- Objašnjava načine sabiranja i oduzimanja naizmjeničnih veličina

Paralelna veza elemenata u naizmjeničnim kolima - Objašnjava

paralelne načine vezivanja:

- omske otpornosti i induktivnosti,

- omske otpornosti i kapacitivnosti,

- induktivnosti i kapacitivnosti,

- omske otpornosti, induktivnosti i kapacitivnosti

- Objašnjava pojavu paralelne strujne rezonanse

- Zna u čemu se sastoji metod konturnih struja.

Složena naizmjenična kola - Navodi

kombinovane veze elemenata u

vrijednost, - maksimalnu

(amplitudu) vrijednost,

- frekvenciju, - kružnu frekvenciju - Određuje srednju i

efektivnu vrijednost naizmjeničnih veličina

- Analizira fazni odnos između fazora

- Određuje početnu fazu, fazu i faznu razliku

- Radi primjere - Crta fazni i

vremenski dijagram - Određuje

provodnost i - Ekvivalentnu

impendansu - Crta vremenski i

vektorski dijagram napona i struja

- Analizira trougao struja provodnost- snaga

- Crta vektorski vremenski dijagram

- Analizira uticaj niskih i visokih frekvencija na RLC realnih elemenata

doprinosi nalaženju rješenja

- Stiče sposobnost za

razlikovanje nevažnog od važnog

primjera paralelnih veza s realnim podacima

- Eksperiment:

posmatranje rezonantnih pojava na osciloskopu

12



naizmjeničnim kolima

- Objašnjava metode za rješavanje složenih naizmjeničnih kola:

- Transformacija trougla u zvijezdu i obratno,

- Metod Kirhofovih zakona,

- Metod konturnih struja

Oscilatorna kola - Definiše oscilatorno

kolo i slobodne oscilacije

- Objašnjava pojave kod:

- rednog oscilatornog kola,

- paralelnog oscilatornog kola

Trofazni sistemi - Upoznaje se s

osnovnim pojmovima trofaznih sistema

- Objašnjava simetrični i nesimetrični trofazni sistem

- Navodi načine vezivanja u trofaznim sistemima:

- navoja generatora (transformatora), i prijemnika

- Definiše snage i energije trofaznih sistema

- Objašnjava pojavu obrtnog magnetnog polja

- Upoznaje se s upotrebom trofaznih sistema u praksi

- Određuje

električne veličine u složenim kolima

- Računa električne veličine primjenom metode superpozicije

- Određuje faktor

dobrote oscilatornog kola

- Analizira princip

rada i primjenu transformatora i određuje odnos transformacije

- Razumije autotransformator kao mjernu napravu

- Razumije princip rada trofaznog generatora i motora

- Upoređuje karakteristike trofaznih i jednofaznih sistema

- Razlikuje definicije

linijskih i faznih napona, kao i linijskih i faznih struja

13

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Ratko Opačić:Osnove elektrotehnike za I razred trogodišnjeg obrazovanja za

elektrotehničke škole.Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd. � - Miroslava Piroćanac: ,,Osnove elektrotehnike I'', Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2003. - Jasna Menart: ,,Zbirka zadataka iz osnova elektrotehnike I'', Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2003. - Zoran Pendić, Miodrag Pendić, Jasna Menart: ,,Osnove elektrotehnike II'', Zavod

za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - Nikola Nikolić, Miomir Milošević: ,,Zbirka zadataka iz osnova elektrotehnike II'',

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena računarom, A/V sredstvima

(grafoskop, dijaprojektor s odgovarajućim slajdovima). 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika Provjera znanja učenika vrši se putem: - usmenih odgovora, - pismenih zadataka , u svakom razredu rade se po dva pismena zadatka (u svakom

polugodištu po jedan pismeni zadatak u trajanju od dva školska časa), - testova (u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po jedan test). Vrednovanje znanja učenika vrši se ocjenjivanjem: - usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu) - pismenih zadataka (jedna ocjena u klasifikacionom periodu) - testova (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu) Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se iz najmanje tri ocjene (usmeni odgovori, pismeni zadaci i testovi). Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Dipl. ing. Elektrotehnike; - Profesor elektrotehnike. 10. Povezanost predmeta

Povezanost sa predmetom Znanja Predmet Znanja

- Uvodni dio - Matematika - Fizika

- Poznavanje fizičkih veličina i jedinica

- Pretvaranje jedinica - Osnovni pojmovi i veličine - Matematika

- Hemija - Poznavanje građe atoma - Poznavanje i razumijevanje

osnovnih električnih veličina

- Jednosmjerna struja - Matematika - Praktična nastava

- Mjerenje i računanje električnih veličina

- Rješavanje složenih kola

14


- Računanje primjera iz prakse

- Elektrostatika - Elektromagnetizam

- Matematika - Hemija - Praktična nastava

- Poznavanje dielektričnih i feromagnetnih materijala

- Rješavanje primjera sa primjenom kondezatora i kalemova u elektrotehničkoj praksi

- Vektori i operacije sa vektorima

- Elementi R,L i C u naizmijeničnim kolima i njihovo povezivanje

- Matematika - Praktična nastava

- Poznavanje trigonometrijskih funkcija,Operacija sa kompleksnim brojevima,Grafičko predstavljanje naizmjeničnih veličina

- Poznavanje primjera iz prakse

15

1.2.2. ELEKTRIČNA MJERENJA 1. Naziv predmeta: ELEKTRIČNA MJERENJA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave


nastava Ukupno

I 72 36 108 II III

Ukupno 72 36 108 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenik: - upoznaje osnovne pojmove u električnim mjerenjima; - uočava pojave, greške pri mjerenju i definiše uzroke nastanka greški; - upoznaje mjerni pribor, mjerne instrumente i principe njihovog rada; - upoznaje i razumije mjerne metode; - upoznaje osnove proračuna raznih mjernih metoda; - služi se katalozima o mjernim instrumentima i mjernim metodama; - razvija radne navike i rad u grupi; - stiče osnovna znanja iz oblasti električnih i neelektričnih veličina za samostalan

rad na ugradnji, održavanju i remontu električnih instalacija, aparata i uređaja; - izučava i usvaja metode mjerenja i kontrole parametara, elektronskih kola

izvedenih u poluprovodničkoj tehnologiji; - ovladava spajanjem elemenata, mjernih instrumenata, očitavanjem rezultata

mjerenja te njihovom obradom i prikazivanjem; - stiče naviku o čuvanju mjernih instrumenata i opreme.

16





Uvod u predmet Električna mjerenja - Navodi osnovne

pojmove u električnim mjerenjima

- Definiše pojam mjerenja

- Definiše pojam fizičke veličine objekta

- Uvodi pojam etalona i njihovu podjelu

- Objašnjava pojam standardizacije

- Definiše osnovne mjerne jedinice u SI sistemu

- Definiše greške pri mjerenju

- Uvodi pojam tačnosti

- Objašnjava načine predstavljanja dobijenih rezultata mjerenja

- Uočava značaj mjerenja uopšte, a samim tim i električnih mjerenja

- Analizira standarde i potrebu njihovog uvođenja u mjernu tehniku

- Uočava uzroke nastanka grešaka

- Analizira rezultatae mjerenja

- Navikava se da radi kooperativno

- Razvija osjećaj

sigurnosti i preciznosti u radu

- Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena sa laboratorijskim stolovima i dodatnom mjernom opremom kako bi se realizovale laboratorijske vježbe

Pribor za električna mjerenja - Navodi mjernu

opremu za električna mjerenja

- Definiše izvore elektirčne struje i navodi njihovu podjelu

- Objašnjava izvore mjernih signala (NF i VF izvori, funkcijski generator, generator šuma, djelitelj napona )

- Definiše otpornik i električnu otpornost

- Objašnjava ulogu otpornika u električnim mjerenjima

- Uočava podjelu mjernog pribora

- Shvata značaj izvora struje u mjernoj tehnici

- Uočava potrebu za različitim vrstama izvora i generatora

- Razlikuje vrste izvora jednosmjerne i naizmjenične struje

- Analizira osnovno djelovanje funkcijskog generatora i njegov značaj u električnim mjerenjima

- Uočava značaj djelitelja napona i

- Stiče naviku za

samostalni i grupni rad

Vježba: - Crta šemu,

povezuje prema šemi ampermetar, voltmetar i reostat na izvor struje

- Vrši promjenu otpora i prati promjenu struje na ampermetru

Vježba: - Crta šemu u kojoj

otpornik povezuje kao potenciometar, te uočava kako se sa promjenom otpora mijenja napon

17



- Navodi podjelu i vrste otpornika

- Objašnjava način izrade kondenzatora, njegovo svojstvo i ulogu električnim mjerenjima

- Navodi podjelu i vrste kondenzatora

- Definiše solenoid kao element strujnog kola

- Navodi podjelu i značaj solenoida u električnim mjerenjima

- Objašnjava međuinduktivnost i njegovu primjenu

stabilizaciju izlaznog napona

- Analizira otpornike, kondenzatore i solenoide

- Uočava njihovu ulogu u strujnim kolima prilikom mjerenja

- Uočava razlike između reostata i potenciometra

- Skicira šeme i povezuje opremu

- Uočava značaj međuinduktiviteta

Električni mjerni instrumenti - Objašnjava osnovni

princip rada mjernih instrumenata

- Navodi podjelu i opšte karakteristike mjernih instrumenata

- Objašnjava princip rada analognih mjernih instrumenata na primjeru instrumenta sa kretnim kalemom

- Objašnjava elektrodinamičke, indukcione i registrujuće mjerne instrumenate

- Uočava sličnosti između instrumenta za mjerenje sile i električnih instrumenata za mjerenje električne struje

- Prepoznaje osnovne djelove analognog električnog mjernog instrumenta sa kretnim kalemom

- Analizira princip rada instrumenta sa kretnim kalemom

- Razumije instrument sa kretnim kalemom za mjerenje struje, napona i otpora

- Analizira princip rada elektrodinamičkih mjernih instrumenata

- Analizira princip

- Razvija osjećaj za savjesno obavljanje rada


urednost i sistematičnost prema radu i rezultatima rada

Vježba: - Povezuje

ampermetar u strujnom kolu prema datoj šemi veze i da izmjeri jačinu električne struje

Vježba: - Povezuje voltmetar

u strujnom kolu prema datoj šemi veze i da izmjeri napon

18



rada i primjenu indukcionih mjernih instrumenata

Elektronski mjerni instrumenti - Objašnjava princip

rada analognog elektronskog voltmetra (EV)

- Objašnjava elektronski voltmetar za jednosmjernu i naizmjeničnu struju

- Objašnjava AC/DC pretvarač

- Objašnjava A/D pretvarač

- Upoznaje sa digitalnim voltmetrom na principu A/D pretvarača

- Objašnjava princip rada i primjenu digitalnog multimetra za mjerenje struje, napona, otpora i kapacitivnosti (DMM)

- Objašnjava konstrukciju osciloskopa

- Objašnjava princip rada i primjenu analognog i digitalnog memorijskog osciloskopa

- Analizira princip rada elektronskog voltmetra

- Uočava razliku između jednosmjernog i naizmjeničnog elektronskog voltmetra

- Shvata potrebu za korištenjem pretvarača

- Razlikuje vrste pretvarača

- Razlikuje analogne i digitalne voltmetre

- Shvata tehničke prednosti digitalnih voltmetara

- Rukuje sa DMM za mjerenje struje napona i otpora

- Analizira osnovnu šemu osciloskopa

- Razlikuje pojedine funkcijske blokove

- Crta osnovnu blok šemu osciloskopa

- Uočava razliku između analognog i digitalnog osciloskopa

- Rukuje digitalnim memorijskim osciloskopom


logičkog razmišljanja i povezivanja znanja u cjelinu

Vježba: - Mjeri struju i napon

osciloskopom Vježba: - Prikazivanje

mjerenja sa digitalnim memorijskim osciloskopom

Mjerni transformatori - Navodi djelove

transformatora i objašnjava konstruktivne djelove magnetnog kola trasformatora

- Opisuje princip rada transformatora

- Shvata značaj međuinduktiviteta za mjerne transformatore

- Analizira šemu priključka strujnih i naponskih mjernih transformatora

- Analizira princip

- Povezuje teoretsko znanje sa praktičnim primjerima

19



- Objašnjava mjerni i regulacioni transformator

rada mjernih transformatora i mogućnost proširivanja mjernog opsega ampermetra i voltmetra

- Crta šemu priključka mjernih instrumenata

Mjerenje električnih veličina - Navodi mjerne

metode - Navodi mjerne

metode koje se odnose na mjerenje otpora

- Objašnjava metode zasnovane na Omovom zakonu

- Objašnjava elektronski megaommetar za mjerenje vrlo velikih otpora

- Definiše kapacitivnost i induktivnost i navodi mogućnost njihovog mjerenja

- Objašnjava U-I metodu za mjerenje kapacitivnosti

- Objašnjava primjenu Vitstonovog mosta u kolu naizmjenične struje

- Navodi metode za mjerenje induktivnosti

- Crta šemu i objašnjava mjerenje induktivnosti primjenom Omovog zakona

- Objašnjava mjerenje

- Analizira Omov zakon

- Izračunava otpor pomoću napona i struje

- Analizira šemu Vitstonovog mosta

- Crta šemu Vitstonovog mosta i objašnjava uslov ravnoteže

- Izračunava otpor na osnovu jednačine ravnoteže mosta

- Analizira metode mjerenja vrlo velikih otpora

- Shvata šta je kapacitivnost i šta kondenzator predstavlja u kolu naizmjenične struje

- Izražava Omov zakon u kolu naizmjenične struje

- Uočava razliku između Vitstonovog mosta za naizmjeničnu i jednosmjernu struju

- Shvata značaj i ulogu solenoida u kolu naizmjenične struje

- Razumije princip rada mjernih

- razvija

sistematičnost pri radu

- Povezuje stečeno

teorijsko znanje sa praktičnim primjerima

Vježba: - Prema datoj šemi

veze povezuje ampermetar, voltmetar i ommetar na izvor napona. Mjeri napon i struju a izračunava otpornost

Vježba: - Izračunava

otpornost na osnovu izmjerenih napona na poznatom i nepoznatom otporu

Vježba: - Zna priključiti

mjerni most na izvor i izmjeriti otpor

Vježba: - Mjeri otpor,

induktivitet i kapacitet na RLC mostu

Vježba: - Na osnovu nacrtane

šeme povezuje ampermetar, voltmetar i potrošač na izvor pa na osnovu izmjerenog napona i struje izračunava

20



induktivnosti pomoću mjernih mostova

- Objašnjava univerzalni mjerni most za mjerenje induktivnosti, kapaciteta i otpora

- Usvaja definicije za snagu u kolu jednosmjerne i naizmjenične struje

- Navodi mjerne metode za mjerenje snage u kolu jednosmjerne i naizmjenične struje

- Objašnjava upotrebu digitalnog vatmetra

- Definiše električnu energiju i navodi mjerne instrumente koji se koriste za mjerenje energije

- Objašnjava indukciono električno brojilo

- Objašnjava princip rada indukcionog brojila

- Objašnjava princip rada elektronskog brojila

- Objašnjava ovjeravanje elektronskog brojila

mostova i određuje induktivitet

- Razlikuje mjerna područje na RLC mostu

- Određuje snagu u kolu jednosmjerne i naizmjenične struje

- Povezuje ampermetar i voltmetar i na osnovu izmjerenih vrijednosti

- Crta šemu za mjerenje snage vatmetrom

- Izračunava snagu - Povezuje vatmetar

u strujnom kolu - Razlikuje

elektrodinamički od digitalnog vatmetra

- Analizira indukciono brojilo

- Uočava osnovne djelove električnog brojila

- Uočava razliku između monofaznog i trofaznog brojila

- Crta šemu vezivanja električnog brojila

- Analizira princip rada elektronskog brojila

- Mjeri snagu U-I metodom

- Mjeri aktivnu snagu i reaktivnu snagu u kolu naizmjenične struje

-Jača samouvjerenost i pouzdanost u radu

električnu snagu potrošača

Vježba: - Povezuje tri

ampermetra na izvor napona pa na osnovu očitanih vrijednosti struje izračunava električnu snagu

Vježba: - Crta šemu

mjerenja snage pomoću tri voltmetra, povezuje instrumente na izvor napajanja, očitava vrijednosti na voltmetrima i na osnovu njih izračunava snagu

Vježba: - povezuje vatmetar,

mjeri snagu potrošača

Vježba: - povezuje

indukciono brojilo

Mjerenje neelektričnih veličina - Objašnjava pojam i

zadatak pretvarača fizičkih veličina

- Objašnjava pojam i zadatak električnih

- Analizira osobine pratvarača fizičkih veličina, i elektronskih i električnih

- Navikava se da

razmjenjuje informacije

Vježba: - Osciloskopsko

snimanje

21



i elektronskih pretvarača

- Navodi primjenu pretvarača za mjerenje temperature, pritiska, vremena, nivoa tečnosti ...

pretvarača - Analizira primjenu

pretvarača fizičkih veličina, elektronske i električne pretvarače shodno njihovim osobinama

karakteristika ulaznih i izlaznih veličina malog mrežnog transformatora

Nalaženje mjesta kvara na vodovima i kablovima - Navodi vrste

kvarova na energetskim vodovima i kvarovima

- Navodi klasične metode za lokaciju navedenih kvarova

- Navodi i objašnjava metodu za pronalaženje mjesta nastanka uzemljenja

- Navodi i objašnjava metodu za lokaciju mjesta prekida provodnika

- Navodi i objašnjava metode za lokaciju kratkog spoja između provodnika

- Navodi i objašnjava savremene metode iznalaženja mjesta kvara na energetskim vodovima

- Raspoznaje vrstu kvara na energetskim vodovima i kablovima

- Razlikuje metode za lokaciju pojedinih vrsta kvara

- Shvata značaj pravilnog izbora mjerne metode za lokaciju odgovarajuće vrste kvara

- Primijenjuje Vitstonov most za lokaciju uzemljenja

- Uočava prednosti savremenih metoda za lokaciju mjesta kvara u odnosu na klasične metode


za timsku saradnju

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Dipl. ing. Dragoljub Martinović, Električna mjerenja, Zavod za izdavanje

udžbenika i nastavnih sredstava, Beograd, 1997. godina - Ratko Opačić, Mjerenja u elektronici, Zavod za izdavanje udžbenika i nastavnih

sredstava, Beograd, 2003 - Todor Šumonja, Električna mjerenja, Zavod za izdavanje udžbenika i nastavnih

sredstava, Beograd, 1991 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave Dio nastave u vidu vježbi iz ovog predmeta realizuje se u laboratoriji koja treba biti opremljena sa:

22

- mjernim instrumentima i priborom (izvori struje, analogni i digitalni mjerni inmstrumenti, osciloskop), ispitnim stolovima, računarom sa odgovarajućim softverom

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika Provjera znanja učenika vrši se putem: - usmenih odgovora, - praktičnog rada na vježbama (u toku godine realizuje se planirani broj vježbi;

broj vježbi u pojedinom klasifikacionom periodu planira nastavnik svojim globalnim i operativnim planovima rada; vježbe prate teorijski dio nastave),

- testova (u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po jedan test); Vrednovanje znanja učenika vrši se ocjenjivanjem: - usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu) - praktičnog rada na vježbama (jedna ocjena u klasifikacionom periodu) -

ocjenjuje se razumijevanje i zainteresovanost učenika za rad, urednost, preciznost, tačnost, kreativnost, odgovoran odnos prema instrumentima i opremi i poštovanje propisa zaštite

- testova (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu). Opšta ocjena na kraju svkaog klasifikacionog perioda izvodi se iz najmanje tri ocjene (usmeni odgovori, vježbe i testovi). Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer elektrotehnike; - Profesor elektrotehnike.

23

10. Povezanost predmeta Povezanost sa predmetom Znanja

Predmet Znanja - Uvod u predmet

- Fizika - Osnove elektrotehnike - Matematika - Praktična nastava

- Fizičke veličine i jedinice, -Električne veličine i jedinice, Matematičke relacije – jednačine

- Električni propisi i standardi

- Greške pri mjerenju

- Matematika

- Matematičke relacije, crtanje grafika

- Pribor u električnim mjerenjima

- Osnove elektrotehnike - Matematika - Elekrtične instalacije i

osvjetljenja

- Elementi električnog kola, Omov zakon

- Jednačine - Sistemi za rezervno

napajanje - Mjerni instrumenti - Osnove elektrotehnike

- Matematika - Fizika - Elektrotehnički materijali

- električne veličine i jedinice, matematičke relacije - jednačine, magnetni materijali, moment sile

- Mjerni transformatori - Mjerenje električnih

veličina

- Osnove elektrotehnike - Matematika - Elektrotehnički materijali - Električne instalacije i

veličine

- Električne veličine i jedinice, Matematičke relacije - jednačine, Magnetni materijali

- Električna brojila

24

1.2.3. ELEKTRIČNE INSTALACIJE I OSVJETLJENJA 1. Naziv predmeta: ELEKTRIČNE INSTALACIJE I OSVJETLJENJA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave


nastava Ukupno

I 72 72 II 108 108 III 99 99

Ukupno 279 279 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenik: - usvaja temeljna znanja o električnim instalacijama, električnom osvjetljenju i

ispitivanju električnih instalacija; - detaljno poznaje materijale, uređaje i tipove električnih instalacija te načine i

mjesto primjene; - stiče znanja o vrstama električnih instalacija u stambenim, poslovnim i

industrijskim objektima kao i njihovo izvođenje na novogradnji, proširenjima i rekonstrukcijama;

- upoznaje električne instalacije specifičnih zahtjeva okoline kao npr. instalacije u objektima ugroženim od požara i eksplozije;

- stiče znanja iz osnova svjetlosne tehnike; - upoznaje se sa priključivanjem električnih uređaja u elektroenergetsku

instalaciju; - stiče sposobnost čitanja i upotrebe tehničke dokumentacije elektroinstalacionih

materijala i uređaja kao i projekata električnih instalacija; - stiče sposobnost crtanja osnovnih spojnih šema; - upoznaje se sa tehničkim propisima i standardima; - upoznaje se sa djelovanjem električne struje na čovjeka i zaštitom od električnog

udara; - razvija svijest i naviku neophodnosti primjene svih propisanih zaštitnih mjera; - razvija svijest o potrebi ekonomičnog i estetskog izvođenja električnih

instalacija; - razvija ekološku svijest o nužnosti štednje svih vrsta energije; - razvija radne navike i rad u grupi.

25





Uvod - Zna značaj i ulogu

električne energije za razvoj društva

- Nabraja načine dobijanja električne energije

- Upoznaje se sa zadatkom i vrstama električnih instalacija

- Shvata tijesnu povezanost električne energije sa svim granama privrede

- Shvata princip rada hidroelektrane,termoelektrane i nuklearne elektrane

- Prepoznaje vrste električnih instalacija

- Razvija sposobnost analiziranja i logičkog zaključivanja

Elektrotehnički propisi i standardi - Poznaje tehničke

propise za izgradnju električnih instalacija

- Poznaje tehničke propise za izgradnju elektroenergetskih instalacija u industriji

- Poznaje tehničke propise za izvođenje električnih instalacija u specijalnim prostorijama

- Poznaje tehničke propise za nadzemna mjesta ugrožena od eksplozivnih smješa

- Razlikuje osnovne pojmove i ciljeve standardizacije

- Određuje i skicira zone polaganja te navodi pravila za vodove, materijal, razmake, visine i zaštite za polaganje različitih instalacija

- Određuje prostore, pravila, visine i zaštite za polaganje instalacija u kupatilima

- Razumije važnost pridržavanja tehničkih standarda i propisa

Elektroenergetske instalacije (provodnici i kablovi) - Navodi vrste

materijala za izradu provodnika i kablova

- Poznaje gole (neizolovane) provodnike

- Zna konstrukciju energetski izolovanog

- Proračunava dozvoljeno opterećenje golih provodnika

- Upotrebljava tablice za izbor poprečnog presjeka golih provodnika

- Razlikuje vrste izolovanih

- Razvija analitičnost i logično razmišljanje

- Opremljena učionica sa eksponatima najupotrebljavanijih vrsta energetskih izolovanih provodnika i energetskih kablova

26



provodnika - Upoznaje se sa

načinom označavanja energetski izolovanih provodnika

- Poznaje dozvoljeno opterećenje izolovanih provodnika

- Zna konstrukciju instalacionih energetskih kablova napona do 1kV

- Upoznaje se sa načinom označavanja energetskih kablova

- Poznaje dozvoljeno strujno opterećenje kablova

- Poznaje telekomunikacione provodnike i kablove

provodnika obzirom na konstrukciju i namjenu

- Razlikuje standardne presjeke provodnika i načine označavanja po propisima

- Upotrebljava tabele za izbor energetski izolovanih provodnika

- Analizira konstrukciju i način označavanja energetskih kablova

- Upotrebljava tabele za izbor energetskih kablova u zavisnosti od mjesta i načina polaganja, od temperature okoline i broju žila u kablu

- Razlikuje energetski izolovane provodnike i energetske kablove

Materijali i pribor za instalacione vodove - Poznaje vrste

instalacionih nemetalnih cijevi

- Poznaje vrste instalacionih metalnih cijevi sa nemetalnom postavom

- Poznaje vrste metalnih instalacionih cijevi

- Navodi pribor za instalacione cijevi

- Razlikuje vrste nemetalnih cijevi

- Upoređuje vrste metalnih cijevi sa nemetalnom postavom

- Određuje mjesto primjene pojedinih instalacionih cijevi

- Analizira ulogu instalacionog pribora

- Razvija sposobnost povezivanja teorijskih znanja sa praktičnim primjerima

- Opremljena učionica sa eksponatima instalacionih cijevi i pribora

Kablovski pribor za instalacione energetske kablove - Zna ulogu i

primjenu kablovske - Razlikuje vrste

kablovskih glava - Opremljena

učionica sa

27



kape - Zna zadatak i vrste

kablovskih glava - Zna zadatak i vrste

kablovskih spojnica i račvi

- Poznaje način polaganja kablova

- Poznaje kablovske obujmice i kablovske papučice

- Razlikuje vrste kablovskih spojnica i račvi

- Analizira načine postavljanja kablovske glave,kablovske spojnice i kablovske račve

- Prepoznaje vrste kablovskih obujmica i papučica

rasklopljenim eksponatima da bi učenici lakše shvatili načine primjene kablovskog pribora

Instalacioni osigurači - Objašnjava pojam

i ulogu instalacionih osigurača

- Poznaje topljive instalacione osigurače

- Zna princip rada automatskih instalacionih osigurača

- Zna izvršiti izbor osigurača

- Prepoznaje elemente instalacionih topljivih osigurača

- Razlikuje vrste osigurača

- Proračunava izbor osigurača

- Razvija pravilan odnos prema očuvanju materijalnih dobara

- Upotreba demonstracionog panoa sa prikazanim vezivanjem osigurača

Priključni uređaji - Zna ulogu

priključnih uređaja - Poznaje vrste

nezaštićenih priključnih uređaja

- Poznaje vrste priključnih uređaja sa zaštitnim uzemljenjem

- Opisuje razliku između priključnih uređaja za prostorije sa explozivnom smješom i priključnih uređaja za grubi pogon

- Razlikuje nezaštićene i priključne uređaje sa zaštitnim uzemljenjem

- Određuje izbor priključnog uređaja prema namjeni i vrsti instalacije

- Razumije važnost pridržavanja propisa

- Upotreba demonstracionog panoa sa prikazanim priključnim uređajima

Instalacioni prekidači - Nabraja

instalacione prekidače

- Upoređuje načine rada pojedinih vrsta instalacionih prekidača (prateći tok struje na

- Jača samouvjerenost i pouzdanost u radu

28



- Opisuje stepenišni

automatski prekidač

- Poznaje vrste

ručnih prekidača - Zna vrste

automatskih prekidača

šemama instalacionih prekidača)

- Razlikuje stepenišni automatski prekidač sa elektromagnetnim i satnim mehanizmom od živinog stepenišnog automat prekidača

- Razlikuje polužne, valjkaste, grebenaste i paketne prekidače

- Upoređuje pojedine vrste automatskih prekidača u zavisnosti od vrste primjene

29

Razred: DRUGI Informativni ciljevi i

sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi

Preporuke za izvođenje nastave

učenik - učenik učenik Razvodni uređaji - Poznaje osnovne

elemente sabirničkog razvoda

- Opisuje elemente sabirničkog razvoda za napajanje motornog pogona

- Poznaje elemente sabirničkog razvoda za napajanje dizalica

- Poznaje elemente sabirničkog razvoda za osvjetljenje

- Poznaje elemente bolničkog razvoda

- Poznaje principe izvođenja EI BUS instalacija

- Razlikuje elemente ventilacionog razvoda za razne jačine struja

- Razlikuje elemente kanalnog razvoda

- Razlikuje elemente trolnog razvoda

- Razlikuje elemente za nošenje sabirničkog razvoda za osvjetljenje

- upređuje standard EI BUS sa MOD BUS i PROFI BUS

- Razvija sposobnost opažanja

Električna brojila - Zna namjenu i

konstrukciju električnog brojila

- Zna vezivanje električnih brojila

- Poznaje način spajanja električnog brojila preko strujnih transformatora

- Razlikuje vrste električnih brojila

- Upotrebljava šeme za vezivanje električnih brojila

- Bira brojila

- Razvija sposobnost povezivanja teorijskih znanja sa praktičnim primjerima

- Opremljena učionica sa eksponatima brojila

Električni razvod - Poznaje

konstrukcione elemente instalacionih razvodnih tabli

- Poznaje elemente razvodne table za brojila

- Poznaje načine spajanja električnih instalacija na nadzemnu mrežu vazdušnim putem

- Poznaje način spajanja električne instalacije kablovskim putem

- Vrši šemiranje razvodne table

- Analizira propise šinskog razvoda u ormanima sa više brojila

- Razlikuje spajanje na krovni nosač , na horizontalnu konzolu i pomoću samonosivog kabla

- Analizira tehničke propise za izvođenje kablovskog kućnog priključka

- Razvija osjećaj sigurnosti i pouzdanosti u radu

30


ciljevi izvođenje nastave učenik - učenik učenik

na nadzemnu distributivnu mrežu

Tehničke mjere zaštite u električnim instalacijama - Upoznaje se sa

uticajem električne struje na čovjeka

- Upoznaje se sa zaštitom od električnog udara

- Poznaje istovremenu zaštitu od direktnog i indirektnog dodira

- Poznaje zaštitu od indirektnog dodira

- Prepoznaje presudne faktore prilikom strujnog udara

- Razlikuje načine zaštite od električnog udara kao i mjesta primjene

- Razvija osjećaj samouvjerenosti i samosvjesnosti u radu

Proračun provodnika za električne instalacije - Poznaje uslove za

određivanje presjeka provodnika

- Poznaje vrste uzemljivača

- Proračunava izbor presjeka provodnika za monofaznu i trofaznu struju na jednostavnim primjerima

- Proračunava otpor rasprostiranja temeljnog uzemljivača na jednostavnom primjeru

- Razvija analitičnost i tačnost u radu

Sistemi za rezervno napajanje - Objašnjava princip

rada dizel.električnog agregata

- Zna vrste akumulatorskih izvora električne energije

- Poznaje ulogu panik svjetiljki

- Bira agregate - Određuje kapacitet

baterije - Zna način montaže

panik svjetiljke

- Navikava se na tačnost i pouzdanost u radu

Električna postrojenja ugrožena od eksplozivnih smješa - Upoznaje se sa

fizikalno-hemijskim osnovama eksplozivnih smješa

- Poznaje uzroke paljenja eksplozivnih smješa

- Upoznaje se sa vrstama protiveksplozivne

- Analizira uslove nastajanja eksplozije

- Razlikuje zone opasnosti

- Razlikuje trajne, primarne i sekundarne izvore opasnosti

- Razlikuje vrste

- Razumije važnost pridržavanja propisa

31


ciljevi izvođenje nastave učenik - učenik učenik

zaštite - Upoznaje se sa

električnim uređajima u protiveksplozivnoj zaštiti

protiveksplozivne zaštite(neprodorni oklop,povećana sigurnost,samosigurnost)

Električno osvjetljenje - Poznaje osobine

svjetlosti - Definiše osnovne

fotometrijske veličine i jedinice

- Zna princip rada sijalice sa metalnim vlaknom

- Zna princip rada živinih i natrijumovih sijalica

- Zna princip rada fluorescentnih cijevi

- Poznaje princip rada svijetlećih cijevi

- Razlikuje načine dobijanja svjetlosti

- Vrši komparaciju pojedinih izvora svjetlosti u cilju boljeg odabira sijalice za određenu vrstu posla

- Razlikuje načine šematskog vezivanja pojedinih vrsta sijalica

- Navikava se na red i urednost

32

Razred: TREĆI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik Električno osvjetljenje - Upoznaje osnovne

uslove za pravilno i dobro osvjetljenje

- Objašnjava osvjetljenje zatvorenog prostora

- Ilustruje primjer proračuna el.osvjetljenja zatvorenih prostorija

- Upoznaje osvjetljenje otvorenog prostora

- Uočava i razlikuje osnovne uslove i potrebe pravilnog osvjetljenja

- Analizira i shvata osvjetljenje jednog stambenog objekta

- Proračunava i interpretira primjer osvjetljenja zatvorenog prostora

- Uočava osnovne uslove i načine osvjetljenja raznih otvorenih prostora

Električni uređaji i aparati - Poznaje

el.uređaje za grijanje i hlađenje, klima uređaje i toplotne pumpe

- Poznaje uređaje za grijanje vode, kotlarnice

- Navodi ostale uređaje u domaćinstvu

- Upoznaje liftove i dizalice

- Shvata principe rada raznih aparata za zagrijavanje i hlađenje zgrada

- Vrši upoređivanje različitih sistema

- Shvata sisteme dizalica i liftova

- Razvija sposonost za timsku saradnju

Uređaji za kompenzaciju - Upoznaje izvore

reaktivne energije i potrebu kompenzacije

- Prepoznaje kondenzatore za kompenzaciju

- Upoznaje automatske uređaje za kompenzaciju

- Uočava problem reaktivne energije u prenosnom sistemu

- Finalizira učinke različitih sistema za konpenzaciju

- Razvija analitičko mišljenje

- Posjeta lokalnoj trafo stanici gdje se primjenjuje opšta kompenzacija

Vrste izvođenja električnog razvoda - Poznaje klasičan

razvod u zidovima i po zidovima

- Definiše razvod u kanalima i

- Razlikuje različite vrste razvoda u el.instalacijama, određuje gdje će se koji primjeniti i

- Razvija osjećaj za estetiku i preciznost u radu

33



kanalnim kutijama - Obrazlaže

sabirnički razvod - Opisuje bolnički

razvod

upoređuje ih

Gromobranska instalacija - Definiše pojmove

:grom ,udarno pražnjenje, otpor uzemljenja

- Poznaje djelove gromobranske instalacije

- Opisuje pregled i ispitivanje gromobranske instalacije

- Identifikuje osnovne pojmove u vezi groma

- Analizira propise vezane za gromobransku zaštitu

- Razumije odnos tehnike i prirodnih pojava

- Obilazak i upoznavanje sa izvedenom gromobranskom instalacijom škole

Telekomunikacione instalacije - Upoznaje

Telefonske instalacije

- Upoznaje Interfonske instalacije

- Razlikuje elemente telefonske instalacije

- Razlikuje djelove interfonske instalacije i razumije njihovu ulogu

- Uviđa važnost očuvanja kvaliteta

Signalne instalacije - Definiše instalacije

za dojavu požara - Upoznaje

instalacije za dojavu provala

- Objašnjava instalacije centralnog antenskog sistema TV

- Uočava ulogu protivpožarne instalacije i vrste izvedbi

- Shvata protivprovalne instalacije

- Shvata antensku instalaciju i ulogu pratećih uređaja

- Navikava se na red i urednost

Projektovanje električnih instalacija i osvjetljenja - Definiše propise i

standarde vezane za el.instalacije

- Pojašnjava dijelove projekta

- Analizira propise i standarde u vezi el.instalacija

- Radi prostiji projekat manjeg stambenog prostora

- Stiče osjećaj za društvenu odgovornsot

34

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Milorad Justinijanović ELEKTRIČNE INSTALACIJE I OSVETLJENJE za drugi razred

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd - Milorad Justinijanović ELEKTRIČNE INSTALACIJE I OSVETLJENJE za treći razred

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd - Jaroslav Živanić Milan Plazinić Milan Dobričić ELEKTRIČNI APARATI I UREĐAJI za

treći razred Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se realizuje u učionici-kabinetu koji je opremljen sa eksponatima

pojedinih elemenata električnih instalacija. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika Provjera znanja učenika vrši se putem: - usmenih odgovora (najmanje jedna u klasifikacionom periodu), - testova ( u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po jedan); Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se iz najmanje dvije ocjene (usmeni odgovori,testovi). Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer elektrotehnike smjer energetika; - Profesor elektrotehnike-smjer energetika. 10. Povezanost predmeta


- Uvodni dio - Fizika - Osnovne karakteristike proizvodnje električne energije

- Elektrotehnički propisi i standardi

- Praktična nastava - Poznaje tehničke propise i standarde za električne instalacije

- Elektroenergetske instalacije (provodnici i kablovi)

- Fizika - Hemija - Praktična nastava - Osnove elektrotehnike

- Poznaje vrste provodnika i kablova

- Koristi tablice za izbor poprečnog presjeka

- Materijali i pribor za instalacione vodove

- Praktična nastava - Poznaje vrste instalacionih cijevi

- Kablovski pribor za instalacione energetske kablove

- Praktična nastava - Zna ulogu i primjenu pojedinih elemenata kablovskog pribora

- Instalacioni osigurači - Osnove elektrotehnike - Praktična nastava

- Poznaje vrste osigurača - Zna izvršiti izbor osigurača

- Priključni uređaji - Praktična nastava - Određuje izbor priključnog uređaja prema namjeni i vrsti instalacije

- Instalacioni prekidači - Praktična nastava - Osnove elektrotehnike

- Crtanje jednopolnih i višepolnih šema veze prekidača

35


- Priključivanje stepenišnog automatskog prekidača

- Razvodni uređaji - Praktična nastava - Poznaje elemente raznih vrsta razvodnih uređaja

- Električna brojila - Električna mjerenja - Osnove elektrotehnike

- Zna odabrati vrstu električnog brojila

- Zna izvršiti priključak brojila na električnu mrežu

- Električni razvod - Praktična nastava - Vrši šemiranje razvodne table

- Poznaje načine priključivanja na NN mrežu

- Tehničke mjere zaštite u električnim instalacijama

- Biologija - Praktična nastava

- Poznaje načine zaštite od električnog udara

- Proračun provodnika za električne instalacije

- Osnove elektrotehnike - Matematika

- Proračunava izbor presjeka provodnika za jednofaznu i trofaznu struju

- Sistemi za rezervno napajanje

- Električna mjerenja - Praktična nastava

- Poznaje način izbora agregata

- Električna postrojenja ugrožena od eksplozivnih smješa

- Hemija - Praktična nastava

- Poznaje vrste protiveksplozivne zaštite

- Električno osvjetljenje - Fizika - Hemija - Praktična nastava

- Poznaje vrste sijalica i načine njihovog priključenja na mrežu

36

1.2.4. ELEKTRONIKA 1. Naziv predmeta: ELEKTRONIKA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave


nastava Ukupno

I II 72 72 III

Ukupno 72 72 3. Opšti ciljevi nastave U okviru predmeta učenik: - raspoznaje i razumije djelovanje aktivnih elektronskih elemenata; - zna potražiti podatke u katalozima; - zna i razumije načine vezivanja aktivnih elemenata; - zna osnovna izračunavanja pri izboru elemenata i dimenzionisanju jednostavnih

veza; - razlikuje funkciju posebnih elektronskih elemenata u jednostavnim vezama; - pravilno upotrebljava stručnu literaturu; - razvija radne navike (sistematičnost, tačnost, dosljednost); - osposobljava se za prepoznavanje tipova veza i njihovo funkcionisanje; - razvija interes za praktični rad i povezivanje teorije sa praksom; - ima pozitivan odnos prema čistoj okolini (deponovanju i reciklaži pokvarenih i

istrošenih elektronskih uređaja).

37

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI




Uvod - Objašnjava

kristalnu strukturu i provodnost poluprovodnika

- Upoznaje se sa

energetskim nivoima elektrona

- Objašnjava

kristalnu rešetku poluprovodnika

- Objašnjava

poluprovodnike P i N-tipa

- Navodi vrste

kretanja naelektrisanih čestica u poluprovodniku

- Objašnjava

kretanje elektrona i šupljina pod uticajem električnog polja

- Razlikuje provodnike, poluprovodnike i izolatore na osnovu njihove kristalne strukture

- Crta kristalnu

rešetku Si - Razumije proces

nastajanja parova elektron-šupljina kao i pojam generacija i rekombinacija

- Uočava razliku

između haotičnog, difuznog i usmjerenog kretanja slobodnih elektrona i šupljina

- Uočava potrebu za

dodavanje hemijskih nečistoća čistom poluprovodniku

- Razlikuje

poluprovodnike P-tipa od poluprovodnika N-tipa

- Razvija sposobnost zapažanja


rad i urednost radnog prostora


preciznost i odgovornost u radu

Diode - Objašnjava proces

obrazovanja PN-spoja

- Navodi polarizaciju

PN-spoja - Objašnjava i

razumije direktnu i inverznu polarizaciju PN-spoja

- Crta formirani PN-spoj i raspodjelu električnog potencijala

- Uočava smjer unutrašnjeg električnog polja koje potiče od prostornog naelektrisanja

- Analizira direktnu i inverznu polarizaciju PN-

- Razvija analitičko mišljenje

- Stiče

sistematičnost u radu

- Povezuje

prethodno stečena znanja

- Upotreba kataloga i stručne literature

38



- Objašnjava dobijanje strujno- naponske karakteristike diode

- Navodi vrste

proboja - Objašnjava

proizvodnju diode - Navodi vrste dioda - Upoznaje se sa

osobinama, načinom proizvodnje, primjenom i karakteristikama:

- cenerove diode, - kapacitivne diode, - tunel diode

spoja - Crta kolo za

snimanje karakteristika diode

- Crta strujno-naponsku karakteristiku diode i uočava prag provođenja u oblasti direktne polarizacije i probojni napon u oblasti inverzne polarizacije

- Uočava proboj diode

- Razlikuje načine izrade dioda

- Razlikuje vrste dioda

- Crta karakteristike i grafičke simbole dioda

- Analizira navedene diode i crta strujno-naponske karakteristike

- Pokazuje izgled

različitih dioda i provjerava njihovu ispravnost

Upotreba dioda - usmjerači - Upoznaje se sa

usmjeračima kao uređajima

- Zna vrste usmjerača

- Objašnjava i

razumije jednostrani i dvostrani usmjerač

- Definiše

ispravljački filtar - Objašnjava i

razumije jednostrani i dvostrani usmjerač sa filtrom

- Crta jednostavne šeme usmjerača bez filtra

- Razlikuje talasne oblike izlaznih napona kod različitih usmjerača

- Uočava ulogu ispravljačkog filtra i funkciju peglanja naponske talasnosti

- Crta šeme usmjerača i talasne oblike napona sa filtrom

- Razlikuje talasne oblike napona prije i poslije filtriranja


sigurnost i preciznost u radu

- Predstaviti

upotrebu dioda u električnim kolima

- Označava i navodi

vrste kondenzatora

Bipolarni tranzistori - Upoznaje se sa

unutrašnjom - Razumije

unutrašnju - Razvija sposobnost

logičkog

39



strukturom tranzistora

- Navodi vrste tranzistora

- Zna pojasniti simbole i elektrode tranzistora

- Objašnjava princip rada tranzistora na modelu sa zajedničkim emitorom

- Definiše osnovne komponente struja u tranzistoru i koeficijent strujnog pojačanja

- Navodi načine vezivanja tranzistora u električnim kolima

- Objašnjava proizvodnju tranzistora

- Objašnjava i razumije statičke karakteristike tranzistora

- Definiše pojačavač kao elektronsko kolo

- Objašnjava pojačavač sa zajedničkim emitorom

- Objašnjava i razumije dobijanje radne prave i radne tačke

- Navodi oblast dozvoljene upotrebe tranzistora kao pojačavača i klase rada pojačavača

- Objašnjava hibridne parametre i ekvivalentnu šemu

- Navodi uzroke nestabilnosti radne

strukturu tranzistora

- Uočava razliku između tranzistora NPN i PNP-tipa

- Crta principsku šemu tranzistora u aktivnom režimu rada

- Skicira tokove nosioca naelektrisanja i komponente struja kod NPN-tranzistora

- Crta ulazne i izlazne karakteristike tranzistora

- Razumije djelovanje tranzistora kao pojačavača na statičkim karakteristikama

- Analizira područja rada tranzistora na statičkim karakteristikama

- Razumije pojačavač kao elektronsko kolo

- Crta i analizira pojačavač sa zajedničkim emitorom

- Određuje položaj radne prave i radne tačke na izlaznim karakteristikama tranzistora

- Radi jednostavne zadatke vezane za proračun osnovnog pojačavača

- Crta ekvivalentnu šemu tranzistora sa "h" parametrima

- Razlikuje hibridne parametre

- Uočava potrebu za

razmišljanja i povezivanja

- Uključuje se u

timski rad - Povezuje

prethodno stečeno znanje u cjelinu

- Povezuje teorijska

znanja sa praktičnim

- Uočava važnost nauke u svakodnevnom životu

- Povezuje uzroke i

posledice

40



tačke - Zna način

stabilizacija radne tačke

- Objašnjava frekvencijsku karakteristiku pojačavača sa zajedničkim emitorom

- Objašnjava princip rada pojačavača sa tranzistorom u spoju sa zajedničkim kolektorom

- Objašnjava i razumije Darlingtonov spoj

- Objašnjava tranzistor kao prekidač

stabilizaciju radne tačke tranzistorskog pojačavača

- Određuje naponsko i strujno pojačanje, ulaznu i izlaznu otpornost kod pojačavača sa zajedničkim emitorom

- Crta frekvencijsku karakteristiku pojačavača

- Analizira pojačavač sa zajedničkim kolektorom

- Crta ekvivalentne šeme i određuje pojačanja, ulaznu i izlaznu otpornost

- Crta i analizira Darlingtonov spoj i određuje njegove parametre

- Razumije tranzistor kao prekidač

Unipolarni tranzistori: fet, mosfet i cmos - Upoznaje se sa

pojmom i funkcijom unipolarnih tranzistora

- Objašnjava princip

rada i statičke karakteristike FET-a


rada i statičke karakteristike MOSFET -a

- Zna parametre

FET-a - Objašnjava model

FET-a za male signale

- Razlikuje unipolarne i bipolarne tranzistore

- Crta strukturu FET-a i razumije funkciju elektroda

- Crta i analizira statičke karakteristike FET-a

- Analizira MOSFET-ove i razumije funkciju priključnih krajeva

- Crta simbole i

karakteristike - Određuje

parametre FET-a i crta ekvivalentnu šemu pomoću "g" parametara

- Povezuje prethodno stečeno znanje sa novim pojmovima

- Razvija analitičnost

i logično zaključivanje

- Navodi oblike najčešće korišćenih unipolarnih tranzistora, upotrebu tipa i priključaka i provjerava njihovu ispravnost

- Navodi značaj

tranzistora kao aktivnih elemenata i njihovu primjenu u pojačavačkim kolima

41



- Objašnjava jednosmjerni režim rada pojačavača sa FET-ovima

- Objašnjava i

razumije pojačavač sa zajedničkim sorsom

- Upoznaje se sa

ekvivalentnom šemom pojačavača sa FET-om

- Definiše naponsko i

strujno pojačanje, ulaznu i izlaznu otpornost

- Crta i analizira osnovni pojačavač sa FET-om

- Određuje jednačinu radne prave i crta je u polju izlaznih karakteristika

- Uočava nedostatke osnovnog pojačavača

- Crta i analizira pojačavač sa automatskim prednaponom

- Crta radnu pravu na prenosnim karakteristikama i određuje radnu tačku kod različitih primjeraka iste vrste FET-a

- Crta pojačavač sa zajedničkim sorsom

- Analitički izvodi pojačanje, ulaznu i izlaznu otpornost

Tiristori - Navodi vrste

tiristora - Objašnjava triodni

tiristor - Objašnjava

karakteristike tiristora

- Objašnjava triak i

diak - Navodi načine

pobuđivanja tiristora

- Navodi primjenu i vrste tiristora

- Crta grafičku oznaku i ekvivalentnu šemu triodnog tiristora

- Analizira princip rada tiristora

- Crta i analizira kolo za snimanje karakteristika tiristora

- Crta karakteristike - Crta i analizira

strukturu, oznaku i karakteristiku triaka

- Analizira diak - Crta simbol i

karakteristiku diaka

- Crta i analizira impulsno

- Koristi stručni jezik - Povezuje već

stečeno znanje sa novim pojmovima

- Povezuje uzroke i

posledice

42



- Objašnjava

impulsno pobuđivanje tiristora i triaka

- Objašnjava fazno

regulisanje pomoću diaka i triaka

- Objašnjava

hlađenje poluprovodnika i proračun rashladnog kola

- Objašnjava

astabilni multivibrator

pobuđivanje tiristora i triaka

- Crta talasne oblike naizmjeničnog napona i struja Ig i It

- Analizira jednostavno kolo za faznu regulaciju struje pomoču diaka i triaka

- Crta talasne oblike napona gradske mreže, napona na kondenzatoru, struju gejta i struju kroz potrošač

- Analizira kolo za faznu regulaciju pomoću diaka i triaka i dva RC-kola

- Uočava potrebu za hlađenjem poluprovodničkih komponenti

- Proračunava rashladno kolo

- Razumije pozitivnu povratnu spregu

Oscilatori - Definiše pozitivnu

povratnu spregu i Bark Hauzenov uslov oscilovanja


rada RC oscilatora - Objašnjava princip

rada LC oscilatora

- Zna uslov oscilovanja

- Crta jednostavne RC oscilatore i analizira njihov rad

- Crta jednostavni LC oscilator i analizira njegov rad

- Uočava potrebu stabilnosti frekvencije oscilovanja oscilatora

- Analizira astabilni multivibrator

- Razvija analitičnost i logično mišljenje

- Podstiče usvajanje novih znanja

Optoelektronika - Definiše

optoelektroniku kao dio tehnike

- Navodi pasivne i aktivne elemente u

- Razumije građu i princip rada fotodioda

- Crta karakteristike, oznake i

- Razvija sposobnost analiziranja i zaključivanja

43



fotoelektronici - Objašnjava

fotodiode - Objašnjava

fototranzistore - Objašnjava

fotootpornike

ekvivalentne šeme fotodioda

- Razumije rad fototranzistora

- Crta karakteristike, oznake i ekvivalentne šeme fototranzistora

- Analizira fotootpornike

- Crta fotootpornik u električnim kolu i karakteristike

- Analizira kolo za uključivanje releja pomoću fotootpornika

Integrisana kola - Navodi vrste

integrisanih kola - Objašnjava

monolitna integrisana kola

- Objašnjava hibridna integrisana kola

- Zna podjelu integrisanih kola

- Analizira monolitna i hibridna integrisana kola

- Povezuje već stečeno znanje sa novim pojmovima

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - R. Opačić, Elektronika I (2003), Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,

2003. - Nikola Babić: Elektronika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,

2000. - Srđan Stanković, Radomir Laković, Elektronika, Izdavač: ETF Podgorica, 1999. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena sa: računarom, A/V

sredstvima: grafoskop, dijaprojektor sa odgovarajućim slajdovima i dr. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika Provjera znanja učenika vrši se putem: - usmenih odgovora i - testova (u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po jedan test). Vrednovanje znanja učenika vrši se ocjenjivanjem: - usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - testova (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu); Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se iz najmanje dvije ocjene (usmeni odgovori i testovi).

44

Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima.

8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - dipl. ing elektrotehnike, smjer: elektronika ili telekomunikacije. 10. Povezanost predmeta

Povezanost sa predmetom Znanja

Predmet Znanja - Kristalna struktura i

provodnost poluprovodnika - Hemija - Osnovne karakteristike

poluprovodnika - Kristalna struktura atoma

- Diode, bipolarni tranzistori, FET, MOSFET

- Osnove elektrotehnike - Osnovna strujna kola - Omov i Kirhohovi zakoni

- Pojačavači - Praktična nastava - Sastavljanje pojačavača i uočavanje pojačanja

45

1.2.5. PREDUZETNIŠTVO 1. Naziv predmeta: PREDUZETNIŠTVO

2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Vrste nastave

Razred Teorija Vježbe Praktična nastava

Ukupno

I II III 33 33

Ukupno 33 33 3. Opšti ciljevi nastave Kroz nastavu predmeta učenik će: - razviti preduzetničke sposobnosti; - steći osnovna znanja o razvoju biznis ideje; - steći osnovna znanja o izradi biznis plana; - steći osnovna znanja i vještine za osnivanje i vođenje privrednog društva; - razvijati sposobnost komunikacije na stranom jeziku i rad na računaru; - osposobiti se za rad u timu.

46

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREĆI




Biznis ideja i biznis plan Biznis ideja - Upoznaje pojam

biznis ideja - Opisuje nastanak

biznis ideje - Nabraja i

opredjeljuje se za poslovnu ideju

- Nabraja moguće vrste djelatnosti

- Suočavajući argumente kritički procjenjuje kvalitet poslovne ideje u skladu sa postulatima tržišnog poslovanja

- Opisuje pojam biznis plan

- Uviđa važnost izrade biznis plana u kontekstu obezbjeđivanja podrške, kako unutar samog privrednog društva tako i od strane eksternih partnera (investitora, kreditora)

Element biznis plana - upoznaje pojmove:

vizija, misija, strategija, ciljevi

- Razlikuje pojmove: vizija, misija, strategija

- Kroz primjere obrazlaže ciljeve privrednog društva

- Upoznaje postupak istraživanja tržišta

- Kroz primjere obrazlaže postupak istraživanja tržišta na novom primjeru

- Izvodi zaključke o potencijalnoj konkurenciji

- Izvodi zaključak o potencijalnim kupcima/korisnicima usluga

- Upoznaje pojam i elemente marketing miksa: proizvod, cijena, promocija i distribucija

- Upoznaje pojmove marketing plan i plan prodaje

- Vrši opis proizvoda/usluge

- Sprovodi postupak formiranja cijene proizvoda/usluge

- Upoređuje moguće forme i sadržaje reklamnog materijala

- Razvija kreativnost - Razvija sposobnost

postizanja kompromisa

- Razvija analitičko

mišljenje - Razvija

odgovornost u radu - Razvija komunika-

tivnost, efikasnost u radu, marljivost i preciznost

- Uočava važnost

očuvanja zdrave životne sredine

- Razvija marljivost i

preciznost

- Poželjno je učenicima ukazati na primjere uspješnih preduzetnika

- Organizovati

gostovanje predstavnika realnog privrednog društva

- Primjena tehnika

za unapređenje razmišljanja, npr. eksperiment Šest šešira

- Kao model može da

posluži biznis plan realnog privrednog društva

- Pripremiti

integralnu cjelinu od elemenata Biznis plana

47



- Kroz primjere obrazlaže moguće načine distribucije

- Kroz primjere objašnjava značaj sprovođenja kontrole kvaliteta proizvoda/usluge

- Opisuje elemente finansijskog plana privrednog društva

- Kroz primjere obrazlaže elemente finansijskog plana privrednog društva

- Objašnjava neophodnost očuvanja životne sredine

- Izrađuje plan očuvanja životne sredine za konkretno privredno društvo

- Rezimira biznis plan

- Prezentuje biznis plan

- Oblikuje dinamiku realizacije biznis plana

- Kritički procjenjuje slabosti sačinjenog biznis plana

Osnivanje preduzeća Ime privrednog društva - Nabraja moguća

rješenja za ime privrednog društva

- Opredjeljuje se za ime privrednog društva u skladu sa propisima i poštujući principe jednostavn-osti i jedinstven-osti

Vizuelni identitet privrednog društva - Upoznaje elemente

i značaj oblikovanja vizuelnog identiteta privrednog društva

- Oblikuje vizuelni identitet privrednog društva

Registracija privrednog društva - Upoznaje postupak

registracije privrednog društva

- Opisuje moguće oblike organizovanja privrednog društva

- Popunjava formulare za registraciju privrednog društva

- Sprovodi aktivnosti na pribavljanju pečata i štambilja

- Razvija logičko mišljenje i sposobnost za pravilno rasuđivanje i zaključivanje

- Približava se struci

kroz praktičan rad

- rad u grupama: učenici predlažu moguća rješenja, a nakon toga kroz diskusiju donose odluku

- rad na računaru: učenici koriste programe za obradu teksta i slika

- vježba: izrada

organogra-ma privrednog društva

48



Otvaranje računa kod poslovne banke - Opisuje postupak

otvaranja računa kod poslovne banke

- Popunjava formulare za otvaranje računa kod poslovne banke

- Obavlja postupak otvaranja računa kod poslovne banke

Poslovni kodeks preduzeća - Upoznaje pojam

poslovni kodeks privrednog društva

- Nabraja elemente poslovnog kodeksa privrednog društva

- Uočava važnost poštovanja poslovnog kodeksa privrednog društva za njegov uspješan rad

Organizaciona struktura privrednog društva - Upoznaje tipove

organizacione strukture privrednog društva

- Pronalazi sličnosti i razlike između različitih tipova organizacionih struktura privrednog društva

Poslovanje privrednog društva - Upoznaje različite

nivoe upravljanja privrednim društvom

- Upoznaje postupak zasnivanja radnog odnosa u privrednom društvu

- Pronalazi sličnosti i razlike u nivoima upravljanja privrednim društvom

- Popunjava prijavu o slobodnom radnom mjestu

- Nabraja i opisuje aktivnosti u okviru službe opštih poslova

- Obavlja usmenu i pisanu komunikaciju unutar privrednog društva i sa eksternim partnerima

- Šalje, prima i raspoređuje poštu i druge službene materijale

- Upoznaje vrste i elemente dokumentacije koja prati poslove nabavke i prodaje

- Izrađuje ponudu, porudžbenicu, predračun, upit, račun i ostala dokumenta iz oblasti poslova nabavke i prodaje

- Opisuje postupak - Kroz primjere

- Upoznaje zanimanje kroz praktičan rad

- Stiče radne navike - Razvija analitičko

mišljenje - Podstiče razvoj

odgovornosti

- Kao model može da posluži konkurs za prijem u radni odnos objavljen u dnevnoj štampi

- Upotrebljava

kancelarijsku opremu (telefon, fax, fotokopir aparat, skener, štampač)

- rad na računaru:

učenici koriste programe za obradu teksta, slika, kao i programe za elektronsku komunikaciju

- vježba: izrada

reklamnog materijala

49



obračuna zarada - Opisuje način

obračuna poreza i doprinosa

- Upoznaje blagajničke poslove

- Upoznaje postupak plaćanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraživanja

obrazlaže način obračuna zarada, poreza i doprinosa

- Obavlja blagajničke poslove

- Obavlja poslove plaćanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraživanja

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Vukotić V.: Preduzetništvo i biznis, Ekonomski fakultet u Podgorici, 1996. - Bogdanović D., Ivanišević G.: Osnovi ekonomije za prvi razred, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Dragišić D., Ilić B., Medojević B., Pavlović M.: Osnovi ekonomije za drugi razred,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Manojlović J., Ignjatović S.: Poslovna i službena korespondencija za prvi razred,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - Rajović R.: Osnovi prava za prvi razred, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2004. - Publikacija Moj biznis – Montenegro Biznis Alijansa, Podgorica, 2004. - Kako započeti sopstveni biznis – Hauard Potit – CID Podgorica, 1997. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Učionica sa najmanje pet računara snabdjevenih adekvatnom programskom

opremom, fax, telefon, skener, štampač, fotokopir aparat. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika Provjeravaju se i ocjenjuju: usmeni odgovori (najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu); pisani radovi učenika (testovi, eseji, domaći zadaci); rad na vježbama (najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu).

Ocjenjuje se razumijevanje i zainteresovanost učenika za rad, urednost, preciznost, tačnost, kreativnost i slično. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih ocjena u klasifikacionom periodu. Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz zaključnih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima.

8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema – diplomirani ekonomista.

50

10. Povezanost predmeta Povezanost sa predmetom Znanja

Predmet Znanja - Oblikovanje vizuelnog

identiteta privrednog društva - Usmena i pisana

komunikacija - Održavanje internet sajta - Izrada reklamnog materijala

- Informatika - Informacije u tekstualnom vidu

- Multimedijalno predstavljanje informacija

- Internet - Korišćenje računarskih

programa kao vida komuniciranja

51

1.3. PRAKTIČNA NASTAVA 1. Naziv predmeta: PRAKTIČNA NASTAVA

2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Vrste nastave

Razred Teorija Vježbe Praktična nastava

Ukupno

I 252 252 II 504 504 III 627 627

Ukupno 1383 1383 Praktična nastava - odjeljenje se dijeli na grupe do 17 učenika 3. Opšti ciljevi nastave U okviru ovog predmeta učenik će: - razvijati smisao za organizovan rad, tačnost, sistematičnost i urednost; - steći onovne kompetencije za samostalan rad u elektro-instalacijama; - se osposobiti za rukovanje sa alatima, uređajima i opremom koja se upotrebljava

u električnim instalacijama; - upoznati projektnu dokumentaciju; - se osposobiti za primjenu standarda, pribora i materijala u elektro instalaterstvu; - se osposobiti za instalaterske i savjetodavne usluge; - shvatiti važnost organizacije rada i racionalnog korišćenja energije; - se osposobiti za primjenu higijensko – tehničkih mjera, zaštite životne i radne

sredine; - steći radne i tehnološke discipline; - razvijati motivaciju za usavršavanje u struci.

52





Uvodni dio - Upoznaje značaj i

ulogu električne energije za razvoj društva

- Nabraja načine za dobijanje električne energije

- Upoznaje materijale i pribor koji će koristiti u elektro instalacijama

- Upoznaje zaštitu na radnom mjestu i pravilnu upotrebu zaštiitnih sredstava

- Uočava povezanost

električne energije sa svim granama privrede

- Razlikuje princip rada hidroelektrane, termoelektrane i nuklearne elektrane

- Razlikuje vrste električnih instalacija

- Uviđa vezu teorije i

prakse - Razvija osjećaj

odgovornosti

- Upoznavanje sa školskom radionicom, radnim mjestom i obavezama na praktičnoj nastavi

- Uputstvo za vođenje dnevnika praktične nastave

- Praktični radovi u školskoj radionici izvode se na plastičnoj, pertinaks panel ploči i modelu

Elektrotehnički propisi i standardi - Upoznaje tehničke

propise za izgradnju električnih instalacija

- Upoznaje tehničke propise za izgradnju elektroenergetskih instalacija u industriji

- Upoznaje tehničke propise za izvođenje el. instalacija u specijalnim prostorijama (elektrohemijski potrošači)

- Upoznaje tehničke propise za nadzemna mjesta ugrožena od eksplozivnih smjesa (područje eksplozivnosti ili zapaljivosti)

- Poznaje standarde upotrebljenih elektro -instalacijskih

- Razlikuje osnovne pojmove i ciljeve standardizacije

- Određuje i skicira zone polaganja (mjere u cm) te navodi pravila za vodove, materijal, razmake, visine i zaštite za polaganje različitih instalacija

- Određuje prostore, pravila, visine i zaštite za polaganje instalacija u kupatilu

- Razumije važnost pridržavanja tehničkih propisa i standarda

Vježba: - Otkinuti,

blankirati, označiti i poređati na plastičnoj ploči instalacione vodove za opštu primjenu do 1KV nosivog napona


blankirati, označiti i poređati na plastičnoj ploči instalcione vodove za telefonske, signalne i interfonske instalacije


blankirati, označiti i poređati na plastičnoj ploči instalacione vodove za automobile


blankirati, označiti i poređati na plastičnoj ploči

53



materijala

instalacione vodove za rasvjetu i svetiljke

Grafički simboli za instalacijske nacrte i električne šeme - Upoznavanje

standardnih grafičkih simbola za instalacijske nacrte i električne šeme

- Upoznaje standardne boje i brojeve za obilježavanje žila izolovanih vodova i kablova nosivnog napona do 1kV

- Upoznaje instalacijske vodove za priklkjučak prenosnih potrošača sa 1-5 žila

- Upoznaje instalacijske vodove za trajno polaganje sa 1,2,3,4,5 ili više žila

- Ilustruje označavanje provodnika električnog razvoda bojama izolacije

- Poznaje grafičke simbole za instalacijske nacrte (spojni simboli - značenje)

- Razlikuje grafičke simbole za instalacijske nacrte

- Crta spojne simbole i utvrđuje njihovo značenje

- Navikava se na pridržavanje propisa


blankirati, označiti i poređati na plastičnoj ploči samonosive vodove i samonosive kablovske snopove nosivog napona do 1KV


povezuje prema šemi strujni krug rasvjete

Elektroenergetske instalacije (provodnici i kablovi) - Definiše

elektroenergetske instalacije

- Upoznaje vrtse elektroenergetskih instalacija i njihovu razliku

- Poznaje instalacione vodove i osnovne elemente

- Proračunava dozvoljeno opterećenje golih provodnika, izolovanih provodnika

- Upotrebljava tablice za izbor poprečnog presjeka golih i izolovanih

- Razvija samostalnost, analitičnost u radu


povezivanja teorijskih znanja sa praksom


povezuje prema šemi strujni krug priključnica

54



voda - Navodi vrste

materijala za izradu provodnika i kablova

- Navodi standardne presjeke instalacionih vodova za jaku struju i njihovo dozvoljeno opterećenje

- Poznaje gole provodnike, njihovu konstrukciju, primjenu

- Poznaje izolovane provodnike, njihovo označavanje i dozvoljeno opterećenje

- Poznaje vodove za stalno (trajno) polaganje

- Poznaje instalacione vodove za telefonske, signalne i interfonske instalacije

- Poznaje instalacione vodove za automobile

- Poznaje instalacione vodove (i kablove) za rasvjetu i svetiljke

- Poznaje samonosive vodove i samonosivi kablovski snop (SKS)

- Poznaje vodove za prenosne potrošače

- Poznaje energetske kablove do 1kV (podjelu, konstrukciju, primjenu,

provodnika - Razlikuje vrste

izolovanih provodnika obzirom na konstrukciju i namjenu

- Razlikuje načine označavanja energetskih provodnika i kablova

- Identifikuje na osnovu kataloga i označavanja vrste vodova, kablove i gole provodnike

- Uočava ulogu instalacionog pribora

- Određuje mjesto primjene pojedinih instalacionih cijevi

- Razvija ličnu i

profesionalnu odgovornost u radu

55



označavanje) Materijali i pribor za instalacione vodove - Poznaje

instalacione cijevi (vrste, pribor, upotreba i postavljanje)

- Poznaje način izbora instalacionih cijevi i pribora

- Zna zadatak i vrste instalacionih kutija

- Zna zadatak i vrste instalacionih stezaljki

- Razlikuje vrste instalacionih cijevi

- Uočava ulogu inst. pribora

- Određuje mjesto primjene inst. cijevi

- Razvija ličnu i profesionalnu odgovornost u radu

- Razvija pravilan

odnos prema očuvanju materijalnih dobara

Vježba: - Montaža i razvod

kutija sa poklopcem

Vježba: - Montaža

instalacionih kutija u rigips pločama

Vježba: - Montaža razvodno –

montažnih instalacionih kutija

Vježba: - Montaža različitih

vrsti stezaljki Kablovski pribor za instalacione energetske kablove - Poznaje materijal

za kablove i kablovski pribor

- Zna zadatak i vrste kablovskih glava

- Zna zadatak i vrste kablovskih spojnika

- Zna zadatak i vrste kablovskih stezaljki

- Zna zadatak i vrste kablovskih stopica (papučica)

- Zna zadatak i vrste kablovskih obujmica

- Razlikuje vrste kablovskih glava

- Razlikuje vrste kablovskih spojnica, stezaljki, stopica i obujmica

- Analizira način postavljanja kablova

- Razlikuje načine postavljanja kablovske glave, kablovske spojnice, stopica i obujmica

- Uviđa vezu teorije i prakse

- Razvija osjećaj odgovornosti u ispunjavanju radnih obaveza

- Navikava se na

pouzdanost u radu

- Opremljena radionica sa primjercima kablovskog pribora

Vježba: - Montaža odvojene

kablovske spojnice za kablove izolovane termoplastičnim masama

Vježba: - Montaža kablovske

glave za unutrašnju montažu


glave za spoljašnju montažu


spojnice za nast. i račvanje kabla

Vježba: - Montaža odvojene

k. spojnice za kablove izolovane termoplastičnim masama

Vježba: - Priprema kabla za

montažu k. spoj. do 1KV.

56



- Opremljena radionica sa primjerima instalacionih cijevi i pribora

Instalacioni osigurači - Objašnjava pojam i

ulogu instalacionih osigurača

- Poznaje podjelu i vrste instalacionih osigurača

- Poznaje instalacione osigurače s navojem tipa D i njihovu primjenu

- Poznaje nožaste osigurače tipa N i njihovu primjenu

- Zna automatske osigurače i njihovu primjenu

- Poznaje termičke karakteristike osigurača

- Vrši izbor osigurača - Planira kako i gdje

treba postaviti osigurač

- Razvija osjećaj odgoovrnosti

- Razvija osjećaj o potrebi zaštite na radu

- Primjerci osigurača tipa D i njihovi djelovi

- Primjerci osigurača tipa N i njihovi djelovi

- Primjerci automatskih osigurača i njihovi djelovi

Vježba: - Montaža osigurača

tip D u strujnom kolu

Vježba: - Montaža osigurača

tip N u strujnom kolu

Vježba: - Montaža aktivnih

osigurača u el. kolu Priključni uređaji - Zna ulogu

priključnih uređaja - Poznaje vrste

nezaštićenih priključnih uređaja

- Poznaje vrste priključnih uređaja sa zaštiitnim uzemljenjem

- Opisuje razliku između priključnih uređaja za prostorije sa eksplozivnom smješom i priključnih uređaja za grubi pogon

- Razlikuje nezaštićene i priključne uređaje sa zaštitnim uzemljenjem

- Razlikuje priključne uređaje prema namjeni i vrsti instalacije

- Navikava se na pridržavanje propisa

- Stiče naviku da sud

donosi samoodgovorno

- Opremiti radionicu sa primjercima priključnih uređaja

- Vježba: Montaža i demontaža priključnih uređaja

- Vježba: Montaža i demontaža industrijskih priključnih uređaja

Instalacioni prekidači - Objašnjava pojam i

ulogu instalacionih prekidača

- Poznaje podjelu i vrste instalacionih

- Uvježbava vezivanje u el. kolu različitih vrsta instalacionih prekidača

- Uviđa vezu teorije i prakse

- Razvija osjećaj odgovornosti u ispunjavanju radnih

- Zadatak: Nacrtati plan instalacije za rasvjetu u sobi (jednoplona sklopka), zatim

57



sklopki - Zna da poveže u

električno kolo: jednopolne, serijske, naizmjenične, unakrsne, grupne, potezne, taster sklopke

- Poznaje vrste impulsivnih sklopki i njihovu primjenu

- Zna ulogu i vezivanje stepenišnih automata

- Zna ulogu i vezivanje regulatora rasvjete

- Objašnjava pojam i ulogu rastavljača i rastavne sklopke

- Zna tipove i električne šeme grebenastih sklopki i njihovu primjenu

- Zna ulogu i primjenu sklopki i kontaktora

- Zna ulogu i primjenu sklopke zvijezda – trougao i motorsko – zaštitne sklopke

- Uvježbava vezivanje stepenišnog automata, obavlja pripremu za montažu sklopke zvijezda – trougao i rotorsko zaštitne sklopke

obaveza - Razvija osjećaj

sigurnosti i preciznosti u radu

praktično realizovati

- Zadatak: Nacrtati plan instalacije za rasvjetu sobe sa serijskom sklopkom, zatim praktično realizovati

- Zadatak: Nacrtati plan instalacije rasvjete u sobi s dvije naizmjenične sklopke, zatim praktično realizovati

- Zadatak: Nacrtati plan instalacije rasvjete u sobi sa unakrsnom (krstastom) sklopkom, zatim praktično realizovati

- Zadatak: Nacrtati el. šemu spoja stepenišnog automata SA8, zatim praktično relizovati

- Vježba: Montirati regulator rasvjete u el. kolu

58

Razred: DRUGI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik Razvodni uređaji - Poznaje osnovne

elemente sabirničkog razvoda

- Opisuje razvodne uređaje za industriju

- Poznaje elemente sabirničkog razvoda za napajanje motornog pogona

- Poznaje elemente sabirničkog razvoda za napajanje dizalica

- Poznaje elemente glavnog razvodnog ormara koji je energetski vezan sa NN ormarom najbliže trafo stanice

- Poznaje razvodne uređaje koji se postavljaju u razvodnim ormarima od lima (željezare, valjaonice)

- Poznaje razvodne baterije i njihovu primjenu

- Poznaje distributivne razvodne ormare ormare od poliestera i njihovu primjenu

- Poznaje razvodne ormare za gradilišta

- Upoznaje razvodne uređaje za stambene objekte

- Poznaje kućni priključni ormarić

- Poznaje razvodne table

- Upoznaje elemente sabirničkog razvoda

- Razlikuje elemente: ventilacionog razvoda razne jačine strujen kanalnog razvoda trolnog razvoda

- Razlikuje elemente za nošenje sabirničkog razvoda za osvjetljenje

- Razlikuje elemente bolničkog razvoda

- Razvija osjećaj odgovornosti u ispunjavanju radnih obaveza

- Razvija sposobnost za timski rad i saradnju

Vježba: - Montaža

distributivnog razvodnog ormara za spoljašnju montažu

Vježba: - Montaža kućnog

priključnog ormara – podzemni priključak

Vježba: - Montaža mjernog

ormara sa trofaznim brojilom, uklopnim satom i osiguračima

Vježba: - Montaža različitih

tipova razvodnih tabli u stambene, poslovne, školske i slične objekte

Vježba: - Crta šemu glavnog

razvodnog ormara višespratnog objekta, panelni sistemi

Vježba: - Crta šemu EI BUS

instalacije na primjeru hotelskog apartmana

59



za osvjetljenje - Upoznaje elemente

bolničkog razvoda - Upoznaje principe

EI BUS Električna brojila - Zna namjenu i

konstrukciju el. brojila

- Objašnjava vezivanje el. brojila

- Obrazlaže izbor brojila

- Razlikuje vrste el. brojila

- Upotrebljava šeme za vezivanje el. brojila

- Uočava način spajanja električnog brojila preko strujnih transformatora

- Razvija sposobnost povezivanja teorijskih znanja sa praksom

- Razvija pravilan odnos prema materijalnim dobrima

Vježba: - Montaža

(dvotarifnog) trofaznog brojila i priključak na el. mrežu

Vježba: - Montaža trofaznog

elektronskog brojila sa 4 tarife i davačem impulsa

Vježba: - Prisustvuj čitanju

brojila u svojoj kući i izračunaj utrošenu el. energiju. Uporedi svoj rezultat sa računom elektrodistribucije

Električni razvod - Upoznaje pojam,

vrste elekt. razvoda i glavne karakteristike

- Upoznaje elemente (provodnike, sabirnice i stezaljke aparata) u sistemu elekt. razvoda i njihovo označavanje

- Upoznaje tipove uzemljenja električnog razvoda (TN, TT, IT sistem razvoda)

- Upoznaje načine spajanja električnih instalacija na nadzemnu mrežu vazdušnim putem

- Upoznaje načine spajanja el.

- Šemira razvodne table

- Koristi propise šinskog razvoda u ormarima sa više brojila

- Razlikuje spajanje na krovni nosač, na horizontalnu konzolu i pomoću samonosivog kabla

- Koristi tehničke propise za izvođenje kablovskog kućnog priključka

- Jača samouvjerenost i pouzdanost u radu

Vježba: - Nacrtati šemu

vezivanja i praktično izvesti trofazni kućni priključak na fasadi


vezivanja i praktično izvesti podzemni kućni priključak


vezivanja strujne sklopke i praktično je montirati na razvodnu tablu

60



instalacije kablovskim putem na nadzemnu distributivnu mrežu

Tehničke mjere zaštite u električnim instalacijama - Upoznaje se sa

djelovanjem el. struje na ljudski organizam

- Upoznaje se sa tehničkim mjerama zaštite od električnog udara

- Upoznavanje sa zaštitnom strujnom sklopkom – FI

- Upoznaje se sa zaštitom malim naponom

- Upoznaje se sa zaštitom automatskog isključenja napajanja u TN, TT, IT sistemu razvoda

- Upoznaje se sa zaštitom izjednačenjem glavnog potencijala

- Upoznaje se sa zaštitom izolovanjem

- Shvata kakve će posljedice izazvati strujni udar na čovjeka

- Razlikuje napon dodira i napon koraka

- Interpretira prvu pomoć pri nezgodama usled strujnog udara

- Izvodi spoj zaštitne strujne sklopke u TN, TT IT sistemu razvoda

- Suočava se sa mjerenjem otpora uzemljenja

- Navikava se da radi kooperativno

- Stiče sposobnost za samokontrolu

Vježba: - Nacrtati šemu za

izjednačenje potencijala u zgradi i praktično je realizovati

Proračun provodnika za električne instalacije - Upoznaje osnovne

zadatke pri proračunu napojnih el. vodova

- Upoznaje se sa podacima za proračun presjeka voda (nazivna snaga, nazivni napon, faktor snage, frekvencija itd.)

- Proračunava napojne el.vodove

- Jača samouvjerenost i pouzdanost u radu

Vježba: - Nacrtati šemu za

dopunsko izjednačavanje potencijala u kupatilu i praktično je realizovati

Vježba: - Provjeriti

neprekidnost i galvansku povezanost svih glavnih provodnika za izjednačavanje potencijala

Sistemi za rezervno napajanje - Objašnjava princip - Određuje - Stiče naviku da - Zadatak:

61



rada dizel električnog agregata

- Zna vrste akumulatorskih izvora el. energije

- Poznaje ulogu panik osvjetljenja i njihovu primjenu

parametre za izbor agregata

- Određuje kapacitet baterije i zna njihovu primjenu

- Određuje gdje će se postaviti panik svetiljka

vodi računa o normama i propisima

- Nacrtati šemu vezivanja dizel – električnog agregata na mrežu i istu praktično realizovati

- Zadatak: - Montira panik –

svetiljke u školi, radionici škole itd

Električna postrojenja ugrožena od eksplozivnih smješa - Upoznaje se sa

fizikalno – hemijskim osnovama eksplozivnih smješa

- Poznaje uzroke paljenja eksplozivnih smješa

- Upoznaje se sa vrstama protiv eksplozivne zaštite

- Upoznaje se sa el. uređajima u protiv eksplozivnoj zaštiti

- Razlikuje uslove nastajanja eksplozije

- Razlikuje zone opasnosti

- Razlikuje trajne, primarne i sekundarne izvore opasnosti

- Razlikuje vrste protiv – eksplozivne zaštite (neprodorni oklop, povećana sigurnost itd.)

- Navikava se na razmjenu informacija

- Vježba: Nacrtati šemu veze utikača i priključnice za prostorije sa eksplozivnom smješom i istu praktično realizovati

Provjeravanje ispravnosti električnih instalacija - Upoznaje načine

provjere i ispitivanja el. instalacija u skladu sa propisima

- Upoznaje kako se mjeri otpor izolacije

- Upoznaje mjerenje otpora petlje kratkog spoja

- Upoznaje mjerenje malih otpora (provjera izjednačavanja potencijala)

- Upoznaje mjerenje otpora uzemljenja

- Upoznaje kako se kontrolišu zaštitne sklopke

- Ispituje el. instalacije

- Mjeri otpore izolacija

- Mjeri otpore uzemljenja

- Kontroliše zaštitne sklopke

- Uviđa važnost za racionalno i pažljivo izvođenje zadataka

Vježba: - Izmjeriti otpor

izolacije između provodnika i zemlje i između provodnika međusobno

Vježba: - Izmjeriti otpor

uzemljenja neposredno na priključnici bez upotrebe mjernih sondi

Zadatak: - Vršno opterećenje

zgrade sa 10 stanova iznosi Pvo=81,5KW. Uraditi proračun presjeka napojnog voda zgrade od KPO do GRO ukoliko je dužina 10m

62



Zadatak: - Vršno opterećenje

jednog dvosobnog stana u zgradi iznosi Pv1=14,4KW. Uraditi proračun presjeka napojnog voda stana dužine 15m od GRO do SR1. Izabrati tip napojnog voda stana

Električno osvjetljenje - Poznaje osnovne

svjetlosne veličine, oznake i jedinice

- Zna el. izvore svjetlosti (sijalice, fluorescentne cijevi, živine sijalice, natrijumove sijalice, metal halogene sijalice)

- Razlikuje načine dobijanja svjetlosti

- Vrši komparacije pojedinih izvora svjetlosti u cilju boljeg odabira rasvjete za različite namjene i prostore

- Razlikuje načine šematskog vezivanja pojedinih vrsta sijalica

- Pospješuje saradnju u grupi

- Vježba: - Izmjeriti jačinu

svjetlosti fotometrom

- Izmjeriti osvjetljaj luksmetrom

63

Razred: TREĆI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik Električno osvjetljenje - Upoznaje šeme sa

električnim izvorima svjetlosti (svjetiljke i reflektori)

- Upoznaje vrste rasvjete zatvorenog prostora i vrši odabir rasvjetnih tijela

- Upoznaje proračun el. osvjetljenja zatvorenog prostora

- Upoznaje vrste rasvjete otvorenog prostora i vrši odabir rasvjetnih tijela

- Upoznaje proračun el. osvjetljenja otvorenog prostora

- Proračunava i interpretira primjer osvjetljenja zatvorenog prostora

- Uočava osnovne uslove i načine osvjetljenja različitih otvorenih prostora

- Razvija sposobnost da razlikuje bitno od nebitnog


spoja fluorescentne cijevi i praktično realizovati


spoja natrijumovih sijalica niskog napona i praktično realizovati


spoja ugradne svetiljke sa dvije ili četiri fluorescentne cevi i praktično je realizovati

Električni uređaji i aparati - Poznaje električne

uređaje za grijanje i hlađenje, klima uređaje i toplotne pumpe

- Poznaje uređaje za grijanje vode, kotlarnice

- Objašnjava ostale uređaje koji se koriste u domaćinstvu

- Upoznaje liftove i dizalice

- Shvata principe rada raznih aparata za zagrijavanje i hlađenje

- Vrši upoređivanje različitih sistema dizalica i liftova

- Stiče osjećaj o potrebi sistematičnosti u radu Vježba:

- Priključiti klima uređaj na el. mrežu

Vježba: - Priključiti el.

šporet na el. mrežu

Vrste izvođenja električnog razvoda - Poznaje klasičan

razvod pod malterom i goli razvod na malteru

- Poznaje razvod na nosivom užetu

- Radi primjere klasičnog razvoda

Vježba: - Dati praktičan

primjer klasičnog razvoda na malteru

Gromobranska instalacija - Definiše pojmove

groma, udarno pražnjenje, otpor

- Identifikuje osnovne pojmove u vezi groma

- Razvija osjećaj odgovornosti prema radu i ispunjavanju

Vježba: - Izvođenje spoja

segmenta

64



uzemljenja - Poznaje djelove

gromobranske instalacije

- Opisuje pregled i ispitivanje gromobranske instalacije

- Upoznaje propise za gromobransku zaštitu

- Razumije odnos tehnike i prirodnih pojava

radnih obaveza uzemljenja - Vježba: - Povezati

provodnike gromobranske instalacije s gromobranskim priborom

Telekomunikacione instalacije - Upoznaje pojam,

vrste i primjenu telekomunikacionih instalacija

- Upoznaje telefonske instalacije

- Upoznaje interfonske instalacije

- Upoznaje antenske sistemske instalacije

- Upoznaje antenske priključnice i utikače

- Definiše i objašnjava telefonske instalacije

- Razlikuje djelove interfonske instalacije i razumije njihovu ulogu

- Povezuje teorijska i praktična znanja

Vježba: - Izvesti instalaciju

za kućni telefon Vježba: - Montirati interfon Vježba: - Izvesti instalaciju

za TV antenu u kući

Signalne instalacije - Definiše instalacije

za dojavu požara - Upoznaje

instalacije za dojavu provala

- Poznaje instalacije za automatsku zaštitu od požara

- Uočava ulogu protivpožarne instalacije i vrste izvođenja

- Analizira protivprovalne instalacije

- Razvija osjećaj sigurnosti i preciznosti u radu

Vježba: - Šema spoja

električnog zvonca i praktična realizacija


protivpožarne zaštite s centralnim elektronskim uređajem i istu praktično realizovati

Vježba: - Montirati

industrijski uređaj za zaštitu od provala

Projektovanje električnih instalacija i osvjetljenja - Definiše projekat

električne instalacije (izvođenje i održavanje)

- Prikuplja početne tehničke podatke

- Analizira djelove projekta, tehnički opis, tehničke

- - Navikava se na

timski rad i kooperativnu saradnju

Zadatak: - Projektovanje el.

instalacija Primjer 1: - Prema zadatoj

65



- Definiše grafički dio projekta

- Zna da uradi projekat električne instalacije zgrade sa dva stana

uslove, predmjer i predračun

- Izvodi proračun, specifikaciju materijala

- Navikava se na

timski rad i tolerisanje različitih mišljenja

prostornoj šemi spratne kuće, projektovati strujne krugove osvjetljenja (projektom obuhvatiti glavnu i dvije pomoćne razvodne table, po spratovima) izvršiti montažu i povezivanje strujnog kruga osvjetljenja, izabranog iz projekta

Primjer 2: - Prema zadatoj

prostornoj šemi spratne kuće, projektovati strujne krugove utičnica (projektom obuhvatiti glavnu i dvije pomoćne razvodne table, po spratovima) izvršiti montažu i povezivanje strujnog kruga utičnica, izabranog iz projekta

Primjer 3: - Prema zadatoj

prostornoj šemi spratne kuće, projektovati strujne krugove kupatila (projektom obuhvatiti glavnu i dvije pomoćne razvodne table, po spratovima) izvršiti montažu i povezivanje strujnih krugova kupatila

Primjer 4: - Projektovati el.

66



instalaciju jednosobnog stana prema zadatoj prostornoj šemi izvršiti montažu i povezivanje strujnih krugova izabrane prostorije


instalaciju jednosobnog stana prema zadatoj prostornoj šemi izvršiti montažu i povezivanje razvodne table


instalaciju dvosobnog stana prema zadatoj prostornoj šemi izvršiti montažu i povezivanje strujnih krugova kuhinje


instalaciju dvosobnog stana prema zadatoj prostornoj šemi izvršiti montažu i povezivanje strujnih krugova »slabe struje« : telefonska instalacija, interfonska instalacija, TV instalacija

- Projekatovati električne instalacije po EI BUS standardima za nekoloiko potrošača

- Izvesti električnu instalaciju sa RFID čitačima

67



Projektni rad (tema-električna instalacija,50 časova) - (metod rada-

nastava orjentisana ka aktivnostima)

- Cjelokupan postupak se izvodi kroz niz faza:

- analiza uslova(namjera, tema, sredstva, metode)

- Samo rješavanje zadatka se izvodi kroz šest faza:

- informisanje - planiranje - odlučivanje - realizacija - kontrolisanje - procjena

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Milorad Justinijanović, Električne instalacije sa osvjetljenjem, - Milorad Justinijanović, Električne instalacije za III razred elektrotehničke škole - Boris Tomić, Električne instalacije za srednje elektotehničke škole, - Milo Mišković, Električne instalacije i osvjetljenje. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave

Redni Broj Opis – INSTRUMENTI Oznaka kom.

1. Univerzalni test-ispitni sto za električne instalacije, sa elementima - 8

2. Digitalni multimetar univerzalni (U,I,R,...) ~/= Fluke 189 ili sl. 16

3. Strujna kliješta 1000A, 600V (AC-DC, display) Fluke 337 ili sl. 2

4. Mega-om-metar za mjerenje izolacije, 500-5000V do 1Tom, sa memorijom Fluke 1550 ili sl. 2

5. Line tracer – Ispitivač vodova, nalaženje vodova u zidovima do 100 mm... Metrel – Line tracer 2

6. Osciloskop dvokanalni sa memorijom i sondama, analogno-digitalni HM 507 ili sl. 2

7. Funkcijski generator 0.1 Hz – 10 MHz, digitalni, za razne tipove signala... VC 10010 4

8. Lokator osigurača posebne utičnice i beskontaktni tester ECB 50 2

9. Mjerač izolacione otpornosti, 5000V, do 4103 IN 2

68

Redni Opis – INSTRUMENTI Oznaka kom. Broj 300Gom sa mjernim kablovima

10. Instrument za precizno mjerenje malih otpora, kontakta, namotaja i sl. 4137 MO 2

11. Tragač zidnih instalacija, kablova i cijevi, do 78 mm TriScanner PRO SL 2

12. Digitalni tragač parica i tester ožičenja, za instalacije jake i slabe struje INTELLITONE 2

13. Tester strukturnih ožičenja, sa LCD display-em, mjerenje dužine kabla... MICROSCANNER 2

14. Mjerač dužine kablova i tragač kvarova na kablovima TDR-44 2

15. Akumulatorska bušilica – odvijač BOSCH, 14 mm, 0 – 1300 min-1 GSR 24 VE-2 2

16. Akumulatorska vibraciona bušilica – odvijač BOSCH, 12mm GSB 14,4 VE-2 2

17. Akumulatorska ubodna testera BOSCH, do 40mm GST 14,4 V Pro. 2

18. Akumulatorska ugaona brusilica BOSCH GWS 14,4 V Pro. 2

19. Vibraciona brusilica BOSCH GSB 22-2 RCE Pro. 2

20. Hamer bušilica-štemerica, sa SDS-plus prihvatom BOSCH GBH 2-26 DFR Pro. 2

21. Ugaona ručna brusilica BOSCH GWS 8-125 Pro. 2

22. „Pištolj“ za lijepljenje vrelom plastikom BOSCH GKP 200 CG Pro. 2

23. Fen za vreli vazduh BOSCH GHG 660 LCD Pro. 2

24. „Pištolj“ za vezice (za kablovske snopove) , šifra ERG0132 TY 4 2

25. Fen za zagrijavanje termobužira, za izolovanje spojeva, šifra ERG0132 GL 1300 2

26. Lemilica stona sa regulacijom, 80 W PACE ST-115 8

27. „Pištolj“ lemilice 100 W BOSCH - 16

28. PC, PLC, interfejs RS485 ili RS 232, RS 485 multipoint communications EI BUS - 1

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika U toku klasifikacionog perioda učenik treba da ima najmanje dvije ocjene, od kojih jedna treba da bude sa usmene provjere znanja. Ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz: - usmenih odgovora i aktivnosti učenika na časovima, - provjere praktičnih znanja (razumijevanje poslova i zainteresovanost učenika,

urednost, preciznost, tačnost, odgovoran odnos prema alatu, materijalima, instrumentima, opremi i poštovanju propisa zaštite),

- redovnosti i kvaliteta vođenja dnevnika; Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

69

8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Prelazna zaključna ocjena iz svih godišnjih ocjena. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - ing. elektrotehnike – smjer energetika, - dipl. ing. elektrotehnike – smjer energetika, - profesor elektrotehnike – smjer energetika. 10. Povezanost predmeta

Povazanost sa predmetom Znanja Predmet Znanja

- Uvodni dio - Fizika - Osnovne karakteristike proizvodnje električne energije

- Elektrotehnički propisi i standardi

- El. instalacije i osvjetljenja

- Poznaje tehničke propise i standarde za električne instalacije

- Elektroenergetske instalacije (provodnici i kablovi)

- Hemija - Osnove elektrotehnike - El. instalacije i

osvjetljenja

- Poznaje vrste provodnika i kablova

- Koristi tablice za izbor poprečnog presjeka

- Poznaje alate i instrumente koji se koriste u el. instalacijama



- Poznaje vrste instalacionih cijevi



- Zna ulogu i primjenu pojedinih elemenata kablovskog pribora

- Postavlja kablovske glave, kablovske spojnice, stopice i obujmice

- Instalacioni osigurači - Osnove elektrotehnike - El. instalacije i

osvijetljenja

- Poznaje vrste osigurača - Zna izvršiti izbor osigurača

i montirati na razvodnu kutiju

- Priključni uređaji - El. instalacije i osvjetljenja

- Određuje izbor priključnog uređaja prema namjeni i vrsti instalacije

- Montira priključne uređaje - Instalacioni prekidači - El. instalacije i

osvjetljenja - Osnove elektrotehnike

- Crtanje jednopolnih i višepolnih šema veze prekidača

- Priključivanje stepenišnog automatskog prekidača

- Razvodni uređaji - El. instalacije i osvjetljenja

- - Montira elemente raznih vrsta razvodnih uređaja

- Električna brojila - Električna mjerenja - Osnove elektrotehnike - El. instalacije i

osvjetljenja

- Zna odabrati vrstu el. brojila

- Priključuje brojilo na el. mrežu

70


- Električni razvod - El. instalacije i osvjetljenja

- Vrši šemiranje razvodne table

- Poznaje načine priključivanja na NN mrežu


- Biologija - El. instalacije i

osvjetljenja

- Poznaje načine zaštite od električnog udara


- Osnove elektrotehnike - Matematika - El. instalacije i

osvjetljenja

- Proračunava izbor presjeka provodnika za jednofaznu i trofaznu struju

- Sistemi za rezervno napajanje

- Električna mjerenja - El. instalacije i

osvjetljenja

- Poznaje način izbora agregata

- Priključuje agregat na el. mrežu

- Električna postrojenja ugrožena od eksplozivnih smješa

- Hemija - El. instalacije i

osvjetljenja

- Poznaje vrste protiveksplozivne zaštite

- Električno osvjetljenje - Fizika - El. instalacije i

osvjetljenja

- Poznaje vrste sijalica i načine njihovog priključenja na mrežu

- El. aparati i uređaji - El. instalacije i osvjetljenja

- Poznaje aparate i uređaje koji se koriste u domaćinstvu i zna da ih priključi

- Uređaji za kompenzaciju - Osnove elektrotehnike - El. instalacije i

osvjetljenja

- Zna uzroke poremećaja i načine popravke faktora snage

- Vrste izvođenja el. razvoda - El. instalacije i osvjetljenja

- Razlikuje različite načine razvoda i zna da odabere odgovarajući

- Montira mjerni ormar sa trofaznim brojilom

- Gromobranska instalacija - Fizika - El. instalacije i

osvjetljenja

- Poznaje osnove atmosferskog pražnjenja

- Zna izvođenje spoja segm. uzemljenja

- Zna elemente za zaštitu - Telekomunikacione

instalacije - El. instalacije i

osvjetljenja

- Poznaje elemente telefonske i interfonske instalacije

- Izvodi instalaciju za interfon, telefon i TV anzenu

- Signalne instalacije - El. instalacije i osvjetljenja

- Shvata ulogu i principe rada protivpožarne zaštite i zna njihovu montažu

- Montira protivprovalne instalacije

- Projektovanje el. instalacija i osvijetljenja


- Osnove elektrotehnike

- Poznaje propise i standarde vezane za el. instalacije

71


- Zna da proračuna i odabere prave elemente u el. instalacijama

72

2. ISPITNI KATALOG

Tip ispita

2.1.Usmeno Nastavnik/aktiv sastavlja detaljan spisak ispitnih pitanja na osnovu ispitnog kataloga. Na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po složenosti na odgovarajući način iz različitih taksonomskih kategorija i iz različitih tematskih oblasti. Kandidat ima pravo da se pripremi za usmeni ispit 20 minuta. Usmeni ispit traje najviše 20 minuta. Ocjenu na usmenom ispitu oblikuje ispitna komisija, na predlog ispitivača. Naziv predmeta: Električne instalacije i osvjetljenja Ciljevi ispita Na ispitu ocjenjujemo: - sposobnost učenika da poveže praktična i odgovarajuća teorijska znanja; - znanja o električnim instalacijama, električnom osvjetljenju i ispitivanju

električnih instalacija; - poznavanje materijala, uređaja i tipova električnih instalacija te načine i mjesto

primjene; - znanja o vrstama električnih instalacija u stambenim, poslovnim i industrijskim

objektima kao i njihovo izvođenje na novogradnji, proširenjima i rekonstrukcijama;

- znanja iz osnova svjetlosne tehnike; - sposobnost čitanja i upotrebe tehničke dokumentacije elektroinstalacionih

materijala i uređaja kao i projekata električnih instalacija; - sposobnost crtanja osnovnih spojnih šema; - znanja o tehničkim propisima i standardima; - znanja o djelovanju električne struje na čovjeka i zaštiti od električnog udara; - poštovanje propisa iz oblasti zaštite na radu i zaštite okoline; - racionalno korišćenje energije, materijala i vremena.

Standardi znanja koji se ocjenjuju na završnom ispitu

SADRŽAJ ZNANJA I VJEŠTINE - Elektrotehnički propisi i standardi - Određuje prostore, pravila, visine i zaštite za

polaganje električnih instalacija u stanovima - Elektroenergetske instalacije - Razlikuje konstruktivne elemente energetski

izolovanih provodnika - Razlikuje konstruktivne karakteristike energetskih

kablova - Čita oznake i vrši odabir presjeka iz tablica


- Razlikuje vrste instalacionih cijevi


- Objašnjava ulogu i primjenu kablovskog pribora

73

SADRŽAJ ZNANJA I VJEŠTINE - Instalacioni osigurači - topljivi osigurači - automatski osigurači

- Objašnjava svrhu osigurača - Razumije način rada pojedinih vrsta osigurača - Razumije način izbora osigurača

- Priključni uređaji - Razlikuje i tumači izbor priključnog uređaja prema namjeni i vrsti instalacije

- Instalacioni prekidači - pregibni i obrtni prekidači - stepenišni automatski prekidači - automatski prekidači

- Razumije funkcionisanje instalacionih prekidača - Razumije i objašnjava način rada stepenišnog

automatskog prekidača

- Razvodni uređaji - sabirnički razvod za napajanje

motornog pogona - sabirnički razvod za osvjetljenje - bolnički sabirnički razvod - EI BUS instalacioni razvod

- Upoređuje različite vrste razvodnih uređaja i njihovu primjenu

- Električna brojila - Razumije i objašnjava princip rada električnog brojila

- Crta šemu priključka električnog brojila na NN mrežu

- Električni razvod - Razumije propise šinskog razvoda u ormarima sa više brojila

- Razumije i objašnjava način spajanja pomoću samonosivog kabla na NN mrežu

- Razumije i objašnjava kablovski priključak na NN mrežu


- Razumije značaj zaštite u električnim instalacijama - Tumači pojedine vrste zaštite


- Vrši izbor presjeka provodnika na jednostavnom primjeru za monofaznu struju

- Vrši izbor presjeka provodnika na jednostavnom primjeru za trofaznu struju

- Sistemi za rezervno napajanje - Razumije način izbora agregata za rezervno napajanje

- Razumije i objašnjava princip rada panik svjetiljke - Električna postrojenja ugrožena

od eksplozivnih smješa - Objašnjava zone opasnosti - Razumije i opisuje vrste protiveksplozivne zaštite

- Električno osvjetljenje - uslovi za pravilno i dobro

osvjetljenje - osvjetljenje zatvorenog prostora - osvjetljenje otvorenog prostora - električni svjetlosni izvori

- Uočava značaj pravilnog i dobrog osvjetljenja - Objašnjava razne načine osvjetljenja zatvorenih

prostora - Objašnjava razne načine osvjetljenja otvorenih

prostora - Razumije talasnu prirodu svjetlosti - Razumije i objašnjava načine rada pojedinih vrsta

električnih izvora svjetlosti - Električni aparati i uređaji - električni uređaji za grijanje i

hlađenje prostora - uređaji za grijanje vode - -uređaji koji se koriste u

domaćinstvu - liftovi i dizalice

- Razumije principe rada raznih uređaja za zagrijavanje i hlađenje prostora

- Upoređuje različite sisteme zagrijavanja i hlađenja prostora

- Poznaje principe rada uređaja za grijanje vode - Razumije i objašnjava princip rada uređaja koji se

koriste u domaćinstvu - Čita šeme djelovanja i napajanja liftova i dizalica

- Uređaji za kompenzaciju - Uočava izvore reaktivne energije

74

SADRŽAJ ZNANJA I VJEŠTINE reaktivne energije

- Reaktivna energija i potrebe kompenzacije

- kondenzatori za kompenzaciju - automatska kompenzacija

- Razumije štetnost reaktivne energije u elektroenergetskom sistemu i potrebu njene kompenzacije

- Razumije razne načine postavljanja kondenzatora za kompenzaciju

- Poznaje princip rada automatske kompenzacije - Razumije tarifiranje angažovane reaktivne energije

- Gromobranske instalacije - Razumije osnovne pojmove u vezi atmosferskog pražnjenja

- Poznaje propise vezane za ovu oblast - Poznaje djelove gromobranske instalacije i njihovu

ulogu - Zna način pregleda i ispitivanja gromobranske

instalacije - Telekomunikacione instalacije - telefonske instalacije - interfonske instalacije

- Poznaje propise za ove vrste instalacija - Poznaje elemente i zna da čita šeme telefonskih

instalacija - Razlikuje djelove interfonske instalacije i razumije

njihovu ulogu - Signalne instalacije - protivpožarne instalacije - protivprovalne instalacije - centralni antenski sistem

- Razumije ulogu protivpožarne instalacije - Poznaje osnovne djelove i principe rada - Čita razne vrste šema i razumije ih - Poznaje vrste senzora alarmne instalacije - Poznaje elemente antenskog sistema

- Projektovanje električnih instalacija i osvjetljenja

- Doznaje propise i standarde vezane za električne instalacije

- Razumije i objašnjava djelove projekta Dozvoljena pomagala Nije predviđeno da se učenik koristi pomagalima u toku ispita. Literatura i drugi izvori Za kandidate je preporučena literatura i drugi izvori dati u katalogu znanja i godišnjem planu rada nastavnika.

75

2.2. Ispitni katalog praktičnog dijela završnog ispita Ciljevi ispita Na ispitu ocjenjujemo: - stepen praktične osposobljenosti na profesionalnom području; - povezanost stručnoteoretskih i praktičnih znanja; - odgovarajući pristup i izbor tehnoloških postupaka prilikom obavljanja zadataka; - stečene kompetencije za samostalan rad u elektro-instalacijama; - osposobljenost za rukovanje sa alatima, uređajima i opremom koja se

upotrebljava u električnim instalacijama; - osposobljenost za primjenu standarda, pribora i materijala u elektro

instalaterstvu; - osposobljenost za instalaterske i savjetodavne usluge; - korišćenje odgovarajućih mjera i postupaka kontrole; - poštovanje propisa iz oblasti zaštite na radu i zaštite okoline; - racionalno korišćenje energije, materijala, vremena. Spisak radova/ usluga za praktični dio završnog ispita 1. PRIKLJUČAK ELEKTRIČNE INSTALACIJE NA MREŽU - tehnički zahtjevi i propisi - vrste priključaka, elementi za realizaciju priključaka i njihove osobine - praktična demonstracija: - trofazni kablovski priključak - montaža i povezivanje obične svjetlosne armature 2. RAZVODNE TABLE I ORMARI U KUĆNIM EL. INSTALACIJAMA - tehnički propisi - monofazni i trofazni priključak, elementi u razvodnim tablama i ormarima - praktična demonstracija: - spajanje trofaznog brojila i uklopnog sata - spajanje zaštitne sklopke 3. GROMOBRANSKA INSTALACIJA - tehnički zahtjevi i propisi - elementi gromobranske instalacije, vrste i osobine uzemljivača - praktična demonstracija: - mjerenje otpora uzemljenja - izvođenje spoja segmenata uzemljenja 4. INSTALACIONI PROVODNICI I KABLOVI - tehnički propisi i materijali za provodnike i izolaciju - vrste i označavanje instalacionih provodnika i kablova - dozvoljena strujna opterećenja - praktična demonstracija: - pripreme krajeva za povezivanja provodnika - izvođenje spajanja krajeva provodnika spojnicom 5. KABLOVSKI PRIBOR I OPREMA - tehnički propisi i zahtjevi - vrste i osobine elemenata (glave, spojnice, kape, obujmice i dr.) - praktična demonstracija: - spajanja kablovske glave

76

- spajanja kablovske spojnice 6. POLAGANJE INSTALACIONIH PROVODNIKA - tehnički propisi i zahtjevi - zaštita provodnika instalacionim cijevima i kablovskim nadzidnim kanalicama - polaganje provodnika "pod malter" - praktična demonstracija: - nadzidno povezivanje strujnih krugova monofazne utičnice - nadzidno povezivanje strujnih krugova osvjetljenja 7. POLAGANJE INSTALACIONIH KABLOVA - tehnički propisi i zahtjevi - kablovski kanali, metodologija polaganja kablova, nastavljanje i odvajanje

kablova - praktična demonstracija: - nastavljanje kablova - spajanja kablovske spojnice 8. PRIKLJUČNI UREĐAJI I POVEZIVANJE - tehnički propisi i zahtjevi, vrste i osobine priključnih uređaja - priključni uređaji za prostorije sa posebnim zahtjevima (vlažne prostorije i

prostorije sa eksplozivnim materijama i gasovima) - praktična demonstracija: - nadzidno povezivanje trofazne i monofazne utičnice, na istom strujnom krugu - nadzidno povezivanje trofazne utičnice za vlažne prostorije 9. INSTALACIONI PREKIDAČI I POVEZIVANJE - tehnički propisi i zahtjevi, vrste i osobine instalacionih prekidača - prekidači za prostorije sa posebnim zahtjevima (vlažne prostorije i prostorije sa

eksplozivnim materijama i gasovima) - stepenišni automati (vrste, osobine i način rada) - praktična demonstracija: - nadzidno povezivanje monofazne utičnice i osvjetljenja, u istom strujnom krugu - povezivanje stepenišnog automata 10. INSTALACIONI OSIGURAČI I MONTAŽA - tehnički propisi i zahtjevi - podjela i osobine osigurača, poređenje automatskih i topljivih osigurača - izbor osigurača (pri projektovanju el. instalacije) - praktična demonstracija: - montaža na razvodnoj tabli, ispitivanje i mjerenje struje prekida za topljive i

automatske osigurače. - Napomena: obezbijediti sve mjere sigurnosti pri demonstraciji. 11. ZAŠTITNE MJERE U ELEKTRIČNIM INSTALACIJAMA - tehnički propisi - uticaj struje na čovjeka, napon koraka i napon dodira - podjele i osobine zaštitnih sistema - praktična demonstracija: - montaža i povezivanje FID zaštitne sklopke - metode i postupci ukazivanja prve pomoći unesrećenima od strujnog udara

77

12. ELEKTRIČNI IZVORI SVJETLOSTI - tehnički propisi i zahtjevi, osnovne tehničke karakteristike (definicije) za

svjetlost - vrste i osobine pojedinih električnih izvora svjetlosti - praktična demonstracija: - montaža i povezivanje obične svjetlosne armature - montaža i povezivanje neonske armature 13. ELEMENTI PROJEKTA ELEKTRIČNE INSTALACIJE STANA - tehnički propisi, opis sadržaja elemenata projekta el. instalacije - faze pri projektovanju el. instalacija - dozvoljeni pad napona i opis proračuna strujnih krugova - praktična demonstracija: - izvršiti raspodjelu opterećenja po fazama, za primjer projekta električne

instalacije (dijela ili sprata) stambenog prostora - povezivanje trofaznog brojila na razvodnoj tabli 14. PRIMJER 1. PROJEKTA ELEKTRIČNE INSTALACIJE - prema zadatoj prostornoj šemi spratne kuće, projektovati strujne krugove

osvjetljenja (projektom obuhvatiti glavnu i dvije pomoćne razvodne table, po spratovima)

- praktična demonstracija: - izvršiti montažu i povezivanje strujnog kruga osvjetljenja, izabranog iz projekta 15. PRIMJER 2. PROJEKTA ELEKTRIČNE INSTALACIJE - prema zadatoj prostornoj šemi spratne kuće, projektovati strujne krugove

utičnica (projektom obuhvatiti glavnu i dvije pomoćne razvodne table, po spratovima)

- praktična demonstracija: - izvršiti montažu i povezivanje strujnog kruga utičnica, izabranog iz projekta 16. PRIMJER 3. PROJEKTA ELEKTRIČNE INSTALACIJE - prema zadatoj prostornoj šemi spratne kuće, projektovati strujne krugove

kupatila (projektom obuhvatiti glavnu i dvije pomoćne razvodne table, po spratovima)

- praktična demonstracija: - izvršiti montažu i povezivanje strujnih krugova kupatila 17. PRIMJER 4. PROJEKTA ELEKTRIČNE INSTALACIJE - projektovati el. instalaciju jednosobnog stana prema zadatoj prostornoj šemi, - praktična demonstracija: - izvršiti montažu i povezivanje strujnih krugova izabrane prostorije 18. PRIMJER 5. PROJEKTA ELEKTRIČNE INSTALACIJE - projektovati el. instalaciju jednosobnog stana prema zadatoj prostornoj šemi, - praktična demonstracija: - izvršiti montažu i povezivanje razvodne table 19. PRIMJER 6. PROJEKTA ELEKTRIČNE INSTALACIJE - projektovati el. instalaciju dvosobnog stana prema zadatoj prostornoj šemi, - praktična demonstracija: - izvršiti montažu i povezivanje strujnih krugova kuhinje

78

20. PRIMJER 7. PROJEKTA ELEKTRIČNE INSTALACIJE - projektovati el. instalaciju dvosobnog stana prema zadatoj prostornoj šemi, - praktična demonstracija: - izvršiti montažu i povezivanje strujnih krugova "slabe struje" Uputstva za sprovođenje završnog ispita Praktični rad na završnom ispitu obuhvata samostalan rad na proizvodu ili usluzi sa odbranom, uz odgovarajuću tehničko-tehnološku dokumentaciju. Konkretan sadržaj praktičnog zadatka za završni rad definiše se i određuje na osnovu okvirnog spiska zadataka, datih u ispitnom katalogu. Ispitni odbor za svaki pojedinačni zadatak propisuje uslove rada – da li se kompletan zadatak radi pred komisijom ili je zadatak moguće do određene faze, uz odgovarajuću tehničko-tehnološku dokumentaciju, uraditi prije ispita, a da se finalizacija zadatka uradi na samom ispitu. Ako se dio zadatka radi prije ispita, član ispitnog odbora treba da ima uvid u tok rada. Tehničko-tehnološka dokumentacija radi se pod nadzorom mentora, kao i sam zadatak, što mentor garantuje svojim potpisom. Znanja i vještine koje se provjeravaju i ocjenjuju na ispitima Na ispitima provjeravamo praktična znanja i spretnosti koje su učenici dobili u procesu praktičnog obrazovanja: jednim individualnim ispitnim radom na završnom ispitu, zadavanjem do tri zadatka (rada) na međuispitu, po odluci ispitne komisije, odbranom rada. Kandidat priprema dio rada prije ispita, u zavisnosti od vrste zadatka, po odobrenju ispitne komisije. Na ispitu se radi finalizacija rada. Završni ispit traje u skladu sa pravilnikom. Usmeni odgovori (odbrana) traje najviše 20 minuta. Ispitna komisija priprema kriterijume za ocjenjivanje, pri čemu za pojedinačne zadatke poštuje sljedeće odnose:

Područje ocjenjivanja Udio Priprema zadatka 20-40% Stručnost i izvođenje (kvalitet) 40-60% Tehnička dokumentacija 0-20%

Odbrana 10-20 Ukupno 100%

Kandidat je ocijenjen ocjenom nedovoljan ako je pri izradi rada nezainteresovan, nesamostalan, treba stalnu pomoć nastavnika ili člana komisije, čak i pri rješavanju jednostavnih problema, ako često krši propise o zaštiti na radu ili radne postupke – operacije izvodi nepravilno, odnosno neodgovarajućim redosljedom, i ako je upotreba materijala mnogo veća od potrebne a predviđeno vrijeme za rad prekoračuje za više od 20%.

79

Dozvoljena pomagala Prilikom praktičnog dijela zaključnog ispita dozvoljena su sljedeća pomagala: mašine, oruđa, alati, oprema i pomagala u skladu sa ispitnim gradivom, priručnici, udžbenici, zbrike formula, pribor za crtanje. Literatura i drugi izvori Za kandidate je preporučena literatura i drugi izvori data u katalogu znanja i godišnjem planu rada nastavnika. Literatura za teme za praktični rad: 1. ELEKTRIČNE INSTALACIJE SA OSVJETLJENJEM , Milorad Justinijanović 2. ELEKTRIČNE INSTALACIJE za II razred elektrotehničke škole, Milorad Justinijanović 3. ELEKTRIČNE INSTALACIJE za srednje elektrotehničke škole, Boris Tomić 3. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA

Red. br. Naziv predmeta Obavezni načini provjeravanja znanja 1. Osnove elektrotehnike Usmeno i pismeno (test) 2. Električna mjerenja Usmeno i pismeno (radovi na vježbama) 3. Praktična nastava Ocjena praktičnog rada, usmeni odgovori

4. Električne instalacije i osvjetljenja Usmeno i pismeno (test)

5. Preduzetništvo Usmeno i pismeno 6. Elektronika Usmeno i pismeno 4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRŠETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA U redovnom obrazovanju učenici napreduju u viši razred ako su iz svih predmeta tekuće godine postigli prelaznu ocjenu i priložili potvrdu o obavljenoj profesionalnoj praksi. Za završetak srednjeg stručnog obrazovanja u trogodišnjem trajanju - obrazovni program elektroinstalater – potrebno je završiti zadnju godinu obrazovanja sa pozitivnim ocjenama iz svih predmeta, odraditi sve slobodne aktivnosti, obaveze iz praktičnog obrazovanja u procesu rada i završni ispit. Završni ispit sastoji se iz: - pismenog ispita iz Maternjeg jezika i književnosti, - usmenog ispita iz stručno-teorijskog predmeta i - praktičnog rada sa odbranom. O tipu ispita iz Maternjeg jezika i književnosti odluku donosi Zavod za školstvo, odnosno nadležni Savjet. Kao stručno-teorijski predmet učenik polaže Elektrotehničke instalacije i osvjetljenja. Standardi znanja, razvrstani po taksonomskim stepenima i način provjeravanja dati su u ispitnom katalogu. Uslov za izlazak na ispit priložen je ovjeren dnevnik rada praktične nastave za sve tri godine. 5. NAČIN PRILAGOĐAVANJA UČENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA U skladu sa Zakonom o usmjeravanju djece sa posebnim potrebama (u roku od mjesec dana) škola bi izradila individualni program (nacrt) uzimajući u obzir odluku o usmjerenju. Individualni program omogućava prilagođeno izvođenje kako bi učenici dostigli propisani stručni standard u svim predmetima.

80

6. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH Programi iz stručnog obrazovanja koji su pripremljeni za mlade izvode se i za odrasle u skladu sa polaznim osnovama za prilagođavanje izvođenja obrazovnih programa obrazovanju odraslih, tako da: - iz nastavnog plana izostavljaju se predmeti Fizičko vaspitanje i slobodne

aktivnosti, koji time prestaju biti uslov za završetak obrazovanja. Škola je obavezna da odraslima ponudi sportske aktivnosti kojima se odrasli mogu dobrovoljno priključiti;

- škola izradi prilagođen program praktičnog obrazovanja s obzirom na poslove i zadatke koje obavlja učesnik obrazovanja;

- za odrasle ne vrijede uslovi za napredovanje koji su određeni u programima već uslovi koje utvrdi škola u nacrtu izvođenja obrazovnog programa za odrasle, već se provjeravanje znanja izvodi putem ispita pri čemu se uzimaju u obzir načini provjeravanja znanja (usmeno, pismeno, vježbe, praktični rad) određeni obrazovnim programom;

- odrasli ne polažu međuispit kod dualnog obrazovanja. 7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA

Red. br.

Naziv predmeta Izvođač nastave Stručna sprema Profil stručne spreme –

područje rada

1. Osnove elektrotehnike Nastavnik Visoka Elektrotehnika

2. Električna mjerenja Nastavnik Visoka Elektrotehnika

3.

Praktična nastava

Nastavnik Instruktor

Visoka Viša

Elektrotehnika

4. Elektronika Nastavnik Visoka Elektrotehnika

5. Preduzetništvo Nastavnik Visoka Ekonomija

6. Električne instalacije i osvjetljenja

Nastavnik Visoka Elektrotehnika

8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA - Obrazovni program može da se izvodi u školskom ili dualnom obliku.

81

9. BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE

Vrste nastave

Broj časova kod kojih se odjeljenje dijeli na grupe

R.br. Naziv predmeta Razred Ukupno časova

T V P T V P

1. Osnove elektrotehnike I 108 108

2. Električna mjerenja I 108 72 36

I 72 72 II 108 108 3. Električne instalacije

i osvjetljenja III 99 99

4. Preduzetništvo III 33 33

5. Elektronika II 72 72 I 252 252 252 II 504 504 504 6. Praktična nastava III 627 627 627

T- teorijska nastava V- vježbe P- praktična nastava 10. SLOBODNE AKTIVNOSTI Slobodne aktivnosti učenika sastavni su dio nastavnog plana i obrazovnog programa. Koncepcija slobodnih aktivnosti zasniva se na tome da doprinose kako rekreaciji i opštekulturnom uzdizanju učenika, tako i upotpunjavanju stručnog znanja. Slobodne aktivnosti sadrže obavezne i sadržaje po izboru učenika. Program slobodnih aktivnosti priprema škola, polazeći od utvrđenog broja časova u nastavnom planu (u I i II razredu po 36 časova godišnje, a u trećem razredu 33 časa nedjeljno). Program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godišnjeg plana rada škole i to: a) obavezni sadržaji vezani za opšteobrazovno područje: - dani sporta, - ekološke aktivnosti, - filmske, pozorišne, muzičke predstave i likovne izložbe, - posjeta istorijskim spomenicima, muzejima, sajmu knjiga i dr. b) obavezni sadržaji vezani za stručno-teorijsko područje: - posjete institucijama i preduzećima koja su stručno vezana s obrazovnim

programom koji se realizuje, - posjete sajmovima informatike, tehnike i nastavne tehnologije, - učešće na stručnim predavanjima i takmičenjima u poznavanju određenih oblasti. c) sadržaji po izboru učenika: - učešće u raznim sekcijama (sportska, dramska, literarna, muzička, likovna,

informatička, prva pomoć, saobraćajni propisi, tehnički i Internet klub i dr.), - socijalni rad učenika, - organizovanje dopunske i dodatne nastave i dr.

82

Uspješnost učenika na slobodnim aktivnostima se ne ocjenjuje, ali su učenici obavezni da realizuju sadržaje slobodnih aktivnosti jer je to uslov za napredovanje u viši razred, kao i za završetak obrazovnog programa. 11. PROFESIONALNA PRAKSA Učenici I i II razreda obavljaju profesionalnu praksu nakon završetka nastavne godine, u skladu sa nastavnim planom. Profesionalna praksa izvodi se u odgovarajućim preduzećima ili objektima škole. Za izradu programa profesionalne prakse i njenu realizaciju zadužena je škola. Program profesionalne prakse mora biti u korelaciji sa programom stručno-teorijskih predmeta. O realizaciji programa profesionalne prakse učenik je obavezan da vodi dnevnik profesionalne prakse u koji upisuje sadržaje rada po danima, uz priložene skice, šeme ili neke druge elemente tehnološko-tehničke dokumentacije. Dnevnik profesinalne prakse potpisuje lice zaduženo za realizaciju programa. Podatke o profesionalnoj praksi (ime i prezime učenika, mjesto i vrijeme izvođenja) evidentiraju se u posebnim rubrikama u odjeljenskim knjigama. Profesionalna praksa se ne ocjenjuje, ali je uslov za završetak razreda. U IZRADI KATALOGA ZNANJA ZA OBRAZOVNI PROGRAM ELEKTROINSTALATER UČESTVOVALI SU: - Melanija Ćalasan, dipl. el. ing, Srednja elektrotehnička škola »Vaso Aligrudić«

Podgorica - Miloš Plavšić, Milica Mateljan, dipl. el. ing, Mješovita srednja škola »Mladost«

Tivat - Dragan Perović, dipl.el.ing, Srednja stručna škola Nikšić - Vladislav Koprivica, dipl. maš. ing, Centar za stručno obrazovanje, koordinacija Stručni konsultant: - Uve Gruner, Deutschland, GTZ

83

Documents

ELEKTROINSTALATER - gov.me · PDF fileISPITNI KATALOG ... Ciljevi i zadaci obrazovnog programa- ... usvaja osnovne pojmove iz područja elektrotehnike;