ElJSDENSV E R L E D E N

Ull ElJSDENS VERLEDEN, een uitgave van de Stichting Eiisdens VerledenMEl 1995 - nummer 68

Kasteellaan, Oost.Foto: Paul Rutten, 1983.(olledie EiisdensVerleden nr.762.

InhoudsopgaveVan de redactie

In memoriam Jef Warnier

Zinkwitarchief geredHans van Hall

ZoeavenHenk Boersma

Kint g'r oes vertellePierre leukerzs.

Limburger KoerierNico Duikers

Bij ons thuis (aflevering 9)P.[.M. Wolfs

12

19

20

23

Van de reductie

In het Vorige nummer van Uit Eijsdens Verleden,nummer 67, maakte de redactie melding van deschenking van het archief van de voormaligeZinkwitfabriek aan de Stichting Eijsdens Verleden.Inmiddels is het archief op 24 maart j.l. officieel aande Stichting overgedragen. U treft in de uitgave dievoor u ligt, UEV 68, een bijdrage over het archief aan.Hans van Hall gaat in op de overdracht zelf, maarvooral benadrukt hij het belang van het archief.

Een artikel van Henk Boersma laat u kennismaken metde wereld van de zoeaven uit de vorige eeuw.Daarnaast kunt u in dit nummer weer een afleveringVinden van de bekende rubrieken Kint g'r oes vertelle,de Limburger Koerier, en natuurlijk een vervolg vanBij ons thuis, waarin pastoor Wolfs u weer mee voertnaar de sfeer van het "rijke Roomse leven” uit hetbegin van de twintigste eeuw, zoals hij dat omstreeks1950 voor zijn lezers van toen beschreven heeft.Helaas moesten wij in dit nummer wegens plaatsge-brek de rubriek Kent u ze nog? voor één keer weglaten.

De redactie vraagt vaker aan u, lezers, om ons uwmening over Uit Eijsdens Verleden te laten weten.We kunnen het blad verbeteren door uw opbouwendekritiek. We zijn blij met mededelingen, antwoordenop vragen en aanvullingen op artikelen. Enige tijdgeleden ontvingen we een brief en een aantal foto'snaar aanleiding van de aandacht die alom besteedwerd aan de bevrijding van Eijsden op 12 september1944. De brief werd geschreven door mevrouw K.M.Steensma-Smit uit Oosterhout en we laten, met haartoestemming, hieronder enkele passages daaruit vol-gen. Ook de foto's, hoewel niet allemaal van uitste-kende kwaliteit, zijn zo interessant dat we ze u nietkunnen onthouden. De bij schriften bij de foto's zijnverzameld door René Huijnen, aan wie de briefgeadresseerd was.

DE REDA CTIE.

Withuis.

V.|.n.r. Sia Steensma, Pierre Spauwen,Alexander Stanley, Zjeng Spauwen,

Marie Spaawen.

Graaf de Geloeslaan 3. Het huis werd bij de bevrijding in de vroegemorgen van 13 september i944 in puin geschoten. Het branddevrijwel geheel at. De bewoner van het huis, de heer V.A.E. Vercauter,die rentmeester was van het kasteel Eijsden, was niet aanwezig.

1411111' 1994

Geachte heer Huijnen,

(...)Misschien kunt u zich uit het verre verleden (50 jaarterug) nog herinneren dat er een echtpaar bij MariekeSpauwen was, dat door oorlogsomstandigheden nietnaar Amsterdam terug kon. ("De Hollanders Van bijSpauwen.")Toen in 1984 op 12 september de bevrijding in Eijsdengevierd werd, en het oorlogsmonument werd onthuld,waren wij daarbij aanwezig.(...)Nu heb ik hier foto's van de bevrijding, welke mijnman aan de grens bij het Withuis van de eersteAmerikanen gemaakt heeft. Er mocht niet gefotogra-feerd worden, maar daar heeft hij zich niets van aan-getrokken.(m)

Met vriendelijke groeten,1<.M. sTEENsMA - sMIT

Kerkstraat.

Groep Amerikaanse soldaten in weiland opdeplek waar Maria van der Cruiis-Walpat later dewoning Withuis 4a bouwde.

ln de tuin van het pond Wilhelminastraat 22.Het hek op de achtergrond hoort bi] pand 24 enkomt uit aan de Kruisstraat ('t Bekske).V.l.n.r. Sia Steensma, Albert Steensma,Alexander Stanley, Zieng Spouwen, MarieSpauwen.

V.|.n.r_ soldaat Jerry Paddington,Annie Rethero, Sio Steensma,

Marie Spauwen, Alexander Stanley.

Kerkstraat. Wie herkent nog personen op deze toto?

Amerikaans soldaat Alexander Stanley en Albert Steensma poseren voor de"Mariagrat" in de tuin van het pand Wilhelminastraat 22.

ln memoriam Jef WurnierOp 6 mei 1995 overleed in het AcademischZiekenhuis in Maastricht op 86-jarigeleeftijd de heer Joseph Warnier, mede-oprichter, bestuurslid en oud-voorzitter vande Stichting Eijsdens Verleden.

De heer Warnier was heel zijn leven zeernauw betrokken bij en verbonden met hetmaatschappelijke en culturele leven inEijsden. Ruim 43 jaren was hij werkzaam inhet onderwijs, waarvan 42 jaren in Eijsden.Op 1 september 1931 werd hij benoemdaan de R.K. Jongensschool St.-Martinus.In 1941 volgde zijn benoeming tot hoofdvan de openbare school in Mesch en in1961 werd hij benoemd tot hoofd van delagere school te Oost-Maarland.

De "sjaolmèèster", zoals hij in dedorpsmond werd genoemd, was eenverenigingsman bij uitstek. Zo was hij

mede-oprichter en hoofdleider van de jeugdvereniging “De Jonge Wacht" en mede-oprichter van de Voetbalvereniging Eijsden, waarvan hij vele jaren voorzitter was en totaan zijn overlijden ere-bestuurslid. Mede-oprichter en voorzitter was hij ook van de R.K.Onderwijzersbond, afdeling Eijsden-Gronsveld. Meer dan 40 jaar was hij lid en 20 jaar langwas hij de vaste regisseur van de toneelvereniging "Eendracht". Als echte duivenmelkerwas hij meer dan 20 jaar bestuurslid en voorzitter van de Postduivenvereniging “DeVriendschap" te Mesch en hoofdbestuurslid van de Centrale Limburgse Bond vanPostduivenhouders. Na zijn Verhuizing naar Oost-Maarland werd hij lid en vice-voorzitterVan de Postduivenverening COM (Combinatie Oost-Maarland). Tot aan zijn overlijden washij actief lid van deze vereniging. Secretaris was hij van het Genootschap van Oud-IllegaleWerkers, afdeling Eijsden, bestuurslid van het Oranjecomité Eijsden, lid van deparochieraad van Oost-Maarland, ere-lid van de Koninklijke Harmonie Sainte Cécile,bestuurslid en voorzitter van de Sint Vincentiusvereniging, lid Van de Woonruimte-commissie.Zeer verdienstelijk werk verrichtte de heer Warnier voor de dialectstudie en hij ijverde methart en ziel voor het behoud Van tradities en folklore. Ontelbare keren verleende hijmedewerking aan activiteiten op het gebied van de Eijsdense cultuur en geschiedenis.

Op 10 oktober 1974 werd de werkgroep "Bestudering Geschiedenis van Eijsden" gevormd.Een jaar later werd deze werkgroep omgezet in de Stichting Eijsdens Verleden". De heerWarnier, mede-oprichter, werd de eerste voorzitter. Hij vervulde die functie tot 1982. Toenmoest hij, met spijt in het hart, om gezondheidsreden terugtreden.Zijn voorzitterschap kenmerkte zich door inventiviteit, hoffelijkheid en spiritualiteit.Hij zorgde steeds voor de “bon ton". Zijn Eijsdens dialect, doorspekt met Franse, (Waelse)woorden en uitdrukkingen was een genot om naar te luisteren.

Jef Warnier was een sterke persoonlijkheid, met grote verdiensten voor de StichtingEijsdens Verleden en voor de gehele Eijsdense gemeenschap.We zullen hem missen.

HET BESTUUR VAN DE STICHTING EIISDENS VERLEDEN.

Zinkwirarchief gered

De overdracht vanhet Zinkwitarrhief.

V.|.rr.r.Burgemeester

Fr. (ortenraad;Mevr, Francine Ruel;

|r. H. Guislain;Dr. A. Backx en de

heer R. Huijnen.Foto: J. Rethero,l995. Collectie

S.E.V.

In het vroege voorjaar, om precies te zijnop Vrijdag 24 maart 1995, had in hetEijsdense gemeentehuis in de ruimte vande Stichting Eijsdens Verleden een bijzon-dere bijeenkomst plaats. Een organisatie-comité bestaande uit René Huijnen, Pierreen Willy Jeukens, had gezorgd voor eenfeestelijke opzet. Daar was ook alle aanlei-ding toe.

Wat bracht Vertegenwoordigers VanUnion Minière Oxyde (Nederland) BV,van het Gemeentebestuur van Eijsden envan Stichting Eijsdens Verleden bijeen?Hiervoor moeten we ruim een half jaar inde tijd terug gaan.In het najaar van 1994 deedIr. H. Guislain, tijdelijk manager bijUnion Minière Oxyde (Nederland) BV enafkomstig uit Begijnendijk bij Aarschot,een belangrijke ontdekking. Achter eendichtgeroeste kluisdeur kwamen dearchieven van de aloude 'Zinkwit', deoudste chemische industrie in Zuid-Nederland, te voorschijn.De heer Guislain onderkende onmiddel-lijk de historische betekenis van het mate-riaal. Er werd contact gezocht met deStichting Eijsdens Verleden teneinde red-dingsmogelijkheden te zoeken voor dekostbare documenten en films.

Een groot aantal medewerkers van deStichting en de heer Guislain hebbenmaandenlang elke week een of meer vrijeavonden benut om het verwaarloosdearchief goed te verzorgen. Een dertientaldozen met zaken als loonstaten en bank-afschriften werd, als zijnde van geen his-torisch belang, afgezonderd. De overigestukken werden bondig beschreven in eenlijst van 252 nummers voor de papierenstukken en foto's en 16 nummers voor defilms. Speciale dozen en papier en tens-lotte ook kasten werden aangeschaft omalles ook materieel goed te kunnenverzorgen.

Vervolgens werd bekeken hoe het archiefvoor de toekomst zou zijn veilig te stellenen voor historisch onderzoek zou kunnenworden opengesteld. Voor de directie vanUnion Minière was uitgangspunt dat deoplossing in Eijsden gezocht diende teworden. Overdracht in een of anderevorm aan de Stichting Eijsdens Verledenkwam daarmee in zicht. Een regelingwaarbij onderzoeksmogelijkheden doorgeïnteresseerden en bescherming van debelangen van nog levende personen wer-den afgewogen, werd bedacht.

Het archief.Foto: J. Rethero, 1995.

Collectie S.E.V.

š;

ë.

~_mwm

mWWWWWMYWMW-w

amMWWMM/mm/mr

om.

Zowel de rechtsopvolger van wat in hetdagelijks spraakgebruik nog altijd “DeZinkwit" wordt genoemd, als de Stichtingzijn bijzonder gelukkig met de schen-kingsovereenkomst die het uiteindelijkeresultaat ervan is.

Op de bijeenkomst van 24 maart jongstle-den gaf de voorzitter van de StichtingEijsdens Verleden in een geestige toe-spraak uiting aan dit gemeenschappelijkegevoel. Directeur Adriaan Backx wees ver-der op het grote en grootse verleden van'De Zinkwit' en het kleine, maar fijnebedrijf dat, na een moeilijke periode, nuweer floreert. Dat verleden, daar wensteook het bedrijf van nu niettemin zuinigmee om te springen. In de vorm van eensymbolische overdracht van het archiefgaf hij daar op deze dag ook daadwerke-lijk uiting aan.Burgemeester F. Cortenraad van Eijsdenwees vervolgens op de betekenis van 'DeZinkwit' voor de Eijsdense gemeenschapen op de wijze waarop het bedrijf voort-leeft in het archief.Voor mevr. Francine Reul, directiesecreta-resse en de heren Backx en Guislainwaren er vanwege de voorzitter tenslotteattenties o.a. in de vorm van een com-plete serie Uit Eijsdens Verleden, fraaiingebonden en van een opdrachtvoorzien.

De Stichting heeft met deze geschenkenwillen aangeven dat zij er bijzonder veelwaardering voor heeft wanneer eendirectie van een op de toekomst gerichtbedrijf, naast de problemen van alle dagom zich staande te houden in de markt,zich ook nog bekommert om haar eigenverleden. Want het is maar juist zoals hetin De Limburger van 24 maart jongstle-den stond: “Bij veel bedrijven zouden aldie oude dozen onmiddellijk in de afval-container belanden".De festiviteit waaraan overigens ook doorhet Limburgs Dagblad en OmroepLimburg aandacht werd besteed, werdafgesloten met een door het gemeente-bestuur van Eijsden aangeboden drankje.

ln de loop van het programma van deavond was intussen nog gelegenheidgeweest voor een korte voordracht overwat zich tussen nu en 125 jaar geleden inEijsden heeft afgespeeld omtrent hetbegrip 'zinkwit'. Daarvoor werd geput uithet in 1960 verschenen gedenkboek bijhet negentigjarig bestaan en ook uit hetnu veilig gestelde historische materiaal,bij wijze van voorproefje uit de rijke bronwaaraan hopelijk nog veel (amateur)his-torici zich zullen laven.Hier volgt de vrijwel letterlijk weerge-geven tekst.

Geachte dames en heren.

Voor de economische geschiedenis van Zuid-Nederland is vrijdag 24 maart 1995 eenbelangrijke dag.Het hoe en waarom wil ik met enkelereuzenstappen aanduiden.

Het is dit jaar precies 125 jaar geleden dat deNederlandse Koning Willem III een voor dezecontreien ingrijpend besluit nam. EenBelgische ingenieur, Georges Rocour, mocht inEijsden een fabriek gaan bouwen voor defabricage van zinkwit, een wit pigment, vol-gens een voor Europa geheel nieuw procedé.Deze Rocour is zonder meer briljant te noe-men, want pas een jaar eerder had hij zijndiploma van mijningenieur aan deUniversiteit van Luik behaald, met dehoogste onderscheiding en op slechts een entwintigjarige leeftijd. Vervolgens was hij opuitnodiging van de Belgische regering naarAmerika gegaan. En daar was hem duidelijkgeworden hoe je op een directe manierzinkwit kon maken, door uit te gaan van hetzinkerts. Tot dan toe was de omweg vanzinkerts naar zuiver zinkmetaal, waaruit danweer zinkwit gereduceerd werd, gebruikelijkgeweest: de indirecte methode.Georges Rocour koos voor zijn vergunnings-aanvrage een plek net over de Nederlandsegrens. Waarom eigenlijk? Misschien dat hijvan daaruit beter kon concurreren met demachtige in België gevestigde groep vanVieílle Montagne. Als dat zo is, heeft Rocourzich in 1989 in zijn grafomgedraaid, wanttoen nam Vieílle Montagne het bedrijf alsnogover. Maar het was ook zo dat deNederlandse octrooiwet van 1817 zojuist eengroot deel van zijn betekenis voor de toe-komst had verloren. juist daardoor kon hetnieuwe Amerikaanse procedé in Nederland opgoedkope wijze benut worden.Maar het belangrijkste van al was waar-schijnlijk wel dat Nederlands Limburg eenflinke achterstand had opgelopen sedert deafscheiding met België. Daar was een snelleindustriële ontwikkeling in gang gezet. InEijsden was er naast landbouw en veeteeltslechts de leerlooierij van Coopman die aaneen klein aantal arbeiders werk bood. Velentrokken te voet ofper trein over de grens voorhun dagelijks brood. Kortom mogelijke wer-kers genoeg. In Eijsden heerste voor eenondernemer dus een gunstig arbeidsklimaat.De start was overigens nog zeer bescheiden.Vlak ten westen van de spoorlijn die pas eenpaar jaar in gebruik was, werd het bedrijfI'firma G. Rocour” opgebouwd. Dat wat lateren nu nog wel ” lt aat febriek” wordtgenoemd.

Het huidige complex staat aan de anderekant van de spoorlijn. Een tweetal ovens eneen bescheiden stoommachine van twee paar-denkrachten voor het aandrijven van deventilator vormden het voornaamste pro-duktiekapitaal. Er werkten zeven mannen enéén jongen. Ze ontvingen een loon dat ietsboven het gemiddelde lag van wat in hetalgemeen op het Limburgse platteland werdbetaald.Maar dat was het prille begin. Binnen enkelejaren stonden er al twaalf ovens en werd er inMaastricht een tweede fabriek gestart.Al met al werd in 1870 een heel belangrijkestap in de economische ontwikkeling van hetZuiden van Nederland gezet. De introductievan de chemische fabriek was een feit. Hetwas in het Eijsden van 125 jaar geledenwaar de eerste chemische industrie van Zuid-Nederland werd opgezet.

We maken weer een sprong in de tijd, zo'n 60jaar verder. Het is 1929. We staan aan devooravond van een wereldwijde economischeneergang. De onderneming was intussen alsedert 1895 onder de naam N. V.Maastrichtsche Zinkwitmaatschappij bekend.Na het overlijden van Rocour in 1903 was deonderneming achtereenvolgens geleid doorLéon Polain en Fernand Pisart. Er was in1907 een nieuwe zinkwitfabriek, een kuiperijen een fabriek voor lithopone (ook eenbasisstof voor de verfindustrie) opgericht tenoosten van de spoorweg. De Zinkwit-maatschappij was in een snel tempo uitge-groeid tot een vanuit Eijsden geleid wereld-concern op het gebied van witte pigmenten.Dochterondernemingen waren gesticht inBelgië Frankrijk, Italië, Spanje en Engeland.73.500 ton Zinkwit en Lithopone werd er in1929 geproduceerd; daarvan meer dan44.000 ton in de fabrieken in Maastricht enEijsden door ruim 1300 arbeiders. De meestedaarvan waren in Eijsden werkzaam.Zo was de toestand meer dan 60 jaar gele-den.

Opnieuw maken we een stap in de tijd. In1960 bestaat de zinkwitmaatschappij 90jaar. Voor het eerst wordt dan weer na de eco-nomische malaise van de dertiger jaren en deoorlogsverwoestingen het produktieniveauvan het topjaar 1929 bereikt. DeMaastrichtse fabriek is na de oorlog ont-manteld en de installaties zijn overgebrachtnaar Eijsden. En daar, in Eijsden, zijn in1960 zo”n 500 arbeiders, 100 beambten en15 academici werkzaam.

De voorzitter ven de Stichtingoverhandigt de ingebonden

complete serie ven Uit EiisdensVerleden een de heer Backx.

Foto: J. Reihero, i995.(ollectie S.E_V_

We maken een laatste sprong. Het is najaar1994. We staan aan de vooravond van het125-jarig bestaan van de EijsdenseZinkWitfabriek.Wat is er intussen gebeurd? Het bedrijf inEijsden is in 1972 als dochterondernemingonder de naam: Zinkwit Nederland BVafgesplitst van Wat inmiddels Koninklijke

Maastrichtse Zinkwitmaatschappíj is gaanheten. In 1989 Wordt ZinkWit Nederland BVovergenomen door S.A. Vieille Montagne, wezeiden het al. Kort daarna gaat dit bedrijfsamen met andere bedrijven op in het nieuweN.V. Union Minière.

Lopen we in het najaar van 1994 ingedachten eens over het bedrijfsterrein vanUnion Miníère Oxyde (Nederland) B.V. inEijsden. Er is zojuist een grote opruimactieaan de gang. Met veel moeite wordt eendichtgeroeste kluisdeur weer open gemaakt.Daarachter komt een berg documenten, fotosen films te voorschijn. De heer Guislainafkomstig uit de omgeving'van Aarschot enals interim-manager in Eijsden Werkzaam,

'IO

krijgt er lucht van. Zakelijk én historischgeinteresseerd als hij is, onderkent hij onmid-dellijk de historische betekenis van het mate-riaal. Hij Weet een groot deel van het archiefte redden en voorlopig te doen verpakken inenkele tientallen verhuisdozen.En dan Wordt er aangepakt: de heer Guislainzoekt contact met de Stichting EijsdensVerleden om naar reddingsmogelijkheden tespeuren voor het waardevolle materiaal.Uitgaande van archivistische principes werdeen plan opgezet voor het papieren gedeelte.Enkele maanden lang is er door een groepmedewerkers van Eijsdens Verleden én de ._heer Guislain stevig gewerkt om het ven/vaar-loosde archief bondig te beschrijven. Het kafWerd van het koren gescheiden en het tebehouden materiaal zuurvrij verpakt in 'totaal 82 dozen.Voor lzet foto- en filmmateriaal werden despecialisten van de Stichting Film enWetenschap in Amsterdam geconsulteerd.Die Waren zo enthousiast over de vondst datzij samen met het film- en fotoarchiefvan deRijksvoorlichtingsdierist een constructiebedachten om alles gratis te conserveren engebruikskopieën ter beschikking te stellen.De resultaten van die films, dat duurt nogeven, maar het papieren archiefstaat algereed voor onderzoek, veilig opgeborgen inkasten in de ruimte van de Stichting tengemeentehuize.

Het totaal is een prachtige bron voor allerleivormen van historisch onderzoek op lokaalen regionaal terrein, op sociaal en econo-misch gebied.

Het is van belang voor de lokale geschiedenis.Wat betekende bijvoorbeeld 125 jaar geledende vestiging van een fabriek? Wat Was heteffect voor de lokale economie, cultuur' enruimtelijke ordening? Om eens iets te noe-men: we vinden papieren gegevens over debouw van 87 Woonhuizen rond de eerstewereldoorlog om arbeiders en hun gezinnenvan elders te huisvesten; over de aanleg vanparken, lanen en sportterreínen. Er zijn filmsover kinderspelen op het kasteel, over eengrootse jubileurnviering ter ere van [ozefPartouns in 1920, de man die het zinkwit .witter dan wit maakte.

Maar ook voor de regionale geschiedenis ishet van belang. Ook over de Maastrichtsevestiging is van alles te vinden.

Maar de betekenis gaat verder, voor allerleiaspecten van sociale en economische geschie-denis levert het archief een waardevolle bron.Zo waren de arbeidsomstandigheden in 1887

in het tijdbeeld gezien niet ongunstig. Demachinisten en de werklieden aan de ovenswaren verdeeld in twee ploegen , die elk 12uur op het bedrijf aanwezig waren. Een ploegwerkte afwisselend een week overdag en eenweek 'snachts 's Zondags was de dagploeg24 uur op het bedrijf en ontving dan twee-maal het loon van een normale dienst.Inpakkers en sjouwers werkten zomers van 6tot 18 uur en 'swinters van 7 tot 17 uur. Om8 uur werd 20-25 minuten gerust om iets tegebruiken, van 12-13 uur om te eten en om16 uur weer 20-25 minuten om iets tegebruiken. Het werk van de stokers waszwaar, maar de wachttijden waren evenrediglang als de ovens eenmaal geladen waren.Dokter en apotheek werden door de fabriekbetaald. De fabriek had ook reeds een hulp-kas en bij ziekte werd de helft van het loonbetaald waarop men recht had. Bij ongeval,invaliditeit en begrafenis was er een tege-moetkoming en voor oud-werknemers enweduwen werden zekere voorzorgen genomen.Er was goedkope huisbrand en aan het eindevan het jaar ontving een arbeider 6 tot 10sigaren...

Interessant is de mening van Rocour over deEijsdense werknemers: "In beginsel geven wijde voorkeur aan de werklieden van het platte-land, omdat zij over het algemeen werkza-mer, matiger en leerzamer zijn, terwijl zijtevens tevredener leven omdat zij minderbehoeften hebben. Zij werken met lust enwerken goed onder alle omstandigheden...Gedurende 9 maanden van het jaar vindenzij middel en gelegenheid om hun vrijen tijdvoor zichzelf te besteden, hetzij met tuin- ofveldarbeid, waardoor zij tevens teruggehou-den worden van het doen van nodeloze uitga-ven. ”

En wat te denken van de tijden dat Pisart dedirectie voerde. Besprekingen van verstrekken-de betekenis voor de mondiale zinkmarktenvonden plaats in zijn prachtig patriciërshuisin Brussel, ofwel in Eijsden, ofwel in zijnkoninklijke villa te Oostende; en de villa magkoninklijk genoemd worden omdat deze hetgeboortehuis was van Marie Iosé van Belgie',de latere koningin van Italië.

En over mondiale aspecten gesproken; zelfseen stukje wereldgeschiedenís bleef bewaard.'een film van een vluchtende Duitse keizer dieop het einde van de eerste wereldoorlog op hetEijsdense station zijn "asielaanvraag"afwachtte, als we dat met een actuele term zomogen noemen.

De Stichting Eijsdens Verleden kan al datveelsoortige onderzoek natuurlijk niet zelfdoen, wellicht wel onderdeeltjes daaruit.Belangrijk is echter dat nu de voorwaardenzijn geschapen waarop historisch onderzoekin de toekomst kan plaats vinden. In eenzorgvuldig opgestelde overeenkomst heeftUnion Minière alles aan de Stichting ineigendom overgedragen en wel zo dat ten eeu-wigen dage historisch onderzoek op ver-antwoorde wijze mogelijk blijft.

De Stichting Eijsdens Verleden is grote dankverschuldigd aan Union Miniere Oxyde(Nederland) B.V. voor deze daad en speciaalook aan zijn vertegenwoordigers op deze bij-eenkomst voor het getoonde historische besef.Dank U wel.

Eijsden, 24 maart 1995

HANS VAN HALL

ZoeovenJOANNES NICOLAAS PEUSENS (ST.-GEERTRUID 23-11-1833 - ROME 2-3-1899)EN FRANCISCUS HUBERTUS WOUTERS (ECKELRADE 29-9-1848 - ...)

Bidprentie von Joonnes NicoloosPeusens. (Collectie J. Kolen) Toelichting

Bid voor de ziel van :ull'gerden Een'. Broeder ..BARTHOLOMEUS"

van de Orde der Broeders 0. L. Y. v. Bamhartlghcidln de wereld

NICOLAAS PEUBENSoud-zouaaf run Z. H. Plu: IX,

lien 2 Maart 1899 overleden te Rome, in den ouderdomvan 65 luren, gesterkt door de Gexiademiddelenonzer Moeder de ll. Kerk.

HU die om muueh Naam ol zijn huis. ol zune broeders,ol zijne zuslent, ol zullen vader, ol :Une moeder, ol zijngoed zal hebben verlaten, zal honderdvoudig wordenvergolden en het eeuwige leven nis erldeol bekomen.

(S. Math. XlX, 29).De dierbare overledene heelt zich dezer belolte van den

Goddeluken Meester tweemaal \vaardig gemaakt.Wanneer, ben ihre 1867, Jesus' ,Swiebouder op annie,

de onsterleluke Pius IX, door omlende vljanden om-ringd. eenen noodkreet overd katholieke wereld zond,aarzelde Nrcouis Pnuslíxs geen ooxenbllk :hu verlietvaderland, goed en lnmilie'om den Van-ier der Gelovigenter hulp te snollen. en \verd ingelljld ln dat legioen vankristcne helden welke, onder den naam van PauselijkeZouaven. de wereld verbansden door hunnen trouw enclupperheiil. Eu, \vrulneer drie luren inter, de overmachtlier vuanflen en de ontrouw van akrljk's Keizer hendwong de wapenen nei-r to leggen, wilde Paus-sas nog-mns de Eeuwige stad niet verlaten ; m-uu', zUnen Vnderen Koning niet meer kunnende helpen, sloot hU zichzum bl) een ander legioen van helden, om onder hetkleed van O. l.. V. in ibome's hospilltien de lUdenden bU~tesumn en te verzorgen. 't ls dáár dat hu, in het beoefe-nen vzin alle kloosterll-'nlgvlen en in het verrichten derverhevcnsle lleldewerken, de 28 laatste luren :Uns lc-vens doorbraeht. Nu heelt de Heer hem tot zich geroe-pen. llonderdvon lig zal de beloonlng zun geweest zUneroflervnurdigheid en gehechtheid aan den Apostoiisehensloel, zijner getrouwbeid en \'olhurding lu zuzte llelfle-volle zending.

Gods oordeelen echter zijn ondoorgrondeluk : mochteen ol onder vlek zllne ziel nog aankleven, verhaastenwU zUne intrede ln het eeuwige licht door het toevoegender volgende :maten :

Milo Jesus barmhartigheid. (100 dag. all.)Akten mn Geloof, Hoop en Llelde. (7 jnr. 'I quad. all.)

Op 1 januari 1861 werd op verzoek vanPaus Pius IX een vrijwilligersleger in hetleven geroepen ter verdediging van depauselijke staat. Dit leger kreeg de naamZuavi Pontifici (Pauselijke Zoeaven) enmaakte deel uit van het Pauselijk leger.Tot de manschappen van de Zoeavenbehoorden vele Nederlanders en Belgen,waaronder Joannes Nicolaas Peusens,geboortig van St.-Geertruid en FranciscusHubertus Wouters, geboortig vanEckelrade. In deze bijdrage wordt eenbeeld geschetst van de omstandighedendie leidden tot de oprichting van ge-noemd korps, hoe de recrutering Van demanschappen in zijn werk ging, deverrichtingen van dit korps worden naderbezien en tenslotte de resultaten van huninspanningen. Van Joannes NicolaasPeusens en van Franciscus HubertusWouters zijn enige personalia aangehaald.

Een zoeauf In vol ornuut.(Foto: collectie J. Koten)

Europu 1815Na jarenlange strijd gelukte het degeallieerden in 1814 om Napoleon te ver-slaan. De Franse oorlogsmachine wasgestopt; het werd tijd om de wonden telikken en de staatkundige kaart van

Europa te herzien. Dat gebeurde inWenen in de periode september 1814 -juni 1815 in het zogenaamde WenerCongres. Vertegenwoordigers van de grotemogendheden, Rusland, Oostenrijk,Engeland, Pruisen en Frankrijk, haddenhet daar met name voor het zeggen. Zijopteerden voor een goed functionerendmachtsevenwicht in Europa.

13

Het congres werd overigens van maart1815 tot 18 juni daaropvolgend in zijnwerkzaamheden gestoord (maar gingonverdroten voort) doordat het Napoleongelukt was van Elba te ontvluchten, eennieuwe legermacht op te been te brengen

en opnieuw zijn militairecampagne te starten. Zoalsbekend vond hij oplaatstgenoemde dag zijnWaterloo en was zijn roldefinitief uitgespeeld.

Het resultaat van devredesbesprekingen was datFrankrijk omgeven werd dooreen gordel van bufferstatendie een stabiliserende rolmoesten spelen om deagressor Frankrijk binnen zijngrenzen te houden. In hetzuiden kwam die rol toe aanhet voornamelijk onderOostenrijkse adel toezichtstaande Italië.

Italië 1815Het Italië van na het Wenercongres bestond uit eenzevental staten die geregeerdwerden door evenzovelevorsten. Eén van hen was PausPius VII. Hij stond aan hethoofd van de Kerkelijke Staat,een brede strook land dieNoord- en Zuid-Italië vanelkaar scheidde; een gebiedminstens zo groot alsNederland, gelegen in hetmidden van Italië, metbekende plaatsen als Rome,Assisi, Spoleto, Perugia,Ravenna en Bologna. Hetregeringscentrum was gelegenin Rome. Behalve dezewereldlijke macht bezat dePaus ook, als vertegen-woordiger van God op aarde,de geestelijke macht over allekatholieken. En ook van dezegeestelijke stroming was inRome het bestuurscentrum

gevestigd. Kerkelijke en staatkundigepolitiek smolten er samen.

NutionulismeNa het Wener Congres, dat een nieuwmachtsevenwicht had gecreëerd in hetEuropa van het begin van de negentiendeeeuw, ontstonden er op tal van plaatsennationalistische tendensen.

Groepen gelijkgestemde mensentendeerden naar nationale staten:Vreemde overheersers moesten wijken tengunste van de eigen mensen;onderdrukkers dienden te verdwijnen;het samenvoegen van kleinere staten totgrotere verbanden werd nagestreefd.Waar een en ander niet bovengronds totstand kon komen, de zittendemachthebbers waren natuurlijk nietverlegen om hun invloed zomaar op tegeven, werden geheime genootschappenopgericht om de gemeenschap rijp temaken voor veranderingen. Ook in hetverdeelde Italië, juist in het verdeeldeItalië, laaiden de nationalistischesentimenten hoog op.

Italië op weg naar een eenheidssiaatDe omvorming van zeven autonomestaatjes tot een eenheidsstaat was eenproces van lange adem. Opstandjes inNapels en Piemonte (1820-1821),onlusten in Parma, Modena, Romagna,Marken en Umbrië (1831) en hetsuccesvol onderdrukken ervan door deOostenrijkers, leidden tot het besef dat deOostenrijkers op de eerste plaatsverwijderd dienden te worden. Onder degegeven omstandigheden werd de groteItaliaanse eenheidsbewegingRisorgimento (= de wederopstanding; vanItalië) opgericht. Naast deze bewegingwaren ook andere actief. Belangrijkegangmakers waren met name dePiemontse staatsman graaf Camillo Bensodi Cavour Cavour en de avonturierGiuseppe Garibaldi met zijn zogenaamdeRoodhemden. In 1848 was het zover; inbijna geheel Italië brak de revolutie uit: deinvloed van de Oostenrijkers werd aanzienlijk beknot, oudemachthebbers legden het loodje, nieuwegrondwetten kwamen tot stand. Derebellen, waaronder Garibaldi, waren ookRome genaderd, en na het vermoordenvan een van de ministers van de Paus(inmiddels was dat Pius IX), besloot dezewijselijk Rome te verlaten. Op 24november 1848 vertrok hij naar Gaeta inhet koninkrijk Napels en Sicilië. Daaropwerd de Pauselijke Staat omgeturnd totRomeinse Republiek. Deze partisanen-republiek stortte ineen toen de Fransen,geholpen door Spanjaarden enNapolitanen de Paus te hulp kwamen.Pas in april 1850 keerde de Paus terug inRome.

Het verweer van de PausDe terugkomst van Paus Pius IX, samenmet zijn staatssecretaris kardinaalGiacomo Antonelli, in de eeuwige stad,werd met gejuich begroet, zij het datprotectie van de Fransen geboden bleef.Dat was noodzakelijk, want de Pauselijketroepen stelden niet veel voor: slechts8.000 manschappen. In de daaropvolgende jaren namen de nationalistischetendensen toe. Op 27 april 1859 barsttede born: Oostenrijk, dat zijn macht steedsverder zag inkrimpen in Italie', verklaardede oorlog aan Piemont dat gesteund werddoor Frankrijk. Het liep anders dan deOostenrijkers zich hadden voorgesteldwant de strijd werd in hun nadeelbeslecht. Victor Emanuel II, de koningvan Piemont, beheerste nu het Noordenvan Italië. Dat bracht de Fransen in eenbedenkelijke positie: enerzijds waren zede bevrijders van Italië, anderzijdshielden ze de eenwording tegen door hunbeschermheerschap van het Romagna vande Paus.

Oprichting van de Compagnie des tirailleurs franca-belgesDe Paus, evenals zijn staatssecretaris,bleef, ondanks de steeds geringerwordende bijval van de bevolking, warsvan de eenwordingsgedachte, en wasvastberaden zijn grondgebied teverdedigen, ja, zelfs het in de strijdverloren gegane gedeelte terug teveroveren. Daar was op de eerste plaatsgeld voor nodig en op de tweede plaatseen leger Van voldoende omvang en, nogbelangrijker, bestaande uit getrouwemanschappen: bij de krijgsverrichtingenin 1848 deserteerden liefst 2500 Italianen. Het benodigde geld (dezogenaamde Sint Pieterspenning) werdbinnengehaald met steunacties vanuitBelgisch Vlaanderen. De Paus ging nuvoortvarend te werk. In januari 1860benoemde hij Christophe Louis Leongraaf Juchault de Lamorcière, een ex-maarschalk van Frankrijk, totbevelvoerder van een door hem op terichten vrijwilligersleger. Vrijwel allekatholieke naties lieten echter verstekgaan bij de oproep, behalve België enNederland. Op 20 april 1860 werd uit deaanmeldingen de Compagnie destirailleurs franco-belges opgericht. Zijstond onder bevel van luitenant-kolonelgraaf de Becdelievre en had een omvangvan 100 soldaten, vrijwel allen Belgen enNederlanders. De verdere groei wasvoorspoedig.

14

Er kwam nu ook aanwas van anderenationaliteiten: Zwitsers, Oostenrijkers enItalianen. Er kwam zowaar een ministervan Oorlog: monseigneur De Mérode, eenvriend van De Lamorcière.Onder leiding van De Becdelièvre werdende aspirant-soldaten gedrild, voor zoverals mogelijk. De verzengende hitte van dezomer en de onoverkomelijke taal-problemen waren dienaangaande nietbevorderlijk. Het was De Becdelièvre diezijn manschappen in een nieuw militairuniform kleedde. Hij liet zich daarbijmede leiden door een uniform van eenFrans korps in Algerije, de zouaven. Diegingen gekleed in wijde broeken. Dezekleding was geinspireerd op die van eenKabylenstam genaamd 'zouaoua' of'zouaves'. Het werd een blauwgrijzelakense pofbroek voorzien van een rodegordel, een blauwgrijs vest met eenpurperen rand, een bolero-achtig jasjemet dofrode tressen, een grijze kepie enwitte slobkousen.

Tocht von de DuizendGiuseppe Garibaldi, de eenheidsstrijder,was ondertussen niet stil blijven zitten.Op 5 mei 1860 begon hij zijn campagnemet zijn duizend roodhemden (vandaarde naam 'Tocht van de Duizend'; denaam roodhemden mag duidelijk zijn)om Sicilië te bevrijden van hetkoningschap. Op 5 septemberdaaropvolgend was hij heer en meestervan nagenoeg het hele Zuiden van Italië,en was hij Rome tot op korte afstandgenaderd. Dat bracht Camillo Cavour,sedert 1852 minister-president van hetKoninkrijk Piemont, met op dat momentVictor Emanuel II als koning, in eenmoeilijk parket. Als Garibaldi immersRome zou aanvallen, dat nog steeds onderprotectie stond van Frankrijk, zou Italiëplotseling in oorlog zijn met Frankrijk.Dat moest voorkomen worden.Anderzijds, indien de overwonnengebieden aan Victor Emanuel II zoudenworden overgedragen, ontstond eenonbestuurbaar land, opgedeeld in eenNoord- en een Zuid-gedeelte, door depositie en ligging van de Kerkelijke Staat.Cavour bedacht een list om uit dezeimpasse te geraken: hij wendde eenaanval voor van de Pauselijk troepen inPiemont. Als onnodige reactie kon hij zozijn eigen troepen in de Kerkelijke Staatloodsen, de Staat inpalmen en doorstotennaar het Zuiden om de door Garibaldiveroverde gebieden van deze over tenemen en op te dragen aan zijn

15

broodheer koning Victor Emanuel II, diedaarmee koning zou zijn van heel Italië.Edoch de Pauselijke troepen warengewaarschuwd, werden gemobiliseerd entrokken nu echt op naar Piemont, terverdediging van de PauselijkeStaatsgrenzen. Het kwam tot een treffenin Castelfidardo. In een gevecht van mantot man, waarbij over en weer groteverliezen werden geleden, moest hetPauselijk leger het onderspit delven. Deovergebleven manschappen werdengehergroepeerd in Rome. Als dekruitdampen zijn opgetrokken restenPaus Pius IX nog slechts 5 van deoorspronkelijk 20 provincies van zijnwereldlijk rijk (het PatrimoniumPetri=kerkschat van de H: Petrus), eengebied ter grootte van Noord- en Zuid-Holland, in de onmiddelijke omgevingvan Rome, met een paar honderdduizendinwoners. Garibaldi had inmiddels demacht over de door hem in het zuidenveroverde gebieden aan Victor Emanu-el II overgedragen. Op 24 maart 1861werd deze uitgeroepen tot koning vangeheel Italië, inclusief de juist op de Pausveroverde gebieden, echter exclusiefVenetië en het restant van hetPatrimonium Petri van de Paus.De Paus is verslagen, maar geeft niet op.Tegen beter weten in, geeft hij zijnminister van Oorlog, monseigneur deMérode, opdracht een nieuw vrijwil-ligersleger te vormen.

Oprichting von het korps von de Zuavi Pontifici(Pauselijk Zoeaven)De opdracht van de Paus om een nieuwvrijwillerskorps op te richten werd doorgeneraal De Becdelièvre opnieuwvoortvarend aangepakt. Reeds op 1januari 1861 werd door hem het ZuaviPontifici, het korps Pauselijke Zoeaven,ingericht. De Compagnie des tirailleursfranco-belges werd opgeheven en ginghierin op. Het uniform van dezemanschappen is hiervoor beschreven.Na deze daadkracht werd generaal DeBecdelièvre bedankt voor de moeite, zijnbaas De Lamorcière was reeds eerder aande kant gezet, en opgevolgd door deZwitserse kolonel Joseph Allet.

Politieke verwikkelingenInmiddels was het 1864 en de Fransen diemede bemerkt hadden dat met de Pausniet te praten viel, wilden van hunbeschermheerschap af.

Reeds eerder hadden ze het nieuwekoninkrijk Italië, net als zovele anderemogendheden, erkend. In de zogenaamdeSeptemberconventies van 1864 beslotenze zich binnen 2 jaar terug te trekken uitde Pauselijke Staat. Het is onder dezeomstandigheden dat Pius IX zijn zwaarstegeschut inzet: zijn leergezag. Op 8december 1864 maakt hij de ency-cliek Quanta Cura met de SyllabusErrorum wereldkundig. Het moet dekatholieken ertoe aanzetten de rijen tesluiten en onvoorwaardelijk voorbescherming van het katholiek geloof enbezit te vechten.

Recrutering voor de Zuuvi PoniifíciIn Nederland kwam die boodschap van dePaus goed over. Er behoefde dan ook geenronseling van vrijwilligers op touw teworden gezet. Een woordje van depastoor in de kerk bleek al wonderen tedoen. Van de 11.036 pauselijke zouavendie er zijn geweest blijken er 3.181afkomstig uit Nederland, waarbijaangetekend kan worden dat er onder de1.634 Belgen ook nog heel watNederlanders uit Limburg en Brabantblijken geregistreerd te staan. Devrijwilligers kwamen voort uit alle lagenvan de bevolking; de meesten kwamenechter uit de ambachtstand of warenboerenknecht. In Maastricht kon menzich melden bij Karel Hollman die voorverdere afhandeling zorg droeg.De vereisten waren niet gering: een bewijsvan goed gedrag van de pastoor,schriftelijke toestemming van de ouders,een gezondheidsattest, dienstplicht reedsvervuld of vrijgesteld daarvan, eenminimum lengte van 1 meter 57centimeter en minstens een leeftijd van18 jaar. Uit diverse bronnen is echterbekend dat de eisen enigszins vrij werdengeïnterpreteerd. Aspirant- recrutentekenden in beginsel voor een periodevan twee jaar. Verlenging was mogelijk.Een vervelende bijkomstigheid was, datdegenen die daadwerkelijk in diensttraden statenloos werden als gevolg vanhet dienen bij een vreemde mogendheid.Om dat te voorkomen diende men vooraftoestemming te vragen. Nederlandersdienden dit te doen bij de Koning, Via deCommissaris van de Koning in debetreffende provincie, die zijntoestemming zonder mankeren verleende.Nederlanders die zulks verzuimd haddenwerd in 1947, het jaar waarin de laatstezoaaf overleed, alsnog het Neder-landerschap posthuum terug gegeven.

Na de voorselectie werden de gegadigdenin Brussel opgewacht voor een medischekeuring. Was deze ook in orde, dan werdmen, voorzien van een legernummer, optransport gesteld. De reis verliep per treinvan Brussel naar Parijs en vandaar naarMarseille. In Marseille stond de bootgereed naar Civitavecchia aan de oostkustvan Italië. Vandaar ging de laatste etappeper trein naar Rome. ln Rome kregen derecruten een legerboekje en een opleidingvan 8 weken. Alvorens indelingplaatsvond in een van de meer dan 30kazernes werd in de basiliek van Sint Janvan Lateranen de vaandeleed afgelegd.Daarmee was de inlijvingsceremonievoltooid. In de onderscheiden kazerneswerd een straf exercitieregimegehandhaafd. Het eten was er goed. Dekosten daarvan werden gedragen doorinzamelingsakties onder de katholieken,ook in Nederland. Zolang er nietgevochten hoefde te worden, beschiktende zoeaven over nogal wat Vrije tijd. Maarmet een soldij van 7 stuivers per weekkon men natuurlijk niet al te grotebokkesprongen maken. Gelukkig was erde Paus nog die af en toe zijnmanschappen in gebedsdiensten toespraken zijn zegen over hen liet neer komen.En dat werd gewaardeerd. Er is dan ookgeen enkel geval van desertie bekend. Datwerd ook niet gestimuleerd, want hetvervolg daarop was vrij ingrijpend: dedoodstraf!

Zoeuven in actieIn oktober 1866 werd Venetië ingelijfd inhet koninkrijk Italië. Op 15 december1866 daaropvolgend waren alle Fransenuit de Pauselijke Staat verdwenen. PausPius IX stond er nu alleen voor met zijnmanschappen: 9200 man, waarvan 1800zoeaven. Zijn minister van Oorlog,monseigneur De Mérode, was ontslagenen vervangen door generaal HermanKanzler, die tevens opperbevelhebberwerd over het Pauselijk leger.Er waren nog drie militaire acties nodigom Paus Pius IX tot overgave te dwingen.Vooreerst de slag bij Monte Libretto op 13oktober 1867. Hier waren 86 Zoeaven instaat een overmacht van 1200roodhemden te weerstaan. Vervolgens deslag bij Mentana op 3 november 1867.Hier wisten 3.000 Pauselijken liefst 15.000roodhemden van Garibaldi in de pan tehakken. Maar op 20 september 1870 werdhet pleit in het nadeel van de Pausbeslecht.

16

Pous Pius |X (l846-l878).Portret door G.F. Heoly,(nso NlosToi, Senigollio.

Een overweldigende troepenmacht, zo'n70.000 Piemontenzen, onder aanvoeringvan Garibaldi trok de eeuwige stadbinnen na een bres in de verdedigings-muur gemaakt te hebben nabij de

Porta Pia, en maakte een einde aan dekerkelijke staat van de oude stempel. Depaus werd tot capitulatie gedwongen ende krijgsgevangen gemaakte soldaten,waaronder de Zoeaven, mochten na eenkorte detentie huiswaarts keren. Velenmaakten daar gebruik van. Ze werdenvaak als helden in hun respectievegeboorteplaatsen ontvangen. Anderenbleven in Rome en werden lid van eenvan de vele congregaties of broederschappen om zich verder verdienstelijk temaken voor de katholieke kerk.

No de omwentelingEen volksstemming onder de inwonersvan de kerkelijke staat voor de aansluitingmet Italië leverde bijna 134.000 ja-stemmers op en slechts 1507 nee-stemmers.Aldus werd, zij het onder protest van dePaus, de aansluiting met het nieuwe Italiëverwezenlijkt. De Paus beschouwdezichzelf nu als vrijwillige gevangene vanhet Vaticaan. Deze 'Romeinse kwestie'heeft natuurlijk een zware hypotheekgelegd op Italie en op de hele katholiekewereld van die tijd. Pas 59 jaar later,onder Mussolini, kon middelsonderhandelingen met Paus Pius Xl eeneinde gemaakt worden aan deze situatie.De ondertekening van het concordaat

\7

dienaangaande, de Lateraanse Verdragen,Vond plaats op 11 februari 1929 in hetLateraans paleis, vandaar de naam. Metde ondertekening had de Paus voor altijdafstand gedaan van de oude kerkelijke

staat en daarvoor in deplaats een kleine staat(de kleinste staat terwereld), het Vaticaan,verkregen, dat hemvolkenrechtelijk werdgegarandeerd.

De Pauselijk Zoeoven JoonnesNitoloos Peusens (St-Geertruid23-1 l-l833 - Rome 2-3-1899)en Fronclscus Hubertus Wouters(Eckelrode 29-9-1848 - ...)Voor zover thans bekendzijn Joannes Nicolaas(roepnaam Nico-laas) Peusens enFranciscus HubertusWouters de enige Pause-lijke Zoeaven diegeboortig zijn uit deomgeving. Beidenverhuisden met hunouders naar het naburigeBelgië, eerstgenoemde

o.a. naar Lanaken, laatstgenoemde naarKuringen op een steenworp afstand vanHasselt. Wonende in deze plaatsenwerden ze aangezocht om zich tendienste te stellen van de Paus, middelsdienstname in het Pauselijk Leger terbescherming van het Patri-monium Petri.Nicolaas Peusens is een zoon vanlandbouwer Jacob Peusens, geboren teBreust, tot zijn huwelijk woonachtig teMaarland, en van Geertrui Waterval,geboren en voor haar trouwen woonachtig te St.-Geertruid. Dit landbouwers-echtpaar is op 19 februari 1829 in Eijsdengehuwd. Zij boerden, vanaf hun huwe-lijk, achtereenvolgens in St.-Geertruid,Gulpen, Eijsden, Herderen (B) en Lanaken(B). Nicolaas werd in St. Geertruidgeboren op 23 november 1833. Korte tijdlater verhuisde hij met zijn ouders naarGulpen enzovoort. Ten tijde van zijnrecrutering als zoeaaf was hij woonachtigin Lanaken, had zijn militaire dienst-plicht vervuld, was ongehuwd enlandbouwer van beroep. Zijn aanstellingdateert van 4 november 1867, hij is dan33 jaar, en omvat de gebruikelijkediensttijd van twee jaar.

ll

Hij werd in Brussel ingeschreven ondernummer 2214. In Rome, waar hijaankwam op 9 november 1867, kreeg hijhet militair stamnummer 4810.Gedurende zijn diensttijd zijn er geengevechtshandelingen geweest. Aan zijnverbintenis kwam per 12 mei 1870, alsgevolg van een ministerieel besluit eeneinde. Hij had er toen ruim twee en halfjaar opzitten. Voor de hand liggend is dathij toen zou teruggekeerd zijn naar zijnouderlijk huis. Dat deed hij niet. Hij tradin bij de Orde van de Broeders van deOnze Lieve Vrouw van Barmhartigheid. Nicolaas koos als broedernaamBartholomeus. De Orde waarin hij toetradwas in Rome belast met de verzorging vanzieken. Gedurende 28 jaar was hij alszodanig werkzaam. Hij heeft zijngeboortestreek waarschijnlijk niet meergezien. Nicolaas Peusens stierf te Rome,Piazza Pio (Paus Piusplein), op 2 maart1899.Franciscus Hubertus Wouters werdgeboren te Eckelrade-St.- Geertruid op29 september 1848. Hij is een zoon vanlandbouwer Christiaan Wouters en vanMagdalena Brouwers, die een huisbewoonden in de Dorpstraat aldaar.Zij boerden eerst in Eckelrade later inKuringen (B). In die plaats werdFranciscus gerecruteerd als adspirant-zoeaaf. Hij werd in Brussel ingeschrevenonder nummer 4743 op 27 januari 1870.Hij was toen 21 jaar en landbouwer vanberoep. Op 5 februari 1870daaropvolgend kwam hij aan in Romewaar hij het militair stamnummer 9867kreeg. De daarop volgende training wasniet voor niets. Op 20 september 1870vocht hij als Pauselijk Zoeaaf 2de klasseKompagnie buiten rang (Kompagnierolnr.543) tegen de Garibaldisten in de 'laatsteslag om Rome' die, zoals bekend, in hetnadeel van de Paus werd beslecht. Hoehet daarna met Franciscus is verlopen konniet achterhaald worden.

HENK BOERSMA

Noot:De aanzet tot dit artikel werd gegeven door de heerl. Koten uit Sittard die mij opmerkzaam maakte ophet Zoeaafschap van Nicolaas Peusens, waarvoordank.Bij de totstandkoming van deze bijdrage werddankbaar gebruik gemaakt van: de Grote SpectrumEncyclopedie, uitgave 1980, diverse trefwoorden enverwij-zingen; 'Het Vaticaan', betekenis enontwikkeling in heden en verleden, van R. Faber,uitg. Kruseman, Den Haag 1962; lDe vuist van depaus', De Nederlandse zouaven, van W. Zaal,Wetenschappelijke Uitgeverij, Amsterdam, 1980,-'Geschiedenis van Italië' van L. van Egeraat, Hetspectrum, Utrecht 1958, en van lPeusens;genealogie van een familie uit Eijsden 1644-1994'van de hand van B. Grothues, z.pl., 1994, naargegevens verzameld doorP. Peusens, i.h.b. pag. 25-29. De militaire personalia van de twee zoeavenwerden ontleend aan L. Gorissen, '(Belgisch)Limburgse Pauselijk Zoeaven', in Vlaamse Stam(6) 1970, pag. 663-670 onder nr. 88 (Peussensl)en (7) 1971, pag. 315-322 onder nr. 173(Wouters). De overige personalia werden ontleendhet hiervoor geciteerde werk van Grothues en aande registers van de burgerlijke stand en debevolkings-registers.De lezer zij er verder op gewezen dat ook in hetLimburgs Tijdschrift voor Genealogie aandacht isgeweest voor Zoeaven en wel in een bijdrage vanA.M.A. Maassen, Pauselijke Zouaven en deNederlands-Limburgse in het bijzonder, LTG (22),1994, nr. 1, pag. 6-11.Voor een nagenoeg volledig overzicht van deNederlandse Zoeaven zie men het standaardwerkvan broeder Christofoor van Langen, Uit het eposder 3000 Nederlandse Zoeaven, Uitgeverij deKoepel, Nijmegen 1947.

Kint g'r oes vertelle

19

In het december-nummer van 1994(U.E.V. nr.67) is indeze rubriek en opde voorpagina eenfoto opgenomenvan Chaplain BenL.Rose, staandeachter een meisje uitOost-Maarland. Vandiverse zijden is onsmeegedeeld dat ditmeisje Ria Huntjensis, uit de Sint-Jozefstraat. Zij heetnu mevrouw RiaPinckaers-Huntjens.Met deze aanvullen-de informatie is dezefoto een stuk waar-devoller geworden.

Wij hopen dat u ooknuttige informatiekunt verschaffenover bijgaandefoto's. Ons is overdeze foto's helemaalniets bekend.We zijn geïnte-resseerd in denamen van demensen die op defoto's staan. Verderwillen wij graagweten waar, wan-neer en bij welkegelegenheid defoto's genomen zijn.Indien u aanwijzin-gen hierover kuntgeven, verzoeken wiju dringend contactop te nemen metPierre Jeukens,Kerkplein 26c teMesch, telefoon1206.

PIERRE IEUKENS.

Eijsden, 22 April. Paaschmaandag hieldhet casinobestuur alhier vergadering terbenoeming van het bestuur der boter-mijn. Tot eere-voorzitter werd gekozen dehooggeb. heer graaf de Geloes, totbestuursleden de heeren Dubois,Quadvlieg en Ramakers, burgemeesters teEijsden, St. Geertruide en Mesch, tot pen-ningmeester de heer H. Theunissen en totsecretaris de heerJ. Wolfs jr.De eerste botermijn zal gehouden wordenMaandag 30 Mei 's avonds half acht enverder elken Maandag.Van de bijzondere normaalschool, ver-bonden aan het klooster der religieuzenUrsulinen alhier, namen deel aan het exa-men voor onderwijzeres 6 dames, welkeallen slaagden, zijnde: M. Keller, B.Nücten, A. Wörtman, M. de Cleijn Brem(van alhier), A. Defresme en M. Maas.Is deze uitslag op zich zelf reeds buitenge-woon gunstig, niet weinig wordt dit suc-ces nog verhoogd door de volgendeomstandigheden: 1e de geheele leiding isslechts aan één persoon opgedragen t.w.de eerw. zuster Mère Thérèse; 2e dezezuster is eene Duitsche en 3e vier dergeslaagden zijn insgelijks Duitsche dames.Er behoort waarlijk moed toe, om zulkezware taak op zich te nemen, doch ookwilskracht en volharding om van zijnwerk zulke schoone vruchten te oogsten.Wij wenschen der ijverige en talentvollezuster van harte geluk met dezen uitslagen hopen, dat zij met haar cursus voor dehoofdacte - want zij leidt ook geheelalleen de onderwijzeressen op voor dehoofdacte - evenveel eer moge behalen.

(L.C. zaterdag 23 april 1892)

Eijsden, 27 April. Door de rijksambtena-ren E. en F. werd gisteren in het veldbuiten Hoog Caestert een varken in beslaggenomen, dat heel bedaard uit België degrenzen over kwam gewandeld. Hetschijnt dat hier geene fraude in het spelis, doch dat het beest onder de gemeenteMouland op de boerderij van de heer C. isontloopen. Bij den verboden invoer vanvarkens uit België, zal het echter heel watvoeten in de aarde hebben, om denvluchteling terug te krijgen.Ons landbouw-casino, dat steeds metonvermoeden ijver de belangen van land-

Limburger Koerier.Verschijnt. Dmuuo. Donmnwu on Zrmwu. -- Drukkewungever: WEYERHORST. u ilxnurn. Am'fsw \2289

20

bouw en veeteelt behartigt, heeft het planopgevat tot oprichting eener coöperatieveboterbereiding. Vier leden van hetbestuur hebben zich te dien eindeZaterdag naar Dalhem begeven, om de"école de laiterie” aldaar te bezichtigen.

(L.C. donderdag 28 april 1892)

Eijsden, 20 Mei. Dank zij den ijver vanonzen zeereerw. heer pastoor, is menreeds begonnen met de herstelling vanden toren onzer parochiekerk. Naar wijvernemen zal het geheel 49 meter hoogworden. Bij de afbraak is het gebleken,dat de kerk ongeveer 550 jaar oud is; menheeft nl. een ingemetselden steen gevon-den met het jaartal 1345.Wekenlang hebben onze landbouwers inde onzekerheid verkeerd, of er kersen zou-den komen, ja dan neen. Eerst gaf menalle hoop verloren, en dacht men dat erniets van terecht zou komen, tengevolgeder strenge nachtvorsten en van den lang-durigen noordenwind. Thans echter is hetzoo goed als zeker, dat, hoewel er nog veleachterblijvers zullen afvallen, men eenmatigen oogst zal kunnen verwachten.

(L.C. zaterdag 21 mei 1892)

BerichtTe beginnen met Maandag, 30 mei, om 7uur 's avonds, zal elken Maandag, tenhuize van Arnold Spauwen, aan hetstation te Eijsden, eene Botermijn gehou-den worden waar boter publiek bij afbodzal verkocht worden.Door de medewerking der landbouwersvan Eijsden, Mesch, St.Geertruid enomliggende plaatsen, zullen daar honder-den kilogrammen uitmuntende boteraangevoerd worden. De mijn wordtgehouden onder toezicht eener com-missie, samengesteld uit den voorzittervan het landbouwcasino van Eijsden enuit de heeren burgemeesters van Eijsden,Mesch en St.Geertruid, zonder nevenkos-ten voor de koopers. Ook zullen er eierenaangevoerd worden en zal gelegenheid tothet verkoopen van dit artikel zijn.Er komt een trein van Maastricht aan om6 uur 9 min. Is Avonds van Luik om 4 uur16, terwijl de laatste trein naar MaastrichtVertrekt om 7 uur 57, naar Luik om 9 uur31, zodat het koopen en expediëren den

ADVRRTENTIXHmn

koopers slechts weinig tijdverlies zullenkosten. De mijn biedt landbouwers eenkooplieden groot gemak en voordeel,waarom van beide zijden eene algemeenedeelneming verwacht wordt.De Commissie.

(L.C. zaterdag 21 mei 1892)

Eijsden, 23 Mei. Gisteren in den vroegenochtend gebeurde onder deze gemeenteeen ernstig ongeluk. Terwijl eenige perso-nen uit Meerssen bezig waren in de nabij-heid van Maarland kraaien uit te halen,viel een hunner uit een hoogen canadas;zwaar gewond werd hij opgeraapt en naareene nabijgelegen woning gedragen. lnden voormiddag werd hij per hondenkarvervoerd naar M.De ongelukkige is verder naar 't gestichtCalvarieberg te Maastricht overgebracht.

(L.C. woensdag 25 mei 1892)

Eijsden, 30 Mei. In de gemeente St.Geertruid en omstreken hebben de jagersdit voorjaar geducht huisgehouden onderde jongen kraaien. Zoo werden door denheer graaf de Geloes tot den 25 Mei nietminder dan 1085 dezer schadelijke dierenin zijne bosschen geschoten.Jl. Woensdag was ons dorp getuigen vaneene indrukwekkende plechtigheid, nl. debegrafenis van den heer J. Henquet, dieMaandag, na eene kortstondige ziekte, inden ouderdom van 46 jaar, aan de liefdevan zijne gade en zeven jeugdige kinde-ren door den dood ontrukt werd. Vanheinde en verre waren honderden opge-komen, om den overledene, die zich inaller achting en genegenheid mocht ver-heugen, de laatste eer te bewijzen.De lijkbaar, voorafgegaan door de OudeHarmonie, werd gedragen door debestuursleden dier harmonie, en door dievan de plaatselijke spaarbank, van welkelichamen beide hij insgelijks bestuurslidwas. Aan de geopende groeve werd eenwoord van afscheid gesproken door deheeren W. en B. commissarissen vanbovengenoemde harmonie. Hij ruste invrede!

l

(L.C. dinsdag 31 mei 1892)

Eijsden, 1 juni. Zondag-avond ontstonder tusschen de gebroeders C. te Oost eentwist, die zoo hoog liep, dat de een meteen revolver een schot op zijn broederloste, waarop deze een schapeschaar namen den eerste verscheidene wonden toe-bracht. Beiden zijn ernstig gewond. Dezaak is reeds in handen der justitie.Onder toeloop van eene groote massa

21

belangstellenden en nieuwsgierigen werdjl. Maandag de eerste botermijn gehou-den. De prijzen waren zeer hoog, enzoowel wat den aanvoer van boter als deopkomst der kooplieden betreft, kon hetbestuur ten volle tevreden zijn.Tengevolge van eenige voorbereidendewerkzaamheden, kon niet op het bepaal-de uur (7 uur) begonnen worden, zoodatde mijn niet afgeloopen was, toen dekoopers met den laatsten trein moestenvertrekken. Daarom heeft het bestuurvastgesteld, dat de mijn in het vervolgreeds om 6 uur zal aanvangen. Boter, dievan elders aangevoerd wordt, kan reeds 'smorgens of in den voormiddag aange-bracht en in de ruime kelders van het Ver-kooplokaal ter bewaring worden gegeven.

(LC. donderdag 2 juni 1892)

Eijsden, 7 Juni. Gisteren vierde deschutterij van Oost en met haar geheelOost feest. Gisteren was het twee jaargelegen, dat de hooggeb. heer graaf deGeloes het geluk had, den vogel af teschieten en voor twee jaar koning vangenoemde schutterij te worden. Gisterenzou een nieuwe wedstrijd over de vacanteplaats beslissen. Tegen vijf uur arriveerdede heer graaf de Geloes aan de grenzenvan Oost, waar hij door de plaatselijkeschutterij en de harmonie "St. Cecile" vanEijsden opgewacht werd.De secretaris der schutterij heette harenkoning hartelijk welkom, waarvoor dezemet eenige welgemeende woordendankzegde en der schutterij, als geschenk,een prachtig nieuw vaandel overreikte.Onder het spelen der muziek en hetnieuwe vaandel voorop, zette de stoetzich nu in beweging, om zich naar dekampplaats te begeven. Na een heetenstrijd van ruim een uur, werd de overwin-ning behaald door een der hooge gastenvan It grafelijk huis, nl. de jonge markiesde la Boessiere-Thienne, die nu voor tweejaar koning der schutterij van Oost is.Alsnu gaf genoemde heer zijne tevreden-heid te kennen over de onverwachteonderscheiding, hem te beurt gevallen,door milde giften aan schutterij en aanharmonie beide, die den verderen avondallergenoegelijkst doorbrachten. Lang levede nieuwe koning der schutterij van Oost.

(L.C. woensdag 8 juni 1892)

Eijsden, 10 Juni. Door den landbouwer J.te Oost werd ons gisteren een biggetje - ofbeter gezegd twee biggetjes - vertoond.Kop en hals dezer diertjes waren vrij,doch de rompen waren nagenoeg aan

nen kort voor de rechtbank gebracht enalsdan over de geldigheid der bewustemachtiging uitspraak gedaan worden.Hoewel dit incident een oogenblik eenelichte schaduw geworpen had over defeestvreugde van dien dag, werd toch,vooral na het bekend worden van hetbevel tot teruggave der geweren, nog zeervroolijk feestgevierd en metonvermoeiden ijver de bekende cramig-non gedanst. Vooral de kermis-Dinsdagzal in dit opzicht nog lang in herinnering

elkaar gegroeid en maakten slechts eengeheel uit. Ten bewijze, dat we hier niet tedoen hadden met slechts één abnormaaldiertje diene, dat het ding 2 koppen, 8pooten en 2 staarten had.

(L.C. zaterdag 11 juni 1892)

Eijsden, 17 juni. Sedert de sluiting derBelgische grenzen worden hier dagelijksaan het Withuis een groot aantal schapengeslacht en vervolgens naar Belgiëingevoerd, de drie laatste dagen alleenreeds meer dan honderd. De afval - hart,long, lever e.a. - wordt tegen een kwartjeper schaap ter plaatse verkocht.Dezen morgen traden 4 personen het cafévan den heer J.Th. aan het station binnenen bestelden een glas bier. Terwijl hetdienstmeisje het gevraagde ging halen,openden zij de geldlade, namen het daar-in aanwezige geld er uit en kozen toenhet hazenpad. Aan de in allerijlgewaarschuwde politie mocht het geluk-ken, drie der dieven te Gronsveld in tehalen en gevangen te nemen. 1.

(L.C. zaterdag 18111111' 1892) 2. 0u1erture Fantastique, A. Gevaert.

Eijsden, 21 juni. Alhier heeft de mare-chaussée, op grond van de wet op het dra-gen van schietwapenen, proces-verbaalopgemaakt tegen en zijn in beslag geno-men de geweren van begeleiders derZondag jl. gehouden processie.

(L.C. woensdag 22 juni 1892)

Eijsden, 22 Juni. Ons bericht in het voor-gaande nummer dezer courant moetenwij in zooverre wijzigen en aanvullen, datniet op Zondag, dan dag der processie,maar op Maandag, geweren der schutterijvan Oost-Eijsden in beslag zijn genomenen proces-verbaal tegen de dragersdaarvan is opgemaakt. Dit geschiedde,toen genoemde schutterij volgens deoude gewoonte in optocht naar het kas-teel trok, om daar met de jonkheid vanOost de jaarlijksche huldebetuiging aande grafelijke familie te brengen.Hoewel de optocht met behoorlijkemachtiging van den burgemeester gehou-den was, scheen de brigadier der mare-chaussees toch, naar men verneemt oplast van den heer officier van justitie,eene machtiging van den commissaris derkoningin daarvoor noodzakelijk te achtenen derhalve tot in-beslag-name en proces-verbaal te kunnen overgaan. In dennamiddag kwam echter telegraphischbevel van den officier van justitie om degeweren op een na terug te geven en Ver-dere optochten voorloopig met rust telaten. Naar wij vernemen, zal de zaak bin-

22

blijven.

4.

COMP*

Wäüüüääüâüüümm6588

in haar lokaal bij den heermet v.el willende medewerking van verschillende

HH.Artist$1 Éiähebbersmllen_van Maastricht.

3.

90915101

. La belle Caprisieuse, Fantaisie, F. moet.

. Adelina Valse,

. Canirettí. Studenten geldnood.

. Gene'e. DieDn-illinge. Komisch trio.

. bícister Primus,we

eve

Aanvang 6 uur.

(L.C. zaterdag 25 juni 1892)

11111 11111111111111111.:op Zondag, l3 November e. e.,

t ere door de Harmonie St. weile'`e g n Lmñ. m:EERTÉNS

Eer te.Deel .La 2mo Légion, Masrche Milit.,1'ouee. Demont. C 2

Arnaud. Les quaifres du 000111',

Bukcmey'er.Sängepnmrlch.Komisch Mennenkwartet. ï.'-

. 01amer Fantaisie voor viool en piano.

.É....bE

lestiggeval. Kom. voordracht.. '. Oil Hel. '-

Semmel. De reis naarJerusalem.' _:La voix des chenee, Rom. v. tenor.

Komische scène.E. Latte. Die Träne, Mannenkwartet.Goubl-ieø. Le credo du paysan, voor tenor.

.Het fabi'leksmeisje. _Dram. voordracht.

Grootekomedie mèt zaanlr.PERSONEN: Meister Primus, Serpentlst; Johannes,

Kuster; Cornelis, Jonge soldaat; Lena,Docl1ter vanPrimus, Enevreemdeling.

(L.C. zaterdag 25 juni 1892)

Eijsden, 27 Juni. Vrijdag 24 Juni overleedte Jetts-St. Pierre, bij Brussel, de heer J.F.A.de Mare, gewezen hoodf der school alhier.De overledene had, toen hij den 28 Juni1882 op pensioen gesteld werd, ruim 40dienstjaren en bereikte den hoogenouderdom van 79 jaar.

(L.C. donderdag 30 juni 1892)

mencev. Baryton. - 2

J..PDco_ignee

Bij ons thuisAFLEVERING 9

Vader en moeder vonden het een hele eertoen moeder-overste van het klooster ineigen persoon bij ons thuis kwam vragenof Sjefke misdienaar mocht worden.Moeder-overste deed zulke dinge gewoon-lijk niet zelf. Sommige boodschappen, demeer gewone, deed de knecht, de lange

Sijmen; de meer gewichtige deden dezusters, maar altijd met zijn tweeën. Alsmoeder-overste zelf kwam, dan moest het

wel heel gewichtig en voornaam zijn watzij te bestellen of te vragen had.

Haar bezoek was dan ook al aangekon-digd door de niets vermoedende Sjefke,die de keuken binnenstormde met: “Daarkomt moeder-overste! Daar komt moeder-overstel" Doorke was toen maar stilletjesde stal in gekuierd en Polien was de trapopgegaan, beiden nieuwsgierig genoegnaar wat dat bezoek beduidde, maar toch

beiden ook gerust genoeg, want het zouhun onbeduidendheid niet gelden.

Moeder was al blij dat de overste niet meenaar de goede kamer wilde, want daarstond de fiets van vader nog tegen detafel, daar lag de trombone van de harmo-

nie nog bloot buiten haar foedraal sindsde zaterdagavondrepetitie, daar hingen dezondagse kleren nog op de stoelen omdathet maandag was en deze gewoonlijk pasdinsdag een beurt kregen om geborstelden ontvlekt te worden.

Moeder-overste kreeg dus een keu-kenstoel...eigenlijk geen gezicht. Sjefkemoest vader uit de huiswei roepen. Hijwas een beetje beduusd vanwege hetonverwachte, hoge bezoek. Vader was opklompen en zomaar op z'n alledaags.Moeder-overste deed zeer gewichtig.

Zij liep zeer langzaam, ging zeer langzaamzitten, maakte zo'n beetje een krop voor-dat zij sprak, leunde niet tegen de stoel-leuning, sloeg vanwege de gewichtigheidvele malen de ogen neer en glimlachtewelwillend toen zij het verzoek naarvoren bracht.

Zij was van Duitsland afkomstig en sprakhet Nederlands niet feilloos. Limburgsdialect kende zij helemaal niet. Zij zei:"Ich bien gekomen want gij hebt een ges-kikt knaapchen, dat een zeer goet mies-dienaar kon zijn voor ons klooster." Vaderen moeder waren erg vereerd met dieuitverkiezing, maar vonden Sjefke nogwat klein, vooral voor het zware misboek,

en zij geloofden niet dat hij Latijn konleren. Daarenboven was Sjefke erg speelsen nogal snel afgeleid en verstrooid. Maarhet voornaamste was dat pastoor daar zijngoedkeuring aan moest geven. Want alwas het klooster properder, deftiger, voor-namer, de parochie moest toch vóórgaan.

23

Voormalige kloosterkapelUrsulinen.Foto: leon Rethero, l995.Collettíe S.E.V.

Als pastoor Sjefke niet nodig had als mis-i dienaar dan zouden zij "d'r jong" graag

afstaan aan het klooster. Dat kon hem

van alle kanten alleen maar voordeel

brengen, vond vader. De plechtighedenwaren in de kloosterkapel altijdindrukwekkender en daar was ook alles

devoter en stemmiger en de sacristie was

daar niet zo rommelig. Angelina, de

zuster-kosteres, die ook de bewaarschool

deed, zou zeker betere invloed uitoefenen

op Sjefke dan Manke Maarten, de koster.

Sjefke werd geroepen en durfde niet nee

te zeggen. A1 kreeg hij ook elke morgen

op het klooster koffie na de mis en al

vond hij Angelina wel aardig, en al wist

hij dat er een goede Sinterklaas aanvastzat en een goede tractatie met

Kerstmis en nieuwjaar en zo nu en dan

tussendoor nog wat extra's, Veel meer dan

bij pastoor, daartegenover stond dat de

misdienaars van de parochie meer vrij-

heid hadden en meer gelegenheid voor

kattekwaad. Manke Maarten kon je zo

lekker plagen. Je kon stiekem de toren in,

nesten uithalen van kauwen, soms van

duiven, "veldkietsers" noemden ze die, en

ook kon je daar uilen vangen, grote kerk-

uilen om op te zetten. Sjefke zou daarom

zeker zo graag misdienaar bij pastoor wor-

den.

Maar moeder-overste verwachtte Sjefkereeds de volgende dag, want pastoor zouzijn toestemming wel geven. Met veel

buigingen is moeder-overste toen wegge-

gaan. Terstond kwam Polien de trap af en

kwam Doorke uit de stal en Sjefke werdopgehemeld vanwege de uitverkiezing.Hij werd overladen met goede raad. Hij

kreeg zoveel vermaningen en aansporin-gen dat Sjefke er kriewelig van werd.

Toen is hij bij zuster-kosteres Latijn gaan

leren. Na een week zat de confiteor er in

en na veertien dagen kende hij ook de

voetgebeden, maar de orate fratres, daar

deed hij maanden over.

Peter en ik waren een beetje jaloers op

Sjefke, vooral als hij vertelde wat hij weer

na de mis bij de koffie had gekregen. Wij

waren minder jaloers als hij van de peper-koek of Verse krentebroodjes stiekem iets

voor ons had meegebracht.

Na een week kende Sjefke alle zusters en

zeer vele kon hij spoedig nadoen: hoe ze

mummelend baden, hoe de stokoude

zuster Aloysia met een gezicht vol rimpels

en met een tandeloze mond onder het

bidden sisgeluidjes maakte. Hij wist pre-

cies hoe zuster Philothea haar hoofd hield

bij het gebed, hoe hemels zuster Pancratia

kon kijken... Hij wist hoe bleek zusterOlief was en hoe blozend zuster Cecilia.

Dat waren de twee zusters die op de eerste

bank zaten in de kapel. Die waren nog

niet "geperfest", die hadden nog een

witte kap.

Sjefke wist heel spoedig en heel goed zo

van alles van het klooster: waar de appel-

kelder was, hoeveel kippen zuster Galizahad en hoeveel koeien, kalveren en var-

kens er waren. Hij wist ook gauw welke

peren in de tuin het lekkerst waren en dat

hij van zuster Agricola vele porties aard-

beien kon krijgen. Doorke en Polien vroe-

gen Sjefl<e uit. Zij wilden graag veel

weten, want in zo'n klooster kom je nooit

en daarin is voor de buitenstaander veel

geheimzinnigs.

Met mijnheer de rector kon Sjefke hetdirect goed vinden. De rector was "per-fesser" bij jongens geweest, maar moest

gaan rusten vanwege zijn kortademig-heid. Hij was meer dan honderd kilozwaar, breed van gezicht en breed Van

schouders. Hij kon niet bukken vanamechtigheid. llMijnheer de rector heeft

een muziekske in", zei Sjefke, want bij het

minste vochtige weer piepten zijn longen

en was hij kortademig als een vis buitenhet water.

24

Aan moeder en Vader vertelde Sjefke nietveel. Alleen maar stichtelijke zaken: hoemooi de zusters weer gezongen haddenen hoe zuster Cecilia speelde op het har-monium. Maar tegen Doorke zei Sjefkedat de begijnenzang een piepzang was alsvan een koor muizen en dat Cecilia hetniet kon halen bij Maarten, de koster, die

het orgel daveren deed als op de oordeels-dag. Sjefke vond het bidden van dezusters maar geteem en er was nooit eenzuster die eens achterna kwam of te vroegbegon met bidden. In de kloosterkerk wasnooit eens een beetje lawaai. Daar klaptegeen stoel, daar viel geen kerkboek, alleswas daar plechtig en deftig en zacht.

“Dan moet jij maar eens het misboeklaten vallen,“ zei Doorke, “maar dat durf

je toch niet. Trouwens, de rector draagthet zelf om, daar ben jij toch te klein ente zwak voor." Sjefke was gekrenkt. Al washet met moeite en grote voorzichtigheid,hij droeg het boek zelf van epistel- naarevangeliekant. De zusters hielden weleens hun hart vast, maar Sjefke speelde

het klaar.“Vraag het aan de rector. Vraag het aan dezuster. Kom zelf kijken."

Sjefke was van streek door de plagerijenvan Doorke en Polien. Sjefke had het erover aan tafel. "Ja," zei Doorke, I'de

zwarte requiem, dat kun je dragen, maardat dikke rooie met dat zware koperbe-slag, met dat goud, dat laat je wel staan.

Daar kom je met je tien geboden niet aan.Trouwens de zusters boenen de vloer zospiegelglad dat jij op je mooie, rode, wol-len slofjes nog uitglijdt met je ampullenwater en wijn." Van weeromstuit lietSjefke de volgende zondag het grote,dikke missaal met koperen beslag vallen.Sjefke gleed uit en viel voorover, languit,“zo lang als hij geschapen was". De rectorkon hem niet helpen. Zuster Angelinaschoot toe, maar hij was terstond zelf

weer opgestaan. En toen hij de kapel

25

inkeek, gans verbouwereerd, zag hij moe-der-overste, wit en bleek, zag hij de oudezusters bidden alsof er niets gebeurd was.Sjefke vond dat erg, die stille onbewogen-heid bij zijn ongeluk. De gedachte aanDoorke en Polien, die het zouden te

weten komen, vond hij verschrikkelijk,maar het allerergste was dat op de eerstebank de jonge zusters schudden van hetlachen: de bleke Olief en de blozendeCecilia.

Toen heeft ons Sjefke van kwaadheid,omdat hij werd uitgelachen, groot kwaadgedaan. Toen heeft hij tegen die twee opde eerste bank de tong uitgestoken. Hijheeft vanaf het altaar, vanaf het koor, de

tong uitgestoken naar de zusters. Er gingeen kreet op van ontzetting. De zwaartevan het kwaad hing als een onweer in dekapel, een onweer dat zou neerkomenover de twee novicen en over Sjefke. ToenSjefke thuis kwam, wilde hij geen misdie-naar meer zijn in het klooster. Toch hadmeneer de rector niks anders gezegd dan:"Heb je ergens pijn manneke?” Nee,Sjefke had geen lijfelijke pijn. Kinderenkunnen ook andere pijn hebben!

Onze vader was een forse roker. Zoals zijnbeurs en rozenkrans altijd in zijnbroekzak staken, zijn "kniep" altijd in zijnvestzak, zo staken pijp en tabak met luci-fers altijd in de zakken van zijn jas. Datalles was met zijn horloge en zijn grote,rode zakdoek de vaste bagage die vaderaltijd en overal met zich meedroeg. Vaderkon echt smakelijk roken. Hij inhaleerdenooit uit angst voor zijn longen, maar hijkauwde en snoof de rook en blies er dikkekringetjes mee. Vader had zijn pijp tabakliever dan pudding, en pudding liet hijniet gauw staan. Veel mannen hebbengraag pudding, vader ook, maar een pijptabak had hij liever.

Sigaretten vond vader vergif, en dat siga-retten roken was voor hem bovendienmaar aanstellerij. Dat was iets van bleke

stadsmensen opkantoor of van jongeblagen die geen pijpkonden Verdragen. Pijproken, dat was manne-

lijk! Sigaren rookteVader alleen 's zondagsen op feestdagen, endan geen “beugelsiga-ren” van twee cent,

maar I'Uiltjes'I Vantwee en een halve cent.Op zijn naamdag, metzijn mei, op paasdag enop de allerhoogste fees-ten rookte Vader eensigaar van drie cent.Deze rookte pastoor 'szondags.

Vader was geen hartstochtelijk roker zoalsoom Gradus, die 's morgens direct na zijnkruisteken de pijp aanstak, welke op zijnnachtkastje heel de nacht op oom Gradushad gewacht en die oom Gradus daarweer deponeerde, Vlak voor hij na zijnkruisteken 's avonds 't bed weer instapte.Vader rookte ook niet in de stallen enzeker niet in de schuur. Vader kon de pijpkoud laten worden, dat kon oom Gradus

niet. Oom Gradus had een dopje op zijnpijp en rookte altijd en overal, ook in deschuur. Hij rookte alleen niet in de kerk,onder het bidden of bij het eten. Toenwas het nog geen gebruik aan tafel tussende gerechten te roken.

Ook Doorke rookte smakelijk zijn pijpje,maar Doorkes tabak was goedkoper. Hijrookte de “Rooie Eenhoorn" vanGebroeders Philips en kocht die met hetons. Vader rookte "Kreykamp A" en kochtdie per pond. Na het eten scheen vaderspijp het beste te smaken. Dan krulde zijnneus en glunderden zijn ogen. Een pijpna tafel was bovendien zeer gezond, zei

vader, voor de spijsvertering. Zijn pijpscheen op dit gebied bij hem wonderen tedoen. Bij ons thuis maakte moeder vaders

3a?is?? šêäziffl jšcšefšu Sc

Ffïâ55?_ efiåe ieèsmi › jišF ä*\___š.

:we iecädêf

pijpen schoon. Dat mocht Vader niet, datmocht niemand anders doen, dat verzorg-de moeder. Later heb ik pas begrepenwelk een uiterst lieve attentie dit was.

Als vader niet naar zijn pijpje omzag, danwas hij ziek of het was vastentijd. Zochtvader naar zijn pijp, dan was de krank-heid over of was de vasten weer voorbij.Ook Doorke rookte niet onder de vasten,

maar hij had dan nog altijd zijn pruim.Dus was voor Doorke de Vasten maar halfzo erg. Pastoor had vader afgeraden dehele vastentijd niet te roken. Het zou algoed zijn als Vader 't roken eens nalietvoor- of namiddags of desnoods de heleweek behalve 's zondags. Want pastoorwist van moeder, dat van de eerste dag in

de vasten af tot paaszaterdag na “de alle-luja" vader kriebelig was en humeurig, dathij weinig kon verdragen, gauwer kwaadwas en somber keek. Vader miste in devasten zijn afleiding, zijn zenuwstillendepijp. Maar vader volbracht elk jaar zijnoffer, bracht dat offer vanaf Aswoensdag

tot Paaszaterdag na de mis.

Vader had een sterke wil, maar hij kon

dat offer moeilijk met heilige blijheidbrengen, Zijn stemming leed onder dat

26

:'í-hfliïëåšš

šiiší \et âgsåícålfe ñfärlaagn. ia› åfl-*têïßf(šfwfifuzen fi âšzetraf.ïišzåèu„fiešï åà Fcnšâšfl,§csfäaf

, ígšrwafië: fepäåeu zfšš Feêššzošâïgšfeez

.li 5e gig fixeni

gefifå'fview: Zšïïfii êšíšfš a ååí':

afšš Etiflôêgwtiâ ífgieuol

aeg?f ramp? qefaa Mie' *we geššfïcêší'ï'ëí'c; ntíazëfr Fffiš'í'fF1:wat

ln de kapel van de Ursulinenwerd in i921 deze aankondi-ging aan de wand gespijkerdbetreffende honoraria voor telezen missen, vastgesteld enondertekend door BisschopSchrijnen van Roermond. Deoriginele, ingelijste, handgesch-reven tekst kwam onlangstevoorschijn op een rommel-markt en werd aangekocht voorde Stichting Eijsdens Verleden.Foto: [ollectie S.E.V.

offer en hij deed de stemming thuis ookdaaronder lijden. Pastoor kreeg 't nietklaar de ganse Vasten niet te roken.Pastoor rookte dan door de week geensigaren. Dan rookte hij niet op straat enook niet bij andere mensen. In de vastenrookte hij alleen de pijp en dan alleenmaar thuis. Als vader onder de vasten pas-toor, de pijp rokend, was tegengekomen,dan zou vader veel respect Verloren heb-ben voor de heiligheid van de zo vromeman.

Wat moeder in de vastentijd deed totboete en versterving weet ik niet. Dat vielbij moeder niet zo hard op als bij vader.Wat Polien en Doorke voor apartighedendeden, hebben wij nooit achterhaald.

Doorke rookte niet, dat wisten wij. Zij zul-len, net als de meeste mensen, wel niks

anders gedaan hebben dan naar de vas-tenpreek gaan en vrijdags naar de oefe-ning van de kruisweg.

Wij kinderen moesten ter ere Van Jezus'bitter lijden beter gehoorzaam zijn enijveriger ons best doen op school, enbehulpzamer zijn voor vader en moeder.Behalve op vaders mei, met Sint-Josef, als

bij ons thuis alle vastenwetten werdenvergeten ter ere van vader en St.-Josef,

kregen wij alleen 's zondags een snoepjeen wat eten betreft deden wij gewoonmee met de groten.Bij ons thuis had niemand dispensatie ende Goede Vrijdag van vroeger bij onsthuis komt nooit meer terug. Op die dagwas er 's morgens enkel zwart brood metstroop, niks geen boter en verderniks bijde boterham, geen ei, geen kaas en geenmelk in de koffie. 's Middags was er eenhalve haring met aardappelen en uiensausen 's avonds waren er zwarte boterham-men met stroop. Daar werden de trappis-ten zo dik en gezond van, zei vader.

Dat was nog eens een Goede Vrijdag. Opdie dag pruimde Doorke ook niet. Die dagduurde lang. 't Leek wel tweemaal zo lang

27

als andere dagen. Maar 's avonds opGoeie Vrijdag na de kruisweg in de kerken na het werk in de stallen, begon vadersgezicht te glunderen. Dan zocht hij naarzijn pijp en naar de tabak. Dan probeerdehij zijn pijp en keek hij dankbaar naarmoeder, want de pijp was extra gepoetst.En dan stopte vader zijn pijp Voor de Vol-gende dag, voor Paaszaterdag. Dan wasalle somberheid, gedruktheid en humeu-righeid bij vader reeds geweken voor devreugde van Pasen, voor de alleluja-stem-ming van de volgende morgen en bij onskinderen voor de paaseieren die uit dehemel zouden vallen, voor de krentemik

die reeds gebakken was.

Met zijn gestopte pijp ging vader naar dedienst van Paaszaterdag, naar de zegeningvan het nieuwe vuur en van de paaskaars,

naar de ellenlange lezingen, de wijdingvan de doopvont en naar de lange litanievan alle heiligen en naar de mis. Wat zul-len hem die plechtigheden lang gevallenzijn. Maar als dan ook de dubbele allelujahad geklonken na het ite missa est, danwas vader buiten. Dan was voor vader devasten om. Dan was 't Pasen, want de

eerste vespers waren gezongen in de mis.Dan stak vader op de dorpel van de kerkde pijp aan. 't Waren wolken van genot,van tevredenheid. Hij had het weer klaar-gespeeld, de ganse vasten niet gerookt!

Alleluja en zijn pijp brachten bij hem destemming. Dan was hij weer opgewekt,verjongd. Dan wachtte hij op pastoor, diezijn sigaar al had aangestoken in desacristie. Dan wensten zij elkander reedszalig Pasen. Als vader thuis kwam wasDoorke reeds vanaf het luiden der klok-ken aan zijn “Rooie Eenhoorn" bezig enmoeder vroeg dan of zij niet wachtenkonden tot 's middags twaalf uur. Ik hoorvader nog zeggen: HMoeder, de klokkenzijn terug uit Rome. Christus is verrezen,alleluja. Het nieuwe vuur is ontstoken engezegend in de kerk, het nieuwe vuurmoet ontstoken, nu, ook in de pijp.”